W 1350 Kazimierz ks. warszawski mówi już, o zamku w tem mieście Kod. Wkp. 1300 którego potem budowlą książęta mazowieccy, Zygmunt August, Zygmunt III i i. się zajmowali. Wójt Bartłomiej znany 1334 Kod. Maz. str. 49. W 1475 mamy ststę Wszebora ze Smolaka str. 263. Płock 1237 z pozwolenia Piotra bisk. płockiego zyskał miasto na placu między kościołami Wisława P. Maryi i ś. Dominika po drogę do Czerwińska wiodącą koło grobów, do dwu studni Wisława i żydowskiej i do drogi koło dominikanów. W tem mieście rządzi sołtys Kod. Maz. str. 8 9 jeszcze 1314 str. 39. Zamek jest wspomniany wyraźnie 1322 str. 45 a także 1350 str. 61. Mur i wieże zyskało od Kazimierza W. 1353 r. ; ssta Dadźbog 1363 str. 77. W 1355 wspomniano zamki Ciechanów, Sochaczew, Wiskitki, Nowygród nad Pyszą i Nowydwór nad Narwią, Wyszogród, Płońsk str. 69. Zamek w Rawie wspomniany 1374 str. 84; K. W. 1697. Przybko jest sstą tamże Kod. Maz. str. 130. Czerski zamek znany 1350 K. W. 1301. Ruina dzisiejsza zamkowa datuje z budowli Zygmuntowej, gdyż 1545 ślad jest o rozwalaniu dawnych budowli Księga Czerska str. LXXVII n. 1. Od 1441 są sstowie czerscy, pierwszym ma być Wawrzyniec z Sobień str. XCI. Zamek w Pułtusku istnieje już 1232, a ssta tamże Piotr z Żdżar 1456 Kod. Maz. str. 7, 223 224. Były też zamki jeszcze w XVII Święcicki w Bieżuniu, w XVI w Bodzanowie Gwagnin, zamek drewniany w Wiznie 1616 spustoszony był. Zamek Nasielski istniał 1232, 1257 Kod. Maz. str. 6; Gawarecki Przywileje i t. d. udzielone miastom wdztwa płockiego str. 141. Ciechanów miał w swym zamku posiadać kurzą nogę jak Kraków T. Lub. Trzy rozdziały str. 83 co stoi w związku z wyrażeniem litewskiem na kurzej nóżce niebezpiecznie, chwiejnie i chatką na kurzej nóżce w powieściach Glińskiego Bajarz Polski. VII. Szkoły na Mazowszu w kronikach i źródłach dotąd dostępnych nierychło zjawiają się. Istnienie wsi Mijstrewo, stanowiącej uposażenie scholastyka płockiego, w r. 1322 r. świadczy, jako to już widzieliśmy w Małopolsce, o istnieniu szkoły katedralnej w Płocku, przed tą epoką Kod. Maz. str. 44 tak, że magister Jan z 1207 r. , urządzający młyn we wsi Breśnic villa magistratus Rzyszcz. Cod. Pol. 1 str. 19 scholastyk K. W. . 211 powieszony r. 1239 przez Konrada I, byłby nietylko prywatnym książąt, ale i szkoły katedralnej mistrzem. Ściśle mówiąc, synowie Konrada mieli osobnych pedagogów Rzysz. II str. 7. W 1483 r. na prośby księcia i biskupa, papież Sykstus IV ustanowił magistra teologii i doktora prawa kanonicznego, na dwu prebendach miejscowych, z prawem wykłada żakom scholaribus i osobom prywatnym simplicibus personis obu tych nauk Kod. Maz. str. 293 4 przez co utworzył się rodzaj wszechnicy. Przed 1471 r. była szkoła u S. Bartłomieja str. 253. W XVII gimnasium castrense szkoła zamkowa z profesorami z akademii warszawskiej Starowolski istnieje. W 1249 jest Witalis scholastyk ś. Michała Kod. Maz. str. 14, a 1264 r. kapelan książęcy str. 17 18. W 1297 r. znajdujemy pedagoga Bogufała w Wiskitkach przy Bolesławie kś Czerska Kod. Maz. str. 33; niewiadomo czy książęcy czy zwyczajny. W Czersku była szkoła na zamku, od daty niewiadomej. W 1435 kś rector scolae w Lewiczynie; w 1448 r. kś. Jan z Osiemborowa director scolarum w Jazgarzewie; w 1477 kś. Jan director Scolae w Radwankowie kś. Czerska, str. XCV. Tegoż 1477 r. w Kazuniu książę Bolesław IV przeznaczył plac na szkołę Kod. Maz. str. 283 4. W r. 1334 jest w Rawie szkoła, jej rektorem Marcin, pisarz księcia Ziemowita Kod. W. 1131 i 1574. Jezuici tu uposażeni przez bis. kujawskiego Wołuckiego 1624 r. mają szkoły Baliń. , St. P. I, str. 564. W 1791 uczyli tam XX. Miechowici Gaz. Nar. i Ob. w 74 str. 298 por. str. 390. W Pułtusku szkoła istnieje przed 1449, a zapisy na nią ciągną się począwszy od bis. Erazma Ciołka 1512 do 1560 por. Łukaszewicz Histor. szkół III 509. W 1563 na sejmie o poprawę jej upominano się. Gdy w skutek zarazy r. 1564 65 akademicy Pułtusk opuścili, ich miejsce zajęli Jezuici sprowadzeni z Braunsberga przez bis. Noskowskiego Paprocki Herby ed. Tur. str. 424, który im szkołę zmurował. Z łaski arcybis. Uchańskiego 1581 r. uczył się tu kś. Śtan. Grochowski poeta pod Jakóbem Wujkiem Wiersze 1859 r. str. 300. Warszawa miała szkołę przy kościele parafialnym św. Jana r. 1339, w którym Hanko był rector scholae. W połowie XVI w. są szkoły triviales Paprocki, Herby str. 422. W 1577 były szkoły u ś. Ducha, P. Maryi, ś. Jerzego, św. Trójcy. W jednej z nich kś. Piotr Starga dwa lata był przewodnikiem, a Oczko syfilodolog się uczył Metr. Kor. Księga stołu 248 pod dniem 28 i 29 stycznia, Łukaszewicz Histor. Szkół III, 511. Szkoła akademicka istnieje 1746 i 1791 Gaz. Nar. i Obca 64 str. 268. Pijarskie powstały 1657, Jezuickie 1668 Łuk. I, 176, 171, IV, 179. Ksiądz Stanisław Konarski buduje nowe kolegijmu 1743, nie tyle z pomocą króla Stanisława Leszczyńskiego, ile z daru Ludwika XV, który na lat kilka przeznacza dochody z pewnego opactwa w sumie 1948 liwrów. W 1747 uzyskano przywilej na konwikt ze szkołą wojskową, z różnemi od polskich dawców darami, a Orłowski na

Mazowsze