zwłaszcza na łuckiem, które do najintratniejszych w Polsce się liczyło, przyszedł do znacznych dostatków, których nic szczędził jednak na uposażenie domów bożych, również jak i na potrzeby rzpltej, na wykup niewolników a nawet na uzbrajanie chorągwi, które do obozu wysyłał. 21 Henryk Firlej, h. Lewart, bisk. łucki od 1616 po 1618 rok. 22 Andrzej Lipski, h. Grabie, od 1618 po 1622 r. 23 Stanisław II Łubieński, h. Pomian, od 1624 po 1627 r. , w którym przeszedł na biskupstwo płockie. 24 Achacy Grochowski, h. Junosza, od 1627 po 1633 rok, odznaczył się niezmierną gorliwością w szerzeniu katolicyzmu na Rusi. 25 Bogusław Radoszewski, h. Oksza, z opata świętokrzyskiego, kijowkim, następnie łuckim biskupem mianowany w 1633, umarł w 1638 roku. 26 Jędrzej III Gębicki, h. Nałęcz, od 1638 po 1655 r. , w którym na tej stolicy życic zakończył. 27 Jan IV Zamojski, h. Jelita, syn kasztelana chełmskiego, strażnika kor. , z księżniczki Wiśniowieckiej urodzony, w r. 1655 mianowany po Gębickim; w tymże samym roku życie zakończył. 28 Jan V Stefan Wydżga, h. Jastrzębiec, opat sieciechowski, podkanclerzy kor. , bisk. łuckim był od 1655 po 1659 r. , w którym na warmińskie biskupstwo przeszedł. 29 Mikołaj Prażmowski, h. Belina, bisk. łuckim był od 1659 do 1666 r. 30 Tomasz Leżeński, h. Nałęcz, z chełmskiego łuckim bisk. mianowany po wyniesieniu Praźmowskiego na prymasostwo w r. 1667, trzymał tę katedrę do śmierci, t. j. do r. 1675. 31 Stanisław IV z Lubrańca Dąbski, h. Godzięba, następca Leżeńskiego, był bisk. łuckim od r. 1675 po 1680. 32 Stanisław V Witwicki, h. Sas, od 1680 po 1688 r. 33 Bogusław Leszczyński, h. Wieniawa, syn Bogusława podkanclerzego kor. , synowiec Wacława prymasa, po Witwickim od 1688 po 1691 r. 34 Franciszek Michał Prażmowski, h. Belina, młodszy brat prymasa, od 1691 po 1701 r. 35 Aleksander Wyhowski, h. Habdank, od 1703 do 1714 r. 36 Joachim Przebendowski, h. własnego, od 1714 do 1721 r. swej śmierci. 37 Stefan Bogusław Rupniewski, h. Szreniawa, od 1721 po 1731 r. 38 Jan VI Lipski, h. Grabie, tejże samej co i pierwszy Lipski rodziny, zaledwie się przesunął na katedrze łuckiej, bo zaledwie tu zjechał w 1731 r. , wnet mu król biskupstwo krakowskie nadał. 39 AndrzejStanisław Kostka Załuski, h. Junosza, od 1736 do 1739 r. 40 Franciszek II Antoni Kobielski, h. Poraj, rządził katedrą od 1739 po 1755 r. 41 Antoni Erazm Wołłowicz, h. Bogorya, siostrzeniec Kobielskiego, rządził od 1755 do 1769 r. 42 Feliks Paweł Turski, h. Rogala, bliski krewny Wołłowicza, zarządzał tą katedrą przez lat 20 do 1790 r. 43 Adam Stanisław Naruszewicz, h. Wadowicz. W 1790 r. z bisk. smoleńskiego został bisk. łuckim. 44 Kacper Kazimierz Cieciszowski, h. Kolumna, nominalnie od 1795 r. , rzeczywistym zaś bisk. łuckożytomirskim od 1798 po 1831 rok. 45 Michał Piwnicki od r. 1827 po 1845, w którym umarł. 46 Kacper I1 Borowski, mianowany w Rzymie 3 lipca 1848 r. z kanonika mohylewskiego; w r. 1871 wywieziony w głąb Rosyi, a na jego miejsce administratorem dyecezyi mianowany ksiądz Ludwik Brynk, biskup amateński in partibus infidelium, sufragan łuckożytomierski. Roku 1883 mianowany biskupem, dziś nią władający kś. Kozłowski. Podług ostatnich danych z rubryceli na r. 1879 dyec. łuckożytomier ska, obejmująca w obecnym swym składzie gubernie wołyńską, podolską i kijowską, liczy dekanatów 27, a mianowicie w gub. wołyńskiej żytomierski, łucki, dubieński, włodzimierski, kowelski, rówieński, Ostrogski, zasławski, starokonstantynowski, krzemieniecki i owrucki; w gub. podolskiej kamieniecki, proskurowski, latyczowski, lityński, winnicki, bracławski, bałcki, jampolski, mohylowski i uszycki; w gub. kijowskiej kijowski, berdyczowski, skwirski, humański, zwinogródzki i brusiłowski. Ludność dyec. wynosi 493, 000 dusz, kościołów parafialnych, zakonnych i filialnych 256, księży 499. Klasztory zakonne są tu bernardyni w Zasławiu, reformaci w Dederkałach, kapucyni w Starokonstantynowie, Chodorkowie i Winnicy, brygitki w Łucku. oprócz tych w dyecezyi są niemający swego klasztoru, rozdzieleni po parafiach lub klasztorach innych karmelici, dominikanie, franciszkanie i trynitarze. Kapitułę składa prałatów 4, kanoników 3. W kapitule kolegiaty ołyckiej prałat 1 i 3 kanoników, a w b. kapitule katedry kamienieckiej prałat 1 i kanoników 2. Seminaryum dyecezyalne w Żytomierzu ma profesorów 9, alumnów 26. W akademii duchownej w Petersburgu jest alumnów 7. Dekanat łucki dyec. żytomierskiej składa się z 11 parafij; Ł. , Torczyn, Kołki, Nieśwież, Bereźnica, Wiszeńki, Skórcze, Sokul, Włodzimierzec, Dąbrowica, Jałowicze; wiernych liczy 13, 391. Par. kat. Ł. dek. łuckiego dusz 3, 547. Kaplice w Iwańczycach, Krupie, Podhajcach, Kiwircach; dawniej i w Zaborolu. Dotąd jeszcze katedra łucka jest najpiękniejszą i najokazalszą z kościołów wołyńskich. Ogromne dwupiętrowe mury, po jezuitach pozostałe, otaczają ją w kwadrat, służą na pomieszczenie dla kleru i kanoników, w części zaś prywatnym osobom bywają wynajmowane. Sam kościół jest w stylu odrodzenia, wielce udatny. Wewnątrz przechowały się tu obrazy, niektóre niepospolitego pędzla. W wielkim ołtarzu obraz św. Trójcy, w prawym bocznym św. Michała, w lewym Wniebowzięcia N, Panny, są utworami Baccia Łuc rellego, obraz zaś ś. Jana Kantego jest jednem z lepszych płócien Smuglewicza, którego kilka innych jest tu jeszcze obrazów. Zdobią tę katedrę dwa nagroki biskupów Cieciszowskiei bisk. sufragana Podhorodeńskiego, których ciała w grobach podkościelnych złożono. W zakrystyi piękny zbiór portretów biskupów tutejszych oglądać można; zresztą biblioteka i kosztowniejsze aparaty tutejsze przewiezione zostały do Żytomierza. Pierwszym fundatorem tutejszego kolegium jezuickiego i kościoła, był wspomniany już Marcin Szyszkowski biskup łucki w 1606 r. Za konsensem kapituły swojej przeznaczył Szyszkowski na tę fundacyą, dobra biskupie Błoty, Stryków i Łysiec; zaledwie jednak mury kościelne i kolegialne wznieść zdołał, już zaraz na katedrę płocką przeniesiony, musiał dokończenie tego dzieła pozostawić następcy swojemu Wołuckiemu, który dopełnił tego w 1610 r. a że się wiele do tego i własnemi funduszami przyłożył, powszechnie więc za założyciela jest uważany. Zygmunt III, ulubieniec jak wiadomo jezuitów, dał nowej osadzie jezuickiej w Ł. przywilej d. 6 lutego 1609 r. , dozwalając jej skupić w dolnym zamku wiele placów i domów na przyszłe kolegium, wyjmując to kolegium z pod wszelkich władz rządowych i miejskich i uwalniając od ciężarów krajowych i miejskich. Była to chwila, w której zgromadzenie jezuitów największej właśnie popularności używało w Polsce; to też wnet posypały się zewsząd hojne ofiary na wznoszące się kościół i kolegium łuckie. I tak gdy przestrzeń, na której budowali się jezuici, okazała się jeszcze na obszerne ich gmachy za szczupłą, ks. Jerzy Wiśniowiecki, kasztelan kijowski, darował im w 1614 r. obok leżącą kamienicę swoją wraz z obszernym placem. Książęta zaś Jerzy i syn jego Mikołaj, wojew. wołyński, Czartoryscy, nadali im na kolegium dworzec i place swoje w dolnym zamku, tudzież znaczną przestrzeń gruntu na przedmieściu na ogród, nareszcie ks. Jędrzej Czetwertyński, rotmistrz królewski, w 1678 r. zapisał kolegium łuckiemu 3500 zł. na dobrach swoich wsi Czercach. Szlachta nawet okoliczna śpieszyła z ofiarami na to kolegium Wojciech Staniszewski darował mu około 1643 r. część jakiejś wsi swojej, tuż przy Ł. leżącej, a Stanisław Piotrowski wieś całą w tymże powiecie Koczkorowiec. Konsekracyi kościoła jezuickiego wielkim sumptem dopełnił w 1640 r. biskup tutejszy Jędrzej Gembicki. Tak uposażone kolegium łuckie utrzymywało tu szkoły wyższe, jedne z pierwszych w kraju, w których także rozmaitych części filozofii i teologii uczono. Fanatyzm i tu wiele złego wyrządzał, a niejednokrotne zajścia z duchowieństwem ruskiem i napady scholastyków jezuickich na szkołę i cerkiew bractwa łuckiego, przyczy

Łuck