lepszych i porządniejszych miasteczek Podola i zdala zwłaszcza malowniczo i okazale, się przedstawia. Ulice ma w części brukowane. Mieszczanie trudnią się wyprawą skór, tkactwem i drobnym handlem; żydzi nadto prowadzą dość obszerny handel zbożem i drzewem, w które okolica obfituje; w ogóle ludność słynie z zamożności. Kościół katol. początkowo drewn. , przed 1586 r. pobudowany i dla starości rozebrany, natomiast w pomienionym 1586 r. Rafał Sieniawski, kaszt. kamieniecki, wybudował w zamku kaplicę, w której posługa parafialna odbywała się do 1632 r. Dziś stojący kościół par. , wedle księgi erekcyjnej, wymurował 1600 r. z kamienia, Hieronim Sieniawski, podczaszy kor. , starosta jaworowski, w stylu gotyckim, w kształcie krzyża, pokryty gontami, prócz kopuły pod blachą, bez naw, ze sklepieniem ozdobionem sztukateryą; dzwonnica również murowana fundacyi księcia Adama Czartoryskiego 1812 r. , o czem zachowany napis świadczy Bogu J. O. X. Czartoryski 1812 r. ; 10 ołtarzy, w wielkim obraz pędzla Bacciarelego, przedstawiający grupę patronów rodziny Sieniawskich i Czar toryskich, śś. Hieronima, Mikołaja, Rafała i Adama, w górze tegoż ołtarza herb Sieniawskich; konsekrowany powtórnie, post hosticum, 1741 r. przez bisk. kamienieckiego Hieronima Sierakowskiego, pod wez. S. Trójcy. Kopia erekcyi, oblatowanej w grodzie latyczowskim 1740 r. , świadczy, że przy kościele był fundusz na utrzymanie 12 ubogich, ks. Czartoryskiego, wojew. ruskiego, zaś Rafał Sieniawski wieś całą Rusanowec jako też łąkę przy drodze do Baru, wolne mlewo, konia jednego ze stadniny, annuaty 50 florenów z myta międzyboskiego, oraz dziesięcinę snopową z łanów dworskich na utrzymanie kościoła i księży, erekcyą w tymże grodzię latyczowskim 1591 r. oblatowaną, na wieczne czasy dał i darował. Przy kościele byli tak zwani altarzyści na mocy zapisu 1756 r. W. Badyńskiego 10, 000 zł na dobrach międzyboskich hipotekowanych. Odpust wraz z pamiątką koronacyi obchodzi się corocznie przy napływie pobożnych. Przy kościele jest bractwo z przywileju Klemensa XII z 1760 r. Par. kat. dek. latyczowskiego ma 1548 wiernych; dawniej była kaplica w Hreczyńcach. Do par. międzyboskiej, oprócz M. z przedmieściem, należy mko Pilawa i wsie Bachmatowce, Banaszki, Bozulińce, Bułhaje, Czartoryika, Dłużek, Głowaczówka, Hołosków, Hołowczyńce, Hreczyńce, Ihnatowce, Jarosławka, Junaczyńce, Kantywka, Karpowce, Lubomirka, Łysanowoo, Łysohórka, Masiowce, Michunki lasowe i polowe, Mołomolińce, Mytkowce, Podchomowce, Pańkowce, Pilawka, Pirohowce, Podleśce, Popowa, Proniłów, Raj futor, Redwince, Rusanowce, Stawnica, Szpiczyńce, Tereszowce, Wacowa, Wołosowce, Zapadyńce, Zawujka i Zołotarynka. Do b. dekanatu unickiego pro topopii M. należały parafie Dawidkowce, Derażnia, Czeszki, Kopaczówka, Sieniawa Stara, Stawnica, Szpuczyńce, Zapadyńce. Cmentarzy 2, na starym jest kaplica w 1800 r. kosztem bractwa ś. Trójcy i parafian z cegły postawiona; była też dawniej przy kościele szkoła parafialna o 2ch klasach. Zamek obronny Sieniawskich, później rezydencya baszów tureckich i przez nich w stylu wschodnim odrestaurowany, w całości się zachował. Ks. Adam Czartoryski gorliwy o oświatę swych współobywateli, darował zamek na szkołę powiatową, która otwartą została 10 paździor. 1814 r. , w obecności licznie zgromadzonej szlachty, przez Jana Nep. Wilczyńskieskiego, marszałka zwiahelskiego, wizytatora gub. podolskiej i wołyńskiej. Jednocześnie z konfiskatą M. szkoła została zamknięta a zamek zaliczony do dóbr państwa i jako dworzec cesarski posiada swego komendanta. Cesarz Mikołaj I i Aleksander II często w nim rezydowali podczas jesiennych manewrów wojsk konsystujących na Podolu. Kaplica zamkowa nic szczególnego nie posiada, oprócz pomników pamiątkowych bytności w M. rodziny węgierskiej hr. Esterhazych w 1749 r. Pomniki przeniesiono do kośc. paraf. , kaplicę zaś przerobiono na cerkiew i bogato w stylu bizantyjskim ozdobiono. Oprócz cerkwi zamkowej, obsługiwanej przez kapelanów wojskowych, w starem mieście jest 3 cerkwie katedralna sobór, pod wez. N. Panny Uspenja Bohorodicy, murowana i dwie filialne ś. Dymitra mur. i ś. Trójcy drewn. , obie przerobiono z unickich. Na przedmieścia Trybuchówce jest druga cerkiew paraf. Uspenja. Szkółka ludowa 1kl. Żydzi mają obszerną murowaną synagogę i 5 domów modlitwy; kosztem zaś kahału utrzymują szpital na 20 chorych. Dwa młyny jeden na Bohu, drugi na Bożku są własnością gminy miasta, arendowane rocznie w sumie 1600 rs. ; gorzelnia o 150pudowym dziennym zacierze; fabryka świec łojowych. Jarmarki 6 stycznia, na Trzech Króli, trwający cały tydzień, zjazd bywa nader liczny, konie w wielkiej ilości sprowadzane Małej Rossyi, woły z Besarabii i Ukrainy; obrót pieniężny według wykazu rządowego 300, 000 rs. ; mniej znaczne jarmarki są na Przewody, na Zesłanie ś. Ducha, 20 lipca na ś. Eliasza i 20 grudnia na ś. Makarego. Po za rz. Bożkiem widać wyspę zwaną Rakowiec, zarosłą drzewami, wśród których widnieją ruiny zamku z wieżą, jakoby przez Turków wzniesioną. Podanie miejscowe nazywa je ruinami zamku Rakoczego. Jest wieść, jakoby od pałacu w M. prowadzi podziemne sklepienie pod Boż

Mieżyszki