wane dopiero za czasów w. mistrza Dytrycha von Altenburg 1335 41. Było zaś opasane murem i basztami, palisadą i fosą. Na przedzamcze prowadziły 3 bramy szewcka od miasta, wodna od mostu na Nogacie i nowa od wschodu. Po zachodniej stronie wchodziło się szewcką bramą na mały dziedziniec, w którym stała szkoła z kaplicą ś. Mikołaja i warsztat siedlarski z magazynem, a przez most mikołajski dostać się było można obok bramy wodnej na właściwe przedzamcze. Tu była łaźnia, w której cyrulik mieszkał i warsztat płatnerski; dalej wielkie 4piętrowe zabudowanie, stanowiące w przyziomie stajnie na 400 koni, a w wyższych kondygnacyach olbrzymie spichlerze, w których nieraz setki tysięcy centnarów zboża leżały, nie tylkona potrząby wojska, ale i na spekulacyą. Za tym budynkiem urządzono sadz na ryby, naprzeciwko zaś stajnie dla bydła, a w ich bliskości mieszkanie zawiadowcy spichlerzy i stajen. Cała ta część przedzamcza leżała między Nogatem a młynówką, t. j. akwaduktem, zbudowanym już w XIII stuleciu, za czasów mistrza ziemskiego Mangolda von Sternberg, krótko po, założeniu zamku. Tym 45 klm. długim akwaduktem sprowadzano z balewskiego jeziora Baalau wodę do fos miejskich. Akwadukt ten służy jeszcze dziś, co świadczy o znakomitej technice inżenierów krzyżackich. Nazwa młynówka pochodzi stąd, że woda jej obracała i dotąd obraca liczne młyny. Północną część przedzamcza zajmowały przeważnie stajnie dla koni dostojników, mianowicie dla koni w. mistrza, podskarbiego, w. komtura i dla koni pocztowych, na których kuryerzy przewozili listy; pocztę bowiem urządzono już zupełnie systematycznie w r. 1276, kdżdy list zapisywano w księgę, a na liście notowano datę jego oddania na pocztę r wysyłki do ostatniej stacyi. Główne zabudowanie wschodniej strony przedzamcza stanowił arsenał z przyległościami, t. j. mieszkaniem zawiadowcy arsenału, rusznikarnią, gdzie wyrabiano łuki i strzały, składem narzędzi, magazynem machin wojennych, kuźnią, ludwisarnią, mieszkaniem kowali, składem węgli i mieszkaniem ludwisarza. Tu także stała szatnia i mieszkanie szatnego. Prócz tego znajdowało się po tej stronie mieszkanie owczarza i t. z. stara piekarnia. Kiedy małżonka Witolda w r. 1400 odwiedziła M. , a reguła zakonna w zamku umieścić jej nie dozwoliła, urządzono dla niej w owej starej puszkarni tymczasowe mieszkanie z wielkim przepychem. W środku przedzamcza znajdował się na wschodniej stronie po lewej ręce kościół św. Wawrzyńca z lazaretem dla pachołków die Knechtinfirmerie i cmentarzem dla nich. Wzdłuż młynówki ciągnęły się długim szeregiem warsztat bednarski, mieszkanie piwniczego, browar i kuchnie, piekarnia i rzeźnia. Niedaleko od rzeźni, tuż nad brzegiem Nogatu wznosi się po dziśdzień baszta maślankowa, 25 m. wysoka; nazwa ta, powszechnie utarta, opiera się na podaniu, jakoby chłopi żuławscy, w skutek dobrobytu, tak byli spanoszeli, iż w, mistrz, aby ich butę ukrócić, kazał im do zaprawy przy budowie tej baszty zamiast wody maślanki używać. Ale to pewnie tylko bajka, bo właściwie zwała się ta wieża, r. 1412 zbudowana, pierwotnie okrągłą, a nazwę wieży maślankowej dano jej ledwie dopiero około r. 1596, kiedy ststa malborski Kostka 4ch radnych z Lichnów, którzy przy dostawianiu masła i mleka bardzo hardo się brali, kazał w tej wieży zamknąć za karę. W tej wieży umieścił Mickiewicz w swoim Konradzie Wallenrodzie Aldonę; być może, że słyszał był coś o jakiejś zamurowanej niewieście w tych stronach, ale tą była błogosławiona Dorota, która się r. 1347 urodziła w Mątwach ob. , a ostatnie lata przepędziła w Kwidzynie, gdzie zmarła r. 1394. Oprócz wymienionych zabudowań obejmował środek przedzamcza jeszcze magazyn z obszerną jadalnią dla czeladzi i najemnego żołnierstwa, mieszkanie płatnerza, aptekę, skład drzewa, skład kul kamiennych i mieszkanie kamieniarzy, którzy je wyrabiali; tu także był plac ciesielski. Z całego przedzamcza, które dzisiaj przecina droga żelazna z Berlina do Królewca, pozostały do tej chwili fortyfikacye zewnętrzne ze starożytnym murem, wieżyczkami i basztą maślankową; oprócz tego stoi częściowo odrestaurowany kościół ś. Wawrzyńca z sąsiedniemi budynkami, zajętemi obecnie przez władze sądowe i arsenał z przyległościami zamieniony na skład soli; wszystko to przebudowano do niepoznania. 2 Z przedzamcza prowadził zwodzony most na oddzielnej fosie do średniego zamku, najznakomitszej części warowni, stanowiącej właściwe mieszkanie w. mistrza. Tutaj w skrzydle północnem znajdował się lazaret rycerski; dziś mieszczą się tam wojskowe kancelarye. W skrzydle wschodniem było na parterze mieszkanie pachołków i giermków, a na piętrze były sale gościnne i mieszkanie w. komtura; dziś jest to skrzydło po części opuszczone, po części użyte na składy wojskowe. Zachodnie skrzydło mieściło potężny, przez dwa piętra sięgający refektarz zakonny i mieszkanie w. mistrza. Ta część średniego zamku jest najlepiej zachowana i nieźle odnowiona. Zawiera cztery piętra. , Najniższą kondygnacyą stanowi piwnica, w której za czasów krzyżackich nieraz 600 beczek wina leżało. Ciężkie, olbrzymich rozmiarów sklepienie, odpowiadające co do podziału osi sklepieniom refektarza po nad nią się znajdującego, wyrasta nakształt potężnych koszów z trzech głazów. Silne sklepienne żebra ogromnych

Malbork