nazwisko biskupa płockiego Aleksandra, fundatora kościoła w Czerwińsku, który też występuje 1145 oraz 1155 na uposażeniu Mogilneńskiego kościoła przez Bolesława IV Kędzierzawego K. W. 11, por. 12 i 3. Jemu też przypisane odbudowanie i skończenie z gruntu kościoła P. Maryi katedralnego Mon. Biel. II, str. 335 zapewne 1144 r. Umarł 1156 str. 798. Poprzednikiem Aleksandra będzie biskup Szymon, współcześnik komesa Magnusa Mon. Biel. 1, str. 459 rządcy Mazowsza, może w 1119 por. str. 457 458 i II 774 a żyjący za dedykacyi pierwszej księgi kroniki Gallusa. W 1161 r. przy poświęceniu kościoła w Łęczycy występuje Werner biskup mazowiecki M. M. Ae. III str. 19 n. 5, który 1165 posłując do Fryderyka I, przywiózł relikwie śś. Henryka i Zygmunta do Płocka, a 1172 został zabity przez Bolestę kasztelana wiskiego Mon. Biel. IV 751. Po śmierci Wernera, objął dyecezyą Lupus, obecny na zjeździe łęczyckim Kazimierza przed 1171 2 zaś po nim Wit, żyjący 1187 r. Rzyszcz. 1, str. 14 a obecny 1191 r. przy poświęceniu kolegiaty w Sandomierzu M. M. Ae. III, str. 5 6. Tak wskazawszy umyślnie pierwszych niewątpliwych biskupów płockich, zapisujemy o wielkich zatargach przed 1218 r. jakie wynikły między biskupem płockim a arcybisk. Henrykiem. Między innemi zarzucał arcybiskup gnieźnieński tolerowanie księży żonatych, nawet dwużennych. Mamy wówczas przykład dziedziczenia dziekanii płockiej syna po ojcu może Guntera, potem biskupa płockiego. Piotr, obrany 1244 na biskupa po Andrzeju, jest synem księdza żonatego przed nakazem celibatu 1220 r. . Klemens dziekan płocki 1317 i 1322, a 1325 proboszcz katedralny, zmarły jako biskup płocki 1357 r. , w r. 1338 ma zięcia pana Mroczka. Biskup płocki Henryk od 1392 ożenił się z Ryngałłą siostrą Witolda i przez nią otruty. Por. Przyczynki do dziejów medycyny w Polsce II, str. 3, 4, 8, 9. W 1218 karcono bisk. płockiego za pociąganie duchownych przed sąd świecki. Co do dziesięcin jeszcze w początkach XIII w. płacono je skórkami kun i wiewiórek. W 1231 Konrad I nadał zupełną swobodę kościołowi płockiemu a 1239 ludność w jego dobrach wyjął z pod jurysdykcyi świeckiej, a poddał sądownictwu bisk. płockiego, co potwierdzono 1241, 1257, 1402, 1464, 1537, 1550, 1618. Już za Konrada do biskupa należały zamki Pułtusk, Kock pod Lublinem, Brok nad Bugiem, Breńsk, Święcko, Czarnów, Gorzno. Biskup płocki nosił tytuł księcia pułtuskiego, a sufragan jego biskupa lacedomońskiego. Proboszcz katedralny płocki Arnold 1404 wspomina o powiecie sieluńskim, od którego jego następcy w XVI w. przybierają tytuł książąt. Wykonywują tam takie prawa zwierzchnicze jak biskupi krakowscy w księstwie siewierskiem. W r. 1443 z archidyakonatu płockiego, biskup Ścibor oddzielił archidyakonat pułtuski, którego granica szła od granicy pruskiej przez Janów, Krzynowłogę dwoistą, Dzierzgowo, Wągrę, Przasnysz, Maków, Nowe miasto, Janów, Czarnino, Pomiechów i Pomiechówek wzdłuż Narwi do Wisły tak, że strona prawa tej linii należała do płockiego, a lewa do pułtuskiego archidyakonatu. Powodem do takiego zwiększenia dozoru nad wiernymi był ile się zdaje husytyzm. Burzenie się sołtysów, pochodzenia szlacheckiego, w dobrach kościelnych, na które skarżą się. biskupi płoccy 1418 i 1439 Kod. Maz. taką pewno ma doniosłość. Za sprzyjanie husytom biskupi Ciołek z płockiego i krewny Jego Stanisław Pawłowski byli uważani za herezyarchów 1427 Cod. epist. Vitoldi a 1448 tylu namnożyło się heretyków, że za niewyświęcanie ich obrządku kleryków, spustoszyli dobra biskupa płockiego Giżyckiego M. M. Ae. B i palce obcinają katolickim księżom. Na Mazowszu też zostało wydane surowe prawo przeciw heretykom 1525 r. przez ostatniego z książąt udzielnych, Janusza, zrazu tylko do M. i przeważnie do Warszawy stosowane, a później rozszerzone dalej, które zakazywało czytać dzieł Lutra po łacinie i niemiecku, pod karą śmierci i konfiskaty mienia. Friese wymienia za luteranina Jerzego Bornbacha burmistrza w Warszawie 1544, którego synowie już byli katolikami. Jerzy Niemsta z Krzczencic 1581 r. daremnie chciał zbór dla akatolików wznieść, ale szlachta kazała go zburzyć. Lutrów napłynęło do Warszawy po r. 1607, kiedy sejm nakazał w Warszawie i Łomży wyrabiać dużo broni, a rzemieślnikow brakło i zwołano niemców Kś. Bukowski Historya refor. w Polsce. Leszno miasteczko zbudowane 1648 zajęli wyłącznie akatolicy, 1659 r. stanął zbór kalwiński w Węgrowie, którego filią był warszawski. W 1767 r. stanął pierwszy zbór ewangelicki w Warszawie w obrębie dworca posła duńskiego Saphorina. W ogóle, jeżeli Mazurowie zasłużyli sobie z czasów pogańskich na przydomek z pod ciemnej gwiazdy, ślepy Mazur jak w Niemczech ślepy Hess za swoją wytrwałość w dawnej wierze, to podobnej że dowody złożyli w czasie reformacyi, trzymając się gorliwie katolicyzmu. Kpiono z wiary, którą Maciek z Prus w butach przynosił. Wyprawy krucyatowe za Bolesława Krzywoustego, biskupa Szymona i komesa Magnusa po M. odbywane, w celu odparcia Pomorzan; wyprawa Kazimierza II z biskupem płockim na czele na Jadźwingów, i podobna działalność Kazimierza ks. kujawsko łęczyckiego na Jadźwingii i Galindyi,

Mazowsze