różnowierców; nie przyszło jednakże do wykonania tego rozkazu. Jezuici otworzyli swe szkoły, obok protestanckich, i te utrzymały się aż do zniesienia zakonu. Przy schyłku XVII w. przez niedbalstwo starostów zamek międzyrzecki stanął pustkami, starostowie opuściwszy go wznieśli dom mieszkalny opodal dla siebie. Za Augusta II w czasie drugiej wojny szwedzkiej zamek nie był zamieszkały; wtedy M. nowych klęsk doznał. R. 1705 generał Benschild w 12000 wojska szwedzkiego stanął obozem pod miastem i dopiero w roku następnym wyruszył pod Wschowę przeciw Schulenburgowi. R. 1731 pożar pochłonął znaczną część miasta. M. miał kasztelana mniejszego i sstę niegrodowego. Pomiędzy starostami do najznakomitszych należał Stanisław Żółkiewski. Pierwszym kasztelanem od czasów Augusta III był Modlibowski Gaspar, ostatnim Krzyżanowski Michał. Napoleon I witany był w M. przez ludność polską w czasie przejścia wojsk francuzkich. W skutek utworzenia księstwa warszawskiego. M. przeszedł pod rządy polskie. Po utworzeniu królestwa w 1815 r. miasto znowu wróciło pod panowanie pruskie, mieszkańcy zupełnie zniemczeli, tak, iż teraz ludności polskiej wcale prawie nie ma. O kościele paraf. kat. , o którym powyżej ważniejsze szczegóły już przytoczono, dodać wypada jeszcze, że pierwsza o nim wzmianka w archiwum katedralnem wedle Łukaszewicza jest pod rokiem 1259. W tym bowiem roku Bolesław, ks. wielkopolski, zapisał kościołowi osobnym przywilejem łan roli. W aktach konsystorskich z lat 1633 1635 przechowany jest ciekawy dokument, przytoczony w skróceniu przez Łukaszewicza, a zawierający protestacyą szlachty religii ewangielickiej przeciw uchwale Andrzeja Opalińskiego, biskupa poznańskiego, że w M. nie wolno stawiać kościoła luterskiego po oddaniu przez ewangielików kościoła katolickiego pierwotnym właścicielom. Długi szereg własnoręcznych podpisów szlachty z województwa poznańskiego i kaliskiego mieści się pod tym dokumentem. Dokument sam datowany jest r. 1609. Na czele położony jest podpis Sędziwoja Ostroroga; w dalszym ciągu czytamy nazwiska wielu rodzin dziś jeszcze istniejących, które prawie wszystkie wróciły na łono kościoła katolickiego. Są tam podpisy Karśnickiego, Ossowskiego, Bojanowskiego, Górzeńskiego. Zawadzkiego, Przyj emskiego, Ossowskiego, Broniewskiego, Mycielskiego, Lipskiego, Prusinowskiego, Przystanowskiego. Baranowskiego, Rozbickiego, Krzyżkowskiego. Karczewskiego, Wierzchaczewskiego, Gliszczyńskiego, Przyborowskiego, Jarochowskiego, Dąmbskiego, Niemojewskiego, Zakrzewskiego, Bardzkiego, Ponieskiego, Żychlińskiego, Sławoszewskiego, Kucharskiego, Kurnatowskiego, Brzostowskiego i t. d. Raz jeszcze przez Szwedów r. 1655 kościół katolicki odebrany został ale tylko przez krótki czas był w posiadaniu protestantów. Po wypędzeniu Szwedów, katolicy go na nowo zajęli. Dzisiejszy kościół chociaż murowany nie posiada żadnych pomników przeszłości. Prócz kościoła katol. paraf. był jeszcze w mieście drugi kościół szpitalny. Franciszek Stanisław Kurski założył r. 1536 w M. szpital z kościołkiem; uposażenie oparł na młynie w Kursku, którego był dziedzicem. Protestanci zajęli wraz z kościołem paraf. i ten szpitalny, i wydali go także dopiero 1604. Gdy kościołek r. 1620 się spalił, proboszcz miejscowy Mikołaj Nochowicz wystawił nowy roku 1644. Kościół jezuicki obok rezydencyi czyli klasztoru stanął w końcu XVII wieku z drzewa; powtórnie w r. 1722 wybudowany w mur pruski; Jan Tarło, biskup poznański, poświęcił go r. 1729. Po rozwiązaniu zakonu kościół rozebrano po niejakim czasie; w rezydencyi zaś umieszczono szkoły. Ostatnim przełożonym rezydencyi jezuickiej w M. był ks. Wojciech Czaplicki. W parafii międzyrzeckiej były nadto kościoły 1 We wsi Kęsice, należącej do starostwa międzyrzeckiego, odległej o pół mili od miasta. Kościół ten był pierwotnie parafialny; roku zaś 1641 za zezwoleniem Władysława IV wcielono go wraz z filią w Nietoperku do kościoła szpitalnego w M. 2 We wsi Lutolu mokrym, należącym do sstwa międzyrzeckiego, odległym o półtory mili od miasta. Kościół ten wraz z innemi w XVI w. był zajęty przez lutrów. 3 Kościół we wsi Nietoperku, był filią kościoła w Kęsicy. 4 We wsi Kirchdorf, nazwanej dawniej wsią ś. Wojciecha, położonej tuż pod miastem. 5 We wsi Chyciny był aż do reformacyi kościół katolicki, następnie przeszedł w ręce protestantów, a później braci czeskich. 6 We wsi Kursko dzielił los poprzedniego; była to zapewne filia kościoła międzyrzeckiego. W okolicy niezbyt odległej M. protestanci zajęli jeszcze kościoły należące niegdyś do archidyakonatu pszczyńskiego we wsi Grochowie, posiadłości dawniej Zajdliców, i w Pieskach wsi dziedzicznej Unrugów. M. parafia, dekanat zbąszyński ma 2164 dusz. W M. urodził się znany profesor filologii klasycznej Zygmunt Węclewski. Międzyrzeckie starostwo niegrodowe w wojew. i pow. poznańskim, według lustracyi z 1564 r. składało się z miasta M. z zamkiem i folw. Skwirzyna i wsi Kęsice, Nietoperek, Żółwiu, Rogoziniec, Murzynowo, Kursko, Gorońsko, Gorzycza, Święty Wojciech, Janowo, Bobowisko, Grochowo, Czaromysl. W 1771 r. posiadała je Dorota Jabłonowska, wojew. rawska i płaciła 5911 zł. gr. 15 kwarty a 7550 zł. 25 gr. hyberny. Na sejmie 1773

Międzyrzecz