ucha, chociaż jeszcze nie obrobiony; za najlepsze narzecze uważają niektórzy to, którem mówią mieszkańcy okolic Mitawy, Bowska, Rygi, Wolmaru i Wendy Wendenu. Akcent kładzie Ł. na pierwszej sylabie, w wyrazach nawet złożonych. W tworzeniu przysłówków i przymiotników wielką posiada łatwość. W jego języku tworzenie się przymiotników i słów z rzeczowników nie przedstawia najmniejszej trudności; jest w nim także osobliwsze cieniowanie spieszczeń i zdrobnień rozmaitych. Przy całem bogactwie tej mowy posiada ona mnóstwo wyrazów, które są wspólne wszystkim językom słowiańskim; nie jest to wszakże zapożyczenie, bo są to wyrazy codziennej potrzeby, jak np. uguńs ogień, ziemie ziemia, mâte matka, sôls sól, , , ne nie, wyrazy konieczne, a zatem jednocześnie kiedyś wraz z Słowianami zaczerpnięte przez Ł. gdzieś u wspólnego źródła, spokrewnionego z językiem sanskryckim. Wszyscy Łotysze używają pisma łacińskiego. Wszakże w druku stale używane bywają głoski niemieckie w dolnej Kurlandyi i Inflantach szwedzkich, czyli gub. ryskiej, a łacińskie w górnej Kurlandyi i Inflantach polskich. Język tych co i w druku używają abecadła łacińskiego jest czysto łotewski; różni się tylko wymową od używanego w dolnej Kurlandyi i Inflantach szwedzkich, w których brakujące lub wyszłe z użycia wyrazy zastąpiono niemieckiemi, tam zaś polskiemi. Któren zaś z dwóch dyalektów jest poprawniejszy, dotąd przez sędziów bezstronnych nie zostało jeszcze rozstrzygniętem; na korzyść narzecza górnej Kurlandyi i Inflant polskich przemawia zdaniem piszącego już ta okoliczność, że Ł. z Inflant szwedzkich łatwo naszego rozumie, którego nazywa Pohls Polak, kiedy nasz już rozmówić się z tamtym tak łatwo nie może. I nic to dziwnego jeśli zważymy, że Ł. z Inflant szwedzkich coraz to więcej słów niemieckich do swego narzecza wprowadza, dając im tylko końcówkę łotewską. Jako przykład bijący w oczy podajemy tu zdanie niemieckie Der Nachbar begehrte den Lohn am Montag, które Ł. z okolic Rygi niezawodnie w ten a nie inny sposkb przetłumaczy Naburgis pagereja lôni mândaga, wtenczas kiedy w Inflantach polskich przetłumaczonoby toż samo zdanie słowami czysto łotewskiemi Kajmins praseja moksas pyrmdin to znaczy sąsiad domagał się płacy w poniedziałek, które to słowa najłatwiej zrozumie i Ł. z okolic Rygi. Zasada ortografii Ł. inflanckopolskich następująca Pisz jak mówisz, nie troszcząc się o pochodzenie inaczej w pierwiastku brzmiących głosek. Przeciwnie Ł. z Inflant szwedzkich i dolnej Kurlandyi używają zawiłej niemieckiej pisowni a w druku i głosek niemieckich, która przy użyciu często zdarzających się syczących dźwięków, oraz rozmaitego zastosowania głoski h, wiele przedstawia trudności. Najstarszym drukiem łotewskim jest niezaprzeczenie ustęp w pierwszej edycyi kosmografii Sebastyana Munstera ogłoszonej w r. 1550, zawierający na str. 932 Ojcze nasz Łotyszów w narzeczu zbliżonem do tego, jakie i dotąd napotykamy w górnej Kurlandyi i Inflantach polskich. W r. 1587 wydał J. Rivius w Królewcu katechizm protestancki skrócony w języku łotewskim. W tymże czasie wydano V Królewcu na żądanie księcia Kettlera psalmy, ewangelie i lekcye dla protestanckich parafij tegoż szczepu. Dla katolickich zaś wydał w Wilnie Jerzy Eiger w r. 1673 zbiór pieśni kościelnych i modlitw pod łacińskim tytułem Cantiones spirituales ex latinicis, germanicis et polonicis translatae in idioma lothavicum, additis pluribus per patrem G. Eiger Sac. Soc. J. Vilnae, Typis Acad. 8. J. Do tegoż zbioru dodano wkrótce i ewangelie na wszystkie niedziele roku i większe uroczystości. Tenże Georgius Eiger ogłosił w r. 1683 pierwszy słownik łotewski pod tytułem Diotionarium PolonoLatino Lothavicum. Vilnae in 8, stronnic 674. Pierwszy kalendarz łotewski wyszedł w Mitawie w r. 1763; pierwsza gazeta Ł. pojawiła się również w Mitawie i to już w r. 1822. Były to wspomniane już na swojem miejscu Wiadomości łotewskie Łatwieszu Awizes. Najdoskonalszą i najbardziej naukowo traktowaną gramatykę tego języka napisał uczony prezes towarzystwa łotewsko literackiego dr. August Bielenstein. Drukowaną została w Berlinie w leciech 1863 i 1864 pod tytułem Die lettische Sprache nach ihren Lauten und Formen 2 tomy w 8ce. Za najlepszy słownik łotewskonie miecki i niemieckołotewski uchodzi obecnie dykcyonarz K. Ulmana i G. Braschego w dwóch sporych tomach, wydany w Rydze w latach 1872 i 1880. Dla polskoinflanckiej gałęzi Ł. ogłosił J. Kurmin Słownik polskołacińsko łotewski, Wilno 1858 r. Czytelników pragnących zaznajomić się bliżej z piśmiennictwem łotewskiem odsyłamy do obszernego spisu chronologicznego literatury Ł. dra Napierskiego, Ryga 1831 r. , z trzema dodatkami, wydawanemi stopniowo aż do r. 1869. Najnowsze zaś utwory tego szczepu, zwłaszcza zasługujące na osobną wzmiankę, wyliczają wciąż w swych notatach bibliograficznych nietylko rozmaite dzienniki łotewskie, ale i kilkakrotnie już przez nas wspominane poważne dzieło zbiorowe, Magazin der lettischliterärischen Gesellschaft. Gustaw Manteuffel. Źródła nasze statystyczne czerpaliśmy do niniejszego artykułu przeważnie z dzieł następujących F. JungStilling i W. Andere Er

Łotysze