pułtuskiego po prawej stronie Narwi, gdzie i jest wiele drobnych dopływów Narwi obracających na niewielkiej przestrzeni kilkanaście młynów, i cały pow. mazowiecki obficie zroszony wodami Narwi, Lizy, Sliny, Broku, Nurca i ich licznemi rozgałęzieniami. Gubernia łomżyńska drieli się na 8 powiatów 1 szczuczyński utworzony w r. 1867 z części dawnego augustowskiego, 2 kolneński, 3 łomżyński, 4 mazowiecki utworzone z dawnego łomżyńskiego, 5 ostrołęcki, 6 ostrowski z dawnego ostrołęckiego, 7 makowski, 8 pułtuski utworzone z dawnego pułtuskiego. Gmin w gubernii 82, wiosek 2609, a mianowicie w pow, szczuczyńskim gmin 9 Bełda, Pruska, Bogusze, Buda, Białaszewo, Szczuczyn, Wąsosz, Radziłowo, Grabowo, wiosek 255. w pow. kolneńskim gmin 9 Jedwabno, Stawiski, Kubra, Mały Płock, Rogienice, Turośl, Łyse, Gawrychy, Czerwone, wiosek 261. w pow. łomżyńskim gmin 13 Kupiski, Bożejewo, Drozdowo, Szczepanków, Miastków, Nowogród, Puchały, Zambrów, Śniadów, Kossaki, Lubotyń, Chlebiotki, Szumowo, wiosek 395. 4 w pow, mazowieckim gmin 9 Stelmachowo, Kowalewszczyzna, Klukowo, Piszczaty, Piekuty, Poświętne, Sokoły, Szepietowo, Mazowieck, wiosek 376. 5 w pow. ostrołęckim gmin 11 Myszyniec, Wach, Dylewo, Nasiadki, Nakły, Rzekuń, Troszyn, Piski, Czerwin, Goworowo, Szczawin, wiosek 208. 6 w pow. ostrowskim gmin 12 Komorowo, Poremba, Długosiodło, Brańszczyk, Zaremby, Jasienice, Szulborze Koty, Orło, Kamieńczyk Wielki, Nur, Warchoły, DmochyGlinki, wiosek 426, 7 w pow, makowskim gmin 8 Sieluń, Krasnosielc, Płoniawy, Sypniewo, Perzanowo, Smrock, Sielc, Karniewo, wiosek 296. 8 w pow. pułtuskim gmin H Obryte, Somianka, Wyszków, Zegrze, Gzowo, Zatory, Kozłowo, Kleszewo, Winnica, Gołębie, Nasielsk wiosek 398. Miasteczek przemienionych na osady w gubernii jest 26. Wsie i osady miejskie wydają na instytucye gminne roku 1882 w ogólnej sumie rocznie 132, 124 rs. 10 1 2 k, a mianowicie na zarząd gminy 53, 426. 76 1 2, na sądy gminne 34, 670. 91 1 2, na szkoły 32, 494, 24 1 2, na wydatki specyalne zatwierdzone przez uchwały gminne 2, 883. 11 1 2 na rózne wydatki 2883 rs, 11 k. ; opłaty te wnoszą się po większej części z morga, co na przestrzeń opodatkowaną l, 207, 223 1 2 mr. wynosi przeciętnie po 11 kop, z morga. Wydatki te rozdzielają się na powiaty w następny sposób a w pow. łomżyńskim z mr. 169, 605 na zarząd gminy 7, 119 rs. 79 k. , na sąd gminny 3, 565. 3 1 2, na szkoły 6, 409, 73, na wydatki spec. 505. 90, na różne 464. 25, razem 18, 064 rs, 70 1 2 k. , przeciętnie 10 3 4 kop. z morgi; b w pow, kolneńskim z mr. 158, 378; na zarząd gm, 5, 791. 15 1 2, na sądy gm. 3, 920, na szkoły 3, 977. 29, na wydatki spec. 1, 650. 89 1 2, , na rożne 494. 21 1 2, , razem 15, 842. 75, przeciętnie 10 kop. z morgi; c w pow. makowskim mr. 110, 609 1 2, na zarząd gm, 3, 921. 90, na sądy gm. 3, 000, na szkoły 2, 620. 1 1 2, na wydatki spec. 473. 97, na różne 55. 18, razem 10, 568 rs. 6 1 2 k. , przeciętnie 9 1 2 kop. z morgi; d w pow. ostrołęckim z mr. 162, 552, na zarząd gm. 6, 755. 47, na sądy gm. 4445, na szkoły 2, 618. 40, na wydatki spec, 29. 90, różne 230. 76, razem 14, 079 rs. 53 k. , przeciętnie 8 3 4 morgi; e w pow. pułtuskim z mr. 178, 459, na zarząd gm. 6, 843. 76, na sądy gm. 5, 600, na szkoły 4, 143. 83, na wydatki spec. 3, 702. 82, różne 415. 5, razem 20, 705. 46, przeciętnie po 11 3 4 kop. z morgi; f w pow. szczuczyńskim z mr. 126, 821, na zarząd gm. 8, 344. 89, na sądy gm. 4, 818. 6, na szkoły 3, 980. 50, na wydatki spec. 837. 71, różne 1, 026. 13, razem 19, 007 rs. 29 k. , przeciętnie po kop. 14 9 10 z morgi; g w pow. ostrowskim z mr. 171, 705, na zarząd gm. 8, 750. 34, na sądy gm. 4, 575. 82, na szkoły 4134, 26, na wydatki spec. 534. 5, razem 17, 995 rs. 47 k. , przeciętnie po 10 1 2 kop. z morgi; h w pow. mazowieckim z mr. 129, 094, na zarz. gm. 5, 899. 46, na sądy gm. 3, 747, na szkoły 4, 610. 22, na wydatki spec. 1, 406. 62, różne 197. 53, razem 15, 860 rs. 83 1 2, przeciętnie po 13 3 4 k. z morgi. W 82 gminach gubernii znajdowało się po koniec 1882 r. 67 kas zaliczkowowkładowych, działalność których z każdym rokiem przybiera obszerniejsze granice; są pewne nadużycia ze strony zarządów kas, mianowicie faworyzacya przy udzielaniu pożyczek, ale nadużycie to słabnie wobec znakomitych usług jakie kasy przynoszą. W roku 1882 zapasy pieniężno we wszystkich kasach gubernii wynosiły 275. 655 rs. 66 1 2, k. , które składały się z kapitału zakładowego 79, 624. 9 1 2, z funduszów małoletnich 100, 306. 71 1 2, z kar gminnych 37, 352, z różnych funduszów prywatnych i ofiar 39, 253 rs. ; pożyczek w tymże roku udzielono na 1, 448, 917 rs. 63 1 2 k. , znaczy się że kapitał obrócił się 5 razy; zysku kasy przyniosły 85, 084 rs. 82 k. Kasy te można podzielić na 3 działy 1 utworzone z kapitałów udzielonych przez rząd, 2 z zysków kas innych, 3 z funduszów ogólnych. Wedle powiatów kasy te rozdzielają się w sposób następny a w pow, łomżyńskim kas działu I 3, II 1, III 3, razem miały kapitału obrotowego około 40, 000 rs. , pożyczek udzieliły na. 282, 000 rs, ; b w pow. kolneńskim kas dz. I 4, II 3, kapit. obrot. 10, 732 rs. , udzieliły pożyczek 46, 800 rs, ; c w pow mazowieckim kas dz. I 3, II 2, III 1, kapit, obrot. 14, 300 rs. , pożyczek udzieliły 57, 500 rs, ; d w pow. makowskim kas dz. I 4, IT 3, III 2, kapit. obrot. 39, 000 rs. , pożyczek udzieliły 163, 000 rs. ; e w pow. ostrołęc

Łomża