nujące mieszkańców, a ponieważ i urodzaje ostatnich lat nie dopisały, więc z ubóstwem rośnie demoralizacya i niedobory podatkowe, jakoż z początkiem 1883 r. wynosiły one w samym M. 230, 559 rub. , na prowincyi 119, 111 rubli. Miński powiat obfituje w szlachtę zaściankową; są całe okolice, jak np. w obrębie Kojdanowa. Rubieżewicz, Stołpców, Swierżnia, na kilka mil w promieniu zasiane zaścian kami w dobrach obywateli i dziedzicznemi. Szlachta ta utraciwszy dziś wszystkie przywileje, prawie ryczałtem przyłączona do gmin lub mieszczan, nie mająca środków kształcenia się ani umoralnienia siebie, bez kościoła i szkoły, często uciskana przez chciwość dominiów, doszła do stanu niemal pół dzikiego i smutny przedstawia obraz ruiny kasty, gdyż duma i pewna zarozumiałość względem ludu cechują ją zawsze, nawet w ubóstwie. Dziś tłuszcza ta, niechętnie pracująca po za zagrodą, niebiorąca się do przemysłu, rzemiosł i służebnych obowiązków, śledzi chętnie za powiewem doktryn socyalnych i sięga po cudzą własność, zapomniawszy honoru szlacheckiego. Co do ludu, to ten z natury swej łagodny i patryarchalny, uległ jednak w ostatniem dwudziestoleciu znacznemu przekształceniu na gorsze. W wielu miejscach włościanie rzucają praktyczny strój narodowy, przebierają się kuso, kaleczą mowę ojczystą domieszką słów nowych, wymawianych karykaturalnie, porzucają pieśń dawną, rzewną i przyswajają erotyczne, obozowe, nie szanują rodziców starych, cudzej własności, dopuszczają się gwałtów. Moralność kobiet wiejskich w ogóle osłabła; występki, zuchwałość i nałogi zwiększają się, co potwierdza statystyka kryminalna ob. Mińska gubernia. Szczególnie miejscowości zbliżone do miasta gubernialnego i kolei żelaznych bardzo szwankują. Szkoła nie wywiera widocznie wpływu dodatniego, potrzebne więc są radykalne zmiany w sposobie wychowania ludu na obywateli kraju. Klimat, z powodu wyniosłego położenia i wycinania puszcz, w stosunku do powiatów południowych chłodny; wiatry panują zachodniopółnocne, a zimy bywają nadzwyczaj śnieżne. Według zdania tutejszego entomologa Jana Wańkowicza, w kilkomilowym promieniu w około M. fauna jego specyalności w skutek niskiej przeciętnej temperatury letniej, równa się miejscowościom południowej Finlandyi. Z tem wszystkiem rosną tu nie tylko jabłonie i grusze delikatnych gatunków, ale i śliwy, czereśnie i krzewy owocowe. Ogrodnictwo w ostatnich czasach zaczęło się bardzo rozwijać i wszędzie dbałość widoczna pod tym względem. Ważniejsze ogrody w Prusinowie, z ananasarnią przynoszącą kilka tysięcy rubli dochodu; w Annopolu, też ze znaczną ananasarnią; w Stańkowie; w Rusinowicach 4000 drzew owocowych; w Łoszycy Lubańskich, w Sule, w Wiazyniu, w Gródku Tyszkiewiczów, w Rakowie, Chotowie, Pierszajach, Przyłukach, Niehorełem; w Mińsku Goleniewicza, . Holasza, Smolskiego i in. Niegdyś, za czasów dobrego drzewostanu w puszczach, było bardzo wiele grubej zwierzyny, o czem świadczą nawet nazwy miejscowości, niedaleko położonych od M. Niedźwiedzin, Łoszyca, Wołczkiewicze, Lisowszczyzna i t. d. Dziś jeszcze, pomimo znacznego wyniszczenia lasów, znajdują się z czworonogich niedźwiedzie, łosie, sarny, wilki, zające, lisy, tchórze, kuny, nurki, łasice, borsuki, jeże, wiewiórki, wydry; z ptaków są orły, jastrzębie różnych odmian, głuszce, cietrzewie, pardwy, kuropatwy, jarząbki, dzięcioły, drozdy, czarne i żółte żołny, trznadle, sroki, wrony, i inne. Z ryb poławiają się rzadkie gdzieindziej i wyborne pstrągi, wielozuby albo wierozuby, wyłącznie w Świsłoczy, szczupaki, okonie, liny, karasie, leszcze, płocie, głownie, jazgarze, miętusy. Miejscowości dla zaprowadzenia sztucznych gospodarstw rybnych są wyborne, z tem wszystkiem nikt o tem nie myśli i rybołóstwo jest nieznaczącem, ryba zaś do M. sprowadza się z dalekich wód Polesia. Z płazów znajdują się żmije jadowite, czarne, czerwonawożółte i stalowe; węże szare, padalce, jaszczurki różnych odmian, ropuchy, żaby. Miejsca historyczne Mińsk, Kojdanów, Kamień, Przyłuki, Sołomerecze, Rubieżewicze, Wołma, Zasław. Miejsca w których znajdują się pamiątki, dzieła sztuki, księgozbiory lub archiwa Stańków Czapskich znakomite muzeum i gabinet numizmatyczny; Gródek Tyszkiewiczów; Siemków Chmarów; Łoszyca, pierwej Proszyńskich, teraz Lubańskich; Annopol Radziwiłłów; Wyhonicze Kruszwickich; Raków Zdziechowskich; Suła Łęskich; Wiazyń Bohdaszewskich; Ignatycze Jelskich księgozbiór; Rusinowicze Umiechowskich; Ślepianka Wańkowiczów; Dekszlany Wołodkowiczów; Sołomerecze Wołodkowiczów; Wołma Wańkowiczów i inne. Miejscowości godne uwagi przez urodzenie, śmierć lub pobyt zasłużonych krajowi ludzi Adamaryn, folwark w okolicy Dubrowy, miejsce urodzenia przyrodnika Benedykta Dybowskiego; Bucewicze, do 1863 r, własność publicysty Juliana Łapickiego; Dziahilna, miejsce pobytu do 1831 r. Eustachego i Adolfa Januszkiewiczów, tudzież miejsce śmierci ostatniego w 1857 r. ; Ignatycze, do 1863 r. miejsce pobytu i pracy obywatelskiej uczonego Włodzimierza Jelskiego; Kowalewszczyzna, niegdyś Słuszków, z grobami tej zasłużonej rodziny; Kojdanów, miejsce długoletniej pracy apostolskiej, wyjątkowej dobroczynności i śmierci ks. Zauścińskiego; Kalwarya, cmentarz pod M. z grobami Dominika

Mińsk