1320 252, 255. Zdaje sie, że takich rywali biskupa lubuskiego należy także widzieć w biskupach katolickich przemyskich jak Iwan, jego następca Mikołaj 1353 r. Tejner I, 720, włodzimirskich jak Piotr z 1358; Tejner, I, 786 i chełmskich, których ostatecznie 1375 poddano metropolii halickiej v. lwowskiej; Tejner I, 963, 968 umarzając pretensye bisk. lubuskiego do zwierzchnictwa nad nimi. Nowa dyecezya w ziemi Jadźwingów, w ciągu w. XIII utworzona, również stała się niebezpieczną dla całości biskupstwa krakowskiego, może w wyższym stopniu niż biskupstwo lubuskie. 1249 na biskupa Jatwesonii został naznaczony Henryk dominikanin Tejner I, 98. 1257 w Łukowie, posiadanym przez templaryuszy, odnowione tęź dyecezyą z biskupem franciszkaninem Bartłomiejem Czechem 142, 143. Wprawdzie, spowiednik ten Bolesława Wstydliwego i świadek jego ostatniej woli 1278 r. chwilowo tylko jak i poprzednik biskupowali; okolica zaś poddana ich władzy włączoną została do archidyakonatu radomskiego dyecezyi krakowskiej, jak to widzimy z wykazu poborców papieskich 1326 1329. Atoli biskup chełmski, krążąc ze swoją stolicą wznowioną 1417, 19 sierpnia, 1455, 18 stycznia przeniesioną do Hrubieszowa; 1473 29 kwietnia przeniesioną do Krasnegostawu. Gołębiowski Panow. Jagiel. I, str. 432, 727, III, str. 315 n. 699 ciągle na pograniczu dyecezyi, wskazywał niejako tkwiącą w samych stosunkach geograficznych potrzebę utworzenia nowego biskupstwa na pograniczu Rusi. Znikli wprawdzie poganie Jadźwingi, dla których biskupstwo łukowskie powstało, ale mnożyli się chrześcianie na ich miejsce. Z drugiej strony czytamy, że 1452 i 1463 dochody biskupa chełmskiego wynosiły tylko 60 florenów po 17 groszy każden, 48 groszy stanowi grzywnę rocznie, z tego powodu dozwalano dygnitarzom zatrzymywać dotychczasowe prebendy Tejner, Monum. II, str. 91, 134, 151, jakie posiadali w innych dyecezyach, przed swoim awansem. Możnaby tedy przypuszczać, że zmiana miejsca stołecznego dla dyecezyi chełmskiej wyobraża poszukiwanie lepszego przytułku. Wyrazem tych potrzeb czyli też innych wyższych było żądanie w 1424 r. owoczesnego biskupa chełmskiego dominikanina Jana, nawet zatwierdzone przez papieża Marcina V, by archidyakonat lubelski przyłączono do jego dyecezyi i za stolicę Lublin mu dano Długosz, 1424, t. XI, str. 330. Temu umniejszeniu swej dyecezyi oparł się Zbigniew Oleśnicki biskup krakowski. W1781 r. przyszło jednak do wykonania tej myśli, której nawet szerszą praktykę nakazał rozbiór kraju w 1772 r. dopełniony. Z części dyecezyi krakowskiej w kordonie rakuskim utworzono biskupstwo tarnowskie, a czasowy administrator dyecezyi krakowskiej 1784 Michał Poniatowski, 1786 utworzył sufraganią sandomierską, trwającą zrazu tylko tak długo, jak jej pierwszy piastun, kś. biskup Radoszewski, ale wznowioną 1819 jako osobne biskupstwo sandomierskie. Wówczas 1813 powstało, w zastępstwie łukowskiego z XIII w. , biskupstwo podlaskie; wszakże oba już ulegały nowemu arcybiskupowi w Warszawie, po zerwaniu związków hierarchicznych jak wprzódy politycznych z Gnieznem. Tak skreśliwszy dzieje biskupstwa w całości uważanego, rozejrzymy jego stosunki wewnętrzne. Do takich należą przedewszystkiem stosunki administracyjne, stojące w związku z rozrostem terytoryalnym i populacyjnym dyecezyi. Bardzo wczesnych czasów sięga naprzykład powieść, że chotelska parafia miała pięć mil powierzchni, zanim z niej i z wiślickiej utworzono kolegiatę wiślicką. Takiej zaś rozległości powód Długosz podaje Lib. benef. I, 404 w małej liczbie dopieroco nawróconych pogan miejscowych. Gdy 1222 r. występuje proboszcz i kanonik wiśliccy M. M. Ae. I, str. 20 jestto wskazówką, że kolegiata w Wiślicy już w początkach XIII w. istniała, a powstała zapewne w XII w. tak jak i inne kolegiaty. Tak sandomierska 1191, 8 września Długosz, Lib. benef. I, str. 301 i nast. M. M. Ae. III, str. 5 6, kielecka, założona przez biskupa Getka f 1185 Mon. Biel. III, str. 350, jak ś. Floryana czyli na Kleparzu z 1184 Długosz, Lib. ben. I, str. 477. Sposób uposażania każdej z tych kolegiat, ze względu na odległość geograficzną źródeł uposażenia od samych kolegiat, może także służyć za ciekawy i może wiarogodny materyał do statystyki populacyjnej M. w okresach najdawniejszych. Sandomierz naprzykład ma dochody z kościoła parafialnego w Połańcu, Świerzach. .. . Kielecka kolegiata żyje z parafii, później kasztelańskiego miasta Radomia, i ślad tego za Długosza ma w nazwie dwoistej radomskiego i kieleckiego dekanatu. Niejakie wskazówki rozwoju ludności a zarazem i hierarchii znajdujemy w kolejnych zmianach administracyjnych kościoła małopolskiego. Podajemy niektóre daty. W 1325 do 1329 dyecezya dzieliła się na 5 archidyakonatów krakowski, zawichoski, sandomierski, radomski i lubelski. Archidyakonat krakowski według kolei źródła zawierał 18 dekanatów prędociński, niegowiecki albo czyrzycki, zatorski, jędrzejowski, kazimierski, zręciński, tarnowski, irządzki, pleszkowski, sławkowski, sandecki, pałecznicki, oświęcimski, korczyński albo bolesławski, czarnociński, kijski, księżnicki, dembicki. Dekanat prędociński obejmował obszar, którego znanemi w owych latach Tejner, Monum. I, 358,

Małopolska