sza M. pow. obficie w kierunku dopływu Niemna, Berezyny i Prypeci; Mińszczyzna więc jest ważnym punktem wododziału baltyckoczamomorskiego. Ważniejsze rzeki i potoki w porządku alfabetycznym są Baranówka, BerezynaNiemnowa, CnaŚwisłocka, Czernica, Czerniawka, Chałajmówka, Dorowianka, Dubrawka, Derażna, Dublenczyk, Dziedzik, Dziegcierówka, Horodzica, Hołowienka, Isłocz, Jerszówka, Jaczonka, Jałówka, Kamienny Bród, Komylanka, Kułyta, Kamionka, Lucynka, Łoszyca, Łapcianka, Mituta, Malinówka, Mokasiczka, Moczyna, Małyszewka, Niemen, Niecieczka, Olchówka Isza, Olchowka 2ga, Pierekałka, Pogrebnia, Pierszajka, Ptycz, Piereozuta, Ratomka, Rudzica, Swisłocz, Suła Siermiażka, Szaciłka, Siwiczanka, Studzionką, Słouść, Starzynka, Sołomerecza, Tujka, Tehornica, Tołstucha, Usza, Usiaża, Usa lsza, Usa 2ga, Wołma 1sza, Wołma 2ga, Wialik, Wołka albo. Wolsza, Wołk, Wieśnianka, Wiacza, Wiazonka i Zasułka. Oprócz tych 67u tyleż prawie jest potoków bezimiennych. Pól uprawnych przeszło 367, 000 morg. ; lasów przeszło 294, 000 morg. ; łąk 60, 000 morg. ; błot i pastwisk około 7, 350 morg; piasków, wód, dróg 18, 000 morg. Podług Fitinhoffa znajduje się w M. pow. 9, 370 dzies. ziemi pod zabudowaniami, 233, 540 gr. orn. , 40, 100 łąk, 175, 310 lasów i zarośli, 210 pastwisk, 4, 900 błot, 1, 670 nieużytków. W posiadaniu rządu znajduje się przeszło 6, 300 morg. ziemi prawie cała w lasach; w posiadaniu b. włościan obywatelskich około 187, 000 m. ; b. włościan skarbowych przeszło 33, 700 m. ; duchowieństwa prawosławnego około 9, 100 m. a katolickiego około 322 morg. ; gruntów miejskich m. Mińska 2, 535 morg. ; we władaniu 222 ziemian prawosławnych znajduje się około 46, 730 m. ; we władaniu 993 ziemian polaków przeszło 351, 509 m. ; 16 ziemian protestantów przeszło 57, 800 m. ; 15 rodzin polskomahometańskich 1673 m. ; 5 żydów 217 m. ; we władaniu żołnierzy i in. osób przeszło 950 morgów; reszta pod drogami, wypasami i t. p. Obecnie jest do 157, 500 mieszkańców płci obojga, w tej liczbie do 88, 000 włościan szczepu krywiczańskiego, do 1839 r. prawie wyłącznie wyznania katolickounickiego obacz Mińska Eparchia, odtąd prawosławnego, i do 54, 000 katolików, przeważnie polaków. Bezstronny dość pisarz rossyjski Stołpianskij w opisie zachodnich gubernii podaje w 1866 r. w M. pow. 43, 029 katolików polaków, 7, 859 katolikówlitwinów, 403 katolików malorossyan, razem 51, 290 osób; do 15, 000 żydów; do 320 ewani gelików, reszta mahometanie. W M. pow. znajduje się 41 cerkwi prawosławnych, 91 kaplic prawosł. , 1 kościół ewang. reformowa ny, 1 ewang. augsb. , 23 synagog, 1 meczet. Kościół katolicki ma trzy dekanaty, 7 parafij, 6 filij i 25 kaplic, obsługiwanych zaledwo przez 10 duchownych, licząc w to i kapelana szkół w Mińsku bliższe szczegóły ob. Mińska dyecezya. Po 1863 r. zamknięto lub przerobiono na cerkwie następujące świątynie katolickie w Mińsku przy klasztorach bernardynów bernardynek, benedyktynek ob. Mińska Eparchia, oraz 9 parafialnych kościołów, mianowicie w Cholawszczyźnie, Dubrowach, Grodku, Iwieńcu, Mikołajewszczyźnie, Rubieżewiczach, Stołpcach, Wołmie i Zasławiu, 3 filie, w Annopolu, Chotowie i Nowosiołkach i 5 kaplic w Ignatyczach domowa, Łoszycy, Siemkowic, Sule i Stołpcach. W 1858 r. było duchowieństwa katolickiego w mieście Mińsku 39, w powiecie 32, razem 41, dziś jest 10; duchowieństwo prawosławne dziś reprezentowane jest w Mińsku przez 70 osób, a w powiecie 192, razem liczy 262 osób ob. Mińska dyecezya. Pod względem administracyjnym M. powiat dzieli się na 3 okręgi policyjne stany, zarządy których znajduję się w Draznię, Rakowie i Kojdanowie; 19 gmin Białorucka, Horodecka albo Gródecka, Iwieniecka, Kojdanowska, Krzywicka, Ostrożycka, Pierszajska, Rudzicka, Rakowska, Starosielska, Siennicka, Siemkowska, Stołpecka, Swierżeńska, Słobodzka, Samochwałowicka, Wielkosielska, Zasławska i Zasulska; 45 starostw wiejskich, w których 617 wiosek i około 20, 600 włościan płci męzkiej. W powiecie oprócz m. guber. i pow. Mińska, jest 16 miasteczek, mianowicie Białorucz, Dubrowy, GródekChmarzyński, GródekTyszkiewiczowski, Iwieniec, Kojdanów, Kamień, Mikołajewszczyzna, Pierszaje, Raków, Rubieżewicze, Stołpce, Swierżeń, Słobódka, Samochwało wice, i Zasław; 808 wsi wielkich i małych, 246 zaścianków, 284 awulsów, oddzielnych siedzib, osad karczemnych, uroczysk, ferm, folwarków, leśnictw w ogóle do 13, 000 wszystkich osad, dymów. Niegdyś w 1857 r. było włościan płci obojga w majątkach pojezuiokich 327, poduchownych 146, skarbowych 7, 694, obywatelskich 62, 189. Rolnictwo jest głównem zajęciem mieszkańców wsi. Przeważnie sieją żyto, pszenicę ozimą i jarą, len, jęczmień, owies, oraz sadzą kartofle; zbiory nietylko wystarczają na miejscowe potrzeby, lecz są przedmiotem handlu wywozowego. Aby mieć pojęcie o produkcyi rolnej można przyjąć cyfry statystyczne z 1882 r. , ponieważ wyrażają mniej więcej prawdziwe dane dla przeciętnych urodzajów. I tak, wysiano pszenicy ozimej 4, 447 beczek beczka litewska ma 128 garncy, a zebrano 22, 235 beczek; żyta wysiano 26, 000 beczek, zebrano przeszło 129, 600 beczek; jęczmienia wysiano przeszło 14, 800 beczek, zebrano około 74, 000 beczek; gryki wysiano 3, 257 beczek, zebrano

Mińsk