naczelnika żandarmeryi, naczelnika wojennego, dyrekcya naukowa, biuro pocztowo, stacya telegraficzna. Bank handlowy, oddział Banku Polskiego, Towarz. Kred. miejskie, 5 banków prywatnych. Straż ogniowa ochotnicza w 4 oddziałach, towarzystwo strzeleckie, towarzystwo śpiewaków, trzy teatrzyki 1 murowany, dwa drewniane, dwa ogrody publiczne. Miasto oświetlone jest gazem; obecnie zaprowadzoną została 1883 r. komunikacya telefoniczna i urządzają się tramwaje. O stosunkach plemiennych śród ludności mogą dać przybliżone pojęcie cyfry stanu ludności podług wyznań. śród stałej ludności jest obecnie katolików 19, 693 kob. 10, 207, ewangielików 21, 067 11, 086 kob. , prawosławnych 155 98 kob. i żydów 13, 024 6, 593 kob. , śród niestałej zaś katolików 15, 550 8, 300 kob. , ewang. 19, 714 9, 133 kob. , prawosł. 66, żydów 17, 562 7, 280 kob. . Podstawą bytu i świetności obecnej Ł. jest przemysł tkacki polegający głównie na przeróbce bawełny. Zajmuje on 264 wielkich i małych fabryk, zatrudnia przeszło 26, 000 robotników i dochodzi obecnie w swej rocznej produk. do 50, 000, 000 rubli. W liczbie 264 fabryk, 157 wyrabia bawełniane wyroby, 61 wełniane, 5 jedwabne i pół jedwabne, 5 lniane i konopne, przędzy dostarcza 18 przędzalni wełny i 18 bawełny. Z fabryk tych pierwsze miejsce zajmują wielkie zakłady Karola Scheiblera w czterech oddzielnych grupach rozmieszczone i zatrudniające przeszło 5, 000 robotników. Po nich idą zakłady sukcesorów Ludwika Geyera przędzalnia, tkalnia, drukarnia i aperturnia, przędzalnia Ludwika Grohmana, przędzalnia i tkalnia Izraela Poznańskiego, tkalnie Juliusza Heintzla, Ludwika Meyera i Edwarda Haentschla. Prócz tego posiada Ł. 12 farbiarni 160 robot. z produkcyą na 1, 000, 000 rs. , 10 pończoszarni 47 robot. z prod. 37, 500 rs. , 56 młynów i wiatraków 109 robot. z produk. 900, 000 rs. , 120 piekarni 275 rob. z prod. 1, 000, 000 rs. , 4 browary 77 rob. z prod. 300, 000 rs. , 2 dystylarnie wódek 18 rob. z prod. 120, 000 rs. , 4 fabr. octu 22 rob. z prod. 35, 000 rs. , 2 olejarnie 9 rob. z prod. 20, 000 rs. , 2 fabr. miodu 4 rob. z prod. 4, 000 rs. , 4 garbarnie 37 rob. z prod. 100, 000 rs. , 5 fabryk mydła i świec 45 robot. z prod. 26, 000 rs. , 110 zakł. stolarskich 336 robot. z prod. 700, 000 rs. , 2 cegielnie parowe 54 rob. z prod. 100, 000 rs. , 4 fabr. wyr. żelaznych 337 rob. z prod. 363, 000 rs. i fabryka gazu 77 rob. z prod. 122, 000 rs. Prócz tego około 3, 000 rzemieślników produkuje w ogóle za 8, 000, 000 rs. rocznie i do 2, 000 rodzin tkaczów, tak zwanych lonwebrów, pracujących na domowych ręcznych warsztatach dla składników i kupców produkuje rozmaitych wyrobów za kilka milionów rubli. Jakkolwiek ogromną większość ludności stanowią robotnicy fabryczni, rzemieślnicy i drobni handlarze, jednakże wytwarza się tu. coraz liczniejsza warstwa inteligencyi kosmopolitycznego charakteru, która umożliwiła powstanie obok lichej niemieckiej gazetki, poważniejszego polskiego organu interesów przemysłowohandlowych i społecznych Dziennik łódzki i utworzenie oddziału rosyjskiego towarzystwa dla popierania handlu i przemysłu, liczącego dziś poważne grono członków i wywierającego korzystny niekiedy wpływ na przebieg i rozstrzygnięci spraw tyczących miejscowego przemysłu. Dochody miasta 1883 r. 152, 381 rs. , wydatki 133, 705 rs. Kapitał w Banku polskim 257, 416 rs. Łódź, właściwie Łodzia, była osadą założoną zapewne już w czasach historycznych, przez jakiegoś Łodzia, Wielkopolanina, jak świadczy nazwisko będące herbem dawnej wielkopolskiej rodziny. Pierwszą o niej wzmiankę spotykamy w przywileju, którym Władysław ks. ziemi łęczyckiej i dobrzyńskiej nadaje cały szereg wsi biskupom kujawskim. Przywilej ten wydany został w Łęczycy 1332 r. w wigilią wilii Narodzenia Maryi Panny. Drugi raz Ł. występuje w wykazie miast dostarczających pomocy na wojnę pruską w 1459 r. Wyprawiła ona wtedy jednego zbrojnego. Trzeci raz ślad jej bytu zaznacza lustracya zarządzona przez rząd pruski po zajęciu w 1793 r. tej części rzeczypospolitej. Było tu wtedy 44 dm. i 190 mk. , prócz tego 11 pustych domów, 18 pustych placów i 44 stodoły. Ludność żyła z pracy rolnej i posiadała dość liczny inwentarz, a mianowicie 18 koni, 97 wołów, 58 krów i 63 świń. Przemysł rękodzielniczy reprezentowało 8 stelmachów, dwóch garbarzy, ślusarz, krawiec, szewc, stolarz. Istniał tu zdawna drewniany kościołek parafialny, młyn wodny i dwie karczmy. W 1806 r. Ł. przechodzi na własność rządu. Wraz z ogólnym wzrostem ludności w kraju po utworzeniu królestwa kongresowego i Ł. zwiększyła swe zaludnienie. W 1820 r. liczono tu 112 dm. i 799 mk. Kasa miejska ma 2577 zł. dochodu, a skarb z opłat konsumcyjnych 3754. Rok 1820 jest właściwie datą założenia Łodzi jako miasta fabrycznego. Postanowienie księcia namiestnika królewskiego z 18 września 1820 r. zaliczyło biedną mieścinę do rzędu miast fabrycznych ze względu na korzystne dla rozwoju przemysłu warunki położenia osady. W 1821 r. przystąpiono do pierwszej regulacyi miasta, która polegała na przygotowaniu miejsca pod osadę fabryczną, dzisiejsze NoweMiasto i rozdzielenie tego obszaru na dwieście placów. Dla zyskania miejsca wcielono do miasta sąsiedni folw. StaraWieś i wójtostwo łódzkie stanowiące część klucza Gałkó

Łódź