Saltzwedel twierdzą, że M. naprzód miało ludność niemiecką którą Polacy wyrugowali. Pierwsi, którzy lepiej obeznani ze stosunkami mazurskimi, do prawdy najbardziej się zbliżyli, byli Pisański 1767 i dr. Toeppen. Całkiem wyjaśnioną została ta kwestya dopiero przez dzieło Kętrzyńskiego, p. t. O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich. Z niego więc r z Toeppena zestawiamy tu z historyi mazurskiej następne wiadomości Dzisiejsze M. obejmuje według Toeppena dawniejszą ziemię pogańskich Prusaków, gołędzką zwaną i małą cząstkę Sudawii. Pierwotna ludność tych tery torów wyginęła po większej części już w ustawicznych walkach z Polakami za czasów Bolesława Chrobrego, Krzywoustego i Kędzierzawego oraz Kazimierza Sprawiedliwego, który 1 r. 1192 pobił Sudawian na głowę. Co nie; padło pod mieczem, zginęło od głodu, który był skutkiem ciągłych spustoszeń, a reszta, nie mogąc się na swym gruncie utrzymać, ani wyżywić, musiała się cofnąć w głąb kraju, gdzie większe było bezpieczeństwo. Ziemi tej, orężem zdobytej, nie zajęli Polacy zaraz, bo Mazowsze pograniczne, wówczas stosunkowo słabo zaludnione, miało dla swych mieszkańców pod dostatkiem ziemi nieuprawionej; nie było więc jeszcze potrzeby, ani nawet możności zajęcia ziem zdobytych i osadzenia na nich kolonistów polskich. Dla tego pozostało to pogranicze tymczasem bezludną puszczą i stan ten trwał do końca XIV w. Gdy r. 1254 Krzyżacy ziemię tę zajęli, protestował przeciwko temu Kazimierz, książę kujawski. Jemu bowiem już r. 1253 papież Innocenty przekazał był ziemię gołędzką; ale zakon się temu opierał, roszcząc dla siebie prawo wyłączne zdobywania orężem ziem pruskich. Zakon, jako silniejszy, przeparł swą sprawę, a Kazimierz musiał zrzec się swoich praw do tej ziemi r. 1255 i 1257 Mon. Warm. I, 31 Prócz zachodniej części ziemi sudawskiej i prócz ziemi gołędzkiej obejmuje dzisiejsze M. pruskie jeszcze część ziemi saskiej Sassen aż do ziemi lubawskiej i puszczę Patrąk, dzielącą ziemię saską od gołędzkiej. I ta okolica przeszła w XIII w. w ręce Krzyżaków. Ale póki stosunki się nie ustaliły, póki te posiadłości zakonne zagrożone były wszędzie przez Litwi nów, o zaludnieniu tej dużej puszczy i myśleć nie było można. Obfitowała ona w miód i rozliczną zwierzynę, cenioną wysoko dla futer lub dla mięsa, mianowicie w wilki, rysie, niedźwiedzie, jelenie, łosie, bobry, wydry, żubry i dzikie konie; jeziora zaś, przerywające jednostajność puszczy, dostarczały ryb różnego rodzaju. Aby mieć choć mały dochód z puszczy, pozwalał Zakon za pewną opłatą myśliwym, bartnikom i rybakom chodzić tam za zarobkiem. Ludzie ci byli przeważnie polskiego i pruskiego pochodzenia, o czem świad czą nazwy, które nadawali jeziorom i rzekom, a które przeważnie noszą polski charakter, na co Kętrzyński liczne przytacza przykłady str. 224; . Gdy po zlokalizowaniu wojny z Litwi nami podjęto myśl kolonizacyi, zaczęto ją tam przeprowadzać, gdzie obawa spustoszeń wo jennych była najmniejszą, t. j. od zachodu, od pow. niborskiego. Po bliższe szczegóły odsy łamy czytelników do Kętrzyńskiego, który też do dzieła swego dołączył mapę, w której trzy wieki, przez które kolonizacya trwała, wyra żone są różnymi znakami. Tu nadmieniamy tylko jeszcze, że do kolonizacyi dzisiejszej zie mi mazurskiej używał zakon krzyżacki prze dewszystkiem Polaków, a obok nich Niemców, Prusaków i Litwinów. Każdy z tych szcze pów pozostawił ślady swej działalności w na zwach miejscowych, na co Kętrz. liczne przy tacza przykłady str. 225 249. W 1466 r. mocą traktatu toruńskiego razem z Prusami Wschod. i M. pruskie, stanowiące ich część południową, zostało lennem polskiem; bezpo średnio jednak nigdy do Polski nie należało. W r. 1525 zamieniono ziemię krzyżacką w księ stwo świeckie zależne od Polski, a r. 1618 przypadło M. pruskie prawem dziedzicznem brandenburskim Hohenzollerom. Dzieje M. pruskiego krytycznie zbadali Toeppen Ge schichte Masurens, Gdańsk, 1870 i Kętrzyński Woj. O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów, 1882 r. . O samym lu dzie mazurskim pisał tenże Toeppen Aber glauben aus Masuren mit einem Anhange enthaltend masurische Sagen und Mährchen Gdańsk, 1867 i Kętrzyński W. O Mazurach i zbiór pieśni ludu mazurskiego Poznań, 1872. W ostatnich czasach badał życie ludu i obecny stan całego M. pruskiego J. Ossowski w Królewcu. Kś. Fr. Mazowsze wieś i folw. nad jez, t. n. , pow. lipnowski, gm. i par. Mazowsze, odl. o 18 w. od Lipna, posiada kościół paraf. drewniany, urząd gm. i szkołę początkową. Ma 31 dm. , 434 mk. , 1529 mr. gruntu dobrego, 105 nieuż. W 1827 r. 21 dm. , 217 mk. Obecny kościół paraf. wystawiony w 1782 r. na miejscu dawnego, odnowiony był 1846 r. Według przechowanych papierów M. było 1789 r. własnością Gabryela Karwosieckiego, który tu wysiewał 134 korce żyta, proboszcz zaś wysiewał 25 kor. żyta, 2 kor. pszenicy. Część M. zwała się Hornówka i tu dziedzic siał 32 kor. żyta, 7 kor. pszen. ; drugi zaś właściciel częściowy 48 kor. żyta, 4 kor. pszenicy. Folw. M. z wsią M. i Bernardowo rozl. mr. 1488 grunta orne i ogr. mr. 1201, łąk mr. 148, pastw. mr. 89, wody mr. 18. nieuż. i place mr. 31, bud. mur. 15, z drzewa 4; płodozmian 12polowy, pokłady torfu. Wś M. os. 34,

Mazowsze wieś i folwark