meczetu w M. ; sułtan odmawia dla niepewności utrzymania M. przy Turcyi. Przewidywanie sułtana rychło się spełniło 18 października tegoż roku Mikołaj Sieniawski, już jako chorąży kor. , wraz z Tarła, woje. sandomirskim, po odbiciu 200 podwód prowiantu, dążącego do Kamieńca pod eskortą turecką, oblega, M. , zmusza załogę do poddania się, wycina w pień Lipków, tak że jeden tylko Tarasowski zdołał umknąć. Po zwycięztwie Chocimskiem, gdy zdobycie Kamieńca okazało się niemożebnem, i system nieustannej blokady został przez Jana III postanowiony, w M. staje na czele 1000 koni Modrzejewski, podcz. sieradzki. W 1674 r. Jan Sobieski, idąc na zdobycie Baru, gości czas jakiś w M. Snać dzielny M. Sieniawski, zdołał utrzymać się w M. w brew umowie Żurawińskiej 1677 r. , acz Porta w liczbie innych fortec i M. sobie zawarowała, gdyż Pasek w swym pamiętniku pod 1678 r. ubolewa nad spustoszeniem przez Turków Niemirowa i M. Jakie dalsze były losy miasteczka do traktatu Karłowickiego, w czasie nieustannych walk z potęgą turocką, tatarami i ze zbuntowanem kozactwem, niewiadomo; musiał M. pozostać we władaniu Turków, gdy mieli czas pobudować meczet, do dziś dnia egzystujący, powiększyć i w stylu wschodnim ozdobić zamek; tem pewniej, że w tym czasie Mikołaj Sieniawski opuszcza kresy podolskie, towarzysząc Janowi III, już jak hetman polny, w wyprawie Wiedeńskiej, po powrocie z której zmarł w 1684 r. Spadek po nim otrzymuje ostatni potomek po mieczu Adam Mikołaj Sieniawski, kaszt. krak. hetman W. Kor. , stały adherent i partyzant Sasów, sprzymierzeniec i osobisty przyjaciel Piotra W. Dumny możnowładza, bez talentu i instynktów politycznych, marzący o koronie polskiej, strawił swe życie na intrydze lub bratobójczej wojnie; to też w długoletniem władaniu M. żadnego ważnego faktu zaznaczyć nie można. M. stoi otworem dla wojsk obcych, które w rozmaitych czasach w wojnie z Karolem XII i Turcyą, wałęsają się po kraju. Umierając d. 16 lutego 1726 r. Sieniawski pozostawił olbrzymią fortunę w spadku jedynej swej córce Zofii, zaślubionej 1mo woto Stanisławowi Denhofowi, hetmanowi pol. litew. , po śmierci którego wyszła powtórnie w 1730 r. za Augusta Aleksandra na Klewaniu i Żukowie ks. Czartoryskiego, wojew. ruskiego. Odtąd M. zostaje jakby gniazdem podolskim ks. Czartoryskich, chociaż stale mieszkają na Litwie lub w Puławach. M. jest ogniskiem administracyjnym i ekonomicznym rozległych ich dóbr kluczów Mikołajewskiego, Granowskiego i Międzyboskiego, który sam liczył w końcu. zeszłego stulecia 65 wsi i 4 miasteczka. Kozacy z Tatarami zrabowali i spalili, zabór turecki ostaSłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 65. tecznie wyludnił Podole, zdawało się że kraj w perzynę obrócony, pustynią na zawsze zostanie; nie uszło jednak kilkadziesiąt lat zapobiegliwych a rozumnych rządów ks. Czartoryskich i step ten bezludny przywdziewa istnie cywilizacyjną szatę odbudowane wioski, murowane folwarki i groble, drogi utrzymane w porządku, wysadzone drzewami. Nie liczną ludność miejscową, rozbujałą trądycyą hajdamaczyzny i zagonów tatarskich, potrafili ks. Czartoryscy osiedlić i nakłonić do pracy około roli. Ks. wojew. ruski, następnie syn jego Adam, generał ziem podolskich, niejednokrotnie rezydują w zamku międzyboskim; w odbudowanem miasteczku żyją tłumy książęcych oficyalistów i przybyłej okolicznej szlachty. Obaj gościnni i uczynni, wielcy patryoci, ludzie wzniosłego umysłu, z poczuciem uszanowania praw i konieczności organicznej pracy, zbawiennie oddziaływują na podolskie społeczeństwo, które na wzór ich buduje się i zabiera do pracy. We wrześniu 1790 r. na czele dywizyi złożonej z 14, 000 wojska różnej broni przybył na Podole Ta deusz Kościuszko, i ze swym sztabem zakwa terowawszy się w M. , stale tu zostawał do lipca 1791 r. i w tym czasie poznał i pokochał Teklę Żurawską, chorążankę żydaczewską. Ostate czny pogrom rzeczypospolitej zastał ks. gene rała ziem podolskich w Wiedniu, gdzie od 1792 r, wraz z rodziną zamieszkał. Podole włączone do Rosyi, M. z innemi dobrami ks. Czartoryskich, skonfiskowany, zostawał w administracyi rządowej do 1795 r. , w którym cesarzowa Katarzyna II ukazem z d. 20 sier pnia kazała całą fortunę zwrócić synom ks. generała Adamowi i Konstantemu, przebywa jącym w Petersburgu jako oficerowie gwardyi i szambelani cesarscy. W 1796 r. cała ro dżina ks. Czartoryskich zjeżdza do M. W dzia le rodzinnym z 1823 r. po śmierci ks. genera ła, M. dostał się ks. Adamowi. Po 1831 r. M. wraz z innemi dobrami ks. Czartoryskich zabrany został na rzecz skarbu. Międzybożczyzna z kluczem Granowskim przez ukaz ces. Mikołaja, zamienioną została w osadę wojenną posielenie, z zarządem wojskowym; następnie, w skutek oswobodzenia włościan za ces. Ale ksandra II w 1861 r. posielency ci zostali uwłaszczeni. W. M. urodził się w 1824 r. ks, Witold Czartoryski, Ob. opis w Tyg. illustr. z 1867 r. N 382 i Kazimierza Pułaskiego w Kłosach, t. XV, 274. Porów. Pamiat. Ki jew. Arch. Kom. ; t. I, cz. 3, 188, 191, 434; t. III, cz. 3, 204, 209, 230, 394, 414; t. IV, cz. 3, 162; Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 214, 579; cz. III, t. 3, 169, 458, 520, 578, 771, 773; cz. III, t. 3, 21, 32, 55, 72, 98, 99, 104, 132, 147, 180; c. Y, t. 1, 283; cz. VI, t. 1, 27, cz. VI, t. 2, 261; Wieliczko, t. I, I75, 347; i II, 24

Międzyboż