mniej więcej 210, 000 polaków a 77, 000 niemców w 9 powiatach. Odliczywszy zaś powiaty węgoborski i gołdapski, których część małą tylko zamieszkują Polacy, będziemy mieli w 7 powiatach około 200, 000 polaków a 32, 000 niemców. Przyjmując dziś, jeszcze ten sam stosunek, będzie w 9 powiatach mniej więcej 260, 000 polaków a 140, 000 niemców, lub w 7 powiatach mniej więcej 250, 000 polaków i 70, 000 niemców. Autor mapy etnograficznej Prus królew. , książęcych i Warmii Ob. Pamiętnik fizyograficzny, III. str. 485 podaje w objaśnieniach wiekszą liczbę Mazurów 470, 000; Guthe zaś Ob. Lehrbuch der Geographie, Hannover 1879, str. 883 liczy ich 350, 000. Weiss wreszcie podaje następne liczby R. 1873 było w pow. węgor. 1813 pol. 34, 735 niem. ; w gołd. 954 pol, 41, 893 niem. ; w jańsb. 35, 150 pol. 9226 niem. ; w leckim 18, 364 pol. 20, 465 niem. ; w łeckim, 30, 991 pol. , 14, 742 niem. ; w margrab. 22, 919 pol. , 15, 593 niem. ; w ządzborskim 25, 120 pol. , 21, 282 niem. , razem 135, 311 pol. Brak pow. szczycieńskiego i niborskiego, z których nie mamy pod ręką cyfr odpowiednich. Gdyby Mazurzy razem z resztą ludności polskiej w Prusach iść chcieli liczba posłów polskich w Berlinie znacznie by przez to wzrosła. Co do wyznania, Mazurzy są ewangielikami, katolików może być między niemi 10 do 15, 000. Przed reformacyą należały parafie mazurskie do biskupstwa warmińskiego, mianowicie do trzech dekanatów biskupieckiego, szępopelskiego i reszelskiego. W Pasymie był proboszcz i wikary; do probostwa należały 4 włóki meszne wynosiło 3 łaszt. ; w Dzwierzutach 4 włóki, meszne 2 łaszty; w Wildenheim była filia dokąd prob. dojeżdżał co 14 dni; kościół istniał tu tylko do 1531 r. W Trelkowie został kościół fundowany już 1391 r. Dalej znajdował się kościół w Szczytnie, proboszcz w Rańsku posiadał 4 włóki, meszne wynosiło 3 łaszty; w Targowic 2 włóki resp. 3 łaszty; wymienione tu kościoły leżały w wójtostwie szczycieńskiem; w wójtostwie szesnińskiem istniały kościoły kat. w Sorkwitach, Ządzborku, Szesnie, Nawiadach i w Botem. Wszystkie te parafie, z wyjątkiem ostatniej, należącej do dekanatu reszelskiego, przyłączone były do dekanatu biskupieckiego. Do dek. reszelskiego należały Okartowo i filia Orzysz 4 włóki, meszne 2 i pół łasztów; Ryn, Mikołajki, Klusy, Jańsbork, Drygały 4 włóki, 1 łaszt i 22 korcy, Biała 2 włóki, 2 łaszty, Kumilsk 4 włóki, 1 łaszt i 20 korcy, Ełk, Lisewo, Grabnik; w wójtostwie leckim były kościoły w Lecu, Miłkach i Juchach z filią w Stradunach, w Kalinowie i w Sterławkach, gdzie istniała tylko kaplica. Do wójtostwa węgoborskiego były przyłączone następ. parafie Rozengart 4 włóki, 2 łaszty i 20 korcy mesznego, filia Doba Kruklanki i Węgielsztyn 4 włóki. Po nieszczęsnej sekularyzacyi zakonu 1525 r. , gdy ks. Albrecht przyjął protestantyzm, ludność mazurska przyjęła to wyznanie. A gdy biskup warmiński Maurycy Ferber temu się energicznie opierał, odłączono Mazury od dyecezyi warm. , do której dotąd należały. Między ludem zachowało się jednak jeszcze dosyć katolickich zwyczajów. Jak u nas tak i tu zachował się jeszcze obrząd kolendy; Mazurzy daję w kościele na wypominki, nie tylko u pastora swego, ale i u proboszcza katolic, zwłaszcza w dzień przemienienia Pańskiego. W ostatnim czasie robi katolicyzm znaczne postępy na Mazurach, jużto przez nawracanie się jużto przez przypływ ludności z Warmii, która tu zakupuje grunta. Dla rozproszonych wiernych założono w ostatnich latach stacye misyjne utrzymywane przez tow. św. Wojciecha i Bonifacego. Kat. kościoły zostały zbudowane 1853 r. w Ełku, gdzie 1879 r. było 453 kom. , w Margrabowie także 1853 r. , kom. 597; r. 1851 w Lesinach w pow. szczycieńskim 622 kom, w Klonie 1861 r. 680 kom. i w Ządzborku także 1861 r. kom 823. Nadto są stacye misyjne w Wystruci 172 kom. , w Jańsborku 210 kom. i w Pasymiu 650 kom. ; wymienione tu kościoły i stacye misyjne należą do dyec. warmińskiej. W dyecezyi chełmińskiej zaś utworzono na polskich Mazurach 1851 r, nowy dekanat pomezański, który oprócz trzech starych parafii Łęcka 1812 dusz r. 1883, Turowa 698 i Białut 1249 ma 4 nowo za teraźniejszego biskupa kś. Marwicza założone parafie w Działdowie od r. 1862 1639 dusz r. 1883, w Dąbrownie od r. 1864 1218 dusz, w Niborku od r. 1860 962 dusz i w Ostrodzie od r. 1860 1088 dusz; ostatnie 4 parafie utrzymuje tow. św. Wojciecha i św. Bonifacego z siedliskiem w Pelplinie z dobrowolnych składek dyecezyalnych Ob. Słow. Geogr. I, str. 567. Parafia ostródzka leży w tak zwanych Starych Prusach i do mazurskich policzoną być nie może. Postać i charakter ludu mazurskiego, pisze Kętrzyński, są nieomal te same, jak wogóle ludu polskiego. Mazur jest zwykle wzrostu średniego, a ztąd jego nazwisko, bo w litewskim języku mazuras oznacza człowieka niewielkiego wzrostu, człowieka krępego, zsiadłego; rysy twarzy nie są bez inteligencyi. Usposobienie Mazura jest wesołe, dla tego lubi on towarzystwo, a najmilej mu, gdzie gwarno. Jest gościnny i przyjąwszy obcego do swej chaty, rad się od niego dowiedzieć, co tam słychać w świecie. Skoro z obcym się spotyka, będzie pewnie po zwyczajnym Dobry dzień, na co się odpowiada Bóg zapłać, pierwsze jego zapytanie A skiela zkąd waść Mazur serce ma dobre, na

Mazowsze pruskie