świadczą równie o wczesnej gorliwości apostolskiej Mazurów. Małżeństwo Bolesława Trojdenowicza z księżniczką Rusi Czerwonej naddniestrzańskiej, a później posiadanie Bełża darowanego Ziemowitowi IV, otworzyło jeszcze dalsze horyzonty propagandzie katolickiej Mazurów. Bolesław Trojdenowicz przypłacił ją życiem, otruty 1340 przez swych bojarów ruskich. Z czasów rządów M. w Bełżu, mamy właśnie akt 1394 niedrukowany ex libro fundationum XXIII, str. 352 Ziemowita IV ks. Płocka pana Wizny, w którym mamy ślad fundacyi kościoła rzymskiego na miejscu kościoła obrządku greckiegobizantyńskiego. Prócz biskupa płockiego, na Mazowsze sięgała i jurysdykcya biskupa poznańskiego, aczkolwiek przecięta z płn; na płd. przez dyecezyą kujawską. Jak archidyakon dobrzyński przy biskupie płockim figurujący bardzo często w aktach, obręb Mazowsza północnego, skupiony w ręku dyeceźnika płockiego charakteryzuje, tak urząd archidyakona czerskiego, do XV w. przy osobie bisk. poznańskiego, wyraża zawisłość Mazowsza południowego od Poznania. Po przeniesieniu kolegiaty z Czerska do Warszawy 1406 już np. 1472 spotykamy się z archidyakonem warszawskim. Dopiero wiek XVIII widzi tytuły przechodnie biskupów warszawskich brane przez poznańskich. Biskupstwo warszawskie powstało po podziale rzeczypospolitej. VI. Zamki w Mazowszu nie są tak gęste jak w Małopolsce. Jeżeli jednak włączymy tu dzielnicę Kujaw, w części Sieradza i Łęczycy, prawie stale chodzącą z Mazowszem, to spotykamy się tu z zasadami, których tylko skutki widzieliśmy w Małopolsce, tu zaś poznajemy zasady prawne. Mianowicie szczególniej co do Mazowsza i Kujaw mamy akty nadające wyraźnie i imiennie przywilej budowania zamków osobom prywatnym w swych dobrach. Dla Mazowsza mamy późny dokument z 1506 r. w którym czytamy, że szlachcic Mikołaj Polyak z Potrykoz wybudowawszy u siebie fortalicium sive opugnaculum, jeszcze uzyskał prawo zbudowania bramy, sposobem zamków, czyli tak zwany wswoth most zwodzony, wszakże bez zamiarów szkodliwych krajowi Kod. Maz. str. 333 4. Prawo to, służące i dawane świeckim, na Kujawach ma wcześniejsze ilustracye. W 1329 Władysław ks. dobrzyńsko łęczycki pozwolił zamki locanda castra zakładać rodzinie Ogonów Cauda we wsiach ich Lubin, Wola, Dąbrówka, Murzynowo Rzyszcz. II 659. 1356 r. Wojciech z Pakości wojew. kujawski uzyskał od Kazimierza W. prawo budowania zamków Rzyszcz. II, str. 721. Także w ziemi dobrzyńskiej a powiecie księskim Piotr z Brusiny w Swiedziebny, Rokitnicy, Janowie, Księtem, dostał od Kazimierza W. prawo zbudowania sobie castrum seu fortalicium str. 723. To prawo świeckich do budowania zamków w swych dobrach, o wiele łagodzi przywilej kleru mazowieckiego 1231 i 1232, polegający na uwolnieniu od budowy zamków książęcych, a pozwoleniu budowy zamków osieków i innych obwarowań w zrujnowanych miastach i dobrach kościoła Kod. Maz. str. 5 6. Z tego tytułu wspólnych a nawet wyższych nad świeckie praw duchownych, nie może dziwić ani oburzać por. Krytyka E. S. S. na rozprawę Wł. Smoleńskiego Szlachta mazowiecka w poddaństwie prob. płockich, w Bibl. Warsz. 1878 fortalicium Schelun przed 1598 r. w dobrach probostwa katedralnego w Sieluniu Gawarecki Przywileje i t. d. udzielone miastom województwa płockiego 1828 str. 297. Z tych przykładów możemy na pewno wnioskować o istnieniu panów zamkowych kasztelanów, baronów, władnących własną fortecą, jako pan dziedziczny, prawie niezależny, na M. W Fordoniu Władysław Jagiełło 1424 obiecał mieszczanom zbudować most na Szyroku z warownym przyczołkiem, który mieli utrzymywać w porządku i reperować Rzyszcz. II, 832. Jestto ogólną wskazówką, w jakim stosunku zostaje zamek królewski do każdej miejscowości. Do takich zamków należą wyliczone w akcie Bolesława IV Kędzierzawego ks. Mazowsza z Kujaw, 1155 Mon. Biel. VI 360 3 Grudziąż, Zakroczym, Serock nad Bugiem, Rypin, Sochaczew, Sierpsk, Nowy Raciąż, Osielsk, Szreńsk, Ciechanów, Nasielsk, Wyszogród, Płock, Dobrzyń, Włocławek, Przypust, Płońsk. W 1229 biskup płocki ma zamki Świece, Gorzno Kod. Maz. str. 3, 1233 Pułtusk, Brok, Swięcko, Karniew str. 337 338. Warszawa ma dokumenta niby Konrada I, brata Leszka Białego, z tą datą u Paprockiego Herby 405 co powtarzają Baliński Star. Pol. I 409, 397 n. , oraz Oskar Kolberg Mazowsze część I, 1884 str. 8, bez zwrócenia uwagi, że Konrad nosi tytuł księcia Mazowsza, pana i dziedzica Płocka, Czerska, Rawy i t. d. , nieużywany nigdy przez Konrada I, do którego czasów data 1224 dokument z wzmianką Warszawy zdaje się odnosić. Te tytuły służą synom Bolesława IV w akcie z 1464 r. Kod. Maz. str. 10 11. Do tychteż czasów należy tytuł praefectus curiae, użyty w akcie niby z 1224. Drugi dokument z 1241 Paprocki, str. 386 jak się okazuje z metryk koronnych, datowany jest w Czersku Rzyszcz. Ii, str. 26 n. 11. Trzeci dokument wbrew Balińskiemu Star, Pol. I, str. 397 n. 1 mówi dopiero 1252 o Warszewie jako wsi płacącej dziesięcinę do Góry Kalwaryi Kod. Wkp. 599. W 1253 jest włodarz płocki Jakób Kod. Maz. 12, 17,

Mazowsze