do 1775 r. oddano to sstwo w emfiteutyczne posiadanie, wraz ze sstwem babimostskiem. Ponińskiemu, marszałkowi sejmowemu. Powiat międzyrzecki obejmuje najdalej na zachód położoną część departam. poznańskiego, pomiędzy 52 10 a 52 30 szer. płn. i 33 2 a 33 48 dłg. wsch. , graniczy na płn. z pow. międzychodzkim, na wsch. z pow. bukowskim, na płd. z pow. babimostskim, a na zach. z Brandeburgią. Największa szerokość pow. ze wschodu na zachód w części płn. przez Pszczew wynosi 43 5 kil. ; w części płd, poniżej Pszczewa 28 kil. ; najdłuższa linia z płn. na płd. w części wsch. przez Trzciel 41 5 kil; w zach. części przez M. 18 5 kil. Rozległości ma powiat 20 93 mil kw. czyli 1152 kil. kw. Obszar cały jest równiną zasianą tylko niskiemi wzgórzami w kilku miejscach, jako to pod M. , Brojcami, Pszczewem; grunt przeważnie lekki, rozległe lasy. Połowa mniej więcej obszaru składa się z pól ornych i ogrodów, łąki zajmują 0 07, pastwiska 0 04, lasy 0 31 całego obszaru. Najznaczniejszą rzeką jest Obra, która przerzyna powiat w całej długości od granicy pow. babimostskiego, do granicy pow. międzychodźkiego; wypłynąwszy z jeziora Zbąszyńskiego, wchodzi do części powiatu najdalej na płd. posuniętej, mija Trzciel i Międzyrzecz, tworząc jeszcze kilka jezior; w kierunku płn. zach. od wsi Wielkiej Gorzycy wpływa do pow. międzychodzkiego, gdzie na zach. od Skwierzyny łączy się z Wartą; od Trzciela jest spławną. Mniejszych rzek jest kilka, a mianowicie Zgniła Obra, Pieski, Paklica, Owczarka i dwa bezimienne wpadające do Obry pod Trzcielem i pod Strożewem. Zgniła Obra mająca źródło pod Brojcami płynie w kierunku przeciwnym jak Obra, to jest z płn. na płd. zdążając do Obrzycy. Pieski i Paklica są dopływy Obry, Paklica łączy się z nią pod M. , Pieski pod Potrzebo wem, przyjąwszy poprzednio Owczarkę. Jezior powiat posiada kilkadziesiąt, przeszło sześćdziesiąt; do większych należą w płd. części powiatu Zbąszyńskie, dalej ku płn. Trzcielskie; dalej po za doliną obrzańską jez. Chłopskie Klop; jeziora pod wsią Rybojady i pod wsią Mokry Lutolek; na płn. zach. od Pszczewa jez. pod wsią Siercz. Inne jeziora są znacznie mniejsze. Ludności pow. M. liczył w r. 1880 48, 295; 25, 742 ew. , 21. 601 kat. i 895 żyd. Pod względem narodowości jest jeszcze kilkanaście tysięcy ludu polskiego, reszta Niemcy. W r. 1875 było 45, 795 mieszk. , z których na miasta przypadało 13, 062 mk. ; w r. zaś 1871 było 46, 002 mk. , w miastach samych 13, 322. Gmin miejskich jest 6 1 Brojce Braetz, 2 Międzyrzecz Meseritz, 3 Pszczew Betsche, 4 TrzcielStary AltTirschtiegel, 5 TrzcielNowy NeuTirschtiegel, 6 Zbąszyń Beutschen; 31 jest obwodów dominialnych, Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 65. 85 gmin wiejskich; ogółem 122 gmin; 217 miejscowości, 5363 domów mieszkalnych. Ludność w r. 1871 dzieliła się na 21, 952 męż. , 24, 050 kob. ; 25, 076 ew. , 19, 802 kat. , 26 chrześcian innych wyznań, 1098 żyd, W przecięciu na milę kw. przypada około 2300 mk. Pow. międzyrzecki wraz z pow. międzychodzkim mają najmniejsze w W. Ks. Poznańskiem zaludnienie. Głównem zatrudnieniem mieszkańców jest rolnictwo, obrabianie drzewa, rybołówstwo, chów bydła. Miejscem urzędowania landrata czyli naczelnika powiatu jest M. Powiat podzielony jest na pięć obwodów; na czele każdego obwodu jest ustanowiony komisarz obwodowy. Obwody są 1 międzyrzecki, 2 pszczewski, 3 starodworski Altenhof, 4 trzcielski, 5 zbąszyński. Urząd poborowy znajduje się także w M. Przed organizacyą sądową z r. 1879 w M. był sąd powiatowy kolegialny; od tego czasu jest tam sąd okręgowy i ziemiański; drugi okręgowy znajduje się w Zbąszynie. Parafij katol. powiat liczy 12 w miastach 1 M. z Kęsicami. 2 Pszczew, 3 Trzciel, 4 Zbąszyń z Łomnicą; we wsiach Chociszew, 6 Kalawa z Wysoką i Paradyżem, 7 Starydwór z Łagowcem i Wyszanowem, 8 Dąbrówka, 9 Kosieczyn, 10 Koźminek, 11 Brojce; wszystkie należą do dekanatu, zbąszyńskiego; do lwoweckiego zaś 2 Lewice. Parafij protestanckich jest 13 a w dyecezyi międzyrzeckiej 1 Bukowiec, 2 Brojce, 3 Chycino, 4 Międzyrzecz, 5 Pieski, Policko, 7 Pszczew; b w dyec. kargowskiej 8 Chlastawa, 9 Kręsko, 10 Olędry Starojastrzębskie, 11 Trzciel, 12 Zbąszyń; c w dyec. międzychodzkiej 13 Lewice Olędry. Dawniej były jeszcze kościoły filialne w Wielkiej Gorzycy, w Kursku, w Suchym Lutolku, w Rogozińcu, w Brudzewku. Zydzi mają synagogi w M. , w Trzcielu, w Pszczewie. Ze szkół wyższych jest gimnazyum filologiczne, będące pod nadzorem prowincyalnego kolegium szkolnego w Poznaniu. Szkoły elementarne miejskie i wiejskie są pod stałą kontrolą inspektora powiatowego i regencyi poznańskiej. Inspektor pow. mieszka w M. Analfabetów było 7554. Drukarnia i księgarnia utrzymują się w M od dawnego czasu. Powiat ma obszaru 451, 291 mr. ; większa własność wynosi około 165, 646 mr. Z tych w rękach polskich tylko jeszcze są Lewice, własność Wojciecha HazaRadlicy i Kosieczyn Wojciecha Zakrzewskiego, około 15, 000 mr. , i probostwo pszczewskie, blisko 2, 000 mr. Po r. 1848 przeszły w ręce niemieckie Zbąszyń Garczyńskich i Gorońsko Bukowieckich, blisko 17, 000 mr. Kopalnie węgla brunatnego są w Kęsicach. Gorzelnie istnieja w Bukowcu, w Gorońsku, w Kręsku, w Kuligowie, w Kosieczynie, w Kursku, w Łomnicy, w Nowej 25

Międzyrzecz