nad historyą miast i osad mazowieckich, wy dał cały szereg monografii Wiadomość hi storyczna o Płocku. Warszawa 1821 r. , Opis topograficznohistoryczny ziemi dobrzyńskiej Płock 1825, Pisma historyczne 1824 zbiór monografii, Wiadom. histor. o mieście Pułtu sku Warsz. 1826. Przywileje, nadania i swobody etc. udzielone miastom wojew. płoc kiego z dodaniem wiadom. o księstwie sieluńskiem Warsz. 1828. Pamiętnik hist. płocki, Warsz. 1828. G. Zieliński drukował w Bibl. War. o ziemi dobrzyńskiej. Wojcicki K. Wł. zwrócił uwagę na życie ludowe i pieśni Mazurów za równo w opowiadaniu Kurpie Lwów 1834 jak w swych Starych gawędach i obrazach. Starożytna Polska Warszawa 1843 1850 rzuciła wiele światła na historyą miast mazo wieckich. Historyą M. w szerszych rozmia rach skreślił Kozłowski w dziele Dzieje M. za panowania książąt Warszawa 1859. Ro manowski J. N. napisał De Conradi ducis Masoviae atque ordinis cruciferorum prima mutuaque conditione. Poznań 1857. Sokołowski A. Konrad książę na Mazowszu i zakon Krzy żacki. Poznań 1874. Krzyżanowski ks. Ka tedra płocka i jej biskupi. Płock, 1877. por. krytyka E. S. S. w Bibl. Warszawskiej. Lukas Przyłączenie Mazowsza do korony Przew. liter. lwowski 1875. Dunin. K. Dawne ma zowieckie prawo. Warszawa 1880. Dzieje szlachty mazowieckiej bada i odtwarza w mo nografiach współczesny historyk Władysław Smoleński. Charakterystykę ludu i zbiór pieśni dał Oskar Kolberg w dziele Lud, którego ostatni tom obejmuje Mazowsze. Dokumenta historyczne, odnoszące się do M. mieści Rzyszczewskiego Codex diplomaticus Poloniae Warszawa. I, II, ks. Lubomirski kodeks Mazowiecki, Kapicy Herbarz wyd. Glogera. E. S. Swieżawski. Mazowsze pruskie al. Mazury. I. Położenie, rozległość, kształt powierzchni. Mazurami zowią płd. część Prus Wschodnich, położoną między 37 21 o 40 28 wsch. dłg. geogr i między 53 7 a 54 32 płn. szer. geogr. Ze wschodu i południa okrąża M. granica królestwa Polskiego od Przerośli aż do Mławy. Północnozachodnią granicę zaś tworzy linia pociągniona od Gołdapi począwszy, w prostym kierunku na Węgobork, Rastembork. Szczęsno Sehsten, Biskupiec i Pasym do Dąbrowy i Działdowa. Powiaty przez Mazurów zamieszkałe są niborski, szczycieński, ządzborski, margrabowski, łecki, lecki, jańsborski a po części węgoborski i gołdapski. Według Weissa Ob. Preussisch Littauen und Masuren II, 215 siedzą Mazurzy sporadycznie i w płd. części pow. darkiejmskiego. Pow. niborski i szczycieński należą do obwodu regencyi królewieckiej, wszystkie inne do gąbińskiej. Obszar kraju, przez Mazurów zajętego, dochodzi 200 mil kwadr. Znaczniejsze miasta mazurskie są Nibork 4259 mk. 1880, Działdowo 2809, Szczytno 2000, Wielbark 2641, Ządzbork 3321, Mikołajki 2192, Olecko 4212, Ełk 5912, Lec 4034, Ryn 2340, Jańsbork 2896. Umysłowem ogniskiem Mazurów jest dziś Lec. Tu bowiem wychodzi Gazeta Lecka, aż do niedawna jedyne polityczne czasop. mazurskie, ztąd rozchodzi się co rok kalendarz Gersa na całe Mazury. Ziemia mazurska leży na wyżynie Bałtyckiej, która od licznych, po niej rozrzuconych, jezior nazwę wschodni opruskieg o pojezierza otrzymała. Wyżyna ta ciągnie się z wsch. płn. wschodu ku zach. płd. zachodowi i tworzy wododział między Pregołą i zatoką Świeżą na północ, a Biebrzą, Narwią i Bugiem na południowy wschód. Średnia jej wyniosłość wynosi 400 500 stóp, niektóre szczyty dochodzą jednak do 1000 stóp. Największe jezioro mazurskie, śniardwy SpirdingSee, leży 425 stóp npm. , w tej samej wysokości rozłożyły się Mamry, o mało co niżej Lewientyn LoetzenerSee 416 1 2 stóp. Jeżeli z Reszla na Warmii pociągniemy przez M. linię na Ełk, natenczas natrafimy na następne wzniesienia Sterławki w środku między Rastemborkiem a Lecem, 588 stóp npm. , Siemionki między Lecem a Ełkiem 613, Zamejty nieco na północ od Ełku 565 stóp, Borki na południe od Ełku, także 565 stóp, Wierzbołowo na wschód od Ełka, 577. Jeszcze wyżej leży Surmówka w pow. ządzborskim, 669, Botowo w szczycieńskim, 635, Usranki w pow. leckim 678, Jabłonki w szczycieńskim 665; Jedwabno w niborskim 577. Pow. lecki 500 do 800 stóp npm. leżący, nazywa się ztąd mazurską Szwajcaryą; najwyższe szczyty znajdują się w płn. wsch. części, gdzie góra gołdapska sięga do 868 stóp, a góry szeskie, na pograniczu pow. margrabowskiego i gołdapskiego, aż do 987 stóp. Dowcip ludowy dzieli całe Mazury na trzy części, stosując się do powierzchni ziemi i jej jakości, t. j. na Mazury piaszczyste pod Szczytnem, na Mazury kamieniste i garbate czyli pagórkowate pod Gołdapiem. Aczkolwiek miejscami nawet na dobrych gruntach nie zbywa, jest jednakowoż wiele okolic, które wszystkie te trzy przymioty w sobie łączą. Dużo ziemi leży jeszcze odłogiem, często dlatego, że pola są jakby zasiane kamieniem wapiennym, tak że zboża nie rodzą. Wielka część ziemi mazurskiej pokryta jest lasami liściowymi i szpilkowymi; w pow. gołdapskim obejmują bory 100, 071 m. , czyli 26, 0 całego obszaru, w jańsborskim 197, 583, czyli 30, 1, w margrabowskim 50, 189 m. , czyli 150 ządzborskim 116, 389 czyli 24, 2 i t. d. Najbardziej słyną bory jańsborskie 98 kil. dł. a 45 kil. szerokie.

Mazowsze pruskie

Mazowsze pruskie