szałkiem trybunału litewskiego w 1763 r. był ks. Radziwiłł, podkomorzy w. litew. nie zaś ks. Karol panie kochanku, jak twierdzi Syrokomla w Tece Wileńskiej, 1857 r. 2, str. 123 i 124. W 1763 r. staraniem jednego z Wołodkowiczów podobno Michała, ssty hajeńskiego stanął w M. murowany kościół księży karmelitów; w natępnym zaś roku pożar uszkodził część miasta zwanego Trojecką Górą. Ucisk spokojnych mieszkańców powtarza się nieustannie w ciągu tej opłakanej epoki, kiedy wrzała walka konfederatów barskich z regalistami, tak np. w 1771 r, chorągiew Dominika Kossakowskiego wymogła u jezuitów mińskich 15 koni i osobną kontrybucyą pieniężną, t. j. 70 czerwonych zł. z kolegium i 320 złp. z posiadłości ziemskich. Liczba zakonów w M. istniejących powiększyła się w tym czasie przez fundacyą maryawitek, za staraniem Kunegundy z Matuszewiczów Ruszczycowej, starościny porajskiej. Rok 177. 3 pamiętny kasatą jezuitów, utworzeniem w M. szkół podwydziałowych z rozporządzenia komisyi edukacyjnej i wyborem Stanisława Mińkowskiego Bohuszewicza, jako posła województwa mińskiego na sejm warszawski, mający sankcyonować pierwszy rozbiór Polski. Bohuszewicz, kolega Korsaka i Tadeusza Rejtena, podzielał ich przekonania polityczne, i po bezskutecznym oporze na sejmie, zaniósł do akt grodzkich mińskich manifest do swych wyborców w d. 13 maja 1773 r. W 1775 r. tak zwana kadencya ruska trybunału głównego litewskiego z M. i Nowogródka przeniesiona do Grodna, w skutek starań podskarbiego Tyzenhauza. Po kasacie jezuitów mienie ich rozpraszała chciwość prywatna, zanim komisya edukacyjna zdołała uratować resztki. Okropne to były czasy, hańbą piętnujące ówczesną szlachtę, pomiędzy którą rej wodzili tacy ludzie, jak Poniński, Gurowski, Massalski, Kurzeniecki, Kossakowscy i inni. Spadek po jezuitach był dla nich wypadkiem nader pomyślnym. Już nie same dobra rwano. ale i srebra kościelne, które później świeciły nawet na zaprzęgach paradnych. W 1775 r. dobierano się nawet do srebrnej trumny ś. Felicyana w kościele pojezuickim w M. , przeciwko czemu położył protest gen. Kazimierz Zawisza, potomek Krzysztofa, w liście pełnym goryczy i wymowy do członka wydziału mińskiego komisyi edukacyjnej Zajarskiego, w którym przekładał całą szkaradę zamierzonego czynu list ten znajduje się w zbiorach Al. Jelskiego. Widocznie protest Zawiszy odniósł skutek, gdyż do dziś dnia kosztowny sarkofag pozostaje w kościele na miejscu, w ołtarzu kaplicy patrona. W 1798 r. kościół pojezuicki zamieniono na katedrę nowo utworzonej mińskiej dyecezyi ob. . Pierwszy biskup Jakób Dederko odnowił go wielkim kosztem, ozdobił pięknemi malowidłami, sprawił wielkie organy i znakomite na całą Litwę dzwony. Po kasacie dyecezyi w 1869 r. świątynia katedralna została parafialną, którą w 1884 r. zarządzał zacny kś. Wiktor Wojdak. W 1778 r. pożar zniszczył stary zamek miński, a w 1790 r. ponowiły się znowu burzliwe sejmiki, tą razą jednak bez krwi rozlewu, nareszcie konstytucyą 3 maja 1791 r. ustanowiono w M. sąd wyższy apelacyjny dla województw mińskiego połockiego i witebskiego. Niedługo już województwo mińskie miało pozostawać na dawnem prawie; w maju 1792 roku bowiem zajął je generał Michał Kreczetników w imieniu cesarzowej Katarzyny, ogłosiwszy wprzód odezwę do mieszkańców w Połocku, sejm zaś grodzieński w d. 22 czerwca 1793 r. fakt zajęcia potwierdził, przez co województwo mińskie, stawszy się prowincyą rossyjską, zamienione na namiestnictwo, później na gubernią, a M. jej stolicą zamianowany ob. Mińska gubernia. W 1803 r. szkołę podwydziałową zamienione na gimnazyum klasyczne 7klasowe, w którem wykład cały był polski oprócz języka urzędowego. Gimnazyum wtedy poddano władzy uniwersytetu wileńskiego; nieco później wizytatorem był zasłużony Kazimierz Moniuszko, brat Dominika. Zakład rozporządzał dochodem rocznym z funduszów, według etatu komisyi edukacyjnej w ilości przeszło 13, 000 rubli; uczniowie płacili wpisowego po 4 ruble, co 1845 r. podniesiono do 5 rs. W 1812 r. M. został zajęty przez wojska francuskie z korpusu Davoust a, zamianowany stolicą departamentu, pod zarządem gen. armii francuskiej Bronikowskiego, lecz w listopadzie, po rozgromie armii Napoleona pod Borysowem, wróciły władze rossyjskie, poczem ogłoszono amnestyą. Odtąd do r. 1819 był w M. dwukrotnie cesarz Aleksander I, przyjmowany świetnie balami przez szlachtę. Ostatnim koronowanym gościem w M. , podejmowanym równie wspaniale, był cesarz Aleksander II w 1859 r. Co do dochodów i rozchodów dawnych miasta, to wiemy, iż w 1717 r. dochody skarbowe wynosiły zaledwie 4, 682 złp. W 1758 r. przychód z czopowego 12, 107, z intrat miejskich 766 złp. , razem na sumę 12, 872 złp. z dokumentów archiwalnych. Podług instrukcyi do wybierania czopowego i solowego z 1765 r. opłacano a od beczki brahy, zawierającej 72 garncy cechowych, 5 złp. ; b za war piwa z 72 garncy słodu, płacono też 5 złp. ; c od miednicy, zawierającej 6 garncy cechowych miodu, po 1 groszu; d od garnca przywożonej gorzałki po 4 gr. ; e od beczki wina różnych gatunków miejscowi handlarze płacą po 18 złp. , a przyjezdni extra po tynfów 10; f od beczki soli 1 złp. ; g od beczki

Mińsk