ki 33, Klukowo 426, Kokoszki 170, Wysoki Kiełpin 131, M. Kiełpin 96; Matęblowo 9, Jasień al. Nynkowy 204, Smęgorzyn 95, Banino 157, Barniewice 21. Ob. szematyzm dyec. z r. 1867. Liczba dusz wynosiła 2074, liczba komunikantów 244. Do tutejszej szkoły katol. uczęszczało 63 dzieci, między których są już wliczone dzieci z Kokoszek i M. Kiełpina; druga kat. szkoła jest w Klukowie z 95 dzieci. Prócz tego zwiedzało 15 kat. dz. ew. szk. w Sidlicach, 13 w Sulminie, 10 w Leźnie. Przy kośc. w M. jest oddawna bractwo trzeźwości. Że M. jest prastarą osadą, świadczy znalezione tam cmentarzysko, w południowej stronie wsi o 1 1 2 kil. Na niewielkich dwóch wzgórzach piaszczystych, oddzielonych płytkim wąwozem, na prawo od drogi wiodącej do Kiełpinka, natrafiono przypadkowo na groby skrzynkowe, z których miejscowy proboszcz kś. Herthl ocalił i przechował jedną urnę, pokrywę od drugiej urny i zausznice z drutu bronzowego. Gdy Godfryd Ossowski r. 1877 badał to cmentarzysko, znalazł tam jeszcze dwa groby skrzynkowe. W jednym z nich było urn ośm, a w drugim siedm. Z pomiędzy tych urn jedenaście było twarzowych. Wszystkie przedmioty, tam znalezione, znajdują się z muzeum towarz. nauk. w Toruniu. M. była dawniej własnością cystersów oliwskich, którym ją był darował ks. pomorski Sulisław zaraz przy założeniu klasztoru 1170 r. Tak donosi Borek w Echo sepulcralis. II, str. 207. W dok. erekcyjnym M. nie jest jednak wymieniona, być może, że się ukrywa pod jedną z tam zachodzacych wiosek, a kś. Kujot sądzi, że nią jest wieś Choyno, wymieniona w przywileju z 1283 r, bo ta osada leżała 1342 na terytoryum Kokoszek, wsi w pobliżu Materny leżącej. Ob. Perblach Pom. Urk. Buch. str. 312 w przypisku. Patron kościoła św. Maternus dał jej dzisiejszą nazwę. Wizyt. bisk. Rozdrażewskiego 1581 1600 z 1582 r. donosi, że w M. był kościół Bożego Ciała, cały murowany z kamieni i cmentarz ogrodzony, proboszcza nie było tam podówczas, bo opat oliwski patron kościoła, biskupowi żadnego nie prezentował od 15 lat i przysyłał jednak co niedziela braciszka do odpraw. nabożeństwa. Do probostwa należały 4 włóki; Ob. str. 18. Na innem miejscu donosi taż sama wizytacya str. 172 że gdy wizytator biskupi, ks. kanonik Wolicki 1583 r. znów dotąd przybył, właśnie w dzień św. ap. Mateusza, zastał jako proboszcza o. Bernarda, z zakonu Premonstratensów; sołtysem był Szymon Schwedt. Do kościoła należał dom, za który płacono rocznie 3 grzywny czynszu; wsi paraf. było 20; mieszkali jednak w nich i lutrzy; mesznego pobierał proboszcz 3 1 2 łasztów. Podczas wojnyj gdańskiej za Batorego został tutejszy kościoł całkiem zrabowany. Patronem kościoła był św. Maternus, od którego ta wieś wzięła później swą nazwę. Z wizytacyi bisk. Madalińskiego, 1681 1691, spisanej w 1686 i 1687 r. , dowiadujemy się nadto, że w M. był kościół murowany św. Walentego; ściany były bielone, w kośc. stał jeden ołtarz, po prawej stronie była zakrystya także murowana; na dachu z dachówki stała mała wieżyczka, deszczułkami kryta bez dzwonu. Do probostwa należały 4 włóki; za dom z ogrodem pobierała kasa kościelna rocznie 12 flor. Do parafii były podówczas następ. wsie przyłączone Maternia, Klukowo, Kokoszki, Czaple, Smogorzyn, Bysowo, Banino, Wysoki Kiełpin, Mały Kiełpin, Nenkowy, Leszno i Bassenhaff; z nich pobierał probosz meszne; ale i luteranie mieszkali już w tych wsiach. Zabudowania proboszczowskie znalazł wizytator w dobrym stanie, tak samo szkołę wraz z ogrodem. Na pensyą nauczyciela składali się parafialnie, każdy, gbur dostarczał 1 4 korca żyta, a ze skarbony kościelnej pobierał nauczyciel jeszcze 2 flor. rocznie. Ob. str. 56 57. Z Echo sepulchralis przez proboszcza Borckar. 1775 napisanego, zasługują jeszcze na wzmiankę następ. szczegóły Do paraf. tutejszej należały tedy Kokoszki, Materna, Smęgorzyn, Kiełpinko, Banino, Nenkowy, Kiełpino Większe, Czaple, Bysewo, Szyperya Wolecka, Klukowo, Jakubowo i Karczemki. Z administratorów paraf. wylioza Borck następ. 1627 r. Michał Danus, 1716 r. O. Bernard Łaszewski, później opat w Andrzejewie, 1729 r. O. Jan z klasztoru oliwskiego; 1732 r. kś. Edmund Schlesiger z Oliwy, 1735 r. Jan Roheweder, przeor potem oliwski; 1738 r. znów Edmund Schlesiger, 1749 r. O. Bernard Mateblewski, z Warmii, z Olsztyna pochodzący; 1750 r. O. Izydor Tokarzewski, doktór św. teologii, potem opat pelpliński ob. str. 206 210. Gdy 1772 r. nastąpiła sekularyzacya dóbr duchownych przez rząd pruski, uległa i M. konfiskacie. Kompetencyą, wynoszącą 50 pr. dochodu, obliczono tedy na 137 tal. 62 gr. 15 fen. tę rząd zobowiązał się wyplacać opatowi; W 1807 r. odstąpił rząd te dobra miastu Gdańsku, które je później puściło w wieczystą dzierżawę. Ob. Kretschmer Gesch. der Kloster in Pomerellen, Danzig 1847, str. 142. O obrazie św. Walentego w Materni, tak pisze kś. Fankidejski Kiedy w XVI w. panowała u nas reformacya, nikt nic nie wiedział o czci ku. św. Walentemu w M. Kościół tutejszy, przez długi czas zaniedbany, nosił tytuł Bożego Ciała, za patrona miał świętego Materna. Dopiero w następnym XVII stuleciu, kiedy znowu u nas się rozbudziło katolickie życie, cześć św. Walentego stała się głośną w Ma

Materne