ma służebności tylko pastwiskowe, 95 tylko leśne, 1724 i jedne i drugie, razem korzysta ze służebności osad 2884. Po koniec zaś roku 1882 nastąpiły dobrowolne układy z 429 osadami, a mianowicie z 12 mającemi serwituty tylko pastwiskowe, 74 tylko leśne i 343 mającemi służebności jedne i drugie. Ludność powiatu wynosi 85770 w 1880 r. , w tej liczbie 42307 mężczyzn i 43463 kobiet. Według stanów było szlachty dziedzicznej 1508, osobistej 168, drobnej szlachty 31631, duchowieństwa świec. 29, zakon. 11, mieszczan i kupców 16872, kolonistów 1309, dymisyon. żołnierzy 716, włościan 33502, cudzoziemców 24. Przemysł i handel w powiecie, podobnie jak i w całej gubernii na niskim stopniu. Pow. łomżyński mimo to zajmuje drugimiejsce w gubernii po pułtuskim, posiadał on prócz Ł. w 1882 r. 88 zakładów fabrycz. z produkcyą 511, 190 rs. i 201 robotników, a mianowicie 6 gorzelni Jeziorko, Janczew, Poryte, Rydzewo, Szczepankowo, Tarnowo, z których największa w Jeziorku produkuje za 290, 000 rub. dziennie 4 zaciery po 30 korcy, 7 piwowarni największa w Drozdowie z prod, na 100, 000 z ogólną prod. na 156, 000 rs. , 1 dystylarnia Jeziorko z prod. 16, 000 rs, 1 tartak z prod. 10, 000 rs. 2 fabryki octu z prod. 1040 rs. , 1 smolarnia z prod. 2665 rs. , 29 wiatraków z prod. 14, 873 rs. , 27 młynów wodnych z prod. 12, 244 rs, i 7 cegielni z prod. 9928 rs. Pod względem kościelnym pow. łomżyński stanowi dekanat dyec. sejneńskiej i dzieli się na 15 parafij Drozdowo, Kołaki, Lubotyń, Łomża, Miastkowo, Nowogród, Piątnica, Puchały, Rutki, Śniadowo, Szczepankowo, Szumowo, Wizna, Zambrowo i Zawady. Pod względem sądowym stanowi jeden okręg sądu pokoju dla Ł. i cztery okręgi sądów gminnych Piątnica, Miastkowo, Sniadowo i Kołomyja, należące do Igo okręgu zjazdu sędziów pokoju w Ł. Pod względem administracyjnym dzieli się na jedno miasto Ł. i 13 gmin wiejskich Borzejewo, Chlebiotki, Drozdowo, Kossaki, Kupiski, Lubotyń, Miastkowo, Nowogród, Puchały, Śniadowo, Szumowo, Szczepankowo, Zambrów. W pow. łomżyńskim jest 23 szkół począt. 1kl. ogól. Piątnica także 2kl. męska, Nowogród, Wizna, Śniadowo, Szumowo, Borki Srebrne, Zambrów, Kownaty, Rutki, Zawady, Kołaki, Giełczyn, Szczepanków, Bronowo, Lubotyń, Gacie, Mątwica, Kupiski, Miastkowo, Srebrna, Pęchratka, Łomżyca, Drozdów, Jeziorko. Gubernia łomżyska leży w płn. części Królestwa Polskiego i ma obszaru 219, 51 mil kw. , czyli 10, 621 w. kw. , albo 12, 086, 9 kil. kw. Dwa jej powiaty najdalej na płn. położone, stanowią tak zwaną szyję, łączącą gub. suwalską z resztą Królestwa. Granice gub. łomżyńskiej są na płn. gub. suwalska, na wsch. gub. grodzieńska, na płd. siedlecka i warszawska, na zach. płocka, a na płn. zach. na przestrzeni około 150 w. Prusy wschodnie, a mianowicie rejencya królewiecka i gumbińska. Naturalne granice są tylko od wsch. rzeki Biebrza, Narew, Liza i Nurzec i od płd. Bug, Od strony Prus nie ma właściwej granicy etnograficznej, gdyż cały pas graniczny w Prusach wschodnich, na szerokość kilku mil, zamieszkują Mazury. Gub. łomżyńska utworzoną została dopiero w r. 1867, w skutek nowej organizacyi kraju i na utworzenie jej. złożyły się 4 powiaty szczuczyński, kolneński, łomżyński, mazowiecki, oderwane od gub, augustowskiej i 4 ostrołęcki, ostrowski, pułtuski i makowski, oderwane od gub. płockiej. Ze względu na historyczny podział kraju gub. łomżyńska zajmuje całą płn. zach. część Mazowsza z wyjątkiem ziemi liwskiej, wcielonej do gub. siedleckiej i niewielką część Podlasia, t. j. obwód tykociński należący do dawnej ziemi bielskiej, a także sam północny skrawek pow. szczuczyńskiego za rzeczką Jegrznią. Pod względem układu poziomego gub. łomżyńska przedstawia wyżynę wzgórkowatą z licznemi i rozległemi zapadlinami, stanowiącemi błotniste dna przedhistorycznych jezior, Dziś jeszcze na jeziorach Serafin i Maleszewskie pow. łomżyński można obserwować tę przemianę wywołaną obniżaniem się poziomu wód wraz z wycięciem lasów. Wyżyna ta rozciąga się w środkowej i wschodniej części obszaru gubernii i występuje najwydatniej w północnej jej części, gdzie od Rajgrodu posuwając się na Grajewo i Szczuczyn, rozszerza się znacznie i od granicy Prus sięga do samej Biebrzy i Narwi, tworząc wysokie i malownicze brzegi obu tych rzek. Na zach. od Ł. obniża się poziomo i w okolicy zamieszkałej przez kurpiów, występują drobne piaszczyste wzgórza poprzegradzane błotnemi dolinami. Na płd. wzgórza te ciągną się pod Ostrołękę, idą na Rożan, Maków i Sieluń, gdzie kończą się nad Orzycem dopływ Narwi z prawej strony, tworząc w okolicach wsi Krzyżewa pow. makowski znaczną wyniosłość. Po za Orzycem pojedynczy tylko łańcuch wzgórz ciągnie się prawym brzegiem Narwi na Pułtusk, Serock, Zegrze i kończy się ostatecznie pod Modlinem. Druga połowa gubernii po lewej stronie Narwi, pomiędzy Narwią i Bugiem posiada jedne tylko wyniosłość, sięgającą niemal 800 st. npm. ; jest to płaskowzgórze usiane gdzieniegdzie wynoszącymi się szczytami i zajmujące wydłużony czworobok, za końcowe punkty którego można uważać Nowogród, Ł. , Zambrów i Szumowo, a najwyższy jego szczyt pomiędzy Giełczynem, Baczami, Głęboczem nazywa się Czerwonym Borem i porosły jest lasami leśnictwa Zambrów. Płaskowzgórze to zupełnie bezwodne

Łomża