w r. 1672, cały gmach atoli nie mógł być wykończonym, a kolegium i szkoły, dopóki pod pijarskim zarządem zostawały, mieściły się niewygodnie w dwóch kamieniczkach. Szkoły pijarskie zostały zmienione potem na szkołę podwydziałową, a następnie po 1831 r. na szkołę powiatową 4klasową. Księży misyonarzy sprowadził tu kardynał Radziejowski w r. 1689. Ponabywali oni grunta od mieszczan i na nich w wstawili obszerne kolegium i piękny założyli ogród. Przyczynił się do tego i fundator, a mianowicie do przyozdobienia wewnątrz kaplicy, w której sztukaterye i malowania na murze do 1400 dukatów kosztowały. W rzeczy samej należy ona do najpiękniejszych, jakie w kraju naszym widzieć można. Samo kolegium blisko przez półtora wieku stało nieotynkowane, dopiero je w r. 1826 wapnem obrzucono. Na korytarzach tego gmachu rozwieszone są portrety wszystkich arcybiskupów gnieźnieńskich, aż do Ignacego Krasickiego, którego kosztem ta galerya sprawioną została. Uzupełnili ją księża misyonarze portretami kilku następnych arcybiskupów warszawskich. W gmachu tym później mieściła się szkoła powiatowa. Klasztor bernardynek został założony 1650 r. przez Marcina Sadowskiego, kasztel. gostyńskiego. Oprócz powyżej opisanych kościołów, Ł. miał kilka innych, które już dziś nie istnieją, a mianowicie kościół z klasztorem oo. dominikanów, założony przez arcybisk. Kurowskiego w pierwszych latach XV wieku, w r. 1820 przerobiony na koszary. Klasztor i kościół Bernardynów wzniesiony przez Jana Gruszczyńskiego arcybisk. w połowie XV w. Za rządu pruskiego gmachy klasztorne użyto na pomieszczenie seminaryum dla nauczycieli elementarnych, połączone ze szkołą normalną. Wypadki wojenne 1807 r. położyły koniec tej instytucyi, która jednak znowu przywróconą zo. stała w 1808 r. przez izbę edukacyjną i kształciła 40 kandydatów. W 1822r. przeniesiono ją do gmachu misyonarzów. Kościół bonifratrów ze szpitalem założony przez arcybiskupa Firleja w r. 1626; instytucya ta jednak dla braku funduszów upadła, budowle w r. 1815 rożebrano, materyałów zaś do budowy koszar użyto. Kościołek drewniany, zwany Emaus, wystawiony w r. 1665 przez Józefa Nieszykowskiego, rajcę łowickiego, o kilka zaledwie sążni od poprzedniego. Rozebrano go później i materyał Sprzedano, osiągniętą zaś gotowiznę przeznaczono na odnowienie facyaty kościoła ś. Ducha, która właśnie była zgorzała. Ł. jest miejscem urodzenia kilku uczonych mężów. Szymon i Cypryan z Ł. byli słynnymi lekarzami w XVI w. , a Stanisław z Ł. profesorem wymowy. Historyą Ł. pisał w XVII w. wspomniany już Andrzej Cebrowski, mieszczanin i aptekarz łowicki. W naszem stuleciu wydał W. H. Gawarecki Pamiątki historyczne Ł. Warszawa 1844 r. i R. Oczykowski Przechadzkę po Łowiczu, Warsz. , 1883 r. Pisał o Ł. także Al. Wejnert w Tyg. Illustr. z 1879 r. , t. VII, 315. Rysunek dawnego zamku podał także Tyg. illustr. z 1880 r. , t. IX, 301. Por. także Łaskiego Lib. ben. , t. II, str. 236, 255, 264 i dalsze. Powiat łowicki gub. warszawskiej utworzony został w 1867 r. z części dawnego powiatu t. n. Graniczy on od północy z pow. gostyńskim i sochaczewskim, od wschodu z sochaczewskim i błońskim, od południa ze skierniewickim i brzezińskim, a od zachodu z brzezińskim, łęczyckim i kutnowskim. Obszar powiatu wynosi 21. 96 mil kwadr. Pzzedstawia on nizinę płaską, zaklęśniętą, obniżającą się ku środkowi a mianowicie ku rzece Bzurze, przerzynającej powiat w kierunku od zachodu ku wschodowi. Cały obszar powiatu stanowi dorzecze Bzury, przyjmującej tu z obu stron liczne dopływy, a płynąc z bardzo małym spadkiem wytwarza obszerne mokradla na prawym zwłaszcza brzegu. Wszedłszy w obręb powiatu, przyjmuje Mrogę pod Sobotą, a stolica pow. Łowicz powstała w punkcie zbiegu aż czterech dopływów Bzury Przysowy z lew. brz. pod Małoszycami. Kalenicy, Drzewczy z praw. brz. pod samym Ł. , a o kilka wiorst dalej Skierniewki pod Mysłakowem. Pod Kęszycami wpada Rawka, prowadząca wody lesistych okolic Bolimowa i dawnej puszczy korabiewskiej. Średnie wzniesienie poziomu wynosi 280 do 300 stóp. Niziny rzek i obszerne podmokłe łąki leżą jeszcze niżej. Najwynioślejszą częścią pow. jest obszar noszący miano gór Domaniewskich na zachód od Łyszkowic, pomiędzy Domaniewicami, Rogóźnem, Rzeczycą, Łyszkowicami, Wolą Lubiankowską i Kalenicami. Wyżyna ta sięga właściwie aż pod Dąbkowice i Jamno na prawo od drogi z Łowicza do Główna, lecz pomiędzy głównym obszarem a pasem wyniosłym pod Dąbkowicami jest rozległa kotlina, będąca zbiornikiem wód spływających z wyżyny. Pierwotnie musiało tu być rozlegle jezioro, ciągnące się aż do Bzury. Z opadnięciem poziomu wód zostały się dwa mniejsze jeziora, zwane tu stawami Rydwan i Okręt. Wzniesienia wyżyny nie oznaczamy dla braku odpowiednich wskazówek na karcie woj. topogr. Królestwa; nie przechodzi ono zapewne 700 stóp, t. j. wysokości, jaką posiadają pobliskie wyżyny pod Płyćwią przy linii dr. żel. warsz. wied. i w okolicach Brzezin. Cały obszar pow. łowickiego był już w czasach historycznych rozległą puszczą, stanowiącą własność książąt mazowieckich. Ł. pierwotnie był dworem myśliwskim łowisko. Brzegi Bzury jedynie

Łowicz