Łomża mr. 1649, Skowronki mr. 73, razem w uposażeniu wsi mr. 19163 czyli w ogóle rozległość folwarków, wsi i attynencyj należących do dóbr rząd. Ł. wykazano mr. 25474. Nadto przeznaczono na majorat Konarzyce i Giełczyn; folwarki Konarzyce mr. 1286, Giełczyn mr. 799, Ł. mr. 144, Lasy mr. 3585, w placach mr. 10, razem mr. 5814; sołectwa Konarzyce mr. 154, Giełczyn mr. 37, razem mr. 191; wsie Konarzyce mr. 691, Giełczyn mr. 1227, Siemień mr. 1041, Podgórze mr. 819, razem mr. 3778, czyli w ogóle na majorat mr. 9783 i do majoratu Nowogród przyłączono kolonią Kraska rozległości mr. 348. Powiat łomżyński, gubernii t. n. , utworzony został w 1867 r. z połowy dawnego pow. łomżyńskiego z drugiej powstał pow. mazowiecki. Graniczy od płn. z pow. kolneńskim i częścią gub. grodzieńskiej, od której dzieli go rz. Narew, od wsch. z pow. mazowieckim, od płd. z mazowieckim i ostrowskim, od zach. z ostrołęckim i ma 32, 85 mil kw. rozległości. Obszar ten cały stanowił niegdyś puszczę, której części pojedyncze od ważniejszych osad nadrzecznych nosiły miano łomżyńskiej, nowogrodzkiej, ostrołęckiej. Kolonizacya posuwała się wzdłuż lew. brz. Narwi i wciskała się klinami w rozległe puszcze w kierunku od zachodu płd. ku płn. wschodowi. Najdogodniejsze warunki przedstawiała zach. część powiatu, stanowiąca równinę 350 do 400 st. wzniesienią pokrytą lasami puszczy ostrołęckiej. środkowa część powiatu stanowi wyżynę pagórkowatą, piaszczystą, w części lesistą, bezwodną. Ciągnie się ona od wsi Zaręby, Szumowo, Żabikowo, w kierunku od płd. zachodu ku płn. wsch. aż do brzegów Narwi, między Ł. a właściwie Starą Ł. i wsią Pniewem nad doliną Narwi. Długa 28 w. , szeroka 7 do 9 w. Wzniesienie jej średnie 500 stóp, a najwyższy punkt na płn. zachód od wsi Bacze Suche ma 744 stóp, podczas gdy w dolinie Narwi pod Ł. wznosi się 327 st. a Ł. 420 st. npm. O ile pas zawarty między obszarem dawnej puszczy ostrołęckiej a tą wyżyną jest zasiany gęsto wsiami zamieszkałemi przeważnie przez drobną szlachtę, o tyle sama wyżyna na obszarze około 150 w. kw. posiada zaledwie pięć wsi Głębocz, Tobądź, Bacze Suche, Bacze Mokre, Podgórze. Na tej to wyżynie mieszczą się lasy rządowe znane pod nazwą Czerwony Bór ob. . Przerwana przez dwuwiorstowej szerokości dolinę Narwi, przechodzi na drugi brzeg i stanowi tam obszar lesisty 9 do 12 w. szeroki, a 9 w. długi, w którym na 100 w. kw. spotyka się dwie wioski i kilka drobnych osad. Rzeczka Bronówka wpadająca do Narwi pod Bronowem na płd, zach. od Wizny, stanowi kraniec tej wyżyny, która na drugim brzegu przechodzi w równinę bezleśną i zaludnioną wzniesioną około 350 st. . Wschodnia część powiatu przedstawia nam na lew. brz. Narwi obszerną, błotną i nieludną nizinę, która zacząwszy się między Strękową Górą nad Narwią a zejściem się Bobrzy z Narwią, roszerza się z 5 do 9 w. między Wizną a Ożarami i ciągnie się około 23 w. w kierunku od wsch. ku zach. , zawsze na lew. brz. Narwi. Przy zwrocie ku płn. zach. jaki wykonywa Narew po przybraniu wód Borówki i Pniewki i zetknięciu się z wyżyną środkową pod Krzewem, błotny obszar ten zwęża się od Pniewa począwszy, w dwuwiorstową dolinę. Zdaje się, że ten rozległy błotny obszar stanowił kiedyś wielkie jezioro, którego szczątkiem jest istniejące dotąd jezioro między Maleszewem a Chlebietkami. Na jez. tem sterczała wyniosła wyspa 525 st. na której dziś mieści się jedyna wioska Grądy Woniecko. Pod względem hydrograficznym pow. łomżyński stanowi dorzecze Narwi. Środkowa wyżyna dzieli go na dwa dorzecza płn. zachodnie i płd. wschodnie. W pierwszem wody obszaru całego prowadzi mała rzeczka wpadająca do Narwi pod Rybakami, prawie naprzeciw ujścia Szkwy, a bioraca początek u płd zach. krańca środkowej wyżyny, w drugiej z lew. brz. Pniewka czyli Gać, a z praw. Borówka. Niekorzystne warunki układu poziomego nie pozwoliły rozwinąć się rolnictwu, które nie może kwitnąć ani na bezwodnej, piaszczystej wyżynie Czerwonego Boru, ani na błotnistych pojeziernych obszarach wsch. części powiatu. Zach. połowa i brzegi Narwi gęsto zaludnione; z powodu przewagi drobnej własności i konserwatyzmu drobnej szlachty nie przedstawiają się tak pomyślnie jakby wnosić należało z dawności tutejszej kultury. Grunta w pow. łomżyńskim są tylko średnie i przeważnie żytnie; jeżeli zaś gdzie uprawiają pszenicę, to jedynie skutkiem wysokiej kultury. Grunta gliniaste ciągną się wąskim pąsem po prawej stronie Narwi naprzeciwko Ł. w folwarkach Drozdowo, Kalinowo, Piątnica i w części Jeziórka, po drugiej stronie Narwi grunta należące do. miasta Ł. część na Starej Ł. , kawałki gliny pomięszanej nieco z czarnoziemem znajdują się w gminie Szczepanków, na wsiach Wszerzecz, Czaplice, Osobne, a w części na Tarnowie, Szczepankowie, Uśniku. Cała zaś wyżyna Czerwonego Boru przedstawia grunt bardzo jałowy, piaszczysty, gdzie zaledwie udaje się żyto; podobną glebą odznacza się i cała zach. część powiatu przytykająca do pow. ostrołęckiego. Na wsch. od Czerwonego Boru w okolicach Zambrowa, Mężenina, grunta są lepsze, na których przy starannej uprawie w połowie możnaby siać pszenicę, lecz ta część powiatu zamieszkała przeważnie przez drobną szlachtę i skutkiem tego gospodarstwo w niej na niskim stopniu.

Łomża