Mińsk, zwany także Mińskiem Litewskim, w dokum, łacińskich Minscum, w słow. Mieńsk, Mińsko, w narzeczu ludowym Miensk, starożytny gród słowiański, za najazdu waregskiego stolica udziału w księstwie połockiem, wyniesiony następnie na stolicę wojew. mińskiego, a po drugim podziale rzeczypospolitej główne miasto powiatu i gub. mińskiej; rezydencya gubernatora, archireja eparchii mińskiej i do 1869 r. biskupa katol. dyec. mińskiej. Leży pod 53 34 płn. szer. i 45 46 geogr. dług. , po obu brzegach rz. Świsłoczy, przy ujściu do niej rzeczek Krupki i Stepni, a dawniej Niemihi, której koryto już wyschło i stanowi dziś ulicę tego nazwiska w niższej części miasta, z rynsztokiem pośrodku, gdyż woda silnie tu wzbiera podczas roztopów wiosennych. Leży w malowniczej miejscowości; poprzednio przy krzyżowych gościńcach pocztowych wileńskobobrujskim i, borysowskono wogródzkim, obecnie przy liniach dróg żelaz. moskiewskobrzeskiej i lipaworomeńskiej. Ma około 60000 stałych i niestałych mieszkańców, chociaż przed dwudziestu laty zaledwo połowę ich liczył. Żydów jest prawie 1 2. Wzrost nagły zawdzięcza zbudowanym kole jom. Liczy około 1600 dm. , w tej liczbie 1100 dm. murowanych. Ma pięć cerkwi prawosł. wraz z cmentarną na Stróżówce, 8 kaplic prawosł. przy różnych zakładach dobroczynnych i naukowych, 2 monastery prawosł. , od niedawna założone ob. Mińska Eparchia, 3 kościoły katol, , licząc w to dwie świątynie na cmentarzach Kalwaryi i ZłotejGórce, kaplica katol. przy szpitalu towarzystwa dobroczynności ob. Mińska Dyecezya, 1 kościół ewangielicki przy ulicy Zacharzewskiej, z muru w połowie obecnego stulecia wzniesiony, 1 meczet tatarski drewniany przy ulicy Tatarskiej; wspaniała synagoga żydowska przy ulicy Zamkowej i około 40 domów modlitwy. Pod względem przemysłu fabrycznego w 1883 r. było w M. 3 mydlarnie, 5 garbarni, 1 fabryka świec, 1 gorzelnia, 5 browarów piwnych, 2 miodosytnie, 1 tartak, 2 fabryki tytuniu, 14 cegielni, 1 fabryka kafli i ceramicznych wyrobów, 1 odlewnia żelaza, 6 fabryk zapałek, w ogóle 45 fabryk, produkujących na summę przeszło 265, 000 rubli i zatrudniających 206 robotników. Różnych rzemieślników miasto posiada około 800, w tej liczbie do 270 terminatorów i do 400 pomocników. Cech krawiecki prawie wyłącznie w ręku żydów, inne fachy rzemieślnicze dzielą się pomiędzy chrześcianami i żydami, przewaga jednak jest po stronie ostatnich. Handel cały pozostaje w rękach żydowskich i konkurencya z nimi bardzo ciężka. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpiło całkowite przeobrażenie w obyczajach, mowie, stroju i moralności żydów; statystyka kryminalna zaznacza ich udział w zbrodniach i występkach w stosunku przerażająco postępowym. Za to tatarzy, od czasu Witolda tu osiedli, są wzorem obyczajności, pracowitości i uczciwego zachowania się; liczba ich nie przenosi 900 osób płci obojga, trudnią się przeważnie uprawą wybornych warzyw i garbarstwem; kroniki sądowe nigdy nie zapisały ich imion wśród występnych kryminalnie. M. jest odległy o 916 w. od Petersburga, 702 w. od Moskwy, 521 w. od Warszawy, 179 w. od Wilna, 252 w. od Pińska, 65 w. od Ihumenia, 161 w. od Bobrujska, 75 w. od Borysowa, 328 w. od Mozyrza, 300 w. od Rzeczycy, 204 w. od Słucka, 142 w. od Nowogródka. Odległości te obliczone podług dróg pocztowych lub kolejowych. Zakłady naukowe gimnazyum klasyczne męskie, dawniej ośmioklasowe, istniejące od 1805 r. w 1881 2 r. 522 uczniów, w tem 142 żydów; gimnazyum siedmioklasowe żeńskie około 400 uczennic, założone po 1866 r. ; szkoła realna siedmioklasowa, od kilku lat funkcyonująca, powstała ze składek szlachty i miasta w 1881 2 r. 59 uczniów, w tem 22 żydów; seminaryum duchowne prawosławne, wychowujące około 240 seminarzystów ob. Mińska Eparchia; szkoła powiatowa duchowna męska do 220 uczniów; szkoła organistów i chórzystów kościelnych, założona przed kilku laty przez ks. Sęczykowskiego; szkoła duchowna powiatowa dla panien do 100 uczennic; przytulisko i pensya dla sierot imienia Maryi, zwane Pryjutem, wychowuje do 60 dzieci; 3 szkoły rządowe niższe żydowskie. Zakłady dobroczynne i inne insiytucye puUkzm szpital gubernialny na 70 łóżek, z oddziałem dla cierpiących umysłowo na 20 łóżek; szpital towarzystwa dobroczynności, założony przez biskupa Dederkę ob. Mińska dyec. na łóżek 24, przed kilku laty jeszcze zawiadywany wzorowo przez siostry miłosierdzia szarytki, dziś już usunięte; szpital żydowski na 65 łóżek; szpitale w ostrogu, czyli więzieniu publicznem na 40 łóżek i wojskowy stały przy koszarach na 60 łóżek. Towarzystwo pomocy dla uczącej się młodzieży, od niedawna założone, lecz bardzo czynne i odznaczające się bezstronnością; towarzystwo dobroczynności, niegdyś bardzo świetne, dziś przeobrażone, podupadłe i mało czynne; towarzystwo rolnicze mińskie, założone w 1876 r. , służy do podniesienia stosunków ekonomicznych gubernii, urządza wystawy rolnicze, pośredniczy w zakupie maszyn rolniczych, nasion, w zbycie produktów i t. d. ; towarzystwo muzyczne, założone w 1880 r. , urządza peryodyozne zebrania muzykalne, proteguje artystów i t. d. ; towarzystwo wzajemnego ubezpieczenia od ognia w obrębie miasta, zaledwo od paru lat założone, funkcyonuje dobrze; towarzystwo wzajemnego

Mińsk