kredytu, rodzaj spółki komandytowej, udziela kilkoterminowe pożyczki członkom swoim; bank handlowy; towarzystwo ratunkowe od ognia w obrębie miasta, z młodzieży dobrowolnie zaciągniętej, od lat kilku ukonstytuowane. Oprócz wzmiankowanego towarzystwa ratunkowego istnieje straż ogniowa, t. zw. Pożarna komenda, licząca 50 ludzi, z brandmeistrem na czele, 36 koni, 3 wielkie sikawki, 8 mniejszych, 15 beczek na kołach i inne przyrządy, urządzenie której kosztowało do 15, 000 rs. Od lat 10 ciu miasto posiada wodociągi z wyborną wodą źródlaną, sprowadzaną ze źródeł ogrodu miejskiego. Ta obfitość wody nietylko ważna pod względem sanitarnym, lecz i w czasie pożarów. Przed rozprowadzeniem wody źródlanej po mieście, gdy mieszkańcy zmuszeni byli używać wody ze Swisłoczy, zatrutej ściekami miejskiemi, M. , pomimo wzgórzystego położenia, słynął z pomorów peryodycznych, zwłaszcza w czasie cholery, która tu często i strasznie grasowała. Odtąd stan sanitarny polepszył się, ale rozbudowane w ostatnich czasach szeroko przedmieścia są wzorem nieczystości i ścisnąwszy miasto obręczą miazmatów, grożą zdrowotności jego coraz bardziej, zwłaszcza, że na bliskość cmentarzy, zły stan jatek w środku miasta, pranie bielizsny szpitalneja innej w zatamowanej przez 2 młyny rzece nikt nie zwraca uwagi. Zbiory naukowe i inne. Biblioteka gimnazyalna, składa się z 4000 dzieł ważnych, pomiędzy którymi nie mało starych i późniejszych druków polskich, zebranych z dawnych zakładów naukowych i bibliotek poklasztornych; posiada do 100 kart i atlasów geograficznych, do 300 Sztychów i rysunków, wiele historycznych tablic i inne rzeczy. Gabinet fizyczny i przyrodniczy przy gimnazyum męskiem posiada do 150 instrumentów i aparatów, do 400 modeli, do 700 minerałów. Muzeum archeologicznoetnograficzne przy miejscowym komitecie statystycznym gubemialnym, mieszczące się w gmachu gubernatora, posiada do 600 wykopalisk z epok kamiennej i bronzowej, około 1000 tomów dawnych druków polskich i łacińskich, z bibliotek poklasztornych zebranych, parę tysięcy okazów różnych wyrobów miejscowych odnoszących się do etnografii, nieco monet krajowych i różnych pamiątek, oraz zbiór czaszek ludzkich, pochodzących z kurhanów przedhistorycznych. Muzeum to przed dziesięciu laty zostało uporządkowane przez archeologa Henryka Tatura, zdolnego badacza, teraz z powodu przeniesienia do innego lokalu uległo zupełnemu pomieszaniu, a niema kompetentnej ręki, któraby ład naukowy tu wprowadzić mogła. Ciekawą jest w tym zbiorze nie wydana mapa archeologiczna gub. mińskiej, wykonana przez wzmiankowanego Tatura, na której są wykazane wszystkie miejscowości posiadające przedhistoryczne pomniki jako to kurhany, horodyszcza, okopiska, zamki, , kamienie pamiątkowe, żalniki i inne. Tatur podzielił wszystkie pomniki na 25 grup i wykazał w Mińszczyźnie do 30000 kurhanów i do 1000 horodyszcz i okopisk. Drugą pracą godną uwagi jest mapa gmin gub. mińskiej, przygotowująca się staraniem światłego członka Aleksandra Piestowa. Komitet corocznie ogłasza tak zwane statystyczne wiadomości, dotyczące gubernii Trudy min. gub. stat. komiteta, a jakkolwiek wydawnictwa te noszą na sobie cechę szablonowej, kancelaryjnej roboty, z tem wszystkiem zawierają nie mało cyfr, mogących rozjaśnić nie jedno zjawisko społecznych przeobrażeń i potrzeb istotnych mieszkańców. Dalej zaznaczamy biblioteki seminaryum prawosławnego i gimnazyum żeńskiego; archiwum centralne sądownictw i grodów dawnego wojew. mińskiego i gub. od jej ustanowienia, zwiezione tu przed kilkunastu laty i ulokowane w gmachu kościoła pobernardyńskiego. Gabinety fizyczny, nauk przyrodniczych, laboratoryum chemiczne i bibliotekę przy szkole realnej, które ciągle się pomnażają staraniem niezmordowanego pedagoga, dyrektora Jana Samojły, syna wykwalifikowanego medyka wileńskiej wszechnicy. Z gmachów ważniejsze są pałac gubernatorski, przy Wysokim Rynku, z dawnego kolegium jezuitów; pałac archirejski, przed kilkunastu laty przy skwerze, na tak zwanem NowemMieście wzniesiony, z pięknym ogrodem; pałac obrad szlacheckich przy tymże skwerze, po 1863 r. zamieniony na teatr miejski, od niedawna powrócony szlachcie; gmach wszystkich juryzdykcyi, przy Wysokim rynku; seminaryum prawosławne na Trojeckiej górze, gimnazyum męskie przy ulicy Franciszkańskiej i żeńskie przy ulicy Dominikańskiej, dobroczynność przy ulicy Felicyańskiej; szpitale na Trojeckiej górze i pod koszarami; więzienie w kształcie zamku z czterema basztami i wysokim murem obwodowym, przy ulicy Zborowej; koszary wojskowe w murach podominikańskich i pobernardyńskich; kasa i magistrat w murach pojezuiokich, przy Wysokim Rynku. Z prywatnych gmachów celuje architekturą pałac Hausmana, przy skwerze na NowemMieście. Tu mieści się klub miejski, posiadający czytelnią pism peryodycznych, nie wyłączając polskich, tudzież salon dla koncertantów i zarazem balowy. Miejsca rozrywek i przechadzek. Ogród zwany gubernatorskim, nad rzeką Świsłoczą, w prawdziwie uroczej miejscowości, założony niegdyś wielkim kosztem staraniem gubernatora Karniejewa, posiada piękne cieniste aleje, i ustronia nadwodne, pełne liściastych i świerkowych drzew

Mińsk