dya dobrowolnie poddała się berłu rosyjskiemu. Podług najnowszych danych statystycznych z d. 31 grudnia r. 1881, liczba Ł. , stanowiących ogół ludu wiejskiego w gub. kurlandzkiej, wynosi razem 479, 978 głów; z tej liczby na miasta kurlandzkie przypada ich zaledwie 17, 625; w gub. inflanckiej czyli ryskiej a mianowicie w jej wszystkich powiatach południowych i średnich liczą Łotyszów ogółem 490, 345, z których na miasta przypada aż 75, 681 płci obojga; w Inflantach polskich wchodzących od r. 1802 w skład gub. witebskiej liczą obecnie 205, 000 Ł. płci obojga, zamieszkałych w powiatach dyneburskim, lucyńskim i rzeżyckim; w gub. kowieńskiej w 2 ch tylko jej powiatach poniewieskim i nowoaleksandrowskim graniczącym z Kurlandyą liczba łotewskich mieszkańców dochodzi do 20, 000; w gub, pskowskiej w pogranicznym pow. ostrowskim jest ich w kilkunastu osadach zaledwie około 200 głów Ogółem więc liczba Ł. płci obojga wynosiła w r. 1881 przeszło milion głów, bo aż 1, 195, 523. Podług wyznań nie rozdzielają Ł. najnowsze nasze źródła statystyczne. Możemy więc tylko zaznaczyć, że obecnie w tym szczepie przeważa wyznanie ewang. augsb. Religią rzym. katol. wyznaje około 1 4 miliona Ł. , zamieszkujących górną Kurlandyą, Inflanty polskie oraz obszerne parafie łotewskie Lenen, Liwenberzen i Alszwang, w Kurlandyi dolnej. Takich co w połowie bieżącego stulecia przyjęli prawosławie jest nie wielu. Koncentrują się oni przeważnie w Inflantach szwedzkich, w okolicy Kokenhuzy, a w dolnej Kurlandyi w okolicy miasta Goldyngi, w którem istnieje ich bractwo. Fizyognomia Ł. znacznie się odróżnia od Finnów i Estów a zbliża do Litwinów i Słowian. W przecięciu charakteru łagodnego, cichego, lubią przedewszystkiem życie spokojne, są uczciwi, nabożni, dosyć pracowici, cierpliwi i roztropni, a w ogóle nie odznaczają się chciwością. Ubiór ich poniekąd podobnym jest do tego, jaki noszą włościanie kolonistów niemieckich. Domy mieszkalne zwykle budują z drzewa, z okrąglaków, zatykając szpary mchom; żyją rodzinami, odosobnieni jedni od drugich, zwykle w dolinach nad brzegami jeziór i strumieni; przy wyborze sadyb zwracają przedewszystkiem uwagę na piękność położenia; to też znajdujemy je nierównie częściej w malowniczem położeniu, u podgórza przerzniętego pięknym parowem, w pobliżu sączących się czystych wód krynicy, otoczone czeremchą, jarzębiną i kwiecistemi krzewy, w których rozbrzmiewa uroczy śpiew słowika, niż na glebie żyznej, zwłaszcza jeśli ta ostatnia w samotnej płaszczyźnie jest położoną. Zresztą niemal w niczem nie różnią się Ł. od włościan litewskich, szczególniej w Inflantach polskich i tak tęgę pogańskich Ł. , która się najdłużej utrzymała w dzisiejszej Kurlandyi i Semigalii, łamie raz na zawsze już w końcu XIII stulecia zakon inflancki krzyżacki, zdobywając gródek pogański Terweten. Dzięki dokładnym wiadomościom, powziętym z Inflanckiej Kroniki rymowanej przypisywanej przez wielu uczonych Ditlepowi de Alnpeke, co wszelako, wedle najnowszych studyów, dokonanych przez słynnego badacza kronikarzy inflanckich Jerzego Berkholca, grubym jest błędem, możemy dzisiaj jasny dopatrzyć związek pomiędzy wypadkami a miejscem, które było widownią krwawego dramatu ostatecznego podboju łotewskiej Semigalii pod władzę inflanckiego krzyżackorycerskiego zakonu. Doblena, Raken i Sidobrena bez silnego grodu Terweten stały się dla szczepu łotewskiego straconym posterunkiem; bez niego straciły główny punkt podpory i łączyć się z pogańską Litwą już nie mogły. Założony zaś nieopodal przez Krzyżaków zamek Heiligenberg, chociaż siał przestrach i krwawe łzy, chociaż niewiele lat liczył istnienia, przedstawia nam koniec walki zaborczej i początek nowej cywilizacyjnej epoki dla chrześciańskiej już odtąd Kurlandyi, Semigalii i całych Inflant, słowem wszystkich ziem przez szczep Ł. dotąd zamieszkanych. Łotysze mieszkają obecnie w guberniach inflanckiej czyli ryskiej, kurlandzkiej, części witebskiej zwanej Inflantami Polskiemi i cząstkach niektórych pogranicznych powiatów gubernij kowieńskiej i pskowskiej. W XII stuleciu stanowili oni, jak to wykazaliśmy wyżej, udzielny i dość silny naród, lecz podbici najprzód przez zakon kawalerów mieczowych Fratres militiae Christi de Livonia, któremu niezwykły stawiali opór, a następnie przez zjednoczony z nim od r. 1237 najzupełniej zakon krzyżaków inflanckich Fratres domus Teutonicorum per Livoniam i nawróceni ostatecznie przez tych ostatnich, stracili całkowicie swoją samoistnośó. Za tychże krzyżaków powodem, w połowie XVI stulecia, większa część Ł. przyjęła wyznanie ewangelickoaugsburskie. W r. 1561, za króla Zygmunta Augusta, wraz ze wszystkiemi stanami całych Inflant przeszli i Ł. pod panowanie rzpltej polskiej, do której część ich zamieszkała w Inflantach szwedzkich czyli dzisiejszej gub. inflanckiej albo ryskiej należała do r. 1621, część zamieszkała w Inflantach polskich stanowiących obecnie cząstkę gub. witebskiej do r. 1772, w którym Inflanty polskie wraz z Białorusią przyłączono do cesarstwa rossyjskiego, a część zamieszkała w księstwie Kurlandyi i Semigalii stanowiącem lennicze państewko rzeczypltej polskiej do końca jej istnienia aż do r. 1795, w którym, jak powszechnie wiadomo, nastąpił trzeci rozbiór Polski, poczem Kurlan

Łotysze