mieniony drugi pleban ks. Jakób Kiwek. M. graniczy na płn. z Trzycierzem i Świegocinem, na wsch. z Posadową na zach. z Koniuszową, a na płd. przez lasy z Mszalnicą. Mac, Mogilno, miasto powiatowe departamentu bydgoskiego. Leży pod 52 4 szer. płn. i pod 35 37 dłg. wsch. od Ferro, na grupie wzgórzy, nad jeziorem i rzeczką Żabienką, wpadającą do Małej Noteci. Odl. 80 kil. od Poznania a 30 kil. od Gniezna. Zo wschodu otaczają je łąki torfowe, z płd. i zach. wielkie, głębokie jezioro. W r. 1871 było w M. 138 dm. , 2023 mk. , 618 ew. , 1218 kat. , 187 żyd. W r. 1875 było 2100 mk. , wr. 1881 zaś 2464 mk. , 727 ew. , 1523 kat. i 199 żydów; większa połowa, przeszło 1400, stanowią polacy. Mieszkańcy trudnią się przeważnie rolnictwem i handlem. M. jest siedzibą landrata, komisarza obwodowego, urzędu katastrowego, urzędu celnego, poborcy powiat. , budowniczego pow. , fizyka pow. , chirurga powiat. , weterynarza pow. Sąd okręgowy należy do sądu ziemiańskiego w Gnieźnie. Kościół katolicki parafialny należy do dekanatu żnińskiego. Parafia ma 3811 dusz. Kościół protestancki paraf. należy do dyecezyi inowrocławskiej. Synagoga. Szkoła rektorska i elementarna kilkoklasowa. W 1871 r, 495 analf. Fabryka mączki, olejarnia, bank ludowy czyli kasa pożyczkowa, licząca kilkuset członków. Towarz. rolnicze polskie mające 54 członków. Urząd pocztowy trzeciej klasy, staya telegraficzna, poczthalterya, poczta osobowa do Strzelna, poczta listowa do Dąbrowy, do Wylasowa i do Gębie. Stacya kol. żel, poznańskobydgoskiej, st. telegr. druga na dworcu kolei żelaznej. Gościniec przez Dąbrowę do Barcina, z dworca do Gębie, do Kwieciszewa. M. należy do rzędu starożytnych osad, przedhistorycznych zapewne, na obszarze Wielkopolski. Nadjeziorne położenie na wzgórzach panujących nad torfiastymi łąkami stwierdza to przypuszczenie. W XI w. musiała być tu już dość ludna osada, kiedy jednocześnie prawie powstają tu aż trzy kościoły. Około 1060 r. król Bolesław Śmiały zakłada tu klasztor benedyktynów z kościołem św. Jana Ewangielisty i sprowadza zakonników z Tyńca. Wprawdzie przywilej fundacyjny, ogłoszony w Kod. Dypl. Wielkopolskim, przedstawia pewne sprzeczności, dla których Helzel odnosił go do 1155 r. , niemniej jednak treść jego jest wiarogodną. Otóż z podanych szczegółów, stwierdzonych i przez akta konsystorskie, pokazuje się, że w XII w. istniał tu kościół paraf. ś. Jakóba, wzniesiony przez komesa Zbiluta, i drugi ś. Klemensa, przez rycerza Dobrogosta zbudowany, wprost klasztoru na przeciwległym brzegu jeziora. Oba te kościo; ły były drewniane, klasztorny zaś wzniesie1 ny był z łupanego kamienia polnego, w stylu romańskim por. Spraw, komisyi do historyi sztuki w Polsce. Łuszczkiewicza Władysława Granitowe koście w Kruszwicy, Kośoielcu i Mogilnie, str. 58 i 59. W 1230 r. Władysław Odoniecz w czasie wojny domowej z ks. wielkopolskim złupił klasztor w M. Władysław Jagiełło przywilejem z 1398 r. nadał osadzie prawo miejskie, niemieckie, targi, jarmarki, uwolnił mieszczan z pod juryzdykcyi kasztelanów i starostów. W 1419 r. arcyb. gnieźn. Mikołaj Trąba za zezwoleniem papieża Marcina V przyłączył kościół parafialny do klasztoru i włożył obowiązki proboszczów na zakonników. Andrzej, opat trzemeszeński, dokonał akta inkorporacyi w 1420 r. Chodziło tu zapewne o zwiększenie uposażenia klasztoru dochodami z probostwa. W XVI w. opaci klasztoru wznieśli na miejscu starego drewnianego murowany kościół parafialny, w stylu ostrołukowym, bez wieży, dotąd istniejący; konsekracya odbyła się w 1592 r. Stary klasztorny kościół ulegał także licznym przeróbkom, które zatarły pierwotne cechy romańskiego stylu. Ostatnie przebudowanie nastąpiło w XVII w. W 1867 r. kościół pokla sztorny obrócono na parafialny a parafialny został świątynią pomocniczą. Miasto samo nie odgrywało w dziejach żadnej roli i nie rozwinęło się pomyślnie. Na początku obecnego stulecia było nędzną mieściną. W 1811 r. było tu 67 dm. i 583 mk W 1831 r. l04dm. , 1110 mk. 336 ewang. i 63 żydów. W 1837 r. ludność wzroda do 1363 mk. Powiat mogilnicki zajmuje część południowowschodnią departamentu bydgoskiego, pomiędzy 52 28 a 52 51 szerokości płn. i pomiędzy 35 15 a 35 50 długości wsch. od Ferro. Graniczy na płn. z pow. wągrowieckim, szubińskim i inowrocławskim, na wschód także z inowrocławskim, na płd. z pow. konińskim gub. kaliskiej i z pow. gnieźnieńskim, a na wsch. wreszcie z pow. gnieźnieńskim i wągrowieckim. Największa rozległość powiatu z północy na południe przez Mogilno wynosi 40 kil. , najdłuższa linia ze wschodu na zachód przez Mogilno także czyni tylko 32 kil. Powiat ma obszaru 16, 97 mil kw. , czyli 934 kil. kw. Obszar cały stanowi płaszczyznę, z niewielkimi wzgórzami w okolicy Czewajewa, około miast Trzemeszna, Kwieciszewa i Wylatowa i około wsi Płaczkowa, Szydłowa i Trzemżalu. Gleba dość urodzajna. Większą część obszaru zajmują pola orne, stanowiące około 70 łąki 6, 8. pastw. 4, 6 a lasy 10, 8 Co do liczby bydła pow. posiada owiec więcej nad przecięciową liczbę w całem państwie pruskiem, liczba koni nie dochodzi ilości przecięciowej, a mniej jeszcze jest bydła rogatego. Rzeki znaczniejsze 1 No

Mogilnica