włościan skarbowych około 676, 000 mr. , żołnierzy i zagrodników około 10, 360 mr. , mieszczan około 13, 850 mr. , obywateli ziemskich w ogóle 6, 771, 423 mr. , pod drogami wszystkich rodzajów około 43, 250 mr. , skarb posiadał przeszło 1, 486, 500 mr. ; ziemie skarbowe powstały z własności poklasztornych i skonfiskowanych. Ostatnia kategorya wynosiła po 1863 r. 119, 000 dzies. ziemi i 134, 000 dzies. lasu, z czego do 1880 r. wyprzedano znaczną większość osobom pochodzenia rossyjskiego lub niemieckiego, tak że do skarbu z tej kategoryi należy jeszcze 6 majątków, mających 17, 449 dzies. ziemi i 42, 381 dzies. lasu. Nadto w rękach skarbu pozostaje dotąd 19 dóbr lennych, mających 37, 685 dzies. obszaru, i 33 dóbr pojezuickich, mających 175, 937 dzies. Z ogólnej przestrzeni lasów lennych i pojezuickich do skarbu należy jeszcze, jako niesprzedane osobom prywatnym, 159, 600 dzies. Według danych urzędowych w mińskiej gub. przed wydaniem rozporządzenia z d. 5 marca 1864 r. było 507 obywateli ziemskich pochodzenia niepolskiego, mających 1, 044, 091 dzies. , i 3, 259 właścicieli pochodzenia polskiego, posiadających 3, 064, 391 dzies. W d. 1 lipca 1870 r. było już 992 obywateli ziemskich pochodzenia niepolskiego, mających 1, 352, 426 dz. , i 2, 979 pochodzenia polskiego, mających 2, 801, 979. Niepolacy nabyli 220, 000 dz. z. wolnej ręki, 43, 000 dzies. z licytacyi, reszta od skarbu. W 1883 r. było własności tak zwanych rosyjskich 2, 445, posiadających około 3, 109, 400 mr. i własności polskich 3, 702, posiadających przeszło 3, 732, 230 mr. ; w r. 1881 polacy pozbyli się około 57, 860 mr. a w r. 1882 około 20, 900 mr. Własność polska wciąż opłaca około 110, 000 rs. kontrybucyi tytułem kary. Pod względem administracyjnym mińska gub. dzieli się na 9 powiatów miński, bobrujski, I borysowski, ihumeński, mozyrski, nowogródzki, piński, rzeczycki i słucki, 32 okręgi policyjne stany, 207 gmin wiejskich, obejmujących 1662 okręgów wiejskich starostw i 9, 084 wsi, 36 okręgów sądowych, 35 okręgów wojskowych, 14 leśnictw, mianowicie w pow. borysowskim dwa, z zarządami w Wilejce 54, 190 mr. i w Rudni przeszło 92, 800 mr. , w pow. ihumeńskim, w Teresdorfie, lasy łapickie około 86, 670 mr. , w pow. nowogrodzkim w Kołpienicy 64, 960 mr. , w pow. słuckim w Lachowiczach przeszło 66, 000 mr. , w pow. bobrujskim dwa w Lubaniczach około 71, 600 mr. i w Bobrujsku 130, 500 mr. , w pow. pińskim dwa w Wyszewicach około 131, 630 morg. i w Lubieszowie przeszło 102, 300 mr. , w pow. mozyrskim dwa, w Ozieranach przeszło 247, 830 mr. i w Bahrymowieżach około 67, 460 mr. , w pow. rzeczyckim trzy w Mozyrzu około 117, 200 mr, , w Rzeczycy przeszło 126, 900 morg. i w Muchojedach około 46, 140 morg. . Pod względem urządzeń kościelnych ob. art. Mińska dyecezya i Mińska eparchia prawosławna. Co się tyczy innych wyznań, to w M. gub. jest tylko 1 par. ewang. augsb. w Mińsku i 3 ewang. ref. Słuck, Kopyl, Kojdanów. Razem 665 dusz. Żydowskich domów modlitwy 520, synagog 44, szkół 232; mahom. meczetów 9. Ziemi ornej w 1883 r. było 4, 660, 000 morgów, najwięcej stosunkowo w pow. nowogrodzkim gdyż 58 całego obszaru; dalej idą pow. miński 51, słucki 37, rzeczycki 24, ihumeński 19, bobrujski 19, borysowski 19 piński 17 i mozyrski zaledwo 11 obszaru. Gospodarstwo wiejskie wogóle zaniedbane i postępuje zwolna naprzód; przeszkodą do rozwoju ekonomicznego są serwituty pastwiskowe, rozprzężenie w ogóle moralności klas niższych, brak egzekucyi sądowej za występki przeciwko własności, brak kapitałów obrotowych w gospodarstwach, zły stan dróg komunikacyjnych, brak kredytu, zbyteczne świętowanie, absolutne trudności zbytu produktów i dostania z pierwszej ręki potrzebnych rzeczy do melioracyi, wyzyskiwanie przekupniów, brak rzemiosł i fachowych rolników. Wszystko niezmiernie podnosząc koszt produkcyi, eksploatuje nieprodukcyjnie zapasy kapitałów, wreszcie w niedostatku ich zmusza właścicieli do sumarycznego wycinania lasów lub uciekania się o pożyczki do wyzyskujących instytucyj kredytowych. Z ogólnej przestrzeni własności prywatnej pozostaje w zastawie bankowym 1, 345, 685 dzies. , na summę 6, 471, 493 rs. Widzimy niezaprzeczony fakt, że pomimo najkorzystniejszego uwłaszczenia przed ćwierć wiekiem prawie, pomimo wielkiego zapotrzebowania rąk i wysokiej ceny za pracę, włościanie wcale się nie zbogacili, przeciwnie rozdrobniwszy zbytecznie własność, pochopni są do emigracyi, do sięgania po cudze, że dobra obywatelskie chylą się ku upadkowi i tylko wzbogacanie się żydów jest widocznem, w miastach bowiem cały handel i własność przeszły do ich rąk, na wsi roją się w majątkach jako zasobni dzierżawcy i właściciele dóbr warunkowo nabytych, lasy zaś prawie wszystkie są w ich ręku. Obecnie w całej gubernii zasiewa się około 266, 000 beczek zboża ozimego, 285, 000 beczek zboża jarego, 256, 000 beczek kartofli, średnia wydajność zasiewów wynosi około 4 1 4 ziarn ozimina daje 4 4 9 ziarna, jare 3 5 9, kartofle 4 5 9. Średnia cena ziemi w gub. jest 14 rs. 77 kop. za dziesięcinę. Pow. nowogródzki i w znacznej części słucki słyną z wybornej pszennej ziemi i stoją najwyżej pod względem urodzajności. Na wypadek nieurodzaju istnieje 1, 691 magazynów wiejskich, w których przechowuje się przeszło 168, 500

Mińsk