Kutowa Wola Kut Kutowa Wola, kol. nad rz. Wolborką, pow, łódzki, gm. Brójce, par. Czarnocin; ma 30 dm. , 230 mk. , ziemi włośc. 526 mr. 236 mr. ornej. Kutowszczyzna, folw. i wś w pow. nowogródzkim, gm. horodyszczańskiej, nad rz. Serwecz; wś ma os. 11; folw. , dziedzictwo Wereszczaków, dobrze zagospodarowany, ma obszaru około 30 1 2 włók; ziemia i łąki wyborne. Kutrubówka, przedm. Orynina ob. , pow. kamieniecki, ma 62 dm. X. M. O. Kutschau niem. , może Kuczów, wś, pow. lubliniecki, par. Lubszów, nad Małopaną, o 3 1 2 mili od Lublińca. Ma 87 bud. , 65 dm. , 563 mk. , 52 osad, 600 mr. rozl. , 2 młyny, szkołę. Do K. należą kolonie Mokrus, Kalita i Sośnica, Knie wymienia jeszcze pustkowia Figlarnia, Hadik i Zawodzie. F. S. Kutscheborwitz niem. , wś, pow. wołowski, na Szląsku, par. Herrnstadt. Kutschen dok. , ob. Kucze, Kutschig niem. , młyn wodny i papiernia we wsi Hermsdorf pod Priebus, pow. żegański na Szląsku. Kutschirnen al. Karuhnischken niem. , wś i leśnictwo, pow. piłkalski, st. p. Lasdehnen. Kutschitten niem. , wś, pow. pruskoiła wski, st. p. Iława Pruska. Kutschkau, wś i dom. , pow. międzyrzecki, ob. Chodziszewo, Chociszewo. Wykopano w le sie przed kilku laty urny i mniejsze naczynia z cmentarzyska, pomiędzy niemi pękate na czynie do czerpania wody i mały garnczek podobny do urny, napełniony drobnemi kost kami ptasiemi. M. St. Kutschwitz niem. , niegdyś Kopschütz, 1484 r. Kopschewitz, wś, pow. głogowski, par. Brieg, Kutt, przys. do Suczawy, Kulta niem. , ob. Kuta. Kuttel niem. , wś, pow. kładzki, par. Lewin. Kuttelberg niem. , wś, pow. albrechtycki na Szląsku austr. , ma 1562 rak. , szkołę ludową, straż ogniową, towarzystwo pomocy w chorobie i pogrzebach. Kuttelberg niem. , ob. Kobusewo. Kutten niem. , ob. Kuty. Kutten niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Gerwischkehmen. Kuttenberg niem. , kolonia niemiecka we wschod, stronie Zbadynia, pow. jaworowski. Ma szkołę ewang. Lu. Dz. Kuttenberg niem. , 1390 r. Kotchendorff, wś, pow. lwowski na Szląsku, par. Laehn. Kuttendorf, ob. Kutkowice, Kuttkuhnen niem. , wś, pow. gąbiński, st. poczt. Gąbin. Kuttlau niem. , r. 1366 Cotla, mko, pow. głogowski, ma dwa kościoły paraf. , katol. i ewang. , 3 jarmarki; miało 1840 r. 1533 mk. Należy oddawna do księstwa CarolathBeuten. Kutturen niem. , wś, pow, tylżycki, st. poczt. Laugszargen, Kutury L wś, powrossieński, par. jurborska. 2. K. , wś, pow. rossieński, par. pogromoncka. Kutuzówka, wś, pow. suwalski, gm. Kuków, par. Filipów; odl. 14 w. od Suwałk, ma 3 dm. , 21 mk. Kutworowizna, pustk, , pow. będziński, gm. Rokitno szlacheckie, par. Chruszczobród. Kuty, ob. Kąty. Kuty, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów; odl. 11 w. od Władysławowa, ma 15 dm. , 108 mk. W 1827 r. 6 dm. , 42 mk. Kuty. Osadę t. n. wymienia Liber ben. Łaskiego II, 465 w par. Sławoszewo, pow. łęczycki. Kuty 1. vel Słoboda, wś rząd. , pow. wilejski, o 69 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Parafianowo, 11 dm. , 107 mk. prawosł. 2. K Kuty przekręconym wyrazem Kąty i Kątyły, zakątki Kątów. Por. Katy. 4. 1. al Kutty, część Hranek, pow. bobrecki. Kuty, niem. Kutten, wś kościelna luterska, pow. węgoborski, na polskopruskich Mazu rach. Kościół paraf. istniał na pewno w XVI w. Nad organami zawieszony jest wielki obraz, przedstawiający spustoszenie śmierci podczas morowego powietrza z r. 1710. Obraz ten kazał zrobić pastor Paweł Drygalski. K. założone zostały 1552 r. przez ludność polską. Por. Grodziska. KL F. Kuty, niem. Hermansdorf wś serbska na pruskich górnych Łużycach, w pow. rozbór. skim. A. J. P. Kutybrzeg, zaśc. szlach, nad Łoszą, pow. wileński, 4 okr, adm. , o 50 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol 1866. Kutyca, rz. , lewy dopływ rzeki Serwecz, ma ujście za Koreliczami. Kutyk, ob. Kotków. Kutylówka, zaśc. szlach. pow. trocki, 2gi okr. adm. , 50 w. od Trok, 3 dm. , 17 mk. , z tego 13 prawosł. , 4 katol. 1866. KutyłowoBródki, K. Pierysie i K. Skupie, wsie szlacheckie, pow. ostrowski, gm. Kamieńczyk Wielki, par, BogutyKościelne. Folw. Kutyłowo Perysie rozległy mr. 412 grunta orne i ogrody mr. 303, łąk mr. 53, pastwisk mr. 40, zarośli mr. 8, nieużytki i place mr. 10, bud. z drzewa 15. Wś Kutyłowo Perysie osad 22, z gruntem mr. 203. Por. Kamieńcztjh. Kutyły Podsumowo, pow. suwalski, ob, Podsumowo. Kutyły, ob. Katy i Kuty, Kutymy, wś i dwór rząd. , pow. rossieński, par. szyłelska. Kutyń, wś, pow. piński, 2 okr. polic, gm. Moroczna, mk. 76, ziemi 315 dzies. , własność w części Kołba, w części wolnych ludzi. Kutyska, rus. Kutyszczi, wś, pow. tłumacki, nad pot. Okniańskim i nad Dniestrem z praw. brzegu, w położeniu malowniczem, o 8 kil od Tłumacza, o 33 od Stanisławowa, o 4 od Niżniowa, dokąd par. rzym. katol Par. gr. katol w miejscu. Mk. 1613 173 rzym. kato. , 1398 gr. katol, 42 izr. ; 53 mówiących po polsku, 1552 po rusku, 8 po niemiecku. Obszar ogółem większej i mniejszej posiadłości 2449 mr. roli ornej, 73 łąk i ogr. , 184 pastw. , 380 lasu, 246 nieuż. Większa posiadłość dzieli się na 3 folwarki Chlebówka, Dolny folw. i Kamionna. W XVIII w. K. miały kilku spółwłaścicieli. Jeden z nich, Chlebowicz, pospłacał innych i założył folw. Chlebówkę. Syn jego Feliks założył drugi folw. Kamiennę. Są też tu dwa przysiołki czyli osady Suchodół, od płn. wsch. na granicy Niżniowa, tuż przy samej przeprawie na Dniestrze, w bardzo pięknem ustroniu; drugi, Wesoła, od płd. wsch. , śród lasów. Wś wś nad rz, Łostajką, pow. oszmiański, 2 okr. I adm. , 36 w. od Oszmiany, 11 dm. , 89 mk. prawosł. 3. K. , folw. szlach. tamże, 1 dom, 14 mk. katol 1866. Kuty 1. wś, pow, humański, nad Tykiczem, o 2 w. powyżej Nowej Hrebli; ma 836 mk. , 2664 dzies. ziemi, cerkiew. Własność Piaseckich. 2. K. , wś, pow. krzemieniecki, ma piec wapienny. Kuty 1. miasto w pow. kosowskim, nad Czeremoszem i granicą bukowińską, w pięknej okolicy górzystej, ma 6333 mk. , wielu żydów i ormian; rezydencyą sądu śledczego dla sądów powiatowych w K. i w Kossowie, sąd powiatowy dla 26868 mk. , st. poczt. połączoną traktem 42 kil z Kołomyją na Kossów, Pistyń i Jabłonów; c. k. zarząd dóbr skarbowych, dekanat ormiańskokatolicki z 4 probostwami, 1 kapelanią miejscową i 3070 dusz, szkołę główną i szkołę żeńską, kasę pożyczkową dla przemysłowców i rzemieślników z kapitałem zakładowym 525 złr. Miasteczko przywilej erekcyjny otrzymało 1715 r. od Józefa Potockiego, wojewody i generała ziem kijowskich. Licznemi swobodami obdarzeni żydzi skwapliwie osiadać i szybko krzewić się poczęli, jak gdyby w szczególnie dla nich utworzonej posadzie. Według lustracyi z r. 1765 było w mie ście gospodarzy Polaków i Rusinów 166, Ormian 70, żydów 124, komorników żydowskich 136, dm. 360, kościół ormiański i cerkiew. Ormianie trudnią się kupiectwem i wyrobem safianu. W r, . l849 liczyło 3700 mk. W pobliżu znajdują się obfite źródła słone. Swiecki twierdzi, iż od tego miasta Pokucie wzięło swe nazwisko. Starostwo niegrodowe w wojew. ruskiem, w ziemi halickiej, podług spisów podskarbińskioh z r. 1770 składało się z miasta K. i wsi Kuty Stare, Kobaki, Rybno; Słobódka, Tudiów, Rożen Wielki i Mały, Roztoki, Białoberezka, Berwinkowa, Chorocowa, Dołhopol, Hohopol, Hryniowa, Jabłonica, Krasnoiła, Perechresno, Polanki, Stebnie, Fereskul i Uścieryki. W r. 1771 posiadała je Ludwika z Mniszchów Potocka, kasztelanowa krakowska, opłacając z niego kwarty w ilości złp. 19104 gr. 11. Po zajęciu go przez rząd austryacki d. 1 maja 1782 r. sstwo to przyłączono do dóbr Kosowa i Pistynia. 2. K. Stare, wś, o 2. 8 kil. od mka Kut, ma 3467 mk. , cerkiew gr. katol Były tu żupy soli warzonej, 1790 r. zaniechane. Por. Pokucie, 3. K. i Kutyły, przys. do Brzozowca w pow. nisieckim, leżą na lewym brzegu potoku Gilówki, uchodzącego do Bukówki, wpadającej z prawego brzegu do Sanu. Położenie mają niskie 180 m. npm. Od wsch płn. i zach. są otoczone sosnowemi lasami, od płd. zaś graniczą ze Żdziarami. Obie miejscowości należą do parafii rzym. katol. w Pysznicy i liczą 299 mk. rzym. katol Nazwa jest Kutyski K, ciągnie się między dwiema górami na 3 kil. przestrzeni, ma 2 młyny, wiatrak, gorzelnię, 5 karczem. Gleba przeważnie pszenna. K. należą dziś do ssrów Michała Gątkowicza. Las przeważnie grabowy. Na cmentarzu kaplica rz. kat. z grobami rodziny Chlebowiczów. R. 1, Kutyski, wś, pow. sokołowski, gm. DębeNowe, par. Skibniew. Ma 25 dm, , 188 mk. , 867 mr. obszaru. W 1827 r. 19 dm. , 133 mk. Kutyskie starostwo niegrodowe, w księstwie żmudzkiem, w pow. pojurskim. W 1771 posiadał je Andrzej Minejko, komornik księstwa żmudzkiego, wraz z żoną swą Franciszką z Piestrzeckich, którzy z niego opłacali kwarty złp. 134 gr. 28. Hyberny Żmudź nie opłacała. Kutyszcze, wś, pow. nowogradwołyński, gm. hordyjowiecka, włościan dusz 165, ziemi włościan. 425 dzies. , ziemi dwor. 293 dzies. , własność kilku posiadaczy. Według innych źródeł wś nad rz. Werbką, dopływem Słuczy, pow. nowogradwołyński, par. Luba; przy trakcie pocztowym z Lubaru do Cudnowa. Własność Krajewskich. R. 1867 miała 44 dm. . Kutyszcze 1. Male al. Kutyszczyki, wś, pow. Winnicki, okr. polic, gm. i par. Pików, ma 106 dm. , 470 mk. , w tem 43 jednodworców, 677 dzies, ziemi włośc, 1019 dzies. dwors. , na leżała do Jakubowskich, dziś do Perewoszczykowej. Jest tu cerkiew p. w. św. Dymitra, która ma 899 parafian i 104 dzies. ziemi. Za rząd gminy K. Małe obejmuje wsie K. Małe i Wielkie, Lulińce, Popówka, Lemieszówka, Raj kowce, Kustowce, Antopol, Napadówka, Mączyńce, Radawka, Sofijówka, Wiszenka, M. i W. Ostróżek, Stupnik, Kropiwna, Klitenka, Słoboda Kustowiecka, Pohoryła, Krzyżanówka, razem 6599 mk. włościan dusz męs. i 14758 dzies. ich ziemi. 2. K. Wielkie, wś, pow. Win nicki, gm. K. Małe, par. katol. Pików, par. prawosł. K. Małe; ma 50 dm. , 212 mk. , w tem 50 jednodworców, 310 dzies. ziemi włośc. Na leżała do klucza glińskiego Rzewuskich, dziś do lulinieckiego Jakubowskich. Dr. M. Kutyszcze, wś, pow. brodzki, 28 kil. na płd. wsch. od Brodów, 11 kil. na płn. od sądu pow, w Załoźcach, 7 1 2 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Podkamieniu koło Brodów, 5 kil. od granicy rossyjskiej. Na płn. zach. leżą Palikrowy, na wsch. Zagórze i Seredeo, na płd, zach. Jaśniszcze. Przez płd, zach. część obszaru płynie z Palikrów od płn. zach. na płd. wsch. do Jaśniszcz potok, zwany w Palikrowach Sirlą, dopływ Seretu. Na lewym jego brzegu leży prawie w środku obszaru przeważna część zabudowań wiejskich, na praw. brz. cerkiew i kilka zabudowań. Na praw. brzegu potoku wznoszą się poszczególne punkta do 382 i 385 m. wys. Własn. więk. ma roli. or. 288, łąk i ogr. 52, pastw. 200, lasu 58 mr. ; własn. mniej. roli or. 515, łąk i ogr. 60, pastw. 26 mr. Według spisu z r. 1880 było 366 mk, w gminie, 42 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilkudziesięciu rzym. katol. Par. rzym. katol. w Podkamieniu; gr. katol, w miejsou, należy do dekan. załozieckiego, archid. lwowskiej i ma filią w Jaśniszczu. We wsi jest cerkiew, szkoła filialna i kasa pożyczk. gminna z kapitałem 139 zł. w. a. Lu. Dz. Kutyszcze, ob. Kutyska. Kutyszczyki, ob. Kutyszcze. Kutyszki, wś, pow. szawelski, gm. radźwiliska, 65 osad, 213 dzies. ziemi. Kutyszki, ob. Kuciszki. Kutzborn niem. , wś, pow. olsztyński, ob. Kucbory, Kutzburg niem. , wś i młyn, pow. szczycieński, st. p. Szymany. Kutzen niem. , ob. Kucze. Kutzen niem. , dobra, pow. tylżycki, st. p. Kallwen. Kutzmen niem. , ob. Kuźmy, Kutzoben niem. , ob. Kuczoby. Kuwenie, wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 46 w. od Wilna, 5 dm. , 44 mk. katol. 1866, Kuwerki, zaśc pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 7 w. od Szczuczyna, . 8 mk. 1866. Obok wś t. n. 20 mk. Kuwertshof niem. , dobra, pow. szyłokarczemski, st. p. Kuss. Kuwroz, ob. Kowroz, Kuwrózek, niem, Mittelwalde, dobra, pow. toruński, o pół mili od bitego traktu toruńskochełrażyńskiego, w okolicy lesistej, założona w r. 1822. Obszaru mr. 594, bud. 10, dm. 4, katol. 38, ewang. 32. Par. Swierczynki, szkoła Brąchnowo, poczta Chełmża. Kś. F. Kuxen niem. , pow. sztumski, ob. Kuksy, Kuxtern niem. , dobra, pow. welawski, st. poczt. Goldadler. Kuy. .. , por. Kuj. .. Kuyschen niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. poczt. Żinten. Kuz. .. , Kuż. ., por. Kurz, ., Kużawka 1. wś i folw. , nad Bugiem, pow. bialski, gm. i par. Sławatycze, o 1 w. od Sła watycz ob. . Główny folw. dóbr sławatyckich. Przystań dla statków zbożowych na Bugu i bindiuga. R. 1776 z K. odpłynął na galarze do Gdańska i dalej do Ameryki gen. Kościuszko Czyt. Pamiętniki Soroki, Tyg. ill. 1881, Nr. 300. Jest tu 65 dm. , 491 mk. i 2644 mr. obszaru; w 1827 r. było 49 dm. , 337 mk. 2. K. , wś, pow. konstantynowski, gm. Bohukały, paraf. r. 1. Pratulin, r. gr. Krzyczew, poczta Terespol, okr. sąd. Janów, rozl. m. 274, dm. 23, ludn. 174. W 1827 r. 23 dm. , 188 mk. K. Kr. Kuże, mko, pow. szawelski, gm. i par. szawelska, od Szawel 12 w. odległe, od Kurszan 10 w. , od st. libawsk. kol. żel. Omole 2 w. , Kuw przy trakcie bitym z Szawel do Kurszan i ze I stacyi Omol do Gruźdś. W mku uwłaszczono 40 dusz męskich nadziałem, 261 dziesięcin ziemi. Mko stanowi kilkadziesiąt domóstw źydowskich i kilka, karczem. Kościół drewniany, dość obszerny, fundował Jan Kazimierz Gozdawa Godlewski w XVII wieku. Proto plasta rodu Godlewskich na Żmujdzi, przeno sząc się z ziemi nurskiej na Źmujdź, tenże J. K. G. Godlewski, podstoli płocki, dziedzic dóbr K. i Kuszłejki, objął 11 stycznia 1678 r. prawem zastawnem dobra Omole, gdzie i zamieszkał. Z konstytucyi sejmu warszawskiego w 1667 aprobowanego przez króla Jana Kazimierza, przekonywamy się, że dobra K. i Kuszłejki w ciwuństwie berźyniańskim w ziemi żmujdzkiej, Kazimierz Godlewski dziedzic takowych cesyą wieczystą ofiarował na altaryą szawelską. Do czasu sekularyzacyi dóbr poducho wnych po 1831 r. K. , 36 włók, należały do duchowieństwa. W końcu rządowe, mko zo stało uwłaszczone po 1863 r. Kościół fil. szawelski, odnowiony 1836 roku kosztem para fian. J. Godl. Kuże, wś i folw. nad rz. Solczyszką, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy w. 53, od Ejszyszek 16, dm. 12, mk. katol. 110 1866. Por. Horodno. Kużele, wś, pow. rossieński, par. erżwiłkowska. Kużelowa, Kużelówka, ob. Kurzelowa. Kużera, potok górski, inaczej zwany Smo rzanką ob. . Br. G. Kuzia, ob. Kizia, pow. kamieniecki. Kuzie 1. wś w równinach nadwiślańskich, pow. dąbrowski, 177 m. npm. , należy do pa rafii rzym. katol. i urzędu poczt. w Bolesła wie, skąd jest o 0. 3 kil. oddaloną; ma 113 mk. rzym. katol. , z których 18 przebywa na obsza rze więk. pos. hr. Potockiego Art. , mającym obszaru 108 mr. roli. Pos. mniej. ma 121 mr. roli, K. graniczą na północ ze Świebodzinem, na zachód z Zalipiem, na południe z Ćwikowem a na wschód z Dąbrówką. 2. K. , część Lipy, pow. dobromilski. kac. Kuziepuszczańskie, wś, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogródmajdan; 1332 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. parafii Małopłock ma 52 dm. , 310 mk. Kuziel. Tak Knie nazywa młyn w gminie zamkowej lublinieckiej i pustkowie należące do Kokotka. Kuzieliczyn, właściwie Kuźliczyn ob. . Kuziemin, mko nad Worskłą, pow. zieńkowski gub. połtawskiej, 1665 r. założone, należało do pułku pereasławskiego; 1013 mk. Kuziemskaja, st. p. w pow. mosalskim, gub. kałuskiej, między stacyami Juchnów i Aleksandrowski Chutor. Kiziemszczyzna, zaśc. rządowy, pow. wilejski, o 66 w. od Wilejki, 3 okr. adm. gm. wołkołacka, 3 dm. , 10 mk. katol. 1866. Kuziewicze 1. wś, pow. wołkowyski, przy drodze z Wołkowyska do Różany. 2. K. , wś w pow. borysowskim, 2 okr. adm. , w gm. hajeńskiej, nad rzeką Hajną, przy drożynie wiodącej z Dobreniewa do Krasnego Boru, ma osad włócznych 9. Miejscowość wzgórkowata, lesista, grunta lekkie. B. własność, Gałgiewicza. AL Jet Kuziłły, wś rząd. , nad jez. Szeszołą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 63 w. od Wilna, 13 dm. , 124 mk. katol. 1866. Kuzioren niem. , pustkowie należące do kol. Chobie, pow. opolski, ma 11 dm. Kuziotki al. Teolin, folw. pryw, , pow. wilejski, o 35 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 1 dm. , 11 mk. 1866. Kuziory lub Kusiory przys. do Jastkowie w pow. tarnobrzeskim, par, rzym. kat. w Pysznicy, leży w środku wielkich sosnowych borów nad potokiem Bukową, uchodzącym z prawego brzegu do Sanu. Najbliższą wsią ku południowi jest Studzienice 2 kil. linii powietrza, na zachód Ruda jastkowska 4 kil. a za nią Jastkowice 6 kil. linii wzroku. Mac. Kuźis, ob. Cytowiany. Kuzki, właściwie Kuśki w przeciwnym razie należałoby pisać tę nazwę Kózki Br. Ch. Kuzki 1. wś, pow. włoszczowski, gm. Secemin, par. Czarnca. 2. K. , wś, pow. włoszczowski, gm. i par. Włoszczowa. W 1827 r. 9 dm, , 61 mk. 3. K. , wś, pow. pińczowski, gm. Boszczynek, par. Skalbmierz. Z obszaru dworskiego 321 mr. rozparcelowano; osad włośc, było 18, z gran. mr. 69. W 1827 r. było tu 18 dm. , 121 mk. 4. K. , wś, pow. węgrowski, gm. i par. Grębków. Ma 25 dm. , 178 mk. , 466 mr. obszaru. W 1827 r. 25 dm. , 173 mk. 5. K. , wś, pow. konstantynowski, gra. Chlebczyn, paraf. r. 1. Sarnaki, r. g. Chłopków, rozl. mr. 303, dm. 9, ludn. 108. W 1827 r. 19 dm. , 87 mk. Por. Klimczyce. Br. Ch. Kuźle 1. wś, pow. szamotulski, 49 dm. , 477 mk. , 52 ew. , 418 katol, 7 żydów, 139 analf. Poczta i tel. , w Ottorowie o 5 kil. , gt. kol. żel. w Szamotułach o 15 kil. 2. K. , folw. tamże, 2 dm. , 32 mk. , należy do dom. i gm. Ottorowa. m. St. Kuźliczyn, wś i folw. , pow. piński, nad kanałem Królewskim, 2 okr. polic, o 5 mil od Pińska, na trakcie pińskowołyńskim; mk. 159, własność Pusłowskiego. Gorzelnia. Kś. M. Kuźlice, zaśc. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 10 w. od Trok, 1 dom, 5 mk. katol 1866. Kuzmeń, ob. Kuszmień. Kuźmianka, mały zaśc. w pow. mińskim, Kuże Kuzk Kuz Kuźmien w okolicy wsi Piaciewszczyzny, ma osa 1 dę 1. Al. Jel Kuźmińce, węg, Kozwa, wś w hr. ziemneń skian Zeroplin, Węg. , stacya węg. kolei wschodniej, st. tel. ; uprawa roli, 848 mk. W r. 1425 nazywało się SzentKozma Damian, od kościoła zbudowanego niegdyś na cześć tych dwóch świętych. H. M. Kuźmicze 1. wś włośc, pow. wilejski, o 60 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm, zareżska, 23 dm. , 227 mk. , cerkiew prawosł. murowana 1866. 2, K. , wś włośe. nad rz. Szlanką, pow. wilejski, o 12 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , gm. Kurzeniec, 33 dm. , 322 mk. 3. K. , folw. nad jez. t. n. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 49 w. od Święcian, 1 dm. , 11 mk. katol. 4. K. , wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 46, od Dziewieniszek w. 10, dm. 12, mk. katol. 87 1866. Kużmicze, była st. poczt. , pow. mozyrski, przy trakcie poczt. mozyrskoowruckim, o 54 w. od Mozyrza. Kuźmicze, wś, pow. rosławski gub. smoleńskiej, o 51 w. na płd. zachód od Rosławla, ma 943 mk. , 93 dm. , 2 cerkwie. Kuźmień, ob. Kuszmień, Muźmieniec, leśniczówka na obszarze dworskim Jasień, pow. kałuski. Kuźmieniec łomnicki 1. potok górski, wytryska w obrębie gminy Jasienia w pow. kałuskim, z pasma górskiego, Ihrowiszczem zwanego, w Karpatach wsch. , w ich dziale skolskodelatyńskim, na północnej pochyłości Wysokiej, najwyższego szczytu w tem paśmie. Płynie w kierunku północnozachodnim leśnemi parowami, zamkniętemi od zachodu pasmem Małachowskiem, a od wsch. wschodnią odnogą Ihrowiszcza. Zabiera liczne strugi tak z prawego jak z lewego brzegu, spływające z otaczających stoków górskich i po 8 kil. biegu w Kuźmieńcu, leśniczówce należącej do gminy Jasienia, uchodzi z praw. brz. do Łomnicy; na Kummersberga mapie Galicyi Sekcya 48 zowie się ten potok, , Kuźmienice. 2. K. Wielki. W tem samem paśmie górskiem Ihrowiszczu, z póła. wsch. stoków jego wytryska ten potok górski, należący do obszaru gminy Porohów, w pow. bohorodczańskim. Płynie leśną doliną górską na północny wschód, a potem na południowy wschód i po 8 kil. biegu wpada z lew. brzegu do Bystrzycy sołotwińskiej, na południe od Huty, leśniczówki należącej do wsi Parohów. Nad doliną tego potoku od strony północnej rozciąga się górskie pasmo Tarniczką zwane, oddzielające dolinę tego potoku od doliny potoku Bystrzyka ob. , 3. K. Mały. Na południe od powyższego potoku wytryska z tego samego Ihrowiszcza potok górski, zwany Kuź mieńcem Małym, który po 5 kil biegu, prawie równoległego do K. Wielkiego, wpada do Bystrzycy sołotwińskiej, oplynąwszy północne stopy góry, zwanej Żuraliwą Klewą 1059 m. . Br. G. Kuźmin, ob. Kośmin. Kuźmin, mko, pow. starokonstantynowski, o 10 w. na płd. zachód od m. pow. , nad stawem rzeki Słuczy, 292 mk. , cerkiew, 2 izr. domy modlitwy, 2236 mk. , l1 jarmarków. E. 1870 miał K. 305 dm. , 1117 mk. , w tem 35 proc izr, , cerkiew, 2 synagogi, gorzelnię, 2 młyny, 10 sklepów, 35 rzemieślników. Tu w pysznych stajniach pomieścił mir Rzewuski cenniejsze stadniki, przyprowadzone z Arabii, młodsza zaś generacya wypasała się na żyznych stepach odległego o 60 mil Sawrania. Emir bardzo często przebiegał tę odległość wraz ze swoją karawaną i beduinami. K. już 1636 r. był miastem. Kuźmin 1. wś, pow. olchopolski nad Dnie strem, przy ujściu do niego rz. Oknicy Kisierniak, gm. Kamionka, 80 dm. , 822 mk. , 2081 dz. ziemi włośc Cerkiew pod wezw. ś. Michała liczy 879 mk. i 100 dz. ziemi; parafia katol. do Raszkowa. Wś ta należała do dóbr starościńskich, i dziś rządowa. 2. K, kolonia żydowska, pow. olhopolski, nad Dniestrem, 246 mk. , 91 dz. ziemi, dm. 72. 3. K. , mko nad rz. Smotryczem i Kwilą Skwilą, pow. proskurowski, mk. do 2000, w tej liczbie pra wie połowa żydów, jednowierców 104, reszta włościan, urząd policyjny w Satąnowie, para fia katol, do Kumanowa. Cerkiew pod wezw. N. P. z 1500 par. i 48 dz. ziemi; ziemi włośc 1092 dz. , dwors. 1866 dz. ; kościół katol, wy budowany przez teraźniejszych właścicieli, nie wykończony z przyczyny wzbronienia rządu, dm, do 300, synagoga, młynów 4, gorzelnia, rzemieśl. 25. Jest tu glinka żółta i biała, ka mień wapienny i ciosowy na żarna i młyny. Na północ od mka w odległości 1 2 wiorsty jest miejscowość okopana rowem, dziś pokryta lasem; według podania miał się tu trzymać roz bójnik Buniak i mają być podziemne lochy. K. należał do Herburtów. Zuzanna z Fulsztyna Herburtówna wniosła go w dom Stadnickich 1676; Stadnicka Teresa w dom Grabianków. W końcu zeszłego stulecia należał do Onufre go Morskiego, kaszt. kam. , następnie do Słoneckich, obecnie wrócił do rodziny Grabianków i dziś jest w posiadaniu Martyny z Grabianków Zaleskiej. W K. jest urząd gminny, do którego należą Kuźmin, Ostapkowce, Warowce, Kalityńce, Szyszkowce, Żurawlińce, Turczyńce, Radkowica, Borszczajówka, Krze mienna, Bedrykowce, Nowosiołka, Lepiboki, Weseleć i Cheptyńce, razem włościan 5718 dusz i ich ziemi 10933 dziesięcin. Br, M. Kuźmin, wś, pow. sieński. gm. Raśne; wraz z folwarkami Antopol i Józefpol dziedzictwo Kuźmice Kuźniow Kuźmina Symona Gajewskiego. Ziemi używalnej 753, nieuż. 203 dzies. A. Ch. Kuźmina, wś, pow. humański, par. Hui mań. Własność bar. Korfa. W liczbie ludności 3 dusz katol. Kuźmina po rusku Kuimyna, wś, pow. dobromilski, 26 kil. na płn. zach. od Bobromila, 10 kil. na płd, od sądu powiat, w Birczy 7 kil na płn. wsch. od urzędu poczt, w Tyra wie wołoskiej. Na płn. leży Leszczawka i Leszczawa górna, na wsch. Roztoka al. Roz toki, na płd. Zawadka fw pow. liskim i Rozpucie, na zach. Kreców. Wś składa się z na stępujących części Kuźmina dolna i górna w stronie płn. wsch. , Margel w stronia płd. , Kiozora w stronie płn. i Kamionki al. Wapnisko w stronie płn. zach. Wody z całego ob szaru płyną do Tyrawki, a mianowicie prze ważna ich część za pośrednictwem potoku pły nącego od wsch. na płn. zach. a potem na płd. zach do Rozpucia i za pośrednictwem małego potoku nastającego w płd. wsch. stronie ob szaru w lesie Niedźwiedzie szczyt 618 m. a płynącego na płd. do Zawadki i wpadające go do Tarnawki, dopływu Tyrawki. W stro nie płd. , wznosi się jeszcze wzgórze Margel do 608 m. a na granicy wsch góra Bziany do 578 m. Przez wś idzie gościniec, wiodący z Birczy na Tyrawę wołoaką do Sanoka i do Załuźa, stacyi kol. galicyjskowęgierskiej, od dalonej o 15 kil. na płd. zach. od Kuźmiay. Własn. wiek. ma roli orn. 575, łąk i ogr. 48, pastw. 23, lasu 1025 mr. ; własn, mniej, roli orn. 811, łąk i ogr. 68, pastw. 57, lasu 50 mr. Według spisu z r. 1880 było 650 mk w gmi nie, 85 na obsz. dwors, prawie 560 obrz. rzym. katol, reszta gr. katoL. Par. rzym. kat. w Tyrawie wołoskiej, gr. katol, w Leszcza woj górnej. We wsi jest cerkiew drewniana i ma ła kaplica wymurowana kosztem Michała i Ka tarzyny Woźniaków, w której się niekiedy msza odprawia. Lu. Lz. KuźniinaHrebla, wś, pow. humański, nad rz. Sinicą, o 2 w. pc niźej wsi Sinicy, ma 876 mk. , 1869 dzies, ziemi, cerkiew drewnianą z r. 1845. Kuźniińce, wś, pow. zasławski, i folw. należący do białogródeokiego klucza dóbr sławuckich. Kuźiniiice, wś nad rz. Lehliozem, wpadającą do rz. Dniepru pod Rzyszozowem, leży o w, 3 ku stronie północnej od wsi W. Prucki i o 4 w. od m. Ezyszczowa. Posiada ziemi majątkowej 1110 dzies. , z której do 400 dz. odeszło ziemi wykupowej, liczy mk. prawosł. 720 i 10 katol. ; należała do Hołowińskich, potem do Ignacego Konopackiego, dziś do gen. Birkina. Kuźniińce 1. wś, pow mohylowski gub. podoi. , gm. Maryanówka, par, Bar, ma 94 dm. , 630 mk. j 976 dzies, ziemi włośc, 687 dzies. dworskiej. Cerkiew ma 47 dzies, ziemi, 1262 parafian. Własność dawniej Dzierżków, Ko marów, dziś Podmaskina. 2. K. , wś, pow. hajsyński, na gran. bracławskiego, gm. Kuna, par. Bracław, ma 204 dm. , 872 mk, 1099 dzies. ziemi włośc. 2476 dzies, dworskiej z Kosanówką i Sokulcem, należy do Korneckiej. Prócz tego jest kilka drobnych części Mali nowskich, Kowalczaka, Tomaezewioza i in nych. Cerkiew p. w. św. Dymitra m 78 dzies, ziemi i do 2000 parafian. Dr M, Kuźiiiińczyk, wś, pow. kamieniecki, okrąg polic. Lanckoron, gm. Olcho wiec, parafia katol. Kutkowce; o 2 w. od m. Husiatyna. Leży nad rzeką Zbruczem, która tu stanowi granicę; staw na rzeczce Muszka Olchówka, Rudka, wpadającej do Zbrucza. Ziemi włośc. 600 dzies. ; dwors. 900 dzies. , gleba gliniastoczar noziemna. Cerkiew dawniej unicka, mieszkań cy prawie wszyscy wyznania greckiego, młyn wodny cegielnia. K. został osiedlony i wy dzielony z królewszczyzny Olchowieo w XVI wieku. Mapa wsi, do dziś dnia zachowana u właściciela, wskazuje, że w 1772 r. K. był własnością Prota Potockiego. Z tych też cza sów stała tu statua św. Jana Nepomucena z herbem Potockich aż do r. 1863, w którym z wyższego rozkazu została przeniesioną do lasu w Olchowcu. Następnie za długi Prota zabrany K. dostał się Starzeńskim, od tych przeszedł do Jakubowicza, a od niego nabył go w r. 1803 Makowiecki. Potem już drogą spadku od Makowieckich przeszedł w r. 1854 do Czerwińskich, a następnie również drogą spadku do Schafnaglów, obecnych właści cieli. K. C2. Kużttiinkaj os. włośc, pow. opoczyńskie gm. Machory, par. Żarnów. Od Opoczna 20 w. , gruntu 60 mr. Kuźiiiinka, stać dr. żel. mikołajewskiej w gub. twerskiej. Kuźiiiino, st p. w pow. horodeokim gub. witebskiej, między stacyami Newel i Ho rodek. Kuźminowce, wś, pow. nowogródzki, nad rzeką Myszenką, ma cerkiew i osad 27. Stąd idą gościńce do miasteczek Mołczadzia w słonimskiem, Poczepowa i Stołowicz. AL Jel Kuźmińskie lioleiidry, ob. Kmmy, Kuźiiiowa dolina, część wsi Gaje starobrodzkie, pow. brodzki. Kuźniowszczyzna, wś pryw. , pow. dzisieński, o 82 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 3 dm. , 28 mk. 1866. Kuźmy 1. wś i folw. , pow. łowicki, gm. Lubianków, par. Dmosin, niedaleko źródeł Brzuszni, odl. od Łowicza w. 2L W1879 r. dm. dwors. 10 i 4 włośc. Folw. ma obszaru 655 mr. w tem nieuż. 120. Włościanie w 1881 Kuźmy Kużnica Kuźnica Kuźniaki Kuźmy r. mają 16 osad i 141 mr. W 1827 r. było tu 19 dm. , 159 mk. Według Tow, Kred. Ziems. folw. K. lit. A B E z nomenklaturą Michałów, od Płyćwi w. 7, rozległy mr. 610, grunta orne i ogr. mr. 482, łąk mr. 30, pastw. mr. 92, nieuż. i place mr. 6, , bud. z drzewa 10. Wś K. lit. A B E osad 16, z grun. mr. 141. Folw. Kuźmy lit. C al. Rozdzielna, rozl. mr. 118, grunta orne i ogr. mr. 114, łąk mr. 3, nieuż. i place mr. 1, bud. z drzewa 9. 2. K. , wś i Kuźmińskie holendry, wś, obie nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. Swierze Górne, par. dla Kuźm w Maciejowicach siedl. gub. a dla Kuźmińskich Holendrów Swierze Górne. K. mają 14 dm. , 171 mk. i 215 mr. obszaru. K. Holendry zaś 13 dm. , 101 mk, i 445 mr. zie mi włośc. Br. Ch. Kuźmy 1. wś włośc, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 12 w. od Szczuczyna, 9 dm. , 92 mk. 2. K. albo Oniszki, wś włośc, , nad stawem, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 51, od Dziewieniszek 21, dm. 6, mk. kat. 82 1866. Kuźmy, niem. Kutzmen wś, pow. łecki, na Mazurach pruskich, st. p. Clauszen, oddawna przez ludność polską zajęta, istniała już około r. 1574. Później mieszkali tu Arciszewscy. Kuźmy, por. Kismen, pow. pilkałowski. Kuźmyszki, wś rząd. nad rz. Narocz, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 83 w. od Święcian, 6 dm, , 51 mk. , z tego 23 prawosł. , 28 katol. 1866. Kuźnia 1. os. młyn. , pow. nowomiński, ob. Kuflew. 2. K. , wś, os. i folw. nad Prosną, pow. kaliski, gm. i par. Chocz, odl. od Kalisza 25 w. ; wś dm. 12, mk. 108; os. dm. 2, mk. 3; folw. dm. 2, mk. 3, W 1827 r. 11 dm. , 141 mk. 3. K. , pow. olkuski, gm. Kroczyce, par. Irządze. 4. K. , wś i folw. donacyjny, pow. radomski, gm. Orońsk, par. Jastrząb ob. , o 21 w. od Radomia, o 3 w. od st. Jastrząb. Ma 16 dm. , 128 mk. Folw. , 345 mr. rozl. , z kilkudziesięciomorgowym sosnowym zagajnikiem i młynem cylindrowym na rzeczce. Smiłówce, nadany r. t. Kruzemu Aleksandrowi roku 1869. Włościanie mają 329 mr. roli. Za rządów Zbigniewa Oleśnickiego, kardynała i bisk. krak. , założona tu została fabryka żelaza, zwana Lipienicka, na gruncie świeżo wykarczowanym, ze stawem i młynem na bezimiennej rzeczce przez pierwszego jej majstra Janischa. Pola i łąki naokoło wykarczowane Długosz, Lib. benef. . Nazwisko K. powstało później po zwinięciu fabryki lipienickiej, gdyż wogóle lud kuźniami nazywa wszystkie fabryki żelazne. R. 1827 było tu 14 dm. , 93 mk. 5. K. Śmiłowska, ob. Orłów, pow. radomski. 6. K. , os. górnicza, nad rz. Kamienną, pow, opatowski, gm. Częstocice, par. Ostrowiec, od Opatowa 16 w. Gruntu mr. 72. Dm. mur. 11, mk. 192. Był tu wielki piec, później tylko fryszerka. Br. Ch. Kuźnia, ob. Chrzanów. Kuźnia 1. niem. Trzebitschin folw. dóbr Wielkie Lasowice, pow. olesiński, i wś o pół mili od Szumiradu; 58 bud. , 42 dm, 400 mk. , 18 osad, 2 młyny, 356 mr. ziemi, fryszerka. 2. K. , młyn wodny w gm. Centawa, pow. wielkostrzelecki. 3. K. Raciborska, niem. Ratiborer Hammer, wś i dobra, pow. raciborski, nad Rudą, założona 1641 r. jako kuźnica żelazna zwana Segenberg, ma i dziś rozwinięte hamernie, walcownie, fryszerki, szczególniej w osadzie Hoffaungshutte. Ma leż tu dominium zarząd leśnictw Racibórz, Ruda, Sośniezowice, Zębowice, 97097 mr. rozległych. Jest szkoła i kościół, filia Markowie. Gmina ma 67 bud. , 112 dm. , 1072 mk. , 87 osad, 1161 mr. ziemi, stacyą drogi żel. 4. K. Nowa, niem. Colonie Hammer al. Neuhammer, r. 1813 od powyższej oddzielona, ma dominialne fryszerki, gwoździarnie, 50 osadników wydzierżawiających grunta wsi K. raciborskiej, 39 bud. , 57 dm. , 655 mk. 5. K. , por. Kuźnica. F. S. Kuźniaki, wś, pow. kielecki, gm. Snochowioe, par. Grzymałków. W 1827 r. 19 dm. , 114 mk. Jest tu wielki piec, w którym w 1875 r. wytopiono 64, 468 pudów surowcu. Pomiędzy K. a Kłucką wolą leży lesista wyniosłość zwana Pyrzową górą. Ob. Janów, 38. Br. Ch. Kużnica, nazwa osad powstałych przy zakła dach żelaznych, liczniejszych o wiele dawniej niż obe cnie, ponieważ przy niskiej wartości drzewa możebną, była egzystencya fabryk na małą. skalę urządzonych. Stąd dziś nazwa tylko świadczy o istnieniu zakładów w miejscach nie posiadających dziś warunków po myślnej egzystencyi tego rodzaju przemysłu. For. Kuźnica w W. Ks. Poznańskiem. Br, Ch, Kuźnica, por. Kuźnia, Kuźniczka, Kuśnio, Kuźnica 1. kol. nad strum. Strugą, pow. kaliski, gm. Ceków. par. Prażuchy. odl. od Kalisza w. 15; ma dm. 34, mk. 287. 2. K. Janiszewska, kol. nad rz. t. n. , pow. kolski, gm. Koźmin, par. Janiszew, odl. od Koła w. 14. Ma dm. 20, mk. 146. W 1827 r. 3 dm. , 16 mk. Por. Janiszew. 3. K. Koźmińska, kol. nad rz. Wartą, pow, kolski, gm. Koźmin, par. Bobrów, odległa od Kola w. 12. Ma dm. 18, mk. 117. 4. K. , folw. , pow. wieluński, gm. i par. Rudniki, odl. od Wielunia w. 20; dm. 2, mk. 13. Należy do dóbr Rudniki; istniała tu niegdyś fryszerka i wielki piec. 5. K. , młyn nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. Rudniki, par. Żytniów, odl. od Wielunia w. 26; dm. 1, mk. 10. 6. K. , nad rz. Pisą al. Ochlą, wś i os. , pow. wieluński. gm. Skrzynno, par. Rudlice, odl. od Wielunia w. 16; wś dm. 7, mk. 75; os. młyn. dm. 1, mk. 10; 203 mr. rozl. 7. K. , wś i os. leśna nad strum. b. n. , pow. wieluński, gm. Radoszewice, par. Osyaków, odl od Wielunia 21 w. ; wś dm, 30, mk. 190; os. leśna dm. 1, Kuźmyszki Kuźnia mk. 4. 8. K. Grabowska, nad rz. Łużycą, kol. , folw. , pow. wieluński, gm. Kuźnica Grabowska, par. Kraszewice ob. , odl. od Wielunia w. 40; kol, ma dm. 75, mk. 633; folw. dm. 12, mk. 90. W 1827 r. 24 dm. , 220 mk. Obszar dóbr wynosi obecnie 10716 mr. , w tem 9438 mr. lasu. Właściciel Jakób Engelman. Według Towarz. Kred. Ziems, dobra K. Grabowska miały w r. 1830 rozległości około 40000 mr. i były własnością Anny Elżbiety z książąt Radziwiłłów hr. Raczyńskiej. Należały tu wsie K. Grabowska osad 68, gruntu mr. 1156; Kraszewice os. 108, grun. mr. 2174; Mielcuchy os. 64, grun. mr. 1360; Czajków os. 67, grun. mr. 1459; Stolarnia os. 16, grun. mr. l41; Helena os. 61, grun. mr. 1155; Palaty os. 6, grun. mr. 106; Klon os. 38, grun. mr. 1152. Salamony os. 41, grun. mr. 770; Muchy os. 27, grun. mr. 739; Głuszyna os. 39, grun. mr, 963. Gmina K. Grabowska należy do sądu gm. Igo okr. w Węglowicach, ma obszaru 21612 mr. i 4306 mk. ; urząd gminny w Kuźnicy i st. poczt. w Lututowie. W skład gminy wchodzą K. Grabowska, Jeziorki, Jelenie, Czajków, Klon, Dziwińskie, Kosmała, Głuszyna, Muchy, Mielczuchy, Salamony, Bolszyn czyli Bolki, Niedźwiadek, Michałów, Kędzie, Łużki. 9. K, Strobińska, nad strum. Wężnicą, wś i folw. , pow. wieluński, gm. Konopnica, par. Osyaków, odl. od Wielunia 21 w. ; wś ma dm. 12, mk. 67, os. 52, mr. 248; folw. dm. 4, mk. 4 a mr. rozl. 432. Folw. 1860 r. oddzielony od dóbr Strobin. 10. K. , os. , pow. sieradzki, gm. Majaczewice, o 16 w. od Sieradza. Ma 5 mk. kat. , 25 mr. rozl. , w tem 7 mr. łąk. 11. K. , os. leśna, pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa, odl. od Sieradza 27 w. ; ma 3 mk. 12. K. Błońska, wś, folw. , młyn i karcz. , pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa; odl. od Sieradza w. 30. Wś ma dm. 35, mk. 800; karcz. dm. 1, mk. 6. Folw. stanowi majorat. W 1827 r. wś rząd. 22 dm. , 191 mk. 13. K. Zagrzebska wś, folw. , młyn, karcz, , pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa; odl. od Sieradza 30 w. K. wraz z majoratem Kużniczką, kol. Klonówką ob. i pustk. Lary, Urbany, Czekaje, Zgórniaki, Piła, ma dm. 43, mk. 250; młyn dm. 1, mk. 4; karcz. dom I, mk. 2. K. folw. wraz z folw. Górką Klonowską ob. ma dm. 15, mk. 118. W 1827 r. wś rząd. 17 dm. , 137 mk. 14. K. , kol, pow. koniński, gm. Wysokie, par. Kramsk. Leży na wschód od Konina o 16 w. , od rz. Warty w. 2 1 2, powierzchni ma 274 mr. , mk. 155; grunt piaszczysty, podlega zalewom rz. Warty. Mieszkańcy oprócz rolnictwa trudnią się spławem drzewa na tratwach; przez grunta tej kolonii przepływa rz Wiercica, długa w. 8, wpadająca do rz. Warty. K. do r. 1828 należała do dóbr Wysokie, właścicielem których był i hr. Mielżyński pisarz koronny; w r. 1855 rozkolonizowana. 15. K. , os, nad rz. Grabówką, pow. piotrkowski, gm. Bujny, par. Kociszew. Ma 6 dm. , 56 mk. , 200 mr. ziemi włościan. 16. K. Kociszewska, os. młyn. nad rz. Grabią, pow. piotrkowski, gm. Bujny. Ma 1 dom, 9 mk. , 44 mr. obszaru. Należy do dóbr Kociszew ob. . 17. K. Kuszewska, wś i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Kaszewice ob. . Istniał tu wielki piec, założony za rządu pruskiego. Obecnie wś liczy 20 dm. , 64 mk. , 184 mr. 142 ornej; os. karcz. 1 dom, 3 mk. , 1 mr. 18. K. Lubiecka, wś i os, młyn. nad strum. t. n. , pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Parzno Łaski, Lib. ben. I, 462. Wś ma 13 dm. , 130 mk, 84 mr. ziemi włość. ; os. młyn. 2 dm. , 8 mr. 5 należy do dóbr Lubiec. 19. K. Widzowska, folw. , pow. piotrkowski, par. Kru szyna, rozl. mr. 240; r. 1877 oddzielona od dóbr Widzów. 20. K. , wś nad rz. Nieciecz, pow. łaski, gm. Dąbrowa Rusiecka, par. Ru siec. Ma 34 dm. , 226 mk. , 327 mr. ziemi włośc. Łaski Lib. ben. I, 464, wymienia ją, w parafii Restarzew. 21. K. , wś, fabr. żel. i os. karcz. , pow. noworadomski, gm. Brzeźnica; leży na prawo od drogi z Brzeźnicy do Częstochowy; ma 17 dm. , 95 mk. , 468 mr. obszaru. Jest tu zakład żelazny zatrudniający 16 robotników i produkujący za 40, 000 rs. rocznie; do zakładu należy 75 mr. ; os. karcz. 1 dm. i 6 mr. 22. K. , wś nad strugą Dygudaj, pow. noworadomski, gm. i par. Sulmierzyce; ma 17 dm. , 159 mk. , ziemi włośc. 347 mr. 23. K. , wś, pow. noworadomski, gm. Gosławice, par. Dmenin; ma 17 dm. , 83 mk, 192 mr, ziemi włośc. 24. K. , wś nad rz. Wiercica, pow. noworadomski, gm. Garnek, par. Kłomnice; ma 25 dm. , 200 mk. , 226 mr. obszaru ziemi włośc; os. karcz. 1 dm. , 2 mr. 25. K. , folw. , pow. noworadomski, gm. Konary, par. Pławno; ma 3 dm. , 19 mk. , 240 mr. obszaru. 26 K. , folw. , pow. często chowski, gm. Kamyk, par. Kłobuck. Posiada młyn wodny, 2 dm. , 6 mk. , 30 mr. Por. Kamyk, 27. K. Kiedrzyńska, wś i folw. nad rz. Trzopką, pow. częstochowski, gm. Kamyk ob. , par. Biała, o 11 w. na płn. od Częstochowy, posia da młyn wodny i szkołę początkową. W 1827 r. było tu 15 dm. , HO mk. ; obecnie 35 dm. , 268 mk. , 856 mr. obszaru ziemi włośc. 28 K. Maryanowa, wś, fol. i młyn, nad strumieniem, pow. częstochowski, gm. Dzbów, par. Często chowa, o 5 w, na płd. Częstochowy. Wś ma 17 dm. , 133 mk, 24 os. , 160 mr. ziemi włośc; folw. 2 dm. , 22 mk, , 532 mr. 194 mr. ornej; os. młyn. 1 dm. , 9 mk. , 6 mr. W 1827 r. było tu 16 dm, 133 mk. 29. K. Nowa, wś i folw. nad rz. Liswartą, pow. częstochowski, gm. i par. Przystajń; wś ma 28 dm. , 172 mk. ; folw. 4 dm. Według Tow. Kred. Ziems, dobra K. Nowa składają się z folwarków i wsi K. Nowa i Podłęże, rozległość wynosi mr. 822 folw. K. Kuźnica Kuźnica Nowa grunta orne i ogrody mr. 324, łąk mr. 49, pastwisk mr. 99, lasu mr. 31, nieużytki i place mr. 22, razem mr. 527, bud. mur. 2, z drzewa 8; folw. Podłęże grunta orne i ogrody mr. 147, łąk mr. 33, pastwisk mr. 53, lasu mr. 51, nieużytki i place mr. 11, razem mr. 295, ; bud. z drzewa 10; płodozmian na folwarkach 5 i 9polowy. W Podłężu jest przykomórek graniczny. Wś K. Nowa osad 18, z gruntem mr. 228; wś Podłęże os. 25, z grun. mr. 322. 30. K. Stara, wś i folw. , nad rz. Pankówką, pow. częstochowski, gm. i par. Przystajń; leży na lewo od drogi z Panek do Krzepic. Wś ma 21 dm. , 24 os. , 314 mk. , 250 mr. Folw. 8 dm. , 30 mk. , 353 mr. Jest tu wielki piec, który w 1875 wydał 60, 000 pud. surowcu. 31. K. , os. nad rz. Czarną Przemszą, pow. będziński, gm. Górnicza; ma 5 dm. , 57 mk. , 69 mr. obszaru. Por. Kielce IV, 30. 32. K. Błędowska, wś i folw. nad rz. Białą Przemszą, pow. będziński, gm. Łosień, par. Niegowonice, o 9 w. od Łaz. Wś ma 49 dm. , 488 mk. , 656 mr. 296 mr. ornej; folw 5 dm. , 9 mk. , 1830 mr. 300 mr. ornej. W 1827 r. 13 dm. , 115 mk. Miejscowość ta już zamieszczoną była jako Błędowska Kuźnica; podajemy ją powtórnie dla zamieszczenia świeżych cyfr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. K. Błędowska rozległy mr. 2355 grunta orne i ogrody mr. 297, łąk mr. 189, pastwisk mr. 198, lasu mr. 877, nieużytki i place mr. 794, bud. z drzewa 15, młyn wodny, pokłady torfu. Wś K. Błędowska os. 43, z grun. mr. 505; wś Górki os. 6, z grun. mr. 89. 33. K. Bory al. Stara, kol. , pow. będziński, gm. Choroń, par. Siewierz; ma 8 dm. , 59 mk. , 79 mr. obszaru. 34. K. Stara, dwie wsie i folw. , nad rz. Wartą, pow. będziński, gm. Choroń, par. Koziegłówki; leży na lewo od drogi z Koziegłów do Żarek. Wś Isza ma 30 dm. , 168 mk. , 294 mr. ; wś IIga 19 dm. , 178 mk. , 131 mr. ; folw. 4 dm. , 15 mk. , 413 mr. , majorat gen. Sobolewa. Por. Koziegłówki. 35. K. Masłońska, wś, os. młyn. i os. leśna, pow. będziński, gm. Rokitno Szlacheckie, par. Wojkowice. Wś ma 15 dm. , 96 mk. , 150 mr. ziemi włośc; młyn 1 dm, 2 mk. , 6 mr. ; os. leśna 1 dm. , 5 mk. , 4 mr. 36. K. Piwońska al. Łysa Góra, os. leś. , pow. będziński, gm. Sulików; ma 30 mr. obszaru. 37. K. Sulikowska, wś nad rz. Czarną Przemszą, pow. będziński, gm. Sulików, par. Siewierz. Wś ma 23 dm. , 217 mk. , 450 mr. ; os. leś. 1 dm. , 22 mr. , należy do olsztyńskiego leśnictwa rząd. 38. K. Swiętojańska, wś nad rz. Czarną Przemszą, pow. będziński, gm. Sulików, par. Siewierz; ma 10 dm, 76 mk, , 10 mr. 39. K. , por. Korczyn IV, 396, pow. kielecki. 40. K. , pow. włoszczowski, gm. i par. Oleszno. 41. K. , nad rz. Pilicą, pow. włoszczowski, gm. i par. Irządze. 42. K. Jeleniewska, pow. włoszczowski; fabryka żelaza i wyrobów żelaznych, działająca siłą trzech wodnych kół, , otrzymuje surowiec z zakładów w Końskich, wyrabia żelazo kute i lemiesze, które zbywa do Warszawy, Piotr kowa i Częstochowy, 43. K. Grodziska, wś, pow. włoszczowski, gm. i par. Chrząstów. W 1827 r. wś rząd. nosi nazwę K. Rudnicka, ma 39 dm. , 197 mk. Por. Chrząstów. 44. K. , wś, pow. konecki, gm. i par. Borkowice, od Końskich 16 w. , gruntu mr. 181, domów drew. 22, mur. 2, mk. 247. Huta żelazna zatrudnia jąca 16 robotników i produkująca za 20, 000 rs. rocznie. 45. K. , os. , pow. węgrowski, gm. Sinołęka, parafia Grębków; ma 1 dom, 1 mr. ziemi. Br. Oh. Kuźnica, mko, pow. sokólski, nad Łosośną, w pięknem położeniu, o 22 w. od Grodna, o 216 od Warszawy, o 15 od Sokółki. Dawniej był tu klasztor bazylianów, założony przez możny dom Maciutów, którzy klasztorowi nadali i dobra K. , rezerwując w nadaniu, że, w razie upadku klasztoru, dobra wrócą do rodziny. To nie nastąpiło, włościanom dobra K rozdano. Na miejscu klasztoru stoi dziś cerkiew prawosławna. Drugi kościół katol. , założony przez Zygmunta I w 1545, wzniesiony był z drzewa modrzewiowego. R. 1860 miejscowy proboszcz ks. Pisanko wymurował tu przy spółudziale parafian piękny kościół; parafia ma dusz 4200. Jest też tu st. dr. żel. petersb. warsz. , na przestrzeni BiałystokWilno, między Sokółką a Grodnem, o 24 w. od Grodna. Domów 191, mk. 1083 t. j. 445 katol. , 438 izr. , 38 prawosł. Zarząd polic, stan dla 4ch gmin wiejskich i zarząd gm. kruglańskiej. Cerkiew, 3 dm. modl. Handel bardzo nieznaczny 10 sklepów. W okolicy poławiają się pstrągi. Otrzymała K. prawo miejskie od królowej Bony 1546 r. ; r. 1588 zaliczała się do dóbr stołowych królewskich. W XVIII w. była w posiadaniu Tyzenhauza, 1796 1808 koronne miasto pruskie. Por. Grodno II, 831. Kuźnica 1. Bobrowska, wś nad Prosną, pow. ostrzeszowski, par. Doruchów ob. , st. p. Grabów, należała niegdyś do Bobrownik, później w drodze działów odseparowana, stanowiła przez czas dłuższy własność Wiewiórowskich, dziś zaś jest w ręku niemieckiem. Wś i gm. mają dwie miejsc a K. Borowska, wś; b Marczykowskie pustkowie; 24 dm. , 217 mk. ; 25 ewang. , 191 katol, 1 żyd; 50 analf. Tel. w Grabowie o 5 kil. ; st. kol. żel. Ostrzeszów o 15 kil. . Dom. i gm. mają 2027 mr. rozl; 3 miejsc a K. Borowska, dom. ; b Marczykowskie folw. ; c Jagiela, karczma; 14 dm. , 117 mk. ; 8 ewang. , 104 katol, 5 żyd. ; 45 analf. 2. K. Mylśniewska, wś, pow. ostrzeszowski, 53 dm. , 523 mk. ; 356 ewang. , 161 katol, 6 żyd. ; 136 analf. Poczta i tel. w Kobylej Górze o 3 kil st. kol żel Ostrzeszów o 12 kil. 3. K. Kuźnica Kuźnica Kuźnica Kuźnica Kuźnice Skakawa, wś, pow. ostrzeszowski, 64 dm. , 414 mk. ; 43 ewang. , 368 katol. , 3 żyd. ; 109 analf. Najbliższa poczta, tel. i st. kol. żel. w Podzam czu. 4. K. Słupska, wś, pow. ostrzeszowski, 23 dm. , 202 mk. ; 3 ewang. , 199 katol; 62 analf. 5. K. Słupska, folw. tamże; razem ze Słupią ma 11 dm. , 168 mk. ; należy do dom. i gm. Słupi, 6. K. Stara, wś, pow. ostrzeszowski, 25 dm. , 291 mk. ; 88 ewang. , 195 katol, 8 żyd. ; 108 analf Poczta w Doruchowie o 2 kil; st. kol żel. i tel. w Ostrzeszowie o 9 kil 7. K. Stara, folw. tamże, 1461 mr. rozl z Gruszkowem, ma 2 dm. , 50 mk. ; należy do gm. i dom. Doruchowa. 8. K. Trzcińska, wś i gm. , pow. ostrzeszowski, dwie miejsc a K. Trzciń ska, wś; b Piła, młyn; 29 dm. , 209 mk. ; 13 ewang. , 196 katol; 39 analf Najbliższa poczta w Trzcinicy, st. kol. żel i tel. Łąka, cokolwiek dalsza st, kol żel. Kępno. Nazwy powyższych miejscowości naprowadzają na przypuszczenie, że w okolicy znajdowała się ruda żelazna, któ rą przerabiano na różne narzędzia, i W istocie na różnych cmentarzyskach powiatu ostrzeszowskiego, które dyrektor Schwartz zbadał, ur ny obłożone i przykryte są rudą żelazną, aże by wiatr, zdmuchnąwszy lekki piasek z ponad urn, nie odsłonił takowych wraz z popiołami. W rozmaitych miejscach odkryto, np. pod Pod zamczem, całe góry rudy, i obok doły, ze śla dami ognia, mające 5 stóp średnicy, 5 stóp głębokości; spodem wyłożone twardą, mocno ubitą masą, dokoła kamieniami polnemi obsta wione. Doły te podobne są do pierwotnych piecy do przetapiania żelaza, używanych teraz jeszcze przez nieucywilizowane ludy azyatyckie i afrykańskie. W okolicy K. znajduje się ich dość znaczna liczba. W nowszych czasach surowiec żelazny, który się w tych okolicach w wielkich ilościach znajduje, posyła się do hut żelaznych górnoszląskich, gdzie przez wydobycie gorąca silnego, jakiego dawniej nie znano, z surowca tego jeszcze się wytwarza żelazo. Dawniej odrzucano go, nie umiejąc spożytkować. Cały powiat ostrzeszowski bo gaty jest w rudę żelazną, która w większych pokładach mianowicie ciągnie się wzdłuż Pro sny i jej pobocznych, aż do Szląska, do pow. kluczborskiego; dość często natrafia się na wię ksze bryły, których używano częstokroć do budowli kościołów, a w najnowszych czasach jeszcze do stodół. Ponieważ pomiędzy rudą żelazną w różnych miejscach wydobyto sre brnę monety rzymskie, dowodem to niezbitym, że topiono żelazo w tych stronach za czasów bardzo dawnych pogańskich. Nazwy; Kuźnic, Rudniczyska i t. p. potwierdzają dawne tradycye o eksploatacyi żelaza. M. St. Kuźnica 1. inaczej Załęże ob. , pow. bytomski. 2. K. in. Szum ob. , pow. olesiński. 3. K. według. Knie nazwy wsi Hüttendorf, pow. wielkostrzelecki; Hammer pow. toszeckogliwicki i w tymże powiecie Zainhammer, nareszcie młyna do wsi Ruda. 3. K. , niem. KenchenHammer, wś, pow. sycowski, parafia ewang. Międzybór. 5. K. , niem. Hammer, folw. do wsi Dąbrowa ob. , pow. namysłowski. 6. K. , niem. Hammer, folw. do wsi Eckersdorf. tamże. 7. K. Czeszyńska, niem. Tscheschen Hammer, wś, pow. sycowski, par. Gościce. Do niej należy os. Smolak. 8. K. Gościcka, niem. GoschutzHammer, wś tamże, z osadą Skornia, 9. K. , por. Hammer. 10. K. Katowska, niem. AltHammer, wś, pow. brzeski na Szląsku, par. Karlsmarkt. 11. K. Borecka, niem. Eisenhammer, wś, pow. olesiński, par. Oleszno, 28 bud. , 33 dm. , 181 mk. , 14 osad, 241 mr. ziemi. Należą do niej attynencye Kostorz, Bór i Neuhaeuser. Folw. K. Borecka należy do dóbr W. Borek. 12. K. Boguczycka, ob. Katowice, 13 K. , niem. Kunzendorf, kol, pow. bytomski, par. Bielszowice; 24 bud. , 31 dm. , 293 mk. , 37 osad, 199 mr. ziemi. F. S. Kuźnica, rz. , dopływ Ilii. Kuźnice 1. wś i folw. , pow. włocławski, gm. i par. Smiłowice. Dobra K. mają 471 mr. obszaru. W 1827 r. 15 dm. , 120 mk. Roziegłość folw. wynosi mr. 455 grunta orne i ogr. mr. 415, łąk mr. 14, pastwisk mr, 5, nieużytki i place mr. 22, bud. z drzewa 9, płodozmian 9polowy, młyn wodny. Wś Kuźnice os. 28, z gruntem mr. 169. 2. K. Drzewickie, folw. nad rzeką Drzewiczką, pow. opoczyński, gm. Krzczonów, par. Drzewica, odl od Opoczna 16 w. Jest tu 9 dm. , 88 mk. . 204 mr, obszaru. Huta żelazna zajmująca 29 robotników i pro dukująca za 49, 139 rs. rocznie. Br. Ch. Kuźnice zakopiańskie, także Hamrami lub Hamernią zwane, przysiołek wsi Zakopanego, w pow. nowotarskim, pół mili od kościoła zakopiańskiego odległy, w dolinie pot. Bystrego, w krainie Regli, a zwłaszcza między lesistą Krokwią od zach. , a skałami najeżonym Nosalem od wsch. . Wznosi się 988 m. npm. szt. gen. . K. te istniały już za czasów Augusta II r. 1701. Ostatni starosta nowotarski, Franciszek Richter, podstoli krakowski, przypisywał sobie założenie hut przod r. 1773 kosztem do 50, 000 florenów. Podał on prośbę do cesarza Józefa II d. 4 stycznia 1773 r. , aby synowi jego zatwierdzono posiadanie hut, oraz aby mu wolno było używać lasów tatrzańskich na potrzebę hut. Cesarz nie przychylił się do jego prośby; lasów wyrąbywać nie zezwolił, a drzewa tylko tyle używać mu było wolno, ile do opalenia mieszkania potrzebował na czas piastowania godności starosty. Przyznać mu atoli należy, że urządzeniem fabryk i kuźni żelaza w Tatrach podniósł przemysł zaniedbany tych okolic tak dalece, że w końcu przynosiły 17, 000 złp. zysku skarbowi ob. Herbarz Kuźnica mały lwowski. W r. 1800 huty tutejsze wraz z kopalniami wydzierżawił Reichsdorfer, c. k. wielicki rządca magazynowy, i miał je do roku 1804. W tym czasie powstały dwie fryszerki w Kościeliskach i znaleziono rudę w Miętusiej. Dotąd bowiem brano rudę z Magóry i Małej Łąki, a za czasów polskich z Hu ciska. Następnie przeszedł zakład w posiada nie Ernesta Blutowskiego i Gotlieba Langa, którzy w r. 1807 sprzedali go Janowi Homolaczowi. Po nim odziedziczył syn jego Emanuel Homolacz, który w r. 1824 nabył część ststwa nowotarskiego wraz z lasami. Umarł 1830 r. Syn jego Edward z końcem r. 1868 sprzedał Zakopane wraz z K. pruskiemu obywatelowi p. Ludwikowi Eichbornowi, któ ry do dnia dzisiejszego ma je w posiadaniu. Jest tu walcownia, piec do wytapiania rudy i 4 młoty poruszane wodą. Oprócz tego papier nia i tracz. Zasługuje tu na uwagę piękny dwór, w którego ogrodzie znajduje się żelazne popiersie arcyksięcia Franciszka Karola. Mo del drewniany do tego popiersia robił góral z Gliczarowa przy Poroninie, Wawrzyniec Ku łak, według małego kilka cali wysokiego po piersia porcelanowego. W r. 1875 stanął tutaj zakład wodolecznicy staraniem ś. p. dra Ganczarskiego. Atoli ten zakład hydropatyczny nie mogł się rozwinąć. Czyt o nim w art. Br. Gustawicza Kilka wspomnień z Tatr w Wę drowcu, 1879, t. 6, str. 183. Br. G. Kuźnicisko. Tak się zowie, według Knie, folw. do Dzierzna dolnego i młyn wodny do Schalschy, pow. toszeckogliwicki. Kużniczka 1. folw. , pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa, odl. od Sieradza 29 w. Należy do majoratu Kuźnica zagrzebska. 2. K. , folw. , pow. wieluński, gm. i par. Praszka, odl. od Wielunia w. 18, dm. 2, mk. 24. 3. K. , kol. , folw. i młyn, nad rz. Lizwartą, pow. często chowski, gm. Kuźniczka, par. Krzepice, o 30 w. na płn. od Częstochowy przy szosie do Wielunia. Jest tu urząd gminny. Kol. ma 53 dm. , 437 mk. , 616 mr. ziemi włośc, folw. 1 dm. , 18 mk. , 280 mr. , os. młyn. 1 dm. , 12 mk. , 1 mr. i os. karcz. 1 dm. , 5 mk. , 2 mr. rządowe. Por. Krzepice. Gmina K. należy do sądu gm. okr. I w os. Krzepice, gdzie i st. poczt. , ma obszaru 9863 mr. i 4308 mk. , t. j. 2023 męż. , 2285 kob. 1880 r. ,. 4. K. lutrow ska, pustk. , pow. częstochowski, gm. Kuźnicz ka, 9 mr. ziemi włośc. 5. KNowa, kol. i folw. nad rz. Białą Przemszą, pow. będziński, gm. Łosień, par. Bolesław. Leży na lewo od drogi bitej z Dąbrowy górniczej do Olkusza; kol. 9 dm. , 65 mk. , 171 mr. , folw. 1 dm. , 9 mk. , 126 mr. ; majorat gen. Szulmana. 6. K. , os. młyn. , pow. kielecki, gm. Piekoszów, par. Strawczyn. Br. Ch. Kuźniczka 1. niem. Kuschnitzka, wś i dobra, pow. kozielski, o 5 kil. na płn. wschód od Koźla, nad Kłodnicą i przy drodze żel. kozielskowielkostrzeleckiej, par. Sławęcice; 20 bud. , 23 dm. , 217 mk. Wś ma 17 osad. 74 mr. rozl. ; dobra należą do Żabińca. 2. K, osada hutnicza koło Zandowic, pow. wielkostrzelecki. 3. K. , niem. Kusnitzka, wysoki piec w gm. Polskawieś, pow. toszeckogliwicki. F. S. Kuźniczka, rzeczka, bierze początek pod wsią Odrowążek, w pow. kieleckim, gm. Samsonów, płynie przez wsio Nowki, Zbrojów, Jarlin i przebiegłszy siedm wiorst wpada pod Gilowem do Kamienny z praw. brzegu. Kuźnie, mały przys. śród lasu nad pot. Chechłą w płd. stronie Chrzanowa. Kuźnieck, miasto pow. w gub. saratowskiej, nad rz. Trujewą, 1377 w. od Petersburga a 422 od miasta gubernialnego odległe; 15825 mk. , st. pocz. Kuźnieczycha, st. p. w pow. warnawińskim gub. kostromskiej, w punkcie rozszczepienia się dróg z Makaryewa do Warnawina i Wietługi. Kuźniery, część Bartatowa, pow. grodecki. Kuźniki, wś włośc, pow. lipnowski, gm. Mazowsze, par. Łążyn, odl. o 25 w. od Lipna, ma 23 dm. , 155 mk. , 319 mr. gruntu. Jest tu szkoła początkowa. Kuźniki, niem. Falkenhein, folw. , pow. ostrzeszowski, 909 mr. rozl. , 3 dm. , 34 mk. ; należy do gm. Olszyna St. pocz. i kol. żel. Ostrzeszów o 4 kil. Kuźnirze, polana z zabudowaniami na po łudniowym stoku góry Kiczerki 798 m. w obrębie gminy Szarzego, w pow. żywie ckim. Br. G. Kuznocin 1. wś i folw. , pow. sochaczewski, gm. Kozłów biskupi, par. Sochaczew. Młyn parowy, do 100 czetwerti zboża dziennie mogący przerabiać, założył tu 1864 r. Wiktor Maringe; skąd nazwa młyna Marężów. W 1827 r. wś rząd. , li dm. , 98 mk. Folw. K. z wsią K. i Rozlazłów rozl. mr. 450, grunta orne i ogr. mr. 330, łąk mr. 15, pastw. mr. 51, lasu mr. 15, nieuż, i place mr. 38, bud, z drzewa 21; płodozmian 9polowy, pokłady torfu. Rze ka Bzura przepływa granicą południową. Wś K. osad 3, z gran. mr. 20; wś Rozlazłów osad 5, z grun. mr. 197. 2. K. , kol. , os. młyn. i os. karcz. , nad rz. Moszczanką, pow. piotrkow ski, gm. Bogusławie, par. Wolbórz Łaski, Lib. ben. II, 175; Kod. dypl. polski II, 85, 100. Br. Ch. Kuzowka, kol. do wsi Łęki, pow. kozielski. Kuzowo, wś w pow. lęborskim ziemi pomorskiej. Kuzy, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. 12 w. od Maryam Kuźnicisko Kuznocin Kuzowka Kuzowo Kuzy pola, ma 18 dm. , 132 mk. W 1827 r. 6 dm. , 97 mk Kuzyki 1. część Baszni górnej, pow, cieszanowski. 2. K. , część Szkła, pow. jaworowski. 3. K. , część Radruża, pow. RawaRuska. Kvacsan węg. , ob. Kwaczany, Kwacicy, niem. Quatitz, wś przeważnie serbska, na saskich Łużycach, w pow. budy szyńskim. W r. 1880 ludności w ogóle 376, w r. 1875 Serbów było 279. Pamiętna gło śnym, wieloletnim procesem. W r. 1661 gmi na tej wsi kupiła rycerską posiadłość od Wiganda v. Lützelburg za 4000 talarów. Prze ciw nabyciu protestował stan rycerski gór nych Łużyc, sukcesorowie sprzedawcy wystą pili również z procesem. Gmina broniła się, wybrawszy sobie za protektora kapitułę św. Piotra w Budyszynie. Blisko sto lat ciągnął się proces, ukończony nareszcie w r. 1759 deklaracyą zeznaną na korzyść gminy przez hra binę T. Reddern, właścicielką Delniej Horki, z którą Kwacicy tworzyły niegdyś jedne po siadłość. A. J. P. Kwaczała z Siemotą, Kamionką i Włosieniem, wś w pow. chrzanowskim, przy goscińcu z Krakowa do granicy szląskiej i Oswięcima, w równinach podszytych lasami. Ta wś ma szkołę ludową dwuklasową, należy do pa rafii w Babicach rzym. katol, i liczy 1669 mk. rsym. katol. Pos. wiek, Jul. Patelskiej ma obszaru 232 mr. roli i 411 mr. lasu; pos. mniej 1198 mr. roli, 129 mr. łąk i ogr. i 385 mr. pastw. Ludność wsi dzierżawi grunta więk szej posiadłości i trudni się obok rolnictwa koszykarstwem, garncarstwem i wyrobem kapę luszy słomkowych. Ta wś graniczy na wschód z Alwernią, na płn. z Regulicami, na zach, z Ba bicami, a na płd. z Rozkochotrem. Tu w ostatnioh czasach odkryto ciekawe cmentarzysko, które Kirkor i Kopernicki zbadali. Czyt, Kło sy XIX, str, 110, 120. Mac. Kwaczałka, rzeczka, poczyna się niestałym strumieniem między wzgórzami wsi Kwaczały, w pow. chrzanowskim, płynie od płn, ku płd. Przerzyna w obrębie tej wsi gościniec kra kowski, gdzie tworzy koryto suche, 6 m. szer, a 1 m, głębokie; poczem przechodzi na łąki kwaczalskie, gdzie strumień ten dochodzi do 2 i pół m. szer. z brzegami przeszło metr wy sokimi. Przeszedłszy na obszar gminy Rozkochowa, tworzy koryto 3 m. głębokie i opłynąwszy wś Rozkochów, wpada do Wisły na przeciw wsi Smolic, Długość biegu 6 kil. Należy do rzek deszczowych i wzbiera nagle po ulewach, topiąc południową część wsi Kwa czały. Czyt. Marczykiewicza Hidrografia miasta Krakowa i jego okręgu, Kraków, 1847. str, 54. Br. G. Kwaczań, węg. Kvacsany, wś w hr, szaryskiem Węg. , kościół filial. gr. katol, . obszerne lasy, łąki, 218 mk. H. M. Kwaczani, Kaweczani, węg. Kavecsany, Kuvocsan, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół katol. paraf, obszerne lasy, wapienniki, 842 mieszk. H. M. Kwaczany, węg. Kvacsan, wś słowacka w hr, liptowskiem Węgry, nad rz. Kwaczanką, w dorzeczu Wagu, w dystrykcie średnioliptowskim, u południowych stóp Tatr liptowsko orawskich; w miejscu znajduje się staro żytny kościół parafialny łaciński p. w, św. Katarzyny, Rok wzniesienia jego niewiadomy. Metryki sięgają roku 1698. W samej parafii jest dusz rzym. katol. 469, protest. 5, nieun. 68, żydów 10, razem 543. Do taj parafii na leży wś Dłuhałuka, w której dusz rzym. katol. jest 179, prot. 13, żydów 25. Razem cała parafia kwaczańska liczy 760 dusz 1878 r. . Protestanci należą do par. ewang. w Sielnicy. St. p. w Sielnicy. Br. 0. Kwaczanka, rzeka podgórska, w hr, lip towskiem Węgry, zowiąca się w górnym bie gu Huciańskim potokiem, wypływa z Tatr za chodnich, w dziale Hal liptowskoorawskich, na północnym ich stoku, niedaleko granicy między Orawą a Liptowem, na zachód liptow skiej wsi, Hutami zwanej. Tu od tej wsi zo wie się Huciańskim potokiem. Płynie łukiem na południowy zachód przez wieś Huty. Tuż za wsią zwraca się na południe i przechodzi w piękny, górski wąwóz, przecinający na po przek Hale liptowsko orawskie. Od wschodu nad tym wąwozem wznoszą się szczyty tych hal, t. j. Zawory i Ostry wieroh 1125 m. , a od zachodu szczyty bezimienne 1079 m, i 1208 m. Opuściwszy ten wąwóz, wypływa na obszar wsi Kwaczan, którą przepływa. Płynąc w kierunku południowym, zrasza wsi liptowskie, jak Dłuhąłukę, Bernice, Sielnicę, Nieżytowce, poniżej których, przerżnąwszy drogę kolei bogumińskokoszyckiej, uchodzi z praw. brzegu do Wagu, naprzeciwko Dechtar niżnich. Długość biegu wynosi 17 kil. Przyjmuje liczne potoki górskie, a mianowicie z praw, brzegu Świniarski potok, Borowy ja rek i Proseczankę; z lew. brzegu Suchy potok. Spad wód podają następujące liczby około 1100 m, źzódła; 789 m. kościół w Hutach; 743 m. karczma huciańska przy wejściu do wąwozu; 675 m. wąwóz u stóp Ostrego wier chu; 611 m. Dłuhałuka; 541 m. karczma Jarkowiec; 540 m, ujście. Pędzi młyny przy ujściu Borowego jarku, w Kwaczanach, w Sernicach i w Nieżytowcach. Br. G. Kwacze 1. wś pryw. , pow. dzisieński, o 64 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , gm. Lipniszki, 24 dm. , 144 mk. katol. 2. K. , wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm, od Oszmiany o w. 58, Kwaczań Kwacze Kuzyki Kwaczałka Kwacicy Kuzyki Kwaczany Kwacicy Quatitz 1880 1875 279 1661 L Kwaczanka Kwaczany Kwaczani Kwaczała Kwaśnica Kwaśniczka Kwaśniczyk Kwaśnik Kwaśnina od Dziewieniszek w. 30, dm. 15, mk. katol. 85 1866. Kwacze, wś w pow. nowogródzkim, nad rzeką Uszą, przy drodze wiodącej z Nieświeża do Krętego Brzegu, ma osad 34. Miejscowość wzgórkowata, bezleśna. Al. Jels. Kwaczówka, wś należąca do b. klucza starowiśniowieckiego na Wołyniu. Kwaczówka, pow. jampolski, przedmieście Krasnego. Kwaczowskie, krótkie ramię górskie na granicy Orawczyka i Kozłowej w pow. stryjskim. Zaczyna się na lew. brzegu Orawczyka dopływu Orawy i idzie w kierunku płn. , dochodzi 943 m. wysokości, łączy się na płn. wsch. z Kiczerą Kropiwną a na płn. zach. z ra mieniem górskiem Kozie. Wody jego spływają na płd. do Orawczyka, na płd. wsch. do Orawy pot. Roztoczyny i inne. Lu. Dz. Kwaksze 1. wś włośc. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 36 w. od Wilna, 5 dm. , 45 mk. katol. 2. K. , folw. szlach. , tamże, 1 dm. , 22 mk. katol 1866. Kwapinka, wś w pow. wielickim, należy do parafii rzym. kaw. w Gdowie Długosz, Lib. ben. I, 232, a urzędu poczt. w Dobczy cach; leży na prawym brzegu Raby, 320 m. npm. i liczy 262 mk. rzym. katol. Ta wioska była przed r. 1464 Barbary z Topoli, żony Mi kołaja Reja z Szumska, która ją w tym roku sprzedała Mikołajowi Krzeszowi za 195 grzy wien monety krakowskiej liczby polskiej zwy kłej, z prawem odkupu do trzech lat doku ment u Morawskiego, Sądeccz. II, 237 z archi w. Now. Sącza. Zapewne wykup nastąpił, bo potem ożenił się z Barbarą Stanisław Stadni cki Czech i dostał w posagu Mierzeń, Kwapinkę i Gruszów. K. graniczy na południe z Mierzeniem, na północ i zach. ze Strzyszową i Zręczycami. Mac. Kwarmo, niem. Quarzau, wś, pow. wejherowski, ob. Chwarzno, Kwas, os. młyn. , pow. konecki, gm, i par. Gowarczów ob. . Od Końskich 6 w. odl. Gruntu mr. 98, dm. 4, mk. 31. Młyn wodny. Kwasieborzyno 1. obrybne, os. włośc, pow. płoński, gm. Stróżęcin, par. Gralewo, odl. o 25 w. od Płońska, ma 1 dm. , 10 mk. , 31 mr. gruntu. 2. K. Sójki, wś, pow. płoński, gm. Stróżęcin, par. Gralewo, odl. o 25 w. od Płońska, ma 3 dm. , 48 mk. , 195 mr. gruntu. Kwasin, ob. Chwaszczyn. Kwasków, nad rz. Swędrnią, wś i folw. , pow. kaliski, gm. i par. Błaszki Łaski, Lib. ben. II, 58; odl. od Kalisza w. 32; wś dm. 14, mk. 109; folw. dm. 6, mk. 29. W 1827 roku dm. 21, mk. 156. Folw. K, rozl. mr. 432, grunta orne i ogr. mr. 350, łąk mr. 39, pastw. mr. 3, nieuż, i place mr. 40, bud. murow. 1, z drzewa 17; płodozmian 11polowy. Wś K. osad 25, z grun. mr. 86. Jan na K. i Zawa dach Parczewski marszałkował ziemi sieradz kiej 1665 w Szadku na sejmie, który uchwalił żeby stanąć po stronie króla przeciw Lubomirskiemu. A. J. F. Kwaśna góra, góra w obrębie gm. Nowicy, w pow. gorlickim, na płd. tejże wsi, nieopodal granicy tejże gm. z Uściem ruskiem, pod 38 50 57 wsch. dłg. g. F. , a 49 32 33 płn. sz. g. Stoki północne i wschodnie pokry wają pola orne, stoki zaś południowe i zacho dnie lasy mieszane. Tamte stoki opadają zwol na do potoku Przysłopu, te zaś do doliny rzeki Ropy i Zdyni. Na południowozachodnim stoku tej góry wytryska potok bezimienny. pły nący leśną dolinką przez hutę szklaną 456 m. , należącą do Uścia ruskiego i wpadający do p. Zdyni. Wznosi się 622 m. Na zach. od niej, przy ujściu Przysłopu do Ropy, wznosi się lesisty czubek Szczob 669 m. . Br. G. Kwaśna Woda. Tą nazwą mianowali da wniej tak górale zakopiańscy, jak spiscy, dzi siejsze Szczawy sławkowskie czyli Szmeks, dla wód kwaśnych, które tam wytryskują. Jeszcze dziś można usłyszeć Idę do Wód Kwaśnych, t. j. do Szmeksu. Czyt. art. Szczawy sław kowskie. Br. G. Kwaśne, niem. Kwasni, młyn nad małą strugą, dopływem Drwęcy, po lewym brzegu, pow. brodnicki, bud. 4, dm. 2, katol. 1, ew. 2. Gmina W. Głęboczek, par. Pol. Brzozie, pocz. Bartniczka. Kś. F. Kwaśne, folw. dóbr Chróścice, pow. opolski. Kwaśne, jez. , ob. Człuchowo I, 866. Kwaśne łąki, ob. Gródek, t. II, str. 822. Kwaśni niem. , pow. brodnicki, ob. Kwaśne. Kwaśnianka 1. folw. dóbr Kopcie, pow. węgrowski, gm. Grębków, par. Kopcie, o 14 w. od Łochowa. Ma 1 dm. , 3 mk. , 389 mr. rozl. W 1827 r. 11 dm. , 72 mk. 2. K. , folw. dóbr Gałki, pow. węgrowski, gm. Borze, par. Pniewnik. Ma 2 dm. , 36 mk. , 177 mr. rozl. ; płodozmian 12polowy. Kwaśnica, część Horodyłowa, pow. złoczowski. Kwaśnica, folw. , pow. siedlecki, gm. i par. Żeliszew. Ma 3 dm. , 9 mk. , 248 mr. obszaru. Kwaśniczka, znaczne wzgórze nad praw. brzegiem Dniestru, na południe wsi Bukowny, w pow. tłumackim, pod 42 38 wsch. dł. g. F. , a 48 57 53 płn. szer. geo. , wznosi się do wysokości 350 m. npm. Br. G. Kwaśniczyk, ob. Dżumbir. Kwaśnik, ob. Golub II, 660. Kwaśnina, os. leśna, pow. łomżyński, gm. Kupiski, par. Łomża, odl 4 i pół w. od Łomży. Miano to nosi las i osada leśna, miejsce ulubione wycieczek zamiejskich mieszkańców Łomży. Nazwa Kwaśniny pochodzi od miejsc kwaśnych, t. j. błot i moczarów, znajdujących się Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 49. Kwacze Kwaśna Kwaśna góra Kwasków Kwasieborzyno Kwasin Kwas Kwarmo Kwapinka Kwaksze Kwaczowskie Kwaczówka Kwacze Woda Kwaśne Kwaśni Kwaśnianka kiedyś obficie w tych miejscach. Lasu znaj duje się na K. 120 mr. , przeważnie sosnowego, należącego do dóbr Stara Łomża. Osada liczy 2 dwor. i 134 mr. gruntu włośc. Por. Czerwo ny bór. L. Krz. Kwaśniów wś, pow. olkuski, gm. Ogrodzieniec, par. Chechło. Leży przy drodze z Pilicy do Olkusza, o 15 w. od Łaz. Wspo mina ją Długosz, jako dziedzictwo Jana h. Stary koń II, 196. W 1827 r. 42 dm. . 370 mk. Obszar dworski, rozparcelowany obecnie, miał przestrzeni 1746 mr. , t. j. grunta orne i ogr. mr. 5685 łąk mr. 59, pastw. mr. 31, lasu mr. 1029, nieuż. i place mr. 59, bud. mur. 13, z drzewa 21. Była gorzelnia, dwa młyny, pokłady kamienia wapiennego, torfu i marglu. Wś K. miała osad 67, z grun. mr. 552; wś Cieślin 08. 24, z grun. mr. 98; wś Huciska os. 13, z grun. mr. 89. Br. Ch. Kwaśno al. Budy Miłobędzkie, wś nad rz. Sierpienicą, pow. sierpecki, gm. Białyszewo, par. Sierpiec, odl. o 5 w. od Sierpca, ma młyn wodny, tartak, karczmę, 3 dm. , 13 mk. , 100 mr. ziemi włośc. Folw. należy do dóbr Miłobędzin. Kwasocice, przys, do Zegartowic, pow. wielicki, par. Góra ś. Jana. Por. Krzesławice. Kwasów, wś i folw. , pow. stopnicki, gm. Oleśnica, par. Pacanów. poczta w Stopnicy, dm. włośc. 8. Wś ta należała do r. 1868 do dóbr Mietel. Od poprzedniego dziedzica Kuczewskiego przeszedł K. w r, 1862 na własność Wilhelma Gottschalka, któremu głównie zawdzięcza swoje dobre urządzenie, zabudowania ze wspaniałym murowanym dworem, jako też zaprowadzenie płodozmianu 11polowy i założenie pięknego ogrodu. Rozległość własności dworskiej wynosi 409 mr. , i te prawie wszystkie są drenowane. Lasu niema. W XV wieku K. był własnością Jana z Rytwian kasztel. krakowsk. Długosz II, 424. W 1827 r. było tu 15 dm, , 122 mk. Kwasowce, wś, pow. słonimski, na zachód od Kosowa. Kwasowice, właśc. Kwasocice ob. . Kwasowice, wś i folw. , pow, skierniewi cki, gm. Dębowa Góra, par. Żelazna Łaski, Lib. ben. II, 286. W 1827 r. 6 dm. , 70 mk. Rozległość folw. wynosi mr. 572, grunta orne i ogr. mr. 530, pastw. mr. 1, wody mr. 2, lasu mr. 30, nieuż, i place mr. 9, bud. z drzewa 15; płodozmian 12polowy. Wś K. os. 14, z grun. mr. 26. Br. Ch. Kwasówka, wś, pow. radzyński, gm. Zagajki, par. Drelów rus. . W 1827 r. 51 dm. , 248 mk, obecnie 49 dm. , 339 mk, 1298 mr. ziemi. Kwasówka, wś, pow. grodzieński, ma paraf. kościół katol. Wniebowz. i Niep. Pocz. N. P. M. , zbudowany z muru przez wiernych 1871 Parafia katol dekanatu grodzieńskiego dusz 1961. Dawniej miała filią w Poniemuniu. Okolica płaska, bezleśna, gleba wapienna i gliniasta. Świałocz w tej parafii do Niemna uchodzi. Por. Grodno. Kwast al Kwastowskie, niem. Feldschtrowe, pustkowie do wsi Wendzin, pow, lubliniecki Kwasuty, wś, pow. wągrowiecki, 10 dm. , 97 mk, 11 ew. , 86 katol. , 37 analf. Poczta i tel. w Łopiennie o 6 kil. , kol. żel Gniezno o 26 kil Kwasy L wś, pow. siedlecki, gm. Królowa Niwa, par. Zbuczyn. Ma 14 dm. , 109 mk. , 289 mr. ziemi. W 1827 r. 12 dm. , 91 mk Por. Krzesk. 2. i. , ob. KolakiK. Br. Ch. Kwaszany, las obok wsi Popudni, pow. lipowiecki. Kwasze 1. wś, pow. rossieński, par. kołtyniańska. 2. K. , okolica szlach, i wś, pow. rossieński, par. girdyska; 639 stóp npm. wzniesione. Kwaszenina al. Kwaszenica, wś w pow. dobromilskim, 10 kil na płd. zach. od sądu powiat. , urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Dobromilu. Na płn. zach. leży Jamna górna, na płn. Makowa, na płn. wsch. Arłamów. na wsch. Michowa, na płd. wach. Katyna, na płd. Łopuszanka i Liskowate, na zach. Jureczkowa, Netrebka część Jawornika ruskiego i Wójtkówka. W płd. zach. strome obszaru nastaje pot. Wyrwa i płynie zrazu na płn. wsch. a potem na płd. wsch. do Michowej. Od praw. i lew. brzegu zasilają go w obrębie wsi liczna strugi, jako to Arłamówka, Czeremoszne, Deszczki, Sieniczki, Staubnicki, Urwychwist, Wapielnica i inne bezimienne, W dolinie Wyrwy leżą zabudowania wiejskie 400 m. npm. , na płd. od nich las Swiniński, łączący się W dalszym ciągu z Karaszynem ob. . Najwyższe wzniesienie tej części obszaru wynosi 625 m. Roztoka, na granicy płd. zach. . Zresztą wznoszą się na granicy płd. poszczególne punkta do 599 i 570 m. , reszta opada ku dolinie Wyrwy. Lewy brzeg Wyrwy wznosi się także zwolna ku płn. , w lesie Hniła dochodzi 554 m. a w lesie Braniów, ciągnącym się aż do granicy płn. , 611 m. Własn. więk. rządowa ma roli or. 75, łąk i ogr. 11, pastw. 18, lasu 3262 mr. ; własn, mniej. roli or. 1013, łąk i ogr. 150, pastw. 227, lasu 170 mr. Według spisu z r. 1880 było 666 mk. w gminie, 4 m obszarze dwors. obrz. gr. katol z wyjątkiem kilku rzym. katol. Par. rzym. katol. w Dobromilu, gr. katol w miejscu, należy do dekan. dobromilskiego, dyec. przemyskiej, i ma filią w Arłamowie. We wsi jest cerkiew. Jest tu tartak wodny o jednej pile zwyczajnej. Konsumuje on rocznie 200 metr. kub, drzewa jodłowego i świerkowego, a produkuje 124 m. kub. brusów. Są tu także ślady nafty. Wspo Kwaśniów Kwaśniów Kwaśno Kwasocice Kwasów Kwasowce Kwasowice Kwasówka Kwastowskie Feldschtrowe Kwasuty Kwaszany Kwasze Kwaszenina Kwaszyn mina o tem Siarczyński Rkp. Ossol. Nr. 1825, dodając, że w ziemi znajduje się niekiedy stwardziałość żywiczna, która zapewne czem innem nie jest, jak tylko stwardniałym olejem skalnym. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do klucza dobromilskiego. Lu. Dr. Kwaszyn, wś, pow. stopnicki, gm. Drożęjowice, par. Dzieraznia, nad rz. Jakubówką. Była własność biskupów krakowskich i proboszczów sandomierskich; wspomina ją Długosz I, 518 i II, 65. W 1827 r. wś duchow. 10 dm. , 103 mk Kwejsa, rz. , ob. Kwiaź. Kwellensztajn, st. poczt. w gub. ryskiej, pow. pernawski, w pobliżu stacyj Wolmar i Pernawa. Kweście, wś, pow. rossieński, par. kołtyniańska. Kwesy, ob. Kwiesy. Kwetanecy, ob. Kwjetanecy, Kwetkaw, Kwettendorf dok. , ob. Kwiatki. Kwetki, ob. Kwietki. Kwretko, Kwiatko, imiona własne, od których wiele nazwisk poszło. Kwiatki 1. w dokum. Kwetkaw, Kwettendorf, Quitau, Quetendorf, pow. chełmiński, folw. przy Płużnicy, na bitym trakcie chełmińskowąbrzeskim, 1 i pół mili od Wąbrzeźna, poda ny jest na mapach wojskowych i u Kętrz. urzędowe skorowidze go nie podają. R. 1745 pp. benedyktynki w Grudziądzu nabyły K. wraz z Płużnicą w zastaw za 28000 zł. od Jó zefa Piaskowskiego. R. 1761 Jan Orłowski, stolnik parnawski, wykupił te majątki napowrót. Por. Augustynowice i Grudziądz II, 886. 2. K. , niem. Blümchen, os. do Jaszcza, pow. świecki, w borze nad strugą bezimienną, do Czarnejwody uchodzącą, bud. 7, dm. 2, katol. 10, ewang. 7. Par. Jeżewo, szkoła Czersk, poczta Osie. Kś. F. Kwiatków 1. folw. i kol. nad rz. Wartą, pow. kolski, gm. Brudzew, par. Dobrów, odl. od Koła w. 10; kol. ma dm. 14, mk 115; folw. dm. 4, mk. 25. Czyt. Kod. dypl pol. I, 3, 63 i w. i. ; Łaski Lib. ben. I, 252. Por. art. Ląd. Według Tow. Kred. Ziems. folw. K, rozległy mr. 364 grunta orne i ogrody mr. 73, łąk mr. 48, pastwisk mr. 4, lasu mr. 143, nieużytki i place mr. 96, bud. z drzewa 14, wiatrak. Wś Kwiatków Nowy osad 26, z grun. mr. 399; wś Głowy os. 21, z grun. mr. 137; wś Gaj os. 22, z gruntem mr. 349; wś Walentynów osad 11, z grun. mr. 128; wś Bród os. 16, z grun. mr, 263; osada Nasierdzie gruntu mr. 24; wś Janów 08. 17, z grun. mr. 701; wś Praksedów m. 22, z grun. mr. 257; wś Ludomirów os. 31, z grun. mr. 325; wś Zagaj os. 13, z grun. mr. 74. 2. K. Stary, wś nad rz. Warta, pow. kolski, gm. Brudzew, par. Dobrowo. odl. od Koła 10 w. ; ma osad 18, dm. 16, mk. 145, grantu mr. 148. W 1827 r. 18 dm. , 274 mk. Kwiatków 1. wś. pow. odolanowski, 14 dm. , 124 mk. ; wszyscy katol; 41 analf. Poczta w Skalmierzycach o 6 kil; st. kol. żel. i tel. w Ostrowie o 8 kil. 2. K. , dom. , 2411 mr. rozl. ; 3 miejsc a K. , dom. ; b cegielnia; c Krzyżaki, leśnictwo; 14 dm. ; 236 mk. ; 11 ewang. , 225 katol. ; 70 analf. W okolicy rozkopano cmentarzysko z grobami płaskiemi, w których się znajdowały przedmioty żelazna. Odznacza się K. pięknemi gospodarczemi budynkami, wybornym sadem owocowym i winnicą. Należał do czcigodnego obywatela ś. p. Samuela Czyrnera, który pracą rąk własnych zebrany majątek oddał prawie cały ma cele dobroczynne. Dziś należy do Skórzewskich. Kwiatkowa, w dok. Quetkowa, jezioro, pow. niborski, ob. Kwiatkowo, Kwiatkówek, folw. , pow. sochaczewski, gm. Łazy, par. Zawady. Fabryka garnków, fajansów, cegielnia, staranne gospodarstwo rolne na ulepszonej, piaszczystej z natury glebie. Rozległość wynosi mr. 216, grunta orne i ogrody mr. 154, łąk mr. 4, pastwisk mr. 47, nieużytki i place mr. 11, bud. mur. 5, z drzewa 6, wiatrak. Kwiatkowice, wś i folw, , pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Kwiatkowice Łaski, Lib. ben. I, 383. Leży przy szosie od Szadku do Lutomierska. Od Lutomierska odl 6 w. , a od Łodzi 18; osad włośc. 45, mk. 350. W 1827 r. 33 dm. , 270 mk. Przestrzeni ogółem mr. 1500, z których w posiadaniu dwors. 944 1 2 to jest lasu 182 1 2, łąk 70 mr. , a gruntu orne go 690, reszta w posiadaniu włościan. Gospo darstwo 10polowe płodozmienne, budowle mu rowane, grunta po większej części glinkowatopróchnicowe ze spodem nieprzepuszczalnym. Szkoła elementarna, młyn wodny i sklepik z drobnemi wiktuałami. Wś ta stanowiła nie gdyś własność ks. Sanguszków, posiadających rozległe dobra w dawnem województwie kali skiem. W końcu XVII w. przeszła do rodziny Mączyńskich, a na początku XIX do rodziny Leopoldów. Kościół paraf. murowany p. w. ś, Mikołaja i ś. Doroty, założony na miejscu dawnego drewnianego w r. 1606 przez Kacpra Puczek i żonę jego Annę z Sarnowa, jak o tem świadczy pomnik fundatorów w tymże, kościele znajdujący się. Obok kościoła grób familijny rodziny Leopoldów, W aktach kościelnych z r. 1775 zamieszczoną jest wizyta arcybiskupa de Lasco, szczegółowo opisująca ten kościół. K. par. , dek. łaski, ma 1386 wiernych. Należą do niej wsie K. , Dobruchów, Leśnica. Wola Czarnyska. Czarnysz, Wrząsawa, Wandzin i Dobków. Józef Leopold, Kwiatkowice, folw. , pow. janowski, gm. Stróża, par. Kraśnik Kwiatkówek Kwiatkowa Kwiatków Kwetki Kwetkaw Kwetanecy Kwesy Kweście Kwellensztajn Kwejsa Kwiatkowice Kwaszyn Kwiatkowszczyzna Kwiatkowice Kwiatkowice, folw. należący do Umiastowskich, nad stawem, pow. oszmiański, 3 okr. adm. od Oszmiany o w. 46, od Dziewieniszek w. 16, mk. katol 85 1866. Kaplica katol. parafii Subotniki. Kwiatkowiczki, była wś w parafii Kwiatkowice, pow. łaski według Lib. ben. Łaskiego. Kwiatkowizna, os. przy szosie warsz. pe tersb. , pow. makowski, gm. Sielc, par. Szelków. Kwiatkowo, wś, pow. przasnyski, gm. i par. KrzynowłogaWielka, odl. o 22 w. od Przasnysza, ma 10 dm. , 60 mk. , 326 mr. gruntu, 9 nieuż. Według Tow. Kred. Ziems. folw. K. rozległy mr 315 grunta orne i ogrody mr. 202, łąk mr. 52, pastwisk mr. 9, lasu mr. 30, zarośli mr. 14, wody mr. 2. nieużytki i place mr. 8; bud. z drzewa 6. Wś K. os. 10, z gruntem mr. 16. Kwiatkowo, Łaskiego Lib. ben. wymienia wsie t. n. w par. Krotoszyn II, 15 i par. Ociąż II, 51. Kwiatkowo, dok. Quetthowa, jez. w pow. niborskim. Według dokum, z r. 1544 wraz z innem pobliskiem jeziorem Siemno stanowiło granicę wsi Komorowa. Czyt. Kętrz. Ludność polska, str. 344. Ks. F. Kwiatkowszczyzna, os. nad rz. Kirśnianką, pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya ob. . Rozległość wynosi mr. 197 grunta orne i ogrody mr. 106, łąk mr. 75, wody mr. 12, nieużytki i place mr. 4, bud. z drzewa 8, pokłady torfu, jezioro. Kwiatoń lub Kwiatów, wś, pow. gorlicki, ma cerkiew gr. katol. , przyłączoną do parafii w Uściu ruskiem i leży na praw. brzegu Ropy, 42 m. npm. , w okolicy górskiej i lesistej; 297 mk. gr. katol. Pos. wiek. p. F. Trzecieskiego ma 159 mr, lasu; pos. mniej. 492 roli, 114 łąk i ogr. , 171 pastw. i 110 mr, lasu. Graniczy na płd z Hańczową, na zach. ze Stawiszą, na wsch. ze Skwirnem a na płn. z Uściem ruskiem i Przysłupem. Mac. Kwiatonowice, wś, w pow. gorlickim, par. rzym. katol. w Bieczu, leży w. okolicy górskiej i lesistej, 422 mt. npm. , na zach. od Biecza, i li czy 489 mk. rzym. katol. Pos. wiek. Herm. Nejmanowskiego ma 240 roli i 84 mr. lasu, mn. pos. 379 roli i 41 mr. lasu; graniczy na zach. z Moszczenicą, na płd. z Zagórzanami, na płn. z Racławicami a na wsch. ze Strzeszynem. W XV w. Lib. ben. III, 201 własność kla sztoru tynieckiego. Mac. Kwiatów, ob. Kwiatoń. Kwiatuszki, niem. Blumenau. Kwiatyń, ob. Kwiecin. Kwiaź, Kwissa, Kwisza, Kwejsa, Diem. Queiss, rz. , lewy dopływ rzeki Bobrawy, płynie z gór Karkonoskich, uchodzi o 10 kil. powyżej Żegania, długa około 124 wiorst. Kwiazie, zaśc. włośc, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 52 w. od Wilna, 1 dm, , 6 mk. katol. 1866. Kwiczale, przys. do Nidka, na płn. od Nidka, pow. wadowicki. Kwidzyn, niem. Marienwerder, dok. Quedin, Quidin, Quidino, Castrum Quidin, miasto powiatowe i regencyjne w Prusach zachodnich, na wyniosłem wzgórzu prawego brzegu Wiały, pół mili stąd na zachód płynącej, nad Małą Nogatą, do której tu wpływa struga Liwna Liebe FL. Położenie ma niedogodne, górzyste, ulice wąskie, w większej części krzywe, komunikacyą utrudniające. Trakty bite dość liczne po różnych stronach rozchodzą się z miasta, jako to na Ślemno Gardeja do Grudziądza, do Prabut i Susza, przez Sztum do Malborka, do wsi Kamionek, przez Wisłę do Czerwińska, przez Rozpędziny do wsi Białki; roku 1880 niewykończono jeszcze do nowych Li gnów i do Nebrowa; ogółem 8 traktów. W ostatnim czasie przybywa miastu nowa kolej żel. malborskotoruńska czyli nadwiślańska, która tu ma stacyą; przedtem najbliższa stacya była w Czerwińsku za Wisłą, przeszło 2 mile odległa, do której najgłówniej ruch się odbywał Obszaru posiada K. wraz z dobrami Karczowice, przedmieściem Liebendamm, folw. Semler i Liebenthal 4536 mr. Dawniej całe pobliższe niziny aż do Wisły posiadało i obszerną okolice na wzgórzu, ogółem mórg 14000. Obecnie pozostały miastu 2 małe folwarki i 6 zabudowań na nizinach. Mieszkańców liczyło r. 1880 7580, r. zaś 1867 7373; katol. 661, ewang. 6360, bud. 1326, dm. 629. Dość ciasno zabudowanemu miastu nadają szerszą nieco postać liczne przedmieścia w pobliżu leżące, jak Stürmersberg, własność tutejszego gimnazyum, Knieborg, Dybowo, Marienfelde z lożą osobną i teatrem, cegielnia, Liebenthal, Liebendamm, Mareza i inne, do miasta nieprzyłączone. Rynek niewielki, czworoboczny, na 4 piętra budowany, dawniej wszystkie domy miały t. z. łuki czyli arkady Lauben przy dolnem piętrze, teraz już tylko po jednej stronie zachowane. Na środku rynku ratusz prostej ale starożytnej budowy z wysoką cienką wieżą, posiada stary obraz olejny króla Stefana. Na szczególniejszą uwagę zasługuje kościół luterski, przedtem katedra upadłej dyecezyi pomezańskiej, r. 1242 fundowany, następnie wraz z miastem po kilkakroć niszczony; w nowej okazałej postaci, jaką ma teraz, przez biskupa Bartolda w pierwszej połowie XIV w. wzniesiony, po kościele Panny Maryi w Gdańsku największy w Prusiech, 286 stóp długi, na zewnątrz z dwiema wieżami, wewnątrz przedzielony ścianą na większy kościół używany i drugi mniejszy, zwany dawniej polski. Z pod głównej trzeciej wieży, rodzaju baszty obronnej, szły 2 po nad sobą zbudowane ganki pod Kwiatkowice Kwiatkowiczki Kwiatkowizna Kwiatkowo Kwiatonowice Kwiatów Kwiatuszki Kwiatyń Kwiaź Kwiazie Kwiczale Kwidzyn ziemne sklepiono do pobliskiego zamku. Innego rodzaju. ganek obronny do dziś dnia przedstawia się na południowej fasadzie, jest sklepiony, łączy filary zewnętrzne i bywał dawniej do obrony używany. Wnętrze kościoła również okazałe, na 3 nawy podzielone. Wysokie sklepienie spoczywa na 10 filarach, okien jasnych 10, organ starożytny za wielkim ołtarzem; znajdują się jeszcze z katolickich czasów stare konfesyonały i różne figury świętych nie źle podobno rzeźbione. Naprzeciwko zakrystyi wiodą drzwi z napisem Disco vivere ut scias mori, do kaplicy grobowej generała Otona Fryderyka Ton der Groben, z licznych podróży sławnego, założyciela fortu kiedyś pruskiego Friedrichsburg na wybrzeżach Gwinei, następnie przez Duńczyków zajętego pod dzisiejszą nazwą Christiansburg, 1728. Szerokiego rozgłosu nabrał kościół przez ś. Dorotę, rodem z pobliskich Mątew, w Gdańsku zamężną, z cnót rozlicznych i nadzwyczajnej życia świętości sławną, którą tu r. 1393 w maju za zezwoleniem biskupiem w szczuplutkiej celi zamurowano i po śmierci następnego r. 1394 w końcu czerwca uroczyście pochowano. Do jej grobu, przy którym liczne działy się cuda, pielgrzymowali wierni z Kurlandyi, Inflant, Polski, Czech, Sląska i innych odleglejszych okolic. Trzewiki, które po niej pokazują, są fałszywe; cela przez reformatorów zburzona, tak że o jej grobie niewiadomo. Spowiednik Doroty, sławny i uczony Jan, kanonik kwidzyński, ma napis grobowy w kościele Mgr. iohans maiewerd sac theologie p. . fessor felicis matris dorothae novissimus confessor obiit anno Mcocc xvn die mensis xix septembris. Drzwiami po za wielkim ołtarzem wchodzi się do kościoła mniejszego, polskim zwanego, w którym dawniej nabożeństwo dla Polaków odbywało się. Wysoki jest ten kościół 58 stóp, długi 68, szeroki 33. Na ścianach wielkie freski, na początku XVI w. malowane, niestety obecnie aż do niepoznania niemal zniszczone, przedstawiają oprócz kilku świętych trzech mistrzów wielkich krzyżackich i 17 biskupów pomezańskich, z napisami ciekawymi, jako to Meister. werner. von. orsele. starp. noch. xpi. Gebort. Mccc. undt. in. dem. xxx. iare. Pod drugim obrazom czytamy Meister. ludolf. Kinnig. starp. noch. gotes. gebort. M. coc. undt. in. dem. xlvm. iare. Ci dwaj mistrzowie są tu rzeczywiście pochowani. Trzeciego mistrza von Plauen napis Meister. hirich. von. Plowwe. starp. noch. gotes. gebort. M. cccc. undt. in. dem. xm. iare. nie wiedzieć co oznacza i chyba jest fałszywy. Umarł bowiem, jak wiadomo, Henryk Plauen r. 1429, w Malborku pochowany, w roku tu podanym 1413 zaczął dopiero panować. Biskupi na reszcie obrazów przedstawieni są Ernst z Torgawy 1269, Albert f 1284, Henryk von Sund 1302, Chrystyan dr. thoolog. 1305, Lutho Ludwik von Baldersheim 1322, Rudolf z Elbląga 1333, Bertold 1346, Arnold 1364, Mikołaj I 1376, Jan I. mnich, z Elbląga 1409, Jan II Rymann al. Kinwang, dr. theol. 1417, Gerhard Stolpmann 1427, Jan III Vinkeler z Licbarku 1440, Kaspar Link z Dzierzgonia f 1463, Mikołaj II z Królewca 1471, Wincenty Kiełbasa bisk chełmiński i wieczny administrator pomezański 1489 i Jan IV 1501. Oprócz dwóch czy jednego wszyscy biskupi tu spoczywają. Pokazują w tym kośziele skrzynię odpustową 8 stóp długą, której niejakiś Faustus Sabaeus miał używać r. 1517, obrazy świętych na tle złotem wcale gustownie malowane, mściwie zniszczone przez luteranów. Jak to wyraźno znaki w ścianach okazują, była tu przedtem do chowania ciał pod całym kościołem krypta urządzona, którą jeszcze w całości roku 1709 Piotr W. oglądał. Następnie zniesiona i ziemią zarzucona. Wielkie kamienie pokrywające groby użyto na posadzkę wielkiego kościoła, niestety po największej części potłuczone i do nieczytelności niemal zniszczone. W związku z kościołem stoją ruiny wspaniałego dawniejszego zamku biskupiego, w czworobok bardzo okazale budowanego o 4ch wieżach, ku obronie naprzeciwko nieprzyjacielowi sposobnego. Oprócz wielu mniejszycli pokojów znajdowały się tu obszerne wspaniałe sale, mieszkania biskupów i kanoników kwidzyńskich. Po zniesieniu dyecezyi w skutek reformacyi rząd świecki zabrał pałac a obecnie sąd w nim pomieszczony. R. 1709 Piotr I cesarz rosyjski, Fryderyk I król praski, i posłowie polski i szwedzki odbyli kongres w pałacu przez kilka dni. R. 1798 z polecenia samego rządu gorzej niż po wandalsku rozebrano dwa najpiękniejsze skrzydła zamku, żeby cegły użyć na budowę innych budynków. Ze strony zachodniej ku Wiśle dobrze dotąd zachowało się t. z. Gdańszcze niem. Danziger, przydługi, na 4 kolosalnych łukach spoczywający sklepiony ganek o wielu komórkach szczupłych było to miejsce skryte, zwykle tak nazywane za krzyżaków i w podobny sposób przy wszystkich prawie zamkach krzyżackich budowane, obecnie na ciężkie więzienie dla zbrodniarzy zamienione. Ganki te były na przypadek wojny obronne ostatni łuk dosięgał podobno koryta Wisły, podówczas tu płynącej. Warte wspomnienia także starożytne wodociągi tutejsze, zaraz przy murze miejskim wzniesione, które całe miasto w obfitą i dobrą wodę zaopatrują. Podobno pierwotny pomysł tak długo zachowanych wodociągów, podobnie jak po wielu innych miastach pruskich, podał sławny nasz astronom Kopernik, Z pomiędzy reszty gma Kwidzyń Kwidzyń chów publicznych wymieniają się 1 kościół paraf. katolicki, nowszemi dopiero czasy gustownie wzniesiony; od reformacyi nie było tu zgoła żadnego kościoła, czeka jeszcze ne wybudowanie stosownej wieży; kazania polskie miewają się co 4tą niedzielę, chociaż ludność katolicka przeważnie polska; dyecezya tu już warmińska. 2 Gimnazyum r. 1837 dokońozone, ma obszerną bibliotekę i cenne zbiory przyrodnicze; szczególnie liczne są okazy ptaków. 3 Pałac regencyjny, około r. 1756 1762 dla rossyjskiego gubernatora Fermora zbudowany, z bardzo liczną, w dzieła cenne i rękopisy obfitą biblioteką. 4 Sąd dawniej apelacyjny r. 1800 wzniesiony, niezbyt praktyczny i niepozorny. 5 Teatr. 6 Synagoga. 7 Strzelnica i inne. Miasto K. nie bez przyczyny zowią osadą urzędników Beamtenkolonie. Znajduje się tu między innemi regencya kwidzyńska, 4 główne działy obejmująca, spraw wewnętrznych, spraw kościelnych i szkolnych, podatków, domen i lasów i wreszcie rolnictwa. R. 1867 było przy niej zatrudnionych urzędników 121; 36 ciu stanowiło kolegium regencyjne. Dalej był tu sąd apelacyjny obecnie ziemski w Grudziądzu, sąd obwodowy przedtem powiatowy, naczelny urząd celny, landratura, dyrekcya landszafty naczelna, dyrekcya landszafty prowincyonalnej, rendamt, stadnina prowincyonalna, dyrekcya zachod. prusk. zabezpiecz, od ognia, naczelna dyrekcya poczty, urząd miejscowej poczty, urząd stacyi kolei żel, urząd telegr. , magistrat, gimnazyum z 13 nauczycielami dr. Toeppen dyrektor, sławny badacz history i pruskiej, szkoła realna fryderykowska 9kłasowa, wyższy zakład żeński z seminaryum dla nauczycielek połączony i 1 d. Urzędnicy więc stanowią główną podstawę znaczenia i zamożności miasta; w nich zasiłek swój mają różne gałęzie rzemiosł i przemysłu. Najbardziej tu fabrykacya ksiąg i aktów kwitnie. Handel nieznaczny, ruch głośny ulic nie ożywia, Jarmarków odbywa się ośm dorocznych nz konie, bydło i kramne, nadto jeden na źrebce. Pod względem rzemiosł i przemysłu r. 1860 wyliczają apteki lekarzów 4, drukarń 2, księgarń 3, zakład litograf 1, zakład fotogr. 1, piekarzy 6, halb. 7, browar i, bednarz 1, introlig. 5, cukierni 3, tokarzy 2, farbiarzy 2, rzeźników 3, hoteli 9, szklarzy 3, złotników 2, zegarmistrz 1, rękawiczników 2, fabr. kapeluszy 1, kuśnierzy 4, blach. 5, garb. 2, mularzy 5, majstrów mulars. ciesiels. 3, fabryka machin 1, fabr. parowa olejni, fabr. wozów 1, mydła 1, zapałek 1, mebli 1, młynów 3, gwoźdz. 2, rymarzy 3, ślósarzy 3, kowali 5, kominiarzy 2, szewców 19, krawców 5, kołodziei 2, stolarzy 5, zdunów 3, cegielni 2, młyn papierny po za miastem nad Liwną 1, młyn kaszy 1, zboża 2, hamernie 2 i t. d. Zakłady dobroczynne i różne związki wielki szpital miejski, szpital mieszczański, lazaret prowincyonalny, szpital św. Jerzego, dom sierót, ochrona, kasyno mieszczańskie, resursa miejska, loża masońska do złotej harfy, towarzystwo strzeleckie przeszło 500 lat istniejące, towarzystwo upiększenia miasta i okolicy Verschönerungsverein i t. d. Kwidzyn pod nazwą stary Kwidzyn, zamek, wyspa Kwidzyn, później Kwidzynek, istnial oddawna śród nizin na ogromnej wyspie, podobno gdzie teraz leży wieś Mareza zamek ob. Kwidzynek. W XIII w. znajdował się w posiadaniu możnej familii Stanków, dziedziców wsi Tychnów pobliskich. 11. 1233 Burchard, burgrabia magdeburski, przybywszy tu ze zbrojnym zastępem, zamek ten przeniósł z wyspy na miejsce dzisiejszego położenia. Wkrótce potem książęta Konrad mazowiecki, Henryk Brodaty mazowiecki, Odonicz wielkopolski, Świętopełk pomorski, przybyli także na pomoc krzyżakom, wzmocnili zamek kwidzyński i miasto założyli; odtąd już tylko, jak i dziś, Kwidzyn, niem. Marienwerder, nazywany. Zamek ten leżał tuż przy mieście, wąskim parowem przedzielony. W późniejszych czasach kilkakrotnie burzony i na nowo odbudowywany, w końcu zaniedbany został. Ruiny po nim zachowały się aż do XVI w. , poczem zupełnie je rozrzucono i miejsce domami mieszkalnymi zajęto. Dotąd jeszcze zowie się to wzgórze zamczysko, niem. Altschlösschen. I to nowo miasto z grodem posiadali. przez dłuższy czas, jak się zdaje, Stankowie, R. 1235 miasto już murami opasane było, ufundowano kościół parafialny, przywileje nadano mieszczanom te same, jakie miało miasto Chełmno. Zarząd i załogę w zamku utrzymywali Stankowie, dziedzice dóbr obszernych całej tej okolicy. R. 1243 książę Świętopełk, powaśniony z zakonem, złączył się z Prusakami, napadł miasto i zburzył wraz z kościołem. R. 1254 Ernst z Torgawy, zakonu dominikańskiego, pierwszy biskup pomezański, w miejsce dawniej przeznaczonego działu przy Dzierzgoniu Christburg wybiera część koło K. i zamierza w tem mieście katedrę i stolicę biskupstwa ufundować; Dzierzgoń bowiem przez Prusaków często napastowany bywał. Lecz i w Kwidzynie długo jeszcze spokoju ani bezpieczeństwa żadnego nie było. Roku 1263 oddział zbrojny Prusaków nadciągnął pod Kwidzyn, został jednak odparty przez komtura dzierzgońskiego, na obronę miasta przybyłego. Wkrótce potem Prusacy, pod wodzą walecznego Monte zdobywszy ziemię chełmińską i pod Lubawą krzyżaków na głowę pobiwszy, z większą mocą K. naszli, lecz mała tylko ilość pokazała się miastu. Gdy załoga krzyżacka wypadła i za uciekającymi I uganiać się zaczęła, Prusacy z zasadzek po kazali się i wszystkich żołnierzy i lud wojenny wycięli, potem miasto obiegli i po słabej obronie zajęli; wszystkich mieszkańców, którzy do zamku ujść nie zdołali, zabili, albo do niewoli zabrali; miasto zaś całkowicie ogniem zniszczyli. Od r. 1265 1266, kiedy książę brunświcki Albert i landgraf turyngski Albert przybyli z wojskiem na pomoc krzyżakom, miasto pod ich osłoną odbudowane zostało. R 1266 Mestwin i Warcisław, książęta pomorscy, połączeni z Prusakami walczą naprzeciw krzyżakom, przyczem jak się zdaje miasto K, ponownie zburzone R. 1277 wódz sudawski Skomand zburzył gród i miasto K. Nareszcie ustały napady pruskie. Korzystając z błogiego wczasu biskup drugi z rzędu, Albert na nowo urządził i wzmocnił stolicę swoją w K. Kościół katedralny N. M. Panny i św. Jana Ew. , dość szczupły jak na początek, w wojnach tylokrotnie niszczony, odnowił. W kapitule zmianę zaprowadził, że tylko krzyżacy piastować mogą godność kanonicką. Dla braku dochodów 4 tylko początkowo kanoników ustanowił. Od jego też dopiero czasów, jak się zdaje, miasto K, wraz z okolicą należeć zaczęło prawnie do biskupów pomezańskich. R. 1285 rycerz Dytryk Stanko zrzeka się dóbr swoich w okolicy Kwidzyna, które był ojciec jego na własność otrzymał. Straż wojenną na zamku ma i nadal pełnić, za co 150 m. rocznie dostanie. Zarząd zaś zamku i miasta, niemniej i biskupstwa, który dotąd wykonywał, oddać powinien Janowi z Lniska, a gdy tenże nie zostanie od biskupa potwierdzony, dalej wykonywać będzie. R. 1293 tenże szlachetny Dytryk Stanko zrzeka się ostatnich praw swoich, jakie miał do zamku i miasta K, , poczem mu biskup inne jego dobra w zamian nadane potwierdził. Najwięcej zasłużony około podniesienia i dobrobytu miasta jest biskup Bertold 1346. On to, korzystając z przydłuższych pokojowych czasów, w miejsce niskiej i niepozornej starej katedry nową, do dziś dnia istniejącą, okazałą wybudował. Zapewne też zamek nowy biskupi i kapitulny, stojący w związku z katedrą, po którym dotąd znaczne są ruiny, za niego wzniesiony został. Miastu nadał r. 1336 nowy przywilej, przez który zamożność i wzrost jego nie mało powiększony; przywileje i prawa mieszczanom znacznie rozszerzył; wioski na nizinach Ziegeblak, Kurzebrak i Rathsweide na miejską własność zapisał. R. 1410 po bitwie pod Grunwaldem, kiedy król Wład. Jagiełło oblegał Malbork, biskup kwidzyński Jan II stawił się w obozie przed królem, przysięgę wierności złożył i dobrowolnie mia sto swoje K. mu oddał. Z pod Malborka przybył potem król do Kwidzyna, zwiedził grób św. Doroty i nowemi przywilejami miasto udarował. Później jednak napowrót miasto oddane zostało krzyżakom. R. 1414, kiedy na nowo wojna wybuchła, biskup Jan po drogi raz hołd złożył wierności i nawet w wojennym pochodzie królowi towarzyszył; miasto jednak Kwidzyn trzymało stronę krzyżaków. Wtedy król z wojskiem nadciągnął i po krótkiem oblężenia miasto zdobył; zamku tylko nie dostał, z którego mężnie bronili się mieszczanie, R. 1440 gdy panowanie krzyżaków stawało się coraz uciążliwszem, posłowie niektórych miast pruskich zgromadzili się tu d. 11 marca i ułożyli akt związku antykrzyżackiego, który potem od innych miast w liczbie 50 przyjęty i podpisany został. W następnej wojnie między krzyżakami a Polską, miasto K. dobrowolnie poddało się i przyjęło załogę polską; biskup Kasper Linke złożył hołd wierności i z zakonu krzyżackiego wystąpił. Wkrótce jednak, gdy wiadomość o klęsce Polaków pod Chojnicami nadeszła, napowtót z miastem do zakonu przystąpił. Obce zaciężne wojsko zalegało teraz Kwidzyn, a nie otrzymując żołdu, nielitościwie pastwiło się; kościoły nawet zrabowało. R. 1460 oddział polski zdobył miasto, splądrował i spalił; zamku z tumem, skąd się bronili mieszczanie, nie dostawszy. R. 1466 pokojem toruńskim przy zakonie pozostawione. R. 1478 skutkiem nowych waśni z krzyżakami miasto przez Polaków zajęte zostało wraz z zamkiem i w znacznej części spalone. Następnego już r. 1479 napowrót oddane. Roku 1519 w wojnie z mistrzem Albrechtem bran denburskim miasto przez dłuższy czas upor czywie oblegane, poddało się dopiero w roku 1520 Polakom, kiedy nowe posiłki nadcią gnęły. Następnie zaraz znowu oddane żakonowi. W samych zaczątkach reformacyi osta tni biskup tutejszy Eberard Queis przyjął naukę Lutra, przez co podał główny powód do szybkiego zlutrzenia miasta. Lud tylko pol ski z resztkami kapituły mocno stali przy sta rej wierze. Nawet przed królem polskim oskarżyła kapituła biskupa swego o fałszywą wiarę, pomocy prosząc. R. 1526 zlutrzały mistrz Albrecht, uwięziwszy trzech ostatnich kanoników, położył gwałtowny koniec kościo łowi katolickiemu w K. Miasto i dobra biskupie zajął na rządową własność, tum katoli cki jako kościół teraz farny lutrom oddał. Odstępczemu biskupowi na mieszkanie przezna czył miasteczko Miłomłyn Liebemuhl. Przez niejaki czas Polacy jeszcze odprawiali katoli ckie nabożeństwo w małym kościele swoim przy tumie, ale i to później ustało. R. 1576 król Stefan Batory nocował tu. Na pożywienie wojska jako i na wartę królewską wydano wtedy wołów 28, skopów 92, 5 kóp kurcząt, 3 kopy gęsi, 3 boczki soli, 1 beczkę masła, 10 połci, 90 korcy mąki, 18 łasztów owsa, 80 be Kwidzyń Kwidzyń czek piwa i 8 beczek wina różnego. R. 1588 i osadzeni zostali w K. Polacy, stronnicy arcyksięcia Maksymiliana, z nim razem pod Byczyną zabrani. R. 1628 król Gustaw Adolf; po ciężkiem oblężeniu zajął K. R. 1659 król Karol Gustaw z wielką siłą oblegał miasto; odciągnął jednak, nic nie uzyskawszy. Roku 1709 Piotr I, cesarz rosyjski, Fryder. I, król pruski, poseł polski Augusta II i poseł szwedzki zjazd tu odbylis na którem wyłączenie od tronu polskiego Stanisława Leszczyńskiego postanowili; zabawili 8 dni od 25 paźdz. poGząwszy. R. 1734 d. 17 czerwca król Stan. Leszczyński uszedł szczęśliwie z Gdańska przez Rossyan obleganego w odzież gburską przebrany; przyjęty gościnnie w K. , wziąwszy mundur pruski udał się stąd do Królewca. W czasie 7letniej wojny K. przez wojska rossyjskie opanowany i trzymany aż do r. 1762; gubernator rosyjski Fermor miał tu swoją rezydencyą. R. 1772 po rozbiorze Polski do Prus zachodnich przyłączone miasto, których stolicę przez niejaki czas stanowiłoFryderyk król pruski często odwiedzał Kwidzyn i wiele się przyczynił do jego wzrostu. Zapomogę na wzniesienie lepszych nowych budynków dawał. Chciał też miasto za pomocą kanału z Wisłą połączyć, ku niemałej jego korzyści, ale się oparło, nie użyczając wolnego potrzebnego gruntu do kanału. Później mocno skępstwa żałowali, prosząc króla o wykonanie projektu, ale ich szorstko oddalił. W wojnach r. 1807, 1811 i 1812 wiele K. ucierpiał. Niemal codzień przechodziło żołnierstwo różne, najwięcej francuskie, nieraz na jeden dom więcej niż 50 ludzi rozkwaterowali; gimnazyum, stary zamek, sąd nowy na szpitale obrócili, w kościele magazyn wielki założyli. R. 1807 na 9miesięczne inkwaterunki nie mniej jak 58000 tal. długu zaciągnęli. R. 1811 i 1812 generał von York miał tu swoje główną kwaterę. W ogóle w ciągu wyprawy rosyjskiej Kwidzyn więcej niż 400000 żołnierza francuskiego podejmował. Ob. dr. Brandstäter, Die Weichsel. str. 217 245; dr. Toeppen, Gesch. der Stadt Marienwerder dzieło niestety wyczerpane; Jahn, Chronik von Marienwerder wyczerpane i nie wszędzie wiarogodne; dr. Perlbach, Preuss. Regesten dla najstarszej historyi miasta. Kwidzyński powiat leży między 53 35 i 53 59 półn. szer. a 36 12 i 36 52 wschod. długości w Prusach zachodnich. Graniczy na północ z pow. starogrodzkim, malborskim i sztumskim, na wschód z pow. sztumskim i suskim, na połud. z pow. grudziąskim i świeckim, na zachód z pow. świeckim i starogrodzkim. Przez rzekę Wisłę, która z południa na północ powiat przerzyna, na 2 części, wschodnią większą część i zachodnią mniejszą przedzielony. Część mniejsza po lewym brzegu należała aż do rozbioru do Polski, część prawego brzegu z wyjątkiem okolicy koło Janowa i Tychnów, pozostawała prawie zawsze przy krzyżakach i księstwie pruskiem. Największa rozległość ze wschodu na zachód wynosi przeszło 7 mil, z półn. na południe przeszło 6 mil. Obszaru obejmuje powiat mr. kwadr. 380109 czyli mil kwadr. 17171; mk 65726 męż. 32282, kob. 38444, rodzin 12388. Miasta liczy 3 Kwidzyn, Gniew i Gardeję, większych dóbr rycer. 37, mniejszych dóbr 6, domeny król. 2, wiosek i osad włośc. 163. Miasta liczą mk. 11953, wsie i dobra 53773. Obszaru przypada za miasta mr. kwadr. 6835, na dobra ryc. 102457, na dobra mniejsze 6890, na domeny 31382, na wsie 162183, na lasy 26195 w całym powiecie, na lasy w dobrach szlach. 25000. Z całego obszaru rola orna wynosi części od sta 60. 2, ogrody 0. 8, łąki 9. 8, pastwiska 6. 8, lasy 15. 0. Przeciętnego dochodu wydaje jeden hektar ornej roli marek 15. 6, ogrodów 33. 3, łąk 18 m. , pastw. 24, lasów 4. 2. Przecięciowy dochód całego obszaru wynosi na 1 hektar 12. 0. Na milę kwadr, przypada ludności 3797. Budynków liczy powiat ogółem 12694, a publicznych gmachów 214, jako to do naboż. 26, dla nauki 108, zakładów dobrocz. 23, do państwowego zarządu 44, dla miejscowej administracyi 13; b prywatnych zabudowań 12480; do mieszkania 6300, dla przemysłu 267, dla zwierząt 5913. Gleba w pow. z małemi wyjątkami urodzajna, szczególnie na nizinach, w okolicy Gniewu, Lignów Fetry i przy Kwidzynie. W połudn. zachod, kącie powiatu rozpoczynają się już tucholskie bory. Mieszkańcy hodują wszelkiego rodzaju zboże, jako to pszenicę, jęczmień, żyto, groch, owies, kartofle, rzepik, buraki, brukiew, len, koniczynę, tymotkę, lucernę, tu i owdzie na gruntach piaszczystych wilczyn al. łupinę, na nizinach także tytuń, proso, kmin, różne owoce i ogrodowizny. Ze zwierząt utrzymują szczególnie konie dobre, bydło, owce, po większej części uszlachetnione, merynosy, świnio i t. d. Najważniejsza rzeka jest Wisła, która początkowo od wsi Rusinowa do W. Nebrowa tworzy granicę z pow. świeckim; przy tej wsi przechodni do pow. kwidzyńskiego, przerzyna go w kierunku połudn. półn. aż do wsi Pol. Granowo kil. poniżej Gniewu, skąd aż do Starego Międzyłęża płynie granicą pow. kwidzyńskiego i sztumskiego i do ostatniego powiatu przechodzi. Pod Kwidzynem szeroka jest 440 metr. , pod Gniewem 1100 metr. Mianowicie na wiosnę z powodu nagromadzonych ogromnych lodów i wód wysokich bardzo niebezpieczna. Po prawej stronie tworzy niziny kwidzyńskie, 1 4 mili długie, 1 2 3 mil szerokie, obszaru obejmujące mr. 54763. Na lewym brze Kwidzyń gu leżą niziny gniewskie albo waliohnowskiej długie około 2 mile, pół mili szerokie, obszaru liczące mórg 17110. Niziny te są groblami mocnemi z niemałym kosztem i wzorowym porządkiem zabezpieczone przeciwko wylewom, począwszy od wsi Wołcz aż do pow. sztumskiego przy Białej górze Weissenburg. Na kwidzyńskich nizinach wynosi ich; długość 12177 prętów, w szerokości mają stóp 1214, wysokości 27 31 stóp; groble na walichnowskich nizinach liczą długości prętów 4632. Dopływy ma Wisła tylko po lewej stronie 1 nieznaczna struga młyńska Muhlenfliess, koło wsi Jaźwiska poniżej Nowego, uchodzi naprzeciw Kwidzyna do Wisły. 2 Wierzyca Ferse, z po za Kościerzyny przychodząca z pod gór szymbarskich, liczne tworzy zakręty; począwszy od wsi Nowe Janiszewo płynie granicą pow. kwidzyńskiego i starogrodzkiego, przy Niem. Brodach przechodzi do pow. kwidzyńskiego, uchodzi do Wisły pod Gniewem; z prawej strony od południa przyjmuje strugę Jonkę, która źródła swoje ma w pow. kwidzyńskim i w mniejszej tylko części płynie przez powiat. 3 Struga Drybok między Peplinem a Tczewem. W części prawego brzegu Wisły znaczniejsza rzeka jest Stara Nogata; kilku odnogami ściąga wodę z południowych nizin kwidzyńskich, po wiekszej części u stóp wzgórza nadwiślańskiego leniwo płynie przez całe te niziny z południa na północ; koło Kwidzyna przyjmuje strugę Liwnę; przy wsi Landersweida przechodzi do pow. sztumskiego, w którym się łączy z Nogata. Struga Liwna Liebe Fl ma swoje źródła na zachód wielkich Jezierzysk Geserich See, mija Prabuty; przy wsi Wolde wstępuje w pow. kwidzyński, płynie na zachód ku Kwidzynowi, który omija, znaczny łuk tworząc na południe; na nizinach kwidzyńskich łączy się ze Starą Nogatą. W stronie wschodniopołud. powiatu ma swoje źródła Gardęga, do pow. grudziąskiego niebawem stąd przechodząca. Oprócz Wisły żadna struga nie jest spławna, chyba młyny liczne, hamernie i t d. poruszają cą. Po obu stronach Wisły ciągną się wzgórza przybrzeżne, dość stromo spadające, okalają powyżej opisane niziny nadwiślańskie; wysokości 130 metrów nie przenoszą. Pod względem wyznania liczy powiat katol. 24821, ewang. 39450, menon. 355, dysyd. 181, żydów 919. Katolicy zamieszkują przeważnie część zachodnią, dawniej polską, i należą do dyecezyi chełmińskiej, w dekanatach gniewskim i nowskim pomieszczeni. Kościoły paraf. w dekan. gniewskim są Gniew z filią w Tymawie, Dzierzążno, Walichnowy, Garc, Ligaowy, Piaseczno z filią w Opaleniu Misterwałdzie. Nowski dekanat zawiera 3 kościoły paraf. ; w Jani, Lalkowach i Pieniążkowie. Część wschodnią zajmują głównie lutrzy. Katolicy mają tu 3 tylko parafie w Kwidzynie, Tychnowach i w Janowie; z tych kwidzyńska i janowska parafia wraz z kościołem w nowszych dopiero czasach ufundowane zostały. Tychnowy i Kwidzyn należą do dekan. starotarskiego w dyecezyi warmińskiej. Ogółem więc posiadają katolicy 14 kościołów. Dawniej istniały jeszcze kościoły w Lipiogórze, w Gniewie 2, w Młynach gniewskich, Janiszewie, Sprudowie i Kursztynie mały, które najwięcej skutkiem reformacyi zaginęły. Po prawej stronie Wisły więcej daleko kościołów zaginęło między luteranami, ale się tu nie wyliczają. Luteranie podlegają po większej części władzy superintendenta kwidzyńskiego; kościołów paraf. posiadają 12 i dwie filie. Menonici mają zbór 1, żydzi dwie synagogi w Gniewie i w Kwidzynie. Liczba Polaków najmniej około 23000 wynosić powinna, gdyż w tych okolicach, z drobnymi bardzo wyjątkami, każdy kto katolik zarazem i Polak, a katolików, jak wyżej podano, znajduje się w pow. 24821. Rządowi statyści zmniejszają tę liczbę na 19000, ponieważ u nich każdy po niemiecku mówiący do niemców bywa zwykle zaliczany. Nadworna drukarnia Kantera w K. wydawała dawniej bardzo pokupne książki polskie do nabożeństwa, tudzież kalendarze polskie. Polskie towarzystwo rolnicze istnieje dotąd w Piasecznie, gdzie i teatra polskie amatorskie od czasu do czasu bywają przedstawiane; przed niedawnym czasem znajdowały się podobne towarzystwa rolnicze w Gniewie i Pieniążkowie. W Gniewie spółka pożyczkowa w dobrym jest stanie. Większe majątki szlacheckie posiadają wyłącznie niemcy. Gazety li tylko niemieckie wychodzą w K. i Gniewie. Polacy czytają Przyjaciela z Torunia, Pielgrzyma z Peplina, Przyjaciela ludu i Gońca wielkopol. z Poznania i inne. Władze powiatowe są po największej części w K. pomieszczone, jako to landratura, kasa powiatowa, pow. kasa pożyczkowa Kreissparkasse, fizyk powiatowy i t. d. Sąd ziemski znajduje się w Grudziądzu, obwodowe sądy Amtsgericht w K. i Gniewie, Pożyczkowa kasa powiatowa istnieje od r. 1816, r. 1865 liczono depozytów 45404 tal. , procentu wypłaca kasa 3 i pół, fundusz rezerwowy wynosił 1891 tal. , rozpożyozona suma 38510 tal. Komunikacyą w pow. jest ogółem bardzo ułatwiona. Oprócz żeglownej Wisły, przez którą urządzone tak zwane szybkie przewozy fliegende Fähre, przechodzą pod Kwidzynem, przy Kurzebraku i pod Gniewem, trakty bite łączą wszystkie miejscowości ważniejsze. Do r. 1880 rozchodziły się tu trakty 1 z Kwidzyna na Gardeję do Grudziądza, 18 kil. długości w powiecie; 2 odnoga od tego traktu wiedzie z W. Bątek do Kisielca; 3 z Kwidzyna przez Prabuty do Susza 12 kil w pow. ; 4 z Kwidzyna przez Sztum do Malborka 10. 5 kil; 5 z Kwidzyna do Kamionek 5 kil. ; 6 z Kwidzyna do Czerwińska, którym główny handel i ruch się odbywał aż do tego czasu, 17 kil; 7 z Nowego przez Gniew do Tczewa 40 kil; 8 odnoga od tego traktu z Rudna do Peplina 0. 5 kil; 9 z Kwidzyna na Rozpędziny do wsi Białki 6 kil; 10 z Czerwińska na Kopytkowo, Janię do Mirotek 8 kil; 11 z Kopytkowa przez Leśną Janię do granicy pow. świeckiego 8. 5 kil; 12 z Kwidzyna do W. Nebrowa naprzeciw Nowego buduje się, 13 z Kwidzyna do Nowych Lignów buduj się; 14 trakt bity prywatny przez gminy urządzony na nizinach gniewskich przez Walichnowy i t. d. Kolej żel tczewskobyd goska w zach. części pow. ma stacyą w Czerwińsku; z Gniewu projektowana jest odnoga do tej kolei ze. stacyą nową w Morzeszczynie. Nowo zbudowana kolej nadwiślańska z Malborka przez Sztum, Kwidzyn, Grudziądz, Chełmno do Torunia po prawej stronie Wisły, ma w pow. stacye w Racholehot; Kwidzynie i Sadiinkach Stacye pocztowe i telegr. coraz to nowe urządzają w powiecie. Pod względem przemysłu brak odnośnych danych urzędowych. Wyszczegóniony znajdujemy tylko przemysł większych majątków Grossgrundbesitz. R. 1880 posiadały gorzelnie następujące dobra Stara Jania. Brody, Frąca, Górki, Janiszewo projekt, Kopytkowo, Kozielec, Krzykosy, Lalkowy, Leśna Jania, Lichtental, Lipiogóra, Luchowo, Oschen, Otłów, Rynkówka i Zebrdowo projekt. Browar znajdował się we wsi Bogusz i w Hamermuhle pod Kwidzynem; nadto są browary w K. i Gniewie 2. Młyny wodne; w Boguszu, Brodach, Lipiogórze i kilka na Liwnie pod Kwidzyniem; młyny parowe w Lałkowach, we wsi Oschen i pod Kwidzynem. Fabryka mąki kościanej i chleba pod Kwidzynem. Cegielnie w Brodach, Frący, Janiszewie, Lichtentalu, Nowej wiosce, Pawłowie, Rozajnach, Rundewiese, Trynowie, Zebrdowie, w Borishof, we Wyrębach i Cyganach. Melkarnie w Krzykosach 40 krów, Czerwińsku, Białkach, Luchowie 60 krów, Opaleniu Misterwałdzie, Rozajnach i Smarzewie. Chmiel hodowano szczególnie w Lipiogórze. Cukrownia nowa w Gniewie; fabryki machin rolniczych w Kwidzynie i Gniewie. Szkoły wyższe Gimnazyum luter. w K. , szkoła realna tamże, wyższy zakład dla dziewcząt tamże, seminaryum dla nauczycielek tamże, zakład preparandów w Gniewie. Nadleśnictwo znajduje się w Opaleniu; lesnictwa król, w Dianenburg, Boguszu, Brachlewie, Hartigswalda, Opaleniu, Rudach i Wiosłach. Prywatne leśn. Zielonka do Rynkówki, Komorze do Leśnej Jani, Wallenburg do Nowej wioski. Wreszcie pod względem starom żytnych zabytków badano powiat różnych stron, osobliwie nowszymi czasy. Tak zwanych okopów czyli szańców znaleziono 0, cmentarzysk grobów kamiennych. skrzynkowych liczono 1881 r. 9, cmentarzysk grobów rzędowych 1, cmentarzysk grobów podkloszowych 1, cmentarzysk z urnami odosobnionemi 6, wyrobów starożytnych z kamienia 24, z bronzu 8. Zabytki te natrafiają się w wioskach Bielsk, Brandowo, Brody, Brodzkie młyny, Ciepłe szczególnie liczne, Dybowo, Frąca, Garc wielki, Gogolewo, Gronowo, Jaźwiska wielkie, Kwidzyn, Lignowy, Lipiogóra, Opalenie Misterwałd, Młynek Jakóbowy, Nicponia, Ostrowite, Piaseczno, Sztokmil, Tymawa i Bystrzec Weisshof. Ob. Jacobson, Stat. des Reg. Bez. Marienwerder z r. 1868 nowa statystyka obecnie przygotowuje się do druku; Handb. des GrossGrundbesitzes der Prov. WestPreussen z r. 1880; Stat. AdrossHandbuch der Prov. WestPreussen z r. 1859; G. Ossowski, Mapa archeol Prus zachodnich z r. 1881. Kwidzyński obwód regencyjny Regierungs Bezirk Marieawerder, nowo po rozbiorze Polski utworzony, w dzisiejszym składzie ostatecznie r. 1818, stanowi z gdańskim obwodem r. 1878 od Prus wschodnich odłączoną prowincyą zachodniopruską WestPreussen, między 52 51 i 54 10 płn. szerokości a 33 40 i 37 42 wschodniej długości położony. Graniczy na północ z obwodem reg. gdańskim, na wschód z Polską i Królewieckim obwodem. na połud. z Polską i W. Ks. Poznańskiem, na zachód z Pomeranią, Największa rozległość z północy na połud. wynosi mil 24, ze wschodu na zachód 41 mii. Ze wschodu na zachód wyżynami baltycko lt; uralskiemi poprzerzynany, około 200 stóp nad poziom morza wysokiemi; środkiem z południa ku północy rzeką Wisłą na dwie połowy, zachodnią większą i mniejszą Wschodnią, przedzielony. Obejmuje powiaty kwidzyński, grudziąski, chełmiński, toruński, brodnicki, lubawski, suski, sztumski, świecki, tucholski, chojnicki, człuchowski, wałecki i złotowski. Pod względem historycznym wszystkie powiaty, prócz suskiego i części kwidzyńskiego, które prisy krzyżakach i księstwie pruskiem pozostawały, należały aż do rozbioru 1772 do Polski powiaty chełmiński, toruński, brodnicki, lubawski, część kwidzyńskiego i grudziąski stanowiły dawniejsze wojew. chełmińskie, reszta powiatów świecki, tucholski, złotowski, wałecki, chojnicki, człuchowski i sztumski wcielone były do wojew. malborskiego czyli pomorskiego. Obszaru obwód kwidzyński liczy mr. 8665340 czyli mil kwadr. 318395, mieszk. 743714, męż. 367910, kob. 375804, rodzin 143296; miast 43, jako to Białobór, Bisku Kwidzyń piecj Wąbrzeźno, Dzierzgoń Christburg, Iława, Złotowo, Kisielec, Frydląd march. , Frydląd pruski, Gardeja, Golub, Grudziądz, Górzno, Czarne Hammerstein, Jastrowie, Kamień, Kurzętnik, Chojnice, Krajenka, Wałcz, Chełmno, Chełmża, Lendyczek, Lidzbark, Łasin, Lubawa, Kwidzyn, Gniew, Nowe miasto Neumark, Nowe Neuenburg, Radzyn, Prabuty, Susz, Człuchowo, Słopanowo, Świecie, Brodnica, Sztum, Toruń, Tuchola; większych dóbr rycer. 596, królewszczyzn 30, dóbr pomniejszych 340, wiosek włośc. 1734, ogółem osad 3427. Mieszkańców liczą miasta 150626, wsie i dobra 593088. Obszaru przypada na miasta mr. 335320, większe dobra rycer. 2040472, w tem lasu 524239, mniejsze dobra 381628, w tem lasu 33327, królewszczyzny 815797, w tem lasów król 753115, wioski 2558167, w tem lasu 72024, Domen królew. 29, z areałem mr. 62681 i dochodem rocznym 88512 talarów. Z całego obszaru obwodu regencyjnego rola orna wynosi części od sta 52. 2, ogrody 0. 4, łąki 6. 5, pastw. 10. 7, lasy 23. 2. Przeciętnego dochodu wydaje na jeden hektar rola orna marek 9. 6, ogrody 21. 9, łąki 12. 9, pastw. 1. 5, lasy 2. 1 marki; ogółem z całego obszaru 1 hektar wydaje zysku 6. 6 marek. Na milę kwadr, przypada ludności 2336. Budynków posiada obwód a publicznych 2749, do naboź. 542, dla szkół 1124, na zakłady dobroczynne 246; dla admin. państwowej 442, dla miejscowego zarządu 270, dla wojska 125; b prywatnych 165658, domów mieszk. 75055, dla przemysłu 3654, dla zwierząt 86949. Gleba co do urodzajności niejednostajna, miejscami nader żyzna, ciemnoziemna, gliniasta, jak np. w chełmińskiej, radzyńskiej, gniewskiej okolicy, szczególnie na nizinach; gdzieindziej zaś piaszczysta, lesista, jak w człuchowskim, chojnickim i tucholskim powiecie, gdzie się ciągnie puszcza tucholska. Mieszkańcy hodują wszelkiego rodzaju ziemiopłody pszenicę, żyto, jęczmień, groch, owies, bób, wykę, len, kartofle, proso, tytuń, wilczyń al. łubin, lucernę, tymotkę, koniczyny, rzepik, buraki i t. d. Ze zwierząt chowają konie, bydło, owce, po większej części uszlachetniono, świnie, gęsi, kaczki, kury i t. d. Przedmiotom handlu są nadto siano, słoma, dziczyzna, ryby, masło, ser, śmietana, wosk, miód, płótno, pak, smoła, węgle palone, brunatne, popiół, kora, wapno, drzewo, kamienie polne i t. d. Wina dawniejszymi czasy, mianowicie za krzyżaków dość obficie hodowano pod Toruniem, Chełmnem i t d. Owoce ogrodowe, jako to jabłka, śliwki, gruszki i t. d. , różne warzywa, także proso, tytoń, kmin, bardzo dobrze udają się na odpowiednim gruncie i w wielkiej ilości znachodzą się szczególnie na nizinach pod Toruniem, Chełmnem, Świeciem, Grudziądzem, Kwidzynem i t. d. Na żyznej glebie pszenica przecięciowo wydaje 12 albo 13 ziarno, żyto 13 i 14, jęczmień 20 22, owies 15 18, bób 9 10, groch 8 10 ziarno. Ważniejsze strugi i rzeki są Wisła, wstępuj do obwodu powyżej Torunia przy Otłoczynie, aż do ujścia Brdy, ma klerunek płn. zachodni, poczem płynie ku północy mimo Chełmna, Swiecia, Grudziądza, Nowego, Kwidzyna i Gniewu, przy Międzyłężu przechodzi do gdańskiego reg. obwodu. Po prawej strome przyjmuje Drwęcę, Ossę, Liwnę i Starą Nogatę; po lewej Brdę, Czarną wodę, Mątwę, strugę młyńską Muhlenfl. , Wierzycę i Drybok. Dopływy i strugi pomniejsze 1 Gwda Küddow, płynie do Noteci; 2 Dobrynka do Gwdy; 3 Kamionka do Brdy; 4 Glumia do Gwdy; 5 Jonka do Wierzycy; 6 Gardęga do jez. Nogat; 7 Lutrzyna do Ossy; 8 Libawka, Wel, Bartniczka, Bielica pod Kowalewem, Łąka do Drwęcy; 9 Dzierzgoń Sorgefl. do jez. Dzierzgoń. Oprócz Wisły, która w długości około 23 mil płynie przez obwód, do spławiania drzewa użyteczne są Drwęca, 16 mil długości w obwodzie, Brda 9 mil, Czarna woda 6 mil i Gwda 7 i pół mili. Obecnie zamyślają kanał elbląskomazurski Elbingoberländischer Kanal strugą Iławką i Drwęca przedłużyć aż do Bratyana, tak żeby statki aż dotąd dochodziły. Jeziora dość znaczne znajdują się w obwodzie, Jako Wdzidze na pograniczu gdańskiego obwodu, Łukomie Muskendorfer See, Karsin, bielskie jezioro przy Białoborze, człuchowskie, więcborskie, sępolskie, kamieńskie, laskowickie, szczycieńskie, chełmżyńskie, łasińskie, płowęskie, Glisno, Karaś pod Iławą i wiele innych. Wzgórza nieraz stromo, mianowicie ku Wiśle, spadające nie liczą więcej niż 130 metr. wysokości Po obu stronach Wisły ciągną się żyzne niziny czyli żuławy nadwiślańskie. Szerokie są do 2 i 3 mil, długie około 25 i pół mil. Dzielą się na niziny toruńskie, chełmińskie, niedżwiedzko świeckie, świeckonowskie, kwidzyńskie i gniewskowalichnowskie. Od wylewów przez cały ciąg Wisły groblami wzorowo i z wielkim nakładem utrzymywanemi zabezpieczone. Groble te bywają aż do 30 stóp przeszło wysokie, 12 15 stóp szerokie. Na nizinach toruńskich zabezpieczają obszaru mr. 11753, liczą długości prętów 6420; na chełmińskich w jednem miejscu mr. 12430, w drugiem 16846, prętów 3120; na niedźwiedzkoświeckich mr. 6519, prętów 2272; na świeckonowskich mr. 33865, prętów 9073; na kwidzyńskich mr. 54763, pręt. 12177; na gniewsko walichnowskich mr. 17110, pręt, 4633. Żyzne te niziny zajmuje z drobnemi chyba wyjątkami oddawna ludność niemiecka, przez krzyżaków z Niemiec, Holandyi i t. d. sprowadz ona. Religią wyznaje oczywiście Inter Kwidzyń Kwidzyń ską. Klimat w ogóle jest zdrowy w obwodzie i umiarkowany; tylko zbyt długie przymrozki j na wiosnę nie mało szkodzą zbożom. Lasy znajdują się dość obszerne, obejmują mr. 1587969, t. j. niemal czwartą część całego obwodu. Państwowych lasów liczą 670500 mr. , gminnych 63600, prywatnych 853800. Po lewej stronie Wisły są lasy daleko obszerniejsze, np. tucholskie, wałeckie, grunt mają po największej części piaszczysty. Po prawej stronie jest grunt mocniejszy, gliniasty. Z pomiędzy drzew leśnych zajmuje pierwsze miejsce sosna, około 9 10 część; dąb, buk, brzoza, olsza, zachodzą prawie tylko dodatkowo, między sosną pomieszane; w większych obszarach znachodzą się w leśnictwie Rehhof i Jamy pow. kwidzyński, Lindenberg pow. człuchowski i Schönthal pow. wałecki. W państwowych borach obliczono dosyć dokładnie sosen 95, dębów 2, buków 1, olsz, brzóz i t. d. 2 Największą klęską dla lasów są od czasu pożary wznawiane, osobliwie w tucholskich borach dość regularnie powtarzające się. W okolicach tych rzadko zamieszkanych gaszenie ognia utruanione. To też nieraz dawniej obszary aż do 10000 mr. wypalały się, nawet jeszcze r. 1863 mr. 5000. W nowszych czasach pożary rzadsze. Zwierzyny leśnej wystrzeliwają rocznie jeleni około 80 sztuk, danieli 5, sarn 1360, zwierzyny czarnej 4, dzików 172. Zajęcy płoszą do 924 sztuk, kuropatw 149, lisów 15, dzikich kaczek 116, bekasów i t. d. 67. Pod względem administracyi rozpadają wszystkie bory na 4 inspekcye leśne Forstinspectionen, pod któremi zostaje 21 nadleśnictw i 170 leśnictw. Co się tyczy wyznania, liczy obwód katol 359945, ewang. 359213, gr. katol. 28, menon. 2625, dysyd. 1474, żyd. 20429. Ewangelicy oprócz nizin szczególnie miasta zamieszkują; z powiatów niemal całkiem jest protestanckim pow. suski; więcej niż do połowy lutrów jest w pow. złotowskim, grudziąskim, wałeckim, kwidzyńskim i człuchowskim. Katolików zaś najwięcej liczy pow. lubawski oprócz 9000, po nim idzie pow. tucholski, brodnickochojnicki i sztumski. Mało przeważa liczba katolików w pow. świeckim, chełmińskim i toruńskim. Katolicy należą niemal wyłącznie do dyec. chełmińskiej; U parafij z 7 filiami w dekanacie starotarskim przyłączone są do dyec. warmińskiej; także U parafij z 33 filiami w dękan. wałeckim i gniewkowskim do archidyec. gnieźnieńskiej. Dyecezya chełmińska zajmuje dekanatów 18, jako to wąbrzeski, golubski, grudziąski obecnie zniesiony, kamieński, chełmiński, chełmżyński, łasiński, lubawski, lidzbarski, gniewski, nowski, nowomiejski, radzyński, świecki, człuchowski, toruński, brodnicki i tucholski. Kościołów liczą tu paraf. 157, fil 74. Ogółem więc kośc. paraf. 178, fil. 114. Dawniej bywało tu kościołów bez porównania więcej. Nie licząc części dyecezyi warm. i gnieźn. ani okolic wyłącznie prawie przez inowierców zajętych, w samej części dyec. chełmińskiej kwidzyńskiego obwodu, posiadały kościoły następujące miejscowości Chełmno 2 prepozytury św. Ducha i św. Jerzego, kościół św. Marcina, kościółek św. Michała i św. Agnieszki na Rybakach, Kokocko. Toruń kościół św. Wawrzyńca, Katarzyny, Mikołaja, św. Ducha, św. Krzyża, św. Maryi Magdaleny, Piotra i Pawła, prepoz. św. Jerzego, Stary Toruń obecnie nie istnieje, Grębocin, Rogowo, Lubicz, Chełmża św. Mikołaja, oo. franciszkanów, Zajączkowo, Rychnowo, Wałycz, Wronie, Jarentowice, Wiewiórki, Turznica, Lipnica, Nowa wieś, W. Pułkowo, Kowalewo prepozyt. , Brodnica scholasteryą św. Ducha i prepoz. św. Jerzego, Kawki, Radzyń, Słupy, Orle, Bursztynowo, Świecie wieś, Lisnowo, Grudziądz św. Jerzego prepoz. i pp. benedykt. , Tarpno. Łasin prepoz. , Szynwałd, Jankowice, Kisielec, Nowe miasto prepoz. św. Jerzego, Gwiździny, Chróśle, Jamielnik, Wonno, Krotoszyn, Lubawa oo. bernard. , Ławice, Gramoty, Wąpiersk, Wlewsk, Gniew prep. św. Jerzego, Młyny gniewskie, Szprudowo, Janiszewo, Lipiogóra, Swiecie miasto, Święte, Michale, Stwolno, Poledno, Gronowo, Krajenka prep. , Piecewo Tarnówka, Ossówko, Krzywa wieś, Kamień wieś, Grudna, Sokólna, Złotowo, Potulice, Lipka, Batorowo, Więcbork, Skic, Tuchola prep. św. Ducha i św. Elżbiety, Koślinka, Koźmin wieś zaginiona, Rocławki, Obiezierze, Zalesie, W. Klonia, Blumfelde, Człuchowo prep. św. Katarzyny, Stolcenfelde, Chojnice prep. św. Jerzego i św. Ducha i kościół oo. augustyanów, M. Chojnica, Hengowice, Powałki, Dorengowice, Pruoteuwalde, Sohonwerder, Rosenfelde, Lendyczek, Krummensee, Breitenfelde, Bärenwalde, Domysław, Falkenwalde, Łoza, Gockowy, Ruthenberg, Rychwałd, Ritterberg, Elznowo, Wittfelde, Grabowo, Szonowo, Frydland, Brzeźno, Marienfelde, Lanok, Darzno, Sępolna, Szczytno kościoły te zaginęły częścią w skutek reformacyi luterskiej, częścią też po okupacyi pruskiej. Także i klasztory dawniej liczne istniały w obwodzie; Chełmno posiadało klasztory oo. dominikanów, franciszkanów, misyonarzy, pp. benedykt. i sióstr miłosierdzia, Toruń; franciszkanów, dominikanów, jezuitów, bernardynów, pp. cystorek, benedykt. i 10 konw. torcyarskich; Grudziądz jezuitów, reformat. , bened. , szarytek, zakład sióstr szkólnych i tercyarek; Swiecie bernard. i szarytek; Lubawa bernard. i szarytek; Chojnice augustyanów, jezuitów i franciszkanek; Brodnica reformatów i tercyarek, Swornigac augustyanów, Kaszczorek begardów, Zamarte bernard. ; Nowe miasto tercyarek; Łąki reformatów; Bysławek benedyktynek, potem reformatów; Topolno paulinów; Rywałd kapucynów; Chełmża franciszk. ; Szynwałd benedyktynek; Jabłonowo szarytek; Kamień elżbietanek; Kamienica służebn. P. Maryi. Największa część tych klasztorów została skasowana przez rządy pruskie po okupacyi; niektóre zaginęły już dawniej skutkiem reformacji. Obecnie istnieją już tylko szarytki w Chełmnie i Lubawie i elżbietanki w Kamieniu. Luteranie liczą w obwodzie superintendentur 9 złotowska, grudziąska, jastrowska, chojnicka, kwidzyńska, suska, świecka, brodnicka i toruńska, kościołów paraf. 86, fil. 61. Nadto menonici mają zborów 6, t. z. wolne stowarz. freie Gemeinden 2, żydzi 48. Szkoły tak wyższe jako elementarne co do liczby w ogóle wystarczająj nie wszędzie jednak czynią zadość słusznym wymaganiom Polaków i katolików. Szkoły wyższe gimnaz. katol. w Chełmnie, Chojnicach i Wałczu, luter. gimnaz. w Kwidzynie, Grudziądzu i Toruniu, symult. gimnaz. w Brodnicy i Nowem mieście; progimn. mieszane symult. w Swieciu i Lu bawie. Semin, dla nauczycieli katol. w Grudziądzu i Tucholi, ewang. w Pr. Frydlądzie. Element. szkół publ. r. 1864 liczono katol. 464, klas 532, uczniów 48054; luter. 661, klas 853, dzieci 64239; żyd. 10, klas 16, dzieci 964. Oprócz tego znajdowało się prywatnych szkół 56, klas 86, dzieci 2002. Liczbę Polaków podają statyści rządowi za 258000, w rzeczywistości jednak liczbę tę co najmniej do 300000 podnieść należy, zważywszy, iż u nich Polak po niemiecku umiejący bardzo często do Niemców przyłączany bywa. Ogniskami narodowości polskiej są Chełmno i Toruń. W Chełmnie między innemi znajduje się księgarnia polska; aż do ostatniego czasu drukarnia polska wydawała bardzo rozpowszechnionego Przyjaciela ludu obecnie w Poznaniu, Nadwiślanina zamienił się w Gazetę toruńską, Katolika teraz na Szląsku; jest tu spółka pożyczkowa, towarz. przemysł. , często dają się udatne przedstawienia amatorskie; Chełmno jest siedzibą wielce pożytecznego towarz. pomocy naukowej, tu zbiera się komitat wyborczy i t. d. W Toruniu istnieje bank polski, spółka pożyczkowa polska, towarz. przemysłowców, Plusowe towarz. śpiewu, drukarnia, księgarnia, wychodzi Gazeta toruńska, Gospodarz, Przyjaciel, Kalend. Przyjaciela, odbywają się sejmiki doroczne gospodarcze, zbiera się towarz. moralnych interesów, towarz. dla dziewcząt, jest muzeum zach. pru skie, towarzystwo naukowe i t, d. Spółki pożyczkowe znajdują się jeszcze w Tucholi, Czersku, Gniewie, Golubiu, Lisewie, Brodnicy, Wąbrzeźnie, Nowem, Sztumie i t. d Władze Na czele obwodu kwidzyńskiego stoi prezes naczelny zachodnich Prus rezydujący w Gdańsku. Reszta urzędów, jako regencya Regierung, naczelny urząd celny naczelna dyrekcya poczty OberPost Diraction, dyrekcya naczelna landszafty, landszafta prowincyonalna, dyrekcya towarz. zabezpieczenia od ognia i t. d. znajdują się w K. Sądy ziemskie LandeeGericht w Pile, Chojnicach, Toruniu, Grudziądzu i Elblągu. Sądy obwodowe AmtsGericht w Wałczu, Jastrowiu, March. Frydlandzie, Słopanowie, Złotowie, Sępolnie, Więcborku, Grudziądzu, Chojnicach, Chełmnie Człuchowie, Białoborze, Pr. Frydlandzie, Czarnem Hammerstein, Swiecia, Nowem, Brodnicy, Lidzbarku, Golubiu, Sztumie, Dzierzgoniu Christburg, Chełmży, Tucholi i Gniewie. Urzędy i straże leśne zarząd obszernych lasów w obwodzie podzielony jest na 4 inspekcye kwidzyńska, brodnicka, tucholska i wałecka. Nadleśnictwa Oberförstereien istnieją 1 w inspekcyi kwidzyńskiej Woziwoda, Königsbruch, Czersk; 2 w brodnickiej Golub, Górzno, Wilhelmsberg, Łąkowa, Jamy, Rehhof; w tucholskiej Grunfelde, Lindenbusch, Więcbork, Bulowheide, Osie, Opalenie Misterwald; w wałeckiej Słopanowo, Pletnica, Schönthal, Lindenberg, Zanderbrück i Eisenbrück. Wojska w Toruniu stoi regiment piechoty i 2 kompanie artyleryi, w Chełmnie batalion piechoty, w Grudziądzu regim. piechoty, 2 komp. artyl. w Suszu, Prabutech i Wałczu po jednym oddziale eskadron ułanów. W Chełmnie istnieje zakład kadetów. Katoliccy proboszczowie wojskowi utrzymywani są w Toruniu i Grudziądzu. Począwszy od r. 1843 zaprowadzone są w pojedynczych powiatach t z. kasy oszczędności powiatowe Kreissparkarsen; r. 1865 liczono depozytów 394733 tai, funduszu rezerw. 53741 tal. , wypożyczonych 419101 tal. Procentu dają najmniej 3 1 3, najwięcej 4 1 2. Zwierząt domowych podają liczbę r. 1868 kom 111167, bydła 249805 krów 136874, owiec 1502620 merynosów 603409, kóz 14500, ulów było 34154. Drogi komunikacyjne w ogóle dostateczne. Wodne odbywają się mianowicie Wisłą, na której prócz 2ch mostów żelaznych znajduje się w obwodzie regenc. około 26 przewozów, między tymi t. n. szybkie fliegende Fähre pod Toruniem, Chełmnem, Grudziądzem, Kwidzynem i Gniewem. Wszystkie miasta połączone są traktami bitemi, drutami telegr. i telefonami, które i po wioskach coraz liczniej zaprowadzane bywają. Także i koleje żelazne dochodzą do największej części miasta. R. 1882 istniały w obwodzie koleje żelazne i pilskotczewska z dworcami Krajenka, Złotowo, Lipka, Wierzchowo, Choj Kwidzyń Kwidzynek nice, Czersk; 2 bydgoskotczewska z dworcami Pruszcz, Terespol, Laskowice, Warlubie, Czerwińsk, Morzeszczyn projekt. ; 3 chojnickogrudziąska na Tucholę i Laskowice niedokończona; 4 bydgoskotoruńska Cierpice, Toruń; 5 toruńskowystrucka Toruń, Kowalewo, Wąbrzeźno, Jabłonowo, Biskupice, Iława. 6 grudziąskojabłonowska Grudziądz, Mielno, Jabłonowo; 7 malborskomławska Mlerewo, Mikołajki, Prabuty, Susz, Iława, Weisenburg, Montowo; 8 chojnickonowo szczecińska Chojnice, Człuchowo, Bärenwalde, Czarne Hammerstein; 9 pilskowęgorzyńska Wałcz, Frydląd March. ; 10 pilskonowoszcze cińska Jastrowie; 11 nowoszczecińskosłup ska Blałobór Baldenburg; 12 chojnickonakielska buduje się; 13 malborskotoruńska Sztum, Kwidzyn, Grudziądz, Chełmno, Chełmża, Toruń niedokończona; 14 newskowarlubska; 15 gniewskomorzeszczyńska projękt. Poczt w obwodzie r. 1867 liczono 103, stacyj telegr. 14 obecnie liczba znacznie powiększona. Dla handlu fabryk i przemysłu brak dotąd urzędowych stat. danych. Podług zestawień prywatnych znajdowało się r. 1858 w obwodzie drukarni 19, księgarni 12, litogr. zakładów 6, przędzalni wełny 113. warsztatów tkackich płótna 193, wełny 204, szkarp. 9, warsztatów tkackich dodatkowych przy go spodarstwach 16908 obecnie liczba zapewne mniejsza, teraźniejsze. posiadaczki mniejszych gospodarstw płótna więcej nie robią, fabryka materyi sukiennych 1, materyj płóciennych 1, zakładów chem. bielenia 2, farbiarni 41, dru karni różnych tkanin 22, cukrowarni 3, fabryk krochmalu 11, tytoniu 8, gipsu i cementu 4, smoły 84, browarów 75, gorzelni 131, cegielni 252, pieców do wypalania wapna 77, fabr. czekolady 1, mydła 7, octu 14, waty 3, chemikaliów 1, powozów 2, dystylarni 48, restauracyj 20, szynków 1190, hoteli 149, oberży 1071, winiarni 10, młynów wodnych 375, wiatraków 340, młynów konnych 121, parowych 19. olejowych 87, foluszów 28, garb. młynów 32, tartaków 154, innych młynów 14, hamerni i fabryk żelaza, miedzi 18, fabryk machin 3, but szklanych 12. Liczbę rzemieśl ników, przemysłowców z opuszczeniem czeladników podają fabr. świec, mydła 25, piek. 455, cukiern. 46, rzeźń. 417, garb. 116, szewców 2931, rękaw. 16, kuśn. 144, rymar. , siodlar. 247, powroża. 96, krawców 1863, szmuklerzy 10, modniarek 100, tapicerów 3, kapeluszu. 35, farbiarzy 98, cieśli 249, studniarzy 7, pompiarzy 2, stol. 1136, kołodz. 610, bedn. 371, tokarzy 136, fabr. różnych wyrobów drewnianych 66, szczot. 13, grzebien. 16, koszykarzy 132, mularzy 187, dekarzy 56, kamieniarzy 37, kominiarzy 41, zdunów 306, szkl. 166, pozłotn. i malarzy 75, lakiern. 3, kowali 1566, ślosarzy 300, pasamoników 7, budują, cych młyny 9, kotl. . 22, ludwisarzy 11, blachn. 66, konwisarzy 6, śpilkarzy 27, mechan. 17, zegarm. 53, złotn. 61, rytown. 1, balb. 59, rybaków 257, ogrodn. 77, introl. 53, muzyk. 260. Nareszcie pod względem starożytnych zabytków, odkrytych nowszymi osobliwie czasy, obwód kwidzyński niepoślednie zajmuje miejsce. Tak zwanych palafitów znaleziono 4 po jednym okazie w pow. świeckim, lubawskim, chełmińskim i toruńskim; okopów czyli szańców 37; w pow. świeckim 1, kwidzyńskim 9. suskim 1, grudziąskim 9, lubawskim 1, brodnickim 8, chełmińskim 5, toruńskim 3; grób nieciałopalny nieoznaczony 1 w pow. chełmińskim; cmentarzysk grobów rzędowych 11 w pow. kwidzyńskim 1, sztumskim 1, suskim 1, chełmińskim 5, toruńskim 3; cmentarzysk mogił kamiennych 23 w pow. świeckim 6, chojn. 3, sztum. 3, chełm. 4, toruń. 7. cmentarzysk grobów skrzynkowych kamiennych 98 w pow. złotow. 2, tuchol. 7, świec. 19, chojn. 7, kwidz. 9, Sztum. 2, grudz. 8, lubaw. 1, brodn. 4, chełm. 21, toruń. 18; cmentarzysk grobów podkloszowych 5 w pow. świeckim 1, kwidz. 1, toruń. 3; kamieni ustawianych na ziemi i w ziemi 21 w pow. tuchol. 1, świec. 1, chojn. 3, brodn. I, chełm. 6, toruń. 10; kamień legen dowy 1 w pow. świeckim; dółkowany 1 w pow. sztumskim; cmentarzysk z urnami odosobnionemi 31 w pow. złot. 1, tuchol. 2, świeckim 1, chojn. 1, kwidz. 6, sztum. 8, grudz. 1, brodn. 2, chełm. 7, toruń. 4; różnych wyrobów z ka mienia 118 w pow. zlotow. 1, tuchol. 1, świeckim 8, chojn. 8, kwidz. 24, sztum. 14, sztum. grudz. 27, lubaw. 1, brodn. 4, chełm. 14, toruń. 15; wyrobów z bronzu 35 w pow. tu chol. 1, świeckim 4, chojn. 1, kwidz. 8, sztum. brodn. L chełm. 3, toruń. 13. Ob. dr. Jacobson Stat. des Reg. Bez. Marienwerder; Stat. topogr. AdressHandb. von WestPrene son; Schemat. der Diözese Culm. ; Utracone kościoły w dyecezyi chełmińskiej; G. Ossowski Mapa archeol. Prus zachodnich. Kś. F. Kwidzynek al. Kwidzyn Stary, Wyspa Kwidzyn, dok. Insula s, Mariae, skąd pochodzi niem. nazwa późniejsza Marienwerder; Quedin, Quidin, Quidino; Castrum parvum Quidin; nazywał się zamek starożytny z osadą, na wyspie przez Wisłę utworzonej położony, śród nizin opodal dzisiejszego miasta Kwidzyna, w sąsiedztwie wsi Tychnów, jak przypuszczają w tem miejscu, gdzie wieś teraz leży Mareza. K. należy do najdawniejszych osad słowiańskich pomorskich całej tej okolicy. Lebrek w kronice mindeńskich biskupów, II, str. 166, świadczy o nim, że jeszcze za czasów Ludwika króla, wnuka Karola W. , około r. 875, Teodoryk biskup, wojując przeciwko Słowianom, przy Kwidzynie Quidin zginął. Fotem nic o tej osa Kwidzynek Kwieciszki Kwieciszewo Kwiecin Kwieciewo dzie nie słychać, aż za krzyżaków. R. 1232; Herman Balk, mistrz krzyżacki, zdobywszy ziemię chełmińską, potajemnie Wisłą, przypłynął w te strony i zamek wzniósł nowy na wyspie Kwidzyn ku większej obronie zajętej ziemi; materyały potrzebne statkami wodą pozwoził. Okazała się jednak ta budowa jako i położenie grodu niezbyt korzystne, gdyż zaraz następnego r. 1233 zniesiono gród tutejszy i nowy murowany zamek zbudowano na górze, gdzie potem miasto dzisiejsze Kwidzyn powstało. Od tego czasu dla rozróżnienia nazywano dolną osadę Kwidzyn Mały, Kwidzynek, Castrum parvum Quidin, górne zaś miasto jako teraz ważniejsze Kwidzyn. R. 1236 landmistrz pruski krzyżacki Herman Balk nadaje szlachetnemu Dytrykowi Teodorykowi z Tychnów de Dypenow zamek Kwidzynek, Castrum parvum Quedin, wraz z 300 włókami roli około grodu od Nogatu aż do boru sosnowego w ziemi Resia, którą już przedtem uprawiano. Jeżeliby zaś ta ziemia nic starczyła, ma sobie sam dobrać gruntów nieuprawnych w Rezyi aż do 300 włók. Lasu jedne włókę ma zatrzymać w dodatku. Także otrzymał wolne rybołóstwo w jeziorach wyspy gdzie gród leżał po drugiej stronie Nogatu. .. . Za to dawać nam będzie od pługa po korcu żyta i jęczmienia. Od służby wojskowej jako i czynszu uwolniony ze względu na zasługi i szłachectwo. Ktoby zaś od niego dobra te nabył, czynsz płacić będzie i 2ch konnych na wojnę dostawi. Także osadnicy po wsiach zobowiązani do obrony kraju. Nie podlega prawie wątpieniu, że ów Dytryk pochodzi ze sławnej familii Stanków, która następnie przez dłuższy czas te dobra posiadała, R. 1236 zapewne ten sam Dytryk zachodzi jako sędzia wyspy Kwidzyn judex insulae Quidin. R. 1239 tenże Dytryk otrzymał 22 włók gruntu przy drodze z Kwidzyna do Dzierzgonia po lewej stronie jeziora Wurkus, także łąki, rybołówitwo i t. d. Później biskupi pomezańscy czyli kwidzyńscy dóbr tych zapragnęli z powodu, że nie jak początkowo w Dzierzgoniu, ale tu w mieście Kwidzynie stolicę sobie obrali, li. 1285 rycerz Dytryk von Stange zrzeka się na korzyść kapituły kwidzyńskiej dóbr swoich około Kwidzyna położonych, które ojciec Jego był otrzymał. W zamian dostał za to 1200 włók innych. Służyć miał zakonowi z 4ma zbrojnymi konnymi. Za straż wojenną, którą pełni na zamku, dostanie rocznie 150 m. Zarząd zamku i miasta Kwidzyna niemniej i biskupstwa pomezańskiego, który dotąd wykonywaj oddać ma Janowi z Lniska von EIniz, a gdy ten nie otrzyma potwierdzenia od biskupa, może dalej prowadzić. R. 1293 szlachetny Dytryk Stanko na korzyść biskupa zrzeka się praw swych, jakie miał do zamku kwidzyńskiego i miasta, jako i połowy dóbr przez biskupa Alberta nadanych, poczem jemu i krewnym resztę dóbr potwierdzają. Ob. Perlbach Preess. Regesten; Kętrzyński Ludność polska w Prusiech, str. 178. Następnie po osuszeniu nizin Wisła przybrała teraźniejszy kierunek pół mili ku zachodowi odległy. a po zamku kwidzyńskim ani śladu nie pozostało; nawet nie wiedzieć na pewuo, gdzie owa wyspa Kwidzyn leżała, choć ogólnie przypuszczają, że teraz na tem miejscu znajduje się wieś Marezazamek, niem. SchlossMarese. Kś. F. Kwiecie, niem. Sorge, dwa folw. w pow. międzychodzkim i międzyrzockim. Kwieciewo, ob. Kwiecowo Kwiecin 1. mko pryw. , pow. dzisieński, gm. Jazno, o 10 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 29 mk. ; murowana cerkiew paraf. i kaplica drewniana. 2. K. al. Konaszewszczyzna, osada szlach. , pow. dzisieński, o 9 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 4 dm. , 26 mk. katol. 3. K. , folw. pryw. nad jez. t. n. , pow, dzisieński, o 10 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dom, . 14 mk. katol. 1866. Kwieciszewo, miasto przy ujściu rzeczki Żabienki do Małej Noteci, pow. mogilnicki, o 8 kii. od msta powiat. , w okolicy pagórkowatej z gruntem gliniastym i piaszczystym; pod po kładami gliny lub piasku znajdują się głębokie warstwy marglu. W r. 1880 było około 900 mk; w r. 1875 895, a w r. 1871 w 82 dm. 837 mk. , 236 ewang. , 573 katol. , 28 żyd. Mie szkańcy się zajmują wyłącznie rolnictwem. Sąd okręgowy W Mogilnie; kościół katol. pa rafialny należy do dekan. żnińskiego; kościół protestancki należy do dyec. inowrocławskiej; szkoła elemen. kilkoklasowa; 282 analf. Agen tura pocztowa, poczta osobowa chodzi z Mogil na przez K. do Strzelna; listowa z Mogilna przez K. do Gembic; st kol żel. i tel. w Mogilnie o 8 kil. K. dawniej było położone w wo jewództwie gnieżnieńskiem; wr. 181 miało 59 dm. , 401 mk; w r. 1831 62 dm. , 513 mk. ; 329 katol. , 131 prot. , 53 żyd. W r. 1383 w za mieszkach wielkopolskich Mazury miasto zniazczyli i zrabowali. Kod. dypl. pol. II, 23 i Łaski, Lib. ben. I, 328. M. St Kwieciszki, folw. , pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. od Suwałk 68 w. , od Maryampola 2 w. , ma 11 dm. , 197 mk. K, gmina ma 6281 mk. , rozl. 20692 mr. ; sąd gm. okr. Igo i st. poczt. w Maryampolu. W skład gm. wchodzą Adamiszki, Adamiszki Nowe, Aleksandrowo, Baroginie, Bendoryszki, Borsztynie, Dąbrówka, Dzięciołówka, Elżbiecin, Eiżbiecinek, Giełażynie, Gołębiszki, Gustajcie, Iżdagiele, Jegieryszki, Kantaliszki, Kaźmierzpol, Kiermelinie, Klewinie, KlewimI kalnie, Kuzy, Kwieciszki, Łopiszki, Marczukinie. Narty, Nartele, Neidryniszkl, Netyczkam Kwiecie Kwiecie Kwietki Kwieciszowa Kwiecowo Kwiedajny Kwiegławki Kwiekl Kwietkalnie Kwietkapusze Kwietkiele Kwietnik Kwietupis Kwietyszki Kwieciszowa pie, NowinaNarty, Ochotna, Oczkiszki, Poddzięciołówka, Podgołębiezki, Podkantaliszki, Podklewinie, Podśinilgie, Podtopieliszki, Podwęglisko, Podwysoka, Pokuzy, Posianies Potaszynie, Puskielni Rajczyska, Rudziszki I, Rudriszki II, Sosnowo. Stefaniszki, Smilgie, Swiriowecie, Tabun, Topieliszki, Trabiszki, Trokiszki, Walczewo, Węglisko folw. , Węglisko I, II i III, Wiszniołówka, Wojtyszki, Wowieryszki, Wysoka, Zarzeczki i Żujkiszki. Kwieciszowa, przys, do Naściszowyc leży w okolicy pagórkowatej, podszytej lasami, pow. sądeckiego, należy do par. rzym. katol. i. urzę du poczt. w Nowym Sączu i liczy 220 mk. rzym. katol. Leży na płn. od Naściszowy a płd. od Librantowy, 355 mt npm. , graniczy na wsch. z Koniuszową a na zach. z Wielopolem. Prawdopodobnie ta osada została założoną przez Kwiecisza lub Kwiecisła włodarza sądec kiego a sołtysa w Falkowy około r. 1409. Morawski Sądeccz. II, 70. W Długosza Lib. ben. III, 83 jest wymieniona około 1470 r. jako posag klasztoru premonstratensów w No wym Sączu, miała wówczas łanów kmiecych 3 i płaciła biskupowi krakow. dziesięciny 4 grzywny. Por. Dąbrówka, I, 936. Mac. Kwiecowo, niem. Quetz, w dok. Queczow, Quetcz, wś, pow. licbarski, na polskiej przedtem Warmii, przeszło milę od Dobrego miasta Gutstadt, oddawna własność biskupów warmińskich. Pierwszy przywilej wystawił biskup Herman sołtysowi Janowi. R. 1372 bisk. Jan wydał nowy dokument dla Egarda Plathen na 90 wł. prawem chełmińskiem. Nadto znajdowało się jeszcze nadmiarowych włók 10. Egard sołtys otrzymał wolne 10 wł. , pół czynszu z karczmy, sądy mniejsze, a od większych łowić ryby na własną potrzebę małemi narzędziami miał prawo w jeziorach Subange, Tuseyn i Queczow. Dla kościoła, kiedyby tu powstał, przeznaczył bisk. 4 wł. Od reszty mieli płacić z włóki po pół marce denarów oprócz pańszczyzny. Od 9 nadmiarowych włók i otrzymał sołt. pańszczyzna im się opuszcza, dla tego że już dawniej zapłacili od nich biskupowi Janowi 60 m. Karczmy 2 tu istniały. R. 1528 osadnicy okupili się z szarwarku. R. 1656 liczono wł. 90, gbur. 19, sołt. 1, karczm. 2, dawali owsa ł. 1 k. 54, kur 108, gęsi 27, czynszu fi. 288. Oprócz gburskiej wsi istniał folwark biskupi o 15 wł; na U wł siedzieli gburzy; biskupi wydawali folw. w nagrodę zasłużonym dworzanom, urzędnikom; r. 1698 trzymał go Ludwik Pacek, po nim Aleks. Spinek ma 30 lat, Zygm. Stanisławski na 30 lat. R. 1765 starosta bisk. braniewski Jakób Górski trzymał go na 30 lat; r. 1772 ustąpił swoje prawa Antoniemu von Niesewandt. Kościół tutejszy, nie wiedzieć kiedy fundowany, nowo budowany zapewne a konsekrowany przez bisk. Kromera 17 wrześ. 1580 na cześć św. Jakóba ap. R. 1693 ponownie budowany, konsekr. przez bisk. Załuskiego 6 grud. 1699. Po rozbiorze Polski rząd praski zabrał tę wieś i wydał na własność prywatną. Kś. F. Kwiedajny, ob. Chwejdany. Kwiegławki, wś, pow. szawelski, gm. krupiewska, 28 osad, 300 dzies. ziemi. J. Godl. Kwiekl, wś, pow. chojnicki, w okolicy le sistej i piaszczystej, 2471 mr. obszaru, 32 bud. , 20 dm. , 144 katol, 6 ewang. Parafia i poczta Czersk, szkoła Kłodnia. Kś. F. Kwiesy, Kwesy, wś rząd, nad Niewiażą, pow. kowieński, okr. polic. i par. wilkijska, o 23 w. od Kowna, 22 dm. , 249 mk. 1859. Kwjetaiiecy, niem. Quitzdorf, wś w zniem czonej części pruskich górnych Łużyc, w pow. rozbórskim. A. J. P. Kwietkalnie, wieś, pow. szawelski, gm. Chwałojnie, 28 osad, 179 dz. ziemi. J. Godl. Kwietkapusze, wś, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par. Pilwiszki; odl 21 w. od Maryampola, ma 2 dm. , 26 mk. Kwietki, po źm. Kwetkaj, mko w pow. nowoaleksandrowskim gub. kow. , nad Niemenkiem, o 90 w. od m. pow. ; kościół paraf. św. Jana Chrzciciela, zbudowany 1772 kosztem Komorowskiego. Parafia katolicka dekanatu abelskiego, dusz 2034. Kwietkiele, folw. , pow. szawelski, par. kurszańska, o 5 w. od Kurszan, należy do Stefaniszek Tomasza Bilewicza. Była to niegdyś okolica szlachecka rodziny Dowejków, potem wś pańszczyzniana. J. Godl. Kwietnik 1 niem. Blumengarten, także Ogród Wahlenberga wielka polana, porosła bujną trawą, w dolinie Wielkiej, w Tatrach spiskich, tak nazwana dla wielkiej ilości tu rosnących rzadkich roślin tatrzańskich. Jest ona dnem zaginionego jeziora, czego dowodem są jeszcze w pobliżu istniejące młaki. Długość wynosi 1500, a szer. 500 kroków. Spiżacy zowią to miejsce Zawadką. Wzniesienie 1793 m. Kolbenheyer. 2, K. , niem. Blumental, nazwa uroczej i pięknej dolinki w Tatrach niżnich, między górą Krzyżową 943 m. a górą Schlösschen 922 m. , na południe od Popradu, na jego obszarze. W r. 1881 gm Poprad wystawiła tu dla gości obszerny i wspaniały budynek. Piękny rozpościera się stąd widok na Tatry. Miejsce to urocze, spo kojne, otoczone do koła lasami, posiada wszel kie warunki do założenia zakładu klimatycz nego czyli uzdrojowiska, do czego gm. po pradzka usilne dąży. Czyt Zipser Bote z 4 czerwca 1881 r. Br. G Kwietupis, strumień, lewy dopływ Wilkii. Kwietyszki 1. wś, pow, maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny; odl 28 w. od Maryampola. ma 7 dm. , 61 mk. 2. K. , wś, Kwileń Kwilice Kwilina Kwilcz Kwilanka Kwików Kwik pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie; odl. 19 w. od Maryampola, ma 20 dm, 156 mk. Br. Ch. Kwik 1. niem. Quicka, wś, pow. janśborski, przy trakcie bitym z Janśborka do Lecu, 15 kil od m. pow. , nad jez. Białoławskiem, śród bagnisk między jez. Śniardławskiem i Roszyńskiem, osuszonych już w części i przez kanał obadwa jeziora łączący, wykopany od 1845 49 r. , zamienionych na grunta uro dzajne. Mk. 304 ewang. , mówiących po pol sku, trudniących się obok rolnictwa rybołó stwem i handlem ryb. Osada powstała w XV stul. ; w pobliżu 3 gorzelnie, w miejscu agen tura pocztowa i poczta osobowa do Lecu i Janśborka. R. 1434 Gerlach von Mertz, wójt rastomborski, nadaje Sędkowi Sandek 30 włók pod Kwikiem na prawie chełmińskiem z obo wiązkiem dwóch służb zbrojnych. Czyt. Kę trzyński, Ludność polska, str. 470. 2. K. , niem. Kuiken, dwie wsie i os. leśna, pow. goł dapski, stacya pocztowa Gołdap i Szittkehmen. J. B. Kwików z Kopaczem wś na prawym brze gu Uszwicy, w pow. brzeskim w Galicyi, 187 mt. npm. , w okolicy podmokłej, łącznej. Kraj jest zupełnie równy, tak, że największe wznie sienie jest zaledwie dostrzegalnem, a grunta, o ile nie są podmokłe i dla tego używane na łąki, są namuliste i urodzajne. Ta wś ma 307 mk. rzym. katol; należy do parafii w Zaborowie, sądu pow. w Radłowie a urzędu poczt. w Uściu solnem. Kasa pożyczkowa gminna ma 406 zł. w. a. kapitału. Pos. więk. Nie dzielskich ma 77 mr. łąk; mniej. pos. 238 mr. roli, 87 mr. łąk i ogr. i 89 mr. pastw. Gra niczy na wschód z Zaborowem, na południe z folwarkiem Włoszynem, a na północ z Wolą przemykowską. Na lewym brzegu Uszwicy na zachód rozlegają się obszerne łąki a za niemi wś Rzochowa. Mac, Kwilanka, ob. Kwilinka, Kwilcz 1. wś i gm. , pow. międzychodzki, nad rzeczką Kwilczem, poboczną Warty, i małem jeziorem; w pięknej okolicy, leśnej, bogatej w pagórki i łąki, nad gościńcem prowadzącym do Skwierzyny Schwerin an der Warthe 3 miejsc a K, ., wś; b Nowy młyn Neumiihle, folw. ; o Młyn kwilecki; 28 dm. , 330 mk. , 7 ewang. , 323 katol. , 86 analf. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, chowem bydła, mianowicie trzody chlewnej; w okolicy 3 gorzelnie. Kościół katol. paraf w stylu gotyckim wystawiony, nal. do dekan. lwoweckiego. Urząd pocztowy trzeciej klasy, st. teleg. , pocz. osobowa z Poznania przez Kwilcz chodzi do Skwierzyny; poczta listowa do Sierakowa Zirke; st. kol żel. Wronki o 24 kil 2. K. , dom. , 4355 mr. rozl. ; 3 miejsc a K. , dom. ; b Lutomek, wś; c Sośnia, folw. ; 30 dm. , 473 Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 49. mk. , 9 ewang. , 464 katol, 124 analf. Piękny pałac z parkiem i bażantarnią. Gorzelnia, pa rowa fabryka mączki o sile sześciu koni i młyn parowy. Własność hr. Arsena Kwileckiego. K. jest gniazdem starożytnej wielkopolskiej rodziny Kwileckich, herbu Sreniawa, i dotąd utrzymał się w tej rodzinie. Kościół katol paraf. jej staraniem wzniesiony istniał już na początku XVI wieku. Około zaś roku 1570 wszystka szlachta do parafii kwileckiej nale żąca przyjęła wyznanie braci czeskich i na kłoniła ówczesnego dziedzica, Jana Kwileckie go, swego spółwyznawcę, do oddania kościo ła braciom czeskim, co nastąpiła r. 1577. Ko ściół pozostał w ich ręku aż do 14 marca roku 1644; wtedy go zwrócono katolikom. Aż do r. 1782 był drewniany; w tymże roku Kwileccy wystawili nowy, murowany. Z dawnych pomników nic nie pozostało; przed r. 1644 były tu nagrobki Kwileckich, Kurnatowskich, Gruszczyńskich i Rozbickich. Z nowszych znajdują się w dzisiejszym kościele 4 pomniki 1 Barbary z Lipskich Kwileckiej, kasztelano wej lędzkiej, i Łukasza Kwileckiego kaszt. lędzkiego; 2 Teresy z Szczanieckich Kwile ckiej kaszt. kaliskiej, pani dóbr Wróblewa, i Franciszka Kwileckiego, kaszt. kaliskiego, dziedzica Wróblewa; 3 Konstantego Kwile ckiego, chorążego wojsk polskich a pułkowni ka wojsk saskich; 4 Jana Kwileckiego, kaszt. międzyrzeckiego, dziedzica Kwilcza, syna Łu kasza i Barbary. M. St. Kwilcz. rz. , wypływa z błot pod Wituchowem, pow. międzychodzki, przepływa przez trakt berliński, mija wś Kwilcz, płynie przez kilka jeziór, oblewa wś Łążce, przerzyna jez. Białcz i Lutom, a pod miastem Sierakowem łączy się z Wartą. Długość całego biegu wynosi około 27 kil. Kwileń, wś, os. , post. pogr. straży nad Prosną, pow. kaliski, gm. i par. Chocz Łaski, Lib. ben. II, 29, zowie tę wś Kwilina; odl. od Kalisza w. 31. Leży na samej granicy od W. Ks. Poznańskiego. Wś ma dm. 25, mk. 231; os. dm. 1, mk. 8; post pogr. dm. 1. W 1827 r. było tu 45 dm. , 189 mk. Kwilice, ob. Silice, niem. Quidlitz, pow. olsztyński. Kwilina, ob. Kwileń, Kwilina, wś nad rz. Kwilinką, pow. włoszczowski, gm. Radków, par. Kosów. Leży przy wschodniej granicy powiatu; mk. 279, dm. 28; w 1827 r. 10 dm. , 93 mk. Ziemi w ogóle posiada 3375 mr. , a mianowicie dwors. ornej 422 mr. , nieuż. 55 mr. , łąk 204, lasów 1383, pastw. 1180 mr. ; włośc. ziemi orn. 120 mr. , łąk 11 mr. , pastw. 19 mr. Grunta tu są częścią rędziniaste, częścią piaszczyste, dosyć urodzajne; ogólna powierzchnia lekko falowata; tutaj poczynają się wzgórza, ciągnące się ku Kwik Kwitąiny Kwityniszki Kycznia Kyczory Kyendorf Kyhammer Kyiw Kykoit Kykutt Kyna Kynau Kynast Kynthenau Kyoewen Kyprznia Kyrnycia Kwitki Kwiliniec Kwilinka Kwilno Kwiła Kwiram Kwirynowo Kwissa Kwist Kwiliniec wschodowi przez powiat jędrzejowski ku Chędnom i Kielcom. Obszerne lasy mocno przetrzebione skutkiem nieracyonalnego gospoda rowania dawnego właściciela Anglika; obecnie na dość znacznych przestrzeniach wykarczowane, zamienione są na pola orne. W lasach przeważa sosna, chociaż nierzadkie są i dęby. Do 1869 r. istniała tu gorzelnia, obecnie zamknięta. K. stanowi folwark, do dóbr Dzierzgów należący. Lud tu jest biedny i bez oświaty. W XV w. była K. dziedzictwem Jana h. Lis Dług. I, 22. Por. Rossów. Dr. E. B. Kwiliniec, wś, pow. włoszczowski, gm. Radków, par. Kossów ob. . Leży przy wscho dniej granicy powiatu, ma 4 dm, , 59 mk. , 37 mr. gleby ornej piaszczystej. Dr. E. B, Kwilinka, Cwilina, Kwilanka, rzeczka, bierze początek pod Chlewicami w pow. włoszczowskim, płynie ku północy przez Kwilinę, Kos sów, poczem, skręciwszy na wschód, wchodzi w pow. jędrzejowski, płynie przez Chyczę i wpada z praw. brzegu do Nidy poniżej Oksy. Długa 11 w. J. Bliz. Kwilno 1. kol. , pow. łęczycki, gm. Ro goźno, par. Gieczno Łaski, Lib. ben. II, 410 469; odl. od Łęczycy w. 22; dm. 49, mk. 390. W 1827 r. 4 dm. , 104 mk. 2. K. , wś i folw. , pow. nieszawski, gm. Osięciny, par. Byczyna. W 1827 r. 6 dm. , 54 mk. Folw. K. , od Nieszawy w. 17, rozl. mr. 300, grunta orne i ogr. mr. 283, łąk mr. 1, nieuż, i place mr. 16, bud. mur. 11, z drzewa 3. Wś K. os. 13, z grun. mr. 14. Folw. K. al. Konice z wsiami Konice, Biernatki, Lubrańczyk i Dąbia w gm. Piaski, par. Lubraniec, od Włocławka w. 17, rozl. mr. 717, a mianowi cie grunta orne i ogr. mr. 627, łąk mr. 33, pastw. mr. 1, wody mr. 4, nieuż. i place mr. 26, w dzierżawie wieczystej mr. 26, bud. mur. 8, z drzewa 2; płodozmian 11polowy. Wś Konice os. 14, z grun. mr. 12; wś Biernatki os. 15, z grun. mr. 44; wś Lubrańczyk os. 18, z grun. mr. 53; wieś Dąbia os. 5, z grun. mr. 117. A. Pal Kwiła, rz, , ob, Skwiła i Smotrycz. Kwiram, ob. Chwirama, Kwirynowo, wś, pow. lipnowaki, gm. Oasówka, par. Czernikowo ewang. Ossówka, odl. o 17 w. od Lipna, ma 16 dm. , 132 mk. , 190 mr. gruntu, 7 nieuż. Kwissa, Kwisza, ob. Kwiaź. Kwist, ob. Wardawa. Kwitąiny, wś, pow. holądzki, ob. Hohendorf. Kwitki wś, pow. kaniowski, położona o 10 w. od m. Korsunia, w pozycyi leśnej, przy ruczaju Listwinie, formującym później kilka obszernych stawów i przepływającym przez drogę prowadzącą od m. Korsunia do m. 01 szany. Ma cerkiew prawosł. i liczy 3200 mk. prawosł. , 8 katol Ku stronie zachód, od wsi posiada tak zwane uroczysko Monastyryszcze, okrążone naokoło wysokiemi wzgórzami i lasami, należy do Korsunia. W lustracji ststwa korsuńskiego 1765 r. K. zwane są mkiem, miały wtedy 135 chałup. Cerkiew w K. p. w. ś. Mikołaja, wzniesiona 1757 r. na miejscu poprzedniej, drew. , z r. 1728, ma 42 dzies. ziemi. Kwityniszki, wś, pow. rossieński, par. żwingowska. Ky al. Kyhammer, Kia, według Triesta fryszerka w W. Droniowicach, pow. lubliniecki. lybissen niem. , ob. Kibisze, pow. jańsborski. Kycznia, ob. Kiczna, Kyczory, ob. Kiczary. Kyendorf dokum. , ob. Kaindorf niem. . Kyhammer niem. , ob. Ky. Kyiw, ob. Kijów, Kykoit, ob. Kikojty, KykuttAndres Barsden al. Wewerischeken niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. pocz. Kłajpeda. Kyna, potok, wytryska z błotnisk na granicy gmin Derżowa i Tejsarowa, w pow. ży daczowskim, płynie na północny wschód przez błotniszcza i wchodzi w obr. gm. Demenki leśnej w las Czarny, który przepłynąwszy, wy chodzi z niego znowu na moczarowate łąki i wpada w staw pod Demenką leśną. Z tego stawu rowem wykopanym spływa woda pod Demenką poddniestrzańską do Dniestru z praw. brzegu. Długość biegu 9 kil. Spad wód na der powolny. Źródła leżą na wysokości 263 m. , ujście 250 m. npm. Br. G. Kynau niem. al. Koenigsherg, Kynsburg, ruina zamczyska, w pow. wałbrzyskim na Szląsku, w pięknej dolinie nad Bystrzycą, i wś tamże. Zamek założył około 1300 r. książę na Świdnicy Bolesław. Potem przechodził w różne ręce i był zwany przez kronikarzy Raubnest, gniazdem łupieżców. F. S. Kynast, Kienast niem. , ruina zamczyska i gniazdo rodzinne hrabiów t. Schaffgotsch, załozony 1292 r. przez księcia na Świdnicy Bolesława, dziś w pow. jeleniogórskim, aa płd. od Warmbrunn, 1847 stóp npm. W XVI w. ufortyfikowany silniej K oparł się zniszczeniu w czasie wojny 30letniej, ale r. 1675 od pioruna uległ pożarowi i zniszczeniu. E. 1393 już Chynast należał do rycerza Gotsche Sohof. F. S. Kynthenau dok. , ob. Kitnowo. Kyoewen niem. , ob. Kijewo. Kyprznia, ob. Kipszna. Kyrnycia, potok, wypływa w północnej stronie gminy Drohiczówki, w pow. zaleszczyckim. Płynie na południe, przepływa wieś Drohiczówkę, następnie Szutromińce i na ob Kyzia Kyzykerimen Korsuń Kyschin Kyssow Kyschau Kysin Kyschau szarze wsi Latacza, w przysiółku Bidyńcach, uchodzi z lew. brzegu do Dniestru. Długość biegu 10 kil Br, G, Kyschau niem. , ob. Kiszewa. Kyschin dok. , ob. Kisiny. Kysin, ob. Gzin. Kysny, potok górski, wytryska w obrębie Mikuliczyna, w pow. nadworniańskim, ze źró deł leśnych; płynie na połd. zach. , już to lasa mi, już też polanami, i w Mikuliczynie uchodzi z prawego brzegu do Prutu. Długość biegu 5 kil. Br. O. Kyssow dok. , ob. Kiszewa. Kythelitz dokum. , ob. Ketlicy. Kywity, Kiwity ob. , w dok. Kibiten, wś kościelna, pow. licbarski, na polskiej dawn. Warmii, oddawna własność biskupów warmińskich. Po okupacyi przez krzyżaków osady tu żadnej nie było, tylko pole nazywało się campus Kibiten u starych Prusaków. Roku 1308 bisk. Eberard wygotował przywilej na młyn i karczmę jeszcze nie wieś, , in campo Kibiten dla Gerarda Ton der Mül; czynszu za to ma dawać 3 m. denarów. R. 1319 tenże biskup Eberard wydał inny przywilej dla Gerko de Kiwiten, syna Gerarda, żeby wieś tam założył. Włók sołeckich otrzymał 3, drugie 3 z łaski, że on pierwszy się odważył w tak odległych i niebezpiecznych stronach wieś założyć, bo już nieraz Litwini i inni nieprzyjaciele ludność chrześciańską tu napadali i mordowali. Prawo było chełmińskie. Gerko ma sądy wszelkie; małe, aż do 4 soldów wynoszące, sądzić może tak niemców jak i prusaków; od większych sądów dostanie 1 3 częśó dochodów. Osadnicy od włóki po latach wolnych dawać będą po pół marki a proboszczowi, jak zwyczaj, po korcu żyta i owsa. Ażeby Litwini i inni nieprzyjaciele Krzyża znowu okolicy tej nie napadali i nie niszczyli, wolno im obrać miejsce jakie bezpieczne i wzmocnić je ku obronie construere castellum vel propiignaculum, żeby bezpieczne schronienie mieli czasu napadu. R. 1361 bis. Jan potwierdza 10 włók boru, które mieszkańcy dawniej byli dostali. R. 1685 bisk. Michał Radziejowski odnowił stary przywilej wiejski; włók było wtedy 45 wiejska 1, kościelne 4, sołt. 4, wolne 2, gburskich 34. O kościele, kiedy fundowany, nic nie stoi w dokumencie. Ma włók dotacyjnych 6, tytuł św. Piotra i Pawła; roku 1382 zachodzi prob. tutejszy Herbart. r. 1532 Jan eppus simbalieusis et suffr. warm. prob. kiwicki i tu pochowany. Filia jest jedna Schulen, ma 2 wł dotacyi. W parafii leży wieś Springborn, gdzie r. 1639 bisk. Mik. Szynkowski kościół nowy zbudował i oddał go oo. franciszkanom na pamiątkę zawartego ze Szwedami pokoju. Po okupacyi rząd pruski zabrał wś K. i oddał ją na własność prywatną. Kyzia, ob. Kizia, Kyzykerimen, ob. Dniepr, str. 48. Korsuń, Korszuń, łac. Corsunia, mko, pow. kaniowski, leży nad rz. Rosią i wpadającą do niej rzeczułką Korsuńką; odl. o 43 w. od Kaniowa, o 33 od Bohusławia. Dłg. g. 49 55, sz. 49 3. Okolica żyzna i malownicza. Nieznany początek K. sięga odległych czasów. Do dziś dnia snuje się pomiędzy ludem prastara tradycya, iż to miejsce, przed wiekami t. j. w czasach, których nie objaśnia historya, było jakoby przez Greków zamieszkiwane. Ale podobne ludowe podanie, nie tylko do K. , ale i do wielu innych miejscowości ukraińskich zarówno jest przywiązane. Niektórzy z dawniejszych naszych historyków K. ukraiński nieraz mylnie brali za jedno z Korsuniem tauryckim Chersonem, o wiele starożytniejszym od ukraińskiego i właściwym; jednakże pomiędzy temi dwoma współimiennemi miastami musi być jakiś koniecznie związek i być może, iż pierwsze z nich winno jest pochodzenie swoje drugiemu, jak np. Pereasław zadnieprzański, Presławowi bułgarskiemu Nowosielski, idąc za Karolem Ritterem, w nazwie tauryckiego Korsunia wyraz Koros dostrzegał; który to wyraz Koros oznaczał boga słońca, a ten miał tu być jakoby czczony stąd od tego wyrazu pochodzić może i ruski korszun czyli jastrząb, ptak słońca. Ale dzieje ruskie czynią wzmiankę o Korsuniu ukraińskim dopiero w XII w. Był to najwięcej naprzód wysunięty, najwięcej w stepy zapuszczony punkt ziemi ruskiej. To też bywał on od czasu do czasu i łupem ościennej dziczy. Jakoż widzimy, że w 1169 r. tłumy Połowców stanęły około K. , paliły, rabowały wsie cerkiewne, należące do świątyni N. Panny Dziesięcinnej kijowskiej Karamzin III, str. 2, nota 2. R. zaś 1173 stale już tu oni zakoczowali, tak dalece, że dla rozróżnienia ich od innych hord, ,, korsuńskiemi je mianowano Ipat. letop. , str. 376. Kronikarz wspomina, że ks. Hleb szedł do nich zrobić mir tamże 379. Ale ponieważ K. uchodził za bardzo ważne stanowisko u dzikich ludów głębszego stepu, książęta ruscy darli się przeto o prawo nad nim; i tak widzimy, że ks. Ruryk daje go w 1195 r. jako dzielnicę Wszewolodowi, a potem w tymże roku od tegoż odbiera i oddaje Romanowi, to jest daje, jak mówi kronikarz po Kythelitz Kywity Korsuń łony i połtoraka korsuńskoho Ipat. letop. str. 462. Nawał atoli dziczy pogańskiej pod Batuchanem, co w 1240 r. ogniem i mieczem zniszczył Ruś, zapewne był powodem, że i K. stał się na długie wieki miejscem opuszczonem. Jakoż odtąd przez lata setne głucha tylko leżała tu pustynia step odludny, przez który przewijał się jeno ten czarny szlaka wydeptywany rokrocznie prawie przez najeźdźców krymskich i gdzie główny był punkt przeprawy ich przez Roś. Rewizya zamku wojew. kijowskiego z 1570 r. mówi Horodyszcz w tem wojew. kijowskiem pustych bardzo wiele, które gdyby były zabudowane, wielkaby obrona i bezpieczeństwo stałoby się, nie tylko wojew. kijowskiemu, ale i wszelkiej koronie polskiej. Tych liczbę posyłamy przez towarzysza naszego p. Jana Bystrzykowskiego, bo się wespółek z nami temu dobrze przypatrzył, a on będzie umiał dać sprawę J Kr. Mości, które z nich są potrzebniejsze ku zabudowaniu. Spis ów obronnych a pustych zameczków na Ukrainie sporządzili rewizorowie na własne żądanie króla Stefana Batorego, który, przez zapewnienie w pewnych umocnionych punktach stałej obrony krajowi, chciał go urządzić i zabezpieczyć od najazdów, Jakoż już w 1584 r. tenże król Stefan Batory dał K. przywilej, na prośbę ks. Michała Wiszniowieckiego kaszt, kijows. i ks. Aleksandra Wiszniowieckiego ssty kaniowskiego i czerkaskiego, którzy przedstawili królowi, że w kaniowskiem sstwie znajduje się w dobrym stanie uroczyszcze Korsuń, leżące na drodze tatarskiej, po której Tatarzy mieli zwyczaj wpadać w granice rzpltej, i gdyby w tem miejscu założono miasto, byłoby też z korzyścią rzpltej, ze spokojnością i bezpieczeństwem tutejszego kraju. Przychylając się do tego pozwolił król na założenie miasta, nadając je prawem magdeburskiem a usuwając wszelkie polskie i ruskie ustawy i obyczaje z tem niezgodne. Oswobodził obywateli i mieszczan od władzy wojewodów, kasztelanów, sędziów, podkomorzych, podsędków i innych urzędników koron. i ziems. w wielkich i małoważnych kryminalnych i cywilnych sprawach; tak że nieobowiązani byli przed nikim odpowiadać, tylko przed wójtem i ławnikami, od miasta wybranymi, a wójt przed sądem królewskim. Ustanowił w K. trzy główne jarmarki do roku na Pokrowę, Woznesenje i Rożdestwo Bożej Materi, i oprócz togo naznaczył w tygodniu targi co poniedziałek; zobowiązał wiecznemi czasy mieszczan K. czasu wojny występować pod komendą starosty i wójta K. i uzbrajać się przeciwko każdego nieprzy jaciela. Granice K. z przyległościami naznaczone od uroczyszcza Olszanicy do Sinicy i do Uhorskiego Tykicza, a od Uhorskiego Tykicza do Sinej wody. Wójtom kors, za osadzeuie miasta dozwolony dochód z łowli rybnej, bobrowej, każdego innego zwierza, a także pozwolono szynków i młynów trzymanie dożywotnie. Biegunów t. j, włóczęgów przyjmować do miasta na osadę wzbroniono Arch. J. Z. R. część 5, t. I, str. 541. Oprócz tego, korzystając z dawnych obwałowań, urządzono przy osadzie nowej dorywczą warowienkę, która wraz z osadą zaczęła nosić miano Korsunia czerkaskiego, a to stąd zapewne, że ludność w niej osiadła przeważnie była kozacką. Roku zaś 1585 tenże król Batory temu, , na pustyni nowo osiedlonemu miejscu, wydał inny jeszcze przywilej na herb, wyobrażający łuk naciągnięty ze strzałą na nim. Akty otn. k ist. Z, R. , t. III, str. 242. Następnie Zygmunt III wydał również przywilej, z którego widać prawa miasta i magistratu, a także iż dozwalał mieszczanom wiecznemi czasy mieć karczmy i szynki piwne i miodowe. Arch. JZR; część 5, t. I, str. 542. Tymczasem mieszczanie tutejsi, zamieniając się coraz to więcej w kozaków, zaczęli się wybijać z posłuszeństwa dla starosty swego i z kozakami niżowymi się znaszać; owoż jeszcze w 1589 rzplita, chcąc temu przeszkodzić, konstytucyą nakazała, aby hetman kozakom mieszkającym po herodach dał starszego szlachcica i setników szlachciców; żywności, prochu, aby w miasteczkach niżowym kozakom nie przedawano, a nakoniec aby nie puszczano do miasteczek żadnego z nich, chybaby miał świadectwo od starszego. Wojty i burmistrze mają zarówno bronić, aby z miasteczek nikt nie chodził na Niż; i żadnym swawolnikom, aby nie przemieszkiwali po miasteczkach, bronić. Vol leg. II, str. 310. Roku 1596 Nalewajko krył się, z ostatkami rozbitej szajki swawolnej swojej, na polach korsuńskich i bezpiecznie przebywał Listy Żołkiew. str. 310. Podstarości korsuński był snać bezsilnym, aby temu przeszkodzić. Gdyby chciał to zrobić, możeby kozacy korsuńscy w tcno byliby go nie usłuchali; czuwał on tylko z urzędu swego, miał oko na wszelkie ruchy tatarów, ale widać że i w tem był niedbały, kiedy w 1599 r. hetman Stanisław Żółkiewski umyślnie musiał go ostrzegać, że tatarzy chcą iść na K. , a więc żeby wysłał straż na Boh i miał się na ostrożności tamże str. 98. Ale może w tem nie jego tylko była wina, bo mieszczanie, coraz to otrząsając się z posłuszeństwa dla starosty, nie chcieli nawet chodzić w stepy na zwiady dla dawania przestrogi o Tatarach, co dotąd było ich powinnością. Kłócili się za to ustawicznie ze starostą. Jakoż w 1603 r. wynikł pomiędzy nimi a starostą spór o szynki piwne, miodowe, woskobójnie i o inno pożytki. Starosta chciał, aby ich odsądzono od tych praw, opierając się na dawnym przywileju Stefana Batorego, który te pożytki wójto wi i mieszczanom tylko dożywotnio przeznaczył; mieszczanie zaś późniejszy przywilej króla Zygmunta III pokazywali, który nie dożywotniem ale wieczystem prawem karczmy i szynki im mieć dozwolił. Regestr arch. Lachowieckiego w zbiorach pana Zygmunta Radzimińskiego. R. 1605 sąd królewski w sprawie tej ferował dekret, ale nie wiemy na czyją wypadł on stronę; sądzimy jednak, że starosta musiał wygrać, bo, jak to niżej zobaczymy, karczmy i szynki w 1616 r. nie do mieszczan, ale do dochodów starosty już należały ob. lustracyą z 1616 r. . Tymczasem przeciw buntującemu się teraz ukraińskiemu mieszczaństwu konstytucye zaczęły ogłaszać za karę cały szereg nieprzychylnych pastanowień, coraz to surowszych ograniczeń i zakazów. Toć w 1607 r. postanowiono, aby buntujący się mieszczanie korsuńscy, czehryńscy, steblowscy i daniłowscy w wojew, kijowskiem i w podolskiem mieszkający i bojarowie wszycy starostom podlegli byli i służbę odprawiali pod karaniem srogiem i utraceniem praw i wolności swych. A jeśliby co pomimo tę konstytucyą wyszło z kancelaryi królewskiej, to będzie skasowane. Jakoż w 1609 r. wysłani byli komisarze Zbigniew Oleśnicki, Szczęsny Słupecki i Floryan Oleszko na Ukrainę, aby kozaków niżowych w porządek wprawili i dowiedzieli się na miejscu o przyczynach buntów i nieuszanowania zwierzchności, i winnych ukarali Vol. leg. II, str. 465. Atoli wszystkie te postanowienia jątrzyły tylko kozaków, dolewały oliwy do ognia. Ale przejdźmy do innego przedmiotu. Przy osiedlaniu się coraz gęstszem starostw ukrainnych, z większych wykrawano mniejsze. I tak z kaniowskiego około tego czasu powstały aż dwa sstwa czerkaskie i korsuńskie, i te prawie dziedzicznie chodziły przez jakiś czas w rodzie Daniłłowiozów. Gdy zaś w 1616 r. pierwsza lustracya tegoż sstwa odbyć się miała, to słudzy ssty Jana Daniłłowicza wojewody ruskiego, chcieli wzbronić lustratorom wdawać się w badanie dochodów, albowiem ssta Daniłłowicz miał przywilej i prawo, za którem do żywota swego lustracyi i płaceniu kwarty nie podlega; jednakże gdy ciż słudzy tego prawa nie pokazali, lustratorowie przystąpili do swojej czynz tem jednak, aby prawu ssty w tem nosci. żadnego uszczerbku nie było. Podług lustracyi z r. 1616 do sstwa korsuńs. należał Czehryn, Steblow i Daniłowa słoboda. W mieście 1. domów miejskich pod posłuszeństwem 200, czynszu ni powinności nie dają żadnej, prócz służby wojennej, którą tak z p. starostą jak namiestnikiem jego, przeciwko nieprzyjacielowi konno z orężem służyć powinni. Kozackich domów N. 1300. Pożytków innych to miasto nie czyni, prócz arendy, do której należą młyny, myta i kurczmy; co wszystko czyni aa rok złp. 3500; wraz ze Steblowem, Czehrynem i Daniłłowem summa prowentu rocznego 5400 złp. , a to respektując na wielkie ekspensa, które wydawać muszą na tych miejscach ukrainnych, niebezpieczeństwu i odmianie częstej podległych, pod któremi i Korszuń, z temi dzierżawami jest, defalkowaćby się musiało 2350 złp. Przychodzi od tego kwarty 590 złp. Tymczasem swawola kozacka do tego stopnia wygórowaną została, iż nie tylko mieszczanie kozakujący w starostwach, względem swoich starostów byli w stanie niemal ciągłego buntu, ale pomimo najsurowszych zakazów wciąż oni łupiezkie czynili wycieczki na morze, co znów plątało Polskę w nieporozumienia z Turkami i Tatarami. Porta zatem domagała się wprost zniesienia pałanek kozackich Korsunia, Białejcerkwi, Czerkas, Kaniowa i Berszady; ale rzplta naturalnie uczynić tego nie mogąc, starała się przynajmniej Turków i Tatarów od wojny powściągać ponawianiem dość częstych z nimi przymierzy i rozejmów. Jakoż w 1617 r. hetman Żółkiewski zawarł rozejm z Turcyą, a w 1622 roku z Tatarami. Tegoż roku przejeżdżał przez K. poseł królewski, tatar wileński Sulejman, wraz z posłami hana krymskiego, który ich wysłał dla uczynienia rozejmu z królem polskim Kulisz Materyały. Podług lustracyi sstwa kors. z 1622 r. Steblow, Lisianka i Daniłowa słoboda należały do K. , ale rależała też wtedy do niego i Zwinogródka, jak to wiemy skądinąd. K. , mówi lustracya, położony jest nad rz. Rosią, palami w koło ostawiony. Jest w nim mieszczan posłusznych N. 262, drudzy kozacy. Czynsz roczny płacą; dostaje się go 149 złp. groszy 24. Stacyą dają corok panu staroście, która się obecnie obraca na wychowanie podstarościego. Przy tem mieście zamku żadnego niemasz, tylko przygródek, w którym rozmaici ludzie mieszkają. Armata działo spiżowe 1, hakownic 10, prochu beczek półtory. Arenda w samem mieście K. czyni na rok 2500 złp. Budy potaszowe na Tykiczu dają na rok 1500 złp. Summa jego prowontów 3978. Z przyległościami summa prowentu wynosi 4998 złp. , z której przychodzi kwarty 993 złp. gr. 18. Wsi w tem sstwie niemasz, tylko futory wiejskie kozackie, których część do K. , a część do Steblowa ciągnie. Jednakże na starostę Daniłłowicza, który dla powiększenia dochodów sstwa swego pozakładał był w lasach na Tykiczu budy potaszowe, mieszczanie białocerkiewscy skarżyli się, iż, z powodu wyniszczenia lasów, cierpią oni wielkie niebezpieczeństwo w odprawianiu corocznych swoich straży polnych ku ostrzeżeniu samych siebie i wszystkich włości ukraińskich, którą straż przy lasach odprawować było dogodniej, a za ich spu stoszeniem staje się to trudnem i niepodobnem. Tymczasem rozruchy kozackie zakłócały wciąż spokojnośó miasta, tak że przyszło do mordów w Kijowie, Bohusławiu i Korsuniu. W roku 1625 komisarze od rzpltej domagali się u kozaków, aby, zadość czyniąc rozkazowi królewskiemu, wydali naprzód hersztów, którzy po chocimskiej ekspedycyi na morze chodzili, jako też i tych, którzy mordów kijowskich, korsuńskich i bohusławskich stali się przyczyną. Zb. pam. Niemc. VI, str. 213. Oprócz zawichrzeń, które były na porządku dziennym, jeszcze po całej Ukrainie srogie grasowało powietrze, W K. zaraza morowa moc ludu sprzątnęła. Hetman Stanisław Koniecpolski, idąc na Ukrainę dla poskromienia kozaków, dla przecięcia komunikacyi z zapowietrzonemi miastami poustawiał szereg wojskowych posterunków Kulisz Materyały, t. II, str. 183 i 201. R. 1629 za rządów Zofii Daniłłowiczowej, wojew. ruskiej, taksa całego sstwa wynosiła 6861 złp. Osławieni z drapiestwa nieraz też Zaporożcy zbójeckiemi napadami swemi niepokoili K. ; jakoż w 1630 r. skarży się przed sądem na Zaporożców podstarości kors. Andrzej Pawłowski, że oni pod wodzą Tarasa, wpadłszy z armatą do K. , całe jego mieszkanie zagrabili. Opis akt, N. 14. Ale ten podstarości skarżył się na łupiestwa, a sam się ich dopuszczał. Oto w 1630 r. nasłał on ludzi swoich na Bohusławszczyznę, którzy ją złupili. Oddawano mu wszakże pięknem za nadobne. W tym też roku Stanisław Rokosz, podstarości białocerkiewski, napadł na transport potażu, przedanego kupcom gdańskim przez wojew. ruską z K. i zabrał go. Opis akt, N. 14. W roku następnym 1631 król Zygmunt III dał konsens Zofii Daniłłowiczowej na ustąpienie sstwa korsuńskiego z miastami K. , Czehrynem, Steblowem, Lisianką i Zwinigródką na rzecz jej syna Stanisława Daniłłowicza. Arch. JZR. część 5, t. I, str. 260. Za starostowania tegoż starosty, Zwinogródka wszakże odpadła na osobę Kazanowskiego, wojewody podolskiego tamże, str. 560. Stanisław Daniłłowicz, młodzian walecznego ducha, zebrawszy swoich korsuńskich kozaków, czynił nieraz w dzikie pola przeciwko Tatarom wycieczki. Szczęśliwie jednak kilkakroó pogromił Nogajców, i nie wierząc już w podobieństwo przegranej, jeszcze jeden raz w 1630 r. przeciwko poganom wyruszył. Ale tym razem nie powiodła się wyprawa. Zaskoczony w stepach przez nieskończenie liczniejszy zastęp Nogajców, prowadzony przez murze Netszeja, i nie słuchając rady weteranów, ażeby bronić się w taborze, został w niewolę wzięty. Netszej odesłał go baszy białogródzkiemu, okrutnemu Kantemirowi. Ten zaś, sądząc, że Daniłłowicz jest Lubomirskim, to jest synem Stanisława Lubomirskiego, wojew. ruskiego, który przed laty pobił go pod Ujściem, i syna jego wziąwszy kazał ściąć, zemstą powodowany, w oczach swoich, pomimo składanogo okupu, kazał zamordować Daniłłowicza. Przytomny sługa Daniłłowicza Rzeszowski, na barkach swoich wyniósł krwawe zwłoki młodzieńca. Był on ostatnią iskierką rodu Daniłłowiczów, i majętności Daniłłowiczowskie przeszły po kądzieli w dom Sobieskich. Toż na grobowcu starosty korsuńskiego w świątyni żółkiewskiej wyryto to słowa Aviti sanguinis ultor, niedoszły mściciel krwi dziada swego ten ostatni z Daniłłowiczów. rodził się bowiem z Zofii Żołkiewskiej, córki w. hetmana Stanisława Żołkiewskiego, poległego w bitwie z Turkami pod Cecorą. Ob. Szajnochy Opow. o Janie III, str. 92 3 i Fam. do panow. Zygm. III, wyd. Wójcickiego, t. I, str. 239. Tymczasem już od 1637 r. bunt rósł na Ukrainie, i Pawluk, wpadłszy do K. , odebrał od starszego wojsk zaporoskich Tomitenka buławę, insygnia i armatę; następnie inny buntownik Karp Skidan, opanowawszy miasto, uczynił tu koło wojskowe i wydał rozkaz, aby korsuńscy i steblowscy kozacy śpieszyli do Moszen i z buntem się łączyli. Z korsuńców atoli tylko t. z. nieposłuszni pod wodzą pułkownika Nestorenka stawili się na rozkaz; regestrowi i posłuszni zostali. Ale na odgłos tych buntów Mikołaj Potocki, hetm. pol. kor. , pośpiesza na Ukrainę i w Bohusławiu zatrzymawszy się, d. 11 grudnia 1637 r. wyprawia przednią straż na podjazd ku K. , który to podjazd, zamiast znaleść tu opór, wchodzi bezpiecznie do miasta przez bramy, które podstarości Przedrzymirski kazał pootwierać. A więc nazajutrz i sam hetman z wojskiem całem wszedł do K. , skąd następnie wyruszył dalej ku Kumejkom, gdzie, jak wiadomo, kozacy pamiętną ponieśli porażkę. W rzędzie zaś tych kozaków, co się po bitwie pod Kurnej kami w Borowicy hetmanowi poddali, był i Nestorenko, pułkownik korsuński. Dyaryusz Okolskiego, str. 44 66. Po buntach zaniosło się atoli na pokój, Jakoż Stanisław Koniecpolski hetman w. kor. , korzystając z tego, umyślił odwiedzić swoje dobra zadnieprskie; po drodze wstąpił też do K. , którego ssta był wtedy syn jego Aleksander chorąży kor. Było to d. 14 października 1643 r. W K. przyszło mu załatwić z urzędu kilka spraw. Pułkownika czehryńskiego Zakrzewskiego naprzód usunął, a na jego miejsce mianował Krzeczowskiego, a to na prośbę samy chże kozaków, którzy przełożyli mu swojo uclążenia i krzywdy, czyniące ujmę ich stanowi rycerskiemu, jakich doświadczali od Zakrzewskiego, a nareszcie dał odprawę posłowi sylistryjskiego baszy, który tu umyślnie był zjechał do niogo. Hetman stąd w dalszą udawszy się drogę, przejeżdżał przez Osetrów czyli Suchnowkę i przez Berezkowce czyli Wolę Wolskiego, gdzie rezydował pułkownik korsuński kozacki Zabokrzycki, który hetmana gościł u siebie radośnie. Dzien. Oświecima w Starinie kijew. , zesz. I 1882, str. 133 4. Była to chwila, w której było widać tu wszędzie większą i porządniejszą gospodarność kraju. Zajmowano coraz więcej obszaru pod rolę, ale i wychów bydła niemałe przynosił korzyści. Jakoż przed r. 1644 czytamy w aktach przysięgę sługi ssty korsuńskiego Aleksandra Koniecpolskiego, iż on prowadzi 500 wołów z dóbr sstwa korsuńskiego zabranych i tamże ukarmionych. Regestr dawny ks. grod. i Ziems. w zb. Konst. Swidzińskiego. Z darów pokoju niedługo atoli korzystano. Nadchodzi albowiem 1648 r. , i Bohdan Chmielnicki, zwaśniwszy się śmiertelnie z podstarostą czehryńskim Czaplińskim, zemście oddany, zbiega na ostrowy Dnieprowe, zbiera swawolną kupę a zniósłszy kozaków korsuńskich, stojących załogą na Tomakówce, zajmuje sicz i tu już jawnie znamię buntu podnosi sprzymierzywszy się nareszcie z hanem krymskim, z połączonemi hordami kozackiemi i tatarskiemi, garstkę rycerstwa polskiego pod Żółtemi wodami rozgramia i śpieszy pod K. , gdzie już obu hetmanów z wojskiem koronnem zastaje. Obaj hetmani, w. kor, Mikołaj Potocki i polny Kalinowski stali już tu od kilku dni, rozłożywszy się w okopach jakiegoś starego obozowiska, bo tylko samo miasto z przygródkiem było opalisadowane, a zamku właściwego, jak to wyżej widzieliśmy, nie było w niem. Niezwłocznie więc hetman Potocki rozkazał szańce sypać z trzech stron obozu, z czwartej był jakiś stary wał, który kazał poprawić, i krom tego średni piąty I szaniec usypać przez noc. Tegoż dnia 24 mai ja hetman mówi naoczny świadek dał Korsuń na łup żołnierzowi, żeby się to nieprzyjaciołom nie dostało; 25 maja już się byli ukazali po drugiej stronie rzeki Tatarzy i Kozacy i przeprawiać się zaczęli jedni poniżej Korsunia, drudzy przez sam K. Kiedy się ich nacisnęło do miasta, hetman kazał folwark najbliższy miasta zapalić, ,, z którego zajęło się wszystko miasto, i wszystko zgorzało, jeno sam zameczek przygródek został, a cerkiew na stronie. Tatarów było do 70, 000, Chmielnicki zaś z lilkunastu tysiącami Kozaków stał w milowej oddali pod Steblowem nad Rosią, która stamtąd płynęła do K. Chmielnicki umyślił fortelnie odjąć wodę Polakom, odwracając w Steblowie koryto rzeki jakoż w istocie pokazało się, iż woda w K. na Rosi znacznie opadła. Potocki, biorąc to za pretekst niepodobieństwa, a przynajmniej trudności utrzymania się przydłuższemu w okopach, wbrew zdaniu przeciwnego hetmana polnego, który chciał wydać wstępnym bojem bitwę, rozkazał wojsku mieć się do odwrotu. Wiadomy dalszy nieszczęśliwy los tego kroku. Oto wojsko polskie, opuściwszy K. , zaczęło się cofać taborem ku Bohusławiowi, ale w drodze na t. z. Krutej bałce, wpadłszy niespodzianie na przygotowaną zasadzkę przez nieprzyjaciół, którzy dolinę rowami przekopali, ze szczętem zniesione zostało. Była tam istna rzeź a nie bitwa. Z wojska sześciotysiącznego mało kto uszedł. Dwaj hetmani i wielu innych znacznych godnością rycerzy noszło w jassyr pogański. Gdzież owa niefortunna Kruta bałka kręte jary na drodze z K. do Bohusławia Na lewej strome rz. Rosi, naprzeciw Jabłonówki, nieopodal Wyhrajowa, jest rizanyjar, widocznie nazwany od rzezi; pierwej nazywał się gięboki jar; nad nim 6 lub 7 mogił. Dalej o pół wiorsty od Steblowa, mniejszy jar, także rizany; ciągnie się ku Samorodni i Setnikom Tam wielka mogiła jedna, i w kierunku drogi coś nakształt szań ców. Miejsce to, o 4 wiorsty od Wyhrajowa, nazywa się Sieliszczem. Mogła to być owa wieś Grochowce, o której nadmienia świadek naoczny bitwy w tak zwanej Relacyi, a cytowanej przez Szajnochę. Tu Kozacy zasiedli i oczekiwali Polaków. Po bitwie Kozacy wróciii z jeńcami; tamże hulali, harcowali, pijani z radości i sieliszcze zapewne Grochowce przezwali, , Wyhrajowem. Miejsce to od rizanych jarów do Korsunia, Samorodni, Wyhrajowa zalega wyniosły Kosohor; na południozachód ciągną się połogi, t. j. niziny, błota zarosłe trzciną i łozą, i łąki. Stara pieśń wspomina o zakopaniu drogi przez Kozaków na Krutej bałce, w tych słowach Oj druzi mołodei movi ataman Kozaki Zaporozci; Dobre znajte, barzo hadajte; Od Sotnikow horoda Korsunia, szlach kanawoju perekopajte; Potoekoho pojmajte, meni w ruki podajte. Hej Potoćki, Potocki, majesz rozum, źynoćki; Ne hodyszsia wujowaty Łutszeb tebe do p. Chmielnickoho oddaty; Syroj kobylicy zowaty; Albo żytnoj sołomachy, z buzynowym molokom zaźywaty etc. Tymczasem Korsuń stał się zdobyczą Kozaków. Pułk korsuński kozacki ze wszystkich pułków był najliczniejszy, bo obejmował 3482 ludzi. Roku 1651, gdy po niefortunnej bitwie dla Kozaków pod Beresteczkiem, Chmielnicki i Tatarzy cofnęli się na Ukrainę, Korsuń okupił się Tatarom od rabunku; tegoż jeszcze roku Chmielnicki przebywał tu jakiś czas. Ks. pam. Michałowskiego, 646 i Ambr. Grabowskiego Staroż. I, str. 337. Wojny kozackie sprowadziły plagi nieobliczone, bo oprócz wylania całych krwi potoków, jeszcze mór i dżumę szczepiły jakoż w 1651 i 52 r. w Korsuniu mnóstwo ludzi padło ofiarą srogiego powietrza, tak że, jak mówi świadek spół czesny puste stały dwory Letop. Samowidca str. 20. Gdy zaś w 1654 r. Bohdan Chmielnicki poddał się Rossyi, wysłano do herodów ukraińskich stolników i strapczych, dla przyprowadzenia do przysięgi pułków kozackich. Do K. był wysłany kniaź Wasili Gorczaków Bantysz, I, nota 319. Roku 1656 zwłoki szwagra B. Chmielnickiego, Iwana Złotarenka, zmarłego z ran odniesionych pod Bychowem, zostały przywiezione do K. Kronikarz kozacki, tak zwany Samowidiec, był na jego pogrzebie, i, jak sam opowiada niemałym nabawił się strachem. Naprzód trumnę ze zwłokami umieszczono w cerkwi św. Mikołaja za miastem, skąd miano ją z całą solennością przenieść do cerkwi Rożdestwa, fundowanej przez tegoż Złotarenka. Ale zaledwie duchowieństwo zaczęło odmawiać obrzędowe nabożeństwo, od swiec, któremi był katafalk ostawiony, wszczął się pożar, który wnet płomieniem objął całą cerkiew zgorzało w niej ludu do 430 osób. Trup z trumną się spalił. Bohdan Chmielnicki był wtedy w K. , mówi Jerlicz, ale, zajęty przygotowaniami do stypy w domu nieboszczyka szwagra, szczęśliwie katastrofy był uniknął. Opalonego trupa Złotarenka wziął brat do domu, i znowu włożywszy do trumny, mówi kronikarz kozacki, po raz drugi sprawił mu pogrzeb już w cerkwi Rożdestwa, ale i tu w czasie śpiewów pogrzebowych trup po dwakroć się zapalał Letop. Samowidca, str. 25. Kochowski powiada, iż Daniel Wyhowski, obecny tej katastrofie, w sześć lat potem opowiadał w Warszawie, że sam patrzał jak trup Złotarenka zaczął się ruszać, powstawać i straszyć wołając Utikajte, utikajte; wszyscy w nogi ruszyli, tłumem siła ludzi zagnietli, a świece i zapalone lampy porzucili; potem ogień się wszczął, którym cerkiew i z trupami, i ze wszystkim splendorem zgorzała Hist. Jana Kaźm. , wydal E. Raczyński, I, str. 203. Po traktacie hadziackim w 1659 r. zaczęto nagradzać wiernych rzplitej kozaków jakoż tegoż r. d. 23 maja w Warszawie król Jan Kazimierz na sejmie walnym wś Derenkowce z futorami Czerepinem i Kapustynną Doliną, należące do sstwa kors. , nadał wiecznemi czasy Tomaszowi Nosaczowi, oboźnemu generalnemu księstwa ruskiego Archiw. Lachowieckie. Roku zaś 1660 Jerzy Chmielnicki, syn Bohdana, rozbity pod Cudnowem, powrócił pod zwierzchność rzplitej. Stanisław Bieniewski, wojew. czernih. , zjechał do K. w roli komisarza od rzplitej, aby mu wręczyć w jej imieniu hetmańską buławę jakoż w tym celu d. 21 grudnia była do tego miasta rada czerniecka zwołana. Był to dzień głównego jarmarku, i cala tłuszcza, z 20tysiącznej czerni złożona, stanęła na placu przed cerkwią Spasa. Jerzy Chmielnicki, nie wiedząc jakiego czerń jest ducha i usposobienia względem niego, bał się pierwszy pójsc; posłał więc do wojew. Bieniewskiego, że już w radzie czekają na niegoa sam ze starszyzną jeszcze we dworze przyzostał. Bieniewski, sądząc, źe i Chmielnickiego zastanie już, pośpieszył do koła czyli rady. ,, Wjechałem tedy, mówi Bieniewski, supoaując, że w kole Chmielnicki; usiadłem na zy dlu pytam o p, hetmana Zawołali że waszmość na miejscu królewskiem; gdy poszlesz, powinien przyjść tu; posłano tedy po niego; gdy przyszedł z pułkownikami, według zwyczaju, z odkrytą głową, kłaniając się, wszedł w cirkuł, i tamże położywszy na czapce na ziemi buławę, co jest signum u nich abrenuntiationis, rzekł kilka słów do czerni, że z Boskiej i Waszej woli powróciliśmy do pana przyrodzonego, Potem przemówił wojewoda Bieniewski; na co czerń wołała, . bijącemi aż w niebo okrzyki, i dziękowała Bogu i królowi. Nareszcie podniósł z ziemi buławę Bieniewski, i oddawszy ją w imieniu króla, jako zesłany komisarz, Jerzemu Chmielnickiemu, a drugą Nosaczowi na oboźniowstwo, zażądał przysięgi na wierność. Hurmem wszyscy tedy poszli do cerkwi, gdzie na środku postawiono ołtarz a na nim ewangelią. O. Mużyłowski, po przemowie, powołał do przysięgi czerń, która się cisnęła i, , dobrowolnie, z wielką solennością ją wykonała. Chmielnicki zaprosił wojew. czernihowskiego do dworu, gdzie go traktował, , po polsku i dostatnio. Podczas biesiady, w późną noc bito z dział potężnie; czerń szczególnie wysławiała królowę, wołając wciąż Maty nasza, z ust jej prawie nie wypuszczając. Nazajutrz wojew. Bieniewski wręczył pieczęć Pawłowi Teterze, usunąwszy z urzędu dawnego pisarza Semena Pamiatniki izdaw. wremiennoju kom. KijewsIV, 3, str. 114. Jerzy Chmielnicki d. 15 listop. tegoż roku wysłał list datowany z K. , z podpisem własnym i starszych i mniejszych kozaków do króla z prośbą o przebaczenie win dawnych, o dementią i o zachowanie przy wolnościach dawnych i paktach hadziackich tamże, str. 30. Tegoż jeszcze roku na zimowe leże stanął w K. pułk konny i dragoński Jana Sobieskiego, chorąż. kor. , i dwa regimenta piesze Cellarego i Debolego. Sobieskiemu polecono mieć oko na pułki kozackie w Kaniowie i Korsuniu Dispositia hiberny wojsk J. K. M. w Ukr. 1660, rkpsm. R. 1661 w m. marcu zjechał do K. Dyonizy Bałaban, metrop. kijow. Pamiat. kiews. IV, 3, 154. Ale Jerzy Chmielnicki niedługo dzierżył buławę; w 1662 roku w m. styczniu zrzekł się dobrowolnie hetmaństwa i buławę oddał w ręce Pawła Tetery; sam się postrzygł w mnichy w monasterzc korsuńskim. Obrzędu postrzyżyn dopełnił metrop. Dyonizy Bałaban, w dzień Trzech Króli, dawszy mu imię zakonne Gedeona Letopis Biełozierekoho 24. Po zejściu zaś z tego świata Dyonizego Bałabana, tu w Korsuniu, w temźe mieście r. 1633 w listopadzie Józef Tukalski jednomyślnie został wybranym na metropolitę kijowskiego. Nie życzył tego sobie ani król, ani het. Tetera, ale ten, widząc jednomyślność za Tukalskim, nietylko go uznał, ale jeszcze króla za nim prosił. R. 1664 w K. krwawa odegrała się scena. Jan Wyhowski wojew. kijowski był wezwany z Chwastowa do K. przez het. Teterę i pułkow. Machowskiego pod pozorem rady; gdy przybył, schwytano go i sądem wojskowym skazano na śmierć przez rozstrzelanie. Nazajutz po wyroku, jak tylko na brzask poczęło się zabierać, przed gospodę wyprowadzony i z kilku karabinów rozstrzelany, poległ. Zarzucano mu, że się znosił z buntującymi się kozakami Hist. panow. Jana Kazim. wydał Raczyński, I, str. 277. K, wciąż już był w ręku Polaków. Stefan Czarniecki, w tymże 1664 r. powróciwszy z wyprawy zadnieprskiej, dla przytulenia wojsk K. i Białącerkiew po cudzoziemsku ufortyfikował, zaciągnąwszy inżenierów, wyćwiczonych w rzemiośle, według planów Jana Sapiehy, pisarza w. kor. tamże II, str. 303 Tegoż roku, w m. lipcu, Kossaków, z trzema zadnieprskimi pułkownikami, podstąpił pod K. , ale kozacy korsuńscy, wraz z załogą polską, na głowę go poraziwszy, przepędzili P amiat. wrem. kijews. komis. IV, 3, 450. Załogi polskie osadzone były aż w czterech forteczkach, to jest w Korsuniu, Białejcerkwi, Czehrynie i Pawołoczy; ale w czasach burzliwych jeszcze i zwaśnionych, śród okolic wojną wyniszczonych, prowidowanie onych w zapasy i żywność, dla komendanta ich gen. Jana Stachorskiego było rzeczą niesłychanie trudną i kłopotliwą. Korespondencya tego generała do kanclerza Prażmowskiego, dochowana w całości, wskazuje to dowodnie. I tak np. tenże Stachorski d. 15 września 1665 r. pisze, że garnizon w Białejcerkwi kawęczy bardzo, którzy poprzedawali wszystko co mieli, gdyż codzień od nich molestacye ponosić musza. Chleba i mięsa, także i soli, pod Kijowem szukać muszą, a z tego nie tylko tuteczną białocerkiewską ale i korsuńską fortecę. .. prowidować muszą. W innym zaś liście z 1666 d. 28 lutego pisze tenże, iż lęka się aby dla korsuńskiej fortecy białocerkiewską, w której effeotive z pawołocką mam dwa tysiące, nie ogłodził Tegoż roku z 11 września skarży się znów, że Korsuń nad niedziel 6, z chłopów nie będzie miał chleba, gdyż pułk białocorkiewski i pawołocki w pole pod K. do het. Tetery wychodzi, a więc trudno chleba od nich wyciągać w zbiorach Konst. Świdzińskiego. Ale pomimo, że Stachorski wciąż zrzędził, K. z rąk nie wypuszczał. Oddał go w końcu Doroszenkowi, ale, z rozkazu rzplitej, gdy ten, po usunięciu się Tetery, zostawszy hetmanem ukraińskim, niby spokojnie i ulegle jakiś czas względem rzplitej zachowywał się. Doroszenko był wyrazicielem, jak wiadomo, stronnictwa tureckiego w kozaczyźnie. Zaporożcy przeto nie lubili go, i zaczęli się też wiązać z Krymem przeciwko niemu. Tymczasem Doroszenko konszachtowął i wprost znosił się z Portą. Prosił ją, żeby wysłała swego sandżaka na Ukrainę. Porta nie sandźaka, ale czausa swojego przysłała. Doroszenko zbiera więc radę w K. i wmawia w prostodusznych kozaków, że tu nie idzie o poddanie się Turcyi, ale o to, aby Porta wzbroniła hanowi łączyć się z Zaporożcami, którzy się przeciwko niemu oświadczyli Letopis Samowidca, str. 54. Jednakże, skoro wieść rozeszła się po Ukrainie o mającym jakoby przybyć sandżaku tureckim, wnet się wszystkie pułki kozackie, oprócz czehryńskiego, pobuntowały i oderwały od Doroszenka, tak, że wódz kozacki, dla bezpieczeństwa, zmuszony był otoczyć się najemnikami Bantysz, II, str. 111. Pałki atoli horodowe niedługo trzymały z Zaporoźem; zebrawszy się na radę w K. d. 22 lutego 1671 r. , oświadczyły się znowu za Doroszenkiem, potępiając razem z nim czynności komisy i ostrogskiej z rzplitą, a na którą zgadzali się Zaporożcy. Stało się jednak wkrótce to, do czego zmierzał Doroszenko. W 1672 r. po wzięciu Kamieńca, Turcy opanowali Ukrainę. Odtąd K. dzieli tragiczne losy bliższej okolicy swojej, którą Samojłowicz i Doroszenko z rąk sobie wyrywają. Ale nareszcie w 1675 r. dla tegoż K. ostatnia juz miała wybić godzina. Oto hetman zadnieprski Samojłowicz wpada tu i całą ludność gwałtem przepędza za Dniepr; a następnie Lachy przyszedłszy, mówi kronikarz spalili K. z cerkwiami Letop. Samowidca, str. 64. Ale ludności nie można tak łatwo z ziemi zdmuchnąć i jakieś jej szczęty z pewnością przegon ów pierwszy zhin musiał oszczędzić, kiedy w 1679 r. Semen Samojłowicz, syn hetmański, przepędziwszy z K. Janenkę i Tatarów, znowu ludność tutejszą, ile jej jeszcze zostało, po raz wtóry za Dniepr przeprowadził Jużnoruskije letop. Biełozierskoho, str. 63. Ale nareszcie, po długich wojnach, oliwna różczka pożądanego pokoju zakwitła. Przeszła groza krwawych dni i Ukrainę opustoszoną znowu musiano osiedlać i zażyzniaó. Stanisław Jabłonowski, starosta, zajął się też raźnie około osiedlenia na nowo K. i starostwa. Odrodziła się też na nowo cała ta okolica, zawrzała znów zgiełkiem życia, a na miejscach byłych wsi, dzikiemi zarosłych chwastami, w niedługim czasie powstał też cały szereg nowych osad. Oto mamy przed sobą uniwersał starosty Ja błonowskiego j Wiadomo czynię, komu o tem wiedzieć należy, wszelkiej condiciey, praeeminencyi ludziom, do sstwa mego kora. przycho dzącym, kiedy już teraz, za Boską ordynacyą, do wiecznego z Najjaśniejszymi Ich Carskich Weliczestw przyszło przymierza, tedy jako to Bogu Zastępów dziękować potrzeba, tak chcąc restaurować ruiny i desolatią, która przez ten czas trwała, sstwa korsuńskiego, do niego na osadzcę pana sługę mego deklarując, wszystkim, którzyby na grunty pomienionego sstwa i miejsca osiadłości dawnej, wprowadzeni tam i fundować się chcieli, do lat dziesiąciu, zupełną i zwyczajną we wszystkiem, od wszelkich ciężarów, danin, podatków, robocizn, wolność i słobodę przyrzekając, iż pomieniony osadzca mój, żadnych krzywd i i aggrawacyj czynić nikomu nie będzie, ale każdego przy prawie i wolności jego, do lat zamierzonych, zachowa. Pozwolenie tedy wsze lakie, wszystkim osiadającym grunty te w sstwie kors. daję, aby im wolno było budo wać, toż dobywać, zasiewać i pożytki z nich sobie, bez żadnych ezakcyjj czynić handli pro wadzić, i cokolwiek do utwierdzenia w posesyi wolnego i swobodnego należeć będzie, od tych że czasów lat dziesiąci, tego wszystkiego spo kojnie i bez przeszkody używać. Na co się przy pieczęci mojej przyciśnięciu, własną rę ką podpisuję podpis. Działo się w obozie na Pererytej 5 augusta 1686 Rkpsm w bibl. Ossol we Lwowie Nr. 250. Prócz tego, ten że starosta wydal inny jeszcze uniwersał. Oto jego brzmienie Wiadomo czynię osiadającym ludziom w sstwach moich bohusławskiem i korsuńskiem, iż za generalnego administratora i dozorcę do nich naznaczam i postanawiam Jmci Pana Kobielskiego, rotmistrza J Kr. Mo ści, do fortecy białocerkiewskiej komendero wanego; tedy tego, jako panowie osadzcy w tych sstwach, tak i osiadający we wszystkiem słuchać, a jego rozkazom dosyć czynić, będą powinni. Przestrzegam także p. Kobiel skiego, aby żadna krzywda i ciężar ludziom pomienionym, którzy w tychże starostwach osiadać będą, do lat dziesiątka na słobodę onym zamierzonych, nie działa się; nie mniej w lasach i w czem będzie do pożytku mego należało, żeby szkód i umniejszenia prowentów żadnego nie było; w czym wszystkim poczciwość, wiarę, sumienie Jmci Pana obligu ję, aby tak o wszystkim wraz dając, i za informacyą odemnie idąc, jakoby wdzięczności i respektu za swoję był godzien usługę. Dzia ło się w obozie pod Pererytą 5 augusta 1686 r. tamże. Nadto, czytamy ordynans staro sty tegoż do komendanta białooerkiewskiego Gdy zaś po długiej i wielkiej ruinie sstwa mego bohusławskiogo i korsuńskiego osadzać posyłam, tedy daję ten mój ordynans Jmci P. komendantowi białocerkiewskiemu, aby, za odebraniem i rekwizycyą p. administratora mego starostw obudwóch pomienionych, dał wszelką temuż p. administratorowi pomoc, żeby ze starostw przerzeezonych dziesięciny pszczelnej i inne pro wenta od teraźniejszego czasu, zawsze już po mnie wybierane były i nikt się inny do tego nie interesował, ani w tym przeszkadzał. To w pilnej uwadze mając, aby z niwczym punktów i traktatu wiecznego przymierza i pokoju między Najjasniejszymi Monarchami naszymi zawartego, którego punkta w kopii posyłam, żadnej nie było derrogaticyi i jakiejkolwiek z tej strony przeszkody i trudności. Czego przestrzegać zalecam Jmci P. Comendantowi, i to wykona pod surowością artykułów wojskowych. Działo się w obozie pod Pererytą, 6 augusta 1686 r. tamże. R. 1787 Stanisław Jabłonowski het. w. kor. ustąpił sstwo korsuńakie synowi swemu Aleksandrowi Jabłonowskiemu archiwum Lachowieckie. Antreprenarem zaś osady K. i sstwa, niewymienionym po nazwisku, jak widzieliśmy w uniwersale Jabłonowskiego, jak to wiemy skądinąd miał być Samuś. Ale śród rojów osiadłej świeżo w sstwie ludności było wielu też osadników, którzy, przed laty przeprowadzeni za Dniepr gwałtownie, teraz tu wracali i dawne swe zajmowali siedziby. Owóż pośród tych przybyszów, wichrzących niegdyś za wojen kozackich i niepoprawionych, łatwo się też na nowo rozszerzyła głownia buntu. Jakoż Samaś, ów znany nam osadzca, połączywszy się z Semenem Palejem, na czele hultajstwa, w 1702 r. w K. mnóstwo szlachty i żydów w pień wyciął Fam. Otwinewskiego, str. 41. Bunt ten jednak stłumiono. R. 1715 August II dał jus communicationis na sstwo korsuńskie Teofili z Granowa Jabłonowskiej. Nabiegi hajdamaków siczowych były plagą tych czasów. K. był też często przez nich nawiedzany. W 1734 r. wpadli tu oni nocnym sposobem i 27 żydów zabili. Ci z żydów co pozostali, wynieśli się na Polesie kijowskie, tak, że w 1737 r. w K. żadnego żyda nie było, oprócz jednego, który w karczmie pańskiej siedział Arch. JZR. , część 5, i I, str. 492. R. 1743 hajdamacy znowu tu wpadli i zrabowali mczko, oraz Medwedówkę i inne wioski Kuryer polski. Suchodolski, ówczesny gubernator korsuński, chcąc zażegnać to ciągłe niebezpieczeństwo napadów hajdamackich, starał się zjednać sobie koszowego i żyć z nim w dobrych sąsiedzkich stosunkach. Jakoż w 1761 r. wybrał się on był nawet do Siczy z wizytą sąsiedzką, gdzie był przyjęty gościnnie. Gdy wrócił do domu, posłał w podarunku koszowemu szyte koszule i dziękując za piernacz wojskowy. który mu dał koszowy dla bezpieczeństwa w drodze tam i napowrót, oraz za gościnę, pieał, żeby kozacy zachowali, dla niego dobrą przyjaźń i bywali na jarmarkach w gub. korj suńskiej, z końmi, towarami, bez żadnej obawy Gliszczyński, Znaczenie Zaporoża, str. 194. Od tego też czasu ustały najazdy hajdamaków, a i żydzi, korzystając z bezpieczeństwa, do K. wnieśli się na nowo. W 1763 r. płacili pogłównego 475 złr. Lustracya z 1765 r. tak stan sstwa kors. opisuje, , Poddani tu czynsz płacą, podług mienia swego, dają osypy żytni i owsiany; kosić chodzą, ale tylko na sufficienoyą pp. dyspozytorów sstwa kors i wojska party i ukraińskiej. Za powinnością przychodzący osyp owsiany ustąpiony jest od JW. starosty Rocha Jabłonowskiego Ichmośó pp. dyspozytorom tegoż sstwa in vim ordynaryi; dla tego tenże owsiany osyp od intraty i kwarty detrunkowany niżej. Zamek jest w około wałem kwadratowym, z czterema rądelami, zdawna osypany; w koło tego zamku fosa głęboka, zdawna rżnięta i palami dębowemi po wale w około opalisadowany. Wjeżdżając do tego zamku most ze zwodem, brama w końcu mostu ze strzelnicami, dla obrony nowo wystawiona; w tej bramie izdebka dla kozaków; na tej bramie izba z alkierzem i garderobą; na tej izbie, t. j, na drugiem piętrze pomieszkanie letnie tarcicami wyszalowane; w środku zamku budynek, to jest pomieszkanie dla jegomości, p. gubernatora pokryty; na boku kuchnia z piekarnią i przy niej chałupa dla kozaków; spichlerz stary; stajnia i wozownia dawnego także budowania; furta z tego zamku podobieństwem baszty, nowo zbudowana; w tej furcie alias baszcie pomieszczenie dla kozaków, na dole i górze z strzelnicami, dla obrony od hultajów ukraińskich; studnia około tej furty dawno zawalona, reparacyi potrzebująca. Miasto K. nad rz. Rosią. W tem mieście są żydzi, trunkami nie szynkują, tylko czynsz za posiedzenie płacą. Intrata roczna sstwa korsuńskiego 17 żydów płaci 76 zł. ; chałup poddanych 172, którzy płacą czynszu 1624 zł. ; za osyp żytni osmuch 72, osmucha każda po 1 zł. , razem 72. Arendy karczemnej w K. z majdanem salitrzanym na kotłów 6 zł. 15200. Chałup libertowanyoh 2. Wsie do sstwa należące następne Harbuzyn, Nabutów, Netrebka, mczko Sachnówka, Browachy, Kornelówka, Kiczyńce, Hnojniki, Sotniki, Moryńce, Sytniki, Wyhrajów, Nechworoszcz, Samorodnia, Piski, Dacki, Kwitki, Sieliszcza, Turkińce, Prutylce, Taraszcza, Pietruszki, Suchyny, Karasgrynka. Dziesięciny pszczelnej z całego sstwa kors. pni in N. 390 zł. 1950; oczkowego z tychże pasiek 176 zł. Intraty rocznej w sstwie kors. r, 1763 in summa zł. 57508. Kozaków w całem sstwie jest N. 57, na których chałup osiadłych, od powinności wolnych, idzie in N. 28 Ci kozacy chodzą do obczu wojska kor, partyi ukraińskiej, za ordynansami WW. PP. Regimentarzów. Przed tymiż lustratorami mieszczanie i obywatele star. kors. użalali się na krzywdy czynione im ze strony sstwa bohusławskiego, od Tahańczy, skąd od lat czterech poczęto najeżdżać z kozakami na ich grunta i lasy, wzbraniając wolnego im użytkowania. Tudzież od dóbr wsi Pisek komisarze, gubernatorowie i administrai torewie pomienionego sstwa, więcej jak na milę gruntów kors. lasów, stepów, sianoźęcii futor Bezbachów i wś Moskalenki od sstwa kors. do sstwa bohusławskiego przyłączyli i swojemi słobodami osadzili. Z drugiej strony od Smilańszozyzuy, od mczka Kwitek, podobnież doświadczają przywłaszczeń i zaborów przez ks. Lubomirskiego dokonanych, a nakoniec użalali się na ks. Jabłonowskiego wojew. nowogródzkiego, który Steblów zdawna do sstwa jakoby należący sobi przywłaszczył, jako też sianożęcie, stawy, futory i pasieczyska. należne do sstwa kors. , tenże najechał i do dóbr Lisianki wcielił. A gdy ciź lustratorowie, przez rządzcę Lisianki nie byli dopuszczeni do lustracyi, zostawiwszy zatem wś Jahłonówkę, Koszmaków, Hluszki i część Steblowa, podług dokumentów, prawnie należących do K. , nie zlustrowawszy, odjechali, dając znać o tem do prześwietnej kolnisyi skarbowej rzplitej dla skuteczniejszej rezoluoyi. Z nowszych wspomnień, wiążących się do tego miejsca, wszystkim na Ukrainie są znajome tak zwane proroctwa Wernyhory. Miał to być kozak rodem ze wsi Dziurłykowki za Dnieprem. Ten nienawidził tak bardzo zbierających się szajek hajdamackich, że własną matkę i rodzonego brata zabił za łączenie się i dawanie pomocy temu hultajstwu. Po dopełnieniu tego czynu, przyszedł w kraj polski do wsi Makedony w sstwie kaniowskiem, a niedługo przed rzezią, bo w 1766 r. , krył się w K. , na wyspie oblanej rzeką Rosią, między młynami. Tam przepowiadał ludziom bliską hajdamaczyznę, jej zbrodnie, stłmienia i kary. Przepowiadał także, że za lat kilkanaście będzie wielki zjazd monarchów, co się w istocie w 1787 r. sprawdziło. Dla tego też za wybuchem koliszczyzny setnicy hajdamaccy starali się schwytać Wernyhorę ale daremnie. Wernyhora miał być przytem i lirnikiem, składał dumy, które, a przynajmniej przypisywanych jemu kilkanaście, zebrał i ogłosił Erazm Izopolski. A w roku 1768 wybuchły na Ukrainie, jak przepowiadał Wernyhora, rozruchy, znajome dziś z krwawej pamięci. K. smutnych też wtedy doświadczył przygód hajdamacy wpadli tu z nożem i ze spisą. R. zaś 1775 sstwo korsuńskie prawem emifiteu tycznem zostało nadane Kacprowi Rogalińskiemu, lecz tenże w 1780 r. ustąpił prawa swego synowcowi królewskiemu, ks. Stanisławowi Poniatowskiemu, podskarbiemu litews. Odtąd w losach K. zaszła zmiana na lepsze. Miasto to uczuło wnet troskliwą rękę czynnego gospodarza. Ks. podskarbi dobra swe oczynszował i większą część ludności wyzwolił od pańszczyzny ob. dziełko O ustanowieniu czynszu powszechnego w dobrach ks. Poniatowskiego; troskliwy o wzrost miasta, w chwalebne porządki je zapomógł; rozkrzewiał rolnictwo i przemysł; w samym K. pozakładał fabryki zamszów, sukna, jedwabiów i saletry. W Taraszczy miał hutę szklaną i fabrykę zwierciadeł, a w Sachnówce winnice i plantacye morw i tytuniu Dziennik handl. 1787 r. , str. 104 i 1788, str. 575. Utrzymywał też stada koni rasowych. W K. ustanowił szkołę tańców dla młodzieży wiejskiej obojej płci. Francuz Müntz dopomagał mu w urządzeniu dóbr korsuńskich. Na jednej z wysp na Rosi, w pięknej pozycyi, śród skał, inżynier ten wybudował dla dziedzica obszerny drewniany dom w 1783 r. i urządził ogród, pozakładał winnice i plautacye morw. Licho jeszcze wtedy wyglądał K. Miasteczko to bowiem, powiada Miintz, składało się z 50 niewięcej skromnych wieśniaczych sadyb, ze starego ubożuchnego kościółka, chylącego się od starości, z wału obwodowego, zniszczonego przez dobywaczy saletry, zresztą z pustych placów, burzanami zarosłych, pełnych jam i dołów salotrzanych. Ale ks. podskarbi, skoro objął K. , postarał się o większe osiedlenie jego, tak, że odtąd to mczko zaczęło się rozwijać normalnie, wzrastać i zabudowywać się. Oto w jakim już ulepszonym stanie lustracya z 1784 r. je zastała Ogólna ilość domów w K. chrzościań. 201, żydowskich 34, szlacheckich 23. Miasto podług nowego planu założone 1784 r. , ma domów murowanych kształtnych 25; ulice obszerne, figurami regularnemi przecinane, wiele ozdoby dają. Rynek rozległy podługowatego kwadratu, 3 boki formują domy murowane; czwarty okop wysoki z fosą głęboką, kształt forteczki mający; w okopie dam duży gubernatora, z oficynami i magazynem. Najosobliwszej wagi są ostrowia czyli kępy, formowane rzeką Roś. Najpierwsza z tych kęp jest Ostrów zwana; ma pałac murowany na dwa piętra; w nim pokojów 26, z salą długą łokci 30, szerok. 20. wysoką przez obydwa piętra oficyn murowanych 3; stajen murowa nych 2, po 100 łokci długości. Zabudowaaia te kształtne, będąc uregulowane, czynią miły widok kępy, z której przewóz jest na drugą kępę, zwaną Ostrów Denis. Na tym ostrowiu założony jest ogród figury pięknej z oranźeryą i figarnią, W innych miejscach kęp jest 5, bez nazwisk, które oddzielają się Rosią, korytami skalistemi biegącą. W mieście znajduje się dom doktora i lazaret, mający sal 3, na przyjęcie chorych z całych dóbr ks. podskarbiego, który, przez ustanowienie tego domu, daje dowody prawdziwego serca ludzkiego ku swym poddanym. Przedmieścia Zakorsunka i Mandżary; na pierwszem cerkiew unicka, a w mieście ad interim kaplica, bo cerkiew murowaną być ma. Sstwo zawierało 27 wsi, czyniło dochodu zł. 129150 gr. 12. Żywność tu była tania i obfita. Miintz, taki wykaz cea przeciętnych w K, i okolicach jego r. 1781 podaje Pszenica 6 do 7 zł. ; żyto 2 do 3; jęczmień 2 i 10 gr; owies 3 10 gr. ; proso 4; hreczka 4; wół trzyletni 3 dukatów; baran 3 do 5 zł. ; owca z jagnięcięm 3 do 4 zł. ; nierogacizną 8 do 9; gęś od 15 do 20 gr. ; kaczka 6 do 18 gr. ; kurczę 6 do 8 gr. 12 jaj za 3 gr. Voyages pictoresques par la Pologne etc. eonsistants en esquisses originales de Tues et faitcs dans le oours de Yoyages en annees 1781 2 3 par. J. H. Müntz, major au serYice de Pologue; rkpsm. Tenże Müntr. w tym swoim albumie widoków zamieścił Vue de la riviere ä Korsun, i une vue de Korsun. R. 1787 d. 11 maja, w powrocie z Kaniowa, zjechał tu król Stanisław August. Ks. podskarbi urządził przyjęcie okazałe. Król zajął pawilon, bo pałac, lubo był zbudowany, ale wewnątrz niewykończony. W dzień królewskiego przybycia wieczorem pałac i ogród były wspaniale uiluminowane. D. 12 zaś maja, cesarz austryacki Józef II, jadący dla widzenia się z cesarzową Katarzyną II w Krymic, zawadził też o K. , dla złożenia wizyty królowi polskiemu. Przybył też tu o 3 kwadranse na 4tą i poszedł wprost do pawilonu króla, w towarzystwie tylko ks. Kińskiego, brata ks. Poniatowskiej gdzie z królem rozmawiał z półtorej godziny, Potem drzwi się gabinetu otwarły i król pre zentował cesarzowi ks. podskarbiego, hetm, Tyszkiewicza i pp. Mniszchów. Poczem ce sarz w dalszą wyruszył podróż. Król Stan, August, bawiąc tu przez kilka dni, podziwiał ogród w śliczuem położeniu, a także robił powozem wycieczki za miasto, do Saohnówki, także malowniczo nad Rosią położonej, gdzie oglądał sławną mogiłę dziewiczą czyli, , pastuszą. Ks, podskarbi, chcąo upamiętnić ową drogą chwilę pobytu królewskiego w K. , na plac obszerny sprowadzić kazał dwanaście par nowożeńców, którym ślub dał dziekan ks. Lubioki w obecności króla, i miał do nich prze mowę w starosłowiańskim języku. Gdy ślubno obrządki zakończyły się, ks. podskarbi, dla uwiecznienia pamiątki najjaśn. pana, wszystkich tych nowożeńców od wszelkich, nietylko wysług dworowi, ale i opłat dożywotnio uwolnił, i osobnym dla każdego dokumentem wydanym zabezpieczył. Kiedy prawo o miastach zapadło na sejmie czteroletnim, król Stan. August wydał dla K. z przedmieściami i słobodą Pilipowką przywilej renowacyjny 1792 r. , mocą którego nietylko wszystkie dawne prawa mu zatwierdził, ale na zasadzie konst. sejmowej pomnożył i rozszerzył, za wolne je uznając, od wszelkiej juryzdykcyi ziemskiej, zamkowej i starościńskiej wyjmując i tylko sądom asesorskim podległem czyniąc. Nadto tymże przywilejem całe terytoryum do tego miasta należące, mieszczanom kors. własnością dziedziczną nadał Arch. JZR. , część 5, t. I, str. 539. Jakoż tego jeszcze roku, na mocy konst. sejmowej i tegoż przywileju, m. K. magistrat swój urządziło i sąd miejski obrało. Ale ks. podskarbiemu nie udało się zebrać owoców swych starań i pracy wszystko poszło na marne. Za zmianą krajowych okoliczności książę, wyniósłszy się do Włoch, wszystkie dobra swoje rozprzedał, a że sstwo kors. było emphtensis na lat 50, rząd rosyjski zapłacił mu 100000 rs. Roku zaś 1799 d. 20 stycznia, ukazem Rządzącego Senatu, Najmiłościwiej mczko K. z przyległościami zostało nadane generałowi ks. Piotrowi Łopuchinowi Istor. mater. iz archiw. Gubernskoho Prawienia. Ks. Paweł Łopuchin, syn Piotra, dawny pałac rozprzestrzenili przyozdobił. Przepyszny też ogród angielski przez niego został założony z wielkiem znawstwem i na wielki rozmiar. Sród ogrodu orze się głębiną stromych skał rzeka i na mnóstwo dzieląc się ramion, roztrąca się, szumi i pieni, a z gęstego drzew płaszcza tu i ówdzie kształtne i wypieszczone wyglądają domki, owite zieloną siecią bluszczu i w bzowych utulone krzakach. Wszystko to ponętnie zatrzymuje oko. W pałacu malowidła i obrazy zagranicznych i rossyjskich mistrzów; kilka marmurowych statui i biustów, dłuta Thorwaldsena i Kanowy; tudzież kolekcya rzadkich numizmatowi broni starożytnej, oraz zbiór starożytności wykopanych w K. , a składający się z zabytków grobowcowych, popielnic, naczyń złotych, łańcuchów, paciorków. Mieszkańcy twierdzą, że niema miejsca w K. , na którem kopiąc, nie natrafionoby na potłuczony gruz, starożytność lub kości. Dzisiejsze mczko żadną budową, żadnym pomnikiem nie przypomina starożytnego pochodzenia. Jesito mczko, jak wszystkie inne, z żydowskimi zajezdnemi domami i chałupami, a całą jego ozdobą są skaliste brzegi i wyspa na rzece Rosi, na której się wznosi pałac książęcy. Z drugiej strony miasta na drodze ku Tahańczy są tu wysokie wały i przekopy; miejsce niegdyś warowne. Pod te ogromne szańce schronił się ubogi kościołek katolicki, albo raczej kapliczka. Naprzeciw zamku stoi wspaniała murowana cerkiew ruska, Preobrażeńska, zbudowana przez ks. Piotra Łopuchina. Druga Ilińska z drzewa, zbudowana w 1701 r. O 7 w. od K, na wyspie śród lasu stoi monaster pustynny Onufryjski. Był on fundowany w połowie XVII wieku przez Graegdrza Hulanickiego, pułkownika korsniskiego. Tu w tym monasterze umarł metrop. kijowski Dyonizy Bałaban w 1663 r. tu w tymże roku mnichem został Jerzy Chmielnicki. Cerkwie dawne w K. były cerkiew Sergiejska niewiadomo gdzie stała; Rożdestwa Boharodzicy za miastem; Nikołajewska znajdowała się tam gdzie dziś pożarna baszta; Woskroseńaka i Spaska gdzie dziś sadyby Baranowa i Chwesenki. Dziś w K. mieszk. obojej płci prawosł. 2245; katol. 158; protest. 135; żydów 2000. Domów 400 żydowskich i 300 chrześciańskich. Wsie następne należą dziś do K. Arbuzin, Neterebka, Sachnowka, Browachy, Korniłowka, Sotniki, Sitniki, Samoridnia, Pieszki, Wyhrajów, Dacki, Taraszcza, Sieliszcze, Suchiny, Kwitki, Pietruszki, Karaszyn, Listwin, Kiczyńce, Turkińce, Pruszylce, Moryńce, Nabutów, Hnojenki, Nechworoszcz, Huta; razem 9226 dusz męskiej płci i 51132 dziesięcin ziemi. Z nowszych wspomnień wypada zanotować, że w 1855 r. wojsko rozpędziło zbuntowane tłumy włościan ob. Pośmiertny rozkaz Otca Ant. Kowalskoho w Kijewskoj Starinie, m. luty 1882, t. I, str. 387. Rodem był z K. . Jan Kopecki, artysta malarz, który żył w pierwszych latach panowania Stan. Augusta w Warszawie, i gdzie zostało po nim kilka znanych jego pędzla portretów Przegląd nauk. , 1845, t. II, str. 577, i Słownik malarzów E. Rastawieckiego, t. I, str. 334. Oto wykaz imienny dawnych starostw korsuńskich 1590 Aleks. ks. Wiszniowicki; 1616 1625 Jan z Żurowa Daniłłowicz; 1631 żona jego Zofia z Żółkwi Daniłłowieżowa, wojewodzina ruska; 1631 1636 Stanisław Daniłłowicz; 1660 Jan Leszczyński woje w. poznański; 1674 Samuel Leszczyński oboźny w. kor. ; 1686 Stanisław Jabłonowski het. w. kor. ; 1687 Józef Aleks. Jabłonowski, wojew. nowogródzki; 1715 Teofila z Granowa Jabłonowska; 1765 Roch Jabłonowski; 1775 Kacper Rogaliński, posiadacz emfiteutyczny; 1780 Stan. Poniatowski, podskarbi litew. Oto zaś kolej następstwa podstarościch i gubernatorów nie zupełnaj 1599 Roznoszyński; 1616 Stanisław Kraszewski; 1637 Przedrzymirski; 1646 Misiun dzierżawca; 1746 Błoński; 1761 68 Suchodolski; 1795 Jaczewski. Pułk zaś kozacki kors. miał następnych pułkowników 1634 Kiryk Czyż z ręki rzplitej; 1637 38 Maksym Nestorenko; 1643 Żabokrzycki z ręki rzplitej; 1648 Oleksy Tucko; Moroz albo Mrozowioki szlachcic; .. .. Iwan Mozyra. .. .; 1650 Łukjan Mozyra; ,. .. Hubajło; 1656 Iwan Pe Kozin trenko; .. .. Timofiej Anikijew; 1662 Hrehory Hulanicki; r. 1671 Fedor Kandyba trzy mał z Doroszenkiem; r. 1674 Mickajło Sołowej. Edward Rulikowski Kozin mko dawniej Koziaków, leży w pow. kaniowskim, od Kijowa w. 120, od Kaniowa 28, przy spływie rzeczki Potoka do rz. Rossawy, niosącej swe wody ku nurtom Rosi, i z nią razem pędzącej do Dniepru; . Poprzecinane wyżynami, przesnute dolinami, pięknem i uroczem jest dorzecze tych dwóch rzek, może najponętniejszych w kijowszczyznie; tych rzek, do których w oddaleniu tęskni tak rzewnie wieszcz ukraiński, wraz ze, , Skalną czajką wołając Ujrzęż kiedy moje wody, Rossawę i Roś Kozin dzisiejszy jest stosunkowo niedawnego założenia, ale posada, na której się wznosi, sięga bardzo starych czasów. W ustach miejscowego ludu przechowuje się dotychczas podanie, jakoby w nieznanym od nikogo peryodzie czasu, na Ukrainie trzech jednocześnie panowało władców watażków Perepiat, Podkowa i Batih. Każdy z nich mieszkał osobno w horodku bo wtedy jeszcze siół nie było, tylko były horodki. Perepiat tedy przebywał gdzieś za Białocerkwią; Podkowa w Kryłowie, a Batih w K. , w owym horodku, który stoi dziś jeszcze nad Rossawą, pomiędzy K. a Masłówka. Ale po prawej stronie tejże rzeki wznosi się jeszcze dotąd inny horodek, w którym w one czasy zasiedli byli Turcy; dokoła też wysokie powznosili ziemne usypy wały, mogiły i z tych strzelali z łuków bo wtedy broni palnej, rusznic, nie znano jeszcze. Owoż Turcy ci porozpędzali stąd ludzi, tak, źe jedni z nich pouciekali za Dniepr, inni na Polesie. I potem tu też czterdzieści lat panowała pustynia etc. Czubiński Zapiski, I, str. 301. Legenda ta, luboć pomięszała przedhistorycznego Perepiata z dziejowym już Batyjem i Podkową, a także z Turkami, nie zdaje się wszakże zupełnie być ogołoconą z prawdy, z którą w tem mianowicie się schodzi, że istotnie położenie tak owych dwóch horodków w K. , jak i wielu innych w okolicy się znajdujących, jak np. w Połstwinie, Masłówce, Tahańczy, Berkozówce, Browachach, Moskalenkach, Sałowym futorze M. Grab. Ukr. str. 64, najniewątpliwsze nosi piętno obrony tych stron od głębszego stepu, t. j. od owych ludów stepowych, najezdniczych, które tak w odległej przedhistorycznej dobie, jak i w późniejszej dziejowej, pełniły tu wciąż pracę destrukcyjną, co chwila cały ten kraj wyludniając i w doszczętne obracając pustkowie. Owóż horodek ów koziński, prawdopodobnie przeddziejowy, dotrwał, jak to wiemy nie z podaniowych, ale już archiwialnych wskazówek, aż do XV w. , znany pod nazwą, , Horodyszcza Koziaków. Niebezpieczeństwo nie groziło wtedy jeszcze od Krymu, a więc na całej owej grzędzie międzyrzecznej którą Roś i Roseawa zamyka owe puste uroczyska, horodki, zaczęły się zwolna na miejsca zamieszkałe zamieniać. Szczególniej Olelko Włodymirowioz, ks. kijowski synowiec króla Władysława Jagiełły, postanowił, jak się zdaje, pustą kijowszczyznę zaludnić, i w tym celu zapewne, osobom prywatnym tu i owdzie obszerną ziemską damwiznę wydzielał; między innemi dał też słudze swemu, Olechnowi Juchnowiczowi, szerokie pustki za Dnieprem, tudzież nad rz, , Unawą, Irpieniem i Zdwiżem, a nad Rossawą dwa horodyszcza Połstwin i Koziakin ob. Komin. Ten to Olechno Juchnowicz, odniósłszy z laski księcia, za wysługę, tak hojną ziemską posiadłość, przelał ją następnie na syna swego Iwana, który znów zostawiwszy synów dwóch Fedka i Waśka, i córek dwie Oryszkę i Marusię, zapisał dobra swe dwu wymienionym synom, z tem jednak, żeby ciż synowie, córki jego a siostry swe Oryszkę i Marusię wydali za mąż, dawszy w posagu po dwa ruble, po dwie krowy i po dwa woły ob. Komin, Atoli Fedko i Waśko Juchnowiozę zeszli z tego świata bezpotomnie, i dobra ich spadły na siostry Marusię poślubioną Fedkowi Łożce, i Oryszkę będącą za Seńkiem Proskurą. Dobra zaś nad Rossawą musiały się zaludnić, bo nic tylko horodki, jak Kozin i Połstwin, ale nowe w nich, około tego czasu, występują w dokumentach osady, jak Tahańcza i Towarów późniejszy Międzyrzecz, które, mocą działu pomiędzy dwiema siostrami, Oryszce Proskurzynie się dostały. Tymczasem srogi najazd Mondligireja w 1483 r. znowu kijowszczyznę wyludnił, i Koziaków z Połstwinem, nie jako osiadłe miejsca, ale jako puste ponownie horodyszcza występują w dokumentach. R. 1571 posiadał je, wraz z Towarowem Międzyrzeczem i Tahańcza Bohdan Proskura. Rejestr dawny akt kijows. w zbiór. Swidzińskiego. Atoli niedługo potem dobra te zaczęły cierpieć od zbyt bliskiego sąsiedztwa z Kozakami lub aspirantami w większej części tylko do wolnego kozactwa, którzy całą tę okolicę dzierżyli w starostwach kaniowskiem, korsuńskiem i bohusławskiem, tudzież w Trechtymirowie przebywając. Stąd Proskurowie, uciskani przez tychże Kozaków, narażani na ciągłą przemoc z ich strony i zaczepki, musieli się w końcu z dóbr posiadanych nad Rosaawą wyprzedać. Jakoż widzimy, że w 1618 r. jeszcze, Fedor i Jerzy Proskurowie, Towarów Międzyrzec, Tahańozę, Połstwin i Koziaków sprzedają Hieronimowi Charlęskiemu, staroście kaniowskiemu, a już później, bo w 1648, wieś Hrehorówkę koło Trechtymirowa Jerzemu Hołubowi, pułkownikowi kozaków kaniowskich Arch. chała Kozin imgródeckie. Roku 1646 wszakże, Katarzyna z Leśniowskich Charlęska, wtorych ślubów ks. Stefanowa Czetwertyńska, zniechęciwszy się do tych dóbr, z tegoż samego powodu co i Proskurowie to jest z powodu ustawicznych i dolegliwych zajść sąsiedzkich z kozakami, sprzedała je możnemu ks. Jeremiaszowi Wiszniowieckiemu tamże. Tymczasem dojrzała wojna Ohmielnickiego, i ks. Jeremiasz te dobra nowonabyte utracił. Kozacy się rozgościli w bliższej ich okolicy, ile że w samej między rzeoczyźniej same się tylko pustki rozpościerrfy. Zycie na długo je opuściło. Jednakże, od czasu do czasu głuche te stepy pomiędzy Rosią a Rossawą zdawały się od ludzi rosnąć; tętniły hałaśliwym gwarem, brzmiały od szczęku oręża; jednem słowem zapełniał je ruch, wrzawa wojennego, obozowego źycyia. Bo też był to punkt zborny, zwyczajne miejsce w którem się gromadziły zbrojne zastępy kozacze, wybierające się bądź na wyprawę wojenną bądź na, , radę czerniecką powołane. Jeremiasz Wiszniowiecki, bohater wojen kozackich, umarł, jak wiadomo, w 1651 r. i dobra międzyrzeckie spadły na syna jego, Michała, ale z tytułu, nie z rzeczy, albowiem długo jeszcze one pozostać miały w rękach kozackich. Dopiero gdy kozacy znikli z widowni i gdy się Ukraina uspokoiła, po zeszłym w 1672 r. królu Michale Wiszniowieckim, tak wszystkie jego dobra, jak i międzyrzacczyznaj drogą związków familijnych, około 1715 r. , spadły na Janusza i Michała Serwacego książąt Wiszniowieckich; z tych Janusz wziął Międzyrzecz, a Michał Serwacy Tahańcz z Połstwinem i Koziakowem. Ale był to czas, kiedy Ukraina znowu zaczęła już wychodzić z pustkowia widzimy, że w 1734 r. Tahańczę z przyległościami trzyma w dzierżawie niejaki Michał Kalityński, chorąży bracławski Arch. JZR. cz. III, t. IV, str. 66. Michał Serwacy Wiszniowiecki, hetman w. lit. , umarł w 1744 r. ostatni z rodu, i kolosalne dziedziczne posiadłości przeszły na jego spadkobierców ks. Ogińskich i Zamojskich. W 1750 r. nastąpił dział pomiędzy tymiż, i na schedę Katarzyny z Zamojskich Mniszchowej, prócz wielu innych, przypadł klucz tahaniecki, ze wsiami Klucznikami, Holakami, Mielnikami, z folwarkiem i uroczyskiem Berkozy, Połstwinem i Koziakowem. Ale dobra te, jak w tymże akcie dzielczym powiedziano, , w stepach leżące, in parte wolne, in parte od różnych zabrane, z powodu nieokreślonych dokładnie granic i spornemu podlegających tłumaczeniu cierpiały na awulsa, które trzeba było, , windykować Dział Ogińskich i Mniszchowej w zbiorach piszącego. Mniszchowa tedy, zbywając się kłopotu, przodała je Leonardowi Maciejowi Swiejkowskiemu, sędziemu wojew. braclawskiego potem kaszt. kamienieokiemu i wojew. podolskiemu. Swiejkowski zaś był to dorobnik możny, który właśnie dóbr z, , awulsami wyszukiwała aby takowe odzyskawszy, odprzedać potem korzystnie. Ob. o nim w Gawędach przeszł dra Ant. J. , t. II, str. 20. Zaczął też od tego, ii najpierw wystarał się w 1775 r. na sejmie o komisyą do rozgraniczenia Tahańczy ze starostwem kaniowskiem; jakoż wkrótce potem komisarze zjechali i utwierdzili granice pomiędzy dobrami sstwa a Tahańczą, Połstwinem i Koziakowem. Ob. Vol. leg. str. 309 i Seriaż z arch. Lubomirskich w bibl. Ossol we Lwowie, Nr. 1403. W r. 1775 rządził Tshańczą z ręki Swiejkowskiego niejaki Łukasz Trzaskowski Arch. JZR. , cz. 6, t. II, str. 145. Tymczasem r. 1774, jak wiadomo, sstwa korsuńskie, kaniowskie i inne zostały przez stany rzpltej darowane królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu; ten zaś w 1777 roku darował je następnie synowcowi swemu ks. Stanisławowi Poniatowskiemu, podskarbiemu litews. Swiejkowski tedy, uporządkowawszy klucz tahaniecki, odprzedał go teraz temuż księciu, który, w celu zaokrąglenia terytoryalnogo dóbr swoich, nabył go, ile że Tahańczą z Połstwinem i Koziakowem przedzielały dotąd jego posiadłości. Wiadomo, jak książę podskarbi dbał o dobre zagospodarowanie swych dóbr, przy kupnem wielu włości rozszerzył je, i zaludnił; Koziaków już od 1761 był zaludniony; w tym też roku stanęła w nim cerkiew; jednakże dopiero za czasów Poniatowskiego wzrósł on w budowniejszą osadę, straciwszy swoje dawne nazwisko, wymienił na nowe, t. j. na K. K. był mały i, , wielki, Podanie, złożone w pamięci miejscowych starców, utrzymuje, że K. ówczesny należał do Kaniowszczyzny i że za księcia podskarbiego lud wcale niewielką odbywał robociznę buło, powiadają, wsia Kaniowczyna dniw 20 poorut, taj hodi Czubiński, Zapiski, t. I, str. 30. Błędnie zatem podaje Pohilewicz, jakoby K. należał do sstwa bohusławskiego; włośc ta, jak to widzieliśmy, nie znajdowała się nigdy w obrębie tego sstwa, ale zawsze od wieków stanowiła wraz z Tahańczą, a wprzó dy i z Międzyrzeczem, odrębną dóbr naturę, oddzielne terytoryum, które dopiero za Poniatowskiego zlało się w jedne dóbr masę, nie do bohusławskiej wszakże lecz do kaniowskiej uależąc ekonomii. Ks. Stanisław Poniatowski, wyniósłszy się do Włoch, wyprzedał się ze wszystkich dóbr. Lud K. pamięta tę chwilę i opowiada, że wyprzedażą dóbr Poniatowskiego trudnił się Jaczewski. Jakoż r. 1798 K. przez tegoż Jaczewskiego Teodora, plenipotenta ks. Poniatowskiego, został sprzedany Wincentemu Montresorowi, gbrygadyerowi wojsk polskich i generałowi adjutantowi wielkiej buławy ob. w archiw. kozińskiem kontraktu wieczystoprzedażncgo o wieś Kozin, między JOX. Stan. Poniatowskim a W. Wincentym Montresorem brygadierem zawartego roborata r. 1799 d. 26 Januar, w Xięgach Sądu Głównego Gub. Kijow. departamentu wtórego. Wincenty Montresor wyniósł K. na stopień mczka i w nim zamieszkał. Uznane powszechnie światło jego i cnoty obywatelskie, zjednały mu przyjaźń uczonego Tadeusza Czackiego, który z nim korespondował i bywał gościem w domu jego. Montresor, jako marszałek ptu bohustawskiego, opiekował się szczególnie szkołą kaniowską, znajdującą się w jego powiecie, usiłował dać jej stosowne rozwinięcie i obudzić dla niej ogólny interes mieszkańców; wielkie też koło niej położył zasługi, która, lubo nie była z pierwszorzę dnych, jednakże nie mało na oświatę tego kraju wpływała. Czacki z d. 21 lutego 1804 r. tak pisze do Montresora Miałem honor bydź w domu JW Pana Dobr. .. . Chciałem mu zdać sprawę o stanie szkół kaniowskich, chciałem w najważniejszej sprawie oświecenia wezwać Jego światłej rady. Zachowuję sobie dopełnienie tego obowiązku. Ufam, że, przez oświeconą gorliwość, przekonasz obywatelów, iż żałować nie zechcą udziału małego dla szczęścia dzieci, w ułatwieniu środków edukacyi W innym liście tenże Czacki pisze do tegoż j Montresora 1805 r. d. 15 lipca z Porycka, , Miałem honor w dniu dzisiejszym odebrać od JW Pana Dobr. łaskawą odezwę w interesie szkół kaniowskich. Jesteś tych szkół prote ktorem, znasz miejscowe okoliczności, co uznasz rzeczą potrzebną, ja z szanującą powolnością przyjmę Ośmielam się przyłączyć przed stawienie o potrzebie wołyńskiego gimnazyum. Wydrukowany teraz będzie cały plan. Pewny łaskawego wsparcia JW Pana Bóbr. , śmielej stanę wśród obywatelów, by mówić o ich potrze bie. JW. Minister Oświecenia będzie w Kijowie dla ułożenia się o gimnazyum w Kijowie. Magistrat daje na nie 10 tysięcy rs. kapitału. Obszerne przedstawienie JW. Pankratiewa przesłał mi ks. Czartoryski, lecz rozumiem, że Panowie zostawią ten plan trudny do wykonania miastu, a plan dogodniejszy swojej potrzebie ułożą. R. 1834 uczony geolog i archeolog francuski Dubois de Montpereux Fryderyk, wracając z podróży swej do Krymu, Kaukazu i Kaspijskiego morza, w domu Władysława Montrezora syna Wincentego w K. jakiś czas przebywał, skąd czynił wycieczki dla zbadania tutejszej okolicy, tak pod względem geologicznym, jako też i archeologicznym. Owocem tych jego badań jest znane dzieło je go Des tumulus, des forts et des remparts do la Russie ocoidentale, w którem ciekawą roz winął hypotezę o tak zwanych mogiłach wydrążonych mardelles. Pamiątką jego też pobytu w K. jest w tutejszym parku bór sosnowy rozciągający się na przestrzeni 10 dziesięcin, jego zasiany ręką. Niemniej w tymże parku, z płonek wierzby kaspijskiej salix caspica przez niego zasadzonych, obecnie potworzyły się piękne klomby drzew. K. dziś jest rezydencyą p. Władysława Montrezora syna Władysława, wnuka Winoontego, marszalka ptu kaniowskiego, który w domu swym bogatą kolekcyą zielników flory krajowej posiada; tudzież zasobną w tymże przedmiocie bibliotekę. Znaną jest jego praca w druku, , Spis rzadszych roślin w różnych miejscowościach gub. kijow. , podols. i wołyńs. rosnących a znajdowanych w latach 1877 8 i 9, Kijów 1882. K. ogółem zawiera chrześciańskiej ludności 1200 obojej płci, żydów 300; ziemi dwors. 3000 dzies. , w tej liczbie 500 dz. lasu. Dom właściciela, park, cerkiew, kaplica katolicka, bóżnica, szkoła wiejska, sklepy, jarmarki co dwa tygodnie i roczne, młyny wodne i wietrzne, ekspedycya i stacya pocztowa, cmentarz prawosławny i katolicki. Trakt pocztowy i linia telegraficzna, stacyą kol. żel. fastowskiej, Mironówkę łączące z m. Kaniowem. Majętność K. graniczy z dobrami Jemczychą, Berkozówką, Tahańczą, Mironówką, Jachnami i Kutelewym futorem który w 1799 r. wraz z K, został przez ks. Poniatowskiego sprzedany brygadyerowi Wincentemu Montrezorowi i następnie od tegoż odprzedany. W lesie kozińskim, , jar tatarski i, , jar chołodny. Na granicy mczka K. ze wsią Masłówką nad rz. Rossawą horodok, kształtu owalnego, otoczony potrójnym wałem. Podobnyż horodok jest po drugiej stronie rzeki. Edward Rukikowski L Laband Labardzie Labaschke Labau Labben Labegow Labegrashen Labehn Labehneni Labeik Laase Labendszoewen La Labeń Laasen Laasnig Laba Labab Labendtken Labenz Labes Z powodu wątpliwości co do sposobu wymawiania niektórych imion własnych, przez przez Ł, w razie nieznalezienia której nazwy pod L, prosimy szukać pod Ł L, czy La i Laa dok. , ob. Lohe niem. . Laabe niem. , ob. Łabuń, Laachendorf niem. , ob. Lahmdorf i Lallendorf. Laak niem. , pow. tylżycki, moczary, przez które dawniej płynęła rz. Niemen, jak sądzą geologowie. Ob. A. Weiss Preuss. Littauen und Masuren, 1878, pag. 50, II. Kś. Fr. Laasan niem. , 1369 r. Lazan, wś, pow. strzygłowski, ma kościół paraf, katol. i pierwszy na Szląsku z 1796 r. most żelazny na wodzie strzygłowskiej. Majorat hr. Burghauss. Kopalnie węgla brunatnego. Gisernia żelaza, walcownia, fabryka maszyn, huta szkła, cegielnia, garncarnia, fabryka chemikalij. Laase niem. , ob. Lasy. Laasen niem. , folw. dóbr Cieszowa, pow. lubliniecki. Według Knie kol. do dóbr Strzebin. Laasnig niem. , 1228 r. Lasnikwa parva, 1368 Lazenik, wś, pow. jaworski, par. ewang. Roechlitz. Laba, rz. , niem. Elbe, ob. Łaba. Labab niem, folw. , pow. węgoborski, st. p. Steinort. LababDoben See niem. , jez. na pruskich Mazurach, pow. węgoborski, zostaje w związku z jez. lewientyńskiem. Kś. Fr. Łabagienen niem. , wś, pow. labiewski, st. p. Labiewo. Laband niem. , wś i dobra, pow. toszecko gliwicki, nad Kłodnicą; 69 bud. , 95 dm. , 1189 mk. Dobra, niegdyś Wilczków, mają 4758 mr. roli or. , 746 mr. łąk i 6000 mr. lasu L, , Niepaschütz, Gliwice Stare, Petersdorf, Przyszówka i Czechowice, wielką cegielnię, piec wapienny, gorzelnię. Wś ma 908 mr. ziemi, 59 osad, kościół katol, i walcownię żelaza Herminenhiltte Labandhiitte, r. 1848 założoną. Według Knie do L. należą osady Górów, Kuźnica i młyn Kuznicki. Par. K. dek. gliwiSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 49. ckiego 1869 r. miała 5168 katol. , 45 ewang. , 19 izrael. F. S. Łabanówka, karczma na obszarze dworskim Szlachcińce, pow. tarnopolski. Labardzie, ob. Łabardzie. Labaschke niem. , folw. do miasta Strabórka, pow. mielicki. liabatasMichel i L. Mchel Purwiw, dwie wsie, pow. kłajpedzki, st. p. Kretynga Niemiecka i Kłajpeda. Labau dok. , ob. Łabuń. Łabbehn niem. , ob. Laben. Labben niem. al. GritzSpuck L, , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Schakuhnen. Labegow dok. , ob. Labiawa, Labegrashen niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Seckenburg. Labehn niem. , ob. Lebino, Laheń. Labehneni niem. , Gr i Kl. , dobra ryc. i folw. , pow. pruskoiławski, st. p. Creuzburg. Labeik i L. Klocken, dwie wsie, pow. nizinny, st. p. Kaukehmen. Labeń, niem. Lahhelm, wś, pow. lęborski, na Pomorzu. Labendszoewen niem. , ob. Łabedziewo, pow, reszelski. Labendtken niem. , pow. świecki, ob. Łabędki. Łabens niem. , pow, olsztyński, ob. Łabędz al. Ohros. Labenz niem. , pow. chełmiński, ob. Łabędź. Labenz niem. , pow. lęborski, ob. Lubieniec, Łabedź al. Lebinc według Zarańskiego. LabcnzSee niem. , jez. , ob. Łabędź Laebiszowen niem. , pow. reszelski, ob. Łahędziewo. LabesSee niem. , ob. Ławiczka. Łabiawa al. Labiewo, Lubiawa, Łabiawa, niem. Labiaw dok. Labiow, Labie, Lebbye, Labegow, Labto. msto powiat. w obwodzie regen Labcnz Labiawa cyi królewieckiej, leży 6 mil na wsch. od Królewca, pod 54 60 płn. sz. i 38 47 wsch. dł. g. , 4. 7 m. npm. , nad lew. brzegiem spławnej Dejmy, 3 kil. od jej ujścia do zatoki Kurońskiej. Ponieważ ta zatoka jest bardzo miałka i burzliwa, dla tego przeprowadzono z Dejmy aż do Gilgi spławny 18 kil. długi kanał, który Wielkim Fryderykowskim przekopem nazywają Gr. FriedrichsGraben. 1857 r. było tu 243 dm, , mk. zaś 1824 r. 2360, 1857 r. 3990, 1883 r. 4683, którzy po większej części są ewang, i mówią po niemiecku. Dla Litwinow mieszkających w pobliskich wioskach odprawia się tu w ewang. kościele raz w miesiąc nabożeństwo w litewskim języku. Murowany kościół ewang. pochodzi jeszcze z krzyżackich czasów i ma już przeszło 500 lat; ponieważ stoi na gruncie bardzo mokrym, dla tego mury o jakie 4 5 stóp w ziemię się zagłębiły. L, jest siedziba zwyczajnych władz powiatowych, mianowicie landrata. fizyka i notaryusza powiatowego, miernika, budowniczego, inspektora tam i sądu okręgowego, przy którym jest 3 sędziów, 2 rzeczników. Prócz tego jest tu filia banku państwowego, towarzystwo pożyczkowe, apteka, drukarnia, browar, poczta 2ej klasy i st. telegr. , która r. 1878 odebrała 3192 depesz, a wysłała 3164. Liatów nadesłano do poczty 150400; wysłano zaś 102400. Przekazów pocztow, nadeszło 8876 w kwocie 437286 marek, wysłano zaś 12397 sztuk, reprezentujących 706050 marek. Poczty idą do Królewca, do Tapiawy wprost na dworzec, do Melawiszek i do Niemenic. Liczba podróżujących wynosiła 2472 osób, które zapłaciły 27172 m. Najbliższa st. kol. żel, jest w Tapiawie, ale r. 1883 rozpoczęto już roboty wymiarowe dla nowej kolei między Labiawą a Tylżą przez trzęsawiska nad zatoką Kurońską. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, rybołówstwem a szczegolnie szewctwem; prócz tego kwitnie handel drzewa, któremu sprzyjają drogi spławne na Dojmie, na Pregoli, na zatoce Kurońskiej i na przekopie fryderykowskim. Dwom tartakom, w mieście się znajdująjcym, dostarczają pobliskie lasy litewskie drzewa budowlanego w wielkiej obfitości. Jarmarków odbywa się tu 7 do roku 3 kramne, 3 na bydło i konie i 1 m, płótno; dniami targowemi są środy i soboty. Labiawa istniała prawdopodobnie już przed przybyciem krzyżaków, lecz zamek tutejszy został przez nich zbudowany dopiero po roku 1274 jak przypuszcza Toppen Script. rer. Prus. I, 134, aby sobie przezeń zabezpieczyć żeglugę z Dejmy do zatoki Kurońskiej, a stamtąd do Kłajpedy, dokąd już podówczas krzyżacy byli zapuścili swoje zagony. Tędy chodziły niegdyś statki polskie i litewskie z Niemna przez zatokę Kurońską, Dejmę i Pregołę do Królewca. a cło na nie postanowione r. 1433 dało powód do kary przeciw zakonowi. Aż do upadku zakonu był zamek labiawski siedzibą wójtów Ptleger, z których Voigt wylicza następujących Wernicke 1288, Hans von der Narbe 1457, Hans Reber Rober 1517 1523. Wójtostwo labiawskie należało do komturstwa ragneckiego. Wielki kapitularz zamku jest ozdobiony portretami; i herbami książąt brunświckich. R. 1699 odnowiono te obrazy. Dziś mieszczą się w tym gmachu władze rządowe i więzienie. Około zamku labiawskiego toczyły się krwawe zapasy między krzyżakami a Litwinami. R. 1352 w lutym Litwini, na których czele stali wówczas Olgierd i Kiejstut, najechali znienacka Sambią. Dotarłszy do zatoki Kurońskiej, podzielili się na cztery hufce, z których trzy z bogatemi łupami uszły szczęśliwie do Litwy. Ostatni oddział jednakowoż, i to właśnie ten, który wzdłuż Dejmy posuwał się ku L. , uprowadzając z sobą 400 jeńców, wpadł tuż przy mieście w zasadzkę, którą mu zgotował komtur ragnecki, Henryk Schindekopf, i został tu pobity i zniesiony prawie do szczętu. Reszta usiłowała ratować się ucieczką, ale lody na Dejmie i zatoce, Kurońskiej były za słabe, w skutek czego 500 ludzi, jak powiada stary kronikarz Wigand Scrip. rer. Prus. II, 519, tu zatonęło. W następnym roku jednakowoż 1353 znowu wkroczyli Litwini, chcąc pomścić kleskę, którą pod L. ponieśli, do Sambii i, spaliwszy wiele wiosek, z wielką zdobyczą wrócili do domu. W najstarszym znanym nam przywileju labiawskim z XIV stulecia, nadaje komtur ragnecki Kuno v. Lichtenstein 1392 1396 za czasów w. mistrza Konrada v. Jungingen karczmarzom przed zamkiem i osadnikom tamże się znajdującym dwie włóki lasu i zarośli, które mieli wykarczować, za co byli zobowiązani odstawiać co rok kilka tłustych gęsi do zamku. Mocą drugiego przywileju z r. 1462 nadał w. mistrz Ludwik ton Erlichghausen za wierne usługi sołtysowi, ławnikom i całej gminie przed zamkiem 3 włoki bagien niedaleko młyna i tamy nad Dejmą położone na pastwisko, z obowiązkiem dostarczania 20 tłustych gęsi na ś. Marcin. U. zaś 1495 w dzień ś. Jakóba zapisuje Hans Scherffchen, komtur ragnecki, óśmiu wiernym karczmarzom w L. rozgart, na którym ich stodoły stoją, na prawie chełmińskiem, nie wkłądając za to na nich żadnych nowych obowiązków. We wszystkich tych przywilejach jest mowa o L. jako osadzie już od dawna istniejącej. R. 1642 posiadało miasto według urzędowej lustracyi 31 wł, 3 mr. i 104 pr. kwadr. R. 1642 wyniósł elektor brandenburski, Fryderyk Wilhelm III L. do rzędu miast. Za to mają mu płacić prócz dotychczasowego czynszu przy odebraniu niniejszego przywileju 109 tal. i tyleż co rok na ś. Marcin. Mieszkańcy mają się Labiawa rządzić prawem chełm. Nowa pieczęć, której 1 odtąd używać winni, ma przedstawiać na białej tarczy na wpół zielone z niebieskiej chmury wystające ramię, a w ręku róg myśliwski. Na dole ma się znajdować drzewo zielone, a nad tarczą żubry według dołączonego wzoru. Mieszkańcy miasta powinni burmistrzowi, sołtysowi albo sędziemu jako i radnym i urzędnikom sądowym być posłuszni, powinni na ich wezwanie dobrowolnie się stawiać i oczekiwać ich rozkazów. Dalej ma każdy sumiennie wykonywać to, co nakazuje wilkierz, który im, podobnie jak innymnaszym miastom, nadany zostanie. Kto zaś w czemkolwiek przewini, ma według wilkierza być karany. Corok mają się odbywać 4 jarmarki w 4tą niedzielę po S. Trójcy i w poniedziałki przed Wielkanocą, przed Zielonemi Świątkami i przed Gwiazdką. Dniem targowym ma być sobota. Mieszkańcy mają także mieć prawo warzenia piwa. Od kar pieniężnych będzie sołtys pobierał trzeci fenig a kasa zamku 2 fenigi. Kary zapadłe w sprawach kryminalnych będzie pobierał sołtys sam. Dochód z jatek jarmarcznych wpływać ma da kasy miejskiej. Dan w Królewcu d. 28 lipca 1642 r. Dokument niniejszy przechowuje się jeszcze po dziśdzień w aktach magistrackich w L. W historyi powszechnej miasto to pamiętne jest traktatem lebiawskim, zawartym d. 30 paźdz. 1656 r. przez elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma i Karola Gustawa, króla szwedzkiego, mocą którego ten ostatni odstąpił elektorowi i jego potomkom płci męskiej cła w Prusach Wschodnich i zwierzchnictwo nad tymże krajem i nad Warmią. Rzeczpospolita polska układ ten traktatem welawskim 1657 w części zatwierdziła. Poznał też niebawem Fryderyk Wilhelm, że L. pod względem strategicznym ważną zajmuje pozycyą; dla tego rozkazał już r. 1657 miasto, którego komendantem był wówczas Krysztof Hildebrand v. Nettelhorst, od strony połud. i zach. ufortyfikować, bo drugie dwie strony, gdzie stoi zamek, były już od dawna głęboką fosą zabezpieczone. Z dalszych wiadomości o L. zapisujemy jeszcze następujące R. 1680 było tu według ksiąg czynszowych 16 karczmarzy, 38 mk. posiadających domy w starem mieście, 22 mk. na przedmieściach Kahlenberg i Neugasse, trudniących się rolnictwem. Jeden z karczmarzy, burmistrz Neumann, który przedtem płacił tylko 4 grzywny, płacił wówczas 12 grzywien i 22 1 2 szelągów czynszu, reszta 15 każdy po 16 grzywien 52 1 2 szel. Także i drudzy mieszkańcy płacili daleko więcej niż dawniej. R. 1692 liczono tu 100 domów, r. zaś 1725 już 110, ale ratusza i tedy jeszcze nie było. R. 1812 przechodziły przez L. pułki francuskie, a Dejmą, Pregolą i Niemnem szły duże łodzie z żywością i amunicyą dla wojska. L. była wtedy siedzibą francuską kontradmirała Baste, mającego główny dozór nad flotą transportową. Następnego roku ciągnęły tędy niedobitki armii francuskiej i stoczyły tu 2 stycznia 1813 r. małą potyczkę z nieprzyjacielem. Większe pożary nawiedziły miasto r. 1685, 1689, 1721 i 1835. Źródła 1 Adresshandbuch von Ostpreussen 1857, p. 194 195. 2 Altpreuss. Monatsschrift, IV, p. 515 527. 3 Beckher Beschreibung d. Labiau, i 2, str. 716, f. 721. 4 Preuss. Prov. blätter, rocznik 1845, p. 676. Powiat labielewski leży między 54 4 i 50 4 półn. szerok. a 38 27 i 39 23 wsch. dłg. geogr. i graniczy na północ z zatoką kurońską, na wschód z pow. nizinnym Niederung i wystruckim, na połud. z pow. wystruckim, welawskim i królewieckim, a na wschód także z pow. królewieckim. Obszar ziemi wynosi 25 mil kw czyli 106, 355 ha. ; blisko 5 mil kw. zajmują wody mk. jest 51342. Jedynem miastem jest L. R. 1857 było w pow. 7 parafij ew. , 23 dóbr ryc, 66 szkół i około 47000 mk. , Niemców 2 3 Litwinów 1 3. Dziś stosunek ten zmienił się znacznie na korzyść żywiołu niem. Katolików było r. 1857 tylko 150, żydów 90. Z większych rzek zasługują na wzmiankę Eixne, Schwenboge, Kanał Timborski, Niemonin, Gilia, Laukne i Parwe; są to wszystko same niem. nazwy z wyjątkiem Gilii, którą Niemcy zowią Gilge. Rzeka Elxae bierze swój początek w pow. wystruckim, wstępuje przy Eszerninkach w pow. labiawski, przerzyna go w północ. zach. kierunku aż do Pipplina i łączy się tu z rzeką Schwenboge, przychodzącą z południowej części labiawskiego pow. , który na małej przestrzeni dzieli od welawskiego. Odtąd przybierają te dwie złączone rzeczki nazwę Kanału Timberskiego, który się ciągnie na północ i pod wioską Timber uchodzi do Niemenicy. Niemenica przychodzi z pow. nizinnego, wstępuje przy Pietrzykach w pow. labiawski, przerzyna go aż do wioski Timber w połudn. kierunku, zwraca się potem na zach, i wpływa przy Niemenicach Nemonin do zatoki kurońskiej. Rzeczka Parwe niem. , mająca swe źródło w pow. wystruckim, wstępuje pod Parwiszkami w pow. labiawski, tworzy potem w średnim biegu na kilkomilowej przestrzeni granicę między temi dwoma powiatami i wpada do rzeki Laukne niem. , która przychodzi od wschodu z powiatu wystruckiego i pod wioską Timber niem. łączy się z wzmiankowaną już Niemenica. Mniejsze strugi są jeszcze Aula. Durne i przekopy Beck Graben, BraseGraben, Fauler Graben i Mauergraben. Rzeki te w mokrej. porze często występują z swego łoża i zalewają żyzne pola i łąki. Jezior nie ma w powiecie, ale w północnej części są rozległe trze Lacha Labiewo Labiewski powiat Labiki Labina Labio Labischin Labitsch Lablack Labodda Labowischken Labraggen Labrenzischken Labschicken Labsch Labuch Labuhn Labun Labiissow Labusztyn Laca Lacczański Lacewicze Lachawa Labiewo sawiska das grosse Moosbruch, a w połu dniowej obszerne lasy der grosse Baumwald. Bite trakty przerzynają lab. pow. w następ. kierunkach 1 z Labiawy do Królewca na 20. 6 kilometrowej przestrzeni; 2 z Królewca do Tylży 14. 6 kil. ; 3 z Labiawy na Laukischken i Mehlauken do Wy strucia 40 kil. ; 4 z Labiawy do Tapiawy 5 kil. ; 5 z wioski Agilla na Laukischkon do Welawy 23 kil. ; 6 z Nautzken przez Sielkeim do Tapiawy 9 kil. ; 7 z Mehlauken do Piplina 6 kil. i 8 z Viehof do Berwałdu 10 kil. . Drogi żela zne nie przechodzą dotychczas przez pow. lab. Sądy okręg. są tylko w Labiawie i w Mehlau ken, gdzie jest po 3 sędziów. Pod względem urodzajności jest gleba po lewej stronie Dejmy daleko żyzniejsza, niż po prawej, gdzie jest piaszczysta i bagnista. W końcu nadmienia my jeszcze, że w średnich wiekach osiadali tu i polscy koloniści, czego według Kętrzyńs. , dowodzą nazwy niektórych miejscowości, za chodzące w księgach czynszowych z roku 1436 37, jako to Bartusze, Krokowo Krokau, Pliki, Pierogi Pierragen, Popielki i Soberskie Ob. Kętrz, , o Luda. pols. , str. 569. W pow. lab. zajmuje rola orna 30. 8 proc. ca łego obszaru, ogrody 1. 2; łąki 13. 4; pastw. 7. 0; bory 34 8. Jeden hektar roli ornej przy nosi przecięciowo 12. 6 mrk. czystego zysku, 1 ha. ogrodu 15. 3, 1 ha. łąk 13. 5, 1 ha. pastw. 7. 2, 1 ha. lasu 3. 0. Przecięciowo przynosi każdy hektar 7. 5 mrk. zysku. Kś. Fr. Labiewo, ob. Lubiawa. Labiewski powiat, ob. Labiawa Labiki, mały folwarczek w pow. borysowskim, własność Filipowiczów, ma obszaru przeszło 130 mr. AL Jels. Labina, potok górski, wytryska w obr. gm. Mikuliczyna, w pow. nadwórniańskim, na połoninie w Gorganie jawornickim; płynie na południe, już to lasem, już też połoniną, opływając wschodnie stopy góry Żeńca 1153 m. , i po 2 kil. biegu uchodzi z lew. brzegu do potoku Żeńca, lew. dopływu Prutu. Br, 9. Labio, Labiow dok. , ob. Labiawa. Labischin niem. , ob. Łabiszyn. Labitsch niem. , 1482 r. Lawatz, wś, pow. kładzki, par. Kładzko. Lablack niem. 1. wś i folw. , pow. rastemborski, st. p. Korsze. 2. L. , dobra ryc, pow. labiewski, st, p. Seith. 3. L. , folw. , pow. gierdawski, st. p. Gierdawa. Labodda niem. , ob. Łoboda. Laborcza mylnie, rz. , ob. Latorcza. Łaborianów, folw. pryw. , pow. wilejski, o 24 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 1 dm. , 15 mk. 1866. Labowischken niem. , wś, pow. darkiemski, st. p. Sodehnen. Labraggen niem. , dobra, pow. hazenpooki w Kurlandyi, par. Sakkenhausen. Labrenzischken niem. al. GedwillPaul, os. pod Kłajpedą. Labschicken niem. , folw. , pow. darkiemski, st. p. Jodlauken. Labschütz niem. , ob. ŁaUsica, Labuch niem. , Lahuch dok. , ob. Łahichj. JLabwessow niem. , ob, Lehiszewo, al. Lubieszewo, Łabuhn niem. , ob. Łabunie, Luhań al. Lebuno u Zarańskiego. Labuhn niem. , ob. Lebuny. Łabuhnken niem. , wś, pow. starogrodzki, ob. Trzcińsk Szczyńsko. Labun dok. , ob. Łabuń. Labun, nazywał się dawniej gaj święty u starych Pnisaków w ziemi dawniejszej Samlandyi. R. 1286 po wytępieniu Prusaków i zajęciu tej okolicy przez krzyżaków, otrzymali mieszkańcy nowo założonego miasta Królewca prawo wolnego wyrębu drzewa w tym lesie dla swojego użytku. Leżał ten las po drugiej stroniej Pregoły aż do pola campus zwanego wtenczas Laut. Ob. Peirlbach, Preuss. Regeston. Kś. F. Labiissow, ob. Lebiszewo, al. Lubieszewo. Łabusznia, wś, pow. bałcki, u źródeł Mołokisza, gm. Pisarzówka, nieopodal drogi odeskiej, między stacyami Kodymą i Krutem. Mk. 1451, osad 250, ziemi włośc. 1912, dwors. 1598, cerkiewnej 150 dzies. , parafia katolicka w Kodymie. Cerkiew na miejscu pod nazwą Wniebowzięcia, do której należy 1850 para fian. Dziedzictwo niegdyś Komarów, dziś Lu cy i Rusanowskiej. Dr, M, Labusztyn al. Labusztynek, nazywa się kie dyś wś czy folw. do dóbr Trankwice należąca w pow. sztumskim. Powstała ta osada na starodawnem polu pruskiem zwanem Wissewil, na pograniczu wsi Trankwic, Istniała r. 1669, później albo inne imię przybrała, albo zaginę ła, gdyż pod nazwą dawniejszą nie jest znana. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Stuhm, str. 255. Kś. F. Łabutowo, niem. Wipplarsdorf, wś w gm. Bielan, pow. bilowiecki na Szląsku Austryaokim. Laca, niem. Saizhrunn ob. , powiat opolski. La casoici, Kasoja, folw. na obszarze wsi Dragojestie, w pow. suczawakim, Br, G. Lacczański potok, ob. Lacko, Lacewicze, wś włośc. nad rz. Ryczą, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 22 w, od Szczuczyna, 4 dm. , 56 mk. 1866. Lacha. Tą nazwą mianują częstokroć dol ny bieg potoku Zalaską zwanego. Ob. Zalaska, Br. G. Lachawa al. Lachowa, wś, pow. dobromil Lachowa Lachów Lachów Lachowce ski, 32 kil. na płn. zach. od Dobromila, 10 kil. na płd. od sądu powiat, i urzędu poczt. w Birczy, 14 kil. na płn. wsch. od najbliższej stacyi kolejowej w Załużu. Na zach. leży Dobra, na płn. wsch. Do brzanka i Leszczawka, na płd, wsch. Kreców, na płd. zach. Wola Krecowska w pow. sanockim. Zabudowania wiejskie i dwór leżą w stronie płn. obszaru, a na płd. od nich grupa domów Nowawieś. Na granicy płn. wsch. wznosi się góra Rowienka i dochodzi na krańcu płn. 556 m. wysokości. W płd. wsch. , lesistej stronie obszaru wznosi się Horodek al. Horodok do 585 m. Wody z tego obszaru płyną na płd. i za pośredmctwem małego potoku wpadają do Tyrawy, dopływu Sanu. W płd. zach. stronie obszaru dochodzi najwyższy punkt do 545 m. Własn. wiek. ma roli ornej 120, łąk i ogr. 9, pastw. 18, lasu mr. 204; własn. mniej, roli ornej 175, łąk i ogr. 11, pastw. 22, lasu 33 mr. Według spisu z r. 1880 było 196 mk. w gminie, 15 na obsz. dwors. obrz. gr. katol, z wyjątkiem kilkunastu rzym. katol. . Parafia rzym. katol w Mrzygłodzie, gr. kat. w Krecowie. Lu. Dz, Lache niem. , ob. Śmieszkowo, wś, pow. wschowski. Lachen niem. , ob. Lachy Lachi, ob. Lachy, Lachiwci, ob. Lachowce. Lachniierowice, niem. Laohmrowitz, dom. , pow. inowrocławski; 2 miejsc. a Ł. , dom. ; b Alsen, folw. ; 1420 mr. rozl. , 7 dm, , 179 mk, 108 ew. , 71 katol. , 73 analf. Poczta we Włostówie Loslau o 2. 5 kil. , tel. w Kruświcy o 9 kil. , st. kol. żel. w Inowrocławiu o 24 kil. Niegdyś dziedzictwo Wichlińskiego. Lachmtthle niem. , młyny w dobrach szląskich W. Borek i Kostellitz. Lachwica, struga w pow. lipnowskim, gm. Tłuchowo, płynie pod wsią Kamień kmiecy. Lachnowka, ob. Lechnówka. Lachocin, niem. Seedor, według Zarańskiego, wś, pow. wyrzyski. Lachów, ob. Łachów. Lachów, właściwie Laków, wś, pow. rossieński, par. Niemokszty, leży między Betygołą a Paszkajciami, własność niegdyś Ukolskich, później Kochanów. Na łąkach L. ślady długiego wału ochronnego. Lachów, dobra, pow. lepclski, 1 okr. polic, par. Ułła, własność Bohdanowiczów, przedtem Reuttów i Kossowów. Kaplica katol. z roku 1863. Ziemi dwors. 1283 dzies. M. K. Lachów, mały zaśc. w pow. mińskim, nad rzeczułką wpadającą do Usy, o w. 4 na zachód od dóbr Nowosiołki, w okr. policyjnym kojdanowskim, w par. kojdanowskiej położony; miejscowość bezleśna i wzgórkowata, gleba dobra. Al. Jel. Lachów, wś, pow. Ostrogski, o 13 w. na płd. od ostroga; należała niegdyś do dawnej rodziny JełoMalińskich, potem Sosnowskich, i dziś jest w ręku Tomasza Oskara Sosnow skiego, znanego rzeźbiarza. Leży w okolicy górzystej, ma glebę średnią, cerkiew parafial ną i szkółkę wiejską. Por. Dołocze i Kotuńka. Z. Róż. Lachów, ob. Lachowa. Lachów dok. , ob. Łaszewo. Lachów, szczyt i góra, w obr. Bilicza, w pow. staromiejskim, pod 48 31 30 wsch. dł. g. F. , a 49 28 7 płn. sz. g. południowych jej stóp, w dolinie potoku Bilicza, rozło żyła się wś Bilicz. Stoki tej góry pokrywają pola orne. Na północny wschód od L. wznosi się góra Huta 729 m. . Wzniesienie L. czyni 721 m. szt. gen. . Br. G. Lachów, potok górski, wypływa na połoninie w granicznem paśmie Karpat wschodnich, w ich dziale skolskodelatyńskim, na granicy Galicyi i Węgier, z pod szczytu Busztula 1693 m. ; płynie na północny wschód, tworząc granicę wzdłuż całego swego biegu między powiatami kałuskim od wsch. a dolińskim od zach. . Wpada do Łomnicy z lew. brzegu, 3 kil. poniżej źródła Łomnicy. Długość biegu 3 kil. Wody nader rwące. Br. G. Lachowa, wś, pow. radomyski, par, prawosł. Zańki przed 1839 r. Borszcze, śród lasów, o 6 w. od Zaniek. Mk. 328 prawosł. , 25 katol. 5 izr. ; 1784 r. było 150 mk. Dzies. ziemi 671. Własność Szaramowicza. Lachowa, mylnie Lachów, wś, pow. bałcki, ob. Lachowce. Lachowa 1. ob. Lachawa, 2. L. , nazwa pól i łąk w płd. stronie Strzelczysk, pow. mościski. Lachowce, wś włośc, nad Niewiszą, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 34 w. od Szczuczyna, 8 dm. , 77 mk. 1866. Lachowce, wś rząd. , pow. bałcki, gm. Piszczanka, par. Krzywe jezioro. Dawniej należała do dóbr królewskich, do folw. Po znańskiego; r. 1816 nadana na lat 12 genera łowi Mezencow i przez tegoż Janowi Bykow skiemu ustąpiona. Kwarta wynosiła 774 rs. 70 kop. L. mają 774 mk. , 99 dm. , 1084 dzies. obszaru. Dr. M. Lachowce, wś, pow. żytomierski, na płd. wschód od m. Kodni, par. Kodnia, przy trakcie z Nikonówki do Leszczyna, ma kaplicę katol. na cmentarzu, cerkiew drewnianą, gorzelnię. Własność w połowie Umińskich, w połowio rządu. X M. O. Lachowce, miasteczko, pow. Ostrogski, gm. L. , o 17 w. odJampola, o 40 od Ostroga, nad Horyniem, par. Jampol, okr. polic. lachowiecki obejmuje gminy L. , Siemionów, Uniów, Pererosłów, Płużnów, kaplicę katol. , młyny, stawy rybne, piec wapienny. Była tu parafia Lache Lachy Lachi Lachiwci Lache Lachniierowice Lachmtthle Lachwica Lachnowka Lachocin Lachowce Lachowce katol, dek. osirogskiego z kaplicami w Zatużu, Szunkach, Mikłaszach i Semenowie. W 1441 r. posiadał tę wś Denysko Mokosiejewicz za przywilejem Kazimierza w. ks. litew. Później L. miała posiadać królowa Bona, a około 1520 r. Daszko Kalenikowicz, którego córka wyszła za Jaśka Sieniutę w 1538 r. Zygmunt I, załatwiając spór o Lachowcc pomiędzy Jarmolińskiemi i Sieniutami, przysądził je ostatnim. 1583 r. Stefan Batory nadał miastu prawo magdeburskie i inne przywileje. W 1617 r. stał pod L, obozem królewicz Władysław. Sieniutowie utrzymywali tu kalwinów, ale Paweł Krzysztof Sieniuta, przeszedłszy na katolicyzm, wyrugował ich stąd i w 1612 założył kościół dominikanów, do którego, stawszy się potem aryaninem, sprowadził nauczycieli tego wyznania, z kolei wyrugowanych 1644 r. dekretem trybunalskim. Do 1794 r. należały L. do pow. krzemienieckiego, od tego roku do nowo sformowanego pow. ostrogskiego zostały wcielone. Za panowania Jana III, przez zajazd, L. dostały się ks. Jabłonowskim. Z tych jeden Dobrogost usypał na Horyniu groblę i wyspę, na której zbudował drewniany zamek, a Józef Aleksander ks. Jabłonowski wojew. nowogrodzki, wymurował około 1745 r. zamek w kształcie pięciokąta. Przed 30 laty w prawem skrzydle była już urządzona gorzelnia, wołownia, browar. Kościoła z klasztorem ks. franciszkanów już i śladu nie było, a reszta budynków powoli przechodziła w ruinę. Samo mczko zabudowano na równinie a ku zachodowi rozpoczyna się pasmo wyniosłych gór; jeszcze dotąd egzystują wały oddzielające mczko od przedmieść Leoncina i Staryki. Kościół w 1866 r. odebrany i obrócony na cerkiew, a parafia została rozdzielona jedna część do Kuniowa, druga do Teofilpola, a trzecia do Jampola; był tu jeszcze i trzeci kościół, ku zachodowi na górze, przy drodze wiodącej do wsi Wielkich Kaletyniec. Obecnie w L. jest 6 cerkwi. W 1768 r. byli i tu hajdamacy ukraińscy; gubernator lachowiecki, o tem donosząc, prosił o przysłanie wojska na obronę. Mko niewielkie, błotne, z obszernym rynkiem, na którym liczne jarmarki co roku się odbywają, a najznakomitszy jarmark w dzień śś. apostołów Piotra i Pawła. Jest tu synagoga żydowska, szkółka parafialna dla wiejskich dzieci, zarząd gminy i sąd gminny. Żydów obojej płci liczy się do 2000, chrześcian do 800 głów; stan wiejski zamożny, gleba czarnoziem drugiej klasy, pszenna. W mku L. urodził się znany pedagog Teodozy Sierociński. Księżniczka Teofila Jabłonowska, wyszedłszy za ks. Lwa Sapiehę, wniosła tę majętność w dom męża. Gdy ks. Sapieżyna za granicą w 1852 r. życie skończyła, majętność lachowiecka została skonfiskowaną a w 1872 r. L. darowane generałowi Gallerowi. O L. obszernie w Sta rożytnej Polsce Balińskiego i Lipińskiego, jako też w, , Kłosach tom. XV, 45, 55 artykuł Steckiego. Do klucza lachowiockicgo na leżały wsie Żemielińce, Suszowce, Mikłaszo, Tychomel i Czołhuzow to w ostatnich czasach a w dawniejszych Hulowce, Książęcin, Bisówka Wielka, Semenów, Daniłówka, Denyaówka, Turówka, Berezyńce, Wodyczki, Kaletyńce V ielkie, Kaletyńce Małe, Choroszów, Kurjanki, Jurówka, Szymkowce, Dzwonki, Okniny, Kaszczyńce, Unijów, Żyznikowce, Siwki, Szunki i Warywodki. Te wszyskie wioski ks. Teofila Sapieżyna jedne sprzedała z wolnej ręki a inne wyszły z jej posiadania przez kolokacyą. Z. Róż. Łachowce al. Lachowko, po rusku Lachiwci, wś w pow. bohorodczańskim, tuż na płd. zach. od sądu powiat, i urzędu poczt, w Bohorodczanach. Na płd. wsch. leży Horocholina, na płd. Żuraki, na zach. Hlebówka, na płn, zach. Sadzawa, na płn. Stare Bohorodczany. grodkiem obszaru płynie Bystrzyca Sołotwiń ska, od płd. na płn. , dzieląc się na ramiona. Od lew. brzegu wpada do niej w obrębie wsi Dźwiniacz ob. płynący od płd. zach. , z Dźwimacza, na płn. wsch. z pot. Serednym i Hubonem od lew. brzegu, pot. Korczewy i pot. Roseński, płynący wzdłuż granicy płn. zach. W dolinie Bystrzycy, głównie na prawym jej boku, leżą zabudowania wiejskie. Stronę płd. zach. zajmuje las Oseredkie, ze szczytem 406 m. wys. , stronę płd. wsch. las Dąbrowa. Własn. więk. ma roli ornej 414, łąk i ogr. 18, pastw. 50, lasu mr. 616; własn. mniej. roli orn. 1580, łąk i ogr. 1587, pastw. 1262, lasu 18 mr. W r. 1880 było 1947 mk. w gminie, 14 na obsz. dwors. obrz. gr. katol, z wyjątkiem kil kunastu rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Bo horodczanach, gr. katol. w miejscu, dek. bohorodczański, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew, szkoła niezorganizowana i kasa po życz. gmin. z kapit. 1578 zł. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych ziemi halickiej, do dóbr Bohorodczany. R. 1787 za jął ją rząd austryacki wraz z innemi wsiami do tych dóbr należącemi dla salin, a w r. 1837 sprzedał ją wraz z Bohorodczanami miastem i Sadzawą Franciszkowi hr. Stadionowi. Wieś ta wspominana w r. 1441 ob. Akta grodzkie i ziemskie, t. I, str. 27 przy sposobności, gdy Jan z Buczacza, starosta trębowelski, obowią zywał się wypłacić Piotrowi Odrowążowi, wojewodzie lwowskiemu, 300 grzywien. Ton Jan z Buczacza był wówczas właścicielem wsi. Lu. Dz. Lachowce, Ljachuwci, węg. OLehocz, wś w hr. użhorodzkiom Węg, ; kościół paraf, gr. katol. , winnice, lasy, młyny wodne, 447 H, M. mieszk, Lachowice Lachowice Lachowicze Lachowice, dawniej Luhnica, także Kobylanką zwana, wś w pow. żywieckim, w dyecezyi krakowskiej, dekanacie suskim, w okolicy górskiej, na południe od gościńca suskożywieckiego, w dolinie potoku Lachówki, dopływu Stryszawki, od Suchy na zachód 8 kil. Graniczy od północy z Kukowem, od wschodu ze Stryszawą, od południa z Koszarawą a od zachodu z Kurowem, Pewelką i Huciskami. Wschodnią granicę tworzy dział wzgórzysty Jaworzyną zwany, południowa jego część pokryta lasami i tutaj wznosi się szczyt Solniska zwany 848 m. ; z działu tego spływają liczne strugi do Lachówki, między innemi potoki Wątrobów i Wojtaszków. Zachodnią część obszaru przerzynają potoki Kurówka i Mocznianka. Doliną potoku Lachówki, w której się wś rozłożyła, wiedzie droga z doliny suskiej do doliny Koszarawy. Wzniesienie wsi na górnym jej końcu, na granicy z Koszarawą, przy karczmie, czyni 647 m. , koło kościoła w dolinie potoku 424 m. W południowej stronie wsi na zachodnim brzegu Lachówki rozpościera się kilkanaście chat, które się zowią Kralami i Zagrodami; chaty, leżące nad potokiem Wojtaszkowym, zowią się Wojtaszkami. Obszar więk. pos. wynosi roli orn. 56, łąk i ogr. 1, pastw. 25, lasu 1414; mniej. zaś pos, obejmuje roli orn. 1687, łąk i ogr. 168, pastw. 636, lasu 254 mr. W r. 1869 zabudowań dworskich 4, chłopskich 279; mk. 1872 895 męż. , 977 kob. ; a w r. 1880 mieszk. 1929. W miejscu szkoła ludowa filialna, jednoklasowa. Parafia łać. w miejscu. Kościół drewniany p. n. św. Piotra i Pawła, zbudowany w r. 1789 przez Teresę hr. Wielopolską, poświęcany r. 1855 przez Józefa Alojzego Pukalskiego, biskupa tarnowskiego. Pierwotnie należały Lachowice do parafii w Krzeszowie, od r. 1636 jako filia do parafii w Suchej, a w r. 1841 utworzono tu samodzielną kapelanią. Jest tu także kaplica murowana. Według szem. dyec. krak. z r. 1883 liczy ta parafia 2071 dusz rzym. katol, 16 żydów. Sąd powiatowy i poczta w Suchej. Należy do spadkobierców po s. p. Aleksandrze hr. Branickim. Br. G. Lachowice 1. podróżne po rusku Lachowyozipodorożm wś w pow. żydaczowskim, 20 kil. na płd. i płd. wsch. od Żydaczowa, 7 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Zurawnie. Na płn. leżą Jajkowce, na płn. wsch. i wsch. Włodzimirce, na płd. wsch. i płd, Lachowice zarzeczne, na płd. zach. Sulatyozo, na zach. Izydorówka, na płn. zach. Krechów. Wzdłuż granicy płd. płynie na pewnej przestrzeni Swica, dopływ Dniestru, od zach. na wsch. ; od lew. jej brzegu wypływa jedno ramię, t. zw. pot. Roztok i płynie zrazu na płn. wsch, , potem na wsch. do Włodzimirzec, gdzie się znowu łączy z głównem łożyskiem. Płn. część obszaru przepływa dopływ Dniestru Kreehówka. Wchodzi ona tu z Krechowa, płynie na wsch. a potem na płn. wsch. do Włodzimirzec. Na lew. brzegu Roztoku leżą zabudowania wiejskie cerkiew 264 m. , na lew. brzegu Swicy część wsi Demnia lachowicka al. Demny; w stronie płn. wsch. na praw. brzegu Krechówki grupa domów Marynka al. Marynki. W stronie zach, leży las Switlanka; najwyższe jego wzniesienie wynosi 271 m. Własn. więk. ma roli orn. 485, łąk i ogr. 180, pastw. 202, lasu mr. 736; włas. mniej. roli orn. 1025, łąk i ogr. 632, pastw. 184 mr. W r. 1880 było 897 mk. w gminie, 38 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem 50 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Zurawnie, gr. katol. w miejscu, dek. żurawieński, archidyec. lwowska. Do parafii należą Izydorówka i Krechów. We wsi jest cerkiew, szkoła niezorg. , i kasa pożycz. gmin. z kapit. 1222 zł w. a. ; dwór, folw. i młyn. 2. L. zarzeczne al. podgórne, po rusku L. zariczni, wś w pow. żydaczowskim, 22 kil. na płd, płd. wsch. od Żydaczowa, 9 kil. na płd, zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Zurawnie. Na płn. leżą L. podróżne, na wsch. Dubrawka, na płd. Czerteż, Łysków i Korczówka, na zach. Sulatycze. Płn. część obszaru przepływa Swica z Sulatycz od zach. na płn. wsch. , krętym biegiem, tworząc w środkowej części biegu granicę od L. podróżnych. Zach. część obsza ru przepływa Dubrawka, dopływ Swicy. Wchodzi ona do wsi z Łyskowa i płynie na płn. wsch. do Dubrawki. Wzdłuż granicy od Czerteźa płynie pot. Podbereza, dopływ Lutynki, od zach. na wsch. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie. Na płd. od nich wznosi się jedno wzgórze do 306 m. W stro nie płd. zach, leży las Brzezina. Włas. więk. ma roli orn. 153, łąk i ogr. 59, pastw. 115, lasu mr. 92; włas. mniej, roli orn. 559, łąk i ogr. 87, pastw. 755 mr. W r. 1880 było 869 mk. w gminie, 3 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Zurawnie, gr. katol. w miejscu, dek. żurawieński, archidyec. lwowska. Należą do niej Łysków i Korczaków. We wsi cerkiew, szkoła niezorg. i kasa pożyczk, gminna z kapit 1223 zł. w. a. Lu. Dz. Lachowice, część Chlebowic Wielkich, pow. bobriacki. Lachowicze 1. Górne, folw. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 24 w. od Trok, par. Kietowiszki, 3 dm. , 35 mk. katol. R. 1850 włas. Zielińskiego. 2 L. Dolne, wś szlach. , pow. trocki, tamże, 4 dm. , 44 mk. katol. 3. L. , folw. różnych właścicieli, nad bezimiennym strumykiem, pow. wilejski, o 49 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Miadzioł, 1 dm. , 8 mk, katol. 4. L. , wś rząd. , nad rzeczką Ko Lachowicze Lachowicze majką, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 30 w. od Swięcian, 29 dm. , 243 mk. , z tego 240 kat. , 3 żydów. 5. L. , folw. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 49 w. od Wilejki, 3 dm, , 23 mk. prawosł. 1866 Lachowicze. wś, pow. kobryński. Była tu kaplica b. parafii katol. Braszewicze. Lachowicze 1. mko i dobra w dawnem województwie nowogródzkiem, teraz w gub. mińskiej, w pow. słuckim, o 84 w. od Słacka, nad rzeką, nie Daradem jak inni podają, lecz nad Wiedźmą, z zarządem gminy lachowickiej, składającej się z 14 starostw wiejskich, 35 wiosek, 3217 włościan płci męskiej; okr. policyjny 2 kiecki; mko drewniane ma dm. przeszło 350, zasiedlone przeważnie przez żydów i nieco tatarów, od czasu Witolda tu żyjących; posiada do 2000 mk. obojga płci, cerkiew, szkołę żydowską i meczet tatarski. O założeniu tego miejsca niema żadnych śladów. Starożytna ta osada stanowiła własność korony do wieku XVI i będąc kiedyś silną warownią, po kilkakroć zapisana jest w dziejach kraju. W wieku XVII widzimy L. we władaniu możnej rodziny Chodkiewiczów, którzy mieli tu zamek, upamiętniony przebywaniem nieśmiertelnego hetmana Karola Chodkiewicza. Z kolei L. przechodzą do Sapiehów, a w 1775 r. zagarnął je wszechwładny, chciwy biskup wileński Ignacy Massalski; lecz sejm tegoż roku chcąc, aby silna forteca lachówicka pozostała w zawiadywaniu państwa, postanowił zamienić królewszczyznę lachowicką na starostwa połągowskie, mejszagolskie i szyrwinckie z przyległościami, które to dobra na Żmudzi oddano za L. Massalskiemu ob. Vol. Leg. , t. VIII, f. 657. W r. 1660 Chowański przez pół roku dobywał twierdzy lachowickiej, gdzie się zamknęła z całym majątkiem okoliczna szlachta. Michał Judycki, wojski rzeczycki, długo broniąc tej warowni, okrył się nieśmiertelną sławą i doczekał się chwili, w której sławny wódz Stefan Czarniecki, idąc mu na odsiecz, wraz z hetm. Pawłem Sapiehą zniósł całą armią Chowańskiego pod Połonką, L. oswobodził i obóz kosztowny nieprzyjaciela zabrał opis bitwy w Pamiętnikach Paska, str. 90. Sejm z r. 1661, biorąc pod uwagę straty mieszkańców lachowickich i czterokrotną pożogę miasta, uwolnił je na lat 9 od wszelkich podatków i powinności rządowych, a hetm. w. ks. litew. Pawłowi Sapieźe, ówczesnemu dzierżawcy L. , dozwolił chować w twierdzy 200 piechoty na żołdzie państwa ob. Vol. Leg. , IV, fol. 820 821. Nadto król Jan Kazimierz i sejm, chcąc wynagrodzić odwagę Michała Judyckiego, folwarki jego w pobliżu L. leżąjce Hołdowicze i Denisowszczyznę na lat 30 od wszelkich podatków uwolnił i polecił wypłacić Judyckiemu 21400 zł. bonifikaty za poniesione uszczerbki w czasie wojny ob. Vol. Leg. , IV, fol. 809 810. Ponieważ pow. mozyrski podlegał okupacyi rossyjskiej, konstytucya więc 1661 r. postanowiła, aby sejmiki mozyrskic do czasu spokojnego odbywały się w L. ob. Vol. Leg. , IV, fol. 828. W dobie północnej wojny, w r. 1706, pozycye około L, zajmowali Rossyanie. Tu wysłał Karol XII swych jener. Trautfettera i Krejca, którzy obiegłszy L. , po kilku miesiącach wzięli twierdzę szturmem 9 maja, a miasto w perzynę obrócili ob. Pamiętniki Zawiszy, str. 241. W r. 1709 po dwakroć zdobywali Rossyanie w L. sprzymierzeńca króla Stanisława Leszczyńskiego Mazepę, który się tu zamknął z mężnymi swymi Kozakami. Kościół farny fundował Karol Chodkiewicz, lecz spalony w wojnach, podźwignął na nowo z muru Michał Massalski het. w. ks. litew. W tym właśnie kościele dziś cerkiew prawosławna, w sklepach spoczywają w zapomnieniu zwłoki nieśmiertelnego w narodzie Tadeusza Rejtana. W r. 1793 hrabstwo laahowickie dostał Szymon Kossakowski ob. u Kołłątaja O ust. i upadku konstyt. Pols. 3 maja, cz. II, str. 252. Dobra te lenne do dziś dnia są w ręku rodziny Kossakowskich; od 1881 wyłącznie należą do. hr. Stanisława Kossakowskiego; składają się z mczka L. , folw. Mysłoboże, Kamionka, Hulicze, Żerebkowicze, Stare Lachowicze, Zubielewicze, Swiskowszczyzna, Ożewicze, Hołdowicze, Litewka i Trockie; mają one obszaru 7663 mr. w glebie wybornej; miejacowośó bezleśna, w okolicach są płaszczyzny niezmierne z tego więc powoda często odbywają się tu wielkie manewra kawaleryi, zwykle konsystującej w stronach słuckich i nowogródzkich. Kahał lachowicki płacił niegdyś hiborny 600 zł. ob. Vol. Leg. . VI, fol. 354. Była tu parafia katol. dek. słuckiego, z kaplicą w Peretrestach. 2. L. , trzy w pobliżu siebie leżące wsi nad Niemnem w pow. nowogródzikim, w okr. polic. niehniewickim, razom osad 30, grunta i łąki dobre, lud zajmuje się rolnictwem i liisactwem. 3. L. , wś i folw. w pow. pińakim, w okr. polic, labieszewskim, w obr. gm. dubojskiej, ku granicy pow. Słonimskiego, przy gościńcu wiodącym z Wólki Dostojowskiej do Janowa; wś ma cerkiew, osad 23; folw. , dziedzictwo Ordow, ma obszaru 2133 mr. w glebie lekkiej. Niegrodowe sstwo lachowickie, w wojew. brzeskoiitewskiem, pow. pińskim, podług spisów podskarbińskich z roku 1569 dobra L. z przyległościami należało do dóbr stołowych królewskich. W r. 1776 posiadał je Onufry Bęklewski, opłacając z niego kwarty złp. 400 a hyberny złp. 120. Z powodu nader wielkiego zniszczenia tego sstwa w latach 1661 i 1678 r. przez wojska nieprzyjacielskie, stany rzpltej na sejmach z tychże Lachowice Lachowizn a Lachówka Lachowo Lachowiec Lachowicze Lachowicze lat uwolniły te dobra od wszystkich bez wyjątku opłat skarbowych. 4. L. , wś w środku pow. mozyrskiego, na bezludnem Polesiu, nad sławnem jez. Żyd albo Kniaź, w okr. polic. I lenińskim, ma osad 36; lud prawie wyłącznie trudni się rybołówstwem; w około olbrzymie moczary i niedostępne bagniska. 5. L. , wś i duże dobra w pow. mozyrskim, w okr. polic. skryhałowskim, nad rzeką Mytwą; wś ma osad 11; dobra, od r. 1874 własność Razańskich, mają obszaru około 21970 mr. ; miejscowość bardzo odludna, dzika, poleska, grunta piasz czyste, łąk obfitość. AL Jel. Lachowicze, wś, pow. sieński, gm. Lukoml, dobra dziedziczne rodziny Korsaków; ziemi używalnej 325 a nieuż. 16 dzies. A. Ch. Lachowiec 1. wś nad rz. Raciążnicą, pow. płoński, gm. Dziektarzewo, par. Baboszewo, odl. o 14 w. od Płońska, ma 12 dm. , 114 mk. , 239 mr. gruntu. W 1827 r. 9 dm. , 71 mk. 2. L. , pow. ostrowski, gm. Komorowo, par. Wąsewo. Lachowice, ob Lachowce. Lachowizn a, ob. Lachowskie. Lachówka, wś, pow. bialski, gm. Dobryń, par. Piszczac rus. Horbow. W 1827 r. 12 dm. , 78 mk. ; obecnie 26 dm. , 249mk. , 564 mr. rozl. Wchodzi w skład dóbr. rządowych Horbow ob. . Lachówka, ob. Lechmówka. Lachówka 1. wś w gm. Zabłocie, pow. lidzki, 4 okr. adm. , nad rz. Lebiedką; od Lidy w. 34, od Wasiliszek w. 1; dm. 3, mk. 30 wyznania rzym. katol. 2. L. , zaśc. w tejże gminie; dm. 3, mk. 29 wyzn. rzym. katol. 3. Ii. , hutor szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 14 w. od Oszmiany, 3 dm. , 32 mk. katol. 1866. Lachówka 1. wschodnie przedmieście mia sta gubernialnego Mińska, zabudowane nad Swisłoczą, zasiedlone przeważnie ludnością ży dowską, odznacza się obszernemi młynami, nazywającemi się Plebańskie, gdyż niegdyś były własnością plebanii mińskiej. Letnią porą tu się zwykle urządzają kąpiele. 2. L. , folw. i zaśc. w pobliżu siebie leżące, w pow. mińskim, przy gościńcu wiodącym z Mińąka do mka Rakowa, prawie na pół drogi pomiędzy Starem Siołem i Jarkowem. Folw. jest własnością Fidlera, ma obszaru przeszło 217 mr; zaśc. osad 4; miejscowość wzgórkowata i dość lesista, grunta mierne. 3. L. , wś w pow. borysowskim, w gm. ziembinskiej, ma osad 22, miejscowość górzysta i kamienista; w okolicach wrzała najstraszniejszą bitwa pod czas rejterady Francuzów w 1812 r. po rozgromie berezyńskim. AL JeL Lachówka, folw. w obr. wsi Zembrzyc, w pow. wadowickim. Br. G. Lachówka, potok górski, wytryska w obr. gm. Lachowic, w pow. żywieckim, w połudn. zachod, stronie wsi, na półn. wschod. stoku góry Wytrzyszczonia 742 m. . Płynie na północny wschód przez wś Lachowice, poniżej których przerzyna gościniec źywieckosuski i na obsz. gm. Stryszawy uchodzi z lew. brze gu do Stryszawki. Z lew. brzegu przyjmuje potoki Kurówkę, Moczniankę i Kocońkę, a z prawego Wątrobów i Wojtaszków. Wzdłuż doliny tego potoku ciągnie się droga łącząca dolinę suską z doliną Koszarawy. Długość biegu czyni 12 kil. Spadek wód podają na stępujące liczby 601 m. źródło; 499 m. ko ło chat Zagrodami zwanych; 424 m. ujście Mocznianki; 395 m. most na gościńcu żywięcko suskim; 360 m. ujście. Pędzi kilka mły nów w Lachowicach. Br. Gr. Lachówka, południowy czubek góry Krzemionki ob. . Lachowo, wś, pow. szczuczyńśki, gm Grabowo, par. Lachowo. Leży o 3 w. od linii granicznej od Prus, posiada kościół par. murowany, szkołę początkową, 30 dm. , 2114 mr. obsz. W 1827 r. były tu dwie oddzielne wsie t. n. Ia miała 27 dm. , 101 mk. ; Ila 8 dm. , 46 mk. Wś tę wspominają dokumenta z 1437 r. Gloger, Ziem. łom. . Podług wiadomości z r. 1866 rozl. folw. wynosi mr. 895; grunta orne i ogr. mr. 185, łąk mr. 14, lasu mr. 500, pastw, i zarośli mr. 110, nieuż i place mr. 86. Wś L. osad 31, z grun. mr. 342. Kościół tutejszy wr. 1211 wzniesiony z modrzewia, wielokrotnie był naprawiany i podpierany troskliwie. R. 1593 innowacya erekcyi nastąpiła. Lecz mimo to runął 1817 r. w skutek burzy, odtąd proboszczowie starali się o odbudowanie kościoła, ale, w skutek rozmaitycli przeszkód, swoich starań do skutku nie doprowadzili. Dopiero obecny proboszcz ks. Pogorzelski, pozyskawszy pozwolenie, zaczął budować kościół w 1874 r. i po czterech latach niezmordowanej pracy wzniósł świątynię w Stylu gotyckim, podług rysunku Adama Skowrońskiego. Długość kościoła wynosi stóp 1067 1 2, szer. st. 46, a wysokość do gzymsów Stóp 26. Par. L. dek. szczuczyński, dawniej wiski, ma 3740 dusz. Lachowo, zaścianek nad Lebieżadą, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 109 w. od Oszmiany, 1 dm. , 19 mk. katol. 1866. Lachowo 1. osada w pow. mińskim, wła sność Gurczynowicza, ma 180 mr. 2. L. , wś w pow. nowogródzkim nad rozległemi błoniami, przylegającemi do rzeki Niemna, przy drodze wiodącej ze Szczors do Ławryszewa, w stanie polic, niehniewickim, w glebie wybornej, ma osad 28, należy do gminy szczorsowskiej. AL Jel Lachowo, dobra, pow. lepelski, par. Ułła. Własność ssrów Józefa Bohdanowicza, ma wraz Lachwice Lacka Wola Lachy Lachowo Lachowskie Lachowsiciyzna Lachowszczyzna z folw. Prowdy 1283 dzies, ziemi dwors. ; ka plica katol. Lacho wo, wśj pow. jelnieński gub. smoleńskiej, o 50 w. od Smoleńska. R, 1812 d, 1 listop. bitwa Rossyan z Francuzami. Por. Jelnia. Lachowo, mko od 1850 w pow. ananiewskim gub, chersońskiej, nad rz. Czy ozy kleją, 80 dm. , 211 mk. Inaczej zwane Pnwolnoje al Moatowoje, Lachowo ob. Łaokowo, Brahrode i Hammerhuta Lachowskie, wś i os. karcz, nad strum. Śmierdzącą, pow. wieluński, gm. Praszka, par. Ożarów, odl od Wielunia 19 w. Ma dm. 14, mk. 116. W 1827 r. miało nazwę Lachowizna i stanowiła wś rząd. , 10 dm. , 50 mk. Lachowsiciyzna 1. zaśc. pryw, , nad rz. Narocz, pow. wilejski, o 5 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 4 dm. , 39 mk. prawosł. 2. L. , wś rząd. , nad rzecz. Birwidą, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 55 w. od Swięcian, 4 dm. , 27 mk. , z tego 2 prawosł. , 25 katol. 3. L. , wś pryw. nad jez. Rudzicą, pow. dzisieński, o 64 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 11 mk. katol 1866. Lachowszczyzna, al. Wodyńszczyzua, wś, pow. drysieński, 1 okr. polic, własność Jodziewiczów, 392 dzies. ziemi dworskiej. Do bra położone między, rzek. Dryssą a Swołną Zygmunt III nadaje Pawłowi i Zofii z Chełchowskich Chodaszewskim; po śmierci Pawła, żona jego wyszedłszy za Jeremiasza Wilkońskiego, na niego zrzekła się onych. Jeremiasz ustępują Danielowi Zabielskiemu Szczyttowi 1610 r. Anna z Podbereskich druga żona Da niela, wychodząc za Mikołaja Kuncewicza w 1660 r. j przekazuje onemu. Po śmierci Kun cewicza dostały się Janowi Karolowi Kopcio wi, wojew. połockiemu, . Hilary zaś Połubiński, pisarz polny litew. , wyprasza przywilej dla siebie; z tego powodu z Kopciem był proces i w 1665 r. przywilej Kopciowi skasowano, a Połubiński się utrzymał. W 1667 r. ustąpił L. temuź Kopciowi. Ten ustąpił Janowi Ogiń skiemu hetm. pol. Sukcesor jego Maryan Ogiński Konstantemu Szczyttowi cedował jako lenność 1692 r. Po nim Antoni Szozytt. wr. 1716 Pawłowi Swirskiemu zastawą puścił. Po nim miał Jan Szczytt, kaszt. infl. . i Rafał Hłasko; 1761 r. August III nadaje L. Janowi i Dorocie z Szczyttów Szadurskim. Później znów przechodzi L. do Szczyttów. Nareszcie Józef Szczytt, marsz, lepelski, w r. 1836 za 9300 rs, dusz męż. 99 przedaje Józefowi Jodziewiczowi. A. K. Ł. Lachowszczyzna 1. wś w pow. mińskim, w gm, rakowskiej, przy drodze wiodącej ze wsi Borsuk do Wielkiego Sioła, ma osad 7; w pobliżu rzeczułka Isłocz, miejscowość górzysta, grunta dobre. 2 L. , wś w pow. mińskim, nieopodal rzeki Ratomki, w gm. zasławskiej, ma osad 12, grunta dobre, miejscowość lesista. 3. L. , mały folw. , pow. miński, o kilka wiorst na zach. od Mińska, własność Hajdukiewiczów. Lachswehr niem. , 1. osada rybacka do Rzucewa, pow. wejherowski, nad strugą Redą, niedaleko zatoki puckiej, o 2 i pół mili od Wejherowa. Urządzony tu jaz w rzece na łososie. Nie ulega prawie wątpliwości, że dzisiejsze niem. L. jest to ta sama osada, która za polskich czasów zwaną była Jazowe ob. . 2. L. niem. , os. , pow. królewiecki, st. p. Gutenfeld. Lachwice, ob. Łachowice. Lachy, ob. Polska, Dolacy, Cieszyn. Lachy, wś nad rz. Narwią, pow. makowski, gm. Sielo, par. Lubel. Lachy, zaśc. szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 45 w. od Wilna, 1 dm. , 10 mk, katol. Lachy 1. al. Orlewo, wś poleska w pow. bobrujskim, w okr. polic, hłuskim, nieopodal rz. Oresy, przy drodze wiodącej z mka Lubania do wsi Szepiłowicz, ma os. 15. 2. L. , wś w pow. słuckim, w gm. łańskiej, nad rką wpa dającą do Łani, ma osad 23, w miejscowości bezleśnej. AL Jelski Lachy 1. część Rozdziałowa, pow. sokalski, płd. zachodnia 2. L. , os. na obszarze dwor. Stojańce, pow. mościski. Lachy al. Brodowo, dok. Lachen, Brodoffshen wś, pow. łecki, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założona i trzymana. O pierwszym przywilelu nadawczym nie wie my. Roku 1513 Rudolf von Diepoltskirchen, komtur ryński, sprzedaje Szymonowi Koleśnickiemu z Cierpiąt 5 wł. w L. między Maciejem Giżą a Wiśniowem z obowiązkiem pół służby zbrojnej. Ob. Kętrz. Ludn. pol. w Prusiech, str. 461. Kś. F. Lack, wś i folw. j pow. bialski, gm. i par. Sławatycze rus. Dołhobrody. W 1827 r. 41 dm. , 269 mk. ; obecnie 37 dm. , 303 mk. , 1675 mr. Ma kaplicę b. gr. unickiej par. Dołhobrody, 1795 r. wzniesioną. Por. Dolhohrody. Lack 1. wś rząd. nad rL. Spuszą, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 8 w. od Szczuczyna, 5 dm. , 46 mk. 1866. Paraf, kościół katol. L Stanisława, drewniany, założony 1424 przez obyw. Skindera. Na cmentarzu kaplica. Par. katol, dek. lidzkiego, dusz 4092. W okolicy grunta płaskie, wapienne, nad rz. Kotrą i Spuszą. Gmina wiejska L. pow. lidzkiego, ma ludności 3081, i j. męż. 1447, kob. 1634. Zarząd gminny w mku Dąbrowie. 2. L. , folw. pryw. nad Spuszą, pow lidzki, 3 okr. adm. , o 10 W. od Szczuczyna, 49 mk. 3. Ł. , folw. pryw. nad rz. Spuszą, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 9 w. od Szczuczyna, 37 mk. 1866. Lacka Wola zwana dawniej Tytową Wolą wś w pow. mosoiskim, 6 kil. na płn. zaoh. od Lachowo sądu powiat, i urzędu poczt. w Mościskach. Na płn. leży Czerniawa, na wsch. Hodynic na płd. wsch. Sułkowszczyzna, na płd. Trzcienieć i Balice, na zach. Szechynie i Buców obie w pow. przemyskim. Płd. wsch. część obsza ru przepływa pot. Riczka dopływ pot. Czar nego, uchodzącego do Wiszni od płd. zach. na płn. wsch. Prawy brzeg potoku jest moczarzysty, na lew. brz. leżą zabudowania wiej skie, na płd. od nich, we wsch. stronie ob szaru, folw. Józefówka, a w stronie zach. folw. Budy. Zach. strona obszaru lesista, a w płd. zach. jej części wznosi się jedno wzgórze do 270 m. W płn. stronie wsi wznosi się naj wyższy punkt do 241 m. Płd. zach. koniec wsi przebiega gościniec wiodący z Mościsk do Przemyśla. Na płn. od gościńca biegnie kolej Karola Ludwika naprzód na płn. zach. aż do stacyi 235 m. , a potem na płd. zach. Własn. więk. ma roli or. 644, łąk i ogr. 107, pastw. 224, lasu 359 mr. ; własn. mniej. roli or. 1025, łąk i ogr. 206, pastw. 91, lasu 266 mr. We dług opisu z r. 1880 było 1312 mk. w gm. , 59 na obsz. dwor, obrz. rzym. katol. , z wyjątkiem kilkudziesięciu gr. kat. . Parafia rzym. katol, w Mościskach, gr. katol. w Hodyniach. We wsi jest dwór, gorzelnia i szkoła etat. lklas. Za czasów polskich należała wieś do dóbr ko ronnych w ziemi przemyskiej a w czasie za boru Galicyi była wraz z Hodyniami jako dzierżawa w posiadaniu Jana Klemensa Branickiego i Izabeli z Poniatowökich. W Skutek kontraktu zamiany z d. 7 grudnia 1799 r. od dano ją Ignacemu hr. Cetnerowi jako częścio wy ekwiwalent za dobra Nadworne. Dawna nazwa Tytowa Wola pochodzi od Tyta, pro toplasty Hodyńskich. Przystanek L. W. dr. leh Karola Ludwika leży między Medyką a Mościskami. Lu, Dz. Lackellen, Lakellen ob. . Lackie, Małe i Wielkie 1. wrie w pow, złoczowskim, 10 kil. na zach. od sądu powiat. w Złoczowie, tuż na płd. od st. poczt. , kolej. i telegr. w Kniaźem. Na płn. leży Kniaże, na wsch. Chylczyce, Jasionowce i Zalesie, na płd. Majdan, na płd. zach. Scianka, na zach. Olszanica. Północną, moczarzystą część obszaru przepływa od płd, wsch. na płn. zach. pot. Sołotwina, dopływ Gołogórki ob. . Wsch. część obszaru zajmuje wś L. Małe i należąca do niej grupa domów i folw. Kołtowiec, położ one w stronie płn. wsch, , na granicy Jasienowiec, w części zach. leży wś L. Wielkie i należące do wsi Ostrów, grupa domów na granicy płn. , folw. Kazimierowka w narożniku płn. zach. i grupa domów Cymbała na granicy płd. zach. Połud. część obu wsi jest lesista. W L. Małem leży las Majdan, a najwyższe jego wzniesienie czyni 425 mt. W L, Wielkiem o chodzi najznaczniejsza wyniosłość 459 metrów. Północna część obu wsi znacznie niżej położona 260 do 298 mt. . Przez środek obu wsi idzie gościniec lwowskozłoczowski. Płn. wsch. narożnik L. małego przerzyna kolej Karola Ludwika. Własn. więk. ma roli or. 322, łąk i ogr. 226, past. 74, lasu 1591 mr. ; własn. mniej. roli or. 1216, łąk i ogr. 321, past. 366 mr. Według spisu z r. 1880 było w L. Małem 655 mk. w gminie, 81 na obsz. dwor. , a w L. Wielkiem 822 mk. w gminie i 26 na obszarze dwor. w L. Małem 280, a w L. Wielkiem 180 obrz. rzymkatol. . Parafia rz. katol, w Gołogórach, gr. katol w L. Wielkiem. W L. Wielkiem jest cerkiew pod wez. Kożmy i Damiana, w L. Małem dwie kaplice; z tych jedna nad grobem rodziny Strzemboszów gdzie się niekiedy mszę odprawia. W L. Małem jest szkoła etatowa lklas. , dwór, folwark, gorzelnia i młyn. Okolica obfituje w tkaczów. Dnia 14 października r. 1380 rozstrzygnął Jan, starosta ruski, spór Mikołaja Szegoczyca z Przybbkiem z Buska o wś Lackie, przyznając ją na własność pierwszemu. Por. Goiogóry od wsi L. ku wschodowi góry te zowią się Woroniakami. Ob. Akta grodz, i ziem. t. III, str. 62 i 63. 2. L. Rudenko, ob. Rudenko Lackie. Lackie, ob. Ladzkie. Lackniedien niem. , dobra, pow, frylądzki, st. p. Barsztyn. Lacko, wś, pow, dobromiiski, 3 kil, na płn. od sądu powiat. , urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Dobromilu, przy trakcie przemyskochyrowskim. Na płn. leżą Hubice, na wsch. Grabownica Sozańska i Grodzisko, na płd. Huczko i Dobromil, a mianowicie przedmieścia Unteri OberEngelsbrunn, na zach. Kniażpol, Kropiwnik i Paportno. Środkiem obszaru płynie od płd. na płn. potok Lacczański, dopływ Wiaru, znany w dalszym biegu, w Kubicach, jako pot. Rybniska. Zasilają go w obrębie wsi liczne strugi, z których najznaczniejszy potok Jabłonów, wpadający od lew. brzegu. W dolinie potoku Lacczańskiego, na lew. jego brzegu, leżą zabudowania wiejskie. Zachodnią część obszaru zajmuje las Jabłonów. Wzdłuż lew. brzegu pot. Lacczańskiego idzie gościniec samborskoprzemyski. Od niego wybiega na płd. zach. droga, 2 kil. długa, wiodąca do żupy. Własn. więk. rządowa ma roli or. 12, łąk i ogr. 2, past. 1, lasu 252 mr. ; własn. mniej. roli or. 943, łąk i ogr. 125, past. 180, lasu 14 mr. Według spisu z r. I88O było 933 mk. w gminie, 18 na obszarze dworskim obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilkudziesięciu rzym. katol. Par. rzym. i gr. katol. w Dobromilu. We wsi jest cerkiew pod wez. Narodzenia N. M. P. , zbudowana po r. 1775. Dawna cerkiew zgorzała d. 8 paźdz. 1775 r. ze wszystkiem. Uratowano tylko 3 dzwony. Za czasów polskich należało Lacko do klucza dobromilskiego. W chwili za Lackellen Lackniedien Lackie Lacko Lackellen Lacków Lackiiwce Laćmin Lacfeit Lacus Aniadoca Lacz Laczfalva Laczkowa Laczno Lada Ladańce Ladawa boru Galicyi był właścicielem tutejszej żupy solnej ks. Lubomirski. Miała ona wówczas 4 panwie, a roczna produkcya soli wynosiła 20, 384 cnt. Sól wywożono do Jaworowa, do Małopolski i w góry. Brak solanki dawał się tu prawdopodobnie uczuwac już za czasów polskich. Wskazuje to wielka ilość szybów, przeszło 100, otworzonych w biegu lat na przestrzeni 4 mr. a zaniechanych później. Rząd austryacki objął 9 szybów. Z tych jeden, zwany szybem Błogosławieństwa albo Franciszka Merka, był 54 sążni głęboki. Chwilowy brak solanki dawał się uczuwać i za rządów austryackich. Dowodzi tego roczna produkcya soli Od r. 1787 odkąd mamy dokładne daty wynosiła produkcya w przecięciu aż do r. 1800 około 50, 000 ctn. soli rocznie, a w r. 1800 nawet 67, 636 cnt. W r. 1804 i 1805 tylko po 6000 cnt. Odr. 1806 do 1811 znowu przeciętnie po 25, 000 ctn. W posusznym r. 1811, tudzież w r. 1812 i 1813 produkowano rocznie ledwie po 2000 ctn. Chcąc takiemu brakowi solanki zapobiedz, założono obecny szyb główny Jana Zachera robotę około niego rozpoczęto 2 listop. 1874 r. w pewnem oddaleniu od szybów dawniejszych, a w oddaleniu 60 sążni od niego szyb drugi. Od r. 1819 do 1827 produkowano rocznie po 10, 000 cent. soli, w 1831 r. 20, 000 ctn. ; w następnych znowu mniej. Według Dunikowskiego Rzut oka na geolog. stosunki Galicyi, str. 68 wynosi przeciętna ilość solanki rocznie spotrzebowanej 650, 000 st. kub. , produkcya soli kuchennej 90, 000, a soli dla bydła 17, 000 ctn. Ciekawe szczegóły o tutejszej żupie i stosunkach geologicznych podaje Kelb w rozprawie Die Soolequellen von Galizien, Jahrb. des geol. Reichs. t. 26, 1876, str. 144. W Lacku jest zarząd salinarny, urząd sprzedaży soli, 2 dozorców panwi, maszynista i 59 robotników. Lu. Dz. Lacków, wś al. mko rząd. , pow. szawelski, gm. i par. wiekszniańskiej, na samej granicy kurlandzkiej, nad rz. Wentą, o 88 w. od Szawel, ma 94 osad, 472 dz. ziemi poduchownej. Paraf. kościół katol. , wzniesiony 1792 pod wezw. ś. Wawrzyńca przez parafian. Parafia katolicka dekan. wiekszniańskiego dusz 2685. Lackowa, szczyt i góra w Beskidzie wsch. , w paśmie dunajeckodukielskiem, a w dziale Wysowej, pod 38 46 30 wsch. dłg. g. F. a 49 25 40 płn. sz. g. Wznosi się na płd. wsi Bielieznej, w pow. grybowskim, na granicy Galicyi i Węgier. U północnych stóp tej góry wytryska potok Bieliczna, który z pot. Wiśniażką tworzy Białą Dunajcową. Od szczytu L. odrywają się ku płd. wschodowi dwie odnogi górskie, z których płn. wschodnia zowie się Sataszyskami 895 i 665 mt. , a płd. zachodnia zwie się Przohybą 864 m. i Białym Kamieniem 844 i 814 mt. Obie te odnogi opadają do doliny potoku Cygiełki, w której leży wieś Cygiełka, miejsce kąpielowe w hr. szaryskiem Węg. . Wzniesienie wynosi 999 m. szt. gen. . Por. Karpaty, III, 863. Bf. Ö. Lackiiwce, węg. Laczfalva, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin, Węg. , uprawa roli, 295 mk. Łackowszczyzna L folw. w pow. mińskim, własność Lackich, ma obszaru 255 mr. 2. L. , folw. w pow. borysowskim, dziedzictwo Lackich, ma obszaru przeszło 150 mr. Laćmin dok. Latzmyn nazywało się kiedyś jez. w pow. tucholskim, położone przy wsi Bysławku, z którego struga wychodząca przez kilka innych jezior płynie do rz. Brdy. Roku 1389 Konrad Zollner von Rotenstoin, mistrz w. krzyżacki, pozwala dziedzicowi wsi Bysławka łowić ryby w jez. L. małemi narzędziami ku własnej potrzebie. Ob. Odpisy Dregera, ręk. w arch. w Peplinie, str. 105a. LacfeitSee niem. , ob. Lakty. Lacus Aniadoca, ob. Gródek, L II, str. 822. Lacz, ob. Łąezne. Laczfalva węg. , ob. Laohoioce. Laczkowa, ob. Łąchowa. Laczkowa góra, znaczne wzgórze, na pół nocny zach. msta Chrzanowa, w pow. chrzano wskim, wznosi się 324 mt. npm. U południowo zachodnioh stóp dobywają z niej cynk, nie opodal wsi Kątów. U północnych stóp rozpo ściera się wieś Balin. Br. Ö. Laczno, wś w hr. szaryskiem Węg. , ko ściół filialny gr. katol, 135 mk. Ä M, Lada, ob. Lady, Lada, Luda, wś w hr. szaryskiem Węg. , uprawa żyta, lasy, leży o ćwierć mili od Preszowa, ma 203 mk. H. M, . Lada Brzozowa, folw. w pow. mińskim, w okolicach Kojdanowa, własność Birutów, ma obszaru przeszło 313 mr. w glebie dobrej. Ladańce, ob. Ładańce. Ladawa, wś w płd. zach. stronie pow. mohylowskiego, gub. podolskiej, przy ujściu rz. Ladawy do Dniestru, gm. i par. Jaryszów; ma 966 mk. , 894 dzies, ziemi włośc, 1048 dzies, dwors. Cerkiew ś. Jana ma 1058 parafian i 37 dzies, ziemi. Wielki młyn i piece wapienne. Nad samym Dniestrem, pod wierzchowiną góry, są tu w trzech skałach wykute cele, prawdopodobnie zajęte niegdyś przez czerńoów. Czas założenia przyległej cerkwi niewiadomy, na ścianach wiele napisów, a niektóre z zeszłego stulecia. Dnia 28 sierpnia zbiera się tu wielu pobożn ych, tak iż w L. odbywa się wte dy rodzaj jarmarku głównie na korale i włośc, tkaniny wełniane. Dziedzictwo dawniej Dzioduszyckioh, dziś Śulatyckich. Por. Jurkowoe i Hordyjówka, Dr. M. Ladawa, rka w pow. mohylowskim, na Podolu. Pol zowie ją Ładawą, Według Marczyń Ladoniirowa LadOj Ladce Ladiłe Ladkowszczyma Ladki LadJaszku Ladeskul Ladendorf Ladenberg Ladenier Ladekop Ladce Ladnowken Ladomer Ladomerkaj Ladniki skiego brała przedtem goczątek w pow. latycowskim, lecz po trzęsieniu ziemi, to jej źródło wyschło, a na jego miejsce odkryło się nowe na polach m. Jołtuszkowa. Wzmocniona kilku strugami, które zlewają się z sobą koło wsi Wierzchówki, odlewając do 18 stawów, płynie następnie w jarze z płn. ku płd. ; poniżej Ladawy skręca ke Dniestrowi na zachód. Mija Borek, Berlińce polowe, Kotiużany, Olczydajów niższy, Iraklijówce, Źerebiłówkę, Jąstrzębnę, Jaryszów, Hordyjówkę i Ladawę. Por. też Daszkocowce. Lr. M. Ladce, zaśc. rząd. , pow. święciański, 1 okr. polic, mk. katol. 33, dm. 2, od Święcian 28 w. Ladce, rus. Ladcy 1. wś w zachod, stronie pow. mozyrskiego, przy granicy pow. pińskiego, w okolicy Horodca i Wielkich Orłów, nad rz. Wietlicą, ma osad 27, cerkiew, grunta lekkie, łąk obfitość, rybołówstwo znaczne, miejscowość odludna, poleska. 2. L. , dobra poleskie w pow. bobrujskim, własność Waśkowa, mają obszaru przeszło 3500 mr. A. Jelski, Ladekop, niem. Ladekopp, włośc, wś kościelna, pow. malborski, na Żuławach malborskich. Obszaru obejmuje włók 150, gbur. 26, zagr. 33, katol. 288, ew. 326, men. 114, dm. 66. Kościół paraf. katol i luter. w miejscu, szkoła w miejscu, poczta w Nowodworze Tiegenhof. Odległość od Malborka 2 1 4 mili. Znaczniejsze posiadłości Grossgrundbesitzer mają tu Jakób Claar, Korneliusz Dyck, Jan Dyck, Herman Friesen, Wilhelmina Lietz, Fryderyk Wilhelm. L. należy do najstarszych osad słowiańskich śród Żuław; istniała zdawna przed przybyciem krzyżaków. Roku 1250 zachodzi prob, w L. zwany Jan. R, 1341 Ludwik König, mistrz w. krzyżacki, nadał tej wsi nowy przywilej, w którym użyczył mieszkańcom małe rybołówstwo i łowy na ptaki w granicach swojego obszaru. Zniemczeni tutejsi osadnicy wcześnie skłaniali się do luteranizmu, i r. 1575 przybył tu pierwszy pastor luterski Vacer. Następnie oddać jeszcze musieli zabrany kościół katolikom i odprawiali nabożeństwo cichaczem w domu prywatnym. Roku jednak 1707 mimo zakazów ze strony katolików nowy kościół pobudowali. R. 1626 Szwedzi zajęli wieś, którą w końcu Polakom ustąpili, cofając się pod Kościeliczki i do Malborka. Ladenier węg. , ob. Ladomirowa, Ladenberg niem. , wś, pow. krotoszyński; 19 dm. , 153 mk. , 92 ewang. , 161 katol; 46 analf. ; 2 folwarki a ma 243 mr. rozl; b 370 mr. Poczta, stacya kolei żel. i tel. w Koźminie o 4 kil. Ladendorf niem. , ob. Lewkowce. Ladeskul, także Borszutynem zwany, szczyt w Karpatach wschód. , w dziale czarnohorskim, Wznosi się 1590 mt. npm. Potoki wytryskujące po płn. zach. stoku, jak Prełuczny, Ladiaszku i inne spływają do Czarnego Czeremo szu; zaś od strony południowej wytryskujące potoki spływają doXisy. Br. G. LadJaszku, pot. górski, wypływa na płn. wsch. stoku góry Ladeskula, szczytu w dziale czarnohorskim 1590 mt, ; płynie na północny wschód leśnym parowem i w Burkucie uchodzi z lew. brz. do Czarnego Czeremoszu. Br. G. La Diclaica, nazwa rozrzuconych chat i młyna we wsi Pojana Stampi, w pow. kimpoluńskim. Br. G. Ladki, wś w pow. nowogródzkim, w gm. jeremickiej, o wiorst 3 na płd. od mka Jeremicz, ma osad około 80. Miejscowość bezleśna, wzgórkowata, grunta i łąki dobre. A. Jelski, Ladkowszczyma, mały folw. dawniej Radziwiłłowski, teraz ks. Wittgenstejna, w pow. słuckim, w okr. polic. kopylskim, ma obszaru 291 mr. A. Jelski Ładna, wś w pow. słuckim, w gm. romanowskiej, tuż przy dawnej moskiewskobrzeskiej szosie, 5 1 2 w. od stacyi Sinicy położona, ma osad 47; miejscowość bezleśna. A. Jelski. Ladna, ob. Lodna i Prostrechia Wes. Ladiłe iole niem. al Schoenfeld pow. ządzborski, ob. Ładnepole, Ladniki, zaśc. pryw. nad rz. Dzisienką, . pow. dzisieński, o 66 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 dm. , 23 mk. 1866. Ładno, wś nad jez. t, n. , pow. lepelski, o 4 w. od Lepla, przy trakcie do Kamienia, 1604 r. nadana przez Lwa Sapiehę kościołowi lepelskiemu. Ziemi, podług aktu nadawczego, włók 30. Od r. 1841 L. należy do rządu. R. 1851 dworskie zabudowania zniesiono i na tem miej scu osadzono włościan, skąd powstało Nowe Ładno. M. K. na granicy Galicyi i Węgier, pod 48 19 30 jrzysław. Leży na lew. brzegu Warty, o 7 w. wsch. dług. g. F. a 47 54 45 płn. szer. g. na wschód Konina; powierzchni ma 268 mr. Ladnowken niem. , wś, pow. lubawski, ob. Ładnówko. LadOj ob. Lady. Ladomer, ob, Ladowirowa. Ladomerkaj rz. , ob. Karpaty, t. III, 856. Ladomlerz, os. , pow. wieluński, gm. Dzietrzkowice, par. Wójcin, odl. od Wielunia w. 24 dom 1, mk. 8. Należy do wsi Wójcin. Ladoniirowa 1. węg. Ladomer, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin, Węg. , kościół paraf, gr. katol, uprawa roli, 183 mk. 2. L. , węg. Ladewer, Ladomer wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół paraf, gr. katol, 183 mk. E. M. Ladorudź 1. wś i folw. , pow. kolski, gm. i par. Chełmno Łaski, Lib. ben. I, 443, odl od Koła w. 11; wś dm. 33, mk. 389; folw. dom 1, mk. 34. W 1827 r. wś rząd. 32 dm. , 259 mk. Por. Grzegorzew, 2. Ł. , kol nad rz. Wartą, pow. koniński, gm. Kramsk, par. Mo Ladomlerz Ladowa Ladorudzek 157 mk. ; grunt szczerkowaty, przeważnie łąki, podlega zalewom. Ladomdzek, kol. , pow. kolski, gm. i par. Chełmno, odl. od Koła w. 11; dm. 15, mk. 135W 1827 r. wś rząd. , 10 dm. , 85 mk. Ladowa niwa, lesiste wzgórze, 264 mt. wys. , w południowej stronie Łukawca, pow. cieszanowski. Ladowicze, wś, pow. kobryński, okr. polic. drohiczyński, o 20 w. od Drohiczyna, o 69 od Kobrynia, o 218 od Grodna, przy drodze chomsko motolfikiej; ma zarząd gminy opolskiej. Ladsern niem. , wś w Kurlandyi, pow. i par. Talzen. Ladska słobodą, ob. Ladzka słobodą. Ladtkeim niem. . Gr. i KI. , wś i folw. , pow. fyszhuski, st. p. Drugehnen i St. Lorenz. Lady 1. al. Lada, Lado, mko, wś i dobra w jednej okolicy, nieopodal rz. Wozy, pow. ihumeński, gm. i okr. polic, śmiłowicki, o 35 w. od Mińska i tyleż od Ihumenia, o 5 w. od Smiłowicz położone. Niegdyś L. należały z kolei do Sanguszków, Zawiszów, Ogińskich, a od 1791 r. do Moniuszków ob. Smiłowicze. Nie ma wątpliwości, iż nazwa Lady w wielu miejscach na Litwie pochodzi nie tylko od słowa słowiańskiego Lada, czyli nowina po wykarczowaniu lasów, lecz i od Lada, bogini miłości, czczonej żarliwie przez wyznawców kultu litewskich KreweKrywejtów a zatem i ludy dawne, zamieszkujące między Niemnem, Prypecią, Berezyną i Dźwiną, czyli na tak zwanej Rusi litewskiej. W tych miejscowościach wszędzie napotykamy nazwę Lady, a rzecz bliżej zbadana wykazuje nie tylko tradycyą ludową o czci wzmiankowanego bóstwa; ale i resztki istniejących horodyszcz i świątyń czci onego niegdyś poświęconych. Śród głuchych borów i błot niedostępnych istnieją takie okopiska, zwane do dziś dnia, , Lada, a na ich wzgórzach wyraźne pozostały ślady ołtarzysk i ognisk. Po zaprowadzeniu chrześciaństwa zwykle w takich miejscach wznoszono chrześciańskie świątynie, a instynkta pobożne ludu zwracały się zawsze tam gdzie przywykły tradycyjnie widzieć ulgę i łaski. L. musiały być miejscem uprzywilejowanem w pogańskich czasach, bo tradycya przypisuje wielką cudowność temu miejscu, co spowodowało legendę o zjawieniu się około XVII stulecia N. Panny Włodzimierzowi Kirykowi. Teresa Róża z Tyszkiewiczów Zawiszyna, wojewodzina mińska, stała się pierwszą benefaktorką ladzieńskiej świątyni, a późniejsi Zawiszowie fundowali tu klasztor bazylianów i takowy hojnie uposażyli. L. zasłynęły szeroko już w w. XVII, bo nawet nieznany rymotwórca religijny w pieśni historycznej o N. Pannie, zamieszczonej w starych kantyczkach, wzmiankuje o Ladzie Pierwsza po Bogu Swięta Monarchini, Obrałaś miejsce w Ladzieńskiej pustyni i t. d. Pius VI nadał kościołowi ladzieńskiemu zupełne indulgencye, mianowicie na dzień Zwiastowania N. Maryi Panny, na Narodzenie ś. Jana i święto Piotra i Pawła; August zaś II przywilejem z r. 1731 dozwolił jarmarki w dni 25 marca i 24 czerwca według ruskiego kalendarza. Chociaż od r. 1839 unia tu została skanowana, to jednak okoliczny a nawet z dalszych miejscowości lud zgromadza się tłumnie w dni powyższe i nabożeństwo bywa uroczyste. W L. od r. 1809 przy klasztorze księży bazylianów egzystowała powiatowa szkoła 4klas. , pod zawiadywaniem wileńskiego uniwersytetu; miała ona obszerną sławę, a kuratorem jej był słynny z nauki i filantropii, dr. obojga praw Kazimierz Moniuszko. Szkoła ladzieńska wydała niemało ludzi światłych; tu się uczył, po skończeniu szkółki parafialnej w Dudziczach ob. , historyk Aleksander Zdanowicz. W r. 1824 zakład naukowy ladzieński został zwinięty, a od r. 1834 w przeciągu lat 14stu było tu duchowne seminaryum rossyjskie, zamknięte w 1848 r. Mko, niegdyś świetne, teraz nędzne, na płaszczyźnie piaszczystej zabudowane, ma zaledwo kilkanaście sielskich chałup. Przy cerkwi znajduje się monaster czerńców i zarazem klauzura dla występnych duchownych prawosławnych biskupstwa mińskiego. Wieś L. ma osad włócznych 25. Dobra przez wiano Klotyldy Moniuszkówny, poślubionej najprzód Ludwikowi Jelskiemu, b. ministrowi skarbu Królestwa Polskiego w 1831 r. , a później Michałowi Jelskiemu bratu jogo, są dziedzictwem Jelskich; razem z folwarkami Odyn i Jagódka mają obszaru 2658 mr. w glebie niezłej. We dworze znajduje się nieco pamiątek i dzieł sztuki malarskiej. 2, L. , dwa bliskie siebie zaścianki w północnowschodniej stronie pow. mińskiego, w okolicach Przytęp; jeden zwie się LadyNowosielje ma osad 12; drugi Lady Starosielje ma 1 osadę; grunta lekkie, miejscowość wzgórkowata i nie bezleśna. 3. L. , wś i st. poczt. w pow. ihumeńskim, przy gościńcu pocztowym wiodącym z Ihumenia do Jakszyc i dalej, w okr. polic. berezyńskim; wś ma osad włócznych 23; miejscowość głucha, poleska, grunta piaszczyste. 4. L, mały zaśc. w pow. ihumeńskim, w okr. polic. uździeńskim, śród obszarów leśnych i ostępów, pomiędzy C; iepleniem i Tołkaczewieżami; ma osad 2, w glebie piaszczystej, miejscowość płaska, odludna. 5. L. , mały zaśc. w pow. borysowskim, tuż przy drodze żelaz. moskiewskobrzeskiej, prawie na pół odległości pomiędzy stacyami Borysów i Bojary, miejscowość poleska, odludna; tu w moczarach bierze początek rka Niemannica. 6. L, wś w płn. strome pow. rzeczy Lady Ladska Ladsern Ladowicze Ladomdzek Ladzk Ladziza Ladziszcze Ladyniska Ladyczyn Ladycza Lady Lady Laehsewitz Laemgruben ckiego, w gm. jakimowskiej, ma os. 20, w miejscowości odludnej, bagnistolesistej. A. Jelski. Lady 1. wś, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 59 w. od Dzisny, 1 dm. , 6 mk. 2. L. , dwa zaśc, pow. dzisieński, o 61 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 dm. , 15 mk. katol. 1866. Lady, mko, pow. borecki gub. mohilewskiej, nad Mereją, ma 348 dm. , 2741 mk, niegdyś b. handlowe. Lady, wś i b. st. pocz. przy dawnym trakcie ze Smoleńska do Orszy, o 16 w. za Krasnym, nad Dnieprem prom. Ladycza, wś, pow. trojki, 1 okr. adm. , o 10 w. od Trok; 5 dm. , 18 mieszk. katol. 1866. Ladyczyn mylnie u Echarda, ob. Ładyżyn. Ladyniska, wś, pow. chełmski, gm. Turka, par. Swierze rus. Husynne. Ob. Husynne, W 1827 r. 2 dm. , 17 mk. Ladziszcze, mały folw, w południowej stro nie pow. bobrujskiego, przy drożynie ze wsi Mojsiejówki do Niżyna; miejscowość głucha, zapadła, bezludna. AL Jel. Ladziza niem. , ob. Łoźnica, Ladzk, ob. Lach i Dołhohrody. j Ladzka słoboda, wś, pow. lipowiecki, po obu brzegach rz. Sobi, o 2 w. poniżej Troszczy, ma 470 mk. , cerkiew z r. 1749; 655 dzies. ziemi Rakowskich, 546 dzies. Chmielewskich, 37 dz. cerkiewnej. Ladzkie 1. Koło Uścia al. Lackie, wś w pow. buczackim, 26 kil. na płd. zach. od Buczacza, 13 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Monasterzyskach, 8 kil. na płd. od urzędu poczt, w Uściu zielonem. Na płn. leży Lazarówka, na płn. wsch. Komarówka, na wsch. Koropiec, na płd. Ostra, Niźniów w pow. tłumackim i Bobrowniki, na zach. i płn. zach. Niskołyzy. Płd. zach. część obszaru przepływa Złota Lipa. Wchodzi ona tu z Niskołyzów, płynie zrazu na płd. wsch. , potem na wsch. a zataczając łuk szeroki, przybiera kierunek zach. i wchodzi do Bobrownik. Nad Lipą leżą zabudowania wiejskie w środku obszaru. Na wsch. od nich obszar przeważnie lesisty. Wznosi się tu jedno wzgórze do 342 m. W płn. stronie obszaru leży folw. , a na płn. od niego, na granicy Lazarówki, mały las Kurowie. Własn. wfęk. ma roli ornej 328, łąk i ogr. 95, pastw. 110, lasu mr. 883; własn. mniej. roli ornej 804, łąk i ogr. 194, pastw. 118 mr. W r. 1880 było 968 mk, w gminie, 22 na obsz. dwor. 150 obrz. rzym. katol, reszta gr. katol. Par. rzym. katol w Uściu zielonem, gr. katol. w miejscu, dek. uścieński, archidyec, lwowska. Do tej par. należą Bobrowniki i Niskołyzy. We wsi jest cerkiew i szk. etat. jedaokl. Niegdyś był tu klasztor bazylianów. Przełożony klasztoru, o. Partenij, był na soborze uniowskim w r. 1711. Rewizya ihumonów z r. 1724 mówi, , Monastyr Ladczański za kolacyą i funduszem dziedziców tamtej szych szlachty. O. Gedeon Kobłański stroitelem tam zostaje; nie ma, , błahosłowenia. Za konników niema. Sam jeden z chłopem. Przy regulacyi w r. 1744 niema już wzmianki o tym monasterze. 2. L. Szlacheckie al. koło Tyśmienicy, wś w pow. tłumackim, 22 kil. na płd. zach. od Tłumacza, 6 ML na płd. zach. od sądu powiat, i urzędu poczt, w Tyśmienicy, 12 kil. na płn. zach. od najbliższej stacyi kolej. w Ottyni. Na płn. zach. leżą Bratkowce, na płn. Markowce, na wsch. Słobódka, na płd. wsch. Worona, na płd. Winograd, na płd. zach. Kamienna w pow. nadwórniańskim. Śródkiem obszaru płynie Strymba, dopływ Worony, od płd. zach. z Kamiennej na płn. wsch. do Markowiec. W obrębie wsi zasilają ją pomniejsze strugi. Wzdłuż granicy płd. wsch. płynie pot. Rokitna, dopływ Worony, w tym samym co i Strymba kierunku, i przyjmuje od lew. brzegu w obrębie wsi pot. Poliński i Linówkę, płynące również od płd. zach. na płn. wsch. Wzdłuż granicy płn. zach. nakoniec płynie mały potok także od płd. zach. na płn. wsch. i wpada po za obrębem wsi od prawego brzegu do Uniawy, dopływu Strymby. W środku obszaru leżą po obu bokach Strym by zabudowania wiejskie cerkiew 288 m. , na wsch. od nich grupa domów i folw. Zabereże; w płd. kończynie wsi, blisko granicy, le ży grupa domów Matkowszczyzna; na płn. od nich na lew. brzegu pot. Polińskiego, kolonia Sitanerówka; w płn. wsch. stronie obszaru, nad Strymbą, grupa domów Barytówka al. Baryłówka, a na płn. wsch. od niej grupa do mów i folw. Studzienice. Lasy zajmują płn. wsch. część obszaru. Przez wsch. część wsi biegnie kolej lwowskoczerniowiecka. Włas. wiek. ma roli ornej 302, łąk i ogr. 239, pastw. 72, lasu mr. 684; włas. mniej, roli ornej 1213, łąk i ogr. 1837, pastw. 538, lasu 414 mr. W r. 1880 było 1509 mk. w gminie, 316 na obsz. dwors. 107 obrz, rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Tyśmienicy, gr. katol. w miejscu, dek. tyśmieniecki, archi dyec. lwowska. We wsi jest cerkiew, szkoła niezorgan. i kasa pożyczk. gminna z kapit. 2079 zł. w. a. Lu. Dz, Ladźwienie, wś włośc, pow. wilejski, o 41 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocz. z m. Ilii do m. Radoszkowicz, 8 dm. , 65 mk. prawosł. 1866. Ladzyny, las w par. Makowiska Lib. ben. Łaskiego, I, 527. Laegs niem. , dobra, pow. holądzki. st. p. Holąd. Laehn, Lehn niem. , ob. Wleń. Laehsewitz niem. , ob. Laeswitz. Laemgruben dok. , ob. Lehmgruben, Laehn Ladzyny Ladźwienie Ladzkie Laegs Ladzka Lajskaarskie Lafke Lagebniky Laggarben Lagniewo Lagnau Lagno Lagschau Lagussov Lahme Lahmenstein Lahna Laeswitz Laessig Laeskau Laesgen Laesewitz Laenhaus Lämmerspitze niem. , ob. Baranierogi. Laenhaus niem. , ob. Wleń, Laesewitz niem. , ob. Lehsewitz, Laesgen niem. , najbardziej na płn. wysunięta wś na pruskim Szląsku, pow. zielonogórski, par. GrossLessen. Laeskau niem. , przys, wsi Naehrschuetz, pow. stynawski. Laessig niem. , wś, pow. walbrzyski, par. Gottesberg. Laeswitz niem. al. Laehsewitz, wś, pow. lignicki, nad pot. Leisebach, ma kościół paraf. ewang. Laettnitz niem. , 1397 r. Letheniz, wś i dobra, pow. zielonogórski, ma 2 kościoły paraf. katol, i ewang. , oraz folw. Dober inaczej Doberau lub Dobritz. Lafajetewo lub Drogoszewozalesie, kol. , pow. krobski, ob. Drogoszewo, Lalfken dok. , ob. Ławki. Lafke niem. , ob. Ławki. Łafontaiiie, folw. do Baldony, pow. bowski w Kurlandyi. Lagebniky dok. , ob, Łagiewniki, pow. bytomski. Laggarben niem. , dobra, os. leśna i kościół, pow. gierdawski, st. p. Dietrichsdorf. Łaghinen dok. , ob. Leginy. Łagiewnik niem. , ob. Łagiewniki. Lagniewo, wś, pow. gdański, ob. Łęgowo. Lagnau niem. , ob. Klinkowice, Lagno, ob. Legnawa, Lagschau niem. , ob. Łaguszewo, Lagussov dok. , ob. Łaguszewo. Labe dok. , ob. Lohe. Lahme Hand niem. , karczma pod Elblągiem. Lahmenstein niem. , wś, pow. gdański, ob. Elganowo, Lahna, Lahnamuhle, Lahnaermuhle niem. , ob. Łyna, Lahse niem. 1. 1250 r. Laze, 1498 Laszen, wś. pow. mielicki, par. OberFrauenwal dau. Według Zarańskiego Łazy. 2. L. , 1551 r. Lase, wś, pow. wołowski, niegdyś własność Wolańskich, par. Winzig. Lahtschuppe niem. , al. Zehrkste, rz. w pow. tukumskim Kurlandyi, nad granicą Inflant, do zat. ryskiej wpada. Laibitz niem. , ob. Lipica. Laibl, potok górski, wypływa w Beskidach spiskich z pod Ihły 1284 m, . Płynie na północ, opływając zachodnie stopy lesistego działu Maldurską zwanego, wpada z lewego brzegu do Kolaczki ob. . Długość biegu 7 kil. Nad lew. jego brzegiem wznoszą się szczyty Ryżowa 1164 m. i Maćkowa 975 metrów. Br. G. Laiden niem. 1. dobra w Kurlandyi, pow. hazenpocki, par. Neuhauseu. 2. L. , folw. dóbr Ilsen, pow. grobiński. Laidsen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. i par. Talzen. Laidsen niem. , jez. w okr. tukumskim Kurlandyi, w parafii Talzen. Lainummen niem. , folw. dóbr Pormszalen w Kurlandyi, pow. hazenpocki, parafia Gramsden. Lais, ob. Lajs. Laiss niem. , ob. Laysz. Laizówka, folw. w obsz. dwor. Kiernica, pow. gródecki. Lajciszki, wś rząd. , pow. trocki, I okr. adm. , 8 w. od Trok, 2 dm. , 25 mieszk. katol. 1866. Lajdzik, zaśc. szlach. , pow. trocki, 3 okr. adm. , 58 w. od Trok, 1 dm, , 9 mk. katol 1866. Lais, zamek w pow. dorpackim gub. ryskiej, o 25 w. na zach. od jez. Czudzkiego, 1423 r. wzniesiony; 1559 r. dwukrotnie przez Gotarda Keplera oblegany; 1700 r. w ciągu całej zimy główna kwatera Karola XII Niegrodowe sstwo lajskie w księstwie inflanckiem, podług metryk koronnych składało się z zamku obronnego L. i z dóbr przyległych. Król Stefan Batory, po oswobodzeniu Inflant, nadał to sstwo za okazaną waleczność Andrzejowi Orzechowskiemu, król zaś Zygmunt III przywilejem z d. 7 listopada r. 1589 zatwierdził go w posiadaniu tego sstwa. W r. 1627 byt starostą Kacper Dönhoff. Traktatem wolawskim z r. 1660 odpadło wraz z częścią Inllant do Szwecyi. Lajs, góra, ob. Inflanty, tom III, 286. Lajskaarskie leśnictwo w pow. parnawskim gub, ryskiej, nad morzem; lasy sosnowe i jodłowe, 22000 dzies. rozl. Lajsy, niem. Leissen al. Leiszen, dok. Lusen al Luysen, dobra rycer, w pow. olsztyńskim; mają obszaru 198 ha. , między którymi jest 126 ha. roli ornej i ogrodów, 38 ha. łąk, 34 ha. lasu, 6 ha. nieużytków; czysty dochód z gruntów szacują na 2268 marek; właścicielem jest kaptan Gustaw v, Zabiensky, niemiec; st. p. i kol. żel. Bieża Biesellen, 7. 5 kil. odległa od L. W miejscu są znaczne plantacye chmielu i cegielnia. 1857 r. 51 mk. Par. katol. Gietrzwałd, dek. olsztyński; par. ewang. Olsztyn. Majątek ten należał od dawna do kapituły warmińskiej. Najstarszy nam znany przywilej pochodzi z r. 1378 Kapituła ustępuje Wernerowi sołtysowi w Gietrzwałdzie czynsz od 8 włók w Luysen, tak, że poddam dań tę mają teraz jemu płacić. Gdyby Werner te 8 włok od poddanych chciał kupić, ma je posiadać na zawsze jako swą własność na prawie chelm. ; za to ma służyć zbroj no na koniu, pomagać przy budowlach i zwykłe podatki płacić; nad Lahse Lahtschuppe Laibitz Laibl Laiden Laidsen Lainummen Lais Laiss Laizówka Lajciszki Lajdzik Lafajetewo Lajsy Laemmerspitze Laettnitz Lakellen Laki Lakinedie Lakommen Laków Laksy Lakty Lakumme to zezwala kapituła na wolne rybołóstwo w pobliskiem jez. Marang, ale tylko małemi narzędziami dla własnego użytku. Za te wy żej wymienione 8 włók dostaje kapituła od Wernera w zamian 10 innych włók Concedimus Wernero, sculteto nostro in Dytherichswalt, Octo Mansos in Luysen, sic quod censum quem ipsi inhabitatores nobis solvere consueuerunt, ipse Wernerus et heredes sui et leg. suce. omnium optinebunt, libere jure Culmensi. Et si ipsum Wernerum ipsos octo mansos ab incolis seu inhabitatoribus emere contingeret, ex tunc concedimus eosdem mensos octo eidem et successoribus suis legitimis perpetuo Jure Culmensi possidendos. .. Ut autem huius nostrae commutationis utilitas appareat, numerum decem mansorum situatorum inter bona Spiegelberg et bona villae Johannis de leysen, quos pro praedictis VIII mansis recuperavimus praesentibus duximus inserendum. Datum a. D. 1378, die Quarta Mensis Maji in Capitulo nostro. Ob. Cod. diplom. Warmiensis, T. III, pag. 37. Urzędowa lustracya z r. 1656 donosi wreszcie, że w owym roku dobra te obejmowa ły 8 włók, których właścicielem był Wojciech Gąsiorowski; był też między mieszkańcami jeden wolny, który był zobowiązany do jednej służby w wojnie i dawał rocznie płużnego pszenicy łaszty 2 i tyleż żyta, 1 funt wosku i 1 fenig chełmiński. Obecnie jest tu 76 mk. Dwór mieści się w 2ch domach, a robotnicy w 2ch chałupach, z których każda zawiera 4 izby. R. 1475 posiadał Lajsy Bartł. v. Hermensdorf. Na początku XIX w. zaś rotmistrz Ignacy v. Melitz. Lajsy miały r. 1864 mk. 64; ewang. 5, katol. 59. Kś Fr. Lajwa, rz. , lewy dopływ Omowży, 36 w. długa, płynie ku płd. śród lasów i błot. Lajź, niem. Laiss, ob. Laysz, pow. niborski. Lakaj Lekie, Lokaj, rka, bierze początek w pow. władysławowskim, pod wsią Jendzius, płynie w kierunku płn. wschodnim pod wsia mi Spragdany, Lokajcie i za Szujciami wpada z lewego brzegu do Niemna, o milę na płd. od miasteczka Wilkii w gubernii kowieńskiej. Długa około 12 w. J. Bliz. Lake dok. , ob Łacha. Lakellen niem. , wś, pow. olecki, st. poczt. Kowale. Lakendorf niem. i. wś, pow. elbląski, st. poczt. Jungfer. Por. Lallendorf. 2. L. , wś, pow. nizinny, st. p. Neukirch. Lakenwalde niem. , wś włość, do Szkarpawy, pow, malborski, o 31 kil. od Malborka, śród nizin malborskich, na praw. brz. Wisły elbląskiej, która tu na liczne odnogi czyli łachy się dzieli przed ujściem do zatoki Swieżej od łach może nazwa L. . Obszaru włók 13, gbur. 5, zagr. 2, ew. 56, dm. 7. Par. Tiegenhagen, szkoła Tiegenort, poczta Nowodwór. Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 49. Laki, część Lipnika Kamioneckiego i Piratyna w Kamionce Wołoskiej, pow. Rawa Ruska. Łakiele, wś, pow. olecki, ob. Lakellm niem. Lakinedie, dziś Lindenmedie lub Lanhenmedie al. Lakmüherwald, bór, stanowiący już od r. 1254 granicę wschodnią biskupstwa war mińskiego. Ob. Biskupstwo Warmiń. przez Sieniawskiego, str. 4. Kś. Fr, Lakommen niem. , ob. Łakome, Laków, ob. Lachów, Laksy, młyn w Tarnowie, pow. opolski. Lakty, niem. LactenSee, jez. , pow. lecki, stanowi południową część wielkiego jeziora Lewientyna. Kś. F. Lakumme niem. , zapewnie Łakome ob. . Lale 1. mko i dwór w powrossieńskim, nad rz. Łokiś, o 23 w. od Rossień, między Lidowianami i Kielmami, u źródeł rz. Dratwini. Paraf. kościół katol. śś. Szymona i Judy, drewniany. Par. katol. dekan. szydłowskiego dusz 3268. Tuż przy mku leży dwór należący do sukcesorów Michała Iwanowicza. Lale w XV w. były własnością Wiekowiczów, pc których odziedziczyli Ukolscy. Kościół fundował 1522 r. Marcin Wiekowicz. Plebania posiadała 12 włók 28 mr. ziemi, oraz kapitału 3305 rs. W tej parafii jest góra zwana CzużaKałnas, pod którą, według podania legendy ludowej, pochowany ma być bohater żmujdzki Czużas. Pobił on krzyżaków i tysiąc głów ich zakopał pod tą górą. Do parafii lalskiej należy filia Saudyniki, leżąca nad rz. Dubissą, na drodze komunikacyjnej z Cytowian do Kielm. Jest to mała mieścina, odległa od Lal na 5 w. , a od Kielm na 4, należy do sukcesorów Józefa Staniewicza, którego ojciec Ksawery był fundatorem kościoła saudyniskiego i dworską annuatą zabezpieczył utrzymanie filialisty. Niedaleko od tej mieściny zabudował Józef Staniewicz dwór nad urwiskiem Dubisy, zwany Józefowem, i ozdobił go obszernym parkiem, oraz murowaną budowlą gospodarską. Dom mieszkalny także murowany o jednem piętrze. 2. L. , dwór, pow. rossieński, par. retowska. Własność Tochlendera. 3. L. , w telszewskiem, ob. Kajryszki. Lalice, wś, pow. zołotonoski, gub. połtawskiej, nad Rzeczycą i Głuszycą, dopływami Dniepru, 2444 mk. Laliki, grupa domów i polana w Szarem, wsi pow. żywieckiego, nazwane od ich właścicieli Lalików. Br. G. Lalin, wś, pow. sanocki, po rus. Jalin, leży nad Stobnicą, po wsch. stronie gościńca wiodącego z Brzozowa do Sanoka, w kotlinie 345 m. npm. wzniesionej. Od płn. , wsch. i płd. otaczają L. lasy porastające na wzgórzach. z których najwyższe w płn. stronie, Krzemionka, dosięga 476 m. , najwyższe w płd. stronie Wro Lajwa Lajź Lakaj Lake Lajwa Laliny Lalka Lalkowy Laliny cień 501 m. npm. W tej wsi znajduje się sąd powiatowy, par. gr. katol. i szkoła ludowa etatowa. Według spisu ludności z r. 1880 li czy L. 615 mk. , według szemat. duchow. 544 gr. katol. , 150 rzym. katol, i kilku izr. Wyznawcy rzym. katol. kościoła są przyłączeni do par. w Grabownicy. Pos. wiek. spadkobier ców Wikt. Tyszkowskiej wynosi obszaru 65 mr. roli w ogóle i 119 mr. lasu; pos. mniej. 619 roli, 117 łąk, 167 pastw. i 72 mr. lasu. Cerkiew paraf. drewniana należy do dyecezyi przemyskiej, dek. sanockiego. Do parafii są dołączone wsie Grabówka z cerkwią murowa ną, Pakoszówka, Niebocko, Grabownica, Gumniska, Górki i Strachotycze z ogólną ludno ścią 1414 gr. katol. i 30 izr. Od urzędu poczt. w Grabownicy jest L. oddalony o 5 kil. Gra niczy na płn. z Grabówką, na zach. z Górkami i Grabownicą, na płd. z Pakoszówką a na wsch. z Firlejówką i Raczkową. Mac. Laliny, wś, pow. nowomiński, gm. Iwowe, par. Latowicz. W 1827 r. wś rząd. , 35 dm. , 217 mk. Lalka al. Kl. Ramuck, wś, pow. olsztyński, st. p. Wutryny. Lalkowy, niem. Lalkau, dok. Lelekow, Lelków, wś kościelna i dobra, pow. kwidzyński, w glebie żyznej, 3 4 mili od st. koi. żel. w Czerwińsku. Parafia i szkoła w miejscu, poczta Czerwińsk. 1 wś włość, obszaru liczy mr. wraz z dobrami 1569, katol. 237, ew. 43, bud. 36, dm, 20. 2 Dobra osobno zawierają obszaru ornej roli hekt. 394, łąk 30, pastw. 84, lasu 5, nieuż. 29, wody 2, ogółem obszaru hekt. 545; jest tu gorzelnia i młyn parowy; dziedzic Herman Conrad z Frący. Wieś L. w żyznej okolicy należy bez wątpienia do najstarszych osad Pomorza. W dokum. z XIII w. częściej wspominana wieś Lelkow, Lelikow należąca do ziemi wąskiej czyli gniewskiej w brzmieniu zupełnie jest podobna, nie wiadomo czyby wsi tej L. nie oznaczała; osobliwie ze w połączeniu zachodzi z inną osadą Polzenitz, którąby wziąć można za Włosienicę, tuż przy L. znajdującą się. Inne atoli przyczyny sprzeciwiają się temu przypuszczeniu ob. Lelekow. Za krzyżackich jako i polskich czasów L. przyłączone były do komturyi resp. starostwa grudziąskiego. Podług akt wizytacyjnych kościół tutejszy konsekrowany był w 1409, wzniesiony za krzyżaków, cały z cegły muro, wany. R. 1454 Ludwik von Ehrlichshausen, mistrz w. krzyżacki, zapisał osobnym przywilejem na własność wś Lelekow Arnoldowi z Mortąg za różne zasługi wyświadczone, któremu 3 lata poprzednio także dobra w pobliżu będące Luchowo i Smażewo był darował ob. Luchowo; włók liczyła wtedy ta wś 50, prawo było magdeb. Także nadał mistrz owemu Arnoldowi prawo patronatu nad tutejszym kościołem i sądownictwo większe i mniejsze; same tylko przestępstwa na publicznej drodze Strassengerichte dla siebie wyjmując. Za to służyć nam będzie Arnold i jego następcy na koniu w zbroi, ilekroć tego okaże się potrzeba, nadto rocznie odda na zamek 1 funt wosku i 5 denar. Przy końcu XVII i w XVIII w. dobra L. były własnościązacnej rodziny Czapskich, na zamku w pobliskiej Rynkówce mieszkającej. R. 1700 jest tu Jerzy Czapski dziedzicem. Po nim Ignacy Czapski, miecznik nowski, następnie kaszt. chełm. , z małżonką swoją pobożną Teofilą Konopacką; r. 1725 zaprowadził i ufundował Ignacy Czapski bractwo ś. Barbary w kościele lalkowskim; roku 1726 dał nowy ołtarz św. Krzyża, niemniej cały kościół z gruntu swoim kosztem odnowił i przyozdobił. Syn Ignacego i Teofili z Czapskich Franciszek Czapski, wojew. chełm. , był dziedzicem w L. aż do pruskich czasów. Piotr Czacki dodał kościołowi lalkowskiemu nowe facyaty. Posiadała też ta rodzina osóbne swe groby familijne w kościele tutejszym, urządzone w presbyteryum przed wielkim ołtarzem, kryte marmurową czyli kamienną płytą, Wielkiemi mosięźnemi gryfami ozdobioną. Po śmierci Walentego Czapskiego, biskupa kujawskiego, serce jego w ozdobnem schowaniu za szkłem umieszczone było w kościele lalkowskim. Familia Szembeków miała osóbne groby rodzinne w dawniejszej kaplicy ś. Barbary. Kościół w L. szczycił się dawniej dwoma obrazami cudownemi, Pana Jezusa ukrzyżowanego i M. B. Częstochowskiej. Na wizerunku ukrzyżowanego Pana Jezusa między innemi złożyła kosztowne wotum Maryanna z Wielowiejskich Ossolińska, podkomorzyna nowogrodzka, także pani pobożna. Jak się wspomniało, Ignacy Czapski dał dla tego wizerunku nowy ołtarz. O obrazie N. M. Panny czytamy u naocznych świadków w aktach kościelnych, że zdawna był on własnością prywatną familii Czapskich, którzy go w domowej kaplicy swojej w Rynkówce umieścili. Skutkiem kilkakrotnego równoczesnego objawienia, jakie otrzymać mieli wspomniany Ignacy i Teofila Czapscy, tudzież i proboszcz ówczesny lalkowski, kś. Uzdowski, obraz ten r. 1729 do kościoła w L. uroczyście przeniesiony został. Niestety r. 1862 d. 19 maja zgorzał kościół tutejszy, w którym wszystko co wewnątrz spaliło się oprócz murów, tak że obadwa obrazy cudowne, wota i t. d. stały się pastwą płomieni; nawet nie zdołano wyratować N. Sakramentu. Parafia lalkowska liczy dusz 1702; kościół tytułu św. Barbary, patronatu rządowego, nic wiedzieć kiedy fundowany i konsekrowany, od r. 1863 do 1866 z gruntu naprawiony, poświęcony 14 grudnia 1865 r. Szpital istnieje dla 4 ubogich, bractwo ś. Barbary od r. 1725 i trzeźwości Lamberg Lambertshof Lanibów Łambsfelt Lamek Lamgarben Lamk Lamkówko Lamkowo Lallendorf od r. 1865. Proboszcz Maksymilian Olszewski. Wsie parafialne Lalkowy, Cisowo, Rynkówka, Frąca, Kopytkowo, Smętowo, Smętówko, Włosienica, Zielonka, Bukowiny, Zdrojownia, Piecki, Udzież. Katol. szkoły w Lalkowach dzieci katol. 63, Prący 42, Rynkówce l35, Kopytkowie 59. Ob. Szemat. dyec. chełmińskiej; ; Cudowne obrazy w dyec. chełmiń. Por. także ręk. W arch. w Peplinie. Kś, F. Lallendorf al Laachendorf niem. , włośc. wś, pow. elbląski, przezwana tak od Lachy panieńskiej Jungferlaache, nad którą położona, śród nizin elbląskich. Obszaru liczy mr. 1791, gbur. 37, zagr. 71, katol. 16, ew. 787, i menon. i bapt. 41, dm. 112. Par. Elbląg, szkoła w miejscu, poczta Nowodwór Tiegenhof. Odległość od Elbląga 2 mile. Wś L. nowo została założona r. 1715 przez miasto Elbląg i w dzierżawę zarazem wieczystą wydana; 19 wł. chełm. gruntu od wsi Langhorst odłączonego wydzielono 19 osadnikom za 1800 m. wkupnego i 100 m. rocznego czynszu; inne ciężary opuszczono im na 15 lat od osadzonej włóki, na 20 od nieosadzonej. Kś. F. Lallok niem. , pustk. do wsi Zawada, pow. pszczyński. Lalok al. Bettkau, część wsi Goy, pow. wielkostrzelecki. Lalowo, po węg. NagyLeanyfalva, wś w hr. bereskiem Węg. , nad rz. Latorczą, kościół paraf. gr. katol. , 563 mk. Lamberg niem. , według Herschla folw. do dóbr Winzenberg, pow. grotkowöki. Lamberga dok. , ob. Lwów. Lambertshof niem. , dobra w Kurlandyi, pow. bowski, par. Ekawa, Lanibów, dobra w pow. bobrujskim, dziedzictwo Waśkowa, mają obszaru 7440 mr. , miejsc, poleska, grunta lekkie. A. Jelski. Łambsfelt dok. , ob. Lamsfeld. Lamek al. Lamk, posiadł. z młynem, pow. chojnicki, nad strugą Zbrzycą, przy bitym trakcie chojnickokościerskim i granicy pow. kościerskiego. Obszaru liczy mr. 1384, bud. 16, dm. 5, katol. 40, ewang. 3. Par. Leśno, szkoła Raduń, poczta Brusy. Konrad Vullekop, komtur tucholski 1349 1353, zapisał młynarzowi Lamkowi od którego nazwa pochodzi młyn w majętności Lubno leżący, na dziedziczną własnosć za rocznym czynszem 3 grz. Do młyna należało pół włóki roli; w lesie koło młyna będącym mieli wolne drzewo ku potrzebie i pastwisko. W młynie tym, a niegdzieindziej mleć powinni poddani z wiosek naszych Brusy, Lubno, Kikendorf, Chełmy i Czarnowo. Także ryby Lamk może łowić dla swej potrzeby w jeziorze, z którego woda idzie na młyn, niemniej w strudze pod kołami. Ob. odp. przywil. tucholskich str. 56. Lustr. star. tuchol. donosi Lamek młyn daje rocznego czynszu zł. 66; młynarz winien podług kolei z drugim straż odbywać w barci i puszczy lisińskiej. Kś. F. Lamen dok. , zapewne przekręcone przez pisarzy zamiast Łom, Łomień, nazywało się w dok. z r. 1294 jezioro, stanowiące granicę komturyi dzierzgońskiej a biskupiej Pemezanii. Jest to nieznaczne obecnie jezioro w lesie, na płd. wsi Perkliczki leżące, w pow. kwidzyńskim, tuż przy granicy sztumskiego powiatu. Ob. Schmitt Gesch. des Kreises Stuhm, str. 21. Lamgarben niem. , dobra ryc. i kościół, pow. rastemborski, st. p. Rastembork. Lamk, ob. Lamek. Lamkówko, niem. Kl. Lemkendorf, wś, pow. olsztyński, st. p. i par. ewang. Wartembork, par. katol. Lamkowo; 1857 r. 75 mk. Ma ob szaru 560. 28 mr. , między tymi 81. 39 mr. lasu; 1864 r. 12 dm. i 79 mk. , którzy są wszyscy Polakami i katolikami. Kś. Fr. Lamkowo, niem. Gr, Lemkendorf dok. Lemgendorf, Brunsdorf al. Brunsdorff, wś paraf. na Warmii w pow. olsztyńskim, w dekan. wartemborskim, patronatu bisk. , liczyła r. 1857 mk. 558; liczba komunikantów w parafii dochodzi do 2504; st. p. Wartembork Wartenburg. Już w XIV stuleciu był tu kościół, który atoli podczas zaburzeń wojennych, kiedy wieś spustoszona zniesioną została, uległ także zniszczeniu. Dopiero Hozyusz 1551 1579 powziął zamiar ufundować tu znów kościół, a jego koadjutor Kromer wykonał to życzenie swego biskupa i nadał 11 paźdz. 1574 r. kościołowi 4 włóki, ustanowił zarazem proboszcza i przyłączył do parafii prócz Lamkowa, Ottendorf, Wierzkup, Derc, Kronowo i Parlese, które przedtem należały poczęści do par. jeziorańskiej, poczęści do wartemborskiej. Pobudowano tedy nowy kościół z drzewa z wielkim pośpiechem, a bisk. włocławski Stanisław Karnkowski poświęcił go 27 sierp. 1575 r. in honorem B. M. Virg. et S. Augustini Ep. , poczem bisk. Kromer wystawił 1 stycznia 1582 r. nowy dla wsi przywilej, zatwierdzając kościołowi to, co dawniej posiadał. R. 1686 trzeba było kościół pobudować na nowo po trzeci raz. ; dopiero r. 1737 wystawiono świątynię w cegłę murowaną, jak donosi bisk. Szembek papieżowi. Poświęcił ją tedy bisk. warm. Stanisław Grabowski 5 lipca 1748 r. sub titulo S. Nicolai conf. et S. Augustini ep. R. 1830 spalił się znów kościół wraz z wieżą, w której wisiały dzwony, ale już następnego roku wzniósł się na nowo z gruzów. Ob. Codex dipl. Warm. I, str. 398. Ze starszych dokumentów wymieniamy następne R. 1363 13 kw. odbiera Hanneko Wegener od bisk. Jana II przywilej na wystawienie karczmy we wsi Brunsdorf, t. j. w Lamkowie. Po 4 wolnych latach wynosić ma czynsz w piątym i szóstym roku 1 grzy Lallok Lalok Lalowo Lamberga Lancicia Lamprechtshaeuser Lampsaten Lampseden Lampten Lammingen Lana Lanckoroń Lanckorona Lammmingen Lammsfeld Lampa Lampackie Lampasch Lampersdorf Lamperti 1266 1314 Lampvechtsdorf Lampersdorf 1330 Lambsfelt Lanek Lancka Lancke Lamprechtfeld wnę, potem 2. Datum in Castro nostro Heilberg. Ob. Cod. dipl. Warm. II, p. 350. R. 1398 6 paźdz, funduje bisk. warm. Henryk wikaryą przy kościele w Dobremmieście i za pisuje na utrzymanie wikarego między innemi 1 grzywnę z sołectwa w Lamkowie. Item unius marcae censum annuum super scultecia 1 in Lemkendorf. Ob. Cod. dipl Warm. III str. 308. R. 1582 podaje Marcin Kromer, bisk. warmiński, do wiadomości, że jego poprzednik Stanisław Hozyusz celem podniesienia spustoszalej wsi Lamkowa wyznaczył 70 wł. i sprze dał sołectwo z 7 włókami Maciejowi i Franci szkowi Jagielkom, braciom; przywilej tedy nadany zatwierdza Kromer Maciejowi i Wa lentemu, synom ś. p. Franciszka Jagielka. Dan w Licbarku r. 1582. Ob. Kętrz. O ludn. pols. str. 555. R. 1656 dowiadujemy się z lustracyi rządowej, że wtedy do wsi tej należało 70 włók, 9 gburów, 2 dziedzicznych sołtysów, wolny 1 Freier, zobowiązany do jednej służ by i 2 karczmy; posiadacze 48 włók dawali 50 kur i 320 flor. i 3 gr. czynszu. Zeitschrift; für die Gesch. Ermlands, 1880, str. 260. Dziś posiada proboszcz 4 wł. , a kościół 4684 tal. 27 sbr. kapitału. Obszaru ma ta wieś 5357. 50 mr. , pomiędzy temi 557. 60 mr. lasu; 1864 r. było tu 97 dm. i 728 mk. , 7 ew. i 721 katol; 304 Niemców a 424 Polaków. Kś. Fr. Lammmingen niem. , folw. dóbr Lievenhof, pow. talzeński w Kurlandyi, par. Kandawa. Lammsdorf niem. , r. 1371 Lemlinsdorf, wś i dobra, pow. niemodliński, o milę na płn. zachód od Fyrlądu; 44 bud. , 79 dm. , 603 mk. Wś ma 64 osad, kościół i szkołę, 1681 mr. rozl; dobra z folw. Kaltecke i Hermannshof 1898 mr. rozl W lesie ruiny klasztoru franciszkanów. Lammsfeld niem. , al. Naglus, według Zarańskiego wś dolnołużycka. Lampa niem. , wś, pow. kościerski, ob. Lępa. Lampa, młyn w dobrach Szylerowice, pow. raciborski. Lampackie, jez. , niem. Lappaschken, w pow, ządzborskim, niedaleko Sorkwit i jez. gielądzkiego. Czyt. i IV, p. 566. Lampasch niem. , wś, pow. pruskoiław ski, st. p. Iława pruska, Lampersdorf niem. 1. ob. Mykowice. 2. L. , r. 1358 Lamprechtsdorff, wś i folw. dóbr Rothkirch, pow. nowotarski na Szląsku, ma kosciół. katol już 1353 r. wspominany. 3. I r. 1397 Lamprechtsdorf, wś, pow. ząbkowicki, par. Weigelsdorf 4. L. , r. 1314 Villa Lamperii, wś, pow. stynawski, par. Stynawa, ma kościół paraf. ewang. F. S. Lamperti Villa dok. . Tak się zwała wś Mykowice 1266 r. w pow. oleśnickim i wś Lampersdor 1314 r. w pow. stynawskim. Lamprechtorff i Lampvechtsdorf dok. , ob. Lampersdorf. Lamprechtfeld niem. , Lampartopol al. Kopanica, miejscowość na mapie Papłońskiego w W. Ks. Poznańskiem. Lamprechtshaeuser niem. , kol w pow. bolkowickim, ob. Kunzendorf, Lampsaten niem. 1. al MickutL. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Lankuppen. 2. L. al PaulL. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kretynga Niemiecka. Lampseden niem. al Dwilen, wś, pow. gąbiński, st. p. Judtschen. Lampten al Petarn niem. , jez. pod Dobrem miastem na Warmii. Lamsfeld niem. , 1330 r. Lambsfelt, wś, pow. wrocławski, par. Oltaschin. Lan, ob. Windawski kanał. Lan, młyn we wsi Banilli mołdawskiej wołoskiej, w pow. storożynieckim. Br, , Lan dok. , ob, Lohnau. Lana, ob. Łyna. Lana, rz, , dopływ Syrego Taszlika w pow. czehryńskim. E. R. Lanaw dok. , ob. Lonia. Lanca, ob. Lantz niem. , rz. Lancenica dok. , ob. Łącznica, Lanchino dok. , ob. Łęczna. Lancicia, łac. nazwa Łęczycy. Lanek i Lanckhof niem. , wś i os. , pow. świętosiekierski, st. p. Bladiau. Lancka dok. , ob. Łąkie, Lancke niem. , ob. Łąkie, Lanckoroń, małe mko, pow. kamieniecki, nad rz. Żwańczykiem, parafia katolicka do Czercza. Mk. 1789, w tej ilości żydów 993. Ziemi włośc. 709 dzies. Cerkiew murowana Wniebowstąpienia, 2070 paraf. i 71 dz. ziemi. St. pocz. przy trakcie z Kamieńca do Husiatyna. Szkoła wiejska, żydowska synagoga, go rzelnia, targi w czwartki, sklepików 20, rze mieślników 43. Jest tu okrąg policyjny stan i urząd gminny, do którego należą m. Lan ckoroń, Draganówka, Poczapińce, Latawa, Ró ża, Kormilcze, Żerdzie, Koczubijowce, Krasnostawce, Żabińce, Huków i Maryanówka; razem w. gminie liczy się; 5958 męż. i 6068 kob. Ziemi włościanie posiadają 8596 dz. , w tej liczbie ornej 7568 dz. ; dwors. i rząd. 11978, w tej liczbie ornej 9116 dz. Mko założone przez Lanckorońskich, którzy mieli tu znaczne posiadłości; następnie poszły one pod rozdział; dziś należy tu do Dwernickich 26 dz. i Żukotyńskich 679 dz. Dr. M. Lanckorona na Inflantach, ob. Landskorona. Lanckorona, niem. Landskron, z przedmieściami Jastrzębią i Łaśnicą mylnie Leśnicą, mko, w pow. wadowickim, w dyec. krakowskiej, dek. lanokorońskim, na południe gościńca podkarpackiego, od Myślenic na zachód 15 Lanchino Lancenica Lanca Lanaw Lan Lanckorona kil, od Wadowic na lekki południowy wschód 16 kil, w okolicy górskiej, podkarpackiej, na południowym stoku góry Lanckorońskiej 550 m. . Obszar mczka graniczy na wschodzie z Harbutowicami i Jastrzębią, na północy z Izdebnikiem i Brodami a na zachodzie z Leśnicą i Skawinkami. W płn. wsch. stronie rozpościera się, w pobliżu granicy wsi Jastrzębi, przedmieście Jastrzębią zwane; w południowej zaś stronie, nad rzeką Skawinką, która oddziela obszar Lanckorony od obszaru Leśnicy i Skawinek, rozlega się drugie przedmieście, zwane Łaśnicą. Srodek mka rozłożył się u południowych stóp góry Lanokorońskiej w piękny czworobok, tworzący rynek, i w dwie ulice ciągnące się w prostej linii od zachodu na wschód. Samo miasto liczy dm. 146, mk. 1034 466 mężcz. , 568 kob. ; przedmieście Jastrzębia dm. 52, mk. 240 111 mężcz. , 129 kob. ; a przedmieście Łaśnica dm. 47, mk. 254 120 mężcz. , 134 kob. ; razem więc Lanckorona ma dm. 245, mk. 1528 697 mężcz. , 831 kob. , według obliczenia z r. 1869. Obliczenie ludności w r. 1880 podaje liczbę mk. na 1576. Obszar wiek. pos. zawiera roli orn. 83, łąk i ogr. 1, pastw. 39, lasu mr. 213; mniej. zaś posiad. ma roli orn. 1281, łąk i ogr. 45, pastw. 146, lasu mr. 152. Własność gminy. W roku ma 9 uprzywilejowanych jarmarków, t. j. w poniedziałek po Trzech Królach, 21 stycznia, 4 marca, 7 maja, we wtorek po Zielonych Świątkach, w poniedziałek po św. Trójcy, na św. Wojciech, 24 czerwca i 25 lipca. Dawniej było ich 15. W miejscu jest szkoła ludowa trzechklasowa. Miastem zarządza magistrat, na czele którego stoi burmistrz. Istnieje tu od niepamiętnych czasów dom ubogich. Majątek zakładowy jego składa się z kawałka gruntu w wartości 300 złr. , z kapitału 500 dr. , oprócz tego ma w obligacyach i gotówce 142 złr. , 27 cnt. Dochód z r. 1879 czynił 16 złr. 15 cnt. Przełożonym jest burmistrz. Parafia łacińska w miejscu. Kościół p. n. Narodzenia św. Jana Chrzciciela, murowany, wznosi się w samem mieście, u stóp góry Lanckorońskiej, Fundował go i uposażył Kazimierz W. w r. 1336. Przywilej erekcyi, jak podaje szematyzm dyec. tam. z r. 1882, wydał tenże król 5 i 6 września 1336 r. we Wschowie. Rok poświęcenia niewiadomy. Metryki urodzeń poczynają się rokiem 1640. W ścianie nad bramą widać herb Półkozic. Niesklepione ściany kościoła nakrywa pułap. Rzeźbiony i złocony wielki ołtarz zasługuje na wspomnienie, oraz obraz św. Sebastyana w ołtarzu bocznym po lewej stronie, pod zasłaniającym go obrazem św. Anny. Piękne to malowanie jest dziełem Łukasza Orłowskiego, jak to świadczy umieszczony na niem napis A. B. 1762, 27 Januarii benedicta, picta vero per Gener. Lucam Orłowski Cracoviae. Kilka nagrobkowych kamieni, ku pamięci mieszczan zmarłych w XVII wieku, znajdujemy w zewnętrznym murze. Dzwony kościelne, opisane legendami z pisma św. , noszą na sobie daty 1540 i 1551. Podanie ludowe utrzymuje, że świątynia ta była przezpewien czas zborem różnowierców. Na początku XIX wieku kościół lanckoroński miał trzech przełożonych, z osobnych funduszów się utrzymujących, a w ciągłych zatargach z sobą żyjących. Proboszcz zarządzał główną nawą kościoła, promotor kaplicą różańcową, a altarysta częścią kościoła pod chórem będącą, gdzie był ołtarz św. Stanisława. Nadmienić wypada, że w aktach parafii znajduje się spis proboszczów, doprowadzony do r. 1792. W tym spisie atoli nie ma wzmianki, w którym roku pierwszy z wyliczonych 22 proboszczów w tej parafii osiadł. Jest tu kaplica murowana p. w. św. Krzyża, jeszcze nie ukończona. Do parafii lanckorońskiej należą wsi Jastrzębia dolna i Skawinki. Parafia cała liczy 2753 dusz rzym. katol. i 24 żydów. Dekanat lanckoroński obejmuje 1 miasto i 17 wsi, między niemi 4 wsi parafialne, t. j. w Budzowie, Jaworniku, Krzywaczce i Sułkowicach, a dwie wsi z kościołem filialnym w Harbutowicach i Izdebniku. Liczba dusz rzym. katol. 17444, żydów 525 Szem. dyec. krak. 1883 r. . Sąd powiatowy w Kalwaryi, poczta w miejscu. Początki Lanckorony sięgają odległych czasów. Wiadomo tylko, że na początku XIV wieku istniała L. jako wieś, czego dowodem fundacya kościoła przez Kazimierza w r. 1336. Nazwa wsi, która w dokumentach opiewa Lanczkoruna, naprowadza na początek niemiecki. Pewniejsza wiadomość pochodzi z drugiej połowy XIV wieku, mianowicie z okresu, kiedy wieś ta podnosi się do rzędu miasta. Otóż r. 1361 Kazimierz W. zezwala wójtowi tej osady niemieckiej założyć miasto, uposaża go 2 łanami frankońskimi, połową dochodu z jatek rzeźniczych, piekarskich, sukienniczych i szewckich, oddaje całkowite dochody z łaźni i młyna, przeznacza mu trzeci denar od spraw odsądzonych i szósty denar czynszu z łanów, wkładając nań obowiązek, ażeby na każdą wyprawę wojenną stawił się uzbrojony dzidą, w pancerzu i na koniu, sześć grzywien wartującym. Czyt. Starożytna Polska, Balińskiego i Lipińskiego. Temu nowozałożonemu miastu nadaje król Kazimierz W. , przywilejem z 31 marca 1366 r. w Krakowie ogłoszonym, prawo magdeburskie, pozwala wolny wyrąb drzewa na budowę i dowóz piwa quod Srotyn dicitur, na użytek miasta bez cła; ustanawia postrzygalnię, wagę i targi w każdy czwartek, w końcu przypuszcza do uczestnictwa praw, które wówczas miał Kraków. Temuż królowi Lanckorona przypisują również założenie zamku na górze j lanckorońskiej. Między zamkami, które ten król już to zbudowała już też wałami i murami wzmocnił lub przebudował, znajdujemy także zamek Lanckoronę Naruszewicz, Historya Narodu Polskiego, Kraków, 1860, t. 5, str. 297. W którym atoli roku zamek powstał, nie wiadomo. W powyższym dokumencie między świadkami widzimy w r. 1366 burgrabią tego zamku niejakiego Orzeszkę. Baliński i Lipiński w Starożytnej Polsce mówią, że Kazimierz W. , umierając 1370 r. , testamentem przekazał Lanckoronę wraz z innemi majątkami braciom z Brzezia herbu Zadora, czego u Naruszewicza nie czytamy. Jeden z nich, czy też ich potomek, przybrał nazwisko Lanckorońskiego i stał się protoplastą sławnej w dziejach polskich rodziny. Około r. 1500 Jarosław Łaski, wojew. sieradzki, przez związek małżeński odziedziczył Lanckoronę. Przez kupno od tego czyli też zamianę przeszła L. na własność j królewską; od tego czasu poczęła tworzyć starostwo niegrodowe i odtąd staje się widownią niezgód i wojen domowych. Zygmunt I na przedstawienie Mikołaja Wolskiego, kasztel. sandomierskiego, star. lanckorońskiego, marsz. dworu królowej Bony, postanawia r. 1537 ponieważ miasto nasze Lanczkoruna żadnego nie odnosi pożytku z targu czwartkowego, a to z przyczyny, iż w tymże dniu odbywają się targi w blisko leżących miastach, przenosimy przeto targ takowy na niedzielę, a dla tem rychlejszego wzrostu, ustanawiamy jarmarki na św. Jana Chrzciciela i na św. Bartłomieja. Podług lustracyi z r. 1564, łanowe, domowe i ogrodowe czyni grzyw. 17, gr. 35, szos na św. Jakób grzyw. 5, gr. 41, den. 1; dochód z jatek rzeźniczych, piekarskich, szewskich i z łaźni do wójta należy; z targowego nic nie wpływa, gdyż targi nie bywają; młynów jest 3 na Skawince. ,, Penae sive iudicata prze ubosthwo zbithki rzadkie, przetho nie masz czo sędzicz. W zamku strzlbi jesth dział 6, hakownicz 6, rusznicz 2, halabarthow w bronie 9, pawęz stharich 6. Po roku 1570 właścicielką zamku prawem dożywotniem jest wdowa po Zygmuncie Wolskim, kasztelanie czerskim. W r. 1576 Albrecht Łaski, wojew. sieradzki, stronnik domu rakuskiego, napada na zamek, gwałtem go opanowuje i wydziera wspomnianej wdowie. Mimo atoli sądów i wyroków trzymał Łaski na nim załogę Niemców i Wołochów złożoną, którzy okolicę łupili i rabowali. Król Stefan Batory, aby oswobodzić mieszkańców od tej plagi, wyprawił pod Lanckoronę Stanisława z Górki i Cikowskiego z wojskiem i działami, celem zdobycia zamku i ukarania Łaskiego. Zamku broni sługa Łaskiego, Zacharyasz Górecki. ,, Gdy kilka dni, jak pisze Marcin Bielski str. 675, strzelano do zamku y dziury iuż były, iedno iść do szturmu, poddał się Zacharyasz Górecki, zwłaszcza, że mu na odsiecz wojew. nie przysłał ludzi, tak iako był z nim umowił abowiem miał był lud cesarski przyść z Węgier nadaley do trzeciego dnia, a na znak tego mieli ognie w nocy na gorach ukazać. Załoga się poddała, a w mury zamkowe otwartemi wroty weszli królewscy żołnierze. W pierwszej chwili król, zagniewany na pobitego zdrajcę, stronnika domu rakuskiego, chciał zamek L. z ziemią zrównać, na przykład potomnym. Atoli posłowie sejmowi wyjednali ocalenie budowli; zamek oddano wdowie kasztelanowej z warunkiem, aby straż zamku któremu z krewnych wojskowemu powierzyła. Czyt. Albertrandego, Panowanie Henryka Walezyusza i Stefana Batorego. Wyd. Turowskiego, Kraków, 1861, str. 93. Po jej śmierci w r. 1579 Stefan Batory oddał sstwo lanckorońskie Kasprowi Bekieszowi, sławnemu z dzieł rycerskich i biegłości w sztuce wojennej, dowódcy jazdy węgierskiej w służbie królewskiej, za okazywane męstwo w rozmaitych wyprawach wojennych, którego poprzednio w poczet szlachty polskiej policzył. Umarł on pod koniec roku 1579. Król Stefan z wdzięczności i przywiązania do Bekiesza pozostawił sstwo lanckorońskie w posiadaniu wdowy po nim pozostałej, co było powodem nie małego szemrania przeciw królowi na sejmie 1582 r. Czyt. Albertrandi 1. c, str. 156 i 254; A. Grabowskiego Okolice Krakowa, przypiski, jako też Paprockiego, Herbarz, Kraków, 1858, str. 884. W następnych latach starostą lanckorońskim jest Mikołaj Zebrzydowski, star. stęźycki i krakowski, hetman nadworny, wojew. lubelski, marsz. wielki koronny. W tym czasie Jan Komorowski dzierżył dobra królewskie, Leśnicę i Stronie, graniczące z Brodami, dziedziczną własnością Mikołaja Zebrzydowskiego. Spór o granicę dóbr królewskich dzierżawy Jana Komorowskiego Brodami załatwili 1593 t. wyznaczeni reskryptem królewskim z 30 paźdz. 1592 do rozpoznania tej sprawy komisarze królewscy w obecności Krzysztofa Komorowskiego, ojca i opiekuna Jana Komorowskiego, głównie zapozwanego, i Mikołaja Komorowskiego, jako ościennego sąsiada, tenutarza Berwałdu, Zakrzewa i innych do tych dóbr należących wsi, oraz Jana Cieszkowskiego, pełnomocnika braci Komorowskich. Akt komisarski graniczny zatwierdził Zygmunt III w Warszawie 20 marca 1597 r. Franciszek Dzielowski, zakonu św. Franciszka Min. de Obsery. kustosz krakowski, w dziełku swojem Kalwarya albo nowe Jeruzalem na polach Zebrzydowskich zasadzone Kraków, 1669 na str. 88 podaje że, , pan z Komorowa, kaszt. sądecki, t. j. Krzysztof Komorowski, o górę Żarek, na której Mikołaj Zebrzydowski 1600 rozpoczął budowę kaplicy św. Krzyża, z wojewodą w wielką zaszedł niechęć, tak dalece, że obie strony lud nie mały na się zaciągnawszy, o to miejsce krwawym bojem rozeprzeć się umyśliły. Jakoż Komorowski opanował górę kalwaryjską i tam działa zasadził w szańcach, których ślady jeszcze 1669 widoczne były. Lecz Zebrzydowski dał odpór nieprzyjaznym, którzy, i dział odbieżawszy, pierzchli. O które potem różnice w gruntach komisya nastąpiła i to wszystko uspokoiła. Wypada atoli zastanowić się tutaj, ozy to zdarzenie nie zaszło w powyżej wspomnianym sporze Jana, syna Krzysztofa, z Zebrzydowskim, o granicę wsi Brodów z dobrami królewskiemi Leśnicą i Stroniem, dzierżawy Jana Komorowskiego, a zatem przed r. 1592, gdyż sam Dzielowski powiada, że o te różnice w gruntach komisya nastąpiła i wszystko uspokoiła. Stąd wypadałoby znowu, że przyczyną do tego sporu nie była budowa kaplicy św. Krzyża rozp. 4 paźdz. 1600, ani przedtem 1595 na górze Żarku przez Zebrzydowskich postawiona tymczasowa kapliczka, albo też myśl wzniesienia świątyni na tej górze, nie dopiero 1595, ale wcześniej, zrodziła się w duszy star. lanckorońskiego. Dodać winienem, że wspomnione działa darował 1595 Krzysztofowi Komorowskiemu Wacław Adam Pogrobowiec, książę cieszyński. Było ich cztery, 1681 r. zabrano je do Pińczowa. Tenże Mikołaj Zebrzydowski, obrażony na Zygmunta III, przebywając tu na zamku, knuł plan rokoszu, który wiele zgubnych ciosów na kraj sprowadził. Nakoniec osadziwszy zamek swymi stronnikami i oddawszy dowództwo Piotrowi Porębskiemu, z orszakiem przyjaciół i licznymi hufcami wyruszył stąd przy końcu marca 1606 r. do Stężycy. Atoli Zebrzydowski ponosi porażkę pod Guzowem. Skutkiem tego zamek wrócił pod władzę króla; z polecenia tego obiegł zamek Stefan Potocki, star. feliński, zmusił Porębskiego do poddania się, a skoro załoga z włościan okolicznych, poddanych królewskich złożona, dobrowolnie z zamku ustąpiła, wprowadził Potocki na zamek oddział wojsk królewskich. Czyt. St. Łubińskiego, Opera, str. 137. W końcu Zebzydowski upokorzył się, przeprosił senat i króla i wrócił do Lanckorony. Na przeciwległej górze Żarek stawia kościół i klasztor, przywdziawszy sam na siebie habit św. Franciszka. Czyt. Kalwarya Zebrzydowska, t. III, str. 712 715. Roku 1623, 17 czerwca umarł Zebrzydowski, pochowany w Krakowie. Po nim star. lanckorońskim był syn jego Jan Zebrzydowski. Umarł on 1642 r. Jego następcami byli Franciszek Zebrzydowski, kaszt. lubelski um. j 1650, Michał Zebrzydowski, star. krakowski urn. 1667. Po zajęciu Krakowa przez Szwedów, dowódzca załogi Jakób Wilkoński, straciwszy nadzieję obrony i mając wzgląd, aby wróg nie wywarł zemsty na blisko leżącą Kalwaryą, poddał 19 września 1655 r. zamek mocą umowy gener, Duglasowi, który z Krakowa wyprawił się na zdobycie jego. Zostawił w nim 200 ludzi załogą. Ci wysyłali podjazdy z zamku i dopuszczali się na okolicznych włościach wszelkiego rodzaju zdzierstw i rabunku. To spowodowało Jana Zarzeckiego, podstarościego zebrzydowickiego, że o odebraniu Szwedom zamku i pozbyciu się twardych gości myśleć począł. Ułożył środki natarcia na zamek, a wprzód jeszcze zręcznego pochwycenia jego dowódzcy Arnolda Strumbi la, którego, pod pozorem obrania sobie w darze konia tureckiego, za mury wywabił. Ostrożny Szwed, pomimo, że z sobą kilkunastu zbrojnych ludzi dla większego wziął bezpieczeństwa, nie uniknął przecież zastawionej nań zasadzki. Jakkolwiek udało się Zarzeckiemu wziąć go w niewolę, to zamiar opanowania zamku spełzł na niczem, albowiem załoga spostrzegła zawczasu grożące jej niebezpieczeństwo. Wszelako niezadługo potem zamek ten dobrowolnie się poddał. Lustracya z r. 1660 świadczy, że mieszczanie lanckorońscy przysięgą w krakowskim grodzie zeznali, jako Szwedzi spalili 79 dm, 23 stodół ze zbożem, jatki rzeźnicze, piekarskie i szewskie. Ślusarze, krawcy, kuśnierze i kowale, których nie wielka jest liczba, wolni są od opłaty czynszu; mieszczanie dają pieniędzy koron. złp. 6 gr. 20; targi ustały. W tej lustracyi czytamy, że zamek, na wysokiej górze zbudowany, wiatrom gwałtownym i inszym iniuriis coeli podległy, ustawicznej poprawy i konserwacyi potrzebuje, na co koszt niemały starosta ustawicznie musi łożyć. Oparkaniony jest do koła parkanem z drzewa, we dwoje budowanym, a we środku ziemią zasypanym. Na trzech rogach są baszty z drzewa pobudowane, a na czwartym baszta zmurowana wielkim kosztem, bo wapno aż z Krakowa wożono. Studnie dwie biją w żywej skale z wielką pracą i nakładem i już otworów najmniej 60 wybito a jeszcze wody i znaku nie poszlakowano. Praesidium, które pan star. Michał Żebrzydowski, miecznik koronny, dla bezpieczeństwa chowa, oprócz urzędników, wiele nakładu i kosztu potrzebować musi. Dał sprawę podstarości, że nie masz nic strzelby JKM. jeno p. starosty. Po Zebrzydowskich prawem dziedzicznem w XVIII wieku dzierżyła Lanckoronę i Kalwaryą Zebrzydowską rodzina Czartoryskich i Wielopolskich. W drugiej połowie XVIII w. r. 1768 konfederaci barscy, pod dowództwem Maurycego Beniowskiego, opanowali zamek, stoczywszy poprzednio pod murami jego korzystną potyczkę z oddziałem rosyjskim. Po Lanckorona Landecker Lanckorona Landek Landecksch Landeckermuhl Landechow Lande Landau Landau Lanczyno Lanczuth Lanczke Lanczen Lancmierz Lanckorona wzieciu zamku zmusił Beniowski załogę rzeczypospolitej w nim stojącą do wykonania przysięgi na wierność konfederacyi. Odtąd służył on konfederatom za punkt oparcia dzia łań wojennych i czynienia wycieczek. W r. 1769 w listopadzie Kaźmirz Pułaski, star. warecki, stacza z nieprzyjacielem bitwę pod Lanckoroną, gromi go i ściga pod Myślenice. W r. 1770 francuscy inżynierowie naprawili zamek i porządnie wzmocnili. W roku 1772 w czerwcu 6 poddaje się załoga polska woj skom austryackim, które wkroczyły do Pol ski pod gener. Haddickiem. Zupełne zrujno wanie tego zamku w późniejszym nastąpiło czasie. Ostatnim starostą był Józef hr. Wie lopolski, opłacający 1772 r. kwarty złp. 23963 gr. 8, den. 10. Obecnie z zamku, który tysiączne burze przetrwał, pozostała ściana po łudniowa, 52 kroków długości. W samym jej środku, tuż przy naziomie, znajduje się wielki wyłom; znać, że tu była jakaś bramka. Od ziemi na sążeń wysokości mur podebrany dość głęboko. W prawym boku, t. j. wschodnim wejście do wschodniej, narożnej wieży; w niej sklepienie pozostało do połowy, reszta zawa lona. Widać następni kawał ściany wscho dniej, oderwanej od ściany południowej; ściana zaś zachodnia, gdzie również była wieża czwo roboczna, łączy się silnie jeszcze ze ścianą po łudniową. Siady reszty murów zniknęły, tak, że obecnie trudno przychodzi rozpoznać plan sytuacyjny zamku. Naokoło zamku głęboka fosa, mająca w obwodzie 270 kroków. Taki stan zamku w r. 1880 14 sierpnia. Od zwa lisk na wschód prowadzi piękna alea leśna na najwyższy czubek góry lanckorońskiej. Tu wznosi się znak triangulacyjny. Piękny stąd widok rozpościera się na płn. ku Krakowowi, na płd. ku Tatrom. Źródła Krzysztof Stellanowicz, profesor akademii krakowskiej Novi strata gemmatis circa ejiciendum ex arce Landscronensi praesidium Sueticum, eiusque Gubernatorem vivum capiendum ingeniose inventi, historice descripta narratio. Cracoviae 1660. M. Baliński i T. Lipiński Starożytna Polska. Warszawa 1844, t. II, str. 234 237. J. Łepkowski Kalwarya Zebrzydowska i jej okolice. Kraków 1850. 1, Łepkowski Prze gląd zabytków przeszłości z okolicy Krakowa. 1863. A. Grabowski Kraków i jego okolice, w Krakowie 1866. Czytaj także Rozmaito ści z r. 1831, str. 126. Przyjaciel ludu z r. 1836, str. 161. Lwowianin z r. 1838 str. 53. Przegląd naukowy, Warszawa 1842, t. III, str. 811. Tygodnik ilustrowany, t. 16, 1867, . str. 55. ., Beschreibung der Herrschaft Lanckorona und Myślenice in landund forst wirtschaftlicher Beziehung w Jahresschrift des westgalizischen Forstvereines, 1857, 7tes Heft, 68. Bronisław Gustawicz. Lanckorona 1. leśniczówka przy Bujakowie, na obszarze Bulowic, wpow. bialskim. 2. ., karczma, na obszarze Bulowic, w pow. bialskim. 3. L, , grupa domów w Porąbce, wsi w pow. bialskim położonej. Br. G. Lanckorona, znaczne wzgórze na płd. wsi Pisarzowic, w pow. bialskim, pod 36 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 52 płn. szer. g. , wznosi się do wysokości 363 m. szt. gen. . Miejsce znaku triangulacyjnego. Br, O. Lancmierz, Landsmierz, wś z kol. Biadaczów, pow. kozielski, par. Stare Koźle, na lew. brzegu Odry; 54 bud. , 89 dm. , 539 mk. , 86 osad, młyn nad strugą Woda Wronińska, 1210 mr. rozl. Lanczen minera, wś w par. Radoszyce, wymienia Łaski, Lib. ben. I, 596. Lanczen dok. , ob. Łążyn. Lanczke dok. , ob. Łęck. Lanczuth dokum. , ob. Łańcut Lanczyno, wś w par. Poddębice, wymienia Lib. ben. Łaskiego II, 371. Landau, kol. niemiecka w pow. odeskim, nad rz. Berezanią, o 120 w. na płn. wschód od Odessy. Landau niem. , ob. Lędowo, Landau niem. , r. 1259 Kylianowo, 1360 Lanthow, 1372 Lantow, wś niedaleko Bystrzycy, pow. nowotarski na Szląsku, ma kościół katol. fil. , par. Polsnitz. Do L. należy Gilgenauer Mühie. Lande dok. , ob. Lędy. Landechow niem. , wś, pow. lęborski, na Pomorzu. Landeck niem, , ob. Lendyczek i Landek, Landeck niem. , mto na Szląsku, pow. bystrzycki, nad rz. Bielą, o 105 kil. na płd. od Wrocławia, w górach, ma 2360 mk. , piękny ratusz, słynne źródła siarczane, urocze okolice, 4 jarmarki, kolej żelazną do Seitenberg huta szkła, łomy marmuru, komorę, sąd. Landecke, Landesecke niem. , góra z ruiną zamczyska w gm. Koblów, pow. raciborski, słynie z prześlicznego widoku na Morawe i Szląsk austryacki, nad Odrą i Ostrawicą. LandeckerBiela, ob. Bieła, rz. Landeckermuhl niem. , dobra, pow. człuchowski, ob. Lędycki młyn. LandeckschKunzendorf, ob. Kunzendorf, pow. bystrzycki. Landek, wś, pow. strumieński, na Szląsku austr. , par. katol. Rudzica, rozl. mr. 778, ludności 328. Landek, także Landok, niem. Landeck, węg. Landek, wś w hrspiskiem, na płd. pochyłości Magóry spiskiej, nad pot. Kończyną, wpadającym do Białej spiskiej. Od wsch. graniczy z Wyborną, od płn. z Gajami i Jezierskiem, od zach. z Żarem Żdziar, a od płd. z Białą spiską Bela. Południową granicę i część zacho Landestreu Landesecke Landkeim Landfestung Landen Landeshut Landowo Landratarnia Landsberg dniej tworzy rz. Biała spiska, a płn. część granicy zachod, tworzy Żlebadowy potok. Płn. granica ciągnie się wzdłuż grzbietu Magóry spiskiej od szczytu Bukowiny 1176 m. aż do szczytu Smreczyn 1159 m. . Na płn. od wsi wznoszą się oprócz wymienionych szczytów na jej obszarze jeszcze Najdecka hora 996 m. Krzywe 989 m. . W płn. zach. zaś stronie mamy szczyty Majerówkę 1093 m. , Sotlę 1078 m. , Hundsberg 1074 m. . W płd. zach. strome wznosi się Palenica 1173 m. , a na płn. wsch, góra Hopfen 936 m. . Wieś koło kościoła wznosi się 749 m. npm. szt. gen. , 717 m. Fuchs; płd. koniec wsi przy drodze do karczmy Szarpańca 739. 63 m. Korzistka. Początek wsi sięga odległych czasów; pierwszą atoli wzmiankę o niej napotykamy dopiero na początku XIV wieku. Roku 1313 mistrz Kokosz i Jan, synowie hrabi Rykolfa, wieś tę dziedziczną odstąpili Miechowitom w zamian za Chmielnik Crucendorf, HomlosKeresztes w hr. szaryskiem, którą posiadłość jeszcze krol Andrzej II Jerozolimski 1212 r. był tym zakonnikom darował. Zamianę tę zatwierdził król Karol w Budzynie feria quinta proxima post festum Paschae Domini 1313. Wś Landek miała już wówczas swój kościół pod wezw. św. Mikołaja bisk. W r. 1315 kapituła spiska zrzekła się praw swoich do kościołów w Landku i Chmielniku na rzecz zakonu, zastrzegając sobie sądownictwo w sprawach duchownych i zabójstwach judicia spiritualia et homicidalia, zakonnicy zasię winni byli płacić do kapituły spiskiej rocznie grzywnę czystego srebra wagi spiskiej i jednego z pomiędzy siebie posyłać na synod spiski. W r. 1325 mistrzowi Jan Kokosz i Rykolf, którzy kościół w Landku wznieśli i uposażyli, ustąpili proboszczowi miechowskiemu, Henrykowi, prawo obierania plebana w tejże wsi, co zatwierdził król Karol z warunkiem, aby proboszczowie landeccy w kapitule spiskiej składali przysięgę wierności dla króla i korony węgierskiej. Po 280 latach istnienia tego zakonu pod 11 przełożonymi r. 1593 landecki zakon rozwiązał się, a wszystkie jego dobra zakupił Horvath Palocsa. Dziś należy Landek do sukcesorów po Kornelii Horvath Palocsa. Ciekawym jest akt kapituły spiskiej z r. 1329, zawierający odgraniczenie posiadłości miasta Białej od wsi Landku, Rokus i Strażki, które wówczas należały do mistrzów Jana i Rykolfa. Co do kościoła metryki poczynają się rokiem 1720. Parafia liczy w miejscu dusz rzym. katol. 1093, gr. katol. 3, nieun. 174, żydów 10, razem 1280. Znajdują się tu także szczawy. Według Bela Prodromus wydobywano tu marmur, jako też alabaster, wprawdzie w niewielkiej ilości. Landen niem. , przezwa z r. 1866, ob. Trzcianek. Landesecke, Landecke ob. . Łandesen dok. , ob. Lanzania. Landeshut niem. , ob. Kamimogóra. Landestreu niem. , wś, niemiecka kolonia, w pow. kałuskim, 11 kil. na płd. od sądu powiat. , urzędu poczt. , st. kolej. i teleg. w Kałuszu. Na płn. i płn. wsch. leży Nawica, na płd. Uhrynów średni, Petranka i Kamień, na zach. Kamień. W zach. stronie wsi, u stóp wzgórza Landestreu, 517 m. wysokiego, nastaje potok Słonica fal. Słoniec, dopływ Bereźnicy, i płynie na wsch. do Nowicy. W płn. stronie obszaru leżą zabudowania. Wsch. część opada niżej do 423 i 419 m. na płd. , a do 375 na płn. wsch. , w dolinie Słonicy. Własn. większa rządowa ma pastw. 321 mr. ; własn, mniejsza roli or. 640, łąk i ogr. 163, past. 265 mr. Według spisu z r. 1880 było 406 mk. w gminie wyzn. protest. . Bredetzky Historischer Bei trag zum deutschen Colonialwesen in Europa, Brunn, 1812, wychwala piękne położenie miejscowości i podnosi staranne pielęgnowanie drzew owocowych. W L. jest filiał par. ewang. Ugartsthal od r. 1790; kościół z r. 1822. Landfestung dok. . Tak zwano dawniej zamek w Tarnowie polskim, pow. kożuchowski, na Szląsku. Landfriede dok. . Tak zwano dawniej zamek Hummel dziś ruina, pow. kładzki, na Szląsku. Landgraben niem. , rz. , dopływ Baryczy z prawej strony, płynie wzdłuż granicy szląskiej i poznańskiego. Ob. Kopanica szląska. Landkeim niem. 1. dobra, pow. fyszhuski, st. p. Metgethen. 2. L. , folw. , pow. rastemborski, st. p. Sępopol. Landmuhle niem. , włośc z młynem, pow. malborski, o 5 kil. od Malborka, 21 mr. obśiaru, 7 mk. , 1 dom. Parafia, szkoła, poczta Malbork. Kś. F. Landok, ob. Lendak. Landowo, pod Bisztynkiem, ob. Lędawo. Landratarnia, niem. Landreiterei, mała os. , pow. wejherowski, u Kętrzyńskiego wymienio na, w skorowidzach zaś nowszych urzędowych jej brak. Według map wojskowych leżała tuż pod Wejherowem, nad Redą. Zapewne w osta tnich czasach zniesiona, Kś. F. Landrichter niem. , nazwa z czasów krzyżackich, z rozróżnieniem der kleine i der grosse L. , według fałszywego rozumienia niektórych oznaczała dobra Wardęgowo i Wardęgówko w lubawskiem. Według Kętrzyńskiego nazwa ta odnosiła się do dzisiejszych Sędzio i Małych Sędzic w pow lubawskim. Kś. F. Landsberg niem. , ob. Gorzów. Landsberg niem. nad Wartą, mto w regencyi frankfurckiej w Prusiech, liczące do 20000 mk. , niegdyś mocno warowne i w wojnie 30letniej dobywane czterykroó przez Landok Landmuhle Szwedów i przez cesarskich; pamiętne bitwą z d. 4 lutego 1813 r. , w której 1500 Francuzów i Polaków z korpusu Davousta, pobiło na głowę trzy razy większe siły nieprzyjacielskie pod Czernyszewem. Jest tu st. dr. żel. z Krzyża do Berlina, o 128 kil. od Berlina. Od L. do Kistrzyna ciągnie się, , Warckie błoto niem. Warthebruch, 6 mil dł. , do 9 kil. szerokie, jeszcze w XVIII w. osuszone; dziś łąki i pola. Landsberg, Landsberk niem. , mto, pow. iławski, o 17 kil. od miasta powiat. Iławki, nad rz. Elm, 143 m. npm. , w pagórkowatej, lesistej okolicy z pokładami torfu. Mk. 2711, prawie wyłącznie ewangielicy; prawo miejskie zyskało 1335 r. za Henryka von Muro, komtura Balgi; browarów 6, 2 gorzelnie, cegielnia, sąd okręgowy, stacya poczt. i telegr. z pocztą osobową do Lidzbarka i Iławki. Niegdyś L. zwał się Landstrass. J. B. Landseifen niem. , pot. górski w hr. spi skiem, także Forberskim zwany, wypływa na płn. zach. wsi Forberg, płynie na płd. wsch. przez wieś Forberg i powyżej miasta Kieżmar ku uchodzi z lewego brzegu do Popradu. Dłu gość biegu 9 kil. Br, G. Landsen niem. , folw. dóbr Popen, pow. windawski, par. Piltyń. Landshut niem. , ob. Łańcut i Kamienogóra. Landskorona, ob. Lanckorona. Landskorona, po łot. Landkrünie, wś i dobra w Inflantach polskich, pow. lucyńskim, w pierwszej połowie XVIII w. przez króla Augusta III Janowi Borchowi, późniejszemu kanclerzowi rzpltej, nadane; miały w zeszłem stuleciu 30238 dzies. rozległości. Klucz ten składały dwie obszerne parafie landskorońska i posińska. Do pierwszej należały dobra Landskorona, Krasnopol i Leymany, przy której to ostatniej majętności następnie utworzono rozległy folwark Tymanowce; do drugiej zaś wchodziły majętności Posiń, Sybelin, Istra, Annopol i Koniecpol. Po podziale dóbr pomiędzy synami kanclerza Jana Borcha, Michałem wojewodą bełskim i Józefem ostatnim sstą lucyńskim, klucz ten został częścią sprzedanym, częścią zaś oddanym Borchównom jako posag. Jedna z nich, pani Karnicka, objęła samą Landskoronę za znaczną wszakże dopłatą, którą wnieść musiał jej małżonek Marcin Karnicki. Druga, wychodząc za mąż za Tymana, objęła Leymany, przy których następnie utworzono wspomniany już wyżej folwark Tymanowce. Reszta majętności wchodzących w skład tego obszernego klucza obcym sprzedaną została. Z tych wszystkich dóbr byłego klucza landskorońskiego najbardziej się odznacza żyznością sama majętność Landskorona, własność Karnickich. Znajdujemy td glinkę na pokładzie marglowym, która się szczególniej nadaje do uprawy pszenicy i jęczmienia, a obecnie przez dzierżawców na niszczącą kulturę lnu jest wyzyskiwaną. Łąk i sianokosów, drzewa i wody wielka znajduje się tutaj obfitość. Położenie falowatowzgór kowate. W rozległym niegdyś kluczu landskorońskim napotykamy dosyć znaczne wyniosłości, z których niektóre poprzerzynane uroczo położonemi parowami. Przez klucz ten, obejmujący niegdyś całą południową część pow. lucyńskiego, przechodzi pasmo wzgórków, które, łącząc się z innemi wzgórzami, od nich w kierunku wschodnim położonemi a leźącemi w pow. siebieskim, tudzież z wyniosłościami pow. drysieńskiego, od nich w kierunku południowym położonemi i ciągnącemi się w kierunku płn, zachodnim aż do jeziora Raźna w pow. rzeźyckim, tworzą dział wodny pomiędzy wodami uchodzącemi na płn. do rzeki Wielkiej, należącej do kotliny Pejpusu, tudzież wodami płynącemi w kierunku południowym i należącemi do dorzecza Dźwiny. Lud zamieszkujący były klucz landskoroński nie jest jednoplemiennym. Składa się on w części z łotyszów katolików, w części zaś z białoruoinów. Z tych ostatnich, dzięki gorliwości dawnych dominikanów posińskich, którzy już od r. 1694 krzewili chwałę Bożą w tej okolicy porów. art. Posiń, większosć jest od wieków wyznania rzym. katol. Ci tylko białorusini byłego klucza landskorońskiego, którzy się stale trzymali obrządku greokounickie go, w końcu pierwszej połowy bieżącego stulecia przeszli na prawosławije. Stosunkowo najwięcej ich napotykamy w majętności Istrze. Najwięcej zaś białorusinów katolików liczy majętność Posiń. Sama Landskorona przeważnie jest zamieszkaną przez łotyszów wyznania rzym. katol. Dwór landskoroński jest jednym z piękniejszych w okolicy. W drugiej połowie bieżącego stulecia został on ozdobiony parkiem obszernym, który tę piękną siedzibę otacza do koła. Nie braknie w tym parku ani drzew rozłożystych, ani wody, z której biegu umiejętnie skorzystać umiano. Mosty niektóre są zręcznem naśladowaniem łazienkowskich, a od nich nawet rozmiarem wcale się nie różnią. Dzisiejsza rozległość L. wynosi zaledwie 6565 dzies. , z których 8265 przypada na ziemię dworską a 3300 na ziemię włościańską. Zarząd gminny w miejscu. Kościół parafialny landskoroński, pierwotnie tylko filialna kaplica, już w r. 1696 był założony przez gorliwych dominikanów posińskich. Por. art. Posiń, Następnie kilka razy go przebudowywano i powiększano. W r. 1828 Marcin Karnicki erygował tu kościół parafialny, który w r. 1859 przez jego zięcia, senatora Jana Karnickiego, znacznie został rozszerzony i powiększony, a odtąd przedstawia całość woale okazałą. Należy on do dekanatu przed Landsberg Landsen Landshut Landskorona Landsberg Landwarowo Landwehr Landyczek Landzberk Lanen Lanerdynka Lanerówka Langanka Landsmierz Landskrone Landskrone Landskron lucyńskiego, liczącego obecnie 10 parafialnych kościołów i kilka kaplic filialnych. Wspomnieliśmy już pobieżnie, że obszerny klucz landskoroński składały niegdyś dwie roz ległe parafie a landskorońska i b posińska. a. W skład parafii landskorońskiej wchodzą dotąd majętności Landskorona, opisana po wyżej własność Karnickich; 2 Szkawno, własność tychże, z osóbną filialną kaplicą, należącą do kościoła landskorońskiego; 3 Krasnopol w pobliżu granicy pow. rzeżyckiego, własność Sokołowskich, przez nich na początku bieżące go wieku nabyta a licząca 1200 dzies. ziemi dworskiej i tyleż ziemi włościańskiej; 4 Leymany w południowym krańcu pow. lucyńskiego wraz z założonym później rozległym fol warkiem Tymanowce. Liczą tu ogółem 2893 dzies. ziemi dwors. i 2300 ziemi włośc. Maję tność tę wzięła w posagu Borchówna, wycho dząca za mąż za Tymana. Dobra te wszakże ostatniemi czasy przeszły w obce ręce, podo bno niemieckie. b. W skład parafii posińskiej, niegdyś do tegoż klucza landskorońskiego na leżącej, wchodzą zaś dotąd. majętności l Posiń, nad rz. Siną, ze wspaniałym podomini kańskim kościołem i okazałym domem miesz kalnym, własność Zofiii Ciechanowieckiej, 800 dzies. ziemi dwors. i l000 dzies. ziemi włośc. licząca; 2 Sybelin, własność tejże, 1280 dzies. ziemi dwors. i 1200 dzies, ziemi włośc. licząca; 3 Istra, w malowniczem położeniu nad pięknem jeziorem Istrzańskiem, własność Leona Benisławskiego, 1500 dzies, ziemi dwor. i 800 dzies, ziemi włośc, licząca. Istnieje tu filialna kaplica katolicka kościoła posińskiego, tudzież cerkiewka prawosławna, wzniesiona dla na wróconych w połowie bieżącego stulecia na prawosławije miejscowych byłych unitów; 4 Annopol, własność niemca Vegesaka, 3000 dz. ziemi dwors. i 1500 dzies. ziemi włośc. licząca i nakoniec 5 Koniecpol, od r. 1862 własność Antoniego Benisławskiego, 3000 dzies. ziemi dwors. i 2000 dzies. ziemi włośc. licząca. Tę ostatnią majętność nabył od Borchów w r. 1801 Konstanty Weyssenhof, późniejszy marszałek lucyński, i zabudował ją okazale, wznosząc tu z muru cały szereg budynków najrozmait szych. Następnie przechodził Koniecpol kole je najrozmaitsze aż w końcu, w drugiej poło wie bieżącego stulecia, nabył go wspomniany już dziedzic teraźniejszy. Istnieje tu kaplica filialna, należąca do kościoła posińskiego. Po łożenie falowate, grunta przeważnie gliniastopiaszczyste i błotniste, nie odznaczają się żyznością, którą tylko poprawne gospodarstwo podnieść może, a obecnie w samej rzeczy pod nosić zaczyna. G. M. Landskron niem. , wś, młyn i osady leśne, pow. frydlądzki, st. p. Sępopol. Landskrone niem. , przysiołek do wsi AltBilawe, powiat koźuchowski na Szląsku. Landskrone niem. , góra odosobniona, bazaltowa i granitowa, na Łużycach pruskich, o 1 2 mili na południe od Zgorzelic, wysoka na stóp 1304, najwyższy punkt w części pruskiej gór łużyckich czyli widłowych Gabelgebirge. Dawniej na górze stał zamek raubritterski, 1442 r. z rozkazu ces. Zygmunta zburzony. Landsmierz, ob. Lancmierz. Landsort, czyli Krajkowa ob. , leśnictwo, pow. śremski, należy do nadleśnictwa Mosiny Ludwigsberg. Landwarowo, Landwerów, wś i folw. nad jez. t. n. , pow. trocki, 1 okr. adm. , gm. Mię dzyrzecz, o 10 w. od Trok, 10 dm. , 162 mk. katol. 1866. Folw. należał 1850 r. do Izdeb skiego i Szachno; dziś hr. Józefa Tyszkiewicza. Jest tu st. dr. żel. petersb. warsz. , na prze strzeni GrodnoWilno, między Rudziszkami a Wilnem, o 17 w. od Wilna; st. dr. źel. Wierzbołowo Wilno, między Jewiją a Wilnem; i st. dr. żel. landwaroworomeńskiej i libawskiej, o 730 w. od Romn a 340 od Libawy. Jest też fabryka gwoździ Frumkina. F. S. Landwehr niem. , dawne nazwisko zamku w Tarnowie polskim, pow. koźuchowski na Szląsku. Landyczek, ob. Lendyczek. Landzberk, ob. niem. Landsberg, pow. iławski. Lanen niem. , dobra, pow. grobiński, par. Durben. Lanerdynka al. Bitkowczyk, część Bitkowa, pow. bohorodczański. Lanerówka po rusku Laneriwka z Ostapkowcami, wś w pow. kamioneckim, 22 kil. na płd. wsch, od Kamionki Strumiłowej, 5 kii. na płn. zach. od sądu powiat, i urzędu poczt. w Busku, 10 kii. na płn. zach. od najbliższej stacyi kolej. w Krasnem. Na płn. leżą Pobużany, na wsch. i płd. Busk, na płd. zach. Kupcze, na płn. zach. przytyka na małej przestrzeni do Rakobut. Płn, zach. kończynę wsi przepływa Bug od płd. wsch. na płn. zach, W zach. części obszaru leżą zabudowania wiejskie 229 m. npm. . Własn. wiek. ma roli orn. 247, łąk i ogr. 2, pastw. mr. 3; włas. mniej. roli ornej 276, łąk i ogr. 9, pastw. 13 mr. Według spisu z r. 1880 było w Lanerówce 236 mk. w gminie a 11 na obsz. dwors. ; w przysiołku Ostapkowce po rusku Ostaptkiwci 147 mk. obrz. w większej połowie rzym. katol. Par. rzym. katol w Busku, gr. kat. w Pobużanach. Przy końcu XVIII wieku wyrabiano tu krochmal i puder. Lu. Dz. Langanka, niem. Langanken, wś, pow. ządzborski, przy granicy pow. rastemborskiego, na pruskopolskich Mazurach, przez osadników polskich założona i trzymana. O pierwszym Landskron Landsort Langedorf Langenfuir Langehnen Langehorst Langen Langenau Neidhardt Langenau Langenberg Langenbielau Langenbruck Langendorf Langeneck Langenfeld Langenfort Langenfurt Langenhof Langenoels Langenow Langenreihe Langenwaldau Langenwalde Langanken jej początku z akt nie wiadomo. R. 1693 posiada L. samą ludność polską. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 418. Langanken niem. , dobra ryc, pow. frydlądzki, st. p. Sępopol. Langawe niem. , część wsi. Jagatschutz, pow. trzebnicki. Langboese niem, , ob. Pogorzelice. Langbruck niem, , dobra, pow. węgoborski, st. p. Rosengarten. Langbusch niem. , folw. do Szklanej huty, pow. kartuski, ob. Długi kierz. Lange niem. , wś, pow. olawski, ob. Podwężów, Langebrod niem. , Długibród, ob. Boruszynko. Langedorf niem. , ob. Fryda, Langedorf dok. , ob. Langendorf, Langenfuir niem. , ob. Langfur. Langehnen niem. , wś, pow. fyszhuski, st. p. Grünhoff. Langehorst niem. , os. do Neulangehorst, pow. elbląski. Langelieben niem. , ob. Długie Miłonice. Langen niem. , ob. Łęg. Langen al. Langenau niem. , wś, pow. szprotowski, par. Primkenau. Należą do niej kolonie Neidhardt i Stichhaeuser. Langenau niem. , ob. Handzlówka, Dluha Luka, Langowo, Łęgowo, Łęgnowy, Langenau niem. 1. ob Langen. 2. L. , r. 1311 Langenaiv, wś, pow. górski, par. Seitsch. Według Knie leży nad polską granicą. 3. L. , wś, pow. trzebnicki, par. Kapsdorf. 4. NiederL. , 1381 Niderste Langennaw, wś, pow. bystrzycki, nad Nissą, ma kościół katol. fil. par. Bystrzyca i od r. 1819 zakład zdrojowokąpielowy przy źródle szczawy żelazistej, 1137 st. npm. położonem. 5. OberL. , wś, pow. bystrzycki, nad Nissą, par. Ebersdorf, ma ko ściół filialny. 6. L. ,, wś, pow. zgorzelicki, z kościołem paraf. ewang. 7. L. , 1390 r. Langenow, wś, pow. lwowski, z koso. paraf. katol. F. S. Langenberg niem. , 1. wś, pow. nizinny, st. p. Neukirch. 2. L. , os. , pow. labiewski, st. p. Labiawa. 3. L. , os. , pow. rastemborski, st. p. Rastembork. Langenbielau niem. , wś w pow. rychbachowskiem na Szląsku, 13000 mk. , największa wś na Szląsku, milę długa. Majorat hr. Sandretzky Sandraschütz. Wielkie fabryki. Langenbruck niem. , ob. Lembruk. Langenbrück niem. 1. r. 1390 Langus Pons, wś i folw. , pow. prądnicki; 122 bud. , 334 dm. , 2270 mk. Folw. dóbr WieseGraef lich ma 1933 mr. rozl. ; wś 281 osad, 5369 mr. ziemi, fabrykę sukna, młyny i t. p. Kościół katol, z XV w. Par. L. dek, prądnickiego r. 1869 miała 3726 katol, 596 ewang. 2. L. , wś, pow, bystrzycki, nad rz. Erlitz, ma kościół paraf. katol i fryszerkę żelaza. 3. L. , część wsi Wedlowice, pow. sycowski. F. S. Langendorf niem. , kol niem. do Swirkli, na płn. od tej wsi, pow. sądecki, ma 23 mk. wyzn. ewang, parafii w Stadle. Por. Długołąka. Mac. Langendorf niem. , wś, pow. wągrowiecki, 11 dm. , 100 mk. , wszyscy katol, 34 analf. Poczta i tel. w Wągrowcu; st. kol żel w Rogóźnie. M. St Langendorf niem. 1. r. 1263 Longa villa, 1368 Langedorf, wś i dobra, pow. nissański, nad rz. Bielą i obok Ziegenhals; 132 bud. , 345 dm. , 2080 mk. Wś z kol Waldhof i Rothfest ma 272 osad, 7181 mr. ziemi; dobra 379 mr. ziemi, piękny park. Kościół katol, fil. do Ziegenhals, w zeszłym wieku jezuicki. 2. L. , ob. Długawieś, pow. raciborski. 3. L. , ob. Wielowieś, pow. toszeckogliwicki i sycowski. 4. L. , kol do wsi Damasko, pow. głupczycki. 5. L. , ob. Hulczyn. F. S. Langendorf niem. 1. ob. Dłuwice al Dłuziec. 2. L. , wś, pow. królewiecki, st. p. Kuggen. 3. L. , wś, pow. frydlądzki, st. p. Sępopol. 4. L. , dobra ryc, pow. welawski, st. p. Goldadler. 5. L. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Zinten. Langeneck niem. , folw. , pow. rastemborski, st. p. Dryfort. Langenfeld niem. , folw. dóbr Wilkajen, pow. tukumski. Langenfeld niem. , ob. Dobieszczyzna, pow. pleszewski. Langenfeld niem. , folw. do Ciężkowic, pow. kozielski. Langenfeld niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. Nordenburg. Langenfort dok, , ob. Langfur. Langenfurt niem. , leśnictwo, pow. obornicki, ob. Dlugibród lub Boruszynko. Langenhof niem. , folw. , pow. mogilnicki. należy do dom. i gminy Trlągu, 5 dm. , 78 mk. Langenhof niem. , wś, pow. oleśnicki, par. KleinZoellnig. Langenoels niem. 1. 1312 r. Olsina, 1431 GrossOlszin, wś, pow. niemczyński, par. Heidersdorf, ma kościół paraf. ewang. 2. L. , r. 1254 Olsne wś, pow. lubański, ma kościół pa raf. ewang. i fil katol par. Greifenberg, 3000 mk. rękodzielników, kopalnie węgla bruna tnego. F. S. Langenow dok. , ob. Łegowo i Langenau. Langenreihe niem. , wś, pow. holądzki, st. p. Hirschfeld. Langenvorwerk al Wilhelmsthal niem. , ob. Łęgowski folwark, pow. międzyrzecki, Langenwaldau niem. , r. 1369 Langinwalde, wś, pow. lignicki, par. Kaltwasser. Langenwalde niem. , ob. Dlugiborek Langanken Langawe Langboese Langbruck Langbusch Lange Langebrod Langhoefel Langenwasser Langerbach Langereih Langenwasser Lang Langenwasser dok. , ob. Langwasser, Langenwiese niem. , r. 1361 Langewesin, wś, pow. oleśnicki, ma kościół paraf, katol. I Langerbach niem. , ob. Egiel Langereih niem. , dwie osady włośc, do Przywidza, pow. kartuski, w okolicy lesistej i piaszczystej. Langereihe niem. , os. do Staregopola, pow. malborski. Langer See niem. , nazwa dwóch stawów tatrzańskich, ob. Długi staw. T. II, 38. Br. G. Langer See niem. ;, pol. Dłubie, dok. Dluge, nazywało się kiedyś jezioro przy Kleszczowie w pow. kościerskim, wspominane r. 1269. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Langerwald niem. , folw. dóbr Sessau, pow. mitawski, par. Mitawa. Langevore dok. , ob. Langfur. LangeVorwerk niem. , inaczej Langwiese Eiclihom ob. . Langewesin dok. , ob. Langenwiese. Langewiese niem. , ob. Dluha Luka. Langfelde niem. , włośc, wś, pow. gdański, na żuławie, po lewym brzegu Wisły, o 3. 25 mil od Gdańska. Obszaru mr. 1993, gbur. 3, zagr. 2, kat. 169, ew. 52, dm. 12, szkoła. Parafia Gemlice, poczta W. Cedry. LangForstchen niem. , ob. Borszć, Langfur, niem. Langfuhr, Langefuhr, dok. Langenfort, Langevore, wrest, vriest, vore, przedmieście gdańskie, pow. miejski gdański, na bitym trakcie gdańskowejherowskim, w stronę do Oliwy. Posiada piękne domy, wille okazałe, liczne restauracye, kawiarnie; jest tu stacya kol. żel. gdańskoszczecińskiej, o 4 kil. od stacyi Gdańsk, poczta, biuro telegr. , apteka, lekarz, szkoły kilkokl. , browar i t. d. Położenie L. u stóp wzgórza lesistego gdańskiego jest w ogóle piękne; stąd bywa ta osada celem wycieczek, zabaw, przechadzek Gdańszczan i innych gości. Kolej konna nie mało się także przyczynia do ożywionej komunikacyi między miastem a przedmieściem. Mieszkańców liczą około 2500, domów ogółem kilkaset, które wciąż się pomnażają. L. jest prastarą osadą słowiańską. Przy opisywaniu dóbr cysterskich oliwskich, częściej wspomina się w dokum. XIII wieku pod nazwą wrest, vriest, co potem Niemcy przerobili na swoje vore, fuhre, fur, fort. A że ta wś podobnie jak i dzisiaj długim rzędem domów i posiadłości małych ciągnęła się, przezwali tę osadę po swojemu Langenfort, Langenfure. Teraźniejszą skróconą nieco formę Langfur, zawdzięczamy, jak donoszą niemieccy gdańscy pisarze, Francuzom, Gdańsk i L. przez dłuższy czas trzymającym, którzy tę osadę swoim sposobem, podobnie jak i my teraz, krócej wymawiali. Dokąd sięga nasza wiadomość wś L. należała zdawna do bogatego kiedyś kościoła św. Katarzyny w Gdańsku. Dopiero Gerard Ton Stegen, komiur gdański, r. 1348 zabrał ją, nie wiadomo jakiem prawem, na własność zakonu. R. 1404 Albrecht von Schwarzburg, komtnr gdański, wystawił pierwszy znany przywilej dla tej wsi, przezwanej już wtedy Langenfort. Cały obszar żyznej ziemi podzielony był na 26 ogrodów, które włościanom na prawie chełmińskiem wydano; sołtys nazywał się Zygfryd Stange. Za polskich czasów posiadała L. mo żna rodzina Wejherów. Jakób Wejher, wojew. pomorski, nabył zarazem znaczne posia dłości w Sidlicach pobliskich. R. 1659 i 1734 wiele ucierpiał L. podczas oblężeń. R. 1772 wś L. do Prus przyłączona. R. 1776 król pruski Fryderyk odkupił L. od Wejherów za 80000 tal, w tej myśli jedynie, żeby przy Polsce zostającym Gdańszczanom jak najbar dziej dokuczyć. Dołączywszy pobliższe po siadłości swoje, jako Nowy Szotland, Jäschkenthal, później i Oliwę, utworzył tu osobną intendenturę czyli komorę pruską, której wszy stko, co do miasta szło i z miasta wychodziło, podlegać musiało. Z dziką niemal szorstko ścią każdego przechodnia wizowano, cła wy sokie brano od najdrobniejszej rzeczy i t. d. Dopiero w r. 1807 napowrót oddany miastu ku niemałemu zadowoleniu. R, 1813 podczas oblężenia Gdańska przez Prusaków L. po więk szej części zburzony został; w nowszych cza sach jednak, jakośmy widzieli, do niepoznania ożywił się i powiększył. Ob. Brandstätter, Der Landkreis Danzig, str. 162, 433. Kś. F. Langfurt niem. , leśnictwo, pow. mogilnicki, należy do nadleśnictwa Ryszewa Taubenwalde; 1 dm. , 9 mk. Langgoslin niem. , ob. Dluga Goślina, LangGuhle niem. , ob. Golina, powiat krobski. Laegguth niem. , ob. Tchórzanka i Łęguty, Langhaken niem. , wś, pow. gdański, st. p. Stutthof. Langheim niem. , podobno Lankiejmy, wś i dobra, pow. rastemborski, st. p. Korsze. Odbywają się tu 2 jarmarki. Por. Gudniki, Langheje Saroda. Tak zowie Knie bażantarnię pod wsią Nowawuka, pow. wojerecki. Langhoefel niem. , wś, pow. welawski, st. p. Lindenau. Langhof niem. , ob. Dlugidwór. Łanginwalde dok. , ob. Langenwaldau. Langirrein al. Lengirren niem. , os. leśna, pow. gąbiński, st. p. Nemmersdorf. Laegkischken niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Kiauten, LangLessen dok. , ob. Lesna wieś. Langlieben al. Langmulmen niem. , ob. Dlugiemiłonice i Krzanowice, Langereihe Langer Langerwald Langevore Lange Langwie Langewesin Langfelde Langfur Langfurt Langgoslin Langhaken Langheim Langheje Langhof Langirrein Langlieben Lankowszczyzna Lankiejmy Lankir Lanknau Lanknermuhl Lankorojście Lankorz Lankowitz Lankupy Lankutten Lankwitz Lankyn Lanoch Lanów Lansania Lanschmieden Lanse Lansen Lansin Lanst Lanske Lanskerofen Lansker Lansscza Langmichels Langmichels niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. Gierdawa. Langmülmen niem. , ob. Długie Miłonice, LangnerMühle niem. , al. Mlyn żywodczych, według Knie młyn w pow. opolskim. Langoschmühle niem. , młyn na rzece Odrze w Zlenicach, pow. opolski. Langów dok. , ob. Łęgowa. Langowen niem. , ob. Łęgowo. Langowo, niem. Langenau, a Furstl. Lan genau, przedm. Kietrza, pow. głupczycki; 208 bud. , 206 dm. , 1926 mk. , 177 osad, 3818 mr. ziemi z osadami Ehrenberg i Krottfeld. b LehnLangenau, wś i dobra w pobliżu; 125 bud. , 134 dm. , 1163 mk. , 108 osad. Por. Kietrz. F. S. Langowszczyzna, folw. we wsi Budy, pow. rzeszowski, przy drodze z Głogowa do Trzciany Mac. Langsehden niem. 1. dobra, pow. talzeński, par. Zabeln. 2. L. , dobra, pow. hazenpocki, par. PiltyńHazenpot. 3. L. , folw. dóbr Warwen, pow. windawski, par. Piltyń. Langstein niem. , wś, pow. ostródzki, w t. z. starych, po większej części polskich, choć luterskich Prusach, 3 4 mili od miasta Olsztynka, założona r. 1553. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 380. Languth niem. , wś, pow. suski, ob. Tchórzanka, Langwaeldchen niem. , folw. , pow. rastemborski, st. p. Korsze. Langwalde niem. 1. wś, pow. braniewski, st. p. Packhausen. 2. L. , wś i folw. , pow. rastemborski, st. p. Korsze. Langwasser niem, ob. Dlugawoda. Langwasser niem. 1. folw. do Gierałtowic, pow. toszeokogliwicki. 2. L. , r. 1307 Langenwasser, wś, pow. lwowski na Szląsku, nad rz. t. n. , ma kościół paraf. katol. Langwiese niem. , wś, pow. lidzbarski, st. p. Lidzbark. LangwieseEichborn niem. , folw. do Parusowic, pow. kluczborski, 800 mr. rozl. Laniec, niem. Lanietz, ob. Łaniec. Lanisch niem. , wś, pow. wrocławski, par. Margareth. Laniski, góra wznosząca się na granicy gmin Gwoźdźca i Jasienicy zamkowej, w pow. Turka, nad źródłami potoku Gwoździanki, pod 40 37 wsch. dłg. F. , a 49 16 35 płn. sz. g. Wznosi się 767 m. npm. szt. gen. . Miejsce znaku triangulacyjnego. Na płd. zach. od niego wznosi się szczyt Bzeniec 795 m. . Br, O. Lanka dok. , ob. Lanken i Lenke. Lankanow dok. , ob. Lanken. Lankau niem. , ob. Łączany i Łąkowo, Lanke niem, ob. Łąkie. Lanke, Preuss, niem. , ob. Pruska ląka, Lanken niem. , ob. Łąka, Łąki, Łąkie. . Lanken niem. , 1310 r. Lankanow, r. 1326 Lanka, wś, pow. górski, par. Seitsch. LankenerSee niem. , ob. Łąki, Lankeningken niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Skajzgiry. Lankeninken niem. , wś, pow. labiewski, st. p. Mehlawischken. Lankermedie, ob. Lakmedie, Lankermuhl niem. L włość z młynem do dóbr rycer. Pecnik, pow. wałecki; bud. 2, dm. 1, ewang. 7. Parafia Marcinkowe, szkoła. Pecnik, poczta Gostomia. 2. L. , os. , pow. człuohowski, st. p. Koczała. Lankewitz niem. , ob. Łękojce, Lanki, część wsi Spas, pow. Kamionka Strumiłłowa. Lankiejmy, ob. Langheim. Lankir dok. , ob. Łąkie. Lanknau dok. , ob. Łąkowo. Lanknermuhl niem. , ob. Łącki młyn. Lankorojście albo Likiszki, zaśc, pow. trocki, gminy niedzingowskiej, 4 okr. adm. , 76 w. od Trok, 1 dom, 8 mk. katol 1866. Lankorz, ob. Łąkorz. Lankowitz niem. , ob. Łankowice. Lankowszczyzna, zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 35 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Mołodeczna do gran. pow. mińskiego, 7 dm. , 47 mk. l866. Lankupy, niem. Lankuppen, wś w pow. kłajpedzkim, 9 kil. na południe od Proekuls, stacyi kol. kłajpedzkotylżyckiej, nad Mingą i kanałem Wilhelma, grunta gliniaste, 1 8 łąk, mk. 386 ewangelików, mówiących po litewsku. J. B. Lankutten al. JacobSzodeiken niem. , vś, pow. kłajpedzki, st. p. Kretynga Niemiecka. Lankwitz niem. , ob. Łętowice i Łękowice. Lankyn dok. , ob. Łąki. Lanoch al. Lannoch niem. , wś do rycer skich dóbr Szynbark, pow. suski; bud. 21, dm. 7, katol. 3, ew. 97, szkoła. Parafia Iława, poczta Ząbrowo. Kś. F. Lanów, niem. Lohna, ob. Łanów. Lansania dok. , ob. Lanzania. Lanschmieden niem. , Wilkińskie na wsch. od jez. Sniardowy Spirding. Por. Laśmiady. Lanse dok. , ob. Łążyn. Lansen, Klein niem. , ob. Łążynek Lansin dok. , ob. Łasin i Łążyn, Lausitz niem. , al. Lanst, wś, pow. zielonogórski, par. Zielonogóra. Lańsk, ob. Łańsk. Lanske niem. , ob. Dłusko. Lanskerofen niem. , leśnictwo, pow. ol sztyński, st. p. Wutryny, 2 dm. , 17 mk. , 4 ew. , 13 katol. Kś. Fr. Lansker See niem. , ob. Łańskie, jezioro w pow. olsztyńskim. Lansscza dok. , ob. Lenchutz. Langmichels Langner Langoschm Langów Langowen Langowo Langowszczyzna Langsehden Languth Langwaeldchen Langwasser Langwiese Langwiese Laniec Lanisch Laniski Lanka Lankanow Lankau Lanke Lanken Lankener Lankeningken Lankeninken Lankermedie Lankermuhl Lankewitz Lanki Lantwarów Lantz Lanuch Lanz Lanzania Lanzaysko Lanzen Lapalice Lapalickie Lapallen Laparda Lapatsch Lapienus Lapinischken Lantow Lantowo Lanst Lanst niem. , ob. Lansitz, Lantow dok. , ob. Landau, Lantow, Lantowen niem. , ob. Łętowo, pow. lęborski. Lantowo, wś, pow. szubiński, 13 dm. , 139 mk. , 118 ew. , 21 katol. , 47 analf. Poczta i gośc. w Wielkich Samoklęskach o 3 kil. , st. kol. żel. i tel. w Nakle o 14 kil. Lantwarów, ob. Landwarów, Lantz niem. , Lanca lub Grzywka lewy dopływ Dźwiny, wypływa z jeziora, przy którem wś Mukule, płynie zrazu na płdn. w oko licy wsi Restaniszki, zwraca się na płn. wsch. , odlewa jezioro, nad którem leży msto na szląs ku głównym, pomiędzy Dyneburgiem a Ko wnem Jeziorosy, przez które przepływa, a przy wsi Pobiniszki zmienia kierunek na płn. i wpada powyżej Dyneburga przy wsi Grzywa do Dźwiny. Z praw. brzegu przybiera L. przy wsi Poskirno rzekę składającą się z dwóch strug. Jedna z nich wypływa z jeziora, przy którem wś Birniszki, płynie na płn. zach. łu kiem wydanym ku płdn. ; druga wypływa ź jez. przy którem wś Antopol, płynie w płn. zach. kierunku, odlewając 4 jeziorka i przy wsi Turmont łączy się z poprzednią strugą. Stąd płyną już w północnym kierunku aż do ujścia. Druga rzeczka, która do L. z prawego brzegu wpada, wypływa z jeziorka przy osadzie Kumbole. Z początku płynie na zachód, później zwraca się na płn. zach. , odlewając jeziorko przy wsi Fabianowo i poniżej wsi Czyżówka wpada do Lantzu. W. Pol, Lanuch niem. , ob. Połowice. Lany niem. , ob. Lona i Lany. Lany dok. , ob. Łanów, Lanz niem. , ob. Łęczyce. Lanzania, Kętrz. Lężania, dok. Lansania, Landesen, nazywała się kiedyś ziemia staropruska w sąsiedztwie z ziemią lubawską i sasyńską położona, w pow. dzisiejszym niborskim, gdzie główne dwie osady Lenek i Przełęk dotąd imię jej noszą. R. 1216 pap, Inocenty III poświadcza, jako Prusak Filip, przedtem zwany Warpoda, wraz z towarzyszami swymi, którzy niedawno w stolicy rzymskiej ochrzceni zostali, podarował ziemię Lanzania biskup, pruskiemu Chrystyanowi. Następnie krzyżacy przywłaszczali sobie L. i kiedy zamek Pień nad Wisłą zabrali, Swiętopełkowi, księciu pomorskiemu, ziemię tę w zamian ofia rowali. Darojwizny tej, zapewne na korzyść biskupów che mińskich, do których pierwotnie należała, zrzeka się książę r. 1248. Ziemia L. pomimo to nie utrzymała się przy biskupach, tylko krzyżacy ją zajęli r. 1267 król czeski Ottokar, walcząc z Prusakami, oświadcza, jako krzyżakom dopomagać chce w posiadaniu ziemi Landesen i wcale im nie przeszkadzać. Dr. Kętrzyński w najnowszem dziele swojem Ludność polska w Prusiech, str. 46, zupełnie fałszywie odnosi L. do okolic Łęcze, Lenzen, w dawniejszej prowincyi pruskiej Pogezanii, w dzisiejszym pow. elbląskim, gdyż ta ziemia najstosowniej przy Lubawie leżeć powinna, gdzie i bisk. Chrystyan przemieszkiwał i Prusak Warpoda miał posiadłości swo je. Por. Pogezania, Kś. F. Lanzaysko dok. , ob. Leżajsk. Lanzen dok. , ob. Łążyn. Lapalice, niem. Lappalitz, , dobra, pow. kartuski, między jez. Garcze al, lapalickiem i raduńskiem, na bitym trakcie gdańskosłupskim, 547 stóp npm. Uroczy jest widok z łapalickiej góry na jeziora raduńskie, wioski pobliskie Chmielno, Lapalice, Garcze, Prokowo, Kartuzy i t. d. Oprócz dóbr w trzech działach obejmuje wybud. Kieprzewo i Mokra łąka; obszaru mr. 3132 jeziora 687, gbur. 4, zagr. 1, katol, 234, ew. 41, dm. 21. Parafia Chmielno, szkoła Prokowo, poczta Kartuzy, dokąd odległość wynosi 3 4 mili. W miejscu są 2 cegielnie i karczma. Trzy większe działy lapalickich dóbr tak się przedstawiają 1 Wilh. Lehmann posiada roli ornej hekt. 158, łąk 5, pastw. 40, lasu 7, nieuż, 8, wody 166, ogółem obszaru 386. 93 hekt. ; utrzymuje cegielnię, melkarnię, owczarnię 2 Paweł Ropell roli ornej hekt. 142, łąk 27, pastw. 38, lasu 36, nieuż. 5, wody 9, ogółem obszaru 259. 52, utrzymuje melkarnię. 3 Notzel posiada z przynależnościami w Garczu i Mokrej łące roli ornej hekt. 98, łąk 16, pastw. 49, lasu 26, nieuż. 4, ogółem obszaru 193. 53 hekt. , utrzymuje na swoim dziale cegielnię. L. należały dawniej do dóbr star. mirachowskiego; dobra zostały wydane w wiecz. dzierżawę przywilejom z d. 9 sierp. 1783 karczma już r. 1779 wydana. Lapalickie jezioro, niem. Lappalitzer See, dok. Garche, Garsno, Gartsno, Garczhe, jezioro przy wsi Lapalice i Garcze, pow. kartuski; r. 1209 przez Mestwina I, księcia pomorskiego, na fundacyą pannom norbertankom w Żukowie zapisane. Por. Garcze, jezioro. Lapallen, al. Narus Lappallen niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma. Laparda, rz. , dopływ Szeszuwki z prawej strony. Lapatsch niem, , ob. Łapacz. Lapienus niem. , ob. Łapinóż, Lapinischken niem. , wś, pow. tylżyckij st. p. Szameitkehmen. Lapinusch dok. , ob. Łapinóz, Lapischken niem. , wś, pow. welawski, st. pGross Sehirrau. Lapis Lethen, ob. Czerwony klasztor, LapisPatak, ob. Ploszke. Lapis refugii, ob. Hrabuszyce i Czerwony klasztor. Lany Lapis Lapischken Lapinusch Lanst Laps Lapisenna Lapsau Lapskaln Lapszanka Lapfau Laraszówka Larga Larisch Larischau Larischhof Lary Laryszka Laryszów Las Lapissena Lapkeim Lapos Lappalitz Lappalitzer Lappallen Lappaschken Lappemesch Lappenischken Lappienen Lappin Lappoehnen Lapissena niem. al. Reisterbruch, kol, pow. ragnecki, st. p. Ragneta. Lapkeim niem. , wś, pow. frydlądzki, st, p. Schoenbruch. Lapos węg. , ob. Lopuchow, Lappalitz niem. , ob. Lapalice, Lappalitzersee niem. , ob. Lapalickie jezioro. Lappallen niem. , ob. Lapalln. Lappaschken niem. , ob. Lampackie jezioro. Lappemesch niem. , wś nad morzem, pow. ryski, par. Schlock; kąpiele morskie. Lappenischken niem. , os. leśna, pow. kłajpedzki, st. p. Plicken. Lappienen niem. , wś kościelna, pow. ni zinny, po obu stronach rz. Gilgi, otoczonej tu z obu stron 7 m. wysokiemi groblami, o 19 kil. na płn. zach. od Jędrzychowa, siedziby władz powiatowych. Mk. 771 ewang. , w części po litewsku mówiących. Grunta osuszone za po mocą założenia kanałów 1831 r. , są teraz bar dzo żyzne, bujne łąki i obfite sianożęcia sprzy jają hodowli bydła i koni. Dla udoskonalenia koni istnieje stowarzyszenie, zakupujące szla chetniejszych ogierów do rozpłodu. Bydło, świnie, masło, zboże i ogrodowizny wywożą stąd latem wodą do Królewca i Tylży, zimą na kolej do Tylży. Tartak parowy wyrabia deski, belki i t. p. z drzewa, z rossyjskiej Li twy na Niemnie i Gildze przypławianego. L. powstały na końcu XVII stulecia, jako folwark hrabstwa Rautenberg około kościoła zbudo wanego tu przez Katarzynę von Rauten, wdo wę podczaszego i hrabiego na Waldburgu. Dziś należą obszerne dobra hrabiowskie, z których główny majątek 3 kil. poniżej Lapien nad Gilgą położona wieś Rautenberg, do familii Keyserlingów. Jest w L. stacya poczt. , telegr. i omnibus do Neukirch. J. B. Lappienen niem. 1. wś, pow. labiewski, st. p. Mehlauken. 2. L, , dobra, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten. Lappin niem. , ob. Łapino, Lappoehnen niem. 1. wś nad brzegiem samlandzkim, w pow. fyszhuskim, w pobliżu st. poczt. SanctLorenz, ze stacyą do ratowania tonących okrętów. 2. L. , dobra, pow. wystrucki, st. p. Aulowoehnen. Laps Alsoi Felsö, ob. Łapsz Górny i Dolny. Lapsau niem. , folw. , pow. królewiecki, st. p. Królewiec. Lapskaln niem. , dobra w Kurlandyi, pow. mitawski, par. Mitawa. Lapszanka, wś w hr. spiskiem Węg. , 536 mk. Lapfau niem, wś kościelna w pow. fyszhuskim, nad drogą bitą z Królewca do Kranz, 23 kil. od Królewca, 9 kil. od Bałtyku, na wzgórzu spadającem nieznacznie ku morzu i zatoce. Mk. 335, bez wyjątku ewangelików; ruiny zamku. Na zach. od L. przy wsi Ruda jest pobojowisko, na którem 17 lutego 1370 r. marszałek zakonu Henning Schindekopf pobił Litwinów pod wodzą Kiejstuta a sam w bitwie poległ. Jest tu pomnik z kamienia w kształcie pieczary skalistej. W L. jest stacya pocztowa i telegraficzna; omnibus do Królewca i do ką pieli w Kranz. J. B. Laraszówka, ob. Jedlna, t. III, 548. Larga, leśniczówka, obok Kapukimpolui, wsi w pow. suczawskim. Br. G. Larisch niem. , według Knie kopalnia węgla kamiennego pod Brzezinką, pow. bytomski. Larischau niem. , Laryszów, w par. ewan. Jaworz, ma 72 mk, , ob, Rudzica, Larischhof niem. , ob. Laryszów. Lary, pust. , pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa, odl. od Sieradza w. 32; dm. 2, mk. 15. Należy do Kuźnicy Zagrzebskiej. Laryszka, folw. do wsi SuchoDaniec, pow. wielkostrzelecki. Laryszów, ob. Rudzica. Laryszów, niem. Lanschhof, wś, pow. bytomski, par. Brosławice, o 5 kil. od Tarnowskich Gór; 16 bud. , 40 dm. , 364 mk. , 32 ob. , 291 mr. ziemi. Las, nazwa dziś powszechna obszaru pokrytego roślinnością drzewną, bez różnicy gatunku drzew. Lud jednakże, w stronach lesistych mianowicie, za chował jeszcze ściślejsze poczucie i odróżnienie w na zwach rozmaitych rodzajów lasu. Lusem nazywa on liściaste knieje obszary porosłe sosną zarosłe bo rówkami zwie borem. Puszcza wreszcie, to las lub bór w swej pierwotnej dzikości i nieładzie, wytwo rzonym przez gromadzące się a nieuprzątane pokła dy martwych szczątków roślinnych i działanie obfi tych wód leśnych. Liściaste obszary noszą nazwę Czarnego lasu, gdy przemaga w nich buk lub grab, które, rozrastając się szeroko, tworzą, obszerne skle pienie z gałęzi i rozpościerają mrok tajemniczy. Dąbrowa, brzezie, brzeście, lipie i t. p. nazwy oznaczają lasy złożone przeważnie z jednego gatunku drzew. Gaj to niewielka grupa liściastych drzew, rozrzuco nych z rzadka na trawiastem. poszyciu. Polany są. to łąki śród lasu występujące. Co do imienia oso bistego L. , ob. Lasota. Br. Ch. Las. .. , por. Les, .. , Lis. .. , Łas. .. , Łys. .. , Wald. .. niem. . Las 1. wś, pow. warszawski, gm. Zagoźdź, par. Żerzeń. W 1827 roku 29 dm. , 231 mk 2. L. , os. leśna nad rz. Wartą, pow. wieluński, gm. i par. Działoszyn, odl. od Wielunia w. 28; dom 1, mk. 2. 3. L. Dębiński os. leśna, pow. opatowski, gm. i par, Lasocin, od Opatowa w. 29, od Wisły w. 1; gruntu mr. 503. Dom drewn. 1, mk. 5. Według Tow. Kred. Ziem. folw. Las Dębiński al. Janów rozległy mr. 1017 grunta orne i ogrody mr. 320, lasu mr. 683, nieużytki i place mr. 14, bud. z drzewa 4. Folw. powyższy oddzielony w r. 1873 od dóbr Dębno. 4. L. Witosławskie, pow. opato Las Laschen Lasaterei Lasanka Lasaki Lasa towski, ob. Kochów. 5. L. Gliniany, pow. konecki, ob. Kłodzko. 6. LLaski, kol. , pow. kozienicki, gm. Grabów nad Wisłą, par. Zwoleń, od Kozienic 31 w. ; gruntu mr. 145, dm. 2, mk. 11. 7. L. Łaski Lib. ben. I, 665 wymienia os. t. n. w par. Wyśmierzyce pow. radomski. 8. . L. Dębowy, wś nad Wisłą, pow. nowoaleksandryjski, gm. Kamień, par. Piotrowin. W 1827 r. było 28 dm. , 173 mk. , par. w Chotczy; obecnie 212 mk. Ob. Kamień, 9. L. Stróżka i L. Suchołęg, pow. radzymiński, ob. Cygów. 10. L. Jaworski, os. , pow. węgrowski, gm. Ossówno, par. Wierzbno; 4 dm. , 30 mk. , 118 mr. rozl. 11. L. Zysławski, folw. , pow. pińczowski, gm. Dobiesławice, par. Książnice, o 3 w. od Wisły, 84 mr. rozl. , powstał na wyciętym lesie dóbr Sędziszowice. 12. L. Sędziszowski al. Kasin, folw. tamże, 91 mr. rozl. , powstał z karczunku lasu dóbr Sędziszowice. 13. L. al. Łaz, Laski, wś, pow. makowski, gm. Sielc, par. Szelkowo, nad str. Sikorką, przy szosie z Rożana do Pułtuska. Jako wś czynszowa wchodziła w skład sstwa różańskiego a następnie ekonomii rożań. W lustracyi tego sstwa z 1664 r. czytamy, , Wś Łaz ma 27 i pół włók, skąd 4 wójtów. , 1 wybraniecka; zasianych tylko 5 i pół wł. Stąd czynsz etc. razem 32 złp. 27 gr. . Folwark za krescencyą 129 złp. W 1820 wybraniectwo znajduje się w ręku Macieja Górki, opłacającego 72 złp. dzierżawy wieczystej; przywilejów na wybraniectwo nie posiada, takowe bowiem zabrane przez rząd pruski zaginęły; wybraniectwo jednak, o ile się zdaje, trzymał z nadania starosty. Czynsz z półwłóczka w J 820 r. wynosił 40 złp. , 2 kapłony i 15 jaj; chałupnicy z chałupy płacili 3 złp. trzydniówki; cała zaś wieś opłacała 10ty snop do Szwelic. W tym roku było oprócz wybranego, czynszownik dwupółwłóczkowy, 4 półtorapółwłócz kowych i 27 półwłóczkowych; 7 chałupników i karczma z wjazdem. R. 1827 dm. 12, mk. 85. Lasbrzecz, zaśc. szlach. . pow. święciański, 2 okr. adm. , o 33 w. od Święcian, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Las 1. wś w pow. żywieckim, nad rz. Kocońką, przy gościńcu suskożywieckim, na zach. od Suchy 14 kil. odległa, graniczy od wsch. z obszarem Krzeszowa i Kukowa, na płd. z Kurowem, na zach. z Koconiem i Kocierzem a od płn. zachodu z Sułkowicami. Północną część obszaru wsi pokrywają lasy z licznemi polanami, pokrywające stoki płd. wschodnie tutejszych gór beskidzkich, których grzbiet ciągnie się płn. zachodnią granicą wsi. Tu się wznosi szczyt Łamana Skała 934 m. . Liczne potoki spływające z tych lasów, jak Gibaszów potok, Kotelnica i inne spływają we wsi do Kocońki. W płn. wschodniej części obszaru jest polana z zabudowaniami, Wróblówką zwaSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 50. na. Na południowej granicy wznoszą się wzgó rza Wajdów groń 677 m. i Maleszaków groń 680 m. . Między nimi wznosi się goły szczy cik bezimienny, ze znakiem triangulacyjnym, do wysokości 688 m. Wschodni kraniec wsi nad potokiem leży 450 m. npm. Większa posiadłość zawiera roli orn. 2. pastw. 2, lasu 897mr. ; mniej, zaś posiadł, liczy roli orn. 509, łąk i ogr. 106, pastw. 664, lasu 37 mr. austr. r. 1869. W r. 1869 było dm. 144, mk. 913 męż. 427, kob. 486; w r. 1880 mk. 985. Należy do parafii łac. w Siemieniu. Sąd powiat. i urząd poczt. w Siemieniu. Własność sukce sorów po ś. p. Aleksandrze hr. Branickim. We wsi nad Kocońką tracz, 2. L. , przys, do Dworów w pow. bialskim, leży na. prawym brzegu Wisły, 225 m. npm. , na wsch. od Dwo rów i jest otoczony lasami od płd. i zach. ; na leży do par. rzym. katol. , stacyi kolej, i poczt, w Oświęcimie. 3. L. Kościelnicki, , przys, do Wolicy w pow. krakowskim, należy do parafii rzym. katol. w Górce Kośclelnickiej i ma 128 mk. Leży na granicy Król. Pols. na lewym brzegu Wisły u ujścia do niej potoku Koscielnickiego. Graniczy na zach. z Kępą Rusiecką, na płn. z Wolicą. 4. L. , przys. do Płaszowa w pow. wielickim, należy do par. rzym. katol, sądu powiat, i urzędu poczt, w Podgórzu, leży na praw. brz. Wisły i graniczy na zach. z Płaszowem a na południowy wschód z Rybitwami. 5 L. Biskupi, ob. Jasionka, pow. krośnieński. 6. L. Lipnik, leśniczówka koło Budzanowa, pow. trębowelski. 7. L. Paliowy, folw. na obszarze dworskim Kamionki, pow. skałacki. 8. L. al. Punki, część Tyniatysk, pow. Rawa Ruska. Br, G. i Mao, Las, według Knie nazwa wsi Lohsa, pow. wojerecki. Por. Łaz. Las Kaporowski al. Puszcza Kaporowska, ob. Kapornsche Heide niem. . Las Wołkoński, ob. Wolkoński Las, Lasa, ob. Lassa. Lasaki 1. niem. Lassoki, kol. do Ksiągnic, pow. rybnicki, 40 rodzin, 205 mk; , 19 osad, 43 bud. 2. L. , niem. Lassoki, wś, pow. raci borski, par. Slawików, 34 bud. , 40 dm. , 219 mk. , 36 osad, 300 mr. ziemi. 3. L. Ruda, ob. Ruda L. F. S. Lasaki, ob. Kaszuby, t. III, str. 906. LasankaDaniłowce, wieś, i L, Orzechowo, wś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny; odl. 2 w. od Sejn. L. Daniłowce 2 dm. , 30 mk. L. Orzechowo, 2 dm. , 23 mk. Br. Ch. Lasaterei niem. , część wsi PolnischHam mer, pow. trzebnicki. Lasche niem. , rz. w Kurlandyi, dopływ rz. Allohksne, która do Durby wpada. Laschen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. hazenpocki, par. PiltyńHazenpot. Laschen dok. , ob. Łasin. Lasbrzecz Laschen Laschen niem. L wś, pow. piłkalski, st. poczt. Pilkały. 2. L. al. Jonszeumen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen. Laschin niem. , ob. Łaszczyn. Łasin i Łaszyn. Laschken niem. , ob. Laszki Laschkenkaempe niem. , os. do Hauskam pe, pow. gdański, na kępie utworzonej przez t. z. łachy czyli odnogi Wisły, nąd zatoką Świeżą. Nazwa zapewne wzięta z polskiego Mała łacha, Łaszka. Kś. F. Laschmiaden See niem. , ob. . Laśmiady. Laschuppen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. goldyngeński, par. Frauenburg. Lasco dok. , nazwa łac. miasta Łask. Lascow, po węg. Laszczo, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Topią, piękne łąki, la sy, 262 mk. E. M. Lasdehnen niem. , Lasdeny, mko, pow. piłkalski, leży o 20 kil. na płn. od miasta po wiatowego Pilkał, nad Szeszupą, w szerokiej, lesistej i bagnistej równinie. Miejscowość oto czona lasami, na płd. trzęsawisko zwane Plinis, na zach. niedostępne bagno torfowe zwane Balia. Mk. 1143 luteranów; 4 jarmarki na rok; stacya poczt. i telegr. z pocztą osobową do Pilkał i Nowych Egglenik. J. B. Lasdehnen niem. , 1. wś, pow. wystrucki, st. p. Grünheide. 2. L. al. Lasdiehnen, wś, pow. nizinny, st. p. Skajzgiry. 3. L. , wś, pow. tylżycki, st. p. Kallwen. 4. L. , dwie wsie i kol, pow. wystrucki, st. poczt. Berschkallen. Lasdienen niem. , wś, pow. darkiemski, st. poczt. Jodlauken. Lasdinehlen niem. , 1. dobra, pow. gąbiński, st. p. Gąbin, o 5 kil. na wsch. od Gąbina. Tu w r. 1714 urodził się znakomity poeta litewski Donalejtys. 2. L. , dobra, pow. piłkalski, st. p. Lasdehnen. Lasdinkalnis, , góra pod Świętyszkami, w puszczy rominckiej, 738 stóp wysoka. Lase dok. , ob. Lahse, pow. wołowski. Lasek 1. os. , pow. nowomiński, gm. Otwock, par. Karczew. Należy do dóbr Otwock Wielki. 2. L. , wś, pow. gostyński, gm. Słubice, par. Jamno ob. . Ma 12 dm. , 97 mk. , 281 mr. obszaru. 3. L. Łaski, Lib. ben. II, 470, wymienia os. L. w par. Krośniewice. 4. L. , os. włośc, pow. wieluński, gm. Skomlin, par. Ożarów, odl. od Wielunia w. 11. Ma mk. 54. 5. L. , kol. i dwa folw. , pow. sieradzki, gm. Dzierzążna ob. , par. Rososzyca, o 6 i 7 w. od rz. Warty. Folw. L. lit. A, ma 289 mr. rozl. , w tem 248 mr. roli or. , a folw. L. lit. B 227 mr. , w tem 101 roli or. , 79 lasu. Pokłady torfu. 6. L. , wś, pow. kolski, gm. Sompolno, par. Lubstówek, odl. od Koła w. 14; dm. 4, mk. 55. 7. L. , część miasta Łodzi, według Łaskiego, Lib. ben. II, 381. 8. L. , os. , pow. konecki, gm. i par. Radoszyce, od Końskich w. 19; gruntu mr. 10, dm. drewn. 2. Łaski wymienia t. n. osadę w par. Żeleźnica I, 613. 9. L. , os. , pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, odl. 18 w. od Augustowaj ma 3 dm. , 17 mk. Br. Ok Lasek, wś w pow. nowotarskim, na płn. zachód od Nowegotargu, u zachodnich stóp gór Gorców, w dolinie potoku Lepietnicy, graniczy od płn. z Klikuszowa, od zach. z Pyzówką, Morawczyną i Krauszowem, od płd. z Ludźmirzem, a od wsch. z Nowymtargiem i Niwą. Zachodnią granicę tworzy potok Syraczka. W północnej części wsi mamy wzgórze Przysłop 708 m. . Nad zachodnią granicą leży folw. Magdaleaówka czyli Obroczna. Wzgórze na płn. wschód od tego folwarku wynosi 686 m. ; wzgórze między Lepietnicą a Niwą 636 m. Na płd. od niego zajmuje płdwschodnią część obszaru wsi las zwany, , Borem na równi. Południowa część wsi zwie się Tratami 624 m. . Obszar wiek. posiadł. czyni roli or. 69, łąk i ogr. 25, pastw. 7, lasu 170 mr. ; mniej. zaś posiadł. roli or. 994, łąk i ogr. 206, pastw. 110, lasu 6 mr. 1869. W r. 1777 było dm. 73, mk. 370 chrześc. ; w r. 1799 dm. 95, mk. 520, między nimi 5 żyd. ; w r. 1824 dm. 102, mk. 561, żyda ani jednego; w r. 1869 dm. 128, mk. 679 324 męż. , 355 kob. ; w r. 1880 mk. 738. Należy do parafii łac. w Klikuszowej ob. . Według lustracyi z r. 1636 było 5 zarębników, którzy płacili rocznego czynszu razem złp. 55 gr, 15; czynsz, z 3 zagród i z najmom roboty czynił zł. 11, a ze sztuki roli pustej złp. 6; cały czynsz wynosił zatem złp. 72 gr. 15. Według lustracyi r. 1660 było w tej wsi zagrodników 7, chałupników 4 i młynarz 1, którzy płacili rozmaitego podatku razem złp. 106 gr. 20. Lustracya z r. 1765 podaje w tej wsi ról 12, zagród 6, młynów 2. Płacono podatku rozmaitego złp. 1294, gr. 3, den. 15. Sąd powiatowy i poczta w Nowymtargu. Właścicielka Eugenia Fihauserowa. Br. G. Lasek 1. rus Lisok, część Czernilawy, pow. jaworowski. 2. L. , gorzelnia i leśniczówka na obszarze dworskim Kołodróbki, pow zaleszczszcki. Lasek, niem. Lassek 1. wś, blisko rz. War ty, pow. poznański, 41 dm. , 867 mk. , 132 ew. , 235 katol. ; 108 analf. Poczta, telegr. i st kol. żel. w Poznaniu o 12 kil 2. L. , folw. , pow. bydgoski, należy do wsi i gm. Trzęsacza, blisko Wisły; 1 dom, 11 mk. M. St. Lasek i. niem. Lassek, od r. 1871 przezwana Ludwigsberg os. do Ligmuntu, pow. chojnicki, nad strugą Nieżórawą, w okolicy lesistej i piaszczystej; bud 8, dm. 3, katol. 17. Parafia i poczta Czersk, szkoła Ligmunt. 2. L. , wś, pow. starogrodzki, ob. Laski. 3. L. , niem. Lassek, dawniej wś stołowa królewska, pow. Lasdehnen Lasdeny 20 1143 4 Lascow Lasco Laschuppen Lasek Lasdinkalnis Lasdinehlen Lasdienen Laschmiaden Lasi olecki, st. p. Margrabowa; 1857 r. 40 mk. 4. j L. , niem. Sophienruh, folw. , pow. niborski, st. p. Uzdowo. 5. L. , ob. Laski i Drewniaczek, Lasek, znaczno pasmo wzgórzyste ze szczy tem tej nazwy w obr. gm. Przyborowa, Pewli Wielkiej, Jeleśnej i Koszarawy w pow. żywie ckim. Od wsch, , płd. i zach. oblewa je rzeka Koszarawa, od płn. zaś rz. Pewelka. Szczyt L. wznosi się na obszarze wsi Pewli Wielkiej pod 37 2 40 wsch. dłg. g. F. a 49 38 35 płn. sz. g. do wysokości 874 m. npm. Las na południowym stoku tego szczytu zwie się Ni wą. Płn. wschodni grzbiet wysuwający się od tego szczytu zowie się Koszarawskim groniem. Br. G. Lasek, słow. Liesek, węg. Ljeszek, potok orawski, lewy dopływ Orawicy. Uchodzi do niej pod wioską Laskiem, po 5 kil. biegu. Laserkeim niem. , dobra, pow. fyszhuski, st. p. Powayen. Lasermuhle niem. , młyn do GrossPeter witz, pow. nowotarski na Szląsku. Laserwitz niem. , wś, pow. wołowski na Szląsku, par. Gr. Strenz. Lasew, Lassew, folw. , pow. pleszewski, 2 dm. , 56 mk. ; należy do dom. Malmie. Lasi niem. , ob. Lasy. Lasicz dok. . Tak się zwały wsie Loositz w pow. bolesławskim 1303 r. i Łaziska w pow. wialkostrzeleckim 1323 r. Lasin dok. , ob. Łasin. Lasinkafluss niem. , ob. Łasinka, Lasisko, według Knie nazwa wsi Łazisk, pow. sycowski. Lask, ob. Laszkowce, Laska 1. osada włośc. , pow. kościerski, należała dawniej do sstwa kościerskiego, wy dana przywilejem starościńskim 7 listop. 1769 r. , leży w okolicy piaszczystej i lesistej nad jez. Wdzidze, przy granicy pow. chojnickiego, o 3 mile od Kościerzyny. Obszaru mr. 431, posiadłość jedna, katol. 12. Parafia Wiele, szkoła Piechowice, poczta Kalisz. 2. L. Nowa, niem. NeuLaska, os. do Starej Laski, pow. chojnicki, w okolicy lesistej i piaszczystej. Ob szaru mr. 946, bud. 2, dm. 2, katol. 24. Para fia Leśno, szkoła Zapcenie, poczta Zielona. 3. Ł. Stara, niem. Alt Laska, dobra, pow. choj nicki, nad strugą Zbrzycą, w lesistej i pia szczystej okolicy. Obszaru liczy roli ornej hekt. 240, łąk 29, pastw. 140, lasu 1010, nieużytków 17, wody 148, ogółem obszaru 1587; bud. 19, dm. 12, katol. 61, ewang. 169. Par. Leśno, szkoła Widno, poczta Zielona; dziedzic hr. Konigsmarck z Kamienicy. Lustr. sstwa tucholskiego z r. 1664 zapisuje Pustkowianie z Laski Starej płacą czynszu zł. 37; podług kolei z innymi powinni straż przepisaną odby wać w barci i puszczy lisińskiej. Kś. F. Laska, nazywała się dawniej mała struga w pow. chojnickim, płynąca śród obszaru wsi Swornigac do rz. Brdy. R. 1400 Jan Strassen, komtur tucholski, nadaje 5 mr. łąki i lasu koło strugi Laska nazywanej, w tej stronie leżących karczma znajdowała się za rz. Brdą. Ob. Przywil. sstwa tuchol, ręk. w Belnie, str. 66. Laskawki, Laskówka, część Burkanowa, pow. podhajecki. Laske niem. , folw. , pow. babimoski, należy do dom. Babimostu; 2 dm. , 23 mk. Laske niem. , ob. Łask, Łazk łuż. . Lasken niem. , ob. Laszki i Młynki. Laskewicz dok. , ob. Laskowice. Laski 1, wś i folw. , pow. warszawski, gm. Młociny, par. Wawrzyszew, 8 dm. Folw. należy do dóbr Młociny. Grunta bardzo nędzne, piaski. 2. L. , wś, pow. grójecki, gm. Nowa Wieś, par. Warka. W 1827 r. 30 dm. , 239 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. z wsią L. i Murowanka r. 1866 rozl. mr. 1432; grunta orne i ogrody mr. 843, łąk mr. 27, lasu mr. 450, zarośli mr. 67, nieużytki i place mr. 45. Wś L. os. 30, z grun. mr. 394; wś Murowanka os. 9, z grun. mr. 76. 3. L. , wś, pow. radzymiński, gm. Strachówka, par. Pniewnik. Ob. Jadów. 4. L. , pow. włocławski, gm. Dobiegniewo, par. Kowal. 5. L. , wś, młyn, folw. , pow. turecki, gm. Pęcherzew, par. Turek, odl. od Turku w. 5; wś dm. 6, mk. 65; młyn dom, mk. 7; folw. dm. 7, mk. 66. W 1827 r. li dm. , 91 mk. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. L. od rz. Warty w. lO, rozległy mr. 633 grunta orne i ogr. mr. 337, łąk mr. 141, pastwisk mr. 57, lasu mr. 75, nieużytki i place mr. 23, bud. mur. 9, z drzewa 7, płodozmian 7 i 9polowy; pokłady rudy i torfu, struga bez nazwy przepływa, tworzy dwa stawy młyn wodny. Wś L. osad 5, z grun. mr. 8. 6. L. Łaski Lib. ben. wymienia kilka osad t. n. w par. Leśnica W. i Poddębice. 7. L. , wś, pow. wieluński, gm. Radoszewice, par. Siemkowice, odl. od Wielunia w. 20; dm. 22, mk. 200W 1827 r. 25 dm. , 279 mk. 8, L. al. Imielnia, wś i osada, pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Parzno. Wś ma 15 dm. , 33 mk. , 145 mr. ; osada 1 dom, 7 mk. , 12 mr. 9. L. , wś i folw. , pow. piotrkowski, gm. i par. Rosprza. Wś ma 12 dm. , 102 mk. , 93 mr. ziemi włośc; folw. 2 dm. , 10 mk. , 256 mr. rozl. 10. L. , os. włośc, pow. piotrkowski, gm. Bujny, ma 1 dm, 23 mk. , 10 mr. rozl. 11. L. , kol. , pow. brzeziński, gm. Lipiny, par. Skoszewy. Ma 5 dm. , 59 mk. , 140 mr. ziemi włośc. 12. Ł. , pow. kielecki, gmina Małogoszcz, parafia Zajączków. 13. L. , wś, pow. olkuski, gm. i par. Bolesław. Młyn wodny. W 1827 r. 26 dm. , 168 mk. 14. L, wś, pow. olkuski, gm. Minoga, par. Sieciechowice Dług. Lib. ben. I, 125. W 1827 r. 20 dm. , 136 mk. Według Towarz Lasek Laserkeim Lasermuhle Laserwitz Lasew Lasicz Lasin Lasinkafluss Lasisko Lask Laska Laskawki Laske Laszki Laskewicz Laski Lasek Laski Kred. Ziems. folw. Laski al. Żarki, od Krako wa w. 21, rozległy mr, 311 grunta orne i ogrody mr. 170, łąk mr. 23, pastwisk mr. 5, lasu mr. 97, nieużytki i place mr. 16, bud. mur. 4, z drzewa 8, płodozmian 8polowy; młyn, tartak, piec wapienny i cegielnia. Wś L. os. 20, z grun. mr. 107. 15. L. , wś włośc, pow. kozienicki, gm. Suskowola, par. Sucha; odl. 14 w. od KozienicMa szkołę początkową, 81 dm. , 606 mk. , 1217 mr. obszaru. Młyn wo dny. W 1827 r. należały do par. Zwoleń; wś rząd. 49 dm. , 343 mk. 16. L. Las, pow. ko zienicki, ob. LasLaski. 17. L. , folw. , 1880 r. oddzielony od dóbr Strzeszkowice, pow. opoczyński, 70 mr. rozl. 18. Ł. , wś i folw. , pow. węgrowski, gm. Łochów, par. Kamionna, i W 1827 r. 19 dm. , 222 mk, ; obecnie 29 dm. , 424 mk. , 1229 mr. obszaru w tem 557 mr. dworak. .. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Laski, od Łochowa w. 5, rozległy mr. 556 grunta orne i ogrody mr. 148, łąk mr. 201, wody mr. 4, lasu mr. 190, nieużytki i place mr. 13. bud. mur. 2, z drzewa 11. Rz. Liwiec przepływa granicą południową. Folwark ten w r. 1876 oddzielony od dóbr Łochów. Por. Kamionna. 19. L. , wś, pow. łukowski, gm. i par. Radoryź. Ma 14 dm. , 90 mk. , 355 mr. obszaru. 20. L. , wś, pow. włodawski, gm. Tyśmienica, par. Parczew. W 1827 r. wś rząd. 34 dm. , 212 mk. ; obecnie 34 dm. , 320 mk. , 1010 mr. rozl. 21. h, wś, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogród, 1238 mr. ob szaru. W 1827 r. wś rząd. 39 dm, 220 mk. 22 L. , wś szlach, i włośc, pow. ostrołęcki, gm. i par, Czerwin. W 1827 r. 21 dm. , 170 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Laski rozległy mr. 1363 grunta orne i ogrody mr. 305, łąk. mr. 94, lasu mr. 717, pastwisk i za rośli mr. 203, nieużytki i place mr. 35. Wś L. os. 36, z gruntem mr. 372. 23. L. , wś, pow. makowski, gm. Smrock, par. Szelków; 1827 r. 12 dm. , 83 mk. 24. L. , pow. mako wski, ob. Las. Br. Ch. Laski, wś włośc, nad rz. Islą, pow. wilejski, o 29 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 5 dm. , 59 mk. prawosł. Laski, por. Leski i Laski. Laski 1. z Nową wsią, wś w pow. Nisko, par. rzym. katol. w Spie, leży w równinie 171 m. npm. , nad potokiem Łęgiem; od wsch. jest otoczona lasami sosnowemi. Laski lub Laszki mają 432, a Nowa wieś 281 mk. rzym. katol. Pos. mniej, ma obszaru 632 roli, 99 łąk i ogr. , 232 mr. pastw. Kasa pożyczk, gminna posiada 525 zl w. a. kapitału. Graniczy na płn. ze Stanami, na wsch. z borem zwanym Prusotą, na płd. z Korabiną a na zach. z Bojanowem. Położenie geogr. 39 38 wsch. dłg. od Ferro i 50 25 płn. szer. 2. L. , przys. do dóbr Kulczyce, pow. Samborski. 3. L. , część Lipy, pow. dobromilski. 4. L. al. Laszki ob. , pow, jasielski. 5. L. , przys. do Żołyni. 6. L. , ob, Laszczyny, 7. L. , ob. Łaski. Laski L wś, gm. i dom. , pow. mogilnicki; 2 miejsc a L. Wielkie Friedrichswalde, domin. , 943 mr. rozl; b L. Małe, 24 dm. , 204 mk. , 84 ew. , 120 katol, 89 analf. Poczta w Mokrem o 6 kil; st. kol żel w Mogilnie o 15 kil. 2. L. , niem, Haselau, folw. , pow. wrze siński, 1 dm. , 13 mk. , ob. dom. Pawłowice. 3. L. , wś i gm. , pow. ostrzeszowski, 3 miejsc a L. , wś i kol; b Borek; c Nowa Wieś Neu dorf; , 146 dm. ; 997 mk. , 72 ew. , 922 katol, 3 żyd. ; 251 analf 4. L. , dom. i gm. , pow. ostrzeszowski; 8314 mr. rozl; 6 miejsc a L. , dom. ; b Nowa Wieś; c L. , nadleśn. ; d L. leśn. ; e Różyczka, leśn. ; f Smardze, folw. ; 7 dm. , 241 mk. , 56 ewang. , 185 katol; 66 analf. Poczta w Trzcinicy Strenze o 4 kil; st. kol żel i tel. w Opatowie o 6 kil, w Kępnie o U kil 5. L. , pustkowie, pow. odolanowski, na leży do gm. Czarnego Lasu Schwarzwald; 6 dm. , 52 mk. 6. L. , olędry, pow. średzki, 6 dm. , 56 mk. , 30 ew. , 26 katol; 27 analf. Pocz ta w Nekli o 4 kil, st. kol żel i tel. we Wrze śni o 10 kil. 7. L. , ob. Łaski. M. St. Laski al Erdmanów, niem. Erdmannsberg, wś, pow. sycowski, par. ewang. Międzybor. Laski 1. niem. Leske al. Leski, włośc. wś, pow. malborski, nad strugą Swiętą, śród Żuław malborskich, 1 8 mili od Nytychu, przez który nową kolej żel budują ze Starego Pola do Nowodworu, z przystankiem w Nytychu. Obszaru liczy włók 67, gbur. 14, zagr. 3, katol. 50, ew. 53. men. 36, dm. 18. Parafia i poczta Nytych, szkoła Trępnowo. Odległość od Malborka 1 1 4 mili. Wś L. , jak świadczy jej nazwa, powstała na gruncie wykarczowanych lasów, które tu dawniej się rozciągały. Istnieć musiała już przed przybyciem krzyżaków, inaczejby polskiej tej nazwy nie otrzymała. Krzyżacy urządzili swoje wójtostwo w L. z dworem i folwarkiem, nad którem wójtów osobnych postanowili. Szczególnie hodowali tu koni wiole na potrzeby wojny. R. 1407 liczono wszystkich koni w L. 180, r. 1415 koni 148. R. 1419 wójt tutejszy pobierał czynszów z młynów żyta i pszenicy łasztów 33, słodu korcy 950; , z wiosek czynszu 205 m. , z młyna olejowego 8 m. , od rzeźników 20 kamieni łoju, od rybaków 4 sumy, 8 kóp minogów, 1 kopę szczupaków i t. d. R. 1454 d. 27 lutego przechodziło tu 6000 wojska gdańskiego naprzeciw krzyżakom; na krótki czas obóz urządzili, skąd go potem przenieśli do Kościeliszek. R. 1455 mistrz krzyżacki wydaje rozkaz wójtowi żeby ludzi, co mocniejszych, uzbroił i czekał z nimi przy kościele w Bystrzu Beisterfelde. Z pomiędzy wójtów laskowskich znani są Gunther 1323, Fryderyk 1333, Hans 1338, Jan Pri Laski Laskowa Laski stam 1341, Burchard von Rosenberg 1345, Kirsilie 1350, Erkinbrecht 1361, Henryk v. Gans 1377, Winryk y. Ryndorf 13771384, Wilh. Y. Helfenstein 13841387, Godfryd y. Trostdorf 13871391, Fryd. v. Hechenreyt 1391 1396, Herman v. Gans 1396 1404, Jan y. der Dolle 1404, Zygmunt v. Ramungen 1404 1407, Konrad y. Kunseck 1407, Michel v. Nesse 1413, Piotr v. Mussheim 1413 1415, Alf Y. Suwern 1415, Jerzy v. Seckendorf 1415, Mich. v. Nesse 1418 1419, En gelbrecht Y. Krebs 1419 1420, Itelhansv. Stoffelen 1431, Wilh. y. Helfenstein 1436, Henryk v. Rower 14361438, Kilian V. Exdorf 1438 1440, .. . Slepschenkel 1440, Jan Birkelin 1440, Mik. y. Gilsdorf 1440 1444, Helfryk v. Selbold 1444, Wojciech v. Swettern 1454. Po krzyżakach przejęli tę wieś na własność królowie polscy i folw. swój, do ekonomii malborskiej należący, utrzymy wali; włók było tu wtedy 25. R. 1726 folw. tutejszy zniesiony i zamieniony został na wieś gburską. Ob. Herm. Eckerdt, Kreis Marien burg; Voigt, Namencodex. 2. L. al. Lasek, niem. Lassek, leśn. i os. do nadleśn. Drewniaczek, pow. starogrodzki, w borach tucholskich, nad Czarną wodą. 3 L. M. i W. , dwie wsie, pow. łecki, ob. Laszki 4. L. , os. , pow. świe cki, nad strugą Brzeziną, w lesistej i piaszczy stej okolicy; obszaru mr. 630, bud. 67, dm. 30, katol. 132, ew. 24. Parafia i poczta Śliwice, szkoła Łążek. Kś. F. Laski, potok leśny, wypływający z lasu na granicy Stulska i Iłowa w pow. żydaczowskim. Płynie na połudn. zach. łączkami śród leśnemi, tworząc wzdłuż całego swego biegu granicę między temi gminami. Wpada z lew. brzegu do Kłodnicy, dopływu Dniestru. T. IV, 184, nr. 2. Dług. biegu 4 kil. Br. G. Laskiszkowo, ob. Łaskiszkowo. Laskoń l. wś, pow. obornicki, 10 dm. , 123 mk. , 44 ew. , 79 katol, 60 analf Poczta w Dłu giej Goślinie o 4 kil. , st. kol. żel. i tel. w Ro goźnie o 12 kil. 2. L. Stary, olędry, pow. obornicki, 8 dm. , 73 mk. , 62 ew. , 11 katol. , 27 analf. 3. L. Nowy, olędry, pow. obor nicki, 6 dm. , 59 mk. , 31 ew. , 28 katol, 28 analf. 4. L. , folw. , należy do dom. Długiej Gośliny, 2 dm. , 21 mk. Por. Łashoń, Łoskuń. M. St. Lasków, wś, pow. jędrzejowski, gm. Przęsław, par. Jędrzejów ob. . W 1827 r. wś poklasztorna 17 dm. , 160 mk. Należał L. do klasztoru jędrzejowskiego Dług. III, 371; Kod. dypl pol. t. III, pod r. 1271. Lasków, wś, pow. kobryński. Lasków, przys. do Stobierny, pow. ropczycki, na płn. od Stobierny. Lasków, ob. Laskowo. Lasków, ob. Debesławce. Laskowa 1. wś, pow. jędrzejowski, gm. i par. Wodzisław. W. 1827 r. 40 dm. , 297 mk. 2. L. , pow. kielecki, gm. Niewachlów, par. Kielce. Laskowa 1. wś, pow. limanowski, par. Łososina górna. Leży o 10 kil. od st. poczt. w Limanowy, po obu brzegach rz. Łososiny, lewego dopływu Dunajca, w ciasnej nadrzecznej dolinie i na przyległych wzgórzach. Rozległość obsz. dwors, ról 376, łąk i ogr. 24, pastw. 22, lasu szpilk. 724 mr. ; mniej, posiadł. ról orn. 1146, łąk i ogr. 233, pastw. 175, lasu i zarośli 848 mr. austr. ; dm. 219, mk. 2245 rzym. katol. Gleba w nizinie nad rzeką urodzajne namulisko, na płn. spadzistych pochyłościach chuda owsiana, zaś na płd. żytnia glina. Terytoryum wsi przerzyna gościniec powiatowy, prowadzący od Limanowy do Bochni. Na obsz. dwors, jest młyn i tartak. L. była niegdyś własnością oo. misyonarzy krak. , których fundacyi jest istniejąca dotąd kaplica we dworze, p. w. Niepokal Poczęcia N. Maryi P. , z prawem odprawiania w niej mszy świętej. Teraźniejszy właściciel Żochowski. Graniczy na zachód z Makowicą, na północ z Rozdzielem, na wschód z Kamionką a na południe z Młynnem i Sowlinami. 2. L. z Węgłowicami, wś, pow. wadowicki, 4. 5 kil. od Zatora, gdzie jest parafia rzym. katol i sąd pow. ; leży na prawym brzegu Skawy, 282 m. npm. , i liczy 249 mk. rzym. katol, Pos. wiek. Aug. hr. Potockiego ma obszaru 110 mr. roli. 8 mr. pastw. i 10 mr. lasu; mniejsza 250 mr. roli, 26 mr. łąk i ogr. , 62 mr. pastw. i 23 mr. lasu. Graniczy na północ z Palczowicami, na płdn. z Trzebieczycami, na wsch. z Ryczowem a na zach. z Ryczowem i Zatorem. W XV w. dziedzictwo Laszkowskiego Kornicza Lib. ben. I, 83. M. Ż, S. Laskowa, niem. Lauskowe, wś, pow. mielicki, par. Korzeńsko, st. p. Rawicz. Laskowa, szczyt w Beskidach Wschodnich, w dziale między Kamienicą a Konieczną, 991 m. wys. Laskowa góra, w dziale Karpat skawiańsko rabczańskim, w paśmie Lubonia, na wsch. od Wielkiego Lubonia, po zachodniej stronie doliny Raby, pod 37 42 wsch. dł. g. F. a pod 49 39 7 płn. sz. g. Wznosi się 567 m. npm. Stoki jej pokrywają lasy szpilko we. Br, G, Laskowa wola 1. folw. , pow. radomski, gm. Wolanów, par. Mniszek; odl 18 w. od Radomia; 1 dm. , 8 mk. , 219 mr. ziemi dwors. 2 L. , wś włośc, pow. radomski, gm. Potworów, par. Bukowno, od Radomia w. 29. Gruntu mr. 395, dm. 16, mk. 131. Br. Ch Laskowce, wś, pow. kamieniecki, nad Żwańcem, gm. Dłużek, par. CzarnoKozienice, Laskowce Lasków Laskoń Laskiszkowo Laski mk. 752, ziemi włośc. 632, dwors. 1027 dz. Należała do sstwa kamienieckiego, trzymali ją Koniecpolscy przez 4 dożywocia. August III nadał ją hospodarowi Kantakuzenowi wraz ze sstwem bachtyńskiem Rolle, gdzie tenże życie zakończył w 1760 r. Grunta nader górzyste, kamień wapienny, duże młyny. Własność dawniej Ostrowickich, następnie Chorbkowskich; dm. 121. Dr. M. Laskowce, trzy nieopodal siebie leżące za ścianki w pow. mińskim, przy drodze wiodą cej z Mińska do Przylep; jeden ma osad 9, drugi 5, trzeci 1; miejscowość dość lesista, grunta mierne. Al. Jel. Laskowce po rusku Laskiwci, wś, pow. trębowelski, 20 ML na płd. zach. od Trem bowli, 10 kil. na zach. od sądu powiat, w Budzanowie, 10 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt, w Chmielowce. Na płn. leży Mogiel nica, na wsch. Wierzbowiec, na płd. Wierzbowiec i Kossów w pow. czortkowskim, na zach. Pislawa i Mateuszówka część Dobropola; obie ostatnie miejscowości w pow. bucza ckim. W zach. stronie obszaru nastaje pot. Zwiniacz, dopływ Seretu, i płynie na wsch. , następnie skręca łukiem, na płd. wygiętym, na płn. , potem znowu na wsch, , tworzy mały stawek, wypłynąwszy z niego przybiera kie runek płd. a w końcu wsch. i wchodzi do Wierzbowca. Od praw. i lew. brzegu zasila go w obrębie wsi kilka strug małych. W stro nie płn. zach. , w przysiołku Kulczycach, na staje mała struga i płynie na płn. do Mogiel nicy, gdzie wpada do pot. Kubońki ob. . Za budowania wiejskie leżą w płd. wsch. stronie obszaru cerkiew 351 m. , a w stronie płn. zach. przysiołek Kulczyce al. Kulczyki. W strome płn. wznosi się wzgórze Laskowce do 361 m. Włas. wiek. ma roli orn. 2026, łąk i ogr. 283, pastw, mr, 38; włas. mniej, roli orn. 2468, łąk i ogr. 320, pastw. 42 mr, W r. 1880 było 2210 mk. w gminie, 36 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. z wyjątkiem 350 rzym. katol. Par. rzym. katoł. w Budzanowie; gr. katol. w miejscu, dek. czortkowski, archidyec, lwowska. W L. jest cerkiew pod wezw. śś. Kozmy i Damiana, a w K, pod wezw. św. Michała. Jest także szkoła etat. jednokl. Wś ta wspominana jest w r. 1448 ob. Akta grodz, i ziem. , t. V, str. 163. Tu mianowicie wystawiono dokument, którym Ja nusz z Orynina, podkomorzy kamieniecki, po świadcza, że Mikołaj Zwynączsky przepro wadził dział wsi Hussakowce między siostra mi Anną i Stachną. Wś zwie się tu Leschkowice z dodatkiem villa regalis. Wieś należa ła do dóbr koronnych wojewody podolskie go, starostwa dźwinogródzkiego zwinogrodzkiego. Ob. Czemeryński, Dobra koronne, str. 251 Lu. Dz. Laskowce, pow. czortkowski, wymienia Skorowidz Stupnickiego. W spisie Orthsch. Verzeichniss z r. 1881 jej niema. Laskowethen niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. Budwethen. Laskowice 1. wś, pow. sokołowski, gm. Korczew ob. , par. Knychówek. W 1827 r. 19 dm. , 245 mk. , obecnie 26 dm. , 355 mk, , 1074 mr. obszaru. 2. L. al. Laskowiec, wś włośc, pow. rypiński, gm. Sokołowo, par. Działyń, odl. o 23 w. od Rypina, ma 2 dm. , 12 mk. , 64 mr. gruntu; odłączone od dóbr Wiel gie wraz z folw. Kawno ob. . Por. Frankowo. 3 L. , ob. Laskowiec, Br. Ch, Laskowice 1. niem. Laskowitz, r. 1327, Leskowitz, włośc, wś, pow. suski, przy losie kamionkowskim, po nad strugą do Liwy uchodzącą, blisko granicy pow. sztumskiego i kwidzyńskiego. Obszaru liczy mr. 2375, bud. 95, dm. 60, katol. 137, ew. 306. Parafia Krasnołąka, szkoła w miejscu, poczta Prabuty. Wś L. , w prowincyi dawniejszej Pomezanii a księstwie pruskiem położona, od początku była przez ludność polską osadzona, jak świadczy między innemi polska jej nazwa. W czasie wojny 13letniej z krzyżakami wraz z całą okolicą zburzona długo pustkami leżała. Około połowy XVI w. jeszcze na dobre nieurządzona. R. 1780 mieszkają w L. Schreiber, sołtys, Marcin Schidsik, t. j Szydzikowski, Mich. Chmielewski, Dawid, Michał i Jan Szydzikowie, Michel Schreiber, Krystyan Krzeliński, Jan Przeliński i Jakób Schrotter. R, 1809 na 24 nazw zachodzi 15 polskich. Ob. dr. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 194, 207 i 208. 2. L. , niem. Laskowitz, dok. Leskowitz, 4 miejscowości w pobliżu siebie położone, pow. świecki. Parafia Jeżewo, szkoła Buczek, poczta, st. kol. żel. w miejscu; a L. , rycer, dobra, po nad jeziorem pięknie położono, w okolicy dość jeszcze lesistej, o glebie w ogóle urodzajnej; nowy gotycki przepyszny zamek wznosi się na uroczem wzgórzu tuż przy jeziorze; zabudowania gosp. nowe murowane. W miejscu jest gorzelnia, cegielnia, młyn i tartak. Gospod, poprawne. L. zajmują obszaru ornej roli hekt. 508, łąk 45, pastw. 37, lasu 69, nieuż. 26, wody 226, ogółem hekt. 915, bud. 15, dm. 8, katol. 181, ew. 77. Dziedzic Franciszek Gordon. L. oddawna znajdowały się w ręku szlachty. R. 1442 zachodzi Dytryk v. L. dziedzic. Okolo tego czasu za krzyżaków rozróżniano dwoje dóbr Leskowitz i Ober Leskowitz L. górne. Dziedzic od każdej tej wsi zobowiązany był pełnić służbę wojenną na koniu w zbroi 1 dynst. R. 1580 Niewieściński Maciej dziedzic; b L. , cegielnia, należy do rycer, dóbr, liczy bud. 5, dm. 1; c L. , st. kol. żel. ChojniceTuchola GrudziądzJabłonowo i BydgoszczTczewo; d L. nowe, Laskowice Laskowce Laskowethen Laskowce Laskowitz Laskówka niem. NeuLaskowitz, osada, obszaru liczy mr. 179, bud. 16, dm. 11, katol. 8, ew. 60. Laskowice 1. por. Laszwitz, pow. prądnicki. 2. L. , niem. Laskowitz, 1374 r. Loswicz, wś, pow. grotkowski, par. Odmachów, wła sność dawniej kapituły w Niesie; 24 bud. , 9 dm. , 70 mk. , 7 osad, młyn, 570 mr. ziemi. 3. L. , niem. Loskowitz, 1358 Soloschowicz, 1382 Laskewicz, wś i majorat, pow. olawski, ma ko ściół paraf, ewang. , należy do par. katol. Meleschwitz. Do gminy L. należy folw. Zielony i os. Mościsko. 4. Ł. , niem. Laskowitz wś i dobra, pow. opolski, par. Budkowiee ob. , przy drodze opolskokluczborskiej; 117 bud. , 113 dm. , 932 mk. Dobra mają 7248 mr. ziemi, w tem 5600 lasu; wś 88 os. , 1160 mr. zie mi, kościołek filialny, szkołę, fryszerkę Loui senhütte i dwa pustkowia Wesoła i Szarawara. Słynny browar. F. S. Laskowicka Słoboda, wś i dobra w po łudniowej stronie pow. bobrujskiego, nad rz. Oresą, w okr. polic. hłuskim, na zapadłem, bagnistem Polesiu; wś ma osad 34; dobra, dzie dzictwo Hermana rodzina polska, mają obszaru przeszło 3390 mr. , grunt piaszczysty, łąk do statek. Al. Jel. Laskowicze, daw. nazwa Łyszkowic. Laskowicze, wś, pow. kobryński, na płn. od Janowa. Laskowicze 1. wś poleska w północnej stronie pow. ihumeńskiego, nad rzeczką Łoszyńcem, przy drodze wiodącej ze wsi Źyrówki do Dymitrowicz, w gm. pohoskiej, nieo podal granicy pow. borysowskiego, ma osad włócznych 29, grunta piaszczyste, łąk i pastw. obfitość, miejscowość odludna, okr. polic. be rezyński. 2. L. , dobra w pow. bobrujskim, własność Dobrowolskich, mają obsz. 6543 mr. 3. L. albo Leskowicze, wś w południowej stro nie pow. bobrujskiego, w okr. polic. hłuskim, z zarządem gminy laskowickiej, składającej się z 9 starostw wiejskich, 54 wiosek i prze szło 2000 włościan płci męskiej; wś ma osad 48, miejscowość zapadła poleska, grunta piasz czyste. 4. L. , wś w płnoc. zachod. stronie pow. rzeczyckiego, w okr. polic, kalenkowickim, nad rz. Tremlą, łączy się z dwiema wsiami Kołki zwanemi, ma osad 10, należy do pa rochii kółkowskiej; grunta piaszczyste, miej scowość odludna poleska. 5. L. al, Leskowi cze, wś w pow. mozyrskim, nad Prypecią, z za rządom gminy laskowickiej, składającej się z 11 starostw wiejskich, 44 wsi, 1890 wło ścian płci męskiej, okr. polic. 2 petrykowski, cerkiew; miejscowość nizinna, poleska, obfitu jąca w łąki i ryby. Al. Jel. Laskowicze, dobra, pow. witebski, 2 okr. polic. Nabyte przez Chludzińskich od Mitkiewiczów, mają z folw. Plikówką 1859 dzies. ziemi dworskiej, M. K. Laskowiec 1. al Laskowice, wś, pow. koniński, gm. Goslawice, par. Lichen Łaski, Lib. ben. wymienia L. w par. Morzyslaw I, 237 i II, 16. Leży na wschód północny Komina, odl. 6 w. od t. m. , od rz. Warty w l1 2; powierzchnima 471 mr. , ludn. 210, grunt szczerkowaty, obfituje w łąki, W 1827 r. 11 dm. , 92 mk. 2. L. , kol, pow. lipnowski, gm. Nowogród, par. Działyń, odl. o 19 w. od Lipna, ma 10 dm. , 60 mk. , 303 mr. gruntu, 14 nieuż. 3. L. , wś nad rz. Jabłonką, pow łomżyński, gm. i par. Zambrowo. W 1827 r. 19 dm. , 141 mk. Dobra L. składają się z folwarków L. i FaszkiJabłoń. Rozl. wynosi mr. 1041, grunta orne i ogr. mr. 649, łąk mr. 105, pastw. mr. 63, lasu mr. 196, nieuż, i place mr, 28, bud. mur. 4, z drzewa 13; płodozmian 5 i 11polowy. Wś L. osad 20, z grun. mr. 133. 4. L. , wś i folw. nad rz. Narwią, pow. ostrołęcki, gm. i par. Rzekuń. W 1827 r. 7 dm. , 62 mk. , obecnie 142 mk. Folw. został rozparcelowany w 1882 r. Miał rozl. mr. 1072, grunta orne i ogr. mr, 297, łąk mr. 35, pastw. mr. 52, lasu mr. 602, zarośli mr. 7, wody mr. 49, nieuż, i place mr. 28, bud. mur. 2, z drzewa 5. Wś L. osad 21, z grun. mr. 21. 5. L. , wś szlach. , pow. szczuczyński, gm. Grabowo, par. Lachowo. 6. L. , por. Laskowice. Br. Ok Laskowiec, ob. Leskowiec. Laskowitz niem. , ob. Laskowice, Laskowizna 1. por. Cygów. 2. L. , wś włośc, pow. ostrowski, gm. Poręby, par. Brok, nad bezimienną strugą. Jako wś czynszowa wchodziła w skład dóbr bisk. płock. , następnie, po zabraniu tychże na rzecz skarbu, w skład dóbr narodowych Brok. W 1819 r. znajdujemy 11 rolników, opłacających 248 dp. 22 1 3 gr. czynszu, 18 złp. hyberny, wysiewających 41 1 2 korc. jarzyny i tyleż oziminy i zbierających 25 fur siana; 71 mk. , 14 dm. Niektórzy z gospodarzy posiadali łąki bartne i etatowe, z pierwszych płacili 14 złp. 19 gr. , z drugich 6 złp. 10 gr. ; mieli prawo rąbać drzewo z lasu na opał i pasać w lesie bydło. Dzieci posyłali do szkoły w Broku. W 1827 r. 13 dm. , 94 mk. W 1858 r. 11 osad rolnych. W 1858 i 1859 urządzono wś kolonialnie; utworzono osadę strzelecką 16 mr. i pod nią oddzielono 327 mr. ; na tej przestrzeni oddzielono 13 osad rolnych po 24 26 mórg. i karczmę. Czynsz przed upływem lat wolnych oznaczono na 63 rs. 41 kop. , po upływie 105 rs. 9 kop. 3. L. , os. leśna, pow. lipnowski, ob. Dobrzejowice. Laskówka 1. odporyszowska, wś w pow. dąbrowskim, nad małym bezimiennym potokiem w równiach, na wschód od Żabna; należy do parafii rzym. katol. w Odporyszowie a urzędu poczt. w Żabnie, liczy 260 mk. rzym. kat. , z których 23 przebywa stale na obszarze większej własności Alek. Ant. Dobrzyńskiego, wy Laskowice Laskowice Laskowicka Laskowicze Laskowiec Laskowizna Laskówki noszącym ziemi 130 mr. roli, 24 mr. łąk i ogr, i 2 mr. pastw. ; pos. mniej. ma 445 mr. roli, 94 mr. łąk i ogr. , 61 mr. pastw. i 6 mr lasu. Graniczy na północ z Żelazówką, na wschód z Brnikiem, na płdn. z Chorążcem a na zach. z Sieradza. W XV w. własność Jana Rabsztyńskiego z Kraśnika Lib. ben. I, 12. 2. L. delastowska, wś na prawym brzegu Wi sły, w urodzajnej równinie pow. dąbrowskie go, należy do parafii rzym. katol. w Szczuci nie, skąd jest o 0. 7 kil. odległa. Pos. wiek. ma obszaru w ogóle 146 mr. ; mniejsza 162 mr. roli, 17 mr. łąk i ogr. i 34 mr. pastw. Lu dności ma 394 rzym. katol. Graniczy na za chód z Odmętem, na płdn. z Wojcyną i Delastowicami, na wschód z Lubaczem. 3. L. , wś w pow. brzozowskim, nad potokiem Dąbrową, uchodzącym z lew. brzegu do Sanu, leży w oko licy pagórkowatej i lesistej, na północ öd go ścińca z Dubiecka do Domaradza. Od zach. i płn. jest otoczona lasami pokrywającemi wzgórza, które w najwyższym punkcie sięgają 419 m. bezwzględnej wysokości. Ta wś, bę dąca częścią Bachórza, ma 687 mk. , z których 161 jest rzym. katol. a 526 gr. katol; należy do par. gr. katol. w Bachórzu, rzym. katol. w Jaworniku polskim a urzędu poczt. w Dynowie, skąd jest o 9 kil. odległą. Pos. wiek. p. Fran. Skrzyńskiego wynosi obszaru 224 mr. roli, 23 mr. łąk i ogr. , 24 mr. pastw. i 423 mr. lasu; mniej. 626 mr. roli, 79 mr. łąk, 86 mr. pastw. i 83 mr. lasu. Graniczy na zachód z Kossową, na płdn. z Chodorówką. 4. L. , przys. do Kosztowy w pow. brzozowskim, leży na zach. od Kosztowy a wsch. od wsi Laskówki i liczy 33 mk. Por. Cygański potok 5. L. , mały przys. , złożony z kilku chat, na prawym brzegu Wisły zbudowanych, które należą do Płaszowa w pow. krakowskim. 6. L. , przys. do Złotnik. 7. L. , przys. do Chorążca. 8. L. , ob. Laskawki, Mac, Laskówka. pot. , ob. Dąbrowa, t. I, 930. Laskówki, ob. Burkanów, Laskowko, folw. , pow. pleszewski, nałoży do dom. Klenki; 3 dm. , 24 mk. Łaskownica 1. olędry, pow. szubiński, 25 dm. , 219 mk, 81 ew. , 138 kat. , 90 analf. Poczta, gośc. w Gromadnie o 5 kil. , st, kol. żel. i tel. w Osieku o 15 kil. 2. L. , folw. , pow. szubiński, należy do dom. Smoguleckiej wsi, 7 dm. 5 75 mk. 3. L. Mała, wś, pow. wągrowiecki, 2 dm. , 30 mk. , wszyscy katol. , 10 analf. 4. L. Mała, dom. , pow. wągrowiecki, 1439 mr. rozl. , 7 dm. , 132 mk. , 41 ew. , 91 katol. , 64 analf. Poczta, tel. w Gołańczy o 5 kil, st. kol. żel. Budzyń o 19 Kil 5. L. Wielka, dom. , pow. wągrowiecki, 2084 mr. rozl, 7 dm. , 141 mk. , 25 ew. , 116 katol, 59 analf. Pocz. , tel. w Gołańczy o 5 kil, st, kol żel Budzyń o 19 kil Dawniej własność Do mańskiego. M. St. Laskowo 1. głuche i L. jakuszewo, wsie, pow. radzymiński, gm. Małopole, par. Dąbrówka. Należały do dóbr Jadów ob. . Folw. L. Głuchy i L. Wszebory lit. A. z wsiami Lasko woGłuchy i Wszebory lit. A. , od Tłuszcz w. 5, od rz. Bugu w. 6, rozl mr. 682, grunta or ne i ogr. mr. 327, łąk mr. 8, pastw. mr. 123, wody mr. 1, lasu mr. 195, nieuż, i placo mr. 16, zarośli mr. 12, bud. mur. 4, z drzewa 9. Wś LaskowoGłuchy osad 15, z grun. mr. 42; wś Wszebory lit. A. osad 3, z grun. mr. 83. Folw. L. Jakuszewo, od Tłuszcza w. 7, od rz. Bugu w. 5, rozl mr. 888, grunta orne i ogr. mr. 391, pastw. mr. 193, lasu mr. 277, nieuż. i place mr. 27, bud. z drzewa 13. Wś L. Ja kuszewo osad 10, z grun. mr. 27. 2. L. , wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Płutyszki, odl 30 w. od Maryampola, ma 8 dm. , 80 mk. Br. Ch. Laskowo, wś włośc, pow. dzisieński, o 102 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 8 dm. , 110 mk 1866. Laskowo 1. wś, pow. obornicki, 10 dm. , 104 mk. , 48 ew. , 56 katol, 33 analf. Poczta, tel. i st. kol żel w Rogóźnie o 5 kil 2. L. , dom. , 579 mr. rozl, 3 dm. , 40 mk. , 18 ew. , 22 katol, 13 analf. 3. L. lub Lasków, wś i gm. , pow. chodzieski, 3 miejsc a L. Stare, wś; b L. Nowe kolonia; c L. , folw. ; 1532 mr. rozl, 60 dm. , 511 mk, 372 ew. , 134 katol, 5 żydów, 178 analf. Poczta, tel. w Szamocinie o 2 kil, st. kol żel w Białośliwiu o 9 kil Pod wsią odkryto szaniec szwedzki i wykopano urny; szaniec znajduje się na lewym brzegu Noteci w końcu starej tamy, naprzeciwko szańca pod Wolskiem, niedaleko miasta Szamocina. 4. L. , dom. i gm. , pow. wągrowiecki, 3675 mr. rozl, 3 miejsc a L. , dom. , folwarki b Wygnowo; c Nowy Międzychód; 14 dm. , 219 mk. , 15 ew, , 204 kat. , 107 analf. Poczta, tel. i gośc w Łopiennie o 2 kil; st, kol żel w Gnieźnie o 20 kil Własność hr. Stanisława Sokolnickiego. Łaski, Lib. ben. I, 86. 5. L. , osada, pow. inowrocławski, 1 dm. , 4 mk. , należy do miasta i gm. Strzelna. Laskowska wólka, wś, pow. grójecki, gm. Nowa Wieś, par. Warka. Laskowskie, wś, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny; odl 39 w. od Suwałk, ma 11 dm. , 88 mk. Wchodziła do składu ekonomii rządowej Kadaryszki ob. . Laskowszczyzna, folw. pryw. , pow. wilejski, o 46 w. od m. Wilejki, 1 dm. , 18 mieszk. 1866. Laskowy, Laskówko, ob. Klęka. Laśmiady, niem. Lassmiaden al Laszmiaden, wś nad jez. tej samej nazwy w pow. łeckim na pol Mazurach w Prusach wschodnich, osa Laskówka Laskówka Laskowko Laskowo Laskowska Laskowskie Laskowszczyzna Laskowy Lasomin Lasochów Lasocice Lasocin Lasocina Lasogóry Lasoki dzona na prawie chełmińskiem; ma swą szko lę; stacya poczt. Grabnik; r. 1857 było 88 mk. we wsi. Kś. Fr. Laśmiady, niem. Gr, Lasmiaden, al. Lasmiaden al. LaszmiadenSee, znaczne jez. na pol. Mazurach w pow. łeckim; zachodnia odnoga nazywa się Ułówka. Do jez. tego wpływa z północnej strony rzeka Hasna, która po za jeziorem zowie się rzeką Ełk. Por. t. II, str. 351 i 507. Kś. Fr. La Smiz, nazwa rozrzuconych chat w Pojanie Stampi, w pow. kimpoluńskim. Br. G. Lasnig, ob. Laasnig niem. . Laśniki. dziś Łaźniki ob. . Lasochów, wś i folw. , pow. jędrzejowski, gm. Małogoszcz, par. Kozłów Łaski, Lib. ben. I, 582. W 1827 r. 10 dm. , 105 mk. Dobra L. składają się z folw. L. , Jawornik, osady młynarskiej Pierzchnica; wsi L. i Wiśnicz, Rozl. wynosi mr. 2078, grunta orne i ogr. mr. 525, łąk mr. 94, pastw. mr. 214, wody mr. 3, lasu mr. 960, zarośli mr. 216, nieuż. i place mr. 66, bud. mur. 3, z drzewa 17, młyn wodny, dwie rzeczki bez nazwy przepływają tworząc staw są pokłady kamienia wapiennego. Wś L. osad 39, z grun. mr. 130; wś Wi śnicz osad 22, z grun. mr. 333. A. Pal, Lasochy, wś, pow. tomaszowski, gm. i par. Tomaszów. Fabryka posadzek z produkcya na 14400 rs. i parowa fabryka gontów. Lasocice, ob. Krasne i Lasocice, pow. limanowski. Czyt. Długosz, Lib. ben. III. 276, 279. Por. Jodłownik. Lasocin 1. wś, pow. sochaczewski, gm. Łazy, par. Brochów. Ma szkołę początkową. 2. L. , wś, pow. gostyński, gm. i par. Kiernozia. Ma dm. 6, mk. 49, zajmuje przestrzeni mr. 178 gruntu żytniego. Utworzona na gruntach folw. Czerniew ob. . 3. L. Wś t. n. wymienia Łaski, Lib. ben. , 470 72, w parafii Krośniewice. 4. L. , os. miejska, dawn. mko, pow. opatowski, gm. i par. Lasocin; odl. 5 w. od Wisły, 28 w. od Sandomierza, 26 w. od Opatowa, 167 w. od Warszawy. Posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową i urząd gminny. W 1827 r. było tu 118 dm. i 564 mk. , obecnie jest 105 dm. , 820 mk. i 1028 mr. ziemi do mieszczan należącej. L. został założony w 1547 r. przez Andrzeja Lasockiego podkomorzego i podsędka lubelskiego. W 1549 r. Zygmunt August nadał mu prawo magdeburskie. Kościół parafialny niewiadomej erekcyi, obecny z XVII w. pochodzi. Szkoła istnieje tu od 1834 r. Około 1860 r. ludność trudniła się wyrobem płótna grubego w ilości do 15000 łokci rocznie. Par. L. , dek. opatowski 1190 dusz. Gmina L. należy do sądu gm. okr. IV w Ożarowie, gdzie i st. poczt. , ma 10298 mr. obszaru, 2385 mieszk. i 335 dm. W skład gm. wchodzą Biedrzychów, Czachów, Dębno wś, Dębno os. włośc, Góry, Janów, Janopol, Karsy, Kruków, Łęg dębiński, Ł. rachowski, Lasocin, Łubowa, Leśnictwo ożarow skie, Linów, Maruszew, Piotrów, Scięgno. For. Dębno nadbrzeżne, 5. L. , wś, pow. włoszczow ski, gm. Oleszno, par. Mnin. W 1827 r. 27 dm. , 256 mk. Jest tu huta żelazna, założona w 1833 r. Dobra L. podług wiadomości z r. 1866 składają się z folw. L. i Wysoka Góra; wsi L. , Ewelinowo, Skałka, Niemiecka Skał ka. Rozl. dominialna wynosi mr. 3464. Wś L. osad 40, z grun. mr. 639; wś Ewelinowo osad 31, z grun. mr. 253; wś Skałka osad 9, z grun. mr. 118; wś Niemiecka Skałka osad 11, z grun. mr. 135. 6. L. , wś, pow. płocki, gm. Swięcice, par. Orszymowo, odl. o 32 w. od Płocka, ma 21 dm. , 211 mk, , 660 mr. grun. . 41 nieuż. W 1827 r. 16 dm. , 105 mk. We dług Tow. Kred. Ziemsk. folw. L. , od rz. Wi sły w. 7, rozl. mr 606, grunta orno i ogr. mr. 509. łąk mr. 43, pastw. mr. 1, wody mr. 2, lasu mr. 9, nieuż. i place mr. 30, w osadach młynarskiej, kowalskiej i karczemnej mr. 11, bud mur. 4, z drzewa 9; płodozmian 4 i 11 po lowy, wiatrak. Wś L. osad 24, z gruntem mr. 98. Br. Ch. Lasocina, Lasosina al. Łososina, rzeczka, bierze początek pod wsią Grzymalkowem, na granicy pow. koneckiego, płynie ku południo wi przez Wólkę, Kuźniaki, Piotrowice, Rudę Strawczyńska, Fanisławice, Rudę Fanisławską, na wschód Małagoszczy tworzy część gra nicy pow. jędrzejowskiego i na zachód od Wymysłowa wpada z lew. brzegu do Nidy. Dłu ga 25 w. Przyjmuje pod Rudą Strawczyńską z lewego brzegu Czarny stok. Powyżej Rudy Fanisławskiej idzie od L. odnoga ku wschodo wi a później ku południowi koło Miedzianki, Polichna, Jednie, łącząca się pod Wymysłowem także z Nidą, poniżej pierwszego ujścia. We dług mapy Reymanna 154 A pod Mie dzianką waga wody dzieli się i ku północy płynie odnoga jedna do Lasociny, a druga ku połudn. do Nidy. J. Bliz. Lasogóry 1. folw. , pow. trocki, 4 okr. adm. , o 62 w. od Trok, par. Merecz; należał 1850 r. do Godzczewskiego i miał 740 dz. ziemi. E. 1866 34 mk. katol. , kaplica, gorzelnia. 2. L. , zaśc. szlach. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 51 w. od Trok, 3 dm. , 17 mk. katol. 1866. 3. L. , folw. , pow. wiłkomierski, par. dziewałtowska, własność Lewandowskiego. Lasoki, ob. Lasaki i Dzierzgowice. Lasomin, wś, pow. nowomiński, gm. i par. Siennica, W 1827 r. 12 dm. , 98 mk. Folw. L. z wsiami L. , Kośminy, Chełst i Łysa góra, rozl. mr. 881, grunta orne i ogr. mr. 281, łąk mr. 68, pastw. mr. 148, wody mr. 2, lasu mr. 349, nieuż, i place mr. 33, bud. mur. 1, z drzewa 12, młyn wodny, pokłady torfu. Wś L. Laśmiady Lasnig Lasowa Lasonek Lasopol Lasopole Lasosina Lasota Lasotka Lasotki Lasoń os. 27, z grun. mr. 65; wieś Kośmin os. 11, z grun. mr. 147; wś Chełst os. 4, z grun. mr. 22; wś Łysa góra os. 2, z grun. mr. 29. Lasoń, wś, pow. nowo aleksandryjski, gm. Irena, par. Bobrowniki. Ma 6 dm. , 41 mieszk. Por. Dęblin, Lasonek, os. młyn. , pow. jędrzejowski, gm. Złotniki, par. Rembieszyce. Lasopol, folw. , pow. wiłkomierski, par. żmujdecka, własność Józefa Kossko. Lasopole, wś, pow. grójecki, gm. i par. Drwalew ob. . W 1827 r. 7 dm. , 50 mk. Lasosina, ob Lasocina. Lasota, Lasach, Lason, Las, Lasek, rozmaite formy dawnego imienia, dały początek nazwom Lasocin, Lasołki, Lasowice, a zapewae i wielu nazwom takim, jak Laski, Laskowo, Laskowizna, Br, Ch. Lasota, pow. wieluński, gm. Bolesławiec, par. Mieleszyn, os. rząd. , podana w spisie z 1827 r. 1 dm. . 18 mk. Lasota. Tem mianem nazywano dawniej wzgórza wapienne koło Podgórza, na południe od Krakowa, po południowym brzegu Wisły, dziś powszechnie Krzemionkami ob. 0 zwane. Lasotna góra nad Wisłą jak czy tamy u Marcina Bielskiego w jego Kronice świata. Również napotykamy nazwę, , Lasocina, ,, Lasotnia na te wzgórza. Do opisu danego w art. Krzemionki dodajemy tutaj następujące wiadomostki historyczne. Ludwik, król węgierski, przybywając do Polski w celu objęcia tronu polskiego, w listopadzie r. 1370, , gdy się zbliżał ku miastu, pokazały się pod purpurowemi chorągwiami cechy, stojące przodkiem przy górze Lasocinie, gdzie też i magistrat miejski, pod udzielną swoją chorągwią stojący, klucze miasta oddał Naruszewicz, Hist. Nar. Fol. wyd. Turowskiego. W Krakowie 1860, t. 6, str. 7. R. 1375 nabył Kraków prawem własności tę górę na swe potrzeby. Z kamieni tu wydobywanych wszystkie prawie mury około stolicy zostały wystawione, jakoteż fundamenty różnych świątyń i gmachów założone. Po przejściu tej części Polski pod rządy austryackie, własność góry Lasoty zawarowaną została dla Krakowa. Gdy w lutym 1424 r. cesarz Zygmunt przybywał na koronacyą Zofii, księżniczki kijowskiej, czwartej żony Jagiełły, królowa Zofia w pięci set koni zajechała mu drogę na górę Lasotyńską y tamże ziemię kobiercami kazawszy wszędzie usłać, cesarza z Barbarą, jego żoną, witała którą na złociste sanie do siebie wziąwszy, jechała tak z nią aż na zamek Marcin Bielski. W pobliżu mogiły Krakusa wznosi się na tych wzgórzach kościołek p. w. św. Benedykta, a że nie posiada funduszu na utrzymanie księdza, odprawia się w nim nabożeństwo rzadko. Jest on dosyć dawnej fundacyi. W przywileju danym w Korczynie 30 maja 1254 r. , mocą którego Bolesław Wstydliwy zakonnicom premonstrantkom na Zwierzyńcu nadaje wsi, czy tamy, , mons ante Cracoviam cum ecclesia sancti Benedicti cum Płaszow cum taberna, pratis, Silva et stagnis. Zatem kośsiołek ten istniał w XIII w. Br. G. Lasota, niem. Lassoth, 1368 Lessecht, 1379 Lessoth, wś i dwa sołectwa, pow. nissański, par. Riemertsbeide, dawne dobra biskupie; 68 bud. , 99 dm. , 796 mk. , 2755 mr. ziemi, 75 ob. włośc. F. S. Lasotka, wś i os. , pow. sochaczewski, gm. i par. Iłów. Lasotki, wś nad rz. Skrwą, pow. lipnoweki, gm. Brudzeń, par. Siecień, odl. o 37 w. od Lipna, ma 12 dm. , 114 mk. Obszar dworski należy do dóbr Siecień i ma rozl. mr. 358, grunta orne i ogr. mr. 246, lasu mr. 101, nieuż, i place mr. 11, bud. mur. 2, z drzewa 6; płodozmian 16polowy. Wś L. osad 15, z grun. mr. 26. Czyt. Kod. dypl. pol II, 489. Lasoty, wś włośc, pow, rypiński, gm. Pręczki, par. Rogowo, odl. o 7 w. od Rypina, 14 dm. , 90 mk. , 108 mr. gruntu. Dobra L. z folw. Rojki ob. mają 455 mr. obszaru ziemi ornej, 135 mr. łąk i 15 mr. lasu. Wś L. i Rejki os. 32, gruntu mr. 146. Lasowa 1. karczma koło Opaki, na obsz. dwors. Lubaczów, w pow. cieszanowskim. 2. L. , grupa domów w Ulicku Soredkiewicz, pow. Rawa ruska. 3. L. al. Na Lasowych, Lisowy, część wsi Kulawej w pow. żółkiewskim. 4. L. , grupa domów w płd. zach. stronie Rozdziałowa w pow. sokalskim. 5. L. Krowica, ob. KrowicaL. 6. LRuda, ob. R. . L. 7. L. werchracka, grupa domów w Werchracie, pow. Rawa ruska. Lasowa, potok znaczny, wytryska w obr. wsi Bednarki, w pow. gorlickim, w południowej jej stronie, ze źródeł leśnych; płynie nasamprzód na północ przez łąki bednareckie, zasilając się licznemi strugami leśnemi i łącznemi. We wsi Bednarce, od której przyjmuje nazwę Bednarki, zwraca się krętym biegiem na wschód, a przerznąwszy dwa razy gościniec gorlickożmigrodzki, przechodzi w pow. jasielski, zwłaszcza zrasza obszar Woli cieklińskiej, gdzie zwraca się na północ i w tym kierunku podąża przez wsi Cieklin, Dzielec, Radość i Osobnicę, w której, przyjąwszy z lew. brzegu potok od Harklowej płynący, wpada z praw. brzegu do Ropy. We wsi Osobnicy rozlewa się w szerokie koryto i tutaj na górnym końcu wsi przyjmuje z lew. brzegu potok Lipinki z Rybiną. Długość biegu czyni 22 kil. Spadek wód podają następujące liczby około 600 m. źródła; 358 m. most na gościńcu na wschodnim końcu wsi Bednarki; 314 m. Wola Cieklińska; 230 m. ujście. Br. G. Lasoń Lasowce Lasowcy Lasowianie Lasowice Lasowa Buda, rus. Lesowaja Buda, st. po cztowa, pow. rohaczewski gub. mobilewskiej. ; Lasowce 1. al. Nalesie, część Małnowskiej Woli, pow. mościski. 2. L. , część Piasków, pow. brodzki. Lasowcy Borowcy, Lisowiaki, Grębowianie. Tak zowie W. Pol mieszk. b. puszczy sandomierskiej. Czyt. art. Matusiaka w Rozpr. Wydz. filol. Akad. Umiej. VIII. Lasowce l. grupa domów w Stołpinie; w pow. brodzkim. 2. L. , część Toporowa w pow. brodzkim. 3. L. , część Turzego w pow. brodzkim. 4. L. , część Przewłocznej w pow. brodzkim, 5. L. al. L. bruśnieńskie, Szewczyki, Lisowy, część Brusna starego w pow. cieszanowskim. 6. L. , część Krowicy Lasowej w pow. cieszanowskim. 7. L. al. Lesiowy, i część Gajów niżnych w pow. drohobyckim. 8. j L. al. Kaszakowski, poszczególne domy w Dobrotworze, pow. Kamionka strumiłłowa. 9. L. , część Gołogór w pow. złoczowskim. 10. L. Chatki al. Chaty, Chałupki w lesie, grupa domów i leśniczówka w Michałowicach, w pow. drohobyckim. 11. L. Gaje al. G. L. , Na lesie, po rusku Haji lisowe, część Radruża, pow. Rawa ruska. Lasowianie, os. w Ortowicach, pow. kozielski. Lasowice, kol. , pow. radomski, gm. Gzowice, par. Radom, odl. 7 w. od Radomia. Ma 13 dm. , 114 mk. , 278 mr. ziemi. Lasowice al. Leźwice, niem. Lesewitz, dwie wsie włośc. w pow. malborskim, nad lewym brzegiem Nogaty, śród malborskich żuław a L. Wielkie, niem. Gr. Lesewitz, włośc. wś kościelna, stąd lindenowska łacha bierze swój początek. Obszaru obejmuje włók 157, gbur. posiadł. 15, zagr. 18, katol. 249, ew. 216, men. 29, dm. 47. W miejscu są kościoły paraf. katolicki, luter. i szkoła; poczta Malbork, dokąd odległość wynosi 1 mile. Większych posiadaczy Groesgrundbesitzer jest tu 8 Eduard Dohring hekt. 114, Adolf Froweck 57, Jan Janzen 82, Rudolf Tornier 81, Jak. Wiebo 152, Gerard Wiebe 116, Franc Wolf 75, Fryd. Zimmermann 94 hekt. Wś L. założona jest na wykarczowanym lesie, który dawniej po nad Nogatą się ciągnął. Jak imię jej polskie, od tegoż lasu wzięte, potwierdza, istniała przed przybyciem krzyżaków, ludnością polską osadzona. Także pogańskie odkryte cmentarzyska stwierdzają jej starożytność. Przy wsi natrafiono nowszemi czasy na groby t. z. rzędowe, z urnami odosobnionemi mieszane. Liczne przedmioty z tego cmentarzyska wydobyte przechowują się u p. Marszalla w Malborku; między innemi jest też jedna urna szklana. Bo odkryć przypadkowych należy starożytny toporek tu znaleziony. Krzyżacy wystawili dla tej wsi pierwszy swój znany przywilej r. 1350 przez mistrza w. Dusmera von Arnsberg; każde 5 włók czynszowało im po 200 korcy jęczm. Obok wsi włościańskiej utrzymywali dwór swój i folwark. którym osobni rządzcy Pfleger zawiadywali. Miano wicie wiele koni hodowali tu na potrzeby wojenne i inny użytek. R. 1407 liczono koni różnych 130. Do tego dworu czynszowały wioski Blumstein, Tamme i Tragheim; także i zarządzca warnawskiego dworu podlegał La sowicom. R. 1419 z 3 wiatraków pobierał dwór czynszu 10 łaszt. żyta; 4 karczmy istniały wtedy we wsi, Niemniej i kościół paraf. istniał tu od początku. R. 1410 woda Nogatu tak mała była, że Polacy wygodnie na wozach przepławiali się przez tę rzekę. Z pomiędzy rządzców lasowickich znani są Zygfryd von Grans 1381, Bertold von Loubheim 1381 1381, Henryk von Haase 1381 1384, Bertold von Bucheim 1384 1387, Zygfryd Gans 1387 1388, Henryk von Harder 1388, Piotr von Gondolsheim 1388 1391, Konrad von Baldersheim 1391 1394, Ulryk von Jaginsdorf 1394 1407, Henryk Stober 1407, Rychard von Nedirwig 1413s Jan von der Capell 1413, .. . von Westerstetten 1415, Hans von Schauenburg 1415 1416, Michał von Nesse 1418 1419, Jan von Posern 1419 1420, .. .. von Amberg 1420 1427, Konrad von Helmsdorf 1427 1432, .. .. von Kalb 1432. Jan von Remchingen 1440, Hans von Kottenheim 1469. Zniemczeni tutejsi mieszkańcy niemal od początku skłonni byli do luteranizmu. R. 1565 przybył tu pierwszy pastor luterski Baltazar Richter. Odtąd przez dłuższy czas trzymali kościół luteranie. Następnie jednak wydać musieli napowrót katolikom. Teraz prywatne tylko na bożeństwo odprawiali. R. 1711 mimo protestów i zakazów bisk. chełmińskiego Potockiego nowy zbór sobie zbudowali, który aż dotąd trzymają. Ob. Herm. Eckerdt, Kreis Marienbürg; G. Ossowski, Mapa archeol. Prus zachodnich, b L. Małe, niem. Kl. Lesewitz, włośc. wś, obejmuje włók 54, gbur. 9, katol. 111, ew. 85, men. 19, dm. 9. Parafia i szkoła L. Wielkie, poczta Malbork, dokąd odległość wynosi 1 1 4 mili. Do większych posiadaczy należy tu Abraham Entz, roli ornej ma hekt. 50, łąk 17, ogółem obszaru 68. 89 hekt. Kś. F. Lasowice 1. niem. Lassowitz, 1297 Labovicz, 1534 Deutsch Lasowitz, dwie wsie, pow. olesiński a WielkieL. , o pół mili od Szumiradu; 143 bud. , 90 dm. , 796 mk. Dobra z folw. L. , Trzebiczyn i Chudoba mają 3000 mr. ziemi oprócz lasu; wś 73 osad, 1500 mr. ziemi, kościół paraf. katol. i filialny do Kluczborka ewang. b MałeL. , bliżej Oleszna; 59 bud. , 91 dm. , 903 mk. Dobra mają 7216 mr. ; wś 75 osad, 1339 mr. ziemi, kościół filialny do Wiel Lasowa Buda Lasowa kich L. Far. W. L. dek. bogacickiego 1869 r. miała 1434 katol, 1203 ewang. , 10 izr. St. M. L. dr. żel. z Kluczborka do Bytomia, o 7 kil. od Kluczborka. Por. Gronowice. 2. L. , niem. Lassowitz, wś i dobra, pow. bytomski, par. Stare Tarnowice; 13 bud. , 49 dm. , 648 rak. Wś ma 25 osad, 439 mr. ziemi, młyn wodny. Dawniej były tu kopalnie ołowiu i węglarnia. 3. L. , por. Laszwitz, pow. grotkowski. F. S. Lasowicze, Lisowicze, ob. Lisowicze. Lasowiec, niem. Lasswitz 1. wś, pow. wschowski, 121 dm. , 800 mk, , 680 ew. , 120 katol. , 92 analf. Kościół ewang. paraf. dyec. poznańskiej kalwińskiej Unitätsgemeinden. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Lesznie Lissa o 5 kil. 2. L. , dom, leśniczego, 1 dm. , 2 mk. katol. M. St. Lasowiec właściwie Osowiec ob. , niem. Koenigshuld, pow. opolski. Lasowiec, potok podgórski, wytryska z lasu Bzowacza, w zachodniej stronie wsi Hwozda, w pow. nadwórniańskim, i po krótkim biegu, bo ledwie 2 kil. wynoszącym, uchodzi w tejże wsi do Łukawca małego. Br. G. Lasowiki 1. część Podhorzec, pow. złoczowski, 2. L. , na Zalesiu, część Czernicy, pow. brodzki. Lasówka, wś nad rz. Hujwą, pow. żytomierski. Lasówka, grupa domów w Płaszowie, wsi w pow. wielickim. Br. G. Lasówka, potok podgórski, wy tryska w obr. gm. Siekierczyny, w pow. limanowskim, u po łudniowych stóp Łysej góry 702 m. . Płynie w kierunku północnowschodnim i w tejże wsi uchodzi z praw. brzegu do Słomki, dopływu Dunajca. Długość biegu 4 kil. Br. G. Lasówko, wś, pow. bukowski, 8 dm. , 59 mk. , 41 ew. , 18 katol, , 11 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel w Grodzisku o 5 kil. Lasowy, tak się zowią pewne grupy domostw w Bołożynowie, pow. brodzki; w Remizowcach, pow. złoczowski; w Wicyniu, pow. złoczowski i w Reklińcu, pow. żółkiewski. Por. Lesowa. Lasowy 1. potok, wytryska w lesie Olszówkami zwanym, w obr. Szczepanowie, w pow. tarnowskim, płynie na północ przez Szczepanowice i poniżej folwarku uchodzi z prawego brzegu do Dunajca. Długość biegu 5 kil. 2. L. , potok, wytryska w obr. gminy Lutorysza, w pow. rzeszowskim, , z lasu Boguchwalskiego z pod Babiej góry, dwiema strugami łączącemi się we wsi Lutoryszu. Przepływa tę wś w kierunku wschodnim i na granicy Lutorysza z Zarzycami uchodzi z lewego brzegu do Wisłoki. Dług. biegu 6 kil. Br. G. Lassa, attyn. dóbr Gostkowo, pow. pułtuski. Ob. Gostkowo. Lassaken niem, , ob. Lesoki, Laski, Lasaki, Lasschaw dok. , ob. Łaszewo. Lassek niem. , ob. Lasek. Lassen niem. , łot. Laszumujża, troje dóbr w pow. iłłukszciańskim Kurlandyi, par. Iłłukszta i Ueberlauz. Lassenbek niem. , dobra w Kurlandyi, pow. iłłukszciański, par. Ueberlauz. Lassenitz, Alt i Neu niem. , ob. Łosienice, Lasserre niem. , folw. do Lubna, pow. wałecki, bud. 9, dm. 4, katol. 8, ew. 43. Far. Wałcz, szkoła Lubno, pocz. Gostomia. Ks. F. Lassew, ob. Lasew. Lassew dok. , ob. Łaszewo, Lassien dok. , ob. Łasin. Lassinitz 1. Alt niem. , ob. Łosienice Stare, 2. L. Neu niem. , ob. Łosienice Nowe. Lassmiaden niem. , ob. Laśmiady. Lassnykj dok. , ob. Łaźniki. Lassoth niem. , ob. Lasota, Lassowitz niem. , ob. Lasowice. Lassowa, ob. Lisewo. Lassowiec, ob. Lasowiec. Lasswitz niem. , ob. Laszwitz, Lasowiec, Łasocice. Lasswitz niem. , st. dr. żel. z Leszna do Głogowy, o 7, kil. od Leszna. Lastenia, mała wioska rządowa w uszyckim pow. , nad rz. Pobujanką, w gm. i par Mińkowce, z Siworogami ma 802 mk. i 985 dzies. ziemi; wieś ta skonfiskowana Marchockim. Lr. M. Lasunowo 1. folw. pryw. nad rz. Łuczajką, pow. wilejski, o 70 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Gruzdowo, 1 dm. , 9 mk. katol. 2. L. , folw. pryw. , nad rz. Łuczajką, pow. wilejski, o 70 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Gruzdowo, 1 dm. , 8 mk. katol. 3. L. , folw. szlach. nad Płaskuwką, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 49 w. od Święcian, 1 dm. , 15 mk. katol. 1866. Lasuny, zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 85 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. duniłowicka, 3 dm. , 24 mk. katol. 1866. Lasy, cztery folwarki, pow. szawelski, gm. i par. krukowska, o 2 mile od Janiszek a rozl. 8 włók, niegdyś Kuleszów, dziś Kolan kowskiego Witolda; b rozl. 8 włók, własność Teofila Kowalewskiego; c rozl. 8 włók, wła sność Macieja i Romualda Kuleszów; d rozl 7 włók, własność Mirona Cierpińskiego rodzi na litewska, prawosławna. Wszędzie budynki dobre, gospodarstwo wzorowe. J. Godl. Lasy, niem. Hüttendorf, kol, pow. opolski, r. 1769 założona, ma 64 bud. , 56 dm. , 470 mk. , w tem 139 ewang. , 42 osad, mydlarnię i urząd poczt. p. n. Malapane. Lasy 1. niem. Laase, dok. r. 1565 Liasy, 1659 Laza włośc, wś, pow. sztumski, nad żu Lasowicze Lasowiec Lasowiki Lasówka Lasówko Lasowy Lassa Lassaken Lasschaw Lassek Laszumujża Lassenbek Lassenitz Lasserre Lassew Lassien Lassinitz Lassmiaden Lassnykj Lassoth Lassowitz Lassowa Lassowiec Lasswitz Lastenia Lasunowo Lasuny Lasowicze Lasy Laszenitz Laszewo Laszewskie Laszin Laszka Laszki Laszczyna Laszcze Laszcze Laszczówka Laszczo Laszczki Laszen Laszeningken ławskąTyną, 1 1 3 mili od Malborka, przy gra nicy pow. malborskiego. Obszaru obejmuje mr. 1272, bud. 38, dm. 12. katol. 39, ew. 51 Parafia Niem. Dąbrówka, szkoła Losendorf, poczta Malbork. Wś L. należała za polskich czasów do dóbr star. sztumskiego. R. 1565 założono tu folw. starościński. R. 1677 Krzy sztof Grzymułtowski, star. sztumski, zapisał pół włóki roli w L. Michałowi Görisch i mia nował go starszym tej wioski. Za to zobo wiązany był Görisch podatki ze wsi odbierać i dostawiać na zamek. Za użycie włóki da wał tylko zamiast czynszu 6 gęsi. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Stuhm, str. 205. 2. L. , niem. Lasi, os. do Ciemnika, pow. świecki, w okolicy lesistej; 22 bud. , 15 dm. , 10 katol. , 78 ew. Par. Jeżewo, szkoła Węglarki, poczta Laskowice. Kś. F. Laszcze, ob. Leszcze. Laszczki, kol. , pow. warszawski, gm. Falonty, par. Raszyn. Laszczo węg. , ob. Lascow. Laszczówka, wś, pow. zołotonoski gub. połtawskiej; 430 dm. , 2532 mk. Laszczyna 1. leśniczówka koło Machnowa, na obs. dwors. Kornie, pow. Rawa ruska. 2. L. w Laszczynie, mieszkanie gajowego koło Korbkowa, na obsz. dwor. Tartaków, w pow. sokalskim. 3. L. , las w płd. stronie Rodatycz w pow. gródeckim. 4. L. , las w płn. wsch. stronie Nieznanowa i płn zach. stronie Połonicznej w pow. kamioneckim. Od płn. , wsch. i płd. okalają go błota, rozlegające się na praw. brzegu Berezówki. 5. L. , las w płn. wsch. stronie Wasylowa wielkiego i w zach. stronie Przewodowa, w pow. sokalskim. 6. L. , część Przerośla, pow. nadwórniański. Laszczyny 1. wś w pow. łańcuckim, w okolicy równej, lesistej, na lewym brzegu Wisłoka, należą do par. rzym. katol. i urzędu poczt. w Grodzisku, skąd są o 6 kil. odległe. Pos. wiek. p. I. Czyżewicza wynosi w ogóle 25 mr. obszaru; mniej. 263 mr. roli, 163 mr. łąk i ogr. i 56 mr. lasu. Liczą 286 mk. rzym. katol. i graniczą na północ z Grodziskiem, na wschód z Chodaczowem, na zach. z Opalenicami. 2. L, także Leszczyny i Laski, przys. do Żołyni w pow. łańcuckim, leżą w równiach lesistych i piaszczystych i graniczą na płn. z Gwizdowem, na wsch. z Grodziskiem, na zach. z Bidaczowem, a na płdn. z obszernym sosnowym lasem i Żołynią. 3. L. , ob. Leszczyny. Laszek, dziś Łążek ob. . Laszen niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten. Laszeningken niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Norkitten. Laszenitz, Alt i Neu niem. , ob. Łasienice i Łosienice, i Laszewo niem. , wś, pow. brodnicki, ob. Łaszewo i Łaszewko, Laszewskie Budy, ob. Budy. Laszin dok. , ob. Łasin. Laszka, leśniczówka koło Oleszyc starych, pow. cieszanowski. Laszka, ob. Lazani. Laszki, wś, pow. starokomstantynowski, własność Głębockiego, ma cerkiew i cegielnię. Laszki, ob. Laski. Laszki, wś w pow. jarosławskim, w dolinie Sanu z praw. brzegu, leży w równinie 203 m. npm. ; od północnego zachodu ma niewielki pa górek zwany Złotą górą, 218 m. npm. , będący najwyższym punktem w okolicy. Ma kilka przysiółków, z których Lasakowska Wola leży na wschód, Charytany i Babiaki na płd. od wsi; dwa ostatnio nad potok. Szkłem. Od Ra dymna jest ta wś oddaloną o 12. 6 kil. ku pół nocnemu wschodowi. Przez wś prowadzi dro ga gminna z Korzenicy do Wysocka; ma pa rafie rzym. katol. i gr. katol. szkołę ludową o dwóch nauczycielach i liczy 2518 mk. Z tych 1775 gr. katol. a 733 rzym. katol, Kuropatnicki w Geografii Galicyi, wydanej w Prze myślu 1786 r. , nazywa tę wś miastom dziedzicznem Józ. hr. Mniszcha z bardzo wspaniałym i bogato ozdobionym pałacem i kościołem farnym. Teraz jest posiadłość większa wła snością St. hr. Zamoyskiego, ma obszaru 737 mr. roli, 88 mr. łąk i ogr. , 49 mr. pastw, i 20 mr. lasu; pos. mniej. ma 2517 mr. roli, 570 mr. łąk i ogr. , 1128 mr. pastw. i 64 mr. lasu. Parafią rzym. katol. fundował Spytek ze Sprowy na Jarosławiu w 1419 r. , ale w 1629 r. wcielono to beneficium za sprawą ks. Anny Ostrogskiej do prepozytury jarosławskiej, wynagradzając tym sposobem tę prepozyturę za zabranie jej kościoła Matki Bożej Bolesnej, który stał na błoniach jarosławskich, a który dano oo. jezuitom. Przełożeni kolegiaty ja rosławskiej utrzymywali w Laszkach mansyonarza. Teraźniejszy drewniany kościół zbu dował w r. 1736 ks. Wacław Sierakowski, jako przełożony kolegiaty jarosławskiej. Obe cnie jest filią i ma wcielonych 15 miejscowości Bobrówkę, Charytany, Chotyniec, Czerniawkę, Hruszowice z Załuziem, Korzenicę, Łazy z Moszczanami, MiękiszStary i M. Nowy, Ryszkową Wolę, Tychlę, Wietlin z Dreziną, Wysocko, Zagrody i Zaleską Wolę. Należy do dyec. przemyskiej, dek. jarosławskiego. Ludność całej parafii rzym. katol. wynosi 1793 rzym. katol. , 3 akat. i 70 izr. Par. gr. katol. ma cerkiew drewnianą i ma z przysiółkami 1775 parafian; należy do dyec. gr. katol. przemy skiej, dek. jarosławskiego. L. graniczą na północ z Korzenicą, na wschód z Miękiszem Starym, na płdn. z Łazami a na zach. z Wietlinem. Mac. Laszek Laszczyny Laszki 1. koło Zbadynia, wś w pow. jaworowskim, 15 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Jaworowie, 4 kil, na płd. zach. od urzędu poczt. w Mużyłowicach, 4 kil. na płn. od najbliższej stacyi kolej. i telegr. w Rodatyczach. Na zach. leżą Nowosiółki, na płn. Mużyłowice. na płn. wsch. Czarnokońce, na wsch. Zbadyń, na płd. Rodatycze w pow. gródeckim i Bor tiatyn w pow. mościskim. Wzdłuż granicy płn. wach, płynie pot. Gliniec, Dopływ Wiszni, od płd. wsch. na płn. zach. , następnie skręca na zach. , przepływa płn. obszar wsi i wchodzi do Nowosiółek. Od lew. brz. zasila go w obrębie wsi mała struga, płynąca od zach. na wsch. W płd. stronie obszaru nastaje mały potok i płynie na płn. zach. do Nowosiółek, gdzie wpada do Glińca od lew. brzegu. Lasy zajmują część płd. zach. Tutaj wznosi się wzgórze Miłotyn do 304 m. W stronie płn. leżą nad Glińcem moczarzyste łąki. Własn. wiek. ma roli or. 10, łąk i ogr. 31, lasu 372 mr. ; własn. mniej roli or. 384, łąk i ogr. 127, pastw. 182, lasu 40 mr. Według spisu z r. 1880 było 398 mk. w gminie, 24 na obsz. dwór. obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilku rzym. katol. Parafia rzym. katol. w Rodatyczach, gr. kat. w Ożomli. 2. L. Dolne i Górne po rus. dilne i hirne, wsie w pow. bobreckim, 22 kil. na płd. zach. od Bóbrki, 12 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Chodorowie, tuż na płd. zach. od st. kolej. , telegr. i poczt. w Boryniczach. Na płd. zach. leży wś Hranki i część tejże wsi Kuty, na płd, Ruda, na płd. wsch. Ostrów, na wsch. Drohowycze, na płn. wsch. Boryńcze, na płn. zach. Iłłów w pow. żydaczowskim. Wody płyną za pośrednictwem małych potoków od zach. na wsch. do Krywuli al. pot. Suchodolskiego, dopływu Boberki ob. . Wzdłuż granicy zach. płynie pot. Wisznia dopływ Dniestru z Iłłowa od płn. , na płd. do Hranek. Nazwy znaczniejszych potoków są Sołonin. Werba, Łuczka, Zubec. We środku obszaru leżą zabudowania L. Dolnych, na płn. zach. od nich zabudowania L. Górnych część wsi zwie się L. Hrancokiemi, a druga L. Średniemi. W stronie płd. leży grupa domów Wertepy. Według podania stał tu dawniej zamek, lecz niewiadomo przez kogo zbudowany. Doliny potoków podmokłe. W stronie płn. zach. leży las Bukowy ze szczytem 397 m. wys. , ku płd. opada obszar coraz niżej. Na granicy płd. zach. wznosi się Krasna góra. Własn. wiek. ma roli or. 705, łąk i ogr. 133, pastw. 36, lasu 673 mr. ; własn. mniej. roli or. 1113 łąk i ogr. 185, pastw. 84, lasu 9 mr. Według spisu z r. 1880 było w L. Dolnych 388 mk. w gminie, 31 na obszarze dwor. , a w t. Górnych 611 mk. w gminie, 67 na obszarze dwor. obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilkudziesięciu rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Brzozdowcach; gr. katol. w L. Górnych, należy do dek. Chodorowskiego, archidyec. lwowskiej. W L. Górnych jest cerkiew pod wezw. śś. Koźmy i Damiana. W L. Dolnych jest szoła filialna i kasa pożyczk. gm. z kapit. 1100 zł. w. a. ; dwory i folwarki są w L. Dolnych, Górnych i Średnich; gorzelnie w L Górnych i Średnich. 3. L. Gościńcowe po rus. hostynnyi, wś w pow. mościskim, 4 kil. na wsch. od sądu powiat. , st. kolej. , teleg. i poczt. w Mościskach. Na płn. leży Arłamowska Wola, na wsch. Twierdza, na płd. Lipniki, na zach. Mościska, Zawada, Rudniki i Podgać. Płn. część obszaru przepływa Wisznia, dopływ Sanu. Wchodzi ona tu z Twierdzy, płynie na płn. zach. , dzieli się na dwa ramiona obejmujące wyspę prawie 2 kil. długą, a pół kil. szeroką. Po złączeniu się obu ramion płynie rzeka znowu na płn. zach. i wchodzi do Podgacia. Od praw. brzegu wpada do niej w obrębie wsi Czarny potok, płynący z Arłamowskiej Woli od płn. na płd. Płn. wsch. część obszaru jest moczarzysta. W środkowej części obszaru leżą zabudowania wiejskie. W części płd. wznosi się wzgórze Laszki do 281 m. Przez środek wsi idzie gościniec lwowskoprzemyski, a wzdłuż granicy płn. wsch, biegnie kolej Karola Ludwika. Własn. mniej. ma roli or. 1180, łąk i ogr. 111, past. 26, lasu 383 mr. Według spisu z r. 1880 było 1145 mk. w gminie obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilkunastu rzym. katol. . Par. rz. katol. w Mościskach, gr. katol. w miejscu, należy do dek. mościskiego, dyec. przemyskiej. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. 1klas. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w ziemi przemyskiej. Według inwentarza z r. 1768 była wieś wraz z przyległ. Kropiwnik i Kościelniki w posiadaniu Stefana Białogłowskiego i Anny z Bobrownickich, z prow. 9069 złp. 2 gr. , z czego kwarta 2267 złp. 8 gr. Zajęta w r. 1787. oddana wraz ze starostwem mościskiem jako częściowy ekwiwalent za dobra Nadworne hr. Ignacemu Cetnerowi. 4 L. Hraneckie, część L. Górnych ob. wyżej. 5. L. murowane, wś w pow. lwowskim, 8 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. we Lwowie, tuż na płd. od urzędu poczt. w Dublanach. Na wsch. leżą Sroki, na płd. Krzywczyce i Zniesienie, na zach. Malechów, na płn. Dublany. Płd. część obszaru przepływa Pełtew od zach. na wschód. Na płn. od niej płynie mały potok, dopływ Pełtwi, z Malechowa w tym samym kierunku i tworzy we wsi mały stawek. W dolinie togo potoku leżą zabudowania wiejskie, na płd. od nich, nad Pełtwią, moczarzyste łąki i pastwiska 248 m. i część wsi Frenelówka al. Frosnelówka. W stronie płn, wznosi się najwyższy punkt obszaru Pod zapustem do 283 m. Własn. wiek. tu i w Srokach ma roli or. 235, łąk i ogr 246, past. 33, lasu 35 mr. ; własn. Laszki Laszki mniej, roli or. 308, łąk i ogr. 180, past. 92 mr. W r. 1880 było 572 mk. w gminie, 56 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilkudziesięciu rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Prusach, gr. katol. w Srokach. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. 1klas. Andrzej Odrowąż ze Sprowy, wojewoda i starosta ruski, i Jan Gołąbek z Zimnej wody, sędzia lwowski, rozstrzygają spór o wsie Laszki i Sroki pomię dzy siostrami Anną i Fietką Hołybejównami a Duchną Ormianką Lwów 7 stycz. r. 1454, ob. Akta grodz. i ziems. t. V, str. 174 i 175. Andrzej Odrowąż ze Sprowy poświadcza, że od rajców lwowskich wziął 100 grzywien przez nich na podatki złożonych i zastawia im w tej sumie wieś Leschky pewno Laszki. Lwów 21 list. 1456 r. , ob. Akta grodz. t. V, str. 198 i n. W późniejszych czasach była wś dziedzictwem Strzemboszów. Hr. Fresnel, objąwszy z ręką dziedziczki tę wś, przyczdobił ją i obsadził drzewami. 6. L, Murowane, mko w pow. staromiejskim, pod 49 31 płn. szer. a 40 36 wach. dłg. od F. , 12 kii. na płn. zach. od Starego Miasta, 4 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Starejsoli, tuż na płd. zach. od najbliższej st. kolej. Felsztyn Głęboka. Na płn. leżą Grodowice, Posada felsztyńska i Felsztyn, na wsch Zasadki część Starejropy, na płd. Starasól, Szumina i Strzelbice, na zach. Tarnawka i Berezów. Płn. część obszaru przepływa Strwiąż od zach. na wsch. krętym biegiem. Od praw. brz. zasila go kilka małych potoków, między któremi najznaczniejsze Tarnawka i Solenny, płynące od płd. zack. na płn. wsch, W płn. stronie obszaru leżą zabudowania 329 m. . Jedna grupa domów zwie się Kurykami, druga, na płn. wsch. , Moczarami, W lesistej stronie płd. wznosi się Łysa góra na granicy Strzelbie do 659 m. Przez L. idzie gościniec z Chyrowa na Starasól do Staregomiasta. Własn, wiek. hr. Krasickiego ma roli or. 342, łąk i ogr. 40, past. 98, lasu 453 mr. ; własn. mniej. roli or. 617, łąk i ogr. 67, pastw. 82 mr. W r. 1880 było 768 mk w gminie, 23 na obszarze dwor. Par. rzym. katol. w Starejsoli; gr. katol. w miejscu, należy do dek. starosolskiego, dyec. przemyskiej, i ma filie w Szuminie, Berezowie i Tarnawce. Jest tu cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja. Według aktów wizytatorskich z r. 1733 nadał parochowi Andrzej Tarło, chorąży lwowski, roku 1546 pół łanu pola. W metryce koronnej za pisane jest Privilegium locationis oppidi L. murowane in terra pracmisliensi jure theut. magdeberg. wydane r. 1564. Dziedzic mka Tarło wzniósł był przed trzema przeszło wiekami zamek, jeden z najpiękniejszych na Rusi, Zamek był w pięciogran zbudowany, miał wieżę na 9 pięter wysoką, z trzech stron otaczały go wały i fosy, z czwartej zaś strony bronił przystępu staw obszerny. Wewnątrz było 45 bardzo wysokich pokoi w smaku starożytnym i dwie sale rycerskie na 60 kroków długie, a na 24 kroków szerokie. Wewnętrztne urządzenie było przepyszne; sale marmurem wykładane, gzymsy, sztukaterye pozłacane. W izbach zamkowych były popiersia wszystkich królów polskich, oraz inne obrazy ob. rkp. Ossol N. 2865, str. 40. Po Tarłach weszli w posiadanie mka Oleśniccy, potem Stadniccy, potem Mniszchowie, a mianowicie Jerzy. Wówczas tu przebywała tutaj Maryna Mniszchówna. Mniszehowie ozdobili zamek portretami familijnemi, wzbogacili bibliotekę i założyli archiwum familijne. Po przejściu L. w inne ręce uległ zamek zniszczeniu, rozebrano go, a drogocenne kamienie rzeźbami, kominki, dachówki gdańskie polewane i t. p. posprzedawano żydom. Dzieło zniszczenia rozpoczęto r. 1832 ob. Rozmait. z tego roku N. 39, str. 325 i szybko się z niem uporano. Pozostały tylko okopy zamkowe. Staroświecka dębowa posadzka, wyrzynana w oryginalne arabeski, dostała się stąd do Uherec w pow. liskim. Użyto jej na wyłożenie posadzki w tamtejszym dworku ob. Czas, 1877, Nr. 143. Archiwum zamku laszeckiego dostało się na jakiś strych żydowski, gdzie długo trupieszało; w r. 1850 wykrył je przypadkiem Wincenty Smagłowski. Ucierpiało ono wiele przez zaciekanie dachu, pod którem było złożone. Kurator zakładu Ossolińskich nabył to, co się dało uratować. Były to liczne dokumenta od początku XVII do XVIII w. , dyaryusze sejmów i mowy na nich miane, instrukcye ziem i powiatów, dawane posłom wyprawianym na sejmiki, uchwały czyli landa sejmików wiszeńskiego, średzkiego, łomżyńskiego, relacye poufne, instrukcye dawane posłom zagranicznym w odpisach, raporta wojenne i listy prywatne z pola bitwy, tudzież odpisy niektórych traktatów z sąsiedniemi mocarstwami i manifestów konfederacyj. Główna atoli część tego archiwum grupuje się około osób rodziny Mniszchów, której przodek Mikołaj, za Zygmunta I do Polski przybyły, był podkomorzym koronnym oraz łuckim i sokólskim starostą; która zasłynęła w pierwszych latach XVII w. przez związki z Dymitrem a w następnym wieku dostarczyła najgorliwszego stronnika Stanisławowi Leszczyńskiemu, Józefa Mniszcha, marszałka w. kor. , sstę sanockiego, jaworowskiego i rohatyńskiego. Z obu tych epok zachowały się w zbiorze cenne i jedyne w swoim rodzaju pomniki. Bliższą wiadomość o tych pomnikach podała Gaz. Lwow. z r. 1854, str. 170, Rycinę zamku laszeckiego podał Przyjaciel domowy, Lwów 1861, N. 13. 7. L. Zawiązane, wś w pow. rudeckim, 18 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Rudkach, 7 Laszki Laszków kil. na wsch. od urzędu poczt. w Krukienicach. 15 kil. na płd. od najbliższej st. kolej. w Chorośnicy. Na płd. leżą Niehowice i Kropielniki, na wsch. Kościelniki, na płn. wsch. Mokrzany Wielkie, na płn. Wiszenka, na zach. Chlipie i Sudkowice 4 ostatnie wsie w pow. mościskim. Wzdłuż granicy płn. i płn. wsch. płynie potok Wiszenka, zasilony w obrębie wsi kilkoma strugami. We środku obszaru leżą zabudowania wiejskie. Najwyższe wzniesienie w stronie płd. 324 m. , w stronie płn. 288 m. Własn. wiek. Szczepańskiego tu i w Niehowicach ma roli or. 571, łąk i ogr. 105, past. 6, lasu 152 mr. ; własn. mniej, roli or. 834, łąk i ogr. 120, past. 23 mr. W r. 1880 było 723 mk. w gminie, 21 na obszarze dwors. obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilkudziesięciu rzym. kat. . Par. rzym. katol. w Radenicach; gr. katol. w miejscu, należy do dek. komarniańskiego a dyec. przemyskiej, ma filie w Niehowicach i Knihynicach. Do wsi należą dwa folwarki Humniska i Kogutówka; jest tu dwór, szkoła etatowa lklas. , kasa pożyczk, gminna z kapitał. 300 zł. w. a. i wiatrak. Dwór tutejszy obwiedziony okopami, które po większej części dobrze są zachowane. Jest tu niwa Czerneckie, prawdopodobnie od Czerńców nazwana, skądby się można domyślać, że niegdyś był tu monaster bazyliański. W r. 1878 rozkopano we wsi mogiłę, a w niej znalezione oprócz czerepów i odłamów krzemiennych piękną siekierę i młot z granitu. Znalezione przedmioty złożono w muzeum lwowskiem i muzeum Dzieduszyckich. Znajdowano tu także często monety z wieku XV i XVI. 8. L. Królewskie po rus. L. Korolewski, wś w pow. przemyślańskim, 22 kil. na płn. zach. od Przemyślan, 7 kil na zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Glinianach. Na płn. leżą Połonice, a mianowicie część wsi Bohdanówka, na płn. wsch. Gliniany, na wsch. Rozworzany, na płd. Wyżniany, na zach. Źurawniki w pow. lwowskim. Przez płd. wsch. część obszaru płynie pot. Tymkowicki zwany w dalszym biegu, w Rozworzanach, pot. Dulibowskim, a w Glinianach Rogowieckim, dopływ Przegnojówki, wpadającej do Pełtwi. Wchodzi on tu z Wyźnian, płynie zrazu na płn. , rozszerza się w stawek zrazu węższy a potem szerszy i na wsch. skręcający, a wypłynąwszy ze stawku płynie na wsch. do Rozworzan. Wody z płn. zach. obszaru płyną do stawu. Na zachbrzegu stawu leżą zabudowania wiejskie, na zach. od nich grupa domów Na Diduwcze; na płd. wsch. od stawu część Chaty za rzeką, a nad wsch. narożnikiem stawu, na granicy Rozworzan, grupa domów Na Mielnikach. Na wsch. od Chat za rzeką wznosi się wzgórze Felice do 253 m. Na płn. zach. od wsi leży las, a za nim podmokłe łąki Za lasem Własn. wiek. Hilarego i Józefa Treterów ma roli or. 170, łąki i ogr. 115, pastw, 25, lasu 381 mr. ; własn. mniej. roli or, 651, łąk i ogr. 437, past 244 mr. W r. 1880 było 854 mk. w gminie, 51 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. z wyjątkiem 127 obrz. rzym. katol. . Par. rz. katol. w Wyżnianach, gr. katol. w miejscu, dek. uniowski, archidyec, lwowska. We wsi jest cerkiew pod wezw. śś. Koźmy i Damiana, szkoła etat. lkl. i kasa pożycz. gminna z kapit. 435 zł. w, a. Za czasów polskich należała wś do dóbr kor. wojew. ruskiego, ziemi lwowskiej. Według lustracyi z r. 1765 była wraz z Zeniowem w posiadaniu Ludwika Pocieja, strażnika w. ks. lit. i żony Wiktoryi z Potockich, za przy wilejem z r. 1760 i 1762, z prowentem 2264 złp. 3 gr. , z czego kwarta 413 złp. 8 1 2 gr. Zajęte 1784 i sprzedane wedle kontraktu z r. 1799 Anieli hr. Stadnickiej za 44181 złr. W L. są ślady okopów w kształcie podkowy Lwo wianin, 1840, str. 76. Znajdywano tu dawniej berdysze, kliny, noże i strzałki krzemienne, siekiery kamienne, popielnice, monety rzym skie i szczątki oręża żelaznego. Obok L. , na gruntach gminy Paluchów Wielki, znajduje się duża mogiła zwana Senatorską. Ludwik Węgierski miał tu kaźnić śmiercią kilku nie posłusznych jego władzy panów, i tu ciała ich pogrześć miano. Lu. Dz. Laszki, niem. Laschken, Lasken, dwie miej scowości w pow. łeckim, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założone. 1 L. Wielkie, niem. Gr. Laschken, Lasken, nad jez. Selment, istniały już r. 1485. Nie wia domo kiedy właściwie założone. R. 1525 Jakob z L. kupił 1 mr. łąki pod Pisanicą i Bu dziłowem od Wojtka i Jana Pietraszów z Sypitek. Ob. Kętrz. Ludn. pol. w Prusiech, str. 457. 2 L. Małe, niem. Kl. Lasken, Laschken, znacznie na płd. od L. Wielkich. O pierwszem powstaniu tej wsi także nie wiadomo, R. 1534 książę Albrecht nadaje Wojtkowi, Szymonowi, Markowi, Pawłowi, Janowi, Stankowi 20 wł. w Małych L. pod Małkiniom na prawie magdeb. Ob. Kętrzyński Ludn. pol. w Prusiech, str. 462. Ks. F. Laszki potok, przys. do Jaśnisk. Laszków po rus. Laszkiw z Bebechami, Nowostawcami i Oczaczem, wś w pow. brodźkim, 25 kil. na płn. zach. od Brodów, tuż na płn. wsch. od sądu powiat. i urzędu pocztw Łopatynie. Na płn. leżą Zawidcze, na wsch. Szczurowice i Leszniów, na płd. Hrycowola, na zach. Łopatyn i Kustyń. Wzdłuż granicy wsch. płynie Styr od płd. zach. na płn. wsch. i oddziela wś od Leszniowa. Płn. część obszaru przepływa pot. Rzeczka. Wchodzi on tutaj z Kustynia, płynie od zach. na wsch. , naprzód przez wieś samą, a potem wzdłuż granicy od Szczurowic, gdzie też wpada do Styru. Prawie w samym środku obszaru leżą zabudowania Laszki L. , na płd. zach. od nich, na granicy Łopaty na, grupa domów Bebechy, na zach. od L. folw. i gorzelnia Oczacz, na płn. od L. grupa domów Rudki al Rudka i część wsi Nowostawce. We wsch. części obszaru leży las Maczuła a dalej na wsch. od niego las Rohizno, w nim leśniczówka i fabryka smoły i ter pentyny. W płn. stronie obszaru, najwyżej wzniesionej szczyt 234 m. , leżą lasy Haj Woronki, Zahaj i Ryhaj. Lesista jest także płd. część obszaru. Własn. wiek. ma roli or. 799, łąk i ogr. 234, past 51, lasu 4511 mr. ; własn, mniej, roli or. 935, łąk i ogr. 738, past. 114, lasu 4 mr. W r. 1880 było 1187 mk. w gminie, 173 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. z wyjątkiem dwudziestu kilku rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Szczurowicach, gr. katol. w miejscu, należy do dek. chołojowskiego a archidyec. lwowskiej i ma filie w Hrycowoli i Podmanastyrku. We wsi jest cerkiew i szko ła etatowa 1klasowa. Lu. Dz. Laszkowce, węg. Lask, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin. Węg. , kościół paraf, gr. kat. , uprawa roli, 353 mk. H. M. Laszkowica, wś nad rz. Zbruczem, pow. kamieniecki, gm. Rychta, par. Żwaniec, 84 dm. , 488 mk. Ziemi włośc. 396 dzies. , dwor. 586 dzies. Cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja z 588 paraf. i 30 dzies. ziemi. Należała do sstwa kamienieckiego, darowanego hr. Morkowowi przez cesarzowę Katarzynę II; dziś jego sukcesorów ks. Oboleńskich. Dr. M. Laszkówka, u Stupnickiego mylnie Lasztiówku, wś, pow. kocmański na Bukowinie, o 2 kil. od m. Kocmanu, ma cerkiew grecką nieunicką i 1675 mk. Laszmiaden niem. , ob. Laśmiady. Laszowce, wś, ob. Illaszowce i Illaszowce. Lasztiówka, ob. Laszkówka, Łaszumujża, ob. Lassen. Laszwitz niem. 1. 1412 Leskowicz, wś, pow. prądnicki, par. DeutschProbnitz; 15 bud. , 32 dm. , 240 mk. , 25 osad, 533 mr. ziemi Folw. L. , 588 mr. ziemi, należy do Sehlogwitz. 2. L. , 1374 Loswicz, 1378 Lossowicz, wś, pow. grotkowski, 100 bud. , 74 dm. , 502 mk. , 2895 mr. ziemi, 79 osad, kościół po 1698 r. odbudowany. Par. L. dek. paczkowskiego 1869 r. miała 1281 katol. , 6 ewang. Laszyn, ob. Łasin. Laszy potok, część Jaśnisk, pow. gródecki. Latacz al. Łytiecze, Łykiecze z Bidyńcami, wś w pow. zaleszczyckim, 30 kil. na płn. zach, od Zaleszczyk, 20 kil. na zach. od sądu powiat. w Tłustem, 16 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Jazłowcu. Na płn. leży Chmielowa, na wsch. Drohiczówka i Szutromińce, na płd. Kolanki, na płd. zach. Daleszowa, Repuźyńce i Czemelica, na zach. Chmielowa 5 ostatnich wsi w pow. horodeńskim. Wzdłuż granicy Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 50. zach. , płd. zach. i płd. płynie Dniestr od płn. na płd. , a potem na płd. wsch. , i przyjmuje w obrębie wsi od lew. brzegu mały dopływ, płynący prawie ze środka obszaru, zrazu na zach. a potem na płd. Wzdłuż granicy wsch. płynie od płn. na płd. pot. Kyrnica i wpada również do Dniestru. We wsch. stronie obszaru leży las Woronowa, a w strome zach, las Łęg. Najwyższe wzniesienie w stronie płn. wynosi 345 m. Własn. wiek. ma roli or. 747, łąk i ogr. 23, pastw. 65. lasu 920 mr. ; własn, mniej. roli or. 817, łąk i ogr. 193, past. 7 mr. W r. 1880 było 1411 mk. w gminie, 86 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. z wyjątkiem 270 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Jazłowcu, gr. katol. w miejscu, dek. zaleszczycki, archidyec. lwowska. Do parafii tej należy Drohiczówka. We wsi jest cerkiew pod wezw. s. Michała, szkoła fil, , dwór i gorzelnia. W części wsi, zwanej Bidyńcami, wznosi się w lesie, nad głębokim jarem, skała, zwana Ubizową, do 30 m. wysokości. Długość jej wynosi 40 m. u dołu a 35 m. w górze. W skale jest wiele otworów prowadzących do pieczar. W zach. stronie tej skały była komnata, widocznie ręką ludzką wykuta. Dziś pozostała z niej tylko część mała. U stóp tej skały leży dolina Martynowa, którą przepływa pot. Kyrnica. W pieczarach tej skały znachodzono dawniej kości zwierzęce i ludzkie, popielnice i narzędzia kamienne. W polach Mogiłki i Na Pasiecznej są ślady dawnego cmentarzyska. Wydobywano tu także dawnemi czasy przedmioty kamienne i bronzowe. W lesie Woronowym są jeszcze dobrze zachowane mogiłki. Latalice 1. wś, pow. średzki, 4 dm. , 27 mk. , 21 ew. , 6 katol; 41 analf. Poczta. tel. i st. kol. żel. w Pobiedziskach o 8 kil. 2. L. , dom. i gm. tamże, 1325 mr. rozl. ; 2 miejscow. a L. , dom. ;, b Adamowo, folw. ; 12 dm. , 100 mk. ; 42 ew. , 57 katol; 43 analf. Czyi Łaski, Lib. ben. I, 47, 56, 58. Latana i Latanabruch niem. , ob. Łatam, Latanice, ob. Łatanice, Lataniec, wś, pow. bracławski, , gm. Łuka, par. Woronowica, 76 dm. , 440 mk. ; ziemi wło ścian. 740 dzies. , dwors. z Trościańcem 1538 dzies. , należała do Grocholskich, dziś Możajskich. Dr. M. Latanka, ob. Kobylin. Latarnia, os. leśna w Baldowicach, pow. sycowski. La Tatar, grupa chat w Pojanie Stampi, w pow. kimpoluńskim. Br. G. Latawa, ross. Letawa, wś, pow. kamieniecki, par. Zbrzyź, okr, polic. Lanckoron. Ma 160 dm. , 631 mk. , ziemi włośc. 790 dzies. , dwors. w części Zaleskich 80 dzies. , skonfiskowanych Tadeuszowi Drużbackiemu w r. 1863 720 dzies. , z tego wydzielono cząstkę żonie Laszkowce Laszkowica Laszkówka Laszmiaden Laszowce Lasztiówka Laszwitz Laszyn Laszy Latacz Latalice Latana Latanabruch Latanice Lataniec Latanka Latarnia Latawa Laszkowce Latoszyna Latowicz tegoż i córce. Cerkiew pod wezw. N. Panny Rożań. 2000 paraf. i 44 dzies. ziemi. Wś ta należała do sstwa kamienieckiego; w czasie lustracyi kasztelana kamien. Humieckiego w r. 1616, posesorem był Mikołaj Lanckoroński, chorąży lwowski, prawem dożywotniem, a na stępnie Kacper Matczyński za opłatą 20 zło tych. Dr. M. Latchorzewo, wś, pow. warszawski, gm. Blizne, par. Babice. W 1827 r. 21 dm. , 159 mk. Lateinerberg niem. , os. , pow. świętosiekierski, st. p. S. Siekierka. Laterne niem. , ob. Dębowaląka i Latarnia. Latka. Tak Marczyński nazywa Ilatkę, liatkę w pow. lityńskim. Latki, ob. KobylinoL. Latków, wś nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. Trzebień, par. Magnuszew, odl. 27 w. od Kozienic. Ma 7 dm, , 60 mk. , 97 mr. obszaru. Latkowa, niem. Latkowe, Liatkowe, dobra, pow. mielicki, par. Strzebicko. Latkowo, wś, pow. nieszawski, gm. Osięciny, par. Witów. Dobra L. mają rozległości 1047 mr. ; należy do nich Wygnanowo. W 1827 r. L. należało do par. Byczyna i miało 14 dm. , 118 mk. ; dziś wś ma 22 osad, 83 mr. ziemi. Łatkowo, dom. , pow. inowrocławski; 1970 mr. rozl. ; 9 dm. , 229 mk. , 48 ew. , 181 katol; 115 analf. ; cegielnia, fabryka cykoryi, hodo wla koni rasowych. Poczta, teleg. , st. kol. żel. w Inowrocławiu o 4. 5 kil. M. St. Latonice, wś, pow. płoński, gm. Modzele, par. Nowemiasto. odl. o 21 w. od Płońska, ma 26 dm. , 258 mk. , 590 mr. gruntu, 50 nieuż. W 1827 r. wś rząd. , 20 dm. , 147 mk. Jako wś zarobna, L. wchodziły w skład klucza No wemiasto, stanowiącego część dóbr Golądkowo. Włościanie odrabiali pańszczyznę do folw. No wemiasto, czynsze i naturalia oddawali do dworu w Golędkowie byli właścicielami cha łup, ale nie gruntów. Pańszczyznę odrabiali rocznie z osady rolnej po 104 dni sprzężajem lub pieszo, stosownie do woli dworu; dwór przez 40 tygodni od ś. Michała mógł żądać nie więcej nad 2 dni, a od ś. Małgorzaty do ś. Mi chała nie więcej nad 3 dni pańszczyzny. Wło ścianie płacili dziesięcinę wytyczną lub 270 złp. proboszczowi w Nowemmieście. W 1821 r. włościanie prowadzą gospodarstwo dwupolowe. Znajdujemy tu w tym roku 11 osad na 7 osadach siedzi po 2 gospodarzy, po 50 mr. , wysiewających każda 5 korcy jarzyny i tyleż oziminy, zbierających po 8 fur siana i opłaca jących po 8 złp. 26 gr. zbożowego, oprócz po wyżej wymienionej pańszczyzny; 2 chałupni ków z gruntami, opłacających razem 30 złp. czynszu i 4 dni tłoki w żniwa, 1 chałupnik odrabiający 2 dni tłoki, komornik, szynk, 2 gajowych, 5 komorników na własnych budach; razem 74 męż, 63 kob. L. Krz. Latonino. Wś t. n. wymienia Łaski Lib. ben. I, 162, w par. Żerniki. Latonka, karczma na obszarze wsi Witko wie, w pow. bialskim. Br. G. Latorcza, lewy dopływ Bodroga, prawego dopływu Cissy, wpadającej z lewej strony do Dunaju. Dopływ jej z lewej strony Borsowa. Płyną głównie w hr. bereskiem. Por. Karpaty wschodnie, t III, str. 869, 872, 875. Latoszek, os. , pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Kamieńczyk. Latoszki, wś, pow. warszawski, gm. Wilanów, par. Powsin. W 1827 r. 5 dm. , 43 mk. Latoszyn, ob. Pobereżany, Latoszyn, wś, w pow. ropczyckim, należy do parafii rzym. katol. , sądu powiat. i urzędu poczt. w Dębicy, skąd jest o 0. 7 kil. oddaloną, leży na praw. brzegu Wisłoki, przy gościńcu rządowym wiedeńskim, pod 39 3 wsch. dłg. od F. a 50 1 13 płn. sz. W płd. stronie wsi znajduje się zakład kąpielowy ze źródłami siarczanemi, wytryskującemi w kotlinie 214 m. pomiaru wojskowego npm. Kotlina jest otoczona wzgórzami porosłemi lasem, mianowicie od płd. Wielkim lasem 347 m. npm. , od wsch. Sowią górą 342 m. zniżającą się ku płn. do 252 m. npm. Na płn. od wsi nad Wisłoka i na płd. są folwarki zwane Latoszynkami. Wś liczy 687 mk. rzym. katol. , z których 92 przebywa stale na obszarze wiek. posiadłości. Zdroje mineralne są już oddawna znanemi; Kuropatnicki w r. 1786 powiada o Latoszynie Wieś domu Morskich, wybornemi wodami mineralnemi sławna, żadnego jednak nie masz koło nich ogrodzenia, luboć przy drodze murowanej od Wiednia do Lwowa. Teraz przy źródle znajduje się leśniczówka i kilka domów. Z wód korzystają okoliczni mieszkańcy. Pos. wiek. p. A. Morawskiego wynosi obszaru 419 roli, 25 łąk i ogr. , 78 past. i 222 mr. lasu; pos. mniej. 380 roli, 27 łąk i ogr. , 47 pastw, i 57 mr. lasu. Od płn. i zach. jest L. oblany Wisłoka, od płd. graniczy z Podegrodziem, od wsch. z Wolica i Gumniskami Foks. Długosz, Lib. ben. I, 296. Latoszyna, leśniczówka koło Oleszyc Starych, pow. cieszanowski. Latowice, niem. Latowitz, blisko rz. Ołoboku, wś, pow. odolanowski; 86 dm. , 486 mk. ; 383 ew. , 102 katol, 1 żyd; 102 analf. Kościół prot. paraf. do dyec. ostrzeszowskiej. Poczta, tel. i st. kol żel w Ostrowie o 10 kil Łaski, Lib. ben. II, 50. Latowicz, os. miejska, przedtem mko, nad rz. Świder, na wzgórzu, po nad doliną rzeki, pow. nowomiński, gm. i par. Latowicz; odl 18 w. od Kałuszyna, 22 w. od NowoMińska a 60 w. od Warszawy. Posiada kościół paraf. murowany, szkołę początkową, sąd gm. okr. IIgo i urząd gminny. W 1827 r. było tu 187 dm. i 1121 mk. miasto rząd. ; w 1861 r. 156 Latchorzewo Latowice Latchorzewo Lateinerberg Latka Latki Latków Latkowa Latkowo Latonice Latonino Latonka Latorcza Latoszek Latoszki Latoszyn Lattana Latyczów Latscha Latscha dm. , 1140 mk. w tem 138 żyd. ; obecnie jest do 200 dm. i do 1500 mk. L. zdawna należał do dóbr książąt mazowieckich. W 1300 otrzy mał L. dożywotnio Jan z Piekar sędzia ziemi czerskiej za zasługi względem Ziemowita i Trojdena książąt mazowieckich. Ks. Anna za łożyła tu około r. 1400 parafią i wzniosła ko ściół drewniany okazały z chórem murowa nym; były przy nim 4 kaplice. Spłonął w 1613 r. Ks. Janusz w 1423 r. nadał osadzie prawo miejskie niemieckie. Po wcieleniu Mazowsza do korony, L. należał do dobr królowej Bony, a następnie do dóbr królewskich jako staro stwo niegrodowe. Stanowiło ono uposażenie królowej Konstancyi, żony Zygmunta III, a w XVIII w. posiadał je ks. Adam Czartory ski jenerał ziem podolskich. On to wzniósł na miejscu spalonego obecny kościół paraf. w 1733 r. O dawniejszej zamożności L. świadczy lustracya z 1569 r. , według której było tu 265 dm. murowanych i wielka liczba rozmaitych rzemieślników. W XVII w. prócz parafialnego kościoła istniały jeszcze dwa inne św. Ducha i św. Wawrzyńca, tudzież szkoła i szpital. Par. L. dek. nowomiński 6925 dusz. Gmina L. należy do sądu gm. okr. II w miejscu; st. poczt. i st. dr. żel. warsz. teresp. w NowoMiń sku. Gmina ma 3926 mr. obszaru i 1373 mk. Niegrodowe starostwo latowickie podług lustracyi z r. 1660 składało się z mta Latowicza nad rz. Swidrem i ze wsi Wielgolas, Chyziny, Trembczbór, Kamionka, Wężyczyn, Dąbrówka, Oleksianka, Iwowe, Strachomm, Jaliny, Rędzyńskie, Żebraczka, Rudnik, Kochany, Róża, Toczyska, Zgorznica, Wólka Różańska, Zabie lę. W r. 1771 Adam ks. Czartoryski, jenerał ziem podolskich, wraz z swą małżonką Izabelą z Flemingów, z niego opłacali kwarty złp. 5432 gr. 23, a hyberny złp. 2382 gr. 14. Do bra rządowe L. w r. 1835 i 1838 rozdane zo stały na majoraty; z całych dóbr pozostały własnością rządową msto L. , wsie Kochany, Rudniki i Laliny. Br. Ch. Latscha niem. , wś i dobra, pow. toszeckogliwicki, par. Rachowice, o milę od Rudzińca, nad strugą Przykopą; 44 bud. , 55 dm. , 507 mk. Dobra ks. raciborskiego, idą w dzierżawę razem z Boiczowem 1800 mr. ziemi. Wś ma 759 mr. ziemi, 51 osad, kościółek z r. 1490. Lattana niem. , ob. Łatana. Latyczów, wś nad rz. Wieprzem, pow. krasnostawski, gm. i par. Krasnystaw. W 1827 r. wś rząd. 26 dm. , 209 mk. ; obecnie 55 osad włośc, i 1035 mr. ziemi. W XVII w. należał L. do dóbr starostwa krasnostawskiego ob. Krasnystaw, IV, 643. Latyczów, rus. Letyczew, msto powiatowe w gub. podolskiej, na praw. brzegu rz. Wołku, który o 2 wiorsty od msta łączy się z Bożkiem i Wołczkiem i wpada do Bohu. Leży na równinie pod 49 23 sz. i 45 17 dłg. ; odległe od msta guber. Kamieńca o 140 w. , od stacyi Derażni odekowołoczys. linii 20 w. Ludności do 9000, w tej liczbie chrześcian do 4000, reszta żydów trudniących się drobnym handlem i rzemiosłami. Pod względem stanów szlachty 345, duchownych 58, reszta mieszczan i włościan. Cerkwie 2 murowane i 1 drewniana; kościół katolicki Wniebowzięcia N. Panny podominikański, otoczony murem z cegły z bramami i strzelnicami, 3103 parafian, posiada cudowny obraz N. Panny, licznie przez wiernych nawiedzany. Kaplica na cmentarzu. Domów w ogóle do 500, z tych 30 zaledwie murowanych. Miasto ubogie, błotne, mieści urzędy powiatowe, zjazd sędziów pokoju i komisarzy włościańskich dla pow. proskurowskiego i latyczowskiego, kantor pocztowy, stacyą telegraficzną, synagogę, 4 domy modlitwy, 2 fabryki świec z roczną produkcya do 1000 rubli, fabrykę tytuniu, zatrudniającą 8 ludzi z produkcya 9000 rubli. W ogóle fabryk 5, robotników 41, produkcyi 41600 rs. Rzemieślników w ogóle 822, po większej części żydów. Jarmarki 9 kwietnia, 9 maja, 20 czerwca, 1 paździer. i 6 grudnia v. s. Obrót na tych jarmarkach obliczany od 5 do 8 tysięcy rubli. Za rządów polskich L. był miastem grodowem i stolicą pow. latyczowskiego. Powiat ten był najrozleglejszy z 3ch powiatów wojew. podolskiego; granicą jego była rz. Uszyca, Kalusik i Morachwa. O początku założenia miasta L. nie mamy żadnych pewnych wiadomości; zdaje się jednak, że założone zostało przez ks. Koryatowiczów po wypędzeniu Tatarów z Podola. Z początku miało się nazywać Leszczyn, zapewne od leszczyny, obficie rosnącej nad brzegami Wołku; położony był na lewym jego brzegu, gdzie i pierwotnie był drewniany kościół Dopiero po zniszczeniu miasta przez Tatarów, osiadło ono na prawym brzegu rzeki i zaczęło zwać się Latyczowem. Niedawno znaleziono 2 dokumenta, z których dowiadujemy się, że w 1546 ksiądz kanonik Wilczek, proboszcz latyczowski, rozpoczął proces o zajęcie gruntu ze wsi Kudynki, ówcześnie do kościoła należącej, przez sąsiedniego obywatela Kurdwanowskiego; z procesu tego widać, że kościół już około 1430 r. był erygowany. Czyt. Histor. opis kościoła latyczów. p. ks. Zgierskiego. W kronikach pierwszą o L. wzmiankę spotykamy w połowie XV w. , gdy Tatarzy w 1453 r. napady swe posunęli aż pod Łuck i do 9000 ludzi w niewolę zabrawszy, z ogromnemi łupami wracali; dopędzili ich około Trębowli Łaszcz ziakowski, Jan Niemiec latyczowski i Matias międzyboski ststowie; w niewielkim poczcie na liczną zgraję Tatarów napadłszy, zupełnie ich rozbili, łupy odebrali i lud zabrany oswobodzili; ostatki zaś Tatarów bracła wianie częścią orężem wygubili, a częścią żywych królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi odesłali Kromer p. 450; Bielski 250. Leżąc na drodze, którą hordy kraj nasz zalewały, musiał i L. być w tym czasie zniszczonym, gdyż Teodor Buczacki, kasztelan i ssta podolski, nadając Piotrowi z Kiełczyna wójtostwo, wkłada nań obowiązek nanowo osadzenia miasta. Przywilej takowy potwierdzając wkrótce potem Stanisław z Chodcza wojew. podolski w 1466 r. Niesiecki zalicza go do wojewodów ruskich 1468 przydaje wójtowi 4 wolne od opłat łany, młyn na rz. Olszance, 3ci denar z czynszów, dochodów i wszelkich kar zasądzonych, 3ci kamień łoju z jatek rzeźniczych, wolny wrąb w lasach królewskich i t. p. O ponowionej klęsce miasta dowiadujemy się z przywileju Zygmunta I z 1537 r. , który wyraża Bacząc, iż Lathiczów w pow. kamienieckim leżący, spalony przez Tatarów, postradał pierwotne swe prawa, ponawiamy mu przeto prawo teutońskie czyli magdeburskie, ustanowiamy targ w poniedziałek, jarmarki zaś na Wniebowstąpienie N. Panny i ś. Katarzynę. Gdy wkrótce potem L. nowej uległ klęsce, Zygmunt August w 1558 r. wznawia swobody i wszystkie poprzedników nadania, a nadto uwalnia na lat 10 od ciężarów, danin, podatków i dostawy podwód. Skargi na nadużycia sstów stały się powodem, iż tenże monarcha uwolnił mieszczan od zwierzchności zamkowej i własny sąd im ustanowić pozwolił. W 1570 r. w trzy lata po nowem zniszczeniu miasta przez Tatarów 1567, domów osiadłych było zaledwie 173, ludzi swobodnych 31, którzy mieli swobodę do lat 3, służaków do odwożenia listów 7. Pomimo ciągłych klęsk, jakie L. spotykały, widzimy ciągłe usiłowania królów polskich o podtrzymanie dobrobytu tego kresowego miasteczka; smutnem jednak przeznaczeniem nigdy ono podnieść się nie mogło. Ciągłe najścia Tatarów, następnie wojny kozackie a do tego obywatele graniczni i starostowie ciężkie mu zadawali klęski. Do dziś prawie pozostały w archiwach skargi mieszczan do królów na nadużycia sstów i szlachty. Tak w 1577 r. podali skargę mieszczanie do Stefana Batorego na Mikołaja Brzeskiego, sstę kamienieckiego i latyczowskiego, że ich na tłoki pędzą, dobytek zabierają, budować w mieście browarów zabraniają i inne uciążliwości im wyrządzają. Król Stefan z panami radnymi sprawę rozpoznał, dobytek wydarty zwrócił, szkody wynagrodził i mieszczan przy wszystkich ich przywilejach zostawić raczył Akta Latycz. . Też same skargi powtarzały się przy każdej lustracyi na zabór pól i naruszanie granic przez sąsiednich właścicieli, pomimo wywodu granicznego, uczynionego jeszcze w 1516 r. przez Zygmunta I i przez jego następców potwierdzonego. Dla wstrzymania hord tatarskich i dla przytułku okolicznych obywateli Jan Potocki ststa kamieniecki wystawił zamek własnym nakładem. Wyznaczeni w 1598 r. komisarze oszacowali wyłożone koszta, co zatwierdziwszy sejm zapewnił staroście 12000 zł. na dobrach królewskich, które przez 50 lat wytrzymywać miali jego potomkowie Baliński. W 1601 r. oddzielono kamieniecki powiat od latyczowskiego; rz. Uszyca naznaczona dla obudwu granicą. W 1641 r. ustanowiono roki ziemskie w L. na instancyą posłów ziemskich, iż sprawiedliwości świętej, przez odległości i niebezpieczne dla opryszków przejazdy, powiat nie odnosi, tedy roki ziemskie w L. postanawiamy, a dla sądzenia dom w mieście i dla chowania ksiąg sklep w zamku ssta naznaczyć będzie powinien. Konstytucya z 1641 r. . Taż konstytucya naznacza czas tychże roków po każdej kadencyi roków ziemskich kamienieckich, po wyjściu 3 niedziel, w pierwszy czwartek przypadający, sądzić i odprawować się mają, a querele tak kamienieckie jak i latyczowskie nie będą sądzone, dla dystrakcyi ludzkiej, aż we dwie niedziele po skończeniu roków obojga, sub nullitate dekretów querellowych, któreby durantibus judiciis terrestribus były ferowane, et sub poena gravaminis, inter causas officii a quofis repetenda. Volumina logum, t. 4, k. 17, wydanie Ohryzki. Przyczynę częstego niszczenia miasta przez nieprzyjaciół wyjaśnia nam lustracya z 1665 r. Starostwo z miastem teraz całe spustoszone i zdezelowane, a do tego, że na samym szlaku zostawa, którym gościńcem każden nieprzyjaciel chodzi; dla czego ani mieszkańców, ani poddanych po wsiach zatrzymać może, i nadziei nie masz, aby, dla tak częstych i gęstych inkursyj, miały się te dobra prędko naprawić, bo nie tylko nieprzyjacielskie wojska przechodzą, ale też i opryszków, albo lewensów ustawiczne rozboje grassantur, nie dopuszczają robocizny odprawować, bydło i inne dobytki zabierając a czasem i zabijając. Baliński. August III, wynagradzając mieszczanom naprawę dróg i mostów, pozwala im w 1746 r. pobierać mostowe po groszu od wozu kupieckiego i pomiarne po szelągu od miarki zboża. Podług lustracyi 1765 r. zamek fosami u ściany kamieniem i ziemią przesypanemi, i palisadą podwójną od miasta otoczony, z drugiej zaś strony w jeden tylko rzęd palami opalisadowany, wjazd przez fosę mostem, za nim brama z cywek dębowych, a przy niej kurdygarda dla żołnierzy i więźniów, budynek i oficyna drewniane, ku południowi pokoje murowane i wielka izba sądowa, wieża szlachecka górna z drzewa, a pod nią dolna w głąb ziemi wykopana. Miasto ekskursyom hajdamackim jest podległe, jakoż niezbyt dawno kla Latyczów Latyczów sztor dominikanów został zrabowany. Lasy sstwa są obszerne, różnego drzewa i starożytne, tudzież zapusty poczynione i z pilnością konserwowane. Posesor sstwa Adam ks. Czartoryski jenerał ziem podol. czystej ma intraty 44273 zł. W 1777 r. 22 paździer. hajdamacy wpadłszy do miasta zabrali z kasy zł. 96287, na regiment buławy polnej przeznaczonych, i skarbowych pieniędzy zł. 13806. W 1781 r. Stanisław. August wracając z Kamieńca przejeżdżał tędy 18 listopada, gdzie go licznie zebrani obywatele witali. Podczas lustracyi w 1789 r. ssta był wzmiankowany ks. Czartoryski i domów chrześciańskich znajdowało się w mieście 157; żydowskich w rynku 36, zatylnych 39; na przedmieściu Zamurnem dm. chrzościan 6, a na Zawołku 47. Zamek czyli kancelarya, w której akta publiczne umieszczone, izba sądowa obszerna i wygodna, rezydencye dla supcentanta i innych, tudzież porządna oficyna, nakoniec wieża kosztem księcia wymurowane i dachówką pokryte, zdobią miasto; widzieć się dają mosty i wszelkie przeprawy wygodnych przejazdów, czyniąc bezpieczeństwo i przyjemność podróżną. Wsie do sstwa należące Rudnia, Tarłówka, Bochny, Bieleckie, Kozaczki, Horbasów, Szczodrowa, Susłowce, Kopytyńce, Popowce, Oleniszcze i Wójtowce czynią dochodu zł. 69031 gr. 11 sz. 2. Poddani nie zanieśli żadnej skargi przeciwko sście, ani przeciwko mającym do tegoż moc rządów; mieszczanie tylko podali zażalenie następujące szynk i miasto samo żydzi posiedli, wszystkie pożytki zabierają, mieszczan różną opłatę od rzeczy kupującej się na żywność i potrzebę, jako też i sprzedającej się, myta, cła targowe, mostowe i inne powymyślane opłaty za pomocą zamkową wymuszają. budowania słodowni i browarów nie dopuszczają. Dla mnóstwa Żydów, mieszczanie na przedmieściach poosiadać przymuszeni zostali; Żydów zaś domostwa, słodownie i browary na gruntach miejskich budować pozwalają. Wójtostwo za osobliwemi chodziło prawami, ponieważ wójta było i jest obowiązkiem, aby bronił granicę i mieszczan a poddanych królewskich od krzywdy i ucisków starościńskich. Reparacya mostów przez mieszczan czyniona była, w nagrodę czego mostowe do mieszczan należało, które teraz zwierzchność zamkowa Żydom do arendy przyłączyła, a nam mosty reparować obowiązuje. Mury miejskie porozrzucane i z tych kamień na różne potrzeby, nawet na piecki do winnic wyekspensowany; grunta na użytek skarbowy przywłaszczone; od stawu miejskiego zwierzchność zamkowa mieszczan oddaliła, a na tem większą pogardę praw i wolności od królów nadanych, mieszczan Żydom do arendy podano. Co do targowego, które J, O. X. starosta zupełnie zniósł, i tego brać pod żadnym pretekstem nie pozwolił, i na to zwierzchność zamkowa nie uważa, ale od wszystkich rzeczy na targ i jarmarki przywożonych, jako też od zboża, soli, cebuli, pietruszki, chleba, krup. jagieł opłaty biorą; zgoła, iż dla odstręczanego przez zdzierstwa ludu, częstokroć w mieście głód, tak, iż często w mieście chleba dostać trudno. Lustracyą sstwa, jako też i w całym powiecie uskutecznili Antoni Lipiński wojski latyczowskij Teodor Dzierżek pułk. wojska kor. i Franciszek Michalski Baliński; Akta latyczowskie. Bronili się książęta Czartoryscy, utrzymując, że od czasu ustania kroków nieprzyjacielskich z Turkami i po ustąpieniu ich z województwa podolskiego, od chwili posiadania sstwa przez Kątskich, później Tarłów, żadne przywileje na rzecz wolności mieszczan nie zaszły, że od czasu lustracyi w 1765 r, nie było sporu o przywileje. Król naznaczył komisyą dla rozpatrzenia tej sprawy, a tymczasem wydał mieszkańcom literas salvi conductus list bezpieczeństwa, by ich nie uciskać, lecz przytem rozkazał, aby, do czasu rozpoznania sprawy, mieszczanie odbywali dotychczasowe obowiązki. Niewiadomo jaki był skutek tych zażaleń; zresztą wkrótce kraj ten przeszedł we władanie Rossyi. Na wyznaczony dzień 8 kwietnia 1793 r. zgromadzone duchowieństwo i szlachta wykonali przysięgę na wierność cesarzowej Katarzynie II. W tymże roku m. L. naznaczone miastem powiatowem gub. podolskiej, a oprócz tego ustanowione było biskupstwo latyczowskie z rezydencyą biskupa, którym został ks. Sierakowski, chociaż wcale on tu nie mieszkał lecz w Winnicy, u ks. kapucynów Biskupstwo rzeczone, przez stolicę świętą nieusankcyonowane, trwało do 1798, w którym roku, przez najwyższy ukaz cesarza Pawła, katedra została przywrócona w Kamieńcu Podolskim. W 1796 r. nadany m. L. herb, a raczej wznowiony, gdyż miasto otrzymało go jeszcze od Stefana Batorego w niebieskiem polu biegnący srebrny wilk. Sstwo latyczowskie zostało darowane 18 sierpnia 1795 r. hr. Morkowowi; składały je wsie Bieleckie, Bochny, Holeniszczów, Horbasów, Kopytyńce, Kozaczki, Popowce, Rudnia, Susłowce, Szczodrowa, Tarłówka, Warynka, Wójtowce, Zalatyczówka i Zawołk. Grrunta po większej części górzyste, glinkowate, niektóre wsie bezleśne. Rudnia i Zalatyczówka mają kamień wapienny, a Szczodrowa kamień na żarna. Stawy i młyny, należące dawniej do miasta, przeszły na własność hr. Morkowa, do sukcesorów którego dziś należą. Zasługuje jeszcze na wspomnienie kościół latyczowski podominikański z cudownym obrazem N. Panny. Niema śladów w archiwach ani w historyi, kiedy mianowicie osiedli tu dominikanie i kto Latyczów ich sprowadził. Tradycya głosi, że kiedy ci misyonarze do L. przyszli, Jan Potocki star. naówczas latyczowski przy końcu XVI w. , będąc protestantem, zamieszkać im w mieście zabronił; osiedli przeto w L. , umieszczeni tam, przez żonę star. z domu Kamieniecką, w dwóch chatach wiejskich, i tam, mając z sobą cudowny obraz Najświętszej Panny, nabożeństwo odprawiali. Gdy pewnego razu mieszkańcy spostrzegli na przedmieściu łunę, przybiegli tam wraz z Potockim i ujrzeli obraz cały opromieniony nadzwyczajną światłością; nawrócony Potocki, nietylko obraz do miasta sprowadził, lecz oddał im nawet swój zamek na mieszkanie. Takowe podanie zaprzysięgli świadkowie, jako od najdawniejszych czasów z ust do ust przechodzące, w czasie instalacyi obrazu w 1777 roku. Taka jest tradycya o przybyciu dominikanów; o założeniu zaś i pobudowaniu kościoła inne znowu podanie, które Józef Gąsiorowski burgrabia latyczowski z innymi świadkami w czasie tejże komisyi zeznali, które tu przytaczamy Podczas jakiejś wojny z Turkami, ozy też Tatarami, gdy hetm. z wojskiem rozlokował się pod L, a wojsko znużone spoczywało, trzykrotnie we śnie pokazała się hetm. niewiasta, ostrzegająca go o zbliżającym się nieprzyjacielu. Hetman zgromadza wojsko i szykuje do boju; jakoż o świcie nadszedł nieprzyjaciel, lecz, zastawszy gotowych, ze szczętem został pobity. Gdy po zwycięstwie hetman udał się do kościoła dla podziękowania Bogu, poznał w obrazie postać N. P. , która mu się we śnie ukazała; kościół więc swoim i wojska kosztem zbudował. Podanie to wielu świadków podpisało, jako to Jan Macewicz, subdelegat grodzki latyczowski, Onufry Tchórzewski parnawski, dodając, że wspomniony hetman miał być Rewera Potocki. Obie te tradycye ogłoszone drukiem w książce Głosy do korony wzywające. Okolski w księdze de florida Russica, zaprowadzenie konwentu dominikanów w L. odnosi do roku 1606, a fundatorem tegoż konwentu mianuje Jana Potockiego star. latyczowskiego, który na utrzymanie dominikanów rocznie 200 złp. naznaczył. Szczególnie żona jego, z domu Kamieniecka, bardzo wiele temu zakonowi miała świadczyć, do murowania kościoła wiele dopomogła, a po śmierci zapisami klasztor zbogaciła. Z przywileju Zygmunta III z 1613. r. , w którym ten monarcha dary osób prywatnych, jako to ogrody, place, pola i t. p. konwentowi czyniono potwierdza i z pod juryzdykcyi cywilnej wyjmuje, wyraźnie się pokazuje, że fundacya tego kościoła ze składek osób prywatnych powstała akta kościoła. W r. 1638 Mikołaj Rewera Potocki H. W. K. z dóbr do sstwa należących dziesięcinę kościołowi naznaczył. Władysław IV w tymże roku takowe dziesięciny na wieczno czasy kościołowi potwierdził. W przywileju tym wyraża, że robi tę łaskę dla konwentu, nietylko ze względu na jego duchowne zasługi, ale że ten klasztor, murami i basztami uzbrojony, dzielnie się przyczynia do obrony miasta od nieprzyjaciół. Zastrzega sobie Władysław IV w tym przywileju doroczne modlitwy za siebie i żonę swoją Cecylią akta kościelne. Za panowania Jana Kazimierza, w czasie wojen kozackich, dominikanie, obawiając się łupiestwa, obraz cudowny i skarbiec do Lwowa wywieźli. Po buntach kozackich, za Michała Korybuta i Sobieskiego, nastąpiły wojny tureckie, w czasie których Podole zupełnie zniszczone zostało, a kościół latyczowski spalony 1652. Dopiero po karłowickim traktacie 26 stycznia 1699 r. ucichły kilkunastoletnie klęski i dozwoliły dominikanom wrócić do L. W roku 1702, jak świadczą metryki i archiwa kościelne, przybyli do L. dominikanie ks. Jacek Krynicki wikary i Celestyn Traśniewski kaznodzieja, a nie znalazłszy lichej celi, w której mogliby przemieszkiwać, długi czas mieścili się w ubogiej gospodzie zniszczonego miasta, nim, na zasadzie przywiezionego z sobą pozwolenia, mogli naprzód odbudować kaplicę dla udzielania św. Sakramentów. Od r. 1712 stale zajęli się, za pomocą licznych ofiar, dźwiganiem z gruzów kościoła i klasztoru. W 1722 r. przywieziono napowrót obraz N. P. ze Lwowa i złożono go w sąsiedniej wsi Kopaczówce, w majątku hetm. Adama Sieniawskiego, gdzie zostawał przez 2 tygodnie w tamtejszej unickiej cerkwi. W dniu 1 lipca 1772 r. w wigilią Narodzenia N. P. przy solennem nabożeństwie i licznem zebraniu duchowieństwa, rycerstwa krajowego i ludu, obraz został pomieszczony w kaplicy, do czasu ukończenia kościoła, co nastąpiło w 1774 r. Odtąd dzień 2 lipca kościół latyczowski obchodzi solennym odpustem. W 1777 r. naznaczono komisyą dla zbadania cudów obrazu latyczowskiego, co Pius VI w 1778 r. potwierdził i przysłał złotą koronę dla uwieńczenia obrazu. Koronacya dopełniona 4 października 1778 r. przez biskupa Bakonskiego ks. Jezierskiego. W 1831 roku dominikanie zostali skasowani. Tegoż roku w bitwie pod L. zginął Ignacy Sierakowski, ojciec Zygmunta. W 1854 r. pożar zniszczył kościół; obraz został jednak wyniesiony. Proboszcz ówczesny ks. kanonik Franciszek Zgierski, przy pomocy parafian i składek, nietylko kościół przyprowadził do dawnego stanu, lecz nawet znacznie go przyozdobił; kościół z klasztorem dotąd jest otoczony tym samym wysokim murem, jaki niegdyś otaczał zamek, z pozostałą po nim jedną strzelnicą. Kościół w stylu gotyckim, podparty skarpami, obok oficyna i wieża wzniesiona nad lochom zwa Latyczów nym in fundo. Wszystko to, jak ślady pozostałe wskazują dotąd, otoczone było wałem z bramą wjazdową i nazywało się za murem, bo już leżało za murami zamkowemi. Z dawniejszych budynków pozostał dom murowany, jednopiętrowy. Gdy na sejmie w 1583 r. uznano potrzebę, dla prędszej sprawiedliwości, ustanawienia osobnego grodu w L. , Jan Potocki star. kamieniecki ten dom postawił, tam sądy i archiwa pomieścił. Około 1777 r. , po spaleniu tegoż, ks. Czartoryski star. kamieniecki powtórnie go odrestaurował, a w 1825 odrestaurowany kosztem, obywateli i odtąd służył za kancelaryą i archiwum marszałków star. latyczowskiego. Tu więc zasiadali na roki starostowie Potoccy w wieku XVII, Kątski 1708, Jan Tarło 1736 r. i ks. Adam Czartoryski, z tytułem generała ziem podolskich 1789. Na tymże samym dziedzińcu, również z tegoż czasu, są jeszcze 2 domy w jednym mieści się kancelaryą sądu ziemskiego, a drugi uległ zupełnej ruinie. Około L. znajduje się słup murowany z cegły, formy krągłej, niewiadomo przez kogo i w jakim celu zbudowany; powszechne jest mniemanie, że pochodzi z czasów tureckich. Na patniątkę koronacyi N. P. w L. wybity jest medal z wyobrażeniem z jednej strony N. P. z napisem Sta Virgo Maria in Eclesia Latyczov; na drugiej królewicz Kazimierz z napisem Stus Casimirus Patronus regni Poloniae et M. D. Lithuan. Archiwum latyczowskie, składające się z ksiąg grodzkich i ziemskich, przeniesione zostało do centralnego archiwum kijowskiego; obejmuje ono czas od 1667 do. 1776 r. i składa się z 414 foliałów. Niezależnie od tego złożono i papiery magistratu latyczowskiego od 1784 do 1798 r. w 8 foliałach zamknięte. Źródła Baliński, Starożytna Polska. Historyczny opis obrazu N. P. Lat. przez miejscowego proboszcza ks. Franciszka Zgierskiego. Głosy do korony Polskiej. Wędrowiec Wspomnienia z 1882 r. Marczyński, Statystyczny opis gub. podolskiej. Także Tyg. ilustr. 1872, nr. 245. Powiat latyczowski graniczy na północ z częścią gub. wołyńskiej i z pow. lityńskim; na wschód z tymże pow. i z częścią pow. mohylowskiego; na płdn. z pow. mohylowskim i uszyckim; na zach. z częścią pow. uszyckiego, z pow. kamienieckim i płoskirowskim. Pow. latyczowski zajmuje przestrzeni 49, 56 mil, czyli wiorst 2398. 12, dziesięc. 279569. Ziemia jest więcej pagórkowata i więcej glinkowata niż czarnoziem i mniej rodzi, ale za to ziarno lepsze niż w innych powiatach. Ludność pow. 114092 dusz. W tej liczbie kob. 54902, męż. 59190. Pod względem religii prawosŁ męż. 44183, kob. 40023, razem 84206; katol. męż. 7553, kob. 7271, razem 14824; protest. męż. 43, kob. 28, razem 71; żydów j męż. 6716, kob. 7020, razem 13736; różnych sekt męż. 595, kob. 560, razem 1155. Pod względem stanów szlachty męż. 770, kob. 718, razem 1488; duchow, męż. 612, kob. 612, razem 1224; mieszczan męż. 10124, kob. 10628, razem 20752; włośc. męż. 44042, kob. 41181, razem 85223; różnych męż. 3642, kob. 1763, razem 5405. W pow. latyczowskim na 1 milę kwadr, przypada 2306 mk. , na 1 w. 48. 7, na jednego mk. 2. 44 dz. Slubów w pow. latyczowskim w 1878 r. było 1310, w mieście Latyczowie 56. Urodziło się w pow. latyczowskim męż. 3014, kob. 2699, razem 5713; w m. Latyczowie urodziło się męż. 111, kob. 84, razem 195; razem więc urodziło się 5908. Zmarło w m. Latyczowie męż. 119, kob. 105, r. 224; w pow. latyczowskim zmarło męż. 1697, kob. 1636, r. 3333; a zatem przewyżka urodzonych nad zmarłymi w pow. latyczowskim jest 2380. W samym zaś Latyczowie więcej zmarło 29. Z ogólnej liczby znajdującej się w pow. ziemi; pod zabudowania, wygony i drogi 18986 dz. ; pod polami 141. 439 dz. ; pod łąkami 41. 600 dz. ; pod lasem 64. 973 dz, ; pod błotami i wodą 12. 869 dz. Pszenicy 1878 r. zasiano 41056 czetw. , zebrano 82685 cz. ; żyta 25817 i 133622; owsa 22695 i 176281; jęczmienia 8552 i 35132; hreczki 6559 i 30035; kartofli 19181 i 38363. Fabryki w pow. latyczowskim świec 5, . produkcya 2300 rs. ; mydl. 1, prod. 3300 rs. ; garbar. 7, prod. 3200 rs. ; cukru 4, prod. 330000 rs. ; gorzelni 5, prod. 90000 rs. ; wódek 1, prod. 8000 rs. ; browar. 2, prod. 800 rs. ; tytuniu 3, prod. 36500 rs. ; cegielni 5, prod. 2500 rs. ; wapna 12, prod. 8000 rs. ; powozów 2, prod. 1300 rs. ; wyrob. lasow. 7, prod. 2000 rs. ; młyn. krupcz. 5, prod. 24500 rs. ; młyn. parowych 3, prod. 4500 rs. ; razem fabr. 62, prod. 516900. W r. 1880 fabr. 58, prod. 533510, robot. 1143. W pow. latyczowskim murowanych cerkwi 31, drewnianych 74, razem 105. Kościołów katol. 6, mianowicie Zinków, Latyczów, Deraźnia, Nowosiółka, Międzybóż, Michałpol, dawniej także Hrymiaczka. Tworzą one oddzielny dekanat latyczowski dyec. łuckożytomierskiej dusz 13223. Synagog 14. Rzeki główne są Boh płynie przez północną część powiatu; do Bohu wpadają Bożek płynie z pow. proskirowskiego, wpada do Bohu pod Międzybożem. Uszyca płynie pod wsią Sudkowcami i m. Zinkowem, przechodzi do pow. uszyckiego, gdzie wpada do Dniestru. Wołczek, mała rzeczka, łączy się z Wołkiem pod m. Derażnią. Wołk zaczyna się pod wsia Szumowcami, wpada do Bohu pod Latyczowem. Miast w pow. latyczowskim 7, wsi w pow. latyczowskim 133. Powiat dzieli się na 3 polic. okręgi czyli stany w Derażni. w Międzybożu, w Michałpolu. Gmin 8 Susłowce, Wojtowco, Międzyboż, Bachmatowce, Lauder Latyczówka Latyczyn Latzen Latzig Latzmuhle Latzmyn Lauban Lauben Laubenberg Laubenhof Laubias Laubnitz Laubsky Laubuniewszczyzna Laubusch Lauca Laucha Lauck Laucna Lauda Laudaniszki Laudon Laudyniszkas Laudyńskie Lauenburg Lauenfeld Lauenholf Lauenkrug Lauenthal Latyczówka Deraźnia, Żeniszkowce, Zińkowce, Michałpol. Z rzeczy kopalnych jest tylko kamień wapien ny i glina na wyroby garncarskie. Marszał kowie powiatu byli 1812 20 Jan Wisłocki h. Sas; 1807 09 Michał Tyrawski; 1822 25 Józef Obręmbski Ostoja; 1825 Winc. Sarnecki Korwin. Dr. M. Latyczówka, Letyczówka, przedm. Monastyryszcza, pow. lipowiecki. Latyczyn, wś i folw. , pow. zamojski, gm. Radecznica, par. Mokrelipie, leży o 34 w. na zach. od Zamościa, w górzystej okolicy ugajonej lasami, odl. od Janowa w. 30, Biłgoraja w. 35 i od gm. w. 5. Liczy dm. dwors. 2, włośc. 73 i 488 mk. katol. Włośc. posiadają ziemi ornej 386 mr. , łąk 589 mr. , razem 975 mr. przestrzeni, a folw. L. należy do dóbr Gorajec ob. . Gleba ziemi żytnia, łąki obfite przez zroszenie ich strugą dopływającą tu do rz. Por. Najbliższa st. poczt. Szczebrzeszyn. L, wspominany już w XVI w. jako wś pogra niczna wojew. lubelskiego. W 1827 r. było tu 66 dm. , 409 mk. Tiro. LatzenPeter niem. al. Gaidellen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma. Latzig niem. , ob. Łaski i Łączyk. Latzmuhle niem. , młyn w dobrach Raudten, pow. stynawski. Latzmyn dok. , ob. Laćmin. Lau. .. , por. Łau. .. , Ław. .. Lauban niem. , ob. Lubań. Laube 1. Alt, wś i dom. , pow. wschowski, ob. DługieStare, 2. L. Neu, wś, pow. wschowski, ob. DługieNowe, Laubegast niem. , al. Lobegast, według Zarańskiego Lubhość, wś, pow. kożuchowski na Szląsku, par. Schlawa; ma kol. Eichberg i folw. Krempine. Lauben niem. , ob. Lubian. Laubenberg i Lauhenthal niem. , kolonio, pow. ostródzki, st. p. Wittmannsdorf. Laubenhof niem. , dobra, pow. królowiccki, st. p. Waldau. Laubias niem. , ob. Libojaty. Laubnitz niem. , r. 1210 Lopemica, 1267 Lopenicz, wś, pow. kożuchowski, par. Kamenz, do 1810 własność klasztoru w Kamenz. Laubnitz niem. , dobra ryc. , pow. holądzki, st, p. Lauck. Laubsky niem. , ob. Lubska. Laubuniewszczyzna al. Prudziszcze, folw. mały w pow. borysowskim, własność Urbanowiczów, ma obsz. przeszło 181 mr. Al. Jel. Laubusch niem. , ob. Lubusz. Lauca, rz. , ob. Lanze niem. . Laucha, Lauche niem. , ob. Luchow. Lauck niem. , Łąk, wś i dobra ryc, pow. holądzki, ze stacyą pocztową, niedaleko Pasargi, 13 kil. od stacyi kolej. Młynary, 46 m. nad poziomem morza, w pagórkowatej żyznej i lesistej okolicy. Mk. 430, przeważnie ewang. Uprawiają tu, oprócz pszenicy, żyta i grochu, len; hodują bydło holenderski i ko nie litewskie. Dwa jarmarki. Pałac hr. DohnaLauck z pięknym parkiem. J. B. Laucna, rz. , lewy dopływ Elby. Lauda, rz. , dopływ Niewiaży z prawej strony, uchodzi pod Sasami, płynie mil kilka, głównie śród siedzib szlachty zagonowej. Całe poLaudzie zowią też Laudą, Lawdą por. Dębowo. Rzeka L. przyjmuje z lewej strony Nikiełpę i Kiemsrot z Salwisem, a z prawej strony Gordunkę, Druskalnis, Nikis i Wernobil. Laudaniszki, po łotew. Laudyniszkas, wś w pow. dyneburskim, parafii agłońskiej, własność bar. Korffa, niegdyś Sielickich. Por. Agłona, Landen niem. , DeutschL. , wś, pow. strzeliński, ma kościół paraf. katol. Lauder, po łotew. Laudiers, mko, i L. , po łot. Laudermujża, wś w pow. lucyńskim, parafii Brygi, własność Kublickich od 1680 r. Jest tu cerkiew prawosławna, z grekounickiej w połowie XIX w. przerobiona. W pobliżu leży jez. lauderskie i góra t. n. , albo litewska czyt. t. III, 280 281, wybornych trufli dostarczająca. Dobra L. słyną z doskonałej gleby. Laudonfalva al. Balkoutz, wś, pow. serocki na Bukowinie, o 11 kil. od m. Seretu, par. gr. katol. w Serecie a grecka nieunicka w miejscu. Ma 1207 mk. Laudyniszkas łot. , ob. Laudaniszki. Laudyńskie, os. , pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. 30 w. od Władysławowa. Ma 5 dm. , 37 mieszk. W 1827 r. wś rząd. , par. Sapieżyszki, 4 dm. , 35 mk. Laue, Lohe niem. , ob. Ślęza. Lauenburg niem. , Lawenbork, Łabybór, Ławenbork ob. Lębork. Lauenfeld niem. , dobra, pow. świętosiekierski, st. p. Hermsdorf. Lauenholf niem. , dobra ryc. , pow. braniewski, st. p. Packhausen. Lauenkrug niem. , os. do Szerzawy, pow. gdański. Lauenthal niem. , os. do Zaspy, pow. gdański. Lauersburg niem. , ob. Ludewigsdorf. Lauersitz niem. al. Lohrschz, wś, pow. górski, par. Gr. Osten. Ma kościół parafialny ewang. Laufendorf niem. , przys. do Biegonic, pow. sądecki, jestto kol. niem. , którą około r. 1786 założył ces. Józef II. Leży kol. na praw. brzegu Popradu, przy trakcie z Nowego do Starego Sącza. Mieszkańcy wyznania helweckiego należą do par. w Stadle. Mac. Lau Laura Launingken Launen Launau Laukwargen Laukutschken Laukumujża Laukopoehnen Laukogallen Lauknicken Lauknen Laukne Laukitten Laukischken Laugahlelen niem. , al. Langallen, wś, pow. piłkalski, st. p. Kussen. Laugallen niem. I. wś, pow. tylżycki, st, p. Koadjuty. 2. Ł. , wś i komora celna, pow. kłajpedzki, st. p. Dawillen. 3. Ł. , do bra, pow. wystrucki, st. p. Didlacken. 4. L. , wś, pow. gąbiński, st. p. Gerwischkehmen. 5. L. , wś i dobra, pow. ragnecki, st. p. Krupiszki. 6. L. , ob. Laugahlelen. 7. L. al. BartelKuc kerL. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten. 8. L. , wś, pow. ragnecki, st. p. Szillen. 9. L. , wś, pow. piłkalski, st. p. Willuhnen. 10. L. Alti Neu, al. Skardupoenen, wś, pow. piłkalski, st. p. Lasdeny. 11. Ł. Alti Neu al. Gudszenszen, wś, pow. ragne cki, st. p. Rautenberg. 12. CulmenL. , wś, pow. tylżycki, st. p. Laugszargen. 13. L. Grossi Klein, wś i leśnictwo, pow. wy strucki, st. p. Pelleningken. F. S. Laugen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. kuldycki, par. Kuldyga. Laugszargen niem. I wś i dobra, pow. tylżycki, leży o 24 kil. od Tylży, 1 kil. od granicy rosyjskiej, nad traktem bitym z Tylży do Mitawy. Mk. 207, przeważnie luteranów, mówiących po litewsku. Wyrabiają tu oso bliwego kształtu naczynia z blachy do prze wożenia okowity, które się rozchodzą po wsiach nadgranicznych, Stacya pocztowa i telegra ficzna z pocztą osobową do Tylży i Taurogi. 2. L. al. Lepalothen, wś, pow. ragnecki, st. p. Budwethen. J. B. Laugszemen niem. , al. DautzinNiclau, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Plicken. Laugwitz niem. , r. 1347 Lucowicz, wś, pow. brzeski na Szląsku, par. Kurzątków. Ma kościół paraf. ewang. Lauk niem. , 1. wś, pow. świętosiekierski, st. p. Kobbelbude. 2. L. , ob. Lauck. Laukanten niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. NeuArgeningken. Lauke niem. , może Łacha, struga, wpada do Drwęcy. Por. Krupka, Laukehlischken niem. , wś i os. leśna, pow. piłkalski, st. p. Lasdeny. Lauken niem. , al. Wognoten, wś, pow. stołupiański, st. p. Sodargen. Lauke Seemeln niem. , jedna z pięciu wsi t. z. Królików kurońskich w Kurlandyi, pow. i par. Kuldyga. Laukischken niem. , Łaukiszki, wś i dobra ryc, pow. labiewski, o 11 kil. na wschód od Labiewa, 14 kil. na zachód od zatoki kurońskiej, nad kanałem, w miejscu, w którem się krzyżują drogi bite z Niemonin do Welawy i z Labiawy do Melanek w równej, lesistej okolicy. Mk. 416, bez wyjątku ewangielików, mówiących po litewsku. St. poczt. i tel. z pocztą osobową do Labiawy i Melanek; w pobliżu dwa nadleśnictwa królewskie. Ziemię Łaukowską Mendog odstąpił 1251 zakonowi inflanckiemu. Por. Labiawa. J. B. Laukitten niem. , dobra ryc. , pow. świętosiekierski, st. p. Ludwigsort. Laukne niem. , rz. , pow. nizinny, powstaje z 5 dopływów Arege, Budup, Ossa, Ossat i Parwe, przyjmuje nadto strugę Medlauk i łączy się z Niemoninem. Por. t. IV, 931. Lauknen niem. , wś, pow. labiewski, ze stacyą pocztową, nad rz. t. n. , na wyspie z żwiru i gliny, śród bagnisk; 600 mk. ewang. , mówiących po litewsku. Rodzą się tu prawie tylko kartofle, któremi ludność świnie karmi. Lauknicken niem. , wś, pow. fyszhuski, et. p. Pobethen. Laukogallen niem. , al. Jodbangen, wś, pow. wystrucki, st. p. Aulowoehnen. Laukopoehnen niem. , wś, pow. stołuplański, st. p. Pillupoenen. Laukumujża łot. , ob. Feldhof. Laukutschken niem. , al. KleinNotrienen, wś, pow. darkiemski, st. p. Darkiejmy. Laukwargen niem. , wś i leśnictwo, pow. labiewski, st. p. Niemonin. Launau niem. , wś, pow. licbarski, st. p. Liewenberg. Według Zarańskiego L. zowie się Suchostrzygi. Lawne niem. , ob. Łoniewo, pow. wschowski. Launen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Lankuppen. Launingken niem. , ob. Ołownik. Łaura, młyn nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. i par. Praszka, odl. od Wielunia w. 20; dm. 2, mk. 4. Laura, przys. Wikowa górnego, w pow. radowieckim. Br. G. Laura, osada, pow. czarnkowski, 2 dm, ,, 16 mk. , należy do wsi i gm. Władysławowa czyli Huty AltHuette. Laura, rz. , wytryska w północ. zachodniej stronie obszaru wsi Wikowa górnegOj w pow. radowieckim, ze źródeł leśnych. Z razu płynie leśnym parowem, a potem łąkami wikowskiemi na południowy wschód i na zachodnim krańcu Wikowa, przerznąwszy wprzód gościniec nadsuczawski, uchodzi z lew. brzegu do Suczawy. Dług. biegu wynosi 12 kil. Br. G. Łaurahuta, niem. Laurahutte, osada prze mysłowa, pow. katowicki, par. Michałkowice, niedawno jeszcze część gminy Siemianowic, ma dziś z Siemianowicami przeszło 12000 mk. , znakomite huty żelazne, szkoły i stacyą dr. żel. z Dziedzic do Bytomia, o 11 kil. od Byto mia. F. S. Laurashof niem. , folw. , pow. świętosiekierski, st. p. Eisenborg. Laurentii villa dok. , ob. Lorenzdorf i Lorzendorf niem. . Laugahlelen Lauken Laukehlischken Lauke Laugszemen Laugen Laurashof Lauk Laugahlelen Laurentii Lawden Laurentiusberg Laurentiusberg niem. , ob. Góra św. Wawrzyńca. Laurenzhof niem. , folw. , pow. szubiński, ob. Dobrylewo. Laurettenhof niem. , dobra, pow. szczycieński, st. p. Dźwierzuty. Laurichenschloss niem. , ob. Ludewigsdorf, Laurów, ob. Ławrów. Lausberg niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Lappienen. Lausbude niem. , os. do wsi Piekło nad Wisłą, pow. malborski. Lauschburg niem. , ob. Łuczywna. Lauschnitz niem. , ob. Lusznica, Lausitz niem. , ob. Łużyce. Lauske niem. , wś i dom, , pow. międzychodzki; ob. Dłusko. Lauske niem. , ob. Łusk łuż. , Łuszcz. Lauskowe niem. , ob. Laskowa. Lausze, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Kajmele, odl. 29 w. od Władysławowa. Ma 5 dm. , 78 mk. W 1827 r. wś rząd. , 7 dm. , 48 mk. Wchodziła w skład dóbr Kidule. Lauszen niem. , 1. wś, pow. labiewski, st. p. Mehlawischken. 2. L. al. Papuszienen, wś, pow. ragnecki, st. p. Szillen. Łauszeningken niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. Koadjuty. Laut, por. Labun i Lauth. Lautenburg niem. , ob. Lidzbark, Lautens dok. , ob. Łutynowo, Lautensee niem. , ob. Litewki. Lauterbach niem. , 1. r. 1371 Lutirbach, wś, pow. bolkowicki, ma kościół paraf. katol. 2. L. , wś, pow. zgorzelickij par. ew. Hermsdorf 3. L. , wś, pow. bystrzycki, ma kościół katol. fil. par. Schoenfeld. 4. L. , r. 1360 Lutirbach, wś, pow. rychbachowski, ma kościół fil. katol. parafii Nieder LangSeifersdorf. 5. L. , r. 1377 Lutirbach, wś, pow. sprotowski, par. Primkenau, ma wysoki piec. F. S. Lauterbach niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Hermsdorf. Lauterhagen niem. , wś, pow. licbarski, st. p. Roggenhausen. Lautern niem. , 1. , ob. Lutry. 2. L. , wś, pow. reszelski, st. p. Teistimmen. Lautern Gr. niem. , jez. , ob. Lutry. Lauterseifen niem. , r. 1217 Luternsiven, 1374 Lutirseifen, wś, pow. lwowski na Szlą sku, ma kościół paraf. katol. Były tu niegdyś kopalnie złota. F. S. Lauterwalde niem, , wś, pow. licbarski, st. p. Arnsdorf. Lauth niem. , 1. wś, pow. królewiecki, st. p. Królewiec. 2. L. , dobra ryc, pow. prusko iławski, st. p. Schrombehnen. Lautitz niem. , ob. Łuwocicy. Lautkeim niem. , dobra, pow. labiewski, st. p. Wulfshoefen. Lautsch niem. , ob. Łączka. Lautschburg niem. , ob. Łuczywna. Lautschen niem. , al. PaulLautszen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kolletzischken. Lautze niem. , ob. Lauze. Lauwenik dok. , ob. Lohnig. Lauze niem. , rz. , dwa dopływy Dżwiny w Kurlandyi noszą to nazwisko a w parafii Ueberlauz i Dyneburg; b w parafii Selburg. Por. Lanca i Łaukiessa, Czyt. też t. IV, str. 898, w Słowniku geogr. Lauzen niem. , ob. Łaukiessa. Law. .. , por. Ław. .. . Lawaldau niem, , r. 1436 Lawenwalde, wś, pow. zielonogórski, ma kościół fil. katol. par. Zielona Góra. Lawalde niem, ob. Ljewałd. Lawatz dok. , ob. Labitsch. Lawberyszki, okol. szlach. , pow. rossieński, 2 okr. polic, 44 dzies, ziemi, własność Landsbergów, Bortkiewiczów, Wejtmanów, Syrejków, Gruszeckich. Lawda, ob, Lauda. Lawden niem. , wś, pow. lidzbarski, st. p. Lidzbark. Lawdt niem. , 1. wś, pow. pruskoiław ski, st. p. Schrombehnen. 2. L. , dobra, pow. frydlądzki, st. p. Frydląd. Lawdyny, wś, pow. szawelski, gm. chwałojńskiej; uwłaszczono dusz 2, ziemi 22 dzie sięcin. J. Godl. Lawdyszki, folw. , pow. szawelski, gm. radźwiliska, o milę od Radźwiliszek, 10 włók dobrej ziemi, niegdyś poduchowny skarbowy, po 1863 r. nadany pułkownikowi Rembielińskiemu, dziś Bekkera, Obok leżą dwie wsie; uwłaszczono 63 dusz, 376 dzies. i 34 dusz, 300 dzies. J. Godl. Lawegnig dok, , ob. Łagiewniki, pow. lubliniecki. Ławek niem. , ob. Ławek. Lawenwalde dok. , ob. Lawaldau. Lawgierzyszki, wś, pow. szawelski, gm. wajgowska, dusz 26, dz. ziemi 107. J. Godl. Lawidrewenz niem. , os. , pow. brodnicki, ob. Ławy Drwęcy. Lawischkehmen niem. , wś, pow. stołupiański, st. p. Stołupiany. Lawitzke niem. , ob. Ławiczka, Lawiz, ob. Mereczanka, Lawka, według Lib. benef. Łaskiego II, 377, nazwa stawu w Bełdowie. Lawken niem. , ob. Ławki. Lawken niem. , leśnictwo, pow. ostródzki, st. p. Berkfreda. Ławki, nazwa łąki w Końskich Lib. benef. Łaskiego I, 701. Laut Laurentiusberg Laurenzhof Laurettenhof Laurichenschloss Laurów Lausberg Lausbude Lauschburg Lauschnitz Lauske Lauskowe Lausze Lauszen Lautenburg Lautens Lautensee Lauterbach Lauterseifen Lauterwalde Lauth Lautitz Lautkeim Lautsch Lautschburg Lautschen Lautze Lauwenik Lauze Lauzen Law Lawaldau Lawalde Lawatz Lawberyszki Lawda Lawdt Lawdyny Lawdyszki Lawegnig Lawenwalde Lawgierzyszki Lawidrewenz Lawischkehmen Lawitzke Lawiz Lawka Lawken Lawsken Lawków, wś kościelna w hr. orawskiem, handel płótna, 53 mk. H. M. Lawnilassek niem. , ob. Ławny lasek. Lawo niem. 1. folw. , pow. frydlądzki, st. p. Domnowo. 2. L. , folw. , pow. pruskoiław ski, st. p. Uderwangen. Lawoczne, ob. Ławoczne. Lawrentzhof niem. , ob. Dobrylewo. Lawsken niem. , wś, pow. królewiecki, st. p. Królewiec. Lawskie, jez. w pow. włodawskim, leży o 4 w. w kier. płn. zachod, od wsi Hańsk ob. , na lewo od drogi z Hańska do wsi Kołacze, śród bagnistej niziny zajmującej obszar 12 w. szerok. i 3 w. dług. , między wsiami Andrzejów, Wytyczno, Szcześniki, Hańsk, Kulczyn, które rozsiadły się na brzegach wyniosłych tego obszaru bagnistego, stanowiącego niewątpliwie dno rozległego jeziora, którego ostatnim szczątkiem jest dzisiejsze jezioro Lawskie. Obszar jego podaje L. Wolski na 42 mr. , głębokość nieoznaczona, Br. Ch. Lawżedyszki, dobra, pow. wiłkomierski, par. skiemiańska, własność Małeckich. Jest tu st. poczt. na trakcie bitym z Kowna do Nowoaleksandrowska, między Staszkuniszkami a Ucianą, o 20 1 4 w. od Uciany. Lawzginie, folw. , pow. szawelski, gm. i par. łuknicka, na samej granicy pow. telszewskiego, 6 i pół włók ziemi. Własność spadkobierców Maryi z Nowickich Bociarskiej. Laxdinen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. windawski, par. Piltyń. Laxdoyen niem. , dobra ryc, pow. rastemborski, st. p. Rastembork. Layss niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Melsak. Laysz, al. Laiss, wś, pow. niborski, między dwoma jeziorami; st. p. Wutryny, parafia ew. Jedwabno; 1857 r. 176 mk. Kś. Fr. Laz, leśniczówka na obszarze wsi Kamenki, w pow. sereckim. Br. G. Laza dok. , ob. Lasy. Lazan dok. , ob. Lassan. Lazanense molendinum. Tak się zwał 1360 r. młyn Lasermühle w pow. nowotarskim na Szląsku. Lazani, po węg. Laszka, wś w hr. szaryskiem Węg. , żyzna gleba, lasy, 107 mk. Lazar, potok bukowiński, tworzy północną granicę gm. Bobowiec Bobestie, w pow. sto rożynieckim; uchodzi z lewego brzegu do Hnilicy, prawego dopływu Prutu. Długość bie gu 4 kil. Br. G. Lazarówka, ob. Łazarówka, pow. buczacki. Lazarówka, os. do Bobrownik, pow. bytomski, ma 13 osad. Lazary, góra na granicy Bukowiny a Multan, na wschód od Szerbowiec, wś w pow. sereckim, wznosi się 508 m. npm. Br. G. Laze dok. , ob. Lahse. Lazenik dok. , ob. Laasnig, Lazewo mem. , ob. Łaszewo. Lazi, węg. Timsor, wś w hr. bereskieni Węg. , kościół filial. gr. katol. , lasy, 420 mieszk. H. M. Lazisk niem. , Lazisken, ob. Łaziska. Laznicz dok. , Łążnica, Łacznica, nabywała się kiedyś nieznana obecnie miejscowość w okolicy miasta Pucka, pow, wejherowski. R. 1285 tworzy według dokum. zachowanego granicę dóbr opactwa w Oliwie Starzyna, Zelydowo i Messin. Laznyno dok. , ob. Łazin. Lazony, ob. Lozin. Lazy, ob. Łazy na Szląsku austr. Lażyn, zaśc. poleski w pow. ihumeńskim, w obrębie gm. bieliczańskiej, w okr. polic. berezyńskim, przy drożynie wiodącej z Żeremca do Borowiny, ma osad 14, grunta piaszczyste, miejscowość odludna. Al. Jel. Ląd 1. os. , pow. sochaczewski, gm. i par. Rybno. 2. L. niewłaściwie Lęd, wś nad rz. Wartą, pow. słupecki, gm. Ciążeń, par. Lądek; odl. 10 w. od Słupcy. Wś ma 24 dm. , 250 mk. , folw. 5 dm. , 55 mk. , młyn 1 dm. , 5 mk. i os. poklaszt. 3 dm. , 2 mk. Wś ta postada starożytny i głośny z bogactw klasztor i kościół po Cystersach. Mieczysław Stary, ustaliwszy swe panowanie w Wielkopolsce, sprowadził z pod Kolonii niemców Cystersów i zapewniwszy im egzystencyą dochodami nadanych posiadłości, osadził przy kościele wzniesionym w L. Zabiegli zakonnicy doszli wielkich bogactw, lecz nie dopuszczali do zakonu krajowców. Do 1551 r. było 27 opatów Niemców, którzy często opuszczali klasztor i w Niemczech przebywali, tam ściągając dochody. Zygmunt I nakazał w 1539 r. przyjmować Polaków, a następnie, skorzystawszy ze skłonności ku ideom reformacyjnym okazywanym przez Niemców zakonników, polecił wybrać opatem Polaka. Niemcy wtedy stopniowo opuścili klasztor. Odtąd bywało po dwóch opatów, jeden opat komendatoryjny, biskup lub dygnitarz, który brał 2 3 dochodu, drugi właściwy opat, który miał tylko 1 2, ale mieszkał w klasztorze i posiadał władzę. Ostatnim opatem komendatoryjnym w L. był Woronicz. Opaci polscy usilnie się starali o podniesienie swej świątyni. I tak w roku 1690 Zapolski odbudował klasztor tak, jak go dzisiaj widzimy, a budowy tej dokonał Mikołaj Łukowski, który przez 50 lat zarządzał klasztorem, wiele kosztownych upiększeń porobił, własnym kosztem wzniósł dwie wieże i pokrył dach blachą grubą, miedzianą, która istnieje jeszcze do dzisiaj. Herb jego umieszczony jest w wieżach. Po opuszczeniu klasztoru przez Cystersów w roku 1819, świątynia dłu Lawków Lawków Lawnilassek Lawo Lawoczne Lawrentzhof Lawskie Lawżedyszki Lawzginie Laxdinen Laxdoyen Layss Laysz Laz Laza Lazan Lazanense Lazani Lazarówka Lazary Laze Lazenik Lazewo Lazi Lazisk Laznicz Laznyno Lazony Lazy Lażyn Ląd Ląk Lebcz Lebbeden Leba Leanti Leal Ldziany Lądek Ldzań go stała pustkami i byłaby podległa zniszcze niu, gdyby nie starania rodziny Gutakowskich i ks. Benjamina Szymańskiego, który wyjednał u władzy pozwolenie zajęcia lędzkiego klasz toru przez kapucynów, a później wyjednał po zwolenie na zbieranie składek na wyrestauro wanie kościoła, które obficie popłynęły. W r. 1850 przystąpiono do reparacji klasztoru, a w r. 1852 doprowadzono go do dawnej oka załości. Kapucyni byli w L. do r. 1864. Po opuszczeniu przez nich klasztoru wiele stracił on na dawnej swej okazałości; chociaż i teraz jeszcze przedstawia widok wspaniały, świad czący o jego niegdyś świetnej przeszłości. Bardzo wiele kosztownych przedmiotów po brano stąd do innych kościołów, świątynia niszczeje, i zapewne za lat kilkadziesiąt zosta ną z niej same tylko mury. Mieczysław Stary 1145 r. nadał cystersom w L. wsie Kościół, Dolany, Mozscho, Kłobia, Choceń, Szetlewo, Rzgów, Grabienice, Sławsk, Wronów, Kwiatków, Chorzeń Starałąka, Świniarowo, Głowiew, Tur, Sobótka Kodeks dyplomatyczny Rz. i M. I, 1. Por. Kłodawa i Godziszewo. Czyt. też Łaskiego Lib. ben. I, 101, 282, 313, 320. opis i obszerną historyą klasztoru podał Pamiętnik Rel. mor. , t. 1; Dziennik warszawski z 1851 r. Nr. 54 do 133; Tyg. ilustr. z 1862 r. Nr. 144; Kłosy t. VII, str. 344. W 1858 r. wyszła Wiadomość hi storyczna w opactwie i kościele w L. War szawa 1858 r. . W ostatnich latach badał zabytki pierwotnego klasztoru w L. znany hi storyk dawnej sztuki Wład. Łuszczkiewicz. Dobra L. składają się z folw. L. , Policzko, Jaroszyn, Zdżary i Dziedzice. Rozl. wynosi mr. 2988; folw. Ląd grunta orne i ogr. mr. 748, łąk mr. 344, pastw. mr. 169, lasu mr. 145, nieuż. , wody i place mr. 122, razem mr. 1528, bud. mur. 17, z drzewa 1; folw. Policzko grunta orne i ogr. mr. 169, łąk mr. 27, pastw. mr. 98, nieuż, i place mr. 38, razem mr. 332, bud. mur. 3, z drzewa 4; folw. Jaroszyn grun ta orne i ogr. mr. 225, łąk mr. 3, pastw. mr. 2, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 245, bud. mur. 3, z drzewa 1; folw. Zdżary; grunta orne i ogr. mr, 228, pastw. mr. 27, nieuż. i place mr. 9, razem mr. 264, bud. mur. 4; folw. Dzie dzice grunta orne i ogr. mr. 250, łąk mr. 51, pastw. mr. 253, nieuż. i place mr. 39, razem mr. 593, bud. mur. 4, z drzewa 2. W osadach młynarskich wieczystoczynszowych mr. 25, w których są dwa wiatraki; przewóz na rzece Warcie. Dobra powyższe w r. 1875 oddzie lone zostały od dóbr Ciążeń. Br. Ch. Lądek 1. os. miejska, przedtem mko, nad rz. Wartą, pow. słupecki, gm. Ciążeń, par. Lądek. Leży w dolinie rz. Warty, o 1 w. od jej koryta, przy trakcie z Konina do Pyzdr. Odl. 20 w. od Słupcy, 26 w. od Konina i 217 w. od Warszawy. Posiada kościół par. murowany, dom przytułku dla 12 starców i kalek, szkołę początkową. W 1827 r, miasto rządowe miało 71 dm. , 620 mk. ; w 1860 r. było 76 dm. 24 murow. i 727 mk. 19 żydów; obecnie jest 82 dm. i 814 mk. L. został założony przez opatów cysterskich sąsiedniego opactwa w Lędzie w 1230 r. , jako miasto na prawie niemieckiem i stąd nosiło niemiecką nazwę Landeck, na mocy przywileju Kazimierza ks. kujawskiego. Opaci wyjednywali dla miasta liczne przywileje u królów, które w ilości 28 sztuk złożono w 1851 r. w archiwum warszawskiem. Po zniesieniu opactwa w 1798 r. dobra zabrał rząd pruski i rozprzedał prywatnym. Kościół par. , pierwotnie za Mieczysława Starego założony, na nowo wzniesiony został z muru w 1777 r. przez ks. Konstantego Słowickiego opata. Par. L. , dek. słupecki, 3065 dusz Łaski Lib. ben. I, 280 i 293. 2. L. , wś i folw. nad strum. Bawół, pow. słupecki, gm. Grodziec, par. Królików, odl. od Słupcy w. 30. Wś dm. 24, mk. 226; os. leśna dm. 1; folw. dm. 2, mk. 20. W 1827 r. 14 dm. , 157 mk. Ob. Grodziec. Lądek, Landek ob. Lendyczek, Lądy, wś, nad jeziorom Kotłowo i Średnie, pow. lipnowski, gm. Nowogród, par. Ciechocin ob. , odl. o 27 w. od Lipna, ma 6 dm. , 71 mk. , 313 mr. gruntu. Lądy, jez. , ob. Lędy. Ląk, niem. Lauck ob. . Ląka, Ląki, ob. Łąka na Szląsku austr. Ląkorek i Ląkorz, ob. Łąkorek i Łąkorz, Lba, Łba, rz, prawy dopływ rz. Obszy w gub. smoleńskiej. Lbiaż, ob. Lubiaż. Ldzań, kol. , folw. , os. młyn. , nad rz. Gra bią, pow. łaski, gm. Wymysłów, par. Dobroń Łaski, Lib. ben. I, 447; kol ma 49 dm. , 310 mk. , 574 mr. ziemi włośc; folw. ma 6 dm. , 42 mk. , 574 mr. 195 mr. ornej i stanowi majo rat gener. MellerZakomelskiego. Os. młyn. rządowa 1 dm. , 8 mk. i 3371 mr. lasów rzą dowych. Br. Ch, Ldziany, ob. Łdziany, pow. kałuski. Leal, po estońsku LihholaLin, mko w Estonii, w pow. hapsalskim, z ruinami zamku biskupiego i parafią ewang. Czyt. Eacyklop. wiek. Orgelbr. , art. Bartoszewicza Biskupstwa. Leanti, ob. Dniepr. Leba, ob. Łeba. Lebbeden al. UrbanL. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Schakuhnen. Łebbye dok. , ob. Labiawa, Lebcz al. Lepcz, niem. Löbz, dok. 1340 Lepisk, 1376 Lepsk, 1400 Lepitz, włośc. wś z folw. , pow. wejherowski, na swarzewskiej kępie, po nad zatoką pucką, własność dawniej star. pu Lbiaż Lba Ląkorz Ląkorek Ląka Lądek Lądy Lebedyn ckiego. Obejmuje wraz z folw. obszaru włók I 149, gbur. 13, zagr. 15, katol. 463, ew. 38, dm. 43. Folwark osobno dla siebie liczy roli i ornej hekt. 287, łąk 118, nieuż. 2. 50, ogółem 407 hekt. ; posiadacz dóbr Adolf Suter, utrzymuje cegielnię. Parafia Swarzewo, szkoła w miejscu, poczta Puck. Odległość od Wejherowa 3 3 4 mili. We wsi widać jeszcze na starym cmentarzu ruiny kościoła dawniejszego. W południowej stronie wsi, tuż przy ogrodzie siedziby dworskiej, na stokach wzgórza panującego nad wielką kotliną torfiastą, która oddziela kępę swarzewską od puckiej, leży cmentarzysko pogańskie. R. 1877 rozkopano tu grób skrzynkowy, w którym znaleziono 9 urn. W tymże roku pan Suter rozkopał jeszcze 2 groby skrzynkowe, w których znalazł między innemi 2 urny twarzowe, złożone w Gdańsku. Na innem miejscu, 50 kroków od drogi wiodącej do Pucka, natrafiono przypadkiem r. 1856 na grób skrzynkowy, zawierający w sobie 4 popielnice, między niemi 3 twarzowe, oddane do Królewca i do Gdańska. Pierwszy raz zachodzi L. w dokum. z r. 1282. R. 1340 d. 16 list. Winryk von Kniprode, komtur gdański, nadaje tej wsi pierwszy znany przywilej na prawie chełmińskiem; włók uprawnych liczono 62 1 2, z tych sołtys Dytmar otrzymał wolnych 10, nadto pobierał trzeci fenig z sądów i miał wolne rybołówstwo w zatoce puckiej na własną potrzebę. Kościół mają tu zbudować osadnicy, dla którego przeznacza się włóki 4 wolne na utrzymanie proboszcza; wolne rybołóstwo w zatoce także otrzymał proboszcz ku własnej potrzebie. Mesznego dają mieszkańcy po korcu żyta i owsa od włóki. Na zamek gdański czynszowała włóka 3 wiardunki i 4 kurczęta. W opisie granic wspomina się między innemi Lisia góra lissegore po nad błotem. R. 1376 d. 25 kwiet. Stanisław i Mikołaj, synowie Wojciecha z Lebcza, czynią ugodę z komturem gdańskim Walpotem von Bassenheim, według której jedne trzecią część z Brudziewa zakonowi ustępują, w zamian dostają połowę wsi Polchowa; czynsz dotychczasowy staropolski świni i krowy został zniesiony. R. 1400 wś L. posiada 52 włók; za użytek w lesie płacą mieszkańcy 3 marki; karczma także czynszuje 3 m. , cały wziątek ze wsi obliczony na 43 wiard. , 14 skot. oprócz kurcząt; na wojnę dostawiała wś 4 zbrojnych wepaner. Z lustracyi czynionej r. 1678 wyjmujemy Wś L. jak ma włók 62 1 2. Folwark w tej wsi; powiadają we wsi tylko gburzy byli, dopiero na folw. obrócono gburstw 7. R. 1656 d. 1 czer. Jakób Sierocki, woźny, dobrawszy sobie Feliksa Niewiarowskiego rotmistrza i Stan. Grabowskiego, byli na obdukcyi we wsi L. i tamże we folw. lebokim oglądaliśmy budynki dobre i t. d. R. 1678 urzędnik na folw. zowie się Adam Kunc; do pomocy ma dworkę, parobka i dziewkę. Os. wiejska, sołt. 2 Jan Bolda i Marcin Elwar, gburów bywało dawn. 12, teraz ich jest 2; drudzy zniszczeli przez żołnierzów JMC. P. Chełmskiego. Grzeg. Dytlof, gbur, Mich. Frędel, gbur, Marcin Szauenberg, arendarz, Jerzy Hincke, arendarz, Marcin Modlaw, arendarz, Marcin Helwar; sługa zamkowy, Jan Czapa, dachy po folwarkach wyprawuje i sadu pustego w L. dogląda; Marcin Polman, karczmarz, Tomasz Derc, ogrodnik, Piotr Flora, ogrodnik. W tej wsi są 3 sady, kiedy obrodzą, na zamek je najmują, brano z nich fi. 38. Skarżyli się chłopi, że łąk mało mają, które im pan Chrystyan Preicz, dzierżawca folw. Starzyńskiego, do opactwa oliwskiego należącego, był zajął. Badaliśmy p. Preicza na miejscu, który nam pokazał dekret ferowany w Warszawie r. 1668 według niego granicę między Lebczem a Starzynem są skończone i kopce urzędownie usypane. Także się nam skarżyli chłopi, że im JMP. Sulicki, wsi Poczernina dziedzic, grunta pewne odbiera i t. d. Pan Sulicki zaś pretendował, że zawsze te grunta. posiadał. Ponieważ prawa nie okazał, zostawiliśmy tak w starym stanie, aż do przyszłej komisyi. O dawniejszym kościele tutejszym widzieliśmy pierwszą wzmiankę z r. 1340, jak powyżej podano. Akta z XVI w. opisują, że był cały murowany, tytułu św. Marcina, patronatu król. , kryty dachówką, w osobnej wieży były 3 dzwony; ołtarze dwa. Przed reformacyą stanowił własną parafią, do której prócz L. należało Chłapowo. Ostatni proboszcz umarł tu r. 1575. Potem już tylko ze Swarzewa przybywał ksiądz z naboż. Kościół ten z powodu wysokiego położenia na wzgórzu wiele ucierpiał od wichrów. R. 1747 wielka burza z nad morza położyła mu koniec. R. 1766 zabierali się parafianie do nowej budowy, drzewo już zwieźli. Zapewne dla następnych nieszczęśliwych czasów zamiaru tak chwalebnego nie przywiedli do skutku. Wynika stąd, jak niesłusznie podaje urzędowy skorowidz Stat. des Reg. Bez. Danzig, iż Szwedzi zgotowali upadek kościołowi. Ob. Godfryd Ossowski, Mapa archeol. Prus zachodnich; Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej; Prutz Gesch. des Kreises Neustadt. Lebczyk, niem. KleinLoebz, os. do Lebcza, pow. wejherowski. Lebdegie, folw. , pow. wiłkomierski, b. własność Możejków, w 1602 nabył go Gabryel Kościałkowski. Lebed, Lebied, rus. nazwa łabędzia, od której wiele nazw po chodzi. Lebedyn, szczyt i góra, wznosząca się na granicy gmin Utorop i Szeszor, w pow. kosowskim, pod 42 37 30 wsch. dłg. g. F. , Lebczyk Lebczyk Lebdegie Lebed Lebiedzianka Lebiedniki Lebiednica Lebiediewo Lebiediań Leberechtsdorf Lebia Lebied Lebieda Lebehnke Lebiedzin Lebiedzie a 48 21 15 płn. sz. g. Południowe stopy opływa potok Korowy, który oddziela dział L. od działu górskiego Karmatury ob. . Na, wschód od L. wznosi się wzgórze Korzelówka 549 m. , na północ Krzemienica 598 m. , a na północny zachód Elewa 637 m. i Wy wozy 586 m. . Wschodnie stopy tego działu opływa rzeka Korzelówka, od północy potok Nazarat, a od południowego zachodu Ruszorec. Przerzynają zaś go z płdn. na płn. potoki Hory i Kujawa. Wznosi się 805 m. npm. Br. G. Lebehnke niem. , ob. Lubianka, Lebeli, wś, pow. szawelski, gm. okmiańskiej, 5 osad, 72 dzies. ziemi. J. Godl. Lebenberg dok. , ob. Lembark. Lebenke niem. , ob. Lubianka. Leberechtsdorf dok. , ob. Leppersdorf. Lebia, ob. Łeba i Krępiewo, Lebied. .. , por. Łabędź. .. Lebieda, ob. Lebioda. Lebiediań, miasto powiat. gub. tambowskiej, odległe o 29 mil od Tambowa, leży na prawym górzystym brzegu rz. Donu, założone w celu obrony miast Jelca, Dankowa i Epifani od napadów Tatarów; dziś żadnych śladów dawnych warowni nie zostało. L. należał dawniej do prowincyi jeleckiej, gub. woroneskiej. Lebiediewo, ob. Lebiedziów. Lebiednica, potok, ob. Lepietnica. Lebiedniki, wś włośc, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy w. 35, od Ejszyszek 10, dm. 7, mk. 91 katol. 1866. Lebiedówka, wś, pow. czehryński, na lew. brzegu Suchego Taszłyka, o 4 w. poniżej Wierbowki. Ma 562 mk. , 1313 dzies. ziemi. Własność książąt Meszczerskich. Cerkiew z roku 1843. Lebiedyn, wś pow. czehryńskiego z fabryką cukru 1846 założoną, 1855 przebudowaną. Od Czehrynia wiorst 100. Najbl. st. poczt. i tel. w Szpole o 10 w. Daw. st. dr. żel. Pleciony Taszlik o 60 w. Są tu dwa monastery, męski i żeński, znane z czasów hajdamackich. Czyt. w dziele Pochilewicza, str. 713. Por. Gard bohowy i Horodyszcze. Lebiedyn, miasto powiat. gub. charkowskiej, leży o 178 w. od m. Charkowa, na miejscu równem i piaszczystem, nad rz. Olszaną, która dzieli miasto na dwie części. L. założony w połowie wieku XVII, stanowił wtedy miasto secinowe pułku achtyrskiego. Przed utworzeniem namiestnictwa, w L, znajdował się zarząd komisoryatu; następnie miasto do rzędu powiatowych zaliczone, pozostawało przez łat pięć od roku 1797 do r. 1802 za etatem. Liczba mieszk. wynosi 20500 głów, w tem 12 katol. Miasto składa się z samych prawie domów drewnianych, słomą pokrytych; ma 8 cerkwi drewnianych, 16 fabryk, progimnazyum żeńskie. Zakłady farbierskie produkują pasy wełniane za sumę 15000 przeszło rs. , które na sprzedaż wysyłają do Moskwy, na jarmarki niższonowogródzki i koronny pod miastem Kurskiem, tudzież do Czernihowa i Królewca. Powiat lebiedyński zajmuje powierzchni 46 m. kw. Liczba mieszk. wynosi 113630 głów, w tem 47 katol. Miejscowość powiatu pochyloną jest od północowschodu na płdn. zachód; tu biorą początek rzeki Suła, Grun i Chorol; nadto pow. skrapla rz. Psioł; między rzekami idą wyniosłości, częstemi poprzecinane wąwozami. W pow. znajduje się miasto zaetatowe Niedrygajłow i 72 osad i wsi. Mieszkańcy trudnią się głównie rolnictwem, nadto uprawą tytuniu, pszczelnictwem i ogrodnictwem. Fabryk sukna jest dwie, cukrowni 5, saletry 12, gorzelni 20, prod. 769802 rs. Wielu z włościan trudni się czumakowaniem. Lebiedyńce, wś, pow. berdyczowski, o 10 w. od Chałaimgródka, na równinie cokolwiek wzniesionej, nad niewielką strugą zgniłą Niecieczą. Ma 974 mk. , 2662 dzies. ziemi. Niegdyś własność Lubomirskich, w pocz. XIX w. Omiecińskich. Na polach jezioro, zwane Święte, źródło Niecieczy. Koło jeziora uroczysko p. n. Cerkowiszcze. Cerkiew z r. 1860, założona 1736. Lebiedynka, wś, pow. humański, nad rz. Jatrań, o 1 w. poniżej Tabanowej, o 12 w. od Podwysokiego. Część jej zowie się Łaszczówką. Ziemi 3402 dzies. , 696 mk. , w tem 17 rzym. katol. par. Humań. Własność Wład. Janiszewskiego. Cerkiew z r. 1764. Duży młyn pytlowy. F, S. Lebiedynka, Łebiedynka, potok wpadający do Zgniłego Taszliku, płynie przez las Łebedyński i uchodzi do Taszlika we wsi Taszliku w pow. czerkaskim. E. R. Lebiedź, jez. w pow. rzeczyckim nad Prypecią, pomiędzy wsiami Kołużki i Karpowicze, z obu stron Prypeci naprzeciw siebie położonemi, długie więcej niż na w. 2, prawie na pół wiorsty szerokie, słynie z wielkiej rybności. Al. Jel. Lebiedzianka, ob. Krasnoborka. Lebiedzie, ob. Łebiedzie. Lebiedzie, wś, pow. sokołowski, gm. i par. Sterdyń. Ma 25 dm. , 397 mk. , 461 mr. obszaru. W 1827 r. 25 dm. , 253 mk. Lebiedzie, wś szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , o 11 w. od Trok, 4 dm. , 59 mk. katol. 1866. Lebiedzie, folw. , L. Dworny, L. Księży i L. Podborze, wsie, pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnobór, odl. 19 w. od Augustowa. W 1827 r. było tu w ogóle 12 dm. , 72 mk. ; obecnie 25 dm. , 186 mk. Lebiedzin, wyspa w pow. rzeczyckim, uformowana z odnogi rz. Dniepru, naprzeciwko Lebeli Lebiedź Lebiedynka Lebehnke Lebenke Lebiedyńce Lebiedyn Lebiedówka wsi Żylicz i z przeciwnej strony mka Lubiacz w pow. horodeckim, gub. mohilowskiej; posia da wyborne łąki; ma obszaru kilkaset mr. ; własność Kobielackich. A. Jelski. Lebiedzińce, wś nad rz. Iłówką, pow. dzisieński, o 27 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 4 dm. , 18 mk. 1866. Lebiedzine z rusińska, Łabędzie z polska, jez. w pow. borysowskim, w pobliżu wsi Zabłocie, w obrębie gminy uchwalskiej; brzegi ma bagniste, obszaru około 100 mr. , dość ry bne, okolica samotna, odludna. Ma długości około 1 w. a szer. 1 2 w. Z jez. L. wypływa rz. Moża, lewy dopływ Bobra. T. S. Lebiedziniec 1. folw. i mały zaśc. w zach. płn. stronie pow. ihumeńskiego, w okr. polic. śmiłowickim, w par. katol. koroliszczewickiej, o wiorstę od gościńca poczt. mińskoihumeń skiego, pomiędzy Smiłowiczami i Koroliszczewiczami, dziedzictwo Klimontowiczów, ma obszaru 507 mr. w glebie miernej; zaśc. osad 3. 2. L. , zaśc. na głuchem Polesiu, w pow. bobrujskim, w okr. polic. paryckim, obok okolicy szlacheckiej Rynia zwanej, ma osad 2. Lebiedziów, wś i folw. , pow. bialski, gm. Kostomłoty, par. Kodeń rus. Dobratycze. Ma 39 dm. , 200 mk. , 25 mr. ziemi włośc. Dobra Lebiedziów mają 789 mr. R. 1827 Ł. na leżał do parafii Terespol ob. , miał 45 dm, , 257 mk. Istniała tu cerkiew filialna dla lu dności rusińskiej. Według Tow. Kred. Ziem. folw. L. lit. AB rozległy mr. 1110 grunta or ne i ogrody mr, 441, łąk mr. 214, lasu mr. 440, nieużytki i place mr. 15, bud. mur. 3, z drzewa 9, płodozmian 8polowy; pokłady torfu. Wś L. osad 29, z gruntem mr. 237. Folw. L. lit. C rozległy mr. 335, grunta orne i ogr. mr. 144, łąk mr. 129, zarośli mr. 7, nie użytki i place mr. 55, bud. z drzewa 5. Folw. powyższy oddzielony w r. 1872 od dóbr L, AB. Folw. L. lit. DE, z osadą Ułanowszczyzna, rozległy mr. 906 grunta orne i ogrody mr. 362, łąk mr. 186, pastwisk mr. 68, lasu mr. 275, nieużytki i place mr. 12; nadto w osadzie czynszowej Ułanowszczyzna mr. 3; bud. z drze wa 12. Folwark ten w r. 1872 odłączony od dóbr L. AB. A. Fal Lebiedziów, mko, pow, wilejski, w 1 okr. polic, o 98 w. od Wilna, o 30 w. od Wilejki, o 70 od Oszmiany, przy b. drodze poczt. z Wilna do Mińska, 1004 mk. , własność Cywińskie go, Strawińskiego, Jurkiewicza, Trzeciakowej, Wołczaskiej, Tukałły i byłych skarbowych włościan. R. 1866 było 182 dm. , 1099 mk. Jest tu cerkiew, szkółka i paraf. kość. Narodz. N. Maryi P. , z drzewa 1476 wzniesiony przez kn. Olszańskiego, odnowiony 1856. Latem słynna pielgrzymki pobożne. Par. katol. dek. wilejskiego dusz 1712. Kaplica w Malinowszczyznie. Por. Hornostajpol, Gmina L. ma 395 dymów, 3229 włośc. obojga płci. Składa się z 4 okręgów wiejskich L. , Skoworodki. Nosiłowo, Gruzdowo; obejmuje 36 wsi. L. należał pierwotnie do Holszańskich; 1519 57 królewszczyzna. W 1588 r. 20 sierp. Albrycht ks. Radziwiłł przedaje L. i Chożów z miasteczkiem Józefowi Hołowni, sędz. ziem nowogr. W r. 1827 kupują L. Stanisław i Klara z Abramowiczów Radziszewscy, nakoniec przechodzi na własność kś. Jana Cywińskiego, który zapisuje synowcowi swemu Cypryanowi. Był tu oddawna zbór kalwiński murowany. Od r. 1704 już przy nim kaznodziei nie było, tylko z Żupran dojeżdżał; wszakże zbór lebiedziowski jest jednym z 4ch kościołów wyznania helweckiego w dystrykcie wileńskim, które aż do końca panowania Augusta III w całości zostały. O 3 wiorsty od L. majątek Malinowszczyzna Michała, Świętorzockiego; tu wzorowa płodozmienna gospodarka, parowa gorzelnia, kościarnia i krochmalnia. Lebiedziów, wś, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , gm. drujska, 47 w. od Dzisny, 11 dm. , 137 mk. , 14 prawosł. , 123 katol. 1866. Lebienica, mały zaśc. w pow. borysowskim, w okr. polic. chołopienickim, przy drożynie wiodącej ze wsi Starzynek do Niedźwiedziówki, ma osad 2; miejscowość głucha, grunta lekkie. A. Jelski. Lebieżany, wś i folw. w płd. stronie pow. nowogródzkiego, w gm. nowomyskiej, w okr. polic. nowomyskim, nieopodal gościńca wiodącego z mka Stołowicz do historycznej Połonki; wś ma os. 10, folw. ma obszaru przeszło 538 mr. w glebie dobrej. A. Jelski. Lebino, niem. Labehn, wś w pow. lęborskim, ziemi pomorskiej. Lebioda. , nazwa znanej powszechnie u nas rośliny i zarazem przezwisko, które wraz z ruską nazwą, łabędzi Lebied, dało początek nazwom Lebiedzie, Lebiedziów, Lebiedzin i t. p. Lebioda, Lebiodka, rz. , prawy dopływ Niemna, wpada pod mtem Orle o 3 w. , przyjmuje rz. Żołudkę. Por. Gościłowce, Jelna, Koniuszany, Gasparyszki i t. p. Lebioda 1. zaśc. szlach. nad rz. Lebiodą, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 31 w. od Wilna, 2 dm. , 9 mk. katol. 2. L. Wielka, nad rz. Lebiodką, folw. ks. Ogińskiego, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 28, od Wasiliszek w. 14, dom 1, mk. prawosł. 25, katol. 17, cerkiew drewniana 1866. Gmina L. ma 275 dymów, 3120 włośc. obojga płci. Składa się z 3 okręgów wiejskich; 25 wsi. Okręgi te są Lebioda, Hołdowe, Skrzybowce. Lebiodka, folw. , pow. lidzki, par. Wasiliszki, st. poczt. Szczuczyn litewski i Wasiliszki, o 6 mil od Lidy. Bo czasu uwłaszczenia włościan w L. było rozległości 468 mr, ziemi n. p. miary, a z przyłączeniem folw. Terespol, nabyte Lebiedzine Lebiedziniec Lebiedzińce Lebiodka Lebioda Lebino Lebieżany Lebienica Lebiedziów Lebiedzińce Lebuno Lebiodka Lebiodka Lebiodzkie Lebionka Lebiszewo Leblawa Lebno Lebnoerhuette Leboszowice Lebuchowa Lebus Lebynsteyn Lec go drogą kupna od Ludwika Tarnowskiego, w którym było 198 mr. n. p. , razem było 666 mr. ; z tych po uwłaszczeniu włościan zostało się przy folw. Lebiodce 325 mr. n. p. , w tej liczbie zarośli leśnych 58 mr. a reszta grunta orne w glebie dobrej i łąki. Folwark przywilejem króla polskiego Zygmunta I w d. 7 listopada 1510 r. nadany dla dworzanina JKM. Iwaszki Ryłło Bykowskiego i następców jego p, n. Dworzec, i od tego czasu prawie przez 4 wieki ciągle zostawał w posiadaniu tej familii, przechodząc drogą spadku od ojca do syna, aż do Jerzego Andrzejowicza Bykowskiego; ten ostatni, mając jedyną tylko córkę Antoninę w zamęzciu za Stanisławem Iwanowskim, jej też i majętność tę zostawił, po zgonie której jedyny syn jej inż. Leonard Iwanowski drogą naturalnego spadku otrzymał tę spuściznę. Majętność ta w przywileju króla Zygmunta I nazwana Dworzec ze wsią Packi, w późniejszym czasie Lebiodką nazwana, jak świadczy o tem dokument ugodowy z Janem Kwintą 12 lipca 1568 r. , a to z powodu przeniesienia fundum dworu Dworzec na dziś egzystujące miejsce u źródła rzeczki Lebiodki; włościanie zaś wsi Packi przesiedleni do wsi Wojejkowce, WierzchLebiodki i zaścianków pod Swiętem i Rybaki; tam gdzie był dwór Dworzec i wś Packi, dziś się zostały tylko uroczyska pod temi nazwami, należące do folw. Lebiodka. Nazwiska włościan po sprawdzeniu ze znajdującemi się w starem miejscowem archiwum dokumentami okazały się też same. Według spisów z r. 1866 są tu w pobliżu, a L. , folw. pryw. nad rz, t. n. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 24 w. od Szczuczyna, 28 mk. b L. , folw. Reczyńskiego, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 39, od Wasiliszek w. 4, dom 1, mk. katol. 10. c L. , nazwa 3ch folw. pryw. nad strumieniem t. n. , pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 31, od Wasiliszek w. 5, mk. 33 wyzn. rzym. katol. d L. , folw. Dąbrowskiego, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 33, od Wasiliszek w. 6, mk. wyzn. rz. katol. 41. e L. , inaczej Zarzeczany, wś w gm. włościańs. Zabłocie, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 35, od Wasiliszek w. 7, dm. 7, mk. wyznania katol. 85, izrael. 3. f L. Górna czyli WierzchL. , wś w gm. Szejbakpol, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 42, od Wasiliszek w. 7 1 2, dm. 4, mk, 55 katol. g L. Górna, okolica szlach. , pow lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 48 i pół, od Wasiliszek w. 10 i pół, dm. 4, mk. 55 katol. 1866. Por. Horodno, Lebiodka, wś, pow. orszański. Lebiodka, wś wymieniona w XVIII w. jako należąca do klucza Możejków Wiśniowieckich. Lebiodzkie Bojary, wś włośc. nad rz. Lebiodką, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 23 w. od Szczuczyna, 8 dm. , 82 mk. 1866. Lebionka, rz. , ob. Gwda. Lebiszewo, niem. Labussow, wś w pow. słupskim na Pomorzu. Leblawa, ob. Lnblewo. Lebno niem. , ob. Łebno. Lebnoerhuette niem. , ob. Łebińska huta, Leboszowice, niem. Leboschowitz, wś, pow. toszeckogliwicki, nad rz. Birawką, o 2 mile od Gliwic, o pół mili od Sośniczowic, par. Pilchowice; 40 bud. , 37 dm. , 293 mk. , 34 osad. Lebuno, niem. Labuhn, ob. Lebino. Lebuchowa, ob. Libuchowa. Lebus, ob. Lubusz. Lebynsteyn dok. , ob. Loewenstein. Lec al. Lece u Platera Loczany, niekiedy Lecko, niem. Lötzen dok. Lehtczen, Letckenborg, Lesken, Leeczen, Leitcze, Neuendorf, miasto powiat. w Prusach wschodnich, w obwodzie regencyi gąbińskiej, pod 54 2 płn. szer. a 39 26 wsch. dłg. g. , 11 mil od Gąbina, na wąskim przesmyku między dwoma jeziorami Lewientynem Niegocin i Kisajnem Staswinda, w romantycznem położeniu, które już w przeszłem stuleciu wysławiali znawcy, jak Helwing i Pizański. W mieście jest sąd ziemiański, progimnazyum, nowy kościół ewang. , 2 piły parowe, browar, apteka, 3 lekarzy, 2 rzeczników, towarz. pożyczkowe, zap. spółka, stacya płd. wsch. kolei żel. o 69 kil. od Grajewa, st. poczt. 1ej kl. i st. telegr. , która r. 1877 wysłała 2731 depesz, za co wpłynęło do kasy 1986 marek; liczba nadesłanych depesz wynosiła 3081. St. poczt. zaś odebrała 1877 r. 179000 listów, a wysłała 181500 sztuk. Przesyłek nadeszło 21654, wysłano zaś 14900. Przekazów pocztowych odebrała poczta 10090 sztuk, reprezentujących 422138 marek; liczba wysłanych stąd wykazów wynosiła 15751 z 831554 marek. Za portoryum wpłynęło 32770 mrk. Poczty osobowe idą do Węgoborka i do Jańsborka, prócz tego urządzono pocztę posłańcową do Kruglanek. Ledności liczono 1782 r. 1154, 1818 r. 1028, 1837 r. 1682, 1857 r. 2793, z których połowa mówiła po polsku; 1861 r. było tu 3574 mk. , 1875 r. 4045. Obecnie jest ich 4512; są przeważnie wyznania ewang. Katolików jest tu bardzo mało, skoro w całym powiecie leckim r. 1873 było ich tylko 3 6. Za czasów polskich, od r. 1740 począwszy, zjeżdżali dotąd ojcowie jezuici z Świętej Lipki, po dwa razy na rok, by odprawiać katolickie nabożeństwo. Od r. 1883 leży tu załogą pół regimentu ułanów, a w pobliskiej twierdzy Boyen batalion piechoty. Areał miasta obejmował 1857 r. 2455 mr. roli ornej, 1277 mr. łąk i 950 mr. lasu; dm. mieszk. było 150; fabryk, młynów i śpichlerzy 35, innych budynków 275. Mieszkańcy trudnią się rybołóstwem, rolnictwem i handlem drzewa, hodują także bydło i konie na sprzedaż; niektórzy wyrabiają z czarnej koło miasta znajdującej się ziemi gliniastej fajki. Jarmarków jest corok 5 4 na bydło, koanie i towary kramne i jeden na płótno 8 dni trwający. Lec był oddawna umysłowem ogniskiem Mazurów. Wyższa szkoła miejska, która zwłaszcza w XVIII stuleciu w całych słynęła Mazurach, zakres nauk tak dalece rozszerzyła, że abituryenci mogli z niej wstępować wprost do uniwersytetu. Między rektorami odznaczył się mianowicie Wilhelm Horn, który ten urząd piastował od r. 1726 1774. I dziś jeszcze zajmuje L. pod naukowym względem pierwsze miejsce na Mazurach. Stąd rozchodzi się corok Kalendarz M. Gerssa na całe Mazury; tu co tydzień wychodzi jedyne polityczne czasopismo mazurskie w polskim języku p. t. Gazeta Lecka. Redaguje ją wymieniony dopiero M. Gerss. Każdy numer przynosi artykuł wstępny różnej treści, podający po większej części referaty z działalności sejmu albo parlamentu w Berlinie. Dalej idą Nowiny z prowincyi zawierające drobne wiadomości z miasta i okolic wschodniopruskich; przegląd p. t. Zdarzenia w Europie i w krajach zaeuropejskich rozpoczyna się stereotypowo od podawania nowiny, że Najjaśniejszy cesarz zaś rzeźko i zdrowo i t. p. Niekiedy spotykamy się z jaką korespondencyą i to z bardzo różnych miejsc. Ponieważ redaktor teraźniejszy rymuje z wielką łatwością, dla tego też w jego pisemku zastajemy sporo poezyj. Wszystkie większe święta, jak Nowy Rok, Gody, Wielkanoc witają się wierszem. Nawet zaproszenia do przedpłaty kwartalnej bywają wierszowane. Również wierszem podane są Zagadywki, pojawiające się co kilka numerów. Inseratów brak prawie całkowicie. Co się tycze tendencyi Gazety Łęckiej, ta jest antykatolicką i antypolską. Ob. ciekawą monografią ś. p. dr, Ossowskiego p. t. ; Przyczynek do literatury mazurskiej, Poznań 1882 r. , str. 29 47. Publikacye p. Gerssa zawierają bogaty materyał nazw miejscowych, odnoszących się do wszystkich niemal powiatów mazurskich. W L. też urodził się 1838 r. Wojciech Kętrzyński. Na granicy starych terrytoryów pruskich Gołędzi por. Galindya i Sudowii, gdzie już za czasów pogańskich Prusaków stał gród obronny Voigt, Gesch. Preussens, I, str. 497, założył komtur brandenburski Meinhard T. Querfurt r. 1285 zamek lecki, który później był siedzibą wójtów krzyżackich. Według Toppena atoli, najlepszego może znawcy Prus krzyżackich, datuje pierwsza wzmianka o zamku leckim z czasów w. mistrza Dyterycha v. Allenburg 1335 1341. Z wójtów leckich znani są Jan v. Breitenbach 1418, Henryk v. Stegelitz 1437, Kaspar v. Gotze Götz, 1440 1441, Ekhart Vogt 1444, Jakub Reiff, zwany Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 50. Walter 1489, Dyterych v. Babenhausen 1508 i Jakub Reiff zwany Walter 1511. Ob Voigtz Namencodex str. 92. Obok zamku istniała juw XIV w. osad a Nową Wsią Neuendorf zwa na, którą r. 1361 Kiejstut wraz z zamkiem zburzył i spalił Script. rer. prus. II, 527. W 13letniej wojnie 1454 66 stanął i Lec po strome Polaków, zamek zaś, który się nie chciał poddać, uległ wówczas 1455 ponownie zniszczeniu. Ale jeszcze tego samego roku zostali sprzymierzeni z Polakami Prusacy pobici pod Rynem i wtedy krzyżacy znów zajęli miasto Lec, z którego ich atoli następnego roku 1456 Polacy znów wypędzili Voigt, VIII, 474. Po drugim pokoju toruńskim wzniósł się zamek na nowo z gruzów. R. 1475 odnowił Bernard v. Balzenhofen komtur brandenburski, staroście i mieszkańcom Nowej Wsi i L. pierwotny przywilej na 60 włók nad Lewientynem. Starosta dostaje 6 włók ziemiańskich, pleban 4; ssta ma być w posiadaniu wsi; do niego należy niższe sądownictwo, oraz 3ci fenig z grzywien wyższego sądownictwa. Mieszkańcy płacą, zakonowi od każdej włóki po 1 wiardunku zwykłej monety pruskiej, odprawiają tłokę rocznie przez 14 dni w zamku leckim i obowiązani są postawić most przy Lewientynie i utrzymywać go; plebanowi winni dawać rocznie 4 szelągi, zagrodnicy zaś po 2 kury. Prawo magdeburskie zamienia im komtur na chełmińskie; Dan w Lecu w poniedziałek po niedzieli czarnej r. 1475. Z przywileju wynika, iż okolice L. obfitowały wówczas w rozmaite zwierzęta, cenione już to dla futra, już to dla mięsiwa. Dziś nie ma tam już ani śladu większej części tych zwierząt. Z późniejszych wiadomości o L. zapisujemy porządkiem chronologicznym następujące Giersz 1852 r. zamieścił w N. P. P. Blaetter, kronikę miasta L. . R. 1488 nadaje Jan v. Tieffen, komtur brandenburski, Szymonowi Bredyńskiemu nową karczmę w L. z 2 włókami na prawie chełmińskiem. Gdy r. 1525 po nieszczęsnym traktacie krakowskim Prusy wschodnie zostały zamienione na księstwo świeckie, nastąpiła reorganizacya kraju, i wójtostwo leckie, które w XV w. ciągnęło się aż do granicy litewskiej, zostało zamienione na powiat, na którego czele stali starostowie. Starostami leckimi byli Fryderyk Herr zu Heydeck 1525 1536; wdowa po nim zatrzymała starostwo w zastawie; zawiadowca Dytryk von Bobershausen 1526; Dytryk von Schlieben, radca i marszałek 1531; Jerzy von Lötzen 1540; Jerzy von Krösten 1548 1555; Fabian von uehndorff 1544 1570; Hans von Ostau 1579 1589; Kasper von Lehndortf 1589 1590; Fabian von Lehndorff 1591 1599; Henryk von Königseegg 1613 1642; zawiadowca Kasper von Lehndorff 1615 i Fabian von Lehn Lec dorff 1640; Jakub von Finck 1642 1662; Daniel von Tettau, radca trybunału; Fryderyk Wilh. von Canitz 1684 1690; Jerzy Ernst von Schlieben, radca ziemiański, 1690 1698; zawiadowca Andrzej von Lesgewang, radca trybunalny 1734; Fryderyk Krysztof hrabia zu Dohna 1702 1703; zawiadowca Jan Fryderyk Schenk 1704 1714, Jerzy Fryderyk von der Ałbe, major 1703 1712; zawiadowca Karol Wilhelm Finck, hrabia zu Finckenstein 1708 1714; Jan Dytryk von Kunheim 1712 1724; Gerhard Ernst hrabia von Lehndorff, major heski, 1724 1741; zawiadowca Ernst Bogumił von Proeck 1737 i Bogumił Schenck zu Tautenburg 1742 1751; N. N. von Kleist, kapitan przy gwardyi 1756; Adam Wilhelm von Rochow, porucznik 1779. R. 1544 i 12 grudnia 1571 bawił ks. Olbracht Fryderyk w L. , gdzie mu mieszkańcy złożyli hołd homagialny. Z 28 paźdz. 1563 r. warto zapisać przywilej, mocą którego ks. Olbracht nadaje pisarzowi wojtowskiemu Kasprowi Skinbrecher 2 włóki i 6 mr. z obowiązkiem płacenia rocznie 6 grzywien czynszu i dostarczania co rok 2ch podwód dla poczty na 5 mil drogi. R. 1573 wyniósł ks. Olbracht Fryderyk 1568 1578 Nową Wieś do rzędu miast i wyznaczył dla niego na prawie chełmińskiem 35 włók roli i 4 wł. lasu, nie rachując 4 wł. , które pleban, oraz 6 wł. , które 3 karczmarze na własnych przywilejach posiadali. Miasto miało się nazywać Lec i posiadać 4 jarmarki na rok i jeden targ tygodniowy, który się miał odbywać co poniedziałek. Zapis powyższy zatwierdził r. 1612 ks, Jan Zygmunt i dołączył doń nowe przywileje, nadając miastu 10 włók boru we wsi Jeziorowskiem, wsi w dzisiejszym powiecie węgoborskim położonej, z obowiązkiem płacenia rocznie 3 grzywien czynszu i 50 grz. zakupnego od włóki; zastrzega sobie jednak polowanie. Obdarza także miasto herbem zawierającym 3 okonie, z których większy ma być w środku, a dwa mniejsze po bokach. 13 czerwca 1610 r. zatwierdza ks. Jan Zygmunt statuta cechu szewckiego w L. R. 1612 został wybudowany ratusz a r. 1633 pierwszy ewan. kościół murowany, ale bez wieży, którą dobudowano dopiero w 9 lat później r. 1642. Pierwszy ewang. proboszcz nazywał się Kasper Dannovi. R. 1625 mieszkają w L. prócz niektórych Niemców przeważnie Polacy. I elektorowie brandenburscy, którzy r, 1618 zostali dziedzicznymi Prus książęcych, starali się o dobrobyt miasta. R. 1645 zawiązało się w mieście towarzystwo strzeleckie, a ks Fryderyk Wilhelm zwolnił każdorocznego króla kurkowego od wszelkich podatków, mocą przywileju z d. 15 lutego 1645 r. Tenże sam elektor nadał 15 maja r. 1653 miastu 4 wł. , zaś 26 maja 1656 r. odnowił miastu zapis na 4 włóki, od których płacili po 15 grzywien. W XVII i XVIII w. istniały w L. następujące cechy szewców, kuśnierzy, krawców, piekarzy, tkaczy, kowali i ślusarzy. Targ, który się przedtem odbywał w poniedziałek, przełożony został na czwartek rozporządzeniem rządowem z d. 19 paźdz. 1690 r. Podczas drugiej wojny szwedzkiej 1655 1660 wzięli Polacy sztur. mem L. 10 lutego 1657 r. , przyczem miasto niemal do szczętu zgorzało. Ocalał tylko zamek, kościół i ratusz. Owczesny dyakon Andrzej Wedeke, który w następną niedzielę miał objąć urząd proboszcza, ratował się wtedy ucieczką do Królewca i pozostał tam, aż stanął pokój w Oliwie 1660. 24 sierpnia 1669 r. odnowił Fryderyk Wilhelm na życzenie mieszczan stary ich przywilej. Potwierdził im ich posiadłości, zastrzegając sobie tylko dawny czynsz; miasto miało i nadal rządzić się prawem chełmińskiem; rada miejska i sędziowie mieli być zbierani w obecności starosty co rok w niedzielę Reminiscere; poborcy mieli zawsze na końcu roku składać rachunek; od sądu wolno było mieszkańcom apelować do starosty, a od niego do elektora. Od kar sądowych miało miasto pobierać trzeci fenig, kary pieniężne za pokaleczenie i pobicie mają się należeć sędziemu samemu. Targowem dzieliło się miasto z zamkiem do połowy. Dochód z jatek piekarskich, rzeźnickich i z balbierni wpływać miał do kasy miejskiej. W Lewientynie mogą mieszkańcy łowić ryby, ale tylko małemi narzędziami dla własnej potrzeby; kto chce używać większych sieci, winien rocznie płacić 10 marek do zamku. Warzenie i sprzedawanie piwa dozwolone jest tylko właścicielom włók, nie zaś zagrodnikom i budnikom. 26 listopada 1686 r. zgorzała znów większa część miasta; spaliło się wtedy 73 domów mieszkalnych wraz z kościołem, tylko wieżę zdołano uratować. Z r. 1696 zapisujemy wiadomość, że dotychczas nauczyciel i organista bardzo źle byli wyposażeni, skoro na obiady koleją chodzić musieli od jednego mieszczanina do drugiego. Ponieważ ta mensa ambulatoria dawała powód do licznych skarg, dla tego rozporządził 13 grudnia 1696 starosta G. F. v. Schlieben, że odtąd tak nauczyciel jako i organista pobierać mieli każdy 25 poL zł. quartaliter anticipando. 10 czerwca 1705 r. nabyło miasto 5 włók lasu. Po 6 wolnych latach miała kasa miejska od każdej włóki płacić 12 grz. do szkatuły królewskiej. R. 1709 odbudowano kościół i sprawiono trzy nowe dzwony. Straszny mór, który od r. 1709 1714 nawiedził całe Prusy, grasował i w L. , gdzie umarło 800 osób. Niektóre, choć w pobliżu miasta położone wsie, jak np. Kamionki, tylko 1 1 4 mili odległe, zostały całkiem wolne od tej dżumy. Dla tego też tu się odbyła introdukcya nowo do L. powołane Lec Lec go pastora Korsepiusa. Gdy mór już ustał, przedstawiło się mieszkańcom L. , w którym się osiedlili nowi koloniści, rzadkie zaiste widowisko, że w ostatnią niedzielę przed postem r. 1710 aż 64 par naraz wzięło ślub w kościele leckim. Toeppen jednak utrzymuje, że się to działo już r. 1573. Podczas 7letniej wojny 1756 1763 ucierpiał L. znów wiele od Rossyan, a 5 marca 1758 musieli mieszkańcy nawet hołd składać Elżbiecie; dokument, zawierający formułę przysięgi, przechowuje się podziśdzień w archiwum miejskiem. Po ukończonej wojnie nastały dla L. lepsze czasy. Wybudowano wiele nowych kamienic, które były ozdobą miasta. R. 1772 połączono jez. Lewientyn z Mamrami spławnym kanałem, przez co handel miasta znacznie się podniósł. Niestety 8 marca 1786 r. podłożyła jakaś służąca przez zemstę ogień, który zniszczył około 100 budynków. Podpalaczka została za to straconą, a jej ciało spalono publicznie przed miastem. R. 1806 przechodziło tędy wojsko rossyjskie pod wodzą jenerałów Tettowa i Warnekiego ku Pieckom Peitschendorf. W styczniu następnego roku 1807 maszerowały znów znaczne oddziały rossyjskiej armii pod dowództwem Benningsena przez L. , a jednego dnia nawet 6000 wojska rozkwaterowało Się w mieście. Pobite armie rossyjska i pruska skoncentrowały się pod Licbarkiem, a w L. urządzono dla nich piekarnię polną i duży magazyn, które niedługo potem dostały się w ręce Francuzów i Polaków; 8go bowiem dnia po bitwie pod Iławą przybył tu szwadron polskich ułanów, których karność nawet niemieccy kronikarze bardzo chwalą; Ich dowódcą był porucznik Mensch, który od mieszkańców rekwirował tylko 12 najlepszych koni. Nazajutrz stanęły tu 2 pułki wojska polskiego pod dowództwem generałów Zajączka i Dąbrowskiego; wojsko rozkwaterowało się po za miastem. Zajączek ze swoim sztabem stanął kwaterą w mieście, Dąbrowski w zamku. Na ich utrzymanie wydało miasto podobno 20000 talarów. Tegoż roku 1807 panował w L. między bydłem straszny mór; padły wtedy niemal wszystkie konie i woły, tak że nie można było uprawiać roli, w skutek czego między mieszczanami panowała wielka nędza. Ale i inne jeszcze klęski dokuczyły miastu. R. 1811 z po wszech nego na Mazurach nieurodzaju nastał wielki głód, a następnego roku miasto znów ucierpiało od przechodzących, tędy pułków francuskich. Jenerałowie Genee i Grouchy i wicekról włoski Eugeniusz mieli tu po kolei swoje kwatery. Jednego razu maszerowało w przeciągu 24 godzin 60000 wojska z 120 armatami przez miasto. W grudniu r. 1812 i w styczniu r. 1813 wracały tędy niedobitki świetnej armii francuskiej. Gdy Prusy wypowiedziały wojnę Napoleonowi, stawiło miasto własnym kosztem 70 żołnierzy; wydano na nich 2000 tal. Po pokoju wiedeńskim 1815 dobrobyt miasta począł się znów wzmagać. 30 i 31 października 1817 r. obchodzono w mieście 300letnią rocznicę reformacyi. W sobotę 17 stycz. 1818 r. srożył się tu gwałtowny wicher, który zniszczył blisko 3 4 lasów leckich. Trwał ten uragan od 4 z południa aż do 11 godziny w nocy. 1 września 1818 został L. wyniesiony do rzędu miast powiatowych, z czego dla miasta znaczne wynikły korzyści. 3 kwietnia 1822 r. zniszczył ogień ponownie niemal całe miasto zgorzało wtedy 205 budynków, między nimi 50 domów mieszkalnych, 9 spichrzów, 4 młyny, 74 chlewów, 52 stajen, 9 browarów, kościół, szkoła, ratusz, plebania i szpital; tak że musiano prawie całe miasto ma nowo odbudować. Nowy kościół ewang. został 23 wrześ. 1827 r. poświęcony. 3 czer. 1845 r. bawił król Fryderyk Wilhelm IV w L. , gdzie oglądał roboty około pobliskiej twierdzy Boyen. W podróży z Ządzborka do L. zwiedził król górę, na granicy powiatowej się znajdującą. Górę tę ozdobiono potem plantacjami i pomnikiem, i nazwano ją królewską górą. 18 czerwca 1854 r. bawił tu znów król pruski; w Rynie wsiadł na statek parowy Mazovia, który go przewiózł aż do Guzianki, skąd jechał powozem dalej do Jańsborka. Ręku 1857 połączono Jańsbork, Lec i Węgobork ze sobą 11 1 2 mili długim kanałem, ciągnącym się przez trzy duże jeziora Śniardwy, Lewientyn i Mamry. Koszta tej kanalizacyi wyniosły wprawdzie 84 486 tal. , ale handel miast tych przez to znacznie się powiększył, do czego się nie mało przyczynia zbudowana r. 1868 kolej żelazna idąca z Królewca na Bartoszyce, Lec i Ełk aż do polskiej granicy. Podajemy też kilka szczegółów o twierdzy Boyen, tylko 800 kroków na zachód od L. oddalonej. Już we francuskiej wojnie z r. 1806 1807 wykazało się strategiczne znaczenie jeziór mazurskich, stanowiących dla armii, ze wschodu na zachód lub odwrotnie się posuwającej, nieprzezwyciężoną prawie tamę. Jeziora mazurskie ciągną się bowiem prawie wszystkie z płd. na płn. i są z sobą złączone, a tylko wąskie przesmyki dzielą jedno od drugiego. Taka cieśnina znajduje się także między jeziorem Lewientyńskiem a Kisajnem; na niej zbudowane miasto Lec. Już roku 1816 zwrócił generał inżenieryi von Grollman królowi uwagę na to, że to ważne miejsce koniecznie fortecą zabezpieczyć trzeba. Ale dopiero r. 1843 plan ten został przez króla potwierdzony; zabrano się też wnet do prac przedwstępnych, a 4 września r, 1844 ówczesny minister wojny gen. von Boyen, od którego ta nowa twierdza wzięła swe miano, położył kamień węgielny. Brak jeszcze wysu Lec niętych fortów, które, wskutek donośności nowych dział, trzeba będzie zbudowano daleko naokoło miasta. Przez kolej południowopruską i dworzec w L. się znajdujący nabrała twierdza Boyen jeszcze większego znaczenia; można ją nawet uważać za przedmurze Królewca. W razie wojny może tu załogować 3000 żołnierza. Baszt jest sześć; trzy nazywają się; Leopold, Ludwig, Hermann, według imion chrzestnych gen. Boyen, a drugie trzy Recht, Licht, Schwert, według dewizy jego herbu. Powiat lecki leży w południowej części gąbińskiego obwodu regencyjnego, między 39 1 i 39 50 wschd. dłg. a 53 51 i 54 6 płnc. szer. , graniczy na zachód z pow. rastemborskim i ządzborskim, na płn. z węgoborskim i oleckowskim, na wsch. z oleckowskim i łeckim, na płdn. z ządzborskim, łeckim i jańsborskim. Największa rozległość na wzdłuż z zach. na wsch. wynosi 7 mil; w szerz, od płn. na płdn. , 3 mile. Obszar ziemi wynosi 16 1 4 m. kw. , czyli 89. 527 ha. Pow. lecki jest przeważnie górzysty i leży 500 800 stóp nad poziomem morza. Całą tę okolicę nazywają dla tego mazurską Szwajcaryą. Znaczniejsze wzgórza są Pucicha i Karaszówka przy Wydminach, góra Lisia i Strzykowa przy Cybulkach, Tysiące przy Szemionkach, góry Jelenie przy Jadamkach, góra Sowia i Kozia przy Kruplinach, góry Orle, Jeziorki i Usranki przy wsiach tejże nazwy. Na ostatnich znajdują się głazy erratyczne w takiej ilości, że uprawianie roli miejscami jest całkiem niemożebne. Dla wysokiego położenia powiatu, nie mniej także z powodu lodów, zbyt długo po licznych jeziorach i błotach, które nie mają żadnego odpływu, aż na wiosnę się trzymających, jest tu klimat nieco zimniejszy, siewy wiosenne i rozwój roślin późniejszy niż w przyległych powiatach. Za to jesień tu piękna, a lato nie za gorące, bo nad rozlicznemi jeziorami powietrze zawsze jest chłodne. Panują tu przeważnie płn. i płdn. wiatry; 40 osad cierpi od gradobicia znacznie częściej niż inne, to też przy zabezpieczeniu wyższą muszą płacić taksę od innych. Pod względem geologicznym liczy powiat lecki gleby gliniastej mil kw. 0, 03; mieszanej 9. 79; piaszczystej 2. 43; torfowej 1. 90; wody zajmują 2. 09 m. kw. Z rzek zasługuje na wzmiankę tylko Gawlik, wypływa z jez. Gawlik w pow. leckim, przerzyna ten pow. w kierunku płdn. , wstępuje potem w pow. łecki, przechodzi tu przez jez. Henzlewo i wpada do Ułówki, jez. stojącego w związku z jez. Laśmiady zwanem. Większych jeziór liczą 47. Wiele z nich stoi z sobą w związku za pomocą małych kanałów i oddawają na dwie przeciwne strony swe wody; jedne mają odpływ ku płdn. przez Sniardwy SpirdingSee do rz, Pisz, Narwi, Bugu i Wisły, a przez nią do Bałtyku; tych jest 10, Drugiej których jest 36, odpływają na północ do Lewientyna. Stąd uprowadza rz. Węgorap Angerapp ich wody do Pregoły, która przez zatokę fryską także się łączy z Bałtykiem. Tak więc dążą te mazurskie wody, choć przeciwnemi stronami, jednak do wspólnej mety. Znaczniejsze pomiędzy wspomnionemi co dopiero jez. są Kisajno, Dargajny, Kruklin, Wydminy, Gawlik, Jagodne, Górkło, Tałty, Ryńskie, Mioduńskie, Dobskie dok. , Beldfurtskie dok. , Dejguń dok. , Biała dok. niem. Bill, Buwełno i Henslewo. Wszystkie jeziora zajmują szóstą część powierzchni pow. leckiego. Są tu oprócz tego duże błota i torfiska, dotąd jeszcze nie osuszone. Roli ornej ma pow. 175198 mr. , ogr. 651 mr. , łąk 56471, pastw. 38637, lasów 25638, pokładów torfowych 1905 mr. kw. , nieuż, 440 mr. Uprawa roli na wiosnę rozpoczyna się zwykle w trzecim tygodniu kwietnia i trwa aż do 8 czerwca; sieją po kolei najprzód groch, owies, jarkę; później kartofle, jęczmień, len, rzepak i bukwitę. Prócz tego uprawiają pszenicę, żyto i koniczynę. Kartofle wybierają około 1 paźdz. , rzepak źniwią najwięcej na początku lipca, żyto na końcu lipca, pszenicę w połowie sierpnia. Około św. Jana odbywa się pierwsze sianożęcie, drugie w środka sierpnia. Jarzyny i owoce nie udają się w skutek zimnego klimatu. Oprócz zwyczajnej mierzwy używają także guana; na większych dobrach jest płodozmian 11polowy, na mniejszych trzymają się jeszcze starego 3polowego systemu. Morga roli wydaje przecięciowo 5 10 korcy pszenicy, 3 10 korcy żyta, 4 10 korcy jęczmienia, 3 10 korcy owsa, 4 10 korcy grochu, 30 70 korcy kartofli, 10 20 centn. koniczyny. Koni było 1873 r. 7225, bydła 15015, owiec 44182, Niń 8304, kóz 31, ulów 1692. Jeziora są po większej części fiskalne, ale włościanie mają w wielu miejscach od dawna wolna rybołóstwo. Zazwyczaj tylko zimową rybitwę wydaje rząd dzierżawcom, często żydom, ktorzy ułowiono ryby odstawiają po największej części w beczkach solone, albo też świeże w łodziach do Warszawy. Całkowity dochód rządowy z jezior mazurskich wynosił 1878 r. 17000 tal. Jezior tych strzeże 20 urzędników. Najczęściej znachodzą się następ. gatunki ryb sztynki, białoryby, płocie, szczupaki, okonki, leszcze, morenki, węgorze, łososie, minogi a także raki. Osad jest 156, pomiędzy temi 2 miasta Lec i Ryn; jedno targowisko Wydminy; dóbr ryc. 14, folw. 12, wiek. posiad. 16, wybudowań 23, młynów 2, osobnych domów 2, jedna forteca Boyen, 1 zakład karny dla kobiet, 2 domeny królewskie, 85 gbursk. wsi. Budynków było 1878 r. 10001, ito publicznych 152, pomiędzy temi dla kultu 9, dla szkół 72; pry watnych 8425, a mianowicie dm. mieszk. 3631, młynów 49, fabryk i magazynów 280, zabudowań gospod. 4465. Za włókę chełm. płacą 140 3300 tal. , czyli 2 50 tal. za mr. Południowa wschodniopruska kolej przechodzi przez pow. na dłg. 5. 87 mil; dworce są w Styrławkach, Lecu i Wydminach. Prócz tego są 2 państwowe bite trakty 1 z Leca na W. Styrławki Gr. Stürlack do granicy pow. rastemborskiego, 2, 6 m. dł. ; 2 z Rynu do Styrławek 1. 19 m. dłg. Powiatowe bite trakty są następ. 1 leckowęgoborski 1 m. dłg. ; 2 leckojańsborski 2. 86 m. dłg. ; 3 wydmińskomargrabowski 1. 31 m. dłg. i 4 ryńsko ządzborski przez Mikołajki 1, 01 m. dłg. Po zwyczajnych drogach jest komunikacya z powodu górzystego położenia czasami utrudniona, mianowicie na wiosnę i w jesieni; zimą zaś jest po lodzie na gęstych jeziorach znacznie ułatwiona. Wodna droga umożebniona jest przez kanał zbudowany r. 1764, który łączy Sniardwy z Lewientynem i służy niemal wyłącznie do spławiania drzewa z borów jańsborskich. Pod względem melioracyi zasługują na wzmiankę osuszone obszerne bagna staświńskie, gdzie obecnie są żyzne łąki; spuszczono także jez. Kruklińskie i jez. Wąż i osuszono błota niedlickie. Jez. wydmińskie spuszczono o 8 stóp r. 1867, przez co zyskano 800 mr. dobrej roli. Ludności liczono w pow. leckim 1873 r. 38830, niemców 20465; tylko po polsku mówiących 18364, podczas kiedy 1837 r. było 21207 Polaków i 3086 Niemców; skąd wynika, że germanizm robi tu wielkie postępy. Co do wyznania było 1873 r. 38258 ew. , 316 katol. , 40 sekciarzy, 44 dysydentowi 172 żydów, którzy w L. mają swoją synagogę. R. 1875 liczono 39992 mk. Kościołów jest 9, duchownych 11, szkół publicznych 73, prywatnych 4, do których uczęszcza 34 chłopców i 61 dziewczat. Nauczycieli było razem 93, nauczycielek 25, dzieci szkólnych 7514; chłopców 3463, dziewcząt 4051. Ubogich, których pow. utrzymywać musi, było 1873 r. 648; wydano na nich 6916 tal. Od r. 1867 wzrosła ludność o 259 dusz czyli o 6. 66 proc. Na milę kw. przypada 2495 dusz. Ludność trudni się głównie, bo aż 80 proc, rolnictwem, liczba rzemieślników wynosi 12 proc, czyli 755; w Lecu i Rynie jest ich 210, na wsiach 545. Handlem zajmuje się w 2 miastach 46 kupców. Lekarzy było r. 1874 w całym pow. 5, i to w L. 3, w Rynie 1, w Wydminach 1; aptek 3, po jednej w każdej z co dopiero wymienionych miejscowości. Jarmarki odbywają się 4 razy w L. , 4 w Wydminach i 6 razy w Rynie. Stacyj poczt. jest 7 w L. , w Rynie, w Styrławkach, Miłkach, Zelkach Neuhof, w Wydminach i w Orłowie. St. telegr. jest tylko w L. Przemysł fabryczny znajduje się na niskim stopniu liczą tylko młynów wodnych 2, olejowych 12, garbarni 2, tartaków 2, wiatraków 16, gorzelni 16, browarów 7, cegielni 5, fabryk octu 5, mydła 1, pieców do wypal, wapna 3. Oprócz tego są w Rynie 2 parowe tartaki, a w L. 1 i 1 fabr. machin. Dość znacznym jest przemysł tkacki; w samym L. jest w zakładzie karnym 67 warsztatów. W pow. liczą prócz tego 2360 warszt. płótna a 53 warszt. bawełny i 2 innych tkanin. W żniwa płacą chłopu 10 sbr. , kobiecie 5 sbr. , w zimie chłopu 5, kobiecie 3 sbr. przy 8go dzinnej pracy. W r. 1873 opuściło pow. 30 osób, przybyło z Rossyi i naturalizowało się 9. Parafij lut. jest 8. L. obejmuje 24 wiosek. Miłki 20, Zelki 12, Orłowo 7, Ryn 29, Rydzewo 9, Styrławki 6, Wydminy 12. Katolicy pow. leckiego należą do dekanatu reszelskiego, nie posiadają żadnego kościoła; najbliższy kościół katol. jest w Ełku, gdzie jest stacya misyjna. utrzymywana przez towarzystwo św. Wojciecha i Bonifacego. Dawniej, około r. 1550, znajdowały się kościoły katol. w L. , w Miłkach, Wydminach, Rynie, Juchach, Styrławkach, Rydzewie i w Orłowie. Proboszcz katol. w L. posiadał 4 włóki na podstawie przywileju z r. 1475. Z katol. proboszczów leckich wymieniają starsze źródła ks, Macieja z Brzostowa w dyec. płockiej 1481, ks. Jana także stamtąd 1484 i Piotra 1531. Podatków płacił pow lecki r. 1872 od grun. 10973 tal. 2 sbr. 7 fen. , od budynków 3306 tal. 14 sbr. , od dochodów 1254 tal. , klasowego 20393 tal. , od procederu 2280 tal. Do sejmiku pow. należało 1873 r. właśc. dóbr ryc. 14, dóbr chełm. 5, deputowanych miast 8 5 z L. i 3 z Ryna, ze wsi 3. Do parlamentu wybiera pow. lecki razem z pow. węgoborskim 1 deputowanego. Sąd powiat. jest w L. ; do niego należy także komisya sądowa w Rynie. Dla parafii wydmińskiej, orłowskiej i dla Nowego Dworu Neuhoff, odbywają się 8 razy do roku kadencye sądowe w Jańsborku. W końcu nadmieniamy, że dzisiejszy pow. lecki został zaludniony dopiero w XIV, XV i XVI wieku, przeważnie przez kolonistów polskich. Założono wprawdzie także niektóro wsie niemieckie i osiedlono niektórych Niemców, ale żywiołu polskiego było w całym powiecie tyle, że śród niego Niemcy nie zdołali się utrzymać. Według Kętrz. O ludn. pols. 486 497 i Toppena Gesch. Masurens, str. 110 111 otrzymały swoje przywileje, albo zostały założone W. Styrławki r. 1387, M. Styrławki r. 1407, Kamionki r. 1436, Płociczno 1438, Grzybowo 1440, W. Konopki, Miłki i Staświny 1475, Spierst 1480, Lipieńskie i Wosewo 1487, Kożuchy 1549, Kruklin 1552, Szczybały 1554, Paprotki i Siedliska 1555, Sulimy 1563, Rydzewo, Kozin i Marcinowa wola 1571. Ze szlachty Lec Lechówka Lechnówka Lechów Lechowce Lechowe Lechówek Lechowo Polskiej znajdujemy w różnych czasach nastę pujące familie Bibersteinów w Pierkunowie, Borowskich w Bogaczowie, tamże i Bulowskich, Drygalskich w Rantach, Gardlińskich; w Grzybowie, Kowalewskich w Martyanach, Łosiów w Dejguniu i Fuledzie, Moczy dłowskich w Bogaczewie. Główne źró dło Weiss, PreussischLittauen und Masuren, 1878. Ks. F. i Kś, Fr. Leć, Ledź, os. , pow. włodawski, gm. i par. Hańsk ob. . W 1827 r. 2 dm. , 9 mk. Nie zamieszczona w spisie urzęd. z 1878 r. Lece, ob. Lec, niem. Loetzen. Lech, Leszek, bądź to skrócone formy imienia Bolesław Bolech, bądź samoistnego imienia Lech, dały początek nazwom Lechowo, Leszkowice, Leszno o ile ta ostatnia nazwa nie powstała z formy leszczno, odpowiedniej formom brzeźno, dębno, lipno, wierzhno. Nazwy Lesiaki, Lesiewo zostają zapewne też w związku z imien. Lech Lesiek, syn Lecha. Br. Ch. Lech, jez. w dobrach Kublicze ob. . Lechacz, potok górski, wypływa w lesie Stodole, na południowozachodnim stoku góry Kropiwniczka, szczytu w Minczolskim grzbie cie, na obszarze wsi Bachnowatego, w pow. Turka; płynie doliną leśną na południe przez obszar Zawadki i wpada w tejże wsi z pra wego brzegu do Zawadki. Długość biegu wy nosi 5 kil. Br. G. Lechanice, wś, pow. grójecki, gm. Lechanice, par. Wrociszew. W 1827 r. 23 dm. , 182 mk. Gm. L. należy do sądu gm. okr. II w Warce, gdzie teź i st. poczt. ; ma obszaru 11348 mr. i 3004 mk. 1867 r. . Lechartowitz dok. , ob. Lenartowice. Lechlicz, Lechlicz, struga wpadająca do Dniepru w Rzyszczowie. E. R. Lechlin 1. olędry, pow. wągrowiecki, 10 dm. , 80 mk. , 30 ew. , 50 katol, 40 analf. 2. L. , wś i dom. , pow. wągrowiecki, 2 miejsc a wś; b dom. ; dom. ma 3074 mr. rozl. ; 27 dm. , 296 mk. , 20 ew. , 276 katol, 125 analf. Kościół katol paraf. dekan. rogozińskiego. Poczta i tel. w Skokach Schokken o 4 kil. , st. kol żel. w Rogoźnie o 11 kil. Dom. jest własnością spadkobierców p. Magdaleny Na pierałowiczowej, ur. Duninównej. Wś L. nale żała w dawniejszych wiekach do kapituły po znańskiej, która wystawiła tam kościół paraf. r. 1467. Teraźniejszy wystawiony ponownie r. 1756 również jest drewniany, jak pierwo tny. M. St. Lechniany, przys. przy drodze z Sieniawy do Cewkowa, pow. cieszanowski; od zach. , płn. i wsch. otoczony lasami szpilkowemi. Lechnica, po węg. i po niem. Lechnitz, wś w hr. spiskiem Węg. , nad rz. Dunajcem, na granicy Galicyi, w pobliżu Czerwonego Klasz toru; kościół katol paraf. , połów łososi, 596 mk. Por. Czerniony klasztor, Jordaniec, Kościeliska dolina, Podlechnicze. H. M. Lechno, las w Truskawcu, pow. drohobycki. LechnowaŁopuszanka, ob. ŁopuszankaL, Lechówka, także Lechniówką i Lechnową zwany potok, wypływa w obr. gm. Łopuszanski lechnowej, w pow. Turka, ze źródeł leśnych; z początku płynie na północny wschód, a dosięgnąwszy chat w Łopuszance, zwraca się na południowy wschód, płynąc między domostwami Łopuszanki i Chaszczowa. Tutaj zwraca się na wschód i we wsi Łomnej uchodzi z lew. brzegu do Dniestru. Długość biegu wynosi 10 kil Spadek wód wskazują następujące liczby 670 m. źródła; 566 m. poniżej kaplicy w Łopuszance; 538 m. w Chaszczowie; 500 m. ujście. Zabiera liczne strugi z lew, brzegu, między nimi Bilkę, spływające z działu górskiego Magórą łomniańską zwanego. Br G. Lechnówka, ross. Lachnowka, wś, pow. proskurowski, gm, Malinicze, par. Szarawka, leży przy drodze ze Skarzyniec do Rososza, Ma 63 dm. , cerkiew. Należała do Ludw. Makowieckiego. Lechów 1. al Lechowie, os. młyn. i tartak, pow. częstochowski, gm. Kamyk, par. Kłobu cko. Ma 1 dm. , 8 mk. , 28 mr. ziemi. Należy do dóbr Kamyk ob. . 2. L. , wś, pow. raw ski, gm. i par. Czerniewice ob. ; 14 dm. , 126 mk, 232 mr. obszaru. 3. L. , wś, pow. kie lecki, gm. Bieliny, par. Słupia. Leży na sa mej granicy pow. opatowskiego. W 1827 r. wś duchowna w par. Łagów, miał 44 dm. , 303 mk. Br. Ch. Lechowce, część Bud w Kamionce wołoskiej, pow. Rawa ruska. Lechowe dok. , zapewne z Kaszubska Lechowo, tyle co Lichowo dok. Lekowe, niem. Leickow, nazywała się wś kiedyś słowiańska na zniem. zachod. Pomorzu; r. 1267 należała do parafii w Niemicach Nemitz; bisk. ówcze sny kamieński Herman rozkazuje mieszkańcom wsi, ażeby proboszczowi swemu w Niemicach co rok dawali od włóki ab unco 2 k. mensuras żyta i owsa, co zowią po słowiańsku pochowa. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Kś. F. Lechówek, wś, pow. opatowski, gm. i par. Łagów. Leży pod samym Łagowem i słynie z wyrobu gontów, których dostarcza około 150000 kóp rocznie po 12 do 30 kop. za kopę. W 1827 r. wś rządowa 17 dm. , 186 mk; obecnie ma 62 dm. , 347 mk. , 380 mr. ziemi włośc, i 2 mr. rządowe. Os. leśna rząd. ma 1 dm. , 4 mk. , 15 mr. L. jest zapewne tylko kolonią wsi Lechów, którą opisuje Długosz jako własność biskupstwa krakowskiego T. I, 467. Czyt. Kod. dypl pol. II, 490. Lechowo 1. folw. , pow, kościański, 2 dm. , 33 mk. , należy do dom. Ujazdu. 2. L. , kolo Lece Lechacz Lech Leć Lechanice Lechartowitz Lechlicz Lechlin Lechniany Lechnica Lechno Lechnowa Leciejewo Lecowica Lechpole Lechuty Lecieszyn Leciwka Lecka Lechpole Lecowica, węg. Leczfalva, wś w hr, berejzahoski, obhoski, zażenki, obżenki arendarzowi nia, pow. mogilnicki; ma ze wsią Rybitwami, 8 dm. , 52 mk. ; należy do gm. Rybitw. M. St. Lechpole, mały zaścianek w pow. mozyrskim, nad rz. Swinowody, w bezludnej poleskiej miejscowości, w okr. polic. turowskim, nieopodal wsi i folw. Simonowicz. AL Jel Lechuty, wś, pow. bialski, gm. Kobylany nadbużne, par. Terespol, leży między Koroszczynem a fortem Krzyczew. Ma 23 dm. , 161 mk. , 449 mr. W 1827 r. 25 dm. , 147 mieszk. Leciejewo, folw. , pow. krobski, 2 dm. , 19 mk. ; należy do dom. Krajewice. Lecieszyn, folw. w pow. słuckim, o w. 10 na wschód od mka Kiecka, w okr. polic. kleckim, nad rzeczułką, dopływem Cepry, w glebie żyznej, w miejscowości małoleśnej. Była tu kaplica katol. par. Kłeck. Al. Jel. Leciwka rus. , ob. Lecówka, Lecka, także Łęcka, wś w pow. rzeszówskim, leży w okolicy pagórkowatej lesistej, 316 m. npm. , nad potok. Ryczkiem, uchodzącym do Struga pob. Wisłoka z prawego brzegu. Od zachodu otacza ją las zwany Niwą południową i Cisowym lasem, od płdn. Czarny las; w obudwu lasach znajdują się tartaki. W stronie północnej są także lasy na stokach wzgórza Rzyczki 391 m. npm. L. należy do parafii rzym. katol. w Błażowy, skąd jest oddaloną I o 7 kil. , gr. katol. w Bachorzu 21 kil. w linii powietrznej i liczy 1015 mk. , z których 995 wyznaje rel. rzym. katol, 20 gr. katol. ; 37 przebywa stale na obszarze wiek. pos. Maur. Szymanowskiego, wynoszącej obszaru 184 mr. roli, 11 mr. łąk i ogr. , 17 mr. pastw. i 831 mr. lasu; pos. mniej. ma 1024 mr. roli, 113 mr. łąk i ogr. , 80 mr. pastw. i 140 mr. lasu. Grani czy na płn. ze Straszydłem, na płdn. z Gwoźnicą, na zach. z Baryczką i Malówką a na wsch. z Białką. Mac. Lecka Buda, niem. Loetzener Waldbude, os. , pow. węgoborski. Leckie jezioro, ob. Kisajn. Lecki powiat, ob. Lec. Leckiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny; odl. 31 w. od Maryampola, ma 2 dm. , 30 mk. Leckitten niem. , ob. Lekitten. Lecklau niem. , ob. Leklowy. Leckno niem. , ob. Łekno. Lecko, ob. Lec, niem. Loetzen. Leckowszczyzna, wś w pow. mińskim, nad rz. Ptyczą, w gm. samochwałowickiej, opodal moskiewskobrzeskiej drogi żelaznej, na pół odległości pomiędzy Przyłukami i Wołoczkiewiczami, w miejscowości dość pięknej, wzgórkowatej, ma osad włócznych 12, grunta i łąki dobre. Al. Jel. Lecnica dok. , ob. Leśnica, skiem Węg. , nad rz. Latorczą, kościół filial. gr. katol. , 241 mk. Lecówka po rusku Leciwka, zwana także Licówką, Licewką, a w dawnych dokumentach Lecowem z Dubszarą ob. , wś w pow. dolinskim, 18 kil. na płd. wsch. od Doliny, 14 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Rożniatowie. Na płn. leży Janówka i Kniażowskie, na wsch. Duba i Rypne, na płd. zach. Lipowica, na zach. Łuhy, na płn. zach. Spas. W płd. stronie obszaru, na płn. stoku lesistej góry Parowiec, wznoszącej się szczytem do 880 m. , nastaje kilka strug małych, których połączenie tworzy jedno z ramion Lecówki. Ramię to płynie na płn. , po niejakim czasie łączy się z drugiem, nastającem w płd. kończynie Rypnego, a potok tak utworzony płynie dalej w kierunku płn. i wchodzi do wsi Duby. Tutaj łączy się z Dubszarką ob. , a z tego połączenia powstaje Duba ob. . W dolinie Lecówki 566 m. leżą zabudowania wiejskie, a na płn. zach. od nich, w dolinie Dubszarki 547 m. , zabudowania Dubszary. Przeważną część górzystego obszaru pokrywają lasy. Na wschodzie, na granicy Rypnego, wznosi się Homotówka do 739 m. , na zach. granicy Czerteż do 758 m. , a na płn. od niego, w miejscu, gdzie się stykają granice Dubszary. Łuhów, Spasa i Lipowicy, Łuhy do 823 m. Między Lecówką a Dubszarką wznosi się dział wodny obu tych potoków i dochodzi w swym szczycie, w środku 789 m. , a opada na płn. do 594 m. Włas. wiek. fundacyi hr, Skarbka ma roli orn. 1, łąk i ogr. 3, pastw. 5, lasu mr. 1562; włas. mniej, roli ornej 305, łąk i ogr. 758, pastw. 194, lasu 12 mr. W r. 1880 było 592 mr. w gm. Lecówce, a w Dubszarze 245 obrz. gr. katol. Par. gr. katol. w miejscu, należy do dekanatu perehińskiego, archidyec. lwowskiej. W Dubszarze jest cerkiew, w Lecówce cerkiew i szkoła niezorganizowana. W regestrze kapitulacyj i kontraktów z roku 1758 ob. Rkp. Ossol Nr. 1419, str. 108 i 109 znajduje się następujący kontrakt spisany d. 2 czerwca r. 1758 w zamku dolińskim Daję ten kontrakt od skarbu JWPana na Rzewuskach, Olesku, Podhorcach, Kadyjowcach Rzewuskiego, wojew. podolskiego, hetm. p. k. , chełmskiego, drohobyckiego, dolińskiego etc, star. , starozakonnemu Berkowi Jachowiczowi na arendę lecowską z Rypnem i Dubszarą za 550 złp. , które dwiema ratami do skarbu wypłacić powinien pierwszą na 10 grudnia 1758, drugą na 26 maja 1759 r. Przydaje się do tej arendy młynków małych 2, trzeci większy o 3 kamieniach, z których według dawnych zwyczajów wymiar wybierać powinien. Ludzie wszyscy z pomienionych 3 wsi, którzy na ćwierciach siedzą, powinni za orki, obórki, Leckie Lecki Leckiszki Leckitten Lecklau Leckno Lecko Leckowszczyzna Lecnica Lecówka Ledakinie Leden Lederhose Ledeskul Ledis odrobić, także fur drzewa 80 dla arendarza należących powinni do miasta odwieść dla sprzedania, lub też, aby każdy dom dał za fu rę drzew po gr. 15. Należą także do arendy maliny, orzechy, rydze, bukiew, które arendarzowi odrabiać powinni; pola ćwierci 3 or nego z sianożęcią. Ludziom trunki dobre, ceną i miarą sprawiedliwą z zamku wydaną i nace chowaną szynkować powinien; wzajemnie pod dani trunków, ani podwozić, ani podnosić nie powinni pod grzywnami, ale na wszelkie po trzeby trunki od arendarza brać powinni. Ten kontrakt zaczyna się dnia 24 czerwca roku 1758, a kończy się o takowym dniu roku 1759. Lu. Dz. Lecówka, potok, wytryska w obrębie gm. Lecówki, w pow. dolińskim, w południowej jej stronie, ze źródeł leśnych, w lesie Parow cem zwanym; płynie w kierunku północnym przez wś Lecówkę doliną, nad którą od wsch. wznosi się góra Homotówka 739 m i po 6 kil. biegu koło słobódki dubeńskiej, przysiółka wsi Duby, łączy się od lewego brzegu z po tokiem Dubszarką ob. , dając początek rzece Dubie ob. . Br. G. Leczkowy, ob. Leszkowy. Leczyny, zaśc. poleski w płn. wsch. stronie pow. borysowskiego, w okr. polic. dokszyckim, ma osad 7, grunta lekkie. A, Jelski. Ledakinie, zaśc. rząd. nad jez. Usą i Ledakinie, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 26 w. od Święcian, 1 dom, 6 mk. katol. 1866. Leden, rz. , prawy dopływ Ewikszty ob. Lederhose niem. , wś, pow. strzygłowski na Szląsku, par. Kuhnern. Ruiny kościoła zburzonego podczas wojny 30letniej. Ledeskul, szczyt w Karpatach wschodnich, w dziale czarnohorskim, w płd. zach. stronie wsi Kosmacza, pod 42 24 wsch. dłg. g. F. , a 48 18 17 płn. sz. g. Wschodnie stoki jego opadają do doliny rz. Kosmacza, zachodnie zaś do doliny pot. Prutecia. Wznosi się 1464 m. npm. Por. Ladeskul i Budieskul. Br. G. Ledis, Łukna, Telis, Giłutis, Sergielis, Gieruciszkis, Kumpotiama, Szołnajtys, Snieginys, jeziora w lasach otaczających z zachodu stacyą Swięciany dr. żel. warszpetersb. Ledisch, Ledysz, rz. , lewy dopływ Wenty, w Kurlandyi, w par. Amboten. Lednagóra 1. czyli Lennagóra, nad wielkiem jez. , dom. i gm. , pow. gnieźnieński, 3764 mr. rozl. , 2 miejsc a L. , dom. ; b Wojnowo, folw. ; 31 dm. ; 302 mk. , 38 ew. , 264 katol; 58 analf. Gorzelnia, olejnia. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Pobiedziskach Pudewitz o 6 kil; st. kol. żel. w Chwałkowie o 7 kil. Na początku XIX w. była własnością Moraczewskich, obecnie należy do Edwarda Brudzewskiego. Na jez. lednogórskiem znajduje się rozległa wyspa, na której są ruiny starożytnych budo wli. Podania o tem ostrowiu, sięgające najdawniejszych wieków naszej historyi, sprowadzały tam często starożytników i badaczy. Dawniejsi Wspomnienia W. polski hr. Edw. Raczyńskiego; Przyjaciel Ludu XII, p. 403. domyślają się, że wyspa lednogórska jest owem Castrum in Ostrow, z którego podług kronikarzy cesarz Otton III, zaproszony przez Bolesława Chrobrego do Polski, udał się do Gniezna. Raczyński objaśnia to podanie w ten sposób Jeden tylko znajduje się w Wielkopolsce Ostrów, leżący między Odolanowem a Kaliszem; gdy zaś cesarz Otton z Magdeburga do Poznania przybył, nie mógł jechać na ów Ostrów, miejsce to bowiem nie leżało na tym trakcie. Nam się raczej zdaje, że zamek in Ostrow, o którym kronikarz pisze, jest zamek położony na Ostrowiu, to jest na kępie na jez. pod Lenną górą, o 1 1 2 mili od Gniezna odległej. Na tej kępie, pisze dalej Raczyński, wznoszą się szańce, jakie, podług dzisiejszego sposobu wojowania, objąćby mogły 1500 ludzi załogi; wśród tych okopów znajdują się ułamki murów, a mianowicie luk z polnych kamieni, w sześciany obrabianych. Podanie gminne niesie, że na tej wyspie Bolesław Chrobry miał zamek i gród i że tu Ottona III przyjmował; wnosić więc się godzi, że kronikarz, opisujący podróż tego cesarza do Gniezna, o tym tu zamku mówi. Przyjaciel Ludu XIII, p. 78 wspomina jeszcze o innem podaniu przywiązanem do Lednogóry Było trzech braci książąt polskich, którzy się po wielu latach dalekich wędrówek zjechawszy niespodzianie w jednem mieście wielkopolskiem i tam wzajemnie się poznawszy, gród ten nazwali Poznaniem. Puścili się później w drogę i miejsce gdzie zajechali na popas, jako po obiedzie, przezwane zostało Pobiedziskami. Osiedli potem ci trzej bracia na Lennej górze, gdzie mnogie złożyli skarby, i pieczary, w której znajdują się dotąd, żaden śmiertelnik nie zwiedził, bo jej strzegą czarne węże, które niebacznych podróżnych gonią. Anibyś za żadne pieniądze nie uprosił przewodnika. Bywały tam i nabożeństwa, aby złe odegnać, ale nadaremno, gdyż się nigdy nie udało mszy dokończyć; zawsze księża czegoś zapomnieli, a za każdą rażą skarb się głębiej zapadał. Razu ostatniego z szczególną się wybrali ostrożnością; wszystko przynieśli z sobą co do mszy potrzeba, ubiór zupełny, mszał, ampułki, światło. Już ksiądz kończył nabożeństwo i pobłogosławił; gdy w tem należało już tylko świece zgasić, aż tu nie ma szczypcy; ledwo się w tem spostrzeżono, gdy naraz złe, które mocą słowa Bożego nękane wyniosło skarby aż pod ołtarz, okropnym zachichotało śmiechem, a skarb ogromny w bezdenną otchłań runął. Jest jeszcze wiadomość o tamecznem jeziorze, rozlewającem się od Lennej, alias Ledisch Lednagóra Lecówka Leczkowy Lecówka Leczyny Ledźborcy Lednica Ledzinka Ledzinice Ledziszki Lednica Ledniczka Ledniewicze Ledniki Lednogóra Ledóchów Ledokupie Leduchówka Lednej góry aż po za wieś Rybitwy, że użytek z tegoż jeziora na trzy części był podzielony przez króla Jagiellończyka; w jednej dla staro sty pobliskiego, w drugiej dla dziedzica Rybitw, w trzeciej dla biskupa poznańskiego, skarżącego się na brak ryb. Obecnie jez. Lednogórskie sięga z płd. od Lednogóry do Waliszewa na płn. ; blisko wschodnich brzegów są wsie, z płd. na płn. Dziechanowice, Siemianowo, Komorowo i Waliszewo, na zachodnim brzegu zaś Ledna góra. Latalice, Rybitwy, Witakowice i Imiołki. Pod wsią wykopano urny, pomiędzy niemi egzemplarz z twarzą, znaleziony pod kamieniami. Na wyspie, gdzie się znajdują ruiny bazyliki, wystawionej na miejscu świątyni pogańskiej, odkryto na fun damentach także urny, naczynia z kości i t. p. przedmioty. 2. L. Nowawieś, niem. Lednagóra Neudorf, wś, pow. gnieźnieński, o 6 kil. na płd. od Lednogóry poprzedniej; 6 dm. , 68 mk. , wszyscy katol; 28 analf. Poczta w Wie rzycach o 4 kil. ; st. kol. żel. i tel. w Pobiedzi skach o 5 kil. M. St. Lednica 1. wsch. przedmieście Wieliczki. 2. L. Dolna czyli Niemiecka i Górna z Mierzączką, wś w pow. wielickim, należy do par. rzym. katol. , sądu powiat. , notaryatu i urzędu poczt. w Wieliczce. L. Dolna leży na wsch. od Wieliczki 2. 3 kil. , w okolicy pagórkowatej; Górna ku płd. od Dolnej na górze, Tam znajduje się zbiornik, z którego rurami sprowadzają wodę do picia do Wieliczki. Ma on około 300 stóp obwodu. Woda jest zimna i dobra. Brodetzky S. w Reisebemerkungen II, 116, opisuje kolonią w r. 1809 w ten sposób; W równinie poniżej L. Górnej stał duży browar, do którego należały obszerne role. Około r. 1789 nabył rząd austryacki browar z rolami i sprowadził kolonistów, niemieckich protestantów, z okręgu mogunckiego i trewirskiego. Każdy kolonista otrzymał dom mieszkalna, narzędzia rolniczo, krowę, parę koni, wszystkie urządzenia domowe i urodzajną rolę pod 19 korcy wysiewu, t, j. 3344 sążni kwadr. W krótkim czasie przyszli koloniści do zamożności, mieli stajnie obok porządnych drewnianych domów, w których stało po 10 krów, ogródki z drzewami owocowemi i akacyami i pieniądze na ziarno koniczu, którego uprawę wprowadzili. W polskich wsiach nie uprawiano w owym czasie koniczu, chociaż miał zapewniony zbyt do Anglii. Życzyłbym rządowi, kończy ówczesny Superintendent protestantów w Galicyi, aby miał wszystkich tak zadowolonych poddanych; nigdzie nie dostrzegłem najmniejszego niezadowolenia. Nic dziwnego Zubożeni przez wojska francuskie wychodźcy, znaleźli tu wszystkiego poddostatkiem, byli wolni od wszelkich danin, robót i podatków. Bredetzky przypisuje rażąco odbijającą zamożność kolonistów od ubóstwa polskiego sąsiada z L. Gór nej zabobonności Polaków i cywilizacyi nie mieckiej; my wiemy, że w Gornej L. jest i gle ba mniej urodzajna i ludność ponosiła jeszcze długo ciężary, od których sąsiedzi byli wolni. Dzisiaj także koloniści, prawie całkiem spol szczeni, mają się lepiej, dzięki dawnemu zago spodarowaniu. W L. znajduje się kamieniołom piaskowca drobno ziarnistego, glina i miejsca mi ił. Z L. Górnej jest ładny widok na Wie liczkę. Ludność w L. Górnej wynosi 388. w niemieckiej 129 mk. ; pierwsi są wyznania rzym, katol. , drudzy ewang. Obszar wiek. pos. wynosi 39 mr. i jest własnością gminy m. Wieliczki; mniej. w obudwu 456 roli, 106 łąk i ogr. , 72 pastw. i 26 mr. lasu. Przez L. prowadzi droga powiatowa z Wieliczki do Gdowa. Mac. Lednica, jez. lednogórskie, o 2 mile od Gniezna, z wyspami obfitującemi w zabytki przeddziejowe, badane przez Edwarda Raczyńskiego, Lelewela, Aleksandra hr. Przeździeckiego, Albina hr. Węgierskiego, Kazimierza Szulca, Maryana Sokołowskiego, Władysława Łuszczkiewicza i i. Por. Lednagóra. Ledniczka, wyspa na jez. Lednica. Ledniewicze, wś w pow. nowogródzkim, w obrębie gm. koszelewskiej, nad małą rze czułką, przy drodze wiodącej z Łopusznej do Koszelewa, ma osad 9, grunta dobre, miejsco wość wzgórkowata. A. Jelski. Ledniki, wś w pow. mińskim, przy drodze wiodącej z Usy do Wiazynia, w okr. polic. kojdanowskim, ma osad 35, miejscowość górzysta. Lednogóra, ob. Lednagóra, Ledóchów, wś, niegdyś mko, pow. krzemieniecki, niedaleko Radziwiłłowa, ku Poczajowu, gniazdo HalkaLedóchowskich h. Szatawa. Jest tu kaplica katol. par. Radziwiłłów. Ledokupie, zaśc. nad rz. Mussą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 46 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol. 1866. Leduchówka, wś nad niewielką rzeczką do Połtwy wpadającą, pow. starokonstantynowski, par. Teofilpol, Ma kaplicę katol. R. 1753 L. darował Ostrogski Sapieże. X. M. O. Ledys i Szakis, dwa małe jeziora w pow. nowoaleksandrowskim, gub. kowieńskiej, na wschód od mka Antolepty. Por. Ledis. Ledźborcy al. Ledźborecy, niem. Taschendorf, wś na saskich Łużycach, w pow. budyszyń skim, na zachodu. etnograficznej granicy serb skiej. W r. 1875 Serbów 23. A. J. P. Ledzinice. Tak się zwał 1295 r. Lędzin w pow. opolskim. Ledzinka, zaśc. szlach. nad potok. Ryngą, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 26 w. od Święcian, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Ledzinka, rz. , dopływ Molczadki. Ledziszki, wś, pow. kalwaryjski, gm. Lu Ledys Legatyszki Legarda Legawka Legbond Legdainen Legden Lega Legehnen Leedikken Leegen Leencz Leepaja Leepare Leepitzerberg Leerbeute Lefkocz Lefranów Legaciszki Legałnik Legali Legen Legelsdorf Leger Legezino Legenye Leedikken bów, par. , odl 17 w. od Kalwaryi, ma 37 dm. , 285 mk. Leedikken niem. , dobra w Kurlandyi, pow. windawski, par. Piltyń. Leegen niem. , dobra, pow. grobiński, par. Durben. Leegen niem. , ob. Lega. Leegen niem. , wś, pow. stołupiański, st. poczt. Mehlkehmen. ŁeelaUpe, Liela Upe, Wielka rz, ob. Aa. Leencz dok. , ob. Lentsch. Leepaja, ob. Libawa. Leepare, ob. Leparka i Szwitte. Leepitzerberg niem, , ob. Lipicka góra, Leerbeutel niem. , r. 1308 Lerebutil, wś, pow. wrocławski, par. ś. Krzyża we Wrocławiu. Łeesen niem. , pow. gdański, ob. Lezno, Lezienko. Lefkocz węg. , ob. Zewkowce, Lefranów al. Czamylas, wś nad rz. Widawką, pow. noworadomski, gm. i par. DobryBzyce; ma 6 dm. , 50 mk. , 94 mr, ziemi włośc. Osada proboszczowska ma 1 dom, 8 mk. , 57 mr. ziemi. Lega, niem. Legen, Leegen, wś, pow. łecki, nad strugą Legą, opodal jez. Selment, na pru skich luterskich Mazurach, przez osadników polskich założona. R, 1516 Rudolf y. Diepoltskirclien, komtur ryński, odnawia Stefanowi Kowalewskiemu spalony przywilej na 30 włók, z których 15 leży między Sędkami a Szczudła mi, drugie 15 nad r. Legą aż pod granicę chełchowską, przyczem zatwierdza mu prawo ma gdeburskie. W następnych czasach posiadają te dobra Borkowscy, Kowalewscy, Milewscy, Okołowiczowie, Rogalowie, Bieberstein, Wytyńscy, Zielińscy i inni. Ob. Kętrz. Ludność polska w Prusiech, str. 461. Kś. F. Lega, rz. , wypływa z pow. margrabowskiego, przechodzi przez małe jez. margrabowskie do pow. łeckiego, gdzie się łączy z jez. Selmętno, poczem ma do Biebrzy wpadać. Rozgraniczała ziemię gołędzką od Jadźwingów. ob. t. II, str. 351 Ełk. Kś. F. Legaciszki, folw. szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 41 w. od Wilna, 1 dom, 6 mk, katol. 1866. Legałnik, część Biliny małej, pow. Samborski. Leg an niem. , os. do Schellmiihl, pow. gdański, nad Wisłą leżąca, w środku drogi między Gdańskiem a Nowym Portem, gdzie Wisła znacznie się skręca; stąd piękny widok na miasto, osobliwie z parowca, który tu niemal co kilka minut przechodzi. W nowszym czasie bardzo się ta posiadłość powiększyła, szczególnie przez przemysł miejski, który tu siedlisko swoje obrał. Między innemi istnieje tu tartak parowy, huta szklana, fabryka ronych chemikaliów, osobliwie nawozów sztucznych superfosfatu, fabryka zapałek, od r. 1872 fabryka rozdrabiania drzewa, celem uży cia go do wyrobu. papieru Cellulosen albo HolzzerkleinerungsFabrik; w przeciągu 24ch godzin, za pomocą sztucznego gotowania, bielenia i t. d. całe wielkie drzewo sosnowe rozkładało się tu na najdelikatniejsze cząstki, po tem do wyrabiania papieru używane; r. 1877 zgorzała ta fabryka skutkiem eksplozyi. Przy tej osadzie uchodzi do Wisły górski pot. Strzysza, z pod Oliwy przychodzący. Aż dotąd od Gdańska sięgało sławne dawniejsze nowe mia sto JungstadtDanzig, założone przez krzy żaków za mistrza wielkiego Winryka v. Kniprode, a zburzone przez Gdańszczan za Kazi mierza Jagiellończyka r. 1454. R. 1772 Fry deryk W. , pełen nienawiści dla Gdańska, po zostającego przy Polsce, urządził tu główny skład towarów przeróżnych, ażeby zniweczyć handel miasta. Ob. Brandstätter LandkreisDanzig, str. 163 i 164. Kś. F. Legali, os. do Ossowej góry, pow. wejherowski, o 4 mile od Wejherowa. Legali niem. , os. pod Królewcem, Legarda, wś, pow. gostyński, gm. Lucień, par. Gostynin, Ma dm. 15, mk. 157, roli śre dniej żytniej mr. 200, łąk 82. W. W. Legart, os. do Smętowa, pow. kartuski, r. 1802 nowozałożona na odprzedanym i wykarczowanym lesie dawniej norbertanek żukowskich. Legatyszki 1. wś, pow. rossieński, par. stulgiewska. 2. L. , wś, pow. rossieński, par. Niemokszty. Legawka, folw. , majorat gen. Dokturowa, pow. płocki, gm. i par. Brwilno, 1 dom, 2 mk. , 124 mr. gruntu 50 mr. orn. . Legbond niem. , ob. Ligmuni. Legdainen niem. , us. leśna, pow. świętosiekierski, st. p. Zinten. Legden niem. 1. wś, pow. pruskoiławski, st. p. Glommen. 2. L. Alt i Neu, folw. i wś, pow. świętosiekierski, st. p. Zinten, 3. L. , Gross i Klein, dobra, pow. królewiecki, st. p. Waldau. Legehnen niem. 1. domena, pow. labiewski, st. p. Wulfshoefen. 2. L. , wś, pow. fyszhuski, st. p. Fyszhuza. Legelsdorf niem. , pow, prądnicki, ob. Oglewnice, Legen niem. , ob. Lega. Legen niem. al. Wittgirren wś, pow. piłkalski, st. p. Mallwisohken. Legentliof niem. , os. leśna, pow. jańśborski, st. p. Drygały. LegenyeMihalyi węg. , ob. Legina. Leger wzgórze, ob. Gniazda, Legezino, Łegedzgna, wś, pow. humański, o 4 w. od Talianki, ma cerkiew ś. Praskowii z r. 1763, mk. 1116, w tem 7 katol par. Hn Legentliof Legina Legędzin mań, ziemi 2530 dzies. Własność Nikorowicza. Była stacya pocztowa na dawnym trakcie pocztowym z Kamieńca Podols. do Chersonu, między Talnem 18 wiorst a Humaniem 25 w. Legądzin, wś, pow. łaski, gm. Lutomiersk, par. Mikołajewice, 6 dm. , 38 mk. , 63 mr. obszaru. Łęgi al. Lega ob. , wś nad rz. Legą, pow. łecki. Legie, wś, pow. rossieński, par. retowska. Legiecie, ross. Kinjanow. wś, pow. szawel ski, gm. kiryanowska zarząd w miejscu, dusz 23, ziemi 210 dzies. Po r. 1863 ludność L. wysiedlono z tej wsi a osadzono w niej posieleńców z głębi Rossyi i wieś przezwano Kiryanow, J. Godl Legienen, wś, pow. frydlądzki, st. p. Barsztyn. 2. L, ob. Leginy, Legieniec, wś, pow. pióczowski, gm Nagórzany, par. Bobin. Legiezino, ob. Legeszyno. Legina, węg. LegenyeMihalyi, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin, Węg. , stacya 1ej węgiersko galicyjskiej kolei żel. i węgierskiej kolei wschodniej, st. poczt. i telegr. , kościół katol. filialny, ewang. parafialny, żyzna gleba, pałac, 758 mk. . H. M. Łegiliy, niem. Legienen dok. Laghonen, Legynen, Leginen, Legyn, dobra ryc, do których należy także folw. Siegmundsberg, leżą nad duźem jez. , po niem. Spreh zwanem, w pow. reszelskim, 7 kil. od Reszla, gdzie jest najbliższa st. p. Areału obejmują w ogóle 1193 ha. , t. j. 582 roli ornej i ogrodów, 103 łąk, 33 pastwisk, 108 boru, 27 nieużytków i 340 ha. wody. W miejscu jest paraf. kościoł katol, młyn parowy, cegielnia i fabryka krochmalna. L. są starą osadą. R. 1352 d. 16 czerw. biskup warmiński Jan pisze w dokumencie wystawionym w Licbarku, ze wś ta, osadzona pierwotnie na 35 włókach, a potem przez Litwinów pustoszona, nie przynosi obecnie żadnych pożytków. Chcąc jej dopomódz, wykupił biskup we wsi sołectwo od sołtysa Jana de Wiszense, nabył nadto 5 włók, które tamże mieli bracia, , Gaudete et Merike za służbę wojskową, dodał wreszcie 16 włók de Merica et Damerow, leżących po obu stronach tejże wsi, tak że wieś cała posiada teraz 50 włók. Sołectwo i 5 wolnych włók sprzedaje biskup znów Janowi von der Krampe, na prawie chełmińskiem, z połową czynszu karczemnego, małemi sądami, trzecią częścią kar pieniężnych od wielkich sądów. Od innych włók dawać nam będą osadnicy co rok w dzień M. B. Gromnicznej po pół marce i po 2 korce owsa, a od 10 włók de Merica po 15 wolnych latach także po pół marce. W jeziorach Sporge, Wizere, Weder i Clawoge wolno jest mieszkańcom tej Wsi łowić ryby na własny użytek, ale tylko małemi narzędziami. Datum Heilsberg die beatae Trinitatis 1359. Ob. Cod. dipl. Warm, II, str. 282. R. 1404 d. 13 maja zostały L. przez bisk. Henryka IV w zamian za dwie in ne wsie Czarniki i Oelsau pod Jezioranami wydane jako lenno familii von Ulsen; nadto dał jej biskup 15 włók w Katmedien, które za 120 marek kupił od sołtysa Jana w Knoksztynie. Ob. tamże str. 324 i I, str. 241. R. 1421 posiada Leginy Sandorus Ulsen, vasallus ecclesiae Varmiensis tamże III, 568 roku zaś 1656 Hans von Oelssenn, który dzierży 34 włók. Ze szlachty polskiej mieszkał tu we dług Kętrzyńskiego r. 1702 Jan Gąsiorowski O ludn. pols. w Prusiech, str. 563. Kościół katolicki pod wez. ś. Maryi Magdaleny istniał tu już r. 1404; do probostwa należały wtedy 4 włóki. Prawo patronatu przysługuje od r. 1404 dziedzicom wsi. Komunikantów było 1879 r. 548. Kś. F. i Kś. Fr. Legitten niem. 1. wś i dobra ryc, pow. labiewski, st. p. Seith. 2. L. , dobra ryc, pow. królewiecki, st. p. Waldau. Legnawa, węg. Lagno, niem. Legnau, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Popradem i na granicy Galicyi, kościół paraf. gr. katol; lasy; 155 mk. H. M. Legnica, niem. Liegnitz, ob. Lignica, Legniewo, wś, pow. gdański, ob. Łęgowo. Legnitten niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Ludwigsort. Łęgowa, ob. Dymarka. Legstriers niem. , os. do Langfuru, pow. gdański, dawniej własnoć opactwa cystersów w Oliwie. Legunia, może Legan, wś, ob. Kac, t. III, p. 649. Legyn, Legynen dok. , ob. Leginy. Lehfelde niem. , wś i dom. , pow. babimoski, ob. Powodowo, Lehgart niem. , os. pod Kartuzami, ob. Legart. Lehgen niem. , folw. , ob. Edwalen, Lehinie, pot. łączny, ma źródło na zach. od wsi Wojciechowic w pow. przemyślańskim, płynie w kierunku wschodnim, , tworząc grani cę między Wojciechowicami a Zędowicami; na stępnie przerzyna obszar gm. Ostałowic i Brzuchowic, gdzie śród łąk uchodzi z praw. brzegu do Gniłej Lipy. Dłg. biegu czyni 6 kil. Źródła leżą 299 m. , ujście 268 m. npm. Br, G. Lehlesken niem. , wś i os. , pow. szczycieński, st. p. Pasym. Por. Leleszki Lehlicz, ob. Lechlicz i Chalcz. Łehkitten niem. , ob. Lekitten. Lehmanen niem. , ob. Lemny. Lehmanni niem. , pow. kartuski, ob, Lemany. Lehniannsgut niem. , ob. Lemany, pow. ostródzki. Legyn Legunia Legstriers Legnitten Legniewo Legnica Legnawa Legitten Legiezino Legieniec Legienen Legiecie Legie Legądzin Lejbowiec Leichnam Lejcie Lejciszki Leickow Lejcy Leid Leidenthal Leidgirren Leidtkeini Leierdoerfel Leiersee Lejesmojża Lejka Lejki Lejkowa dolinka Lejkowy staw Lejksna Lejkucie Lehmberg niem. , ob. Gliniana góra i Glinowa góra, Lehnigrub niem. , znaczne wzgórze na Podtatrzu spiskiem Węg. , na północ wsi Forberg, między potokami Białą Wodą od płn. a Forberskim od płd. . Wznosi się 761 m. npm. Br. O. Lehmgruben niem. , 1348 r. Argille fodine, 1360 Lemgruben 1412 Laemgruben, wś, pow. wrocławski, par. u s. Maurycego we Wrocławiu. Kwitnące warzywnictwo. Lehmhoefel niem. , dobra, pow. gierdawski, st. p. Muldszen. Lehmkaule niem. 1. os. do Dammfelde, pow. malborski. 2. L, os. , pow. gdański, st. poczt. Orunia. Łehmkirchel niem. , kapliczka pod Głogową Górną, pow. prądnicki. Lehmnühle niem. , młyn wodny do wsi Neuhoff, pow. trzebnicki. Lehmwasser niem. , wś, pow. walbrzyski, par. Dittmannsdorf Kamieniołomy. Lehn niem. , ob. Wleń. Lehn niem. , ob. Lejno. Lehnarten niem. , dobra, pow. olecki, st. p. Mieruńskie; ob. Lenarty, Lehndorf niem. , folw. , pow. fyszhuski. st. p. Metgethen. Lehnen niem. , dobra, pow. hazenpocki. Por. Lenen. Lehnenthal niem. , al. Lehntal, wś i dobra, pow. darkiemski, st. p. Karpowo W. Lehnhaus niem. , ob. Wleń. Lehny, to samo co Lenen ob. . Lehotta Ligota 1. ob. Lehwetka. 2. L. Kralowa, węg. Kiraly Lehotta, wś w hr. liptowskiem Węg. , kościół ewang. paraf. , mie szkańcy prawie wszyscy szlachta; 708 mk. 3. L. Pawczyna, Pavcsina, wś w hr. liptowskiem Węg. , 305 mk. H M. Lehrbeutel niem. , ob. Leerbeutel, Łehrhof niem. , szkoła rolnicza, pow. ragnecki, st. p. Ragneta. Lehsewitz niem. , także Lassewitz, 1309 Lesowitz, 1370 Leschicz, 1463 Leswitcz, wś, pow. stynawski, par. Stynawa. Lehuczeny 1. przys. do Bojan. 2. L. Teutului, wś, pow. sadogórski, o 4 kil od Nowosielicy, par. gr. nieunicka w Strojastiu; ma 536 mk, w gm. , 45 na obszarze dworskim. Lehwalde niem. , ob. Lewałd. Lehwetka, Nizna i Wyżnia, węg. AlsoLe hotta, FekoLehotta, dwie wsie w hr. orawskiem Węg. , w drugiej kościół katolicki filialny, 806 mk. H. M. Leja, Lejowe jez. , przez które przepływa rz. Dubna, wpadająca do Dźwiny. Leibchen niem. , ob. Leipgen. Leibgarten niem. , wś, pow. stołupiański, st. p. Stołupiany. Leibgirren niem. , wś, pow. ragaecki, st. poczt Wischwill. Lejbiki, os. włośc, pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Bartniki, odl. 6 w. od Kalwaryi, ma 1 dm. , 8 mk. Leibitsch niem. , ob. Lubicz. Leibitz niem. , ob. Lipica i Kieżmarek, Leibitzer Bach niem. , ob. Lubica, potok. Lejbogole, wś nad jez. Gausty, pow. sejneński, gm. Wiejsieje, odl. 23 w. od Sejn Ma 21 dm. , 216 mk. Lejbowiec, rz. , dopływ rz. Wilii, wpadającej do Teterowa. Lejce, wś włość, pow. wilejski, o 63 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm zareżska, 16 dm, , 176 mk. 1866. Leichnam niem. ob. Lichań. Lejcie, wś, pow. szawelski, gm. szawkiańskiej, 50 os. , 82 dzies. ziemi. Lejciszki, wś nad jez. t. n. , pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Gudele, odl. 23 w. od Maryampola. W 1827 r. było tu 10 dra. , 70 mk. ; obecnie jest 12 dm. , 97 mk. Należała do dóbr Iwaniszki ob. . Lejciszki, jez. przy wsi t. n. , w pow. maryampolskim. Na płn. o 5 w. od jez. Żuwinta, a na wsch. od jcz. Amalwa, śród niziny mokrej, bezleśnej; około 26 mr. obszaru. Leickow niem. , ob. Lechowe, Lejcy, właściwie Barazczewo, folw. dóbr Rybiniszki, pow. rzeżyckiego. Leid Klein, ob. Nanóżki, pow. szczycieński. Leidenthal niem. , ob. Cierptęta. Leidgirren niem. , wś, pow. nizinny, st. poczt. Palleiteu. Leidtkeini niem. , wś, pow. pruskoiław ski, st. p. Iława Pruska. Leierdoerfel niem. , kol do Gr. Karbberg, pow. kładzki. Leiersee niem. , ob. Łoje. Lejesmojża łot. , ob. Felixherg, Lejka, rz. , prawy dopływ liii ob. . Lejki 1. okol. szlach. , pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 49, od Wasiliszek w. 14, dm. 8, mk. prawosł. 2, katol 39. 2. L. , ws w gm. Szejbakpol, w tymże okr. adm. , dm, 6, mk. 57 katol. 1866. Lejkowa dolinka. Tą nazwą mianują nie którzy piszący o Tatrach, dolinę Kamiennej Wody. Nazwa ta u ludu nieznana. Pot. Kamienna Woda. Br. G. Lejkowy staw, ob. Lejowy staw, Lejksna, ob. Liksna, Lejkucie, folw. , pow. wyłkowyaki, gm. Zielonka, par. Olwita. W 1827 r. 12 dm. , 76 mk. Nie zamieszczony w spisie urzęd. Pam. kniż. z 1878 r. . Lejlany, wś, pow. szawelski, gm. tryska, o parę wiorst od Tryszek, niegdyś własność Chomińskich, Potockich. Uwłaszczono tu 67 Lehnigrub Lehmberg Lehmberg Lehnarten Lehn Lehmwasser Łehmkirchel Lehmkaule Lehmhoefel Lehmgruben Lehndorf Lehnen Lehnenthal Lehnhaus Lehny Lehotta Lehrbeute Łehrhof Lehsewitz Lehuczeny Lehwalde Lehwetka Leja Leibchen Leibgarten Leibgirren Lejbiki Leibitsch Leibitz Leibitzer Bach Lejbogole Lejmontyszki Lejmielewizna Leimerwitz Lejlubka Lejły Lejle Leine Lejiio Lejno Lejny Lejowa Lejów Lejowskie Lejowy potok Lejowy Leip Leipa Leipchen Leipe Leipe dusz na 506 dzies. ziemi. Do L. należą dro bne wioszczyny Pawliszki i Nieboże Mniejsze. Włościanie zamożni, piękne chaty z ogród kami. J. Godl. Lejle, wś, pow. rossieński, par. betygolska. Lejlwny, folw. , pow. nowoaleksandrowski. Własność Racheli Kołyszkowej, 340 dzies. ziemi. Lejlowo 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 17 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. 2. L. , zaśc. pryw. , tamże, 3 dm. , 35 mk. prawosł 1866. Lejlubka, folw. , szlach. nad rz. t. n. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 3 w. od Oszmiany, i dm. , 22 mk. , z tego 2 mahom. , 8 katol. , 12 żydów 1866. Lejły, wś włośc, pow. wilejski, o 27 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Mołodeczna do gran. pow. mińskiego, 4 dm. , 33 mk. prawosł. 1856. Leimerwitz niem. , ob. Ludmierzyce. Lejmielewizna, wś i os. , pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Krasnopol; odl. 4 w. od Sejn, 1 dm. , 8 mk. Lejmontyszki, ob. Kalwiszki. Lelnau niem. , ob. Linowo, Leine dok. , ob. Górale, Górali, Linowo. Lejiio, Li7 o, wś i folw. , pow. włodawski, gm. Wola Wereszczyńska, par. rus. Lejno. Posiada cerkiew paraf. dla ludności rusińskiej, szkołę początkową. W 1827 r. było tu 45 dm. , 368 mk. ; obecnie dobra L. mają 1458 mr. obszaru. Folw. Lin al. Lejno z wsiami L, Zamłyniec; koloniami czymszowemi Jagodne, Rowisko, Zarowie, Zamłyniec i Daleki Kąt, podług wiadomości z r. 1866 rozl. mr. 3693 grun. orne i ogr. mr. 512, łąk mr. 798, pastw, mr. 184, lasu mr. 968, zarośli mr. 497, nieuż. i place mr. 598; rozl. powyższa jest ogólną dla folwarku, jakoteż i 5 kolonij wytworzonych. Wś Lin osad 66, z grun. mr. 1775; wś Zamłyniec osad 6, z grun. mr. 22. Gr. un. cerkiew par. erygował Leon na Wereszczynie Wereszczyński 1771 r. W dobrach L. są jeziora Wielkie al. Wytyckie, Głębokie, Chumeńko i Blizny połączone z sobą rowami. Przepływa przez nie rz. Piwonia. W pobliżu L. bierze początek rz. Jedlanka, stanowiącarównie jak i Piwonia dopływ Tyśmienicy. Por. Łukie. Lejno 1. niem. Geyerswalde, wś, pow. wojerecki, ma paraf. kośc. ewang, i młyn zwany Kortyc. R. 1840 było tu 306; 1860 r. 323 a 1880 r. 380 Serbów. 2. L. , niem. Lehn, wś niedaleko Budystec. 3. L. , niem. Lehn, wś niedaleko Bukec. 4. L, por. Wleń. Lejny, dobra, pow. grodzieński. W XVI w. dziedzictwo Wiśniowieckich, w XVII Sapiehów. Lejowa dolina, ob. Kominy. Lejów potok, potok tatrzański, w Tatrach nowotarskich, na obszarze gm. Witowa, w pow nowotarskim, wypływa w południowej części doliny Lejowej, u półn. stóp Kominów Telkowych ob. . Płynie w kierunku północnym i na polanie Roztokach wpada z prawego brze gu do Chochołowskiego potoku, który nieco poniżej łączy się z Kościeliskim potokiem, da jąc początek Czarnemu Dunajcowi ob. . Dłu gość biegu przeszło 5 kil. Boki doliny Lejowej tworzą dwie odnogi górskie, odrywające się od szczytu Kominów Telkowych na północ. Wschodnie ramię oddziela dolinę Lejową od doliny Kościeliskiej. W tem ramieniu wzno szą się lesiste Kopki 1308 m. . Ramię zaś zachodnie odgranicza dolinę Lejową od doliny Chochołowskiej. W górnym końcu doliny, po niżej Kominów, rozpościera się hala wapienna Stołami zwana. Tę część doliny zowią często Suchą doliną. Wnijście do tej doliny tworzą skały dolomitowe z rozrzuconemi w nich płaskiemi numulitami. Br. G. Lejowskie, jez. , ob. Dubna. Lejowy potok, ob. Lejów potok. Lejowy staw, niem. Trichter See, takie Lejkowym zwany, staw tatrzański w hr. spiskiem Węgry, w dolinie Kamiennej Wody ob. . Legł on na południowy wschód od Łomnicy, a na południe od Kieżmarskiego szczytu, powyżej Kamiennego, który niektórzy piszący o Tatrach mieszają z Lejowym. Okolica nader dzika. Wzniesienie 1715 m. Wahlenberg; 1771 m. Oesfeld; 1725 m. Steczkowski; 1966 m. Fuchs; 1840 m. szt. gen. . Powyżej tego stawu bierze początek Kamienna Woda ob. . W r. 1813 nocował przy nim Wahlenberg, który w dziele swojem o Karpatach na str, 54 pisze qui lacus effundit rivulum Steinbach dictum, feraoissimum et per planitiem Scepusiensem per plura abhinc secula magis destruentem quam ullus alius. Br. G. Leip niem. , ob. Lipowo. Leipa dok. , ob. Letpe niem. . Leipchen niem. , ob. Lipinki. dok. , ob. Lipinki. Leipe niem. , wś i dom. , pow. kościański, ob. Lipno, Leipe niem. , st. dr. żel. z Wrocławia do Poznania, o 61 kil. od Poznania. Leipe niem. , ob, Lipinki i Lipowo. Leipe niem. 1. 1352 r. Lype, wś, pow. wrocławski, par. Schweinern. 2. L. , wś, pow. głogowski, par. Jakobskirch. 3. L. , 1370 r. Leipa, wś, pow. jaworski, ma kościół paraf. ewang, i katol. , ten ostatni 1581 1654 także był ewang, , ma pamiątki po templaryuszach. Do L. należy folw. Mochau i kol. Petersgrund. 4. L. Gross, wś, pow. trzebnicki, ma kościół paraf. ewang, i przys. Ritschdorf. 5. L. , ob. Leippe. 6. L. , ob. Lipa i Lipowa, F. S. Lejlwny Lejle Lejlowo Lelnau Lejpunie Lejpuny Leipe niem. , ob. Li poj. Leipen niem. , wś i nadleśnictwo, pow. welawski, st. p. Grünhayn. Leipeningken niem. , wś i os. leśna, pow, wystrucki, st. p. Georgenburg. Leipgen, Leipchen niem, , ob. Lipmki. Leipitz niem. , powiat uiemczyński, ob. Lipów, Lejpna, ob. Lipno, Leipnik, ob, Lipnik Leipnitz niem. , wś, pow. wołowski, par. Wołów. Łeippa niem. , wś i mko, pow. rozbórski na Szląsku, par. Przewóz, ma kościółparaf ewang. , liczne fabryki, 2 jarmarki. Leippe niem. , ob. Lipowa. Leippe dok. , ob. Lipowo. Lejpunie, zaśc. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 34 w. od Trok, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Lejpuny, wś nad rz. Serejką, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny; odl. 36 w. od Sejn, 66 w. od Suwałk. Leży przy drodze od Wiejsiej ku wschodowi do Niemna prowadzącej W 1827 r. było tu 43 dm. , 323 mk. , obecnie 73 dm. , 713 mk. Jest tu kościół par. murowany fundacyi Sapiehów z 1520 r. Po spaleniu w 1785 r. został na nowo postawiony przez dziedzica L. , księdza Ant. Kraszewskiego kanon. wileńskiego w 1819 r. Budowa tego kościoła, rozpoczęta w 1805 r. , trwała 15 lat; lundator zmarł, nie wykończywszy wewnątrz świątyni, sukcesorowie zaś nie dopełnili włożonego na nich obowiązku. Plater w dyaryuszu podróży do Warszawy w 1792 r. Czas. dodatek miesięczny z 1856 r. , str. 687, podaje szczegóły powstania majątku Kruszewskiego i wspomina o biedzie ludu miejscowego i piaskach pokrytych sośniną. Według miejscowego podania odbyła się tu bitwa krzyżaków z Litwinami, czego śladami są wykopywane szkielety i szczątki uzbrojenia. Par. L. . dek, sejneński, daw. łozdziejski 5262 dusz. Dobra L. składają się z folw. L. , atynencyi Juraszyszki, jeziór Widuganki, Długie, Wilkja, Bils biały, Bils czarny, Aragis, Girwinis, Girwinajtys, Warnianis, Warninajtys; wsi Lejpuny, Werszele, Kożulańce, Czerniawka, Dłu ga, Mizery, Wolańczany, Wielkouostra, Sieńkańce, Dołgieniki, Chmielewo, Hebrowszczyzna, Wamiańce, Sołtaniszki i Druszkieniki. Rozl. wynosi mr. 3889, grunta orne i ogr. mr. 924, łąk mr. 220, pastw. mr. 10, lasu mr. 1763, zarośli mr. 116, wody mr. 758, nieuż. i place mr. 80, w osadach karczemnych mr. 18, bud. mur, 6, z drzewa 19. Nadto w r. 1879 odłączoną została z dóbr tych Puszcza Lejpuńska z przestrzenią mr. 5129. Gorzelnia, młyn wodny, piec wapienny, pokłady torfu. Wś L. osad 53, z grun. mr. 1452; wś Werszele os. 6, z grun. mr. 703; wś Kożulańce os. 7, z grun. mr. 603; wś Czarnianka os. 5, z grun. mr. 544; wś Długa os. 15, z grun. mr. 1310; wś Mizery os. 4, z grun. mr. 171; wś Wolanczany os. 9, z gran. mr. 654; wś Wielkonostra os. 9, z gran. mr. 712; wś Sienkańce os. 8, z grun. mr. 412; wś Dołgieniki os. 5, z gr. mr. 420; wś Chmielewo os. 2, z grun. mr. 129; wś Hebrowszczyzna os. 5, z grun. mr. 377; wś Wamiańce os. . 13, z grun. mr. 737; wś Sołtaniszki os. 7, z grun. mr. 522; ws Druszkieniki os. 7, z grun. mr. 438. Gm. L. ma ludn. 5211, rozl. 39652 mr. , sąd gm. okr. IX Wiejsieje o 9 w. ; st. p. Kopciowo. W skład gm. wchodzą Bałtoszyszki, Barcie wś i folw. , Bartele wś i folw. , Bartoszuny, Chmielewo, Czarniawka, Długa, Druskieniki, Dulgieniki, Gabińce, Gajluuy, Gierwinas, Herbowszczyzna, Iwanówka, Jowejte, Jurgielewszczyzna, Kaziułańce, Komurańce, Kraśnik wś i folw. . Krzewin al. Spojsznie wś i folw. , Kułańce, Lejpuny wś i folw. , Lipiszki, Micewioze, Michalin, Miazkis, Mizery, Nielubańce, Posereje, Pożerye, Radziwiłowicze, Ryncele, Ryngaiiszki, Sankańce, Samiszki, Smoliszki, Snajginie al. Krzemień, Sołtaniszki, Warniańce, Wereele, Wiktoryn wś i folw. , Wilejka, Wilkienniki, Wilkija, Wiłkas, Wiłkonostry, Wołonczyny i Wysokie. Lejpuny, WŚ rząd. pow. trockiego, nad Lejpunką, przy drodze z Wilna do Merecza, 1 okr. adm. , o 26 w. od Trok, na rozległej równinie piaszczystej. W pobliżu L. leży ossda L. przez Żydówrolników zamieszkała. Roku 1866 L. miały 28 dm. , 448 mk. z kolonią żydowską. ,, Staroż. Polska pisze, , Między Olkienikami, do których L. należą i o 1 i pół mili są odległe, a tem miejscem rozciągają się wielkie pola piaszczyste, na których zaszła owa pamiętna i bolesna do wspomnienia bitwa dnia 18 listopada r. 1700 między obywatelstwem wszystkich województw litewskich, oraz Inflant i Żmudzi, której jednak nad siedm chorągwi nie liczono, a wojskami Sapiehów. Szlachta, na pospolite ruszenie w liczbie około 20000 źle uzbrojonych ludzi zgromadzona, w wilią tego dnia zalegała miasto Olkieniki i okolice jego. Dowództwo naczelne miał jeneralny pułkownik Michał Korybut ks. Wiśniowiecki, gliniański i wołkowyski starosta; pod nim prowadzili różne województwa Michał Kaz. Kociełł kaszt. trocki, Antoni Ogiński star. żmudzki, Dominik Michał Słuszka wojew. połocki, Stefan Tyzenhaaz wojew. nowogrodzki, Michał Dowmont Siesicki wojew. mścisławski, Michał Kazimierz Pac kaszt, połocki, Kazimierz Pociej kaszt. witebski, Karol Stanisław ks. Radziwiłł kanclerz w. lit, Janusz ks. Wiśniowiecki marsz. nadw. lit. , Marcyan Ogiński podskarbi nad w. lit. , Gedeon Radzimiński Frąckiewicz chorąży w. lit. i t. d. Leipe Lejpna Lejpuny Z ręki tych senatorów i dygnitarzy, będących sprężynami całego związku na obalenie prze wagi Sapiehów, dowodzili chorągwiami znakomitsi z powołania wojskowego pułkownicy i rotmistrze w Oszmianie Krzysztof Zenowicz marsz. powiatu, Koziełł, Chomiński, Ważyński i inni; w Lidzie Narbutt, Aleksandrowicz; w Brasławiu Biegański; w trockim Kazimierz i Ludwik Pociejowie; w Grodnie Massalski i Kotowicz; w Kownie Mikołaj Pac i Bogusław Ogiński; w Upicie Puzymowie; na Żmudzi Kazimierz Zaranek chorąży księs. żmudz. ; w Połocku Szczytowie, Pakosz, Korsak, Rypiński i Bujnicki w wojew. nowogródzkiem, Mierzejewski, Haraburda; w witebskiem, Marcyan Ogiński, Łukomski, Symon Drucki Lubecki, Ciechanowiecki; w Brześciu Rusiecki; w Pińsku Godebski; w wojew. mscisławskiem Wołłowicz; w mińskiem Jan Jerzy Zawisza, Krzysztof Mackiewicz, Uniechowski, Cedrowskii Orzeszko; w Mozyrzu Oskierka; w Rzeczycy Judyccy a w wojew. inflantskiem Platerowie i Zyberkowie. Sapiehowie, to jest Kazimierz wojew. wileński i het, w. lit. , Benedykt Paweł podsk. w. lit. , Jerzy stolnik lit. , Aleksander marsz. w. lit. i Michał koniuszy lit. , mając od 8 do 9000 wojska najwięcej z Wołochów i Tatarów złożonego, ale regularniejszego, po wyjściu z Wilna stanęli obozem pod L. Pod najwyższym kierunkiem hetm. dowodził temi siłami strony Sapieżyńskiej Michał Sapieha koniuszy w. lit. , syn hetmana, świeżo ze służby cesarskiej, gdzie w stopniu jener. zostawał przybyły. Młody ten człowiek, szlachetnej duszy, pełen odwagi rycerskiej i wysokiego poloru, znając cały ogrom klęsk jakiemi te kłótnie domowe przygnębiały kraj w nieładzie pogrążony, długo usiłował powściągnąć zapamiętałość ojca i stryja, długo walczył w duszy między obowiązkami syna a powinnością obywatela, aż póki wszelkich środków do zgody nie wyczerpał. Ale rozjątrzenie szlachty, oddającej się na ślepo zawistnym domowi Sapieżyńskiemu lub od niego pokrzywdzonym możnowładcom, z jednej strony; duma bez granic hetm. i podskarb. z drugiej usuwały nadzieję nawet uczynienia jakiegokolwiek między niemi pokoju. Kusił się jeszcze o to bisk. Brzostowski, zniewoliwszy zjazd olkienicki do podania warunków Sapiehom, i z temi przybył 17 listopada do ich obozu w L. Twarde być musiały i niezręczne, kiedy het. i podsk. za nadto ufni w sprawność hufców swoich, odrzucili je z oburzeniem oświadczając, że szabla rozstrzygnie ten spór najlepiej. Rozjątrzona taką odpowiedzią szlachta, ruszyła z rana 18 listopada z Olkienik i w szyku bojowym postępując, stanęła wkrótce w obec Sapieżyńskich sił pod L. Ks. Wiśniowiecki, najwyższy dowódzca, na lewem skrzydle postawił wołoskie chorągwie, na prawem ruski województwa uszykował, we środku piechotę z różnych powiatów, między szeregami ukrył działa i tył wojska ubezpieczył rezerwą. Sapiehowie na prawem skrzydle dali miejsce tatarskim hufcom, na lewem postawili rajtaryą, w środku piechotę, a w odwodzie lekkie chorągwie, dworzan swoich i obywatelstwo, które się jeszcze przy nich zostało. Sprawniejszemi były szyki Sapiehów, ale w liczbie o połowę mniejsze, i na duchu nie podniesione, owszem w większej części mimowolnie popchnięte do walki z własną bracią. Hetman za zbliżeniem się szyków przeciwnych, pierwszy rozpoczął bój powszechnym z dział swoich wystrzałem. Długo potem z obu stron grzmiały armaty, a harcownicy tu i owdzie pojedyncze walki staczali. Dopiero od południa rozpoczął się bój krwawy na lewem skrzydle szlachty, gdzie Pociej dowodził, ale tak zacięcie z obu stron walczono, że przez kilka godzin nic stanowczego zajść nie mogło. Na prawem również oba wojska, starłszy się gwałtownie, nie ustępowały sobie kroku przez kilka godzin; zginął ze strony szlacheckiej Poniatowski, pułkownik chorągwi mścisławskiej, mężnie dotrzymując placu; tymczasem naczelny wódz ks. Wiśniowiecki, widząc za długo przeciągającą się niepewność boju, przyprowadził odwodowe hufce. Rozjątrzenie szlachty. tak było wielkie, że z największą zawziętością rzucała się do ognia i wkrótce Sapieśyńscy, upadając na siłach i duchu, tył podali. Pierwszy podskarbi lit. , widząc słabiejących z swej strony, z pola bitwy ujechał. Nie długo całe pułki Sapieżyńskie, ustąpiwszy z pod L. , rozpierzchać się zaczęły, sam hetman zmuszony był uchodzić z krewnymi i przyjaciołmi do Wilna. Jeden tylko Michał Sapieha, syn jego, przewodząc tylnej straży, w tysiąc pięćdziesiąt koni zasłaniał rozbite i uchodzące wojsko. Lecz po mężnej obronie, widząc już niepodobieństwo oparcia się tłumowi otaczających go zwyciężców, zmuszony został do poddania się. Przyprowadzony przed ks. Wiśniowieckiego, udał się pod jego opiekę, która wszakże, jakeśmy widzieli, nie ocaliła go od śmierci w Olkiemkach. Tysiąc ludzi padło trupem na polu tej nieszczęsnej bitwy, a kilka razy tyle rany odniosło. Szlachta opłakiwała poległych z pośród siebie Koziełła rotmistrza, Sliznia, Dowgiałłę, Bernatowicza, Darewskiego skarbnika połockiego, Plewakę, Sorokę, Bohusza, Korsaków, Ancutę i wielu innych, prócz wyżej wymienionego Poniatowskiego. Prócz tej smutnej pamiątki historycznej przywiązanej do L. , miejsce to niczem innem nie słynie. Okolice, zwłaszcza ku Mereczowi, jałowe, stawią oku podróżnego na przemiany, albo pola płonne i gryką tatarką samą zasiewane, albo nędzne karłowate zarośło. Woj Lejzerówka Leka Lekarcice Lekart na domowa nie mogła zdaje się dzikszego i godniejszego siebie znaleść pola do działań swych, zgubnych dla kraju, haniebnych dla historyi. LejpuszkI 1. wś włośc, pow. święciański, 8 okr. adm. , 28 w. od Swięcian, 3 dm. , 36 mk. , z tego 33 katol, 3 starow. 2. Ł. , zaśc. Szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 29 w. od Swięcian, 1 dm. , 6 mk. katol. 1866. Leisacke, Leisaches dok. , ob. Łysakowo. Leisebacli niem. , rz. , mały dopływ Odry, uchodzi poniżej Maltsch. Ob. Budyszów, Leiserhof niem. al. Pod koleją, folw. na obsz. dwor. Wroców, pow. gródecki. Leisersdorf niem. , al. Leschdorf, 1410 Lewskerdorff, wś, pow. złotogórskohajnowski, par. Złotogóra. Leisewitz niem. , u Knie Licaice, 1342 Lyzalicz, wś, pow. oławski, par. Zottwitz. Jest tu st. dr. żel. z Brzegu do Wrocławia, o 19 kil. od Wrocławia. Leisitowie dok. , ob. Łysakowo. Leisna dok. , ob. Marklissa. Leisnersberg niem. , folw. , pow. morąski, st. p. Jaeskendurf. Leisnitz niem. , ob. Listyce. Leissau niem. , ob. Lisewo. Leissen niem. , ob. Laysy. Leisten niem. 1, folw, , pow. holądzki, st. p. Reichenbach. 2. L. , ob. JacobL. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Carlsberg. Leistenau niem. , Leislenaw dok. , ob. Lisnot o. Leiszen niem. 1. oh. Lajsy. 2. L, wś i młyn, pow. labiewski, st. p. Laukischkeu. 3. L. , folw. , pow. pruskoiławski, st. p. Iława Pruska. Lejszewo, os. młynar. , ob. Boguslawice. Lelszlenen niem. , dobra ryc, nad rz. Łyna, pow. welawski, st. p. Alberga. Leita, Le ta, rz. , inaczej Litawa ob. . Lejta, niem. Leiteal. LeitheFluss, rz. , przy chodzi z pow. nizinowego, przerzyna pow. szyłokarozemski i łączy się z Rusą, odnogą półno cną Niemna. Kś. Fr. Leitbach niem. , potok tatrzański, w hr. spiskiem, wypływaz pod Rakuzańskiego szczytu 2040 m. i uchodzi po krótkim biegu do Kamiennej Wody ob. . Br. G. Leite niem. , ob. Lejta. Leiten niem. VordereL. i HintereL. , dwa szczyty tatrzańskie, w Tatrach wapiennych bielskich, wznoszące się po północnej stronie doliny Przednich Koperszad. Niektórzy piszący o Tatrach mienią je za równoznaczące z Jatkami ob. . Wzniesionio pierwszego szczytu 1945 m. Townson; drugiego szczytu 2013 m. Wahlenberg; 2102 m. Oesfeld; 2044 m. Loschau. Vordere L. zowią po polsku Małym Koszarem, Hintere L. Wielkim Koszarem. Czy to nazwy polskie odnoszą się w rzeczywistości do tych szczytów, trudno orzec, bo np. Wielkim Koszarem zowią niektórzy piszący 0 Tatrach szczyt Sfcirnberg, leżący w tem pa śmie dalej na wschód. Br. G. Leiterberg niem, , ob. Dziadek. Leitersdorf niem. , ob. Litułowice. Lejtmorgi, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki; odl. 10 w. od Wyłkowyszek, ma 3 dm. , 44 mk. Łeltnersfelde niem. , os. pod Węgoborkiem. Leitnershof niem. , dobra, pow. wystrucki, st. p. Didlaoken. Leitnerswalde niem. , os. leśna, pow. rastemborski, st. p. Dryfort. Leitucken niem. al. ClausWeiten, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Immersatt. Leitwarren niem. 1. i L. Lessen, dwie wsie, pow. nizinny, par. Neukirch. 2. L. , wś, pow. tylżycki, par. Plaschken, Lejtycze, wś poleska w pow. bobrujskim, nad rzeczką Dworanką, w gm. bortniańskiej, tuż przy dawnej szosie moskiewskobrzeskiej, ma osad 12. Al Jel, Lejzerówka, os. , pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Studzieniczna; odl. 10 w. od Augustowa, ma 2 dm. , 6 mk. Leka Ostra, ob. Ostrołęka. Lekarcice, wś i folw. , pow. grójecki, gm. i par. Promna. W 1827 r. par. Goszczyn; miała dm. 14, mk. 119. Folw. L. , od rz. Pilicy w. 7, rozl. mr. 712, grunta orne i ogr. mr. 407, łąk mr. 22, lasu mr. 201, zarośli mr. 50, wody mr. 2, nieuż. i place mr. 30, bud. z drzewa 16; płodozmian 11polowy, wiatrak i cegielnia. Wś L. osad 31, z grun. mr. 271. Lekart, ob. Lekarty. Lekartów, 1532 r. Lekharte, wś, pow. ra ciborski, par. Janowice, przy drodzo żelaznej; 24 bud. , 50 dm. , 265 mk, 41 osad, 477 mr. ziemi. F. S. Lekarty, niem. Lekart, za krzyżaków Erhardsdorf, wś i leśn. , pow. lubawski, milę od dworca kol żel w Biskupicach, po nad jezio rem. Obszaru liczy mr. 2905, bud. 102, dm. 54, katol. 410, ew. 93. Parafia Skarlin, szkoła w miejscu, poczta Nowe miasto. Księga krzy żacka strat wojennych pisze r. 1414 we wsi L. Erhardsdorf włók 36, gbur. 16 spalonych wraz ze zbożom, koni 9 zabranych, owieo 120, kopa świń, kopa krów, strat ogółem za 1480 mrk. , 1 człowiek zabity, Ob. Gesch. des Oulmerlandes, str. 156. Leśn. L. do nadleśn. Łąkorz, bud. 2, dm. 1, mk. 8. Kś. F. Lekarzewice, wś i folw. , pow. nieszawski, gm. Osięciny, par. Kościelna Wieś ob. , o 21 w. od Nieszawy. Rozl folw. mr. 182, osad włośc. 15, mr. 664. Dziesięcin włościanom tej wsi nadane zostało 1450 r. przez Kazimie Lejtmorgi Lejtycze Lekarzewice Lekarty Lekartów Lejpuszki LejpuszkI Lejszewo Lejta Lekie Leki Lekbąd Lekaszyn Lekarzówka Lekowe Leków Lekarzówka Lek Leklowy Lekowiec Leksandrowa Lekowo rza króla włók 18 gruntu, z warunkiem spłacania pewnych danin dworowi, tak w naturze, jak robocizną; w potrzebie zaś społecznej na wezwanie króla mieli dawać konia i 3 mężów uzbrojonych lancami w żelazo kutemi. Przy separacyi w r. 1857 dwór zrzekł się danin i zastąpił je czynszem po 4 złp. z morga, przyczem włościanom dodano jeszcze 3 włóki. Ma łorolnych włościan, uwłaszczonych 1864 r. jest tu pięciu na 6 morgach 180 pr. W 1827 r. było tu 15 dm, , 115 mk. A. Z. Lekarzówka, mały folw. w pow. mińskim, własność Ordyńców, ma obszaru 111 mr. Lekaszyn, kol. nad rz. Wartą, pow. kolski, gm. Koźmin, par. Wilamów Łaski, Lib. ben. I, 344 63; odl od Koła w. 17, dm. 48, mk. 256. W 1827 r. 27 dm. , 291 mk. Lekbąd, ob. Ligmunt Leki, wś, pow. szawelski, gm. szawlańska, 50 dusz, 400 dzies. ziemi. Lekie, ob. Lokaj. Lekie, wś, pow. rossieński, par. szwekszniańska. Lekitten, al. Leckitten i Lehkitten dok. Lekotyten, wś, pow. reszelski. st. p. Jeziorany Seeburg; 1857 r. 183 mk. R. 1358 nadaje bisk. warmiński Jan 6 prusakom 4 włoki na prawie chełm. we wsi Lekotyten. Za to są zobowiązani do jednej służby konnej i do pomagania przy wystawianiu i naprawianiu grodów. Pogłówne wynosi 30 grzywien Conferimus pruthenis Santirmen, Preymok et Sanglande fratribus, Gedriks, Nerwiks et Baydoths fratribus corum patruelis. .. quatuor mansos in villa Lekotyten ad unum servlcium Jure pruthenicali. .. . Datum Heilsberg die beatorum Geryasii et Prothasii a. 1358. Ob. Codex dipl. Warmiensis. Tom II, pag. 270. R. 1364 zapisuje tenże bisk. Jan Piotrowi Mül zamiast 6 włók, które dotychczas w Reszlu posiadał, 6 innych włók in campo Lecotiten na prawie chełm. , ale bez sądownictwa i bez młyna, dopłacając mu jeszcze 30 grzywien. Mül ma wolne rybołóstwo w jez. Crocow. Od każdego pługa będzie płacił korzec pszenicy i tyleż żyta, a od radła korzec pszenicy, funt wosku i 6 grzyw. Nadto jest zobowiązany do zbrojnej służby na koniu, , dieto Petro Muel in recompensam dictorum Sex mansorum, contulimus Sex Mansos in Campo Lecotiten liberos Jure Culmensi sine omni Judicii et sine Molendino possidendos, Cui nihilominus superaddimus XXX marcas denariorum monetae usualis. Ob. Cod. dipl. Warm. II, 383. R. 1381 bisk. warm. Henryk nadaje Filonowi Struben 12 włók in campo Lekotiten z większem i mniejszem sądownictwem, które się ma rozciągać ad manum et ad collum. Za to będzie dawał co rok na Boże Narodzenie 1 i pół funta wosku; zobowiązany jest także do zwykłej Słownika geogrficzny. Tom V. Zeszyt 50. służby servicium. Ma prawo rybołóstwa, , in lacu Ausclothen małemi narzędziami eidem Filoni Struben XII mansos sitos in campo Lekotiten. .. cum omnibus Judiciis minoribus et majoribus, etiam ad manum et Collum tendentibus, liberos Juro Culmensi contulimus. Acta sunt haec in Castro nostro Episcopali Heilszbergk die beati Lucae ev. a. Dni 1381 Ob. Cod. dipl. Warm. III, 90 str. . Z urzę dowej lustracyi z r. 1656 dowiadujemy się wreszcie, że obszar tej wsi obejmował wtedy 22 włók, jak to wynika z przy toczonych trzech dokumentów; od włók tych płacili posiadacze płuźnego pszenicy łasztów 2 1 2 i tyleż żyta, 1 funt wosku, 1 fenig chełm. i 18 flor, czynszu. Ob. Zeitschr. für die Geschichte Ermlands, str. 279 z r. 1880. Kś. Fr. Lekkie, wś rząd. , nad jez. Audenis, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 31 w. od Swięcian, 7 dm. , 51 mk. katol. 1866. Leklowy, niem. Lecklau, włośc. wś, pow. malborski, na bitym trakcie malborskoelblą skim, pół mili od st. kol. żel. w Starem polu, śród żuław malborskich, nad Starą Nogatą. obszaru liczy wł. 17, gbur, posiadł. 2, katol. 35, ew. 40, dm. 5. Parafia Notzendorf, szkoła Königsdorf, poczta Stare pole Altfelde. Odległość od Malborka 1 1 4 mili, Więk. posiadł. Henryka Sielmann obejmuje ornej roli hekt. 88, łąk 0. 81, pastw. 6. 65, lasu 1. 96 hekt. R. 1427 powódź wielka przerwała tamę Wisły i Nogaty, przez co wieś niemal cała zniszczoną została. Kś. F. Leknica. Tak się zwała niegdyś, według Hilferdynga, rz. Randow. Lekno, ob. Łekno, Lekotyten niem. , ob. Lekitten. Leków, właśc. Łęków ob. , Lenczestie, Lekowe dok. , ob. Lechowe. Lekowiec, wś nad rz. Łydynią, pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Lekowo, odl. o 8 w. od Ciechanowa, leży przy linii dr. żel. Nadwiśl, , między Ciechanowem a Mławą, ma U dm. , 116 mk. , 300 mr. gruntu, 4 nieuż. Lekowo, wś i folw. nad rz. Łydynią, pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Lekowo, odl. o 8 w. od Ciechanowa. Leży przy linii dr. żel. nadwiśl. między Ciechanowem a Mławą. Posiada kościół par. drewniany niewiadomej erekcyi, obecny z 1773 r. , ochronę dla dzieci założoną przez hr. Różę Krasińską, 18 dm. , 261 mk. , 1227 mr. gruntu, 10 nieuż. W 1827 r. 21 dm. , 156 mk. Leśnictwo L. do dóbr Opi nogóra należące, ma 1479 mr. lasu. Par. L. dek. ciechanowski 4020 dusz. Br. Ch. Leksandrowa, wś, pow. bocheński, przy gościńcu z Bochni do Sącza, 357 m. npm. , w okolicy pagórkowatej, pokrytej przeważnie jodłowemi lasami, należy do parafii rzym. katol. i urzędu pocztowego w odległym tylko Lekotyten Lekkie Lekitten Leląjcie Lela Lekłowszczyzna Leksor Leksino Leksice o 1. 5 kil. Wiśniczu nowym. Liczy 901 mk. rzym. katol; z tych przebywa stale na obsza rze więk. własności M. hr. Zamoyskiej 32. Gleba żytnia, wymagająca silnej sterkoryzacyi. Pos. więk. ma obszaru 128 mr. roli i 131 mr. lasu; mniejsza 264 mr. roli, 59 mr. łąk i ogr. , 23 mr. pastw. i 93 mr. lasu. L. znaczy tyle co Aleksandrowa, gdyż lud okoliczny w ten sposób skraca to imię; według tradycyi ma pochodzić od Aleksandra Potockiego, który ją założył. Graniczy na płn. z Wiśniczem, na płdn. z lasem Bukowcem i wsią Połomem, na zachód z Królówką a na wschód z Łomną. Mac. Leksice, Leksyce, wś, pow. pińczowski, gm. i par. Kościelec. W 1827 r. 8 dm, , 44 mk. Właściwa nazwa winna brzmieć Oleksice lub Aleksice od imienia Aleksy. W XV w. był tu folwark, karczma, łany kmiece i ogrodziane. Dług. II, 166. Rozległość folw. wynosi mr. 302 grunta orne i ogrody mr. 286, łąk mr. 6, wody mr. 1, nieuż. i place mr. 9, bud. mur. 3, z drzewa 7, płodozmian 12polowy. Folwark ten w r. 1875 oddzielony od dóbr Bobin. Leksino, wś, pow. płocki, gm. Mąkolin, par, Łętowo, odl. o 24 w. od Płocka; ma 28 dm. , 258 mk. , 573 mr. gruntu, 3 mr. nieuż. Do dóbr L. należy młyn wodny, karczma i folw. Gocłowo. Folw, L. , od rz. Wisły w. 8, rozległy mr. 616 grunta orne i ogrody mr. 429, łąk mr. 26, pastwisk mr. 118, lasu mr. 17, nieuż. i place mr. 26, bud. mur. 6, z drze wa 16, płodozmian 13polowy, młyn wodny, pokłady torfu. Wś Leksino os. 35, z gruntem mr. 94. Br. Ch. Leksor, góra lesista w pasmie Luty, w Kar patach wschodnich, w dziale skolskodęlatyń skim, na obszarze gm. Kalny, w pow. dolinskim, pod 41 26 20 wsch. dłg. F. , a 48 56 płn. sz. g. , między źródłowiskami Putny od wsch. a Roztoki od zach. . Wzniesienie 1016 m. Por. Kalna i Luta. Br. G. Lekłowszczyzna, wieś w pow. słuckim, w okr. polic. kopylskim, nad rz. Łoknieją, do pływem Słuczy, ma osad 19. Al. Jelski LelaIndryca, ob. Indryca. Leląjcie, okolica w pow. telszewskim, nad Szerksznią, o 46 w. od Telsz. Kaplica M. B, , 1800 z muru wzniesiona przez obyw. Styrpejkę. Parafia w Żemielanach. Lelaki, wś, pow. Winnicki, gm. Sfcanisławczyk, par. Brahiłów, niedaleko dr. żel. odeskokijows. , 268 mk. , ziemi włośc. 373, dm. 39; dawniej własność Swiejkowskich, dziś należy do klucza brahiłowskiego, który przed paru laty nabył od Meka ks. Gorczakow. W całym kluczu 9442 dzies. ziemi, w tem 3692 dzies, lasu. Por. Brahiłów. Dr. M. Lelańce 1. wś gm. butrymańskiej, pow. trocki, 4 okr. adm. , o 48 w. od Trok, 9 dm. , 70 mk. katol. 2. L. , wś rząd. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 65 w. od Trok, 17 dm. , 225 mk. , z tego 218 katol. , 7 żyd, 1866. Lelany, wś, pow. trocki, 2 okr. adm. , 48 w. od Trok, 1 dm. , 81 mk. katol. 1866. R. 1850 klucz L 6 wsi, 2 folw. , w par. Użugość, należał do Rosochackiego i miał 1690 dzies. rozl. Lelany, wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Lelcow dok. , ob. Lelikowo. Lelczyce, wś z zarządem gminnym i wielkie dobra w pow. mozyrskim, w okr. polic. turowskim, nad rz. Uborć, w miejscowości nizinnej, odludnej, lecz obfitującej w łąki, ryby i zwierzynę; wś ma osad 64; dobra od roku 1874 są własnością Tyszkiewiczów, mają obszaru około 49480 mr. , młynów wodnych 6; gmina lelczycka składa się z 7 starostw wiejskich, 22 wsi i 1092 włościan płci męsk. A. Jelski. Lele, wś nad rz. Wilią, pow. wileński, 2gi okr. adm. , o 58 w. od Wilna, 5 dm. , 39 mk. katol. 1866. Lete, ob. Leli. Lelechówka al. Lelichówka, po rus. Liułychiwka, wś, pow. gródecki, 19 kil. na płn. od Gródka, 4 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt, w Janowie koło Lwowa. Na płn. leżą Wereszyca i Majdan, na wsch. Stawki i Janów, na płd. i płd. zach. Wola Dobrostańska, na zach. Starzyska w pow. jaworowskim. Srodkiem obszaru płynie Wereszyca od płn. zach. na płd. wsch. podmokłą doliną, rozlewa się w mały staw, z którego następnie wypływa dwoma ramionami, łączącemi się z sobą w Janowie. Na płd. brzegu stawu leżą zabudowania wiejskie. W zach. części obszaru, na praw. brz. Wereszycy leży las rewir Lelechówka na płn. szczyt 357 m. , a Na Zręby na płd. Na lew. brz. Wereszycy leży las Grebelka, przybierający w dalszym ciągu, na granicy Stawek, nazwę Taborowej góry szczyt 363 m. . Własn. więk. ma roli or. 22, łąk i ogr. 120, pastw. 14, lasu 3434 mr. ; własn. mniej. roli or. 176, łąk i ogr. 120, pastw. 42, lasu 4 mr. W r. 1880 było 254 mk. w gm. , 72 na obsz. dwor. 80 obrz. rzym. kat. , reszta gr. katol. Par. rzym. i gr. katol. w Janowie. We wsi jest cerkiew. Dawniej była tu papiernią rkp. Ossol. 1825. Pięknością miejsca zachwycał się w r. 1818 Zoryan Chodakowski ob. Listy jego w Bibl. Warsz. z r. 1866, t. II, str. 180. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych sstwa grodeckiego. Według lustracyi z r. 1570 rkp. Ossol Nr. 2834, fol. 250 było w tej wsi ludzi osiadłych 20 na 9 1 2 półłankach. Z tych płaciło 8 po gr. 12 i po kapłonie, a dwaj którzy siedzieli na jednym półłanku po gr. 6. Zagrodników było 3, którzy mieli płacić czynszu gr. 6 dopiero w r. 1572, a do tego. stawu mieli pilnować. Pop ruski Lelechówka Lele Leksice Lelczyce Lelany Lelańce Lelaki Lelcow Lelechowo Leleki Lelek Lelejkl Lelekańce dawał co rok czynszu zł. 2. Z karczmy dawa no co rok 10 zł. 8 gr. Suma czynszu wynosiła 21 zł 22 gr. W lustracyi z r. 1665 rkp. Ossol. 2834, str. 238 czytamy W tej wsi według lustracyi z r. 1616 było ludzi osiadłych na ćwierciach N. 42, a według lustracyi z r. 1627 było osiadłych ćwierci N. 20. Z osiadłych płacono zł. 2 gr. 6, co czyniło 44 złp. A z najemnych ról ćwieroi N. 22, także rachując zł. 2 gr. 6, czyniło 48 zł. 12 gr. Zagrodników było N. 4, każdy płacił czynszu zł. 1 gr. 16, co czy niło zł. 4 gr. 24. Gromada hajduczyzny skła dała zł. 2, pop z cerkwi płacił zł. 2, z karczmy dawano arendy zł. 40. Po wymienieniu in nych jeszcze dochodów podano sumę prowentu na 148 zł. 18 gr. Teraz ta wieś przez nie przyjaciela cale spustoszała i funditus jest zniesiona. Dopiero po zniesieniu od 3. lat za wołano na słobodę i do lat dwunastu onej pozwolono, i już teraz zeszło poddanych z dzie siątek, którzy, iż są na woli, trudno dzierżawcy do robót i czynszów onych pociągać, a zatem i w prowencie skarbowym dyminucya być musi; za takową dezolacya i Wiszenki i Wereszczyc, a do togo i ci słobodzianie z pomienionej wsi corporali juramento poprzysiągszy, iż tak a nie inaczej jest, zeznali i komprobowali. Według lustracyi z r. 1765 było z tej wsi prowentu 1698 zł. 11 gr. , z czego kwarta 424 zł, 17 1 2 gr. Po zajęciu sstwa gródeckiego w r. 1785 sprzedano Lelechówkę r. 1832 Ka jetanowi hr. Karnickiemu za 45070 złr. m. k. Por. Gródek, II, 825. Lu. Dz. Lelechowo, kol. nad jez. Korzecznickiem, pow. kolski, gm. Izbica, par. Modzerowo, odl. od Koła w. 18; dm. 8, mk. 52; ziemi 48 mr. Por. t. III, str. 330. Lelecken niem. , ob. Lelski. Leleczy, pot. bukowiński, leśny, wypływa w lesie Stebniku, na płn. wsch. stoku góry, Rmostką zwanej 1084 m. , płynie na obszarze wsi Berhometu nad Seretem, w pow. wyżniokira, w kierunku wschodnim, leśną doliną, i uchodzi z lew. brzegu do Seretu. Las rozcią gający się po lewym brzegu potoku zowie się Stebnikiem 701 m. , na południowym zaś brzegu Wybczenką 926 m. . Długość biegu wynosi 6 kil. Br. G. Lelejkl, wś, pow. święciański, par. Komaje ob. . Lelek, niem. Llleck, os. do Głuźycy, pow. wejherowski. Lelekańce 1. folw. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 1 dom, 9 mk. katol. 1866. R. 1766 własność Giedrojciów. Była tu kaplica katol. par. widziniskiej. 2. L. , wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 23 dm. , 141 mk. , z tego 127 katol. , 7 staroobr. , 7 żyd. 1866. Leleki, folw. , pow. turecki, gm. Wola Swiniecka, par. Świnice, miał 1866 r. 607 mr. ziemi. Do dóbr L. należały wsie Dzierżawy Małe os. 16, ziemi 36 mr. , Dzierżawy Wiel kie os. 12, ziemi 72 mr. . Według TowKred. Ziemskiego. A. Pal Leleki, niem. Lelecken, wś, pow. ządzborski, st. poczt. Ryn. Lelekow dok. , ob. Lalkowy. Lelekownica, dok. Lelecoveniza, nazywała się kiedyś struga do jez. Wdzidze, w pow. kościerskim, wpadająca. R. 1258 książę pomor ski Sambor II nadał tę strugę aż do wsi Zabrody przy odnodze wschodniej jeziora zw. Goleń na użytek oo. cystersów w Peplinie. Obecnie nazwa L. nie jest znana. Ob. Perl bach Pommer. Urkundenbuch. Kś. F. Lelenga, rz. w pow. rossieńskim. Por. Kawłoki i Kiwiszki. Leleszki, niem. Leleshen, dok. Lelischken, Leleschhmdorf, wś, pow. szczycieński, na pruskich Mazurach, 1 1 2 mili od miasta Pasymia nad jez. Leleszki, przez osadników polskich założona i trzymana. R. 1381 Kuno von Liebenstein, komtur ostródzki, nadaje wś L. z 40 włókami Naśkowi Nasske, Nasike, celem założenia wsi dannickiej na prawie chełmińskiem. Kaśko dostaje 4 włóki sołeckie. R. 1468 Henryk Reuss von Plauen, komtur morąski, nadaje Janowi Adlerowi 12 wł. w L. na końcu wsi położonych, na prawiemagdeb. Tenże nadaje r. 1468 Henrykowi von Saltzen 8 wł tamże na prawie magdeb. R. 1472 Konrad von Lichtenheim, komtur pasłęcki, zapisuje Pawłowi Keiper 4 wł. w L. i 4 w Olszewkach na prawie magdeb. R. 1483 Konrad Stauchwitz, wójt szczycieński, nadaje Janowi 8 wł. w L. na prawie magdeb. R. 1605 sprzedaje Stefan Wydowski Melchiorowi Hiplowi, pisarzowi star. szczycieńskiego, 4 wł. ziemiańskie w L. za 1100 grz. Ob. Kętrz. Ludność polska w Prusiech, str. 385 i 386. Z dawnych krzyżackich czasów jest opowieść, że wójt pewien z Pasymia, grzesznem skąpstwem wiedziony, zakazał gburom we wsi L. łowić ryby w jez. leleszkowskiem, do czego oni nadane sobie prawo mieli. A kiedy ci nie poprzestali rybitwy, zabrał im wójt co najlepszego z koni i bydła posiadali. Zaczął potem sam łowić, ale go Pan Bóg ukarał, że już ani jednej rybki nie mógł dostać, choć ich tam wiele było w jeziorze. Nurek w wodzie wyraźnie widział, jak ryby niby z wiedzą gromadnie stroniły od sieci. Później sam wójt znalazł nagłą śmierć w jeziorze, w skutek czego wszystkie ryby wyzdychały. Po niejakim czasie jednak znowu się rozpleniły i jak przedtem dają się łowić. Ob. Dr. Toppen Mazurische Sagen u. Märchen, st. 121. Leleszki, niem. Leleshen See, jez. na Mazurach. po szczycieński, loży na płd. od Pasymia i stoi w związku z jez. Kalwa Kalben. Leleczy Lelenga Leleszki Lelekownica Lelechowo Lelekow Lelecken Leli ŁeleszPolyaii węg. , ob. Polanka, Lelew, Lelew, wś, pow. radomyski, par. prawosł. Czarnobyl, na praw. brzegu Prypeci, o 6 w. powyżej Czarnobyla ob. , ma 319 mk. Do r. 1832 wraz z Koszówką i Paryszowem wchodziła w skład dóbr Szepielicze owruckiego monastyru bazylianów. Przeprawa przez rzekę promem. Lelewo, wś nad rz. W krą, pow. pułtuski, gm. Czajki, par. Cieksyn, odl. 5 w. od st. kolei nadwiślańskiej Nasielsk. W 1827 r. 17 dm. , 132 mk. Folw. L. z nomenklaturą Zaborze, od rz. Narwi w. 8; rz. Wkra przepływa granica zachodnią; rozległość mr. 919 grunta orne i ogrody mr. 542, łąk mr. 54, pastwisk mr. 36, wody mr. 17, lasu mr. 192, zarośli mr. 16, nieużytki i place mr. 25, w posiadaniu czynszewem mr. 37; bud mur. 1, z drzewa 15. Wś L. osad 28, z gruntem mr. 146. Leli L zaśc. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 2 dm. , 7 mk. katol. 2. L. , wś nad rz. Cesarką, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 61 w. od Wilna, 6 dm. , 89 mk. , z tego 6 prawosł. , 83 katol. 1866. Leli, wś, pow. szawelski, gm. wiekszniańska; 23 dusz, 227 dzies. ziemi nieurodzajnej. Lelia al. Lilia, folw. na obszarze dworskim Starunia, pow. bohorodczański. Lelice, wś, pow. płocki, gm. L. , par, Bonisław, przy trakcie pocztowym z Płocka do Mławy, o 3 mile od Płocka, o 2 i pół od Sierpca; posiada urząd gminny i szkołę elemen. , liczy 22 dm. , 293 mk. , 1058 mr. gruntu, 65 nieużytku. W 1827 r. 22 dm. , 200 mk. Dawniej była tu st. poczt. , obecnie do Bielska przeniesiona. Dobra L. składają się z folwarków L. , Zbójno i Reczewo; wsi L. , Zbojno, Bonisław, Cetlino i Miodusy. Rozległość wynosi mr. 2101 folw. L. grunta orne i ogrody mr. 640, łąk mr. 25, pastwisk mr. 136, lasu mr. 142, nieużytki i place mr. 53, razem mr. 996, bud. mur. 2, z drzewa 11; folw. Reczewo grunta orne i ogrody mr. 187, łąk mr. 21, pastwisk mr. 28, lasu mr. 174, nieużytki i place mr. 9, razem mr. 419, bud. z drzewa 3; folw. Zbójno grunta orne i ogr. mr. 181, łąk mr. 55, pastw. mr. 368, lasu mr. 65, nieużytki i place mr. 17, razem mr. 686, bud. z drzewa 2, wiatrak, pokłady torfu. Wś L. os. 46, z grun. mr. 125; wś Zbójno os. 13, z grun. mr. 248 wś Bonisław os. 26, z grun. mr. 52; wś Cetlino os. 26, z grun. mr. 210; wś Miodusy os. 8, z grun. mr. 16. Gmina L. należy do sądu gmin. II okr. w Bielsku, gdzie też i st. poczt. , obszaru 9473 mr. , w tem nieuż. 2l8 mr. , 185 dm. i mk. 1962. W gminie znajduje się kościół, urząd gminny, karczma, szkoła i cegielnia. W skład gminy wchodzą Bombalice, Bonisław, Białuty, Gołocin, Gutowo, Stradzyno, Zbójno, KuskowoBronoszewice, KuskowoBogusiędy, KuskowoStradzewo, KucharyUbysze, Lelice, Łysakowo, Miodusy, Reczewo, Rogiennice, Rogienniczki, RycharciceGnaty, Cetlin. Br. Ch. Lellchówka, ob. Lelechówka. Lelicov dok. , ob. Lelikowo. Lelikaśce, ob. Lekkańce, Lęlikowo, wś, pow. kowelski, okr. polic. ratneński, gm. L. , o 9 w. od Dywina, o 25 w. od Hornik. Folwarki L. , Wólka Szczytyńska, Szczodrogoszcze i Samary są własnością Bykowskich. W L. jest kaplica katol. par. Ratne. Lelikowo, wś w gub. grodzień. , na płd. od Mokran. przy południowej granicy gubernii. Lelikowo, dok. Lelicow, Lelico, Lelicowe, Lelcow, nazywała się kiedyś wś w dawniejszej ziemi gniewskiej czyli wąskiej, w pow. dzis. kwidzyńskim, śród wyżyn lew. brzegu Wisły. Począwszy odr. 1233 darem książąt pomor skich należała wraz całą ziemią gniewską do klasztoru oo. cystersów w Oliwie. R. 1245 papież Innocenty IV potwierdza tę wś i zie mię jako własność cystersów. R. 1279 biskup Albert opuścił z niej swoje dziesięciny na ko rzyść klasztoru. R. 1283 ks. Mestwin, rożnemi gwałty i podstępami zmuszony, ustąpił L. wraz z całą ziemią gniewską krzyżakom. Obecnie nie wiadomo, którąby wś dzisiejszą na ży znej ziemi gniewskiej czyli feterackiej L. oznaczało, gdyż oddawna pod taką nazwą nie zachodzi. O wsi Lalkowach nieco odległych, choć w dokum. wymieniona wś Wleeniz podobnem brzmieniem swojem bardzo przypomina przyległą wioskę Włosienicę, nie ma co my śleć. Może nie miniemy się z prawdą, przy puszczając, że nazwa Lelicow skorumpowaną została przez pisarzy i zwać się winna Łubków, Lubnow, z czego krzyżacy zrobili swoje Liebenau, a my za nimi zniemczoną tę nazwę spolszczyliśmy na Lignowy, tak ażeby wś ta parafialna, bardzo odpowiednio do dokumen. w ziemi gniewskiej położona, oznaczona była przez owo zagadkowe Lelicow w dokum. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Por. art. Lignowy, Kś. F. Lelinis, jez. w pow. poniewieskim, w błotnistym lesie na zach. od Remigoły. Lellis, wś nad rz. Rozogą, pow. ostrołęcki, gm. Nasiadki, par. Kadzidło. W 1827 r. wś rząd. 36 dm. , 202 mk. ; obecnie 1170 mr. obszaru. Leży ona śród obszaru dawnej puszczy myszynieckiej. Od 1649 r. istniała tu kuźnica żelaza. Lelischken dok. , ob. Leleszki, Leliszka, wś, pow. tomaszowski, gm. Jarczów, par. Chodywańce, o 1 milę od Tomaszowa, na samym pasie granicy galicyjskiej położona, ma 5 dm. , 20 mk. , 60 mr. gruntu i młyn, przy którym, według podania, bursztyn znajdywano. Lelesz-Polyan Leliszka Lelischken Lellis Lelinis Lelikowo Lęlikowo Lelikaśce Lelicov Lellchówka Lelice Lelia Lelewo Lelew Łelesz Lelów Leliszki wś, pow. rossieński, par. skawdwilska. Własność Wińczy. Lelitków, wś, pow. konecki, gm. i par. Niekłań, od Końskich w. 22; gruntu 62 mr. , dm. drewn. 17, mk. 120. Leliłów, Jelitów, folw. nad rz. Białką, pow, rawski, gm. Maryanów, par. Biała. Leży na prawo od drogi z Rawy do Mszczonowa, 1 dm. , 23 mk, 200 mr. obszaru. W 1827 r. 9 dm. , 74 mk Lelltowo, wś, pow. lipnowski, gm. i par. Dobrzejewice, Leży o 3 w. od granicy pruskiej, w pobliżu Drwecy, w podmokłej nizinie, odl. o 34 w. od Lipna, ma 3 domy, 28 mk. , 100 mr. gruntu, 10 mr. nieużytków. Lelity, pustkowie, pow. częstochowski, gm. Popów, par. Wąsosz. Leliwa, wś, folw. majorat i os. karcz. , pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa, odl. od Sieradza w. 37. Majorat ma 54 dm. wraz z pustk. Kupisze, Młostki, Staniochy, Bery, Szale, Jędrasy, Olender, Tomaniki, Grzyb, Pawełce, Ciołuch, Dupa, Trzeciaki, Huzarki, Kapie, Stępin, Cichorze, Bednarze i liczy 1134 mk. W 1827 wś rząd. 57 dm. , 444 mk. Por. Koźmianów, Lelków pot. górski, wypływa w obrębie gm. Stebnego, w pow. kosowskim, płynie z początku łąkami na płn. wschód, a potem lasem i znów łąkami na wschód. Wpada z lew. brzegu do Białego Czeremoszu. Długość biegu czyni 3 kil. Dolinę tego potoku otaczają znaczne góry. Od płd. wznosi się góra bezimienna 889 m. , a od płn. góra Lelków, wznosząca się 943 m. npm. Stoki tych gór pokrywają już to lasy, już też rozrzucone chaty huculskiej wsi Stebnego. Co się tyczy góry Lelkowa, to stoki płn. zach. pokryte, lasem, spadają stromo do doliny Czarnej rzeczki ob. , stoki płn. wsch. również lesiste, spuszczają się do doliny Czarnego Czeremoszu, wschodnie przypierają do lew. brzegu Białego Czeremoszu, wreszcie południowe tworzą północne zbocze doliny potoku L. Od połudn. zachodu opada zwolna, a utworzywszy na granicy Stebnego i Krasnoilli przełęcz 789 m. , podnosi się znowu i na obszarze wsi Pereohrestnego w szczycie Perechrestnym dochodzi wysokości 984 m. Br. G. Lelkow dok. , ob. Lalkowy, Lelleck niem. , ob. Lelek. Lelleck niem. , os. , pow. kartuski, st. p. Mirachowo. Lelokiszki, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. 16 w. od Władysławowa, ma 3 dm. , 46 mk. Lelonek, zapewne Jelonek, huta żelazna do wsi Kokotek, pow. lubliniecki. Lelotka, wś, pow. lityński, nad Bohem, gm. i par. Chmielnik, 33 w. od msta pow. Litynia, dm. 48, mk. 240, ziemi włośc. 354 dzies. Należała do sstwa chmielnickiego. W czasie lustracyi Humieckiego kasztel. kam. 1616 r. posesorem był Stanisław Porembiński z żoną Jadwigą z Kurowskich, na mocy dożywocia na tej wsi otrzymanego od Zygmunta III pod Smoleńskiem w r. 1610. Suma prowentu 33 złp. , kwarta 6 złp. Przy następnej lustracyi 1629 1638 r. posesorem Lelotki alias Kierdanowiec alias Nituniec był Remigiusz, Gorczyński z opłatą kwarty złp. 46. Po zajęciu kraju tego przez Rossyą, wś ta wraz ze sstwem chmielnickiem nadana ks. KuszelewowiBez borodce; jest obecnie Lewaszowa, który z okolicznemi wsiami posiada tu 4238 dzies, ziemi. Lelów 1. os. miejska, przedtem msto, nad rz. Białą, pow. włoszczowski, gm. i par. Le lów Łaski, Lib. ben. I, 497, 560; Kod. dypl. pol. I, 95; Kod. Małop. 257, odl 14 w. od Szczekocin, 26 w. Włoszczowy, 49 w. od Olkusza, 231 w. od Warszawy. Najbliższą st. dr. żel. warsz. wiedeń. są Kłomnice przez Koniecpol i Częstochowa przez Olsztyn. Leży śród wyniosłości rozpoczynającej się w tych stronach wyżyny olkuskokrakowskiej, nad rzeczką Białą i bagnistemi jarami, głęboko się wrzynającemi w tę wyżynę. Posiada kościoł par. murowany, szkołę początkową, dom schronienia dla starców i kalek, urząd gminny. W 1827 r. . było tu 128 dm. , 875 mk. ; w 1860 r. 99 dm. i 926 mk. 485 żyd. ; obecnie ma około 120 dm. i do 1200 mk. w polowie żydzi. L, jest jedną z najdawniejszych osad. Warowne położenie, obfitość źródeł i bagnisk nieprzystępnych spowodowywały założenie tu warownego grodu w epoce przedhistorycznej. Wraz z sąsiedniemi zamkami w Mirowie i Bobolicach stanowi on linią obronną, pochodzącą może jeszcze z czasów, gdy Małopolska stanowiła odrębną całość państwową. Pierwotna osada powstała tam gdzie dziś wś Staromieście istnieje. Już w XIII w. rozróżniają przywileje stary L. antiqua civitas Lelów od nowego, z drugiej strony rzeki położonego. W 1246 r. Konrad ks. mazowiecki, nie mogąc Krakowa dobyć, zajął trzy zamki, między temi i w L. , osadzając w nim Mieczysława ks. opolskiego zięcia swego. W czasie niezgód domowych między książętami Kazimierz ks. kujawski zajął powiat lelowski 1261 r. i zamek mocniej obwarował, leez niedługo przy zaborze swoim utrzymał się. Władysław Łokietek, wtargnąwszy 1304 r. do Polski z pocztem zbrojnych Węgrów, opanował L. Czechami osadzony. Troskliwym okazał się Kazimierz W. o zachowanie tutejszego zamku w należytym stanie, a nadto opasał miasto murem i często w niem przebywał. Przywilejem 1366 r. uwolnił mieszczan na zawsze od opłaty myt i targowego w całem państwie, a nadto postanowił aby ciż mieszczanie, przybywszy po sól drobną do Bochni i Wieliczki, nie czekali na nią i nie Lelotka Lelonek Lelokiszki Lelleck Lelkow Lelków Leliwa Lelity Lelltowo Leliłów Lelitków Leliszki Lelów opłacali karbów dioas qnm Carbi vulgo vooantur. Katimiera IV, niosąc pomoc zgorialemu miastu pozwala 1455 r. mieszkańcom po wszystkich targach i jarmarkach jeźdwć i sukna swoje na łokcie przedawać bez najmniejszej przeszkody. Gdy miasto znowu stało się pastwą płomieni, uwalnia Zygmunt I mieszczan 1547 r. od wszelkich podatków, danin i ciężarów na lat 20. Lustratorowie 1564 r. wyrażają Summa czinszu z roi miessczkich, wieskich y z domów, kthoro sami miesczanie wibierayą pro festo Joannis, facit mar. 23, gr. 10, den. 13. Z kthorei summie wedluk stharego zwiozaiu nieoddawaią na zamek thilko mar. 20, a osthathek obraczaią na podwodi, na pothrzebi y na sługi miesczkie. Drugie podathki pro rata festi s. Martini, kthore woith wibiera do zamku, z ogrodow a z niw miesczkich gr, 26, od domu per gr. 1, a propinatoribus cereviaiae per gr. 1, a salicidis per gr. 1 etc. Zidowie skladayą s stharadawna sthaeią krol, kazdi gospodarz po czerw. zlothemu na nowe latho. Przed pogorzelyą biło ich kilkadziesiąth, teras ich iedno 6. Facit aureos 6, qui conversi in maroas faciunt mar. 6 gr. 24. Dawayą thesz korzenia po throssze kiedy ym dopnsczą rzez bicz. Z pomiędzy istniejących cechów, odznaczały się szczególniej warsztaty sukienników, których liczba dość znaczna bywała. Batory ogólnem potwierdzeniem 1576 r, utrzymał poprzednie królów nadania i swobody. Tu narodził się 1584 r. Samuel Nakielski, pisarz dziejów zgromadzenia Stróżow grobu Chrystusa oraz klasztoru miechowskiego. Koku 1638 do szczętu zgorzało miasto, wraz z koś. farnym i Hasz. franciszkanów; w lat zaś kilkanaście potem smutnego od Szwedów doznało losu. Uchwała sejmu 1662 r. stanowi zamek, lelowski, częścią przez niepoprawowanie jego w mnrach swoich spustoszały, częścią in calamitate communi w budynkach od Szwedów popalony, iż Ur. Krzysz. Mich. Rupniowski woyski krak. , ssta lelowski, na postawienie budynków zamkowi adjacentibus wyłożył i na restanracyą dalszą samego zamku łożyó poswala, tedy naznaczamy rewisaorówKtórzy się o czasie zniozszy z Ur. Dzierżawcą Naszym i do Lelowa ziechawszy, wydatki tak iuż podięta, iako i dalwy koszt na restanracyą zamku mważą i uznanią, wedle którego uznania, summa proportionata sukoessorom tegoż Fr. starosty ma tymże sstwie assdknrowana będzie. Podług lustracyi 1765 r. , znajdowały się tylko cechy szewski, piekarski i rzeżniczy. Czynsz od żydów złp. 236, od rzeźników pniowego i łopatkowego zł 86, 2 woły świętalne zł. 80, korzennego świętalnego zł. 50, za jarzynę zł 40. Zamek na kopcu, murem obwiedziony, między któremi pomieszkanie drewaiane, nadpustoszałe, Zajmujące szczegóły podają lustratorowie 1789 r. Starostwo to niegn w possessyi jest JW. Ign. Kalinowskiego. Mieszczanie lokacyi miasta nie mają. Zapytali o dochodach ze wsiów Staromieście, Slężany i Zbyczyce, do miasta przywilejami królów przyłączonych, odpowiedzieli, że gromady tych wsiów żadnej robocizny miastu nie robią, tylko są obligowan poprawiać drogi wedle miasta. Miasto murami opasane, te jednak w kilku miejscach rozwalone, brama z przyjazdu od Nakła w połowie obalona, niebespieczeństwem życia dla przejeżdżających grożąca, której do reszty rozwalenie nakazujemy w miesiącu następującym listopadzie, a rumowisko aby magistrat wedle miasta na drogi wywieść starał się. Ratusz spustoszały murowany; żadnego domu zajezdnego nie masz, kominy na domach poobalane, brukiporajno wane, na utrzymanie których kamieni z mającej bydź rossebranej bramy użyć miastu pozwalamy i też bruki poprawiać i nowe gdzie nie masz urobić nakazujemy. Zamek na kopcu za miastom, murem obwiedziony, nowo dachem pobity, w którym regent kanoellaryi mieszka. Przy bramie sklep na archiwum nowo wyporządzony; most z poręczami nowo wystawiony. Las krzakami małemi zarosły, nie mający drzewa grubego, ciągnie się mniej więcej staj sześcioro. Przemilczeli lustratorowie o wieży, noszącej nazwę Męczarni. Do 1794 r. przechowywano w zamku akta ziemskie powiatu lelowskiego. W r. 1771 Ignacy Kalinowski opłacał ze sstwa kwarty złp. 2124 gr. 14, hyberny zaś złp. 2291 gr. 20. Na sejmie warszawskim z r. 1773 1775 stany rzpltej nadały to sstwo w emflteutyozne posiadanie Badońskiemu pisarzowi radomskiemu. Za królestwa kongresowego L. stanowił ekonomią dóbr rządowych. Kościół paraf. murowany w samym L. istnieje niewątpliwie od dawnych bardzo czasów, erekcya jednak nieznana. Toż samo nieznane dzieje kościoła paraf. we wsi Staromieście, W samym L. istniał jeszcze kościół i klasztor ks. firancisikanów, założony za Kazimierza W. i budowamy w stylu ostrołukowym Zniszczny ny przez Szwedów spłonął, mury tylko ocalały. Po katacyi klasztoru w 1819. ołtarze i ozdoby koicielne poprzenoszono do innych kościołów, mury zaś popadły w ruinę, którą ostatecznie rozebrano około, 1870 r. i kamieni z niej jak również z miejskiego muru i bramy użyto na budowę dróg przez bagniste okolice miasta. Rysunek ruin klasztoru i opis L. podał Bolesław Olszewski w, , Tygod. Illustr. z 1876 r. N, 51. Opis okręgu lelowskiego podał Tygodnik Rolniczy z 1852 r. Parafia L. dek. Włoszczowski 6215 dusz. Gmina Ł. należy do sądu gmiu. okr. IT w Inądwch, ma 9896 mr. obszaru i 4249 mk. w 1866 r 2. Ł. StarIy al Staromieście, wś, gm, i par. L. Lelowice Nowy, posiada kościół filialny murowany, nie wiadomej erekcyi. Br. Ch Lelów, ob. Lelew, Lelowice, wś, pow. miechowski, gm. Pałecznica, par. Wrocimowice. W 1827 r. 27 dm. , 207 mk. Dobra L. składają się z folwarków L. i Siedliska, z attynencyą Kołek i wsią L. Rzeczka Racławka przepływa. Rozległość wynosi mr. 773 grunta orne i ogrody mr. 477, łąk mr. 18, pastwisk mr. 39, lasu mr. 164, wody mr. 1, nieużytki i place mr. 74, bud. mur. 7, z drzewa 20, płodozmian 6polowy; pokłady gipsu i kamienia wapniaka. Wś L. os. 27, z gruntem mr. 98. Leluchów, wś ruska, pow. sądecki, o 30 kil, od N. Sącza, o 6 kil. od st. dr. żel. Muszyna Krynica, o 4 i pół kil od stacyi Orłowa na Węgrzech. Wś, ścieśniona górami, leży przy ujściu bystfago potoku Smereczki z prawej strony do Popradu, stanowiących tu granicę od Węgier, naprzeciw węgierskiej wsi Ruska wola Oroszvolya, leżącej na drugim brzegu Smereczki. Rozl. obszaru dwors. attyn. Muszyny roli ornej 30, łąk i ogr. 28, pastw. 8, lasu 525 mr. ; mniej. posiadł. roli or. 428, łąk i polan 133, pastw, 118, lasu 293 mr. austr. Grunta zimne, chude, owsiane. Wrniesienie przy cerkwi nad potokiem 526 m. npm. , łożysko Popradu przy ujściu potoku 477 m. Roku 1869 było dm. 61, mk. 378 gr. katol Roku 1880 było 389 mk. Jest tu unicka cerkiew parafialna, szkoła etatowa lklasowa i, poczta listowa. Prawym brzegiem Popradu przechodzi tu malownicza droga żel. tarnowskoleluchowska, t. j. galicyjska część linii Tarnów Preszów węg. Eperies i kończy się tu na granicy, gdzie się znów rozpoczyna węgierska część tejże linii, zwana PreszówOrłów EperiesOrló. Kolej tarnowskoleluchowska, bardzo pięknie prowadzona, w okolicy górzystej, dolinami rzek, mianowicie z przedmieścia Tarnowa Strusiny ku płd. , gdzie wzniesienie wynosi 204 m. npm. , w dolinę Biały aż do Grybowa 349 npm. Z Grybowa zwraca się ku zach. w dolinę Strzyżówki i zwraca się wielką wężownicą ku płd. zachodowi w dolinę Pająka, drugiego potoku wpadającego z lewego brzegu do Białej. Tutaj sięga 485 m. npm. Dalej zwraca się na płdwschód w dorzecze Popradu po Kamionkę Małą, później ku płn. zachodowi do Nowego Sącza, skąd nie opuszcza już brzegów Popradu aż do Leluchowa. W wielu miejscach położono tory żelazne na wiaduktach, przebito w skałach głębokie przekopy a największy tunel jest w Andrzejówce. Cała linia ma w Galicyi 142 kil. 18 mil długości. Stacye Tarnów, ŁowczówekPleśnia, Tachów, Gromnik, BogoniowiceCiężkowice, Bobowa, Grybów, Ptaszkowa, Kamionka, Nowy Sącz, Stary Sącz, Rytro, Piwniczna, Żegiestów i KrynicaMuszyna. Leluki, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 63, od Dziewieniszek 48, dm. 23, mk. katol. 148, prawosł. 13, izr. 4 1866. Leluny, małe mko, pow. wiłkomierski, przy szosie petersb. warsz. , między stacyami Staszkuniszki i Ławżedyszki, o 48 w. od Wiłkomierza. Mały kościołek drewniany, parafial. katol. ś. Józefa, założony 1688 przez obywatela Pomarnackiego. Par. katol. dek. uciańskiego dusz 3432. Dobra L. należą do Arcimowicza. Lelusze, wś rząd. , nad strum. Dołomanem, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 43, od Wasiliszek w. 29, dm. 13, mk. 108, wyznania rzym. katol. 1866. Leluszki, wś, pow. szawelski, gm. chwałojńska, 8 dusz, 38 dzies, ziemi. J. Godl Lełajcie, wś, pow. szawelski, gm. wiekszniańska; 55 dusz, 328 dzies. ziemi. J. Godl. Lenian, wś, pow. kolneński, gm. Turośl, par. Kolno. Leży o 2 w. od linii granicznej od Prus, pośród błot, nad rzeczką. Posiada kościół filialny par. Kolno, szkółkę początkową. W 1827 r. wś rząd. , 59 dm. , 348 mk. ; obecnie 65 dm. i 1709 mr. obszaru. L. należał do składu dóbr królewskich Kolno ob. . Kościół świeżo wzniesiony staraniem ks. Józefa Wierzbickiego. Pierwotna kiaplica spłonęła w 1837 r. ; na miejscu jej nową wzniesiono w 1861 r. Lemann dok. , ob. Lemany. Lemanowski, os. do Barłomina, pow. wejherowski, o 2 i pół mili od Wejherowa. Lenians dok. , ob. Lemany. Leniańsk, część obszaru leśnego dóbr Kocin, pow. częstochowski. Lemany, folw. i os. leśna, pow. pułtuski, gm. Obryte, par. Pniewo. W 1827 r. 2 dm. , 26 mk. Lemany 1. niem. Lehmanni, wś włośc, pow. kartuski, nad jez. gowidlińskiem, o 4. 5 mil od Kartuz, należała do sstwa mirachowskiego. Obszaru mr. 638, w tem jeziora 37; gbur, 11, zagr. 5, katol. 99, ew. 57, dm 15. Parafia i szkoła Gowidlino, poczta Sierakowice. 2. L. , niem. Lehmanen, dok. Lemarm, Bagińskie, wś, pow. jańsborski, jedne milę od granicy polskiej, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założona i trzymana. Pierwszy przywilej lokacyjny nie zachował się. R. 1471 Zygfryd Flach von Schwarzburg, komtur baldzki, nadaje Piotrowi Lemanowi Pioter Leheman i Piotrowi Zagrobowi Pieter Sagrobo na prawie magdeb. 10 wł. wolnych od dziesięcin i tłoki we wsi L. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 430. 3. L. , niem. Lehmanen, dok. Lemans, Sieben, Silben, wś, pow. szozycieński, ćwierć mili od Lelów Lemany Leniańsk Lenians Lemanowski Lemann Lenian Lełajcie Leluszki Lelusze Leluny Leluki Leluchów Lelów Lembawka Leinbruk Lembruck Łemibork Lemberg Lembers Lembark Lembarczek Lembarczek miasta Szczytna, na pruskoluterskich Mazu rach, przez osadników polskich założona i trzy mana. Istniała już r. 1414. O pierwszym przywileju nie wiadomo. R, 1496 jest w L. sołtysem Piotr Oberstrój, który posiada 1 1 2 wł. R. 1602 znajdujemy w L. przeważnie pol ską ludność. Ob. Kętrz. , Ludność polska wPrusiech, str. 397. Kś. F. Lembarczek, pasmo wzgórzyste, po części lesiste, na obszarze Wierchomli małej, w pow. nowosądeckim, między potokami Wierchomlą od płd. , a Klonową od płn, i zach. . Wscho dni czubek wznosi się 899 m. , środkowy 915 m. , zachodni 789 m. Br. G. Lembark, niem. Lernherg, dok. Liebenberg, Lebenberg, Libenhergk, włośc. wś kościelna, pow. brodnicki, na bitym trakcie jabłonowskobrodnickimj 1 milę zaledwię od st. kol żel w Jabłonowie, na lewym brzegu strugi Lutrzyny al Małej Ossy, po nad którą tu góra opodal leżąca zowie się Piaskową, śród gleby żyznej. Obszaru liczy mr. 4471, bud. 170, dm. 99, katol 356, ew. 394. Parafia i szkoła w miejscu, poczta w Jabłonowie. Wś L. , na urodzajnej położona glebie, istniała bez zaprzeczenia od najdawniejszych czasów. Po owych częstych spustoszeniach pruskich, jako i inne wioski, przez krzyżaków na nowo urządzona, z niemiecka przezwaną została; przedtem zapewne imię nosiła czysto polskie. Przy wsi znajduje się szaniec prastary, bodący w związku z szańcami innych okolicznych wiosek, jako to Bobrowa, Jaguszewic i Jabłonowa. Wszystkie te okopy leżą w prostej dosyć linii na lewym brzegu rz. Lutrzyny Małej Ossy i ciągną się z jednej strony aż do Niewierza po za wieś Słupy w pow. grudziąskim. W przeciwnym kierunku linia ta obronna sięga do miasta Osieka w Polsce kongresowej, gdzie także istnieje szaniec. Z wyjątkiem Jabłonowa wszystkie są doskonale zachowane. O strateg. znaczeniu wspomnionych szańców ob. Ossowski, Zbiór wiadomości do antropologii krajowej III, 81 Także istniało przy wsi L, śród gruntów plebańskich na górze zwanej Piaskową, po nad brzegiem rr. Lutrzyny, cmentarzysko grobów skrzynkowych. Wiatry unoszące lotny piasek góry odsłoniły te groby, które za dawnych już czasów takim sposobem zniszczone zostały. Zachowały się tylko wyraźne ślady grobów i niektóre potłuczone resztki skorup popielnicowych, przechowywanych w muzeum towarz. nauk. w Toruniu, Jest jeszcze wiadomość, że i trójkąt z kamieni ustawionych na powierzchni istniał tu aż do roku około 1850. Znajdował się ten trójkąt w półn. wschodniej stronie drogi do Wądzyna wiodącej, także nieopodal lewego brzegu Lutrzyny. Następnie został rozebrany m użytki gospodarcze. Bez zaprzeczenia stoją te ustawiane kamienie w związku z opisanem powyżej cmentarzyskiem i mają znaczenie pewne religijne albo pamiątkowe. Ob. Ossowski Mapa archeol Prus zachodnich, str. 7, 71, 85. Pierwszy przywilej lokacyjny krzyżacki wsi L. nie jest znany. Około r. 1415 piszą księgi czynszowe krzyżackie Wś L. ma włók 61, każda czynszuje po 1 m. ; dwie karczmy dają po 2 m. ; 21 włók leży pustych. Księgi strat wojennych donoszą około tegoż czasu Wś L. poniosła straty 4000 m. , prob. 400, kościół 200 mOb. Gesch. des Calmerlandea, str. 112 Parafia L. , w dekanacie brodnickim, liczy dusz 1589. Kościół, tytułu św. Piotra i Pawła, patronatu rządowego, nie wiadomo kiedy założony, konsekrowany r. 1507. Szpital przy nim dla 2 ubogich parali, bractwo trzeźwości od r. 1855; filia w Góralach. Wsie paraf. Lembark, Bukowiec, Mileszawy, Konojady, Konojadki, Fomki, Godzieszka; do filii należą wioski Górale, Buk góralski i Smolniki. Szkoły paraf. w Góralach dz. katol 69, w Konojadkach 70; 28 dz. katol odwiedza szkołę ewang. w L. , którym naukę religii udziela proboszcz, 4 w Buku góralskim i 3 w Bukowcu. Ob. Szem. dyec. chełmińskiej, str. 269. Lembawka, wś i karczma, pow. wilejski, o 82 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. duniłowicka, 3 dm. , 24 mk. katol; drewniana corkiew prawosł. 1866. Lembers, niemiecka nazwa Lwowa. Lemberg niem. , ob. Lembark Lemberg niem. al Pieruggen, wś, pow. piłkalski, st. p. Szyrwinty, Łemibork, ob. Lębork. Lembruck niem. , al Lembruck, dobra, pow. nizinny, st. p. Heinrichswalde. Leinbruk, niem. Langenbrück, wś, pow. ządzborski, na bitym trakcie reszekkoządzbor kim, przy granicy pow. reszelskiego, po nad jeziorem, w praskoluterskioh Mazurach, przez ludność przeważnie polską założona i trzyma na. R. 1370 Wiuryk von Kniprode, mistrz w, krzyżacki, nadaje Klawkowi Clauke Garnmeister 10 wł. sołeckich we wsi L. na prawie chełmióskiem pod Ruską wsią Ruskayn celem lokacyi wei dannickiej. Książę Albracht kiedy nadał Stanisławowi Piotrowakiem, u na prawie chełmińakiem 11 pustych włók we wsi L, które tenże nabył od Jana von der Gablenz za 25 kóp polskich. R. 1821 poświadczają Bartłomiej i Urban Zusich z Pilca, że brat matki ich Maciej Kosak sprredał przed 30 laty wś L, Walentemu Barftaokiemu Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 404. W nowszym czasie niemal cała wś L. przeszła w posiadanie katolików z Warmii przybyłych. Ob. Toppen, Gesch. Masureas, str. 472. Ko ściół swój parafialny nieco odległy w Sześnie mają. Kś. F. Lemiesze Lemieszów Lemieszówka Lemlinstorf Lembudzie Lembudzie, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Szaki; odl. 25 w. od Władysławowa, ma 7 dm. , 76 mk. Łemburg dok. , ob. Lwów Lemby, wś, pow. rossieński, par. chwejdańska. Lementowszczyzna, folw. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 59 w. od Wilna, 1 dm. , 14 mk. katol 1866. Lenieszani, po węg. Lemes, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Torysą, lasy, stacya kolei koszyckopreszowskiej, o 19 kil. od Koszyc, kościół katol. filial, 575 mk. Lemeżyszki folw. pow. szawelski, par. wiekszniańska, 4 włóki rozl. , własność Dro zdowskich. J. G. Lemgendorf dok. , ob. Lamkowo. Lemgruben dok. , ob. Lehmgruben. Lemiesz. Wodłog Morawskiego Sądeocz. 1, 171 i II, 82, mieli Czesi husyci zbudować zamek L. na górach obidzkioh na obszarze wsi Brzany, wprost zamku Kingi w Pieninach, skąd dokuczali poddanym Czerwonego klasztoru. Śladów nie można odszukać. Mac. Lemieszczycha, wś, pow. taraszczański, o 3 w. na płn. od Żaszkowa, w głębokiem jarze spadającym do pot. Torczy. Ma cerkiew ś. Łukasza z r. 1747, mk. 600 w tem 27 katol, 5 izr. , ziemi 2000 dzies. Od Ostrogskioh przechodziła L. do Zakrzewskich, Kamińskich, dziś Podhorskich. Lemiesze, wś i folw. , pow. opatowski, gm. Ruda Kościelna, par. Bałtów, odl od Radomia 22 w. Wś ma gruntu mr. 350, dm. 20, mk. 148. Folw. 150 mr. , 1 dm. , 12 mk. Lemiesze, wś nad niewielką rzeczką, dopływem Hnyłopiaty, pow. żytomierski, par. Berdyczów, leży tuż koło Rajgródka, przy trakcie do Berdyczowa, ma kaplicę katol Da wniej własność Czajkowskiego, dziś Horwatowej. X M. O. Lemiesze, wś, pow. święciańaki, 4 okr. adm. , o 79 w. od Swięcian, 7 dm. 86 mk. , z tego 39 prawosł, 47 katol 1866. Lemiesze, wś, pow. kozielecki gub, czernihowskiej, o o w. od Kozielca ku Czernihowowi. Rodzinne miejsce rodu hr. Razumowskich. Łemieszewicze, folw. i wś w pow. pińskim, 3 okr, adm. , nad rzekami Kamień i Strumieniem, w bardzo nizinnej mało ludnej miejscowości, przy drożynie wiodącej z okolicy Płotnicy do Pińska, z zarządem gm. lemieszewiokiej, składającej się z 9 starostw wiejskich, 62 małych wiosek i około 1900 włościan płci męskiej; ma osad 23. Folwark, dziedzictwo Płotnickich, ma prawie 400 mr. ; od Pińska mil dwie, ludność najbardziej trudni się riisactwem. Niegdyś L. stanowiły własność korony i były oddane królowej Bonie, która w r. 1546 nadała tu grunta ziemianinowi Lemieszowi, pod warunkiem niesienia służby bojarskiej do zamku pińskiego ob. ,, Rewizya Puszcz, wydanie archeogr. komis. wileńskiej 1867 r. , str. 297 298. Al Jel Lemieszów, wś, pow. hrubieszowski, gm. Jarosławiec, par. Uchanie. Lemieszów, dobra, pow. włodzimierski, niedaleko Horochowa, własność Chońskich. Lemieszówka, wś, pow. winnicki, nad rz. Gniłopiatą, dopływem rz. Pustołowej, gm. MałeKutyazcze, par. Pików, mk. 606 jednodworców 86, dm. 139, ziemi włośc. 774 dz. , dwors. 1606 dz. , w tem 63 lasu. Kaplica katol dekan. Winnickiego. Cerkiew z 648 paraf. i 47 dzies. ziemi, należała do Jakubowskich; obecnie własność znakomitego prawnika i literata Włodzimierza Spasowicza. Lemiszów, niem. Lömisokau, wś serbska na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim, przy ujściu strumienia Lubaty do małej Szprewii. W r. 1875 dm. 21, mieszk. 108, w tem Serbów 96. A. J. P. Leniitten niem. , dobrą ryc, pow. lidzbarski, st. p. Orneta. Lenikendorf niem, ob. Lamkowo i Lamkówko, Lenikowizna, wś, pow. rypiński, gm. Osiek, par. Radziki, odl o 15 w. od Rypina, ma 11 dm. , 116 mk, 58 mr. gruntu, 1 nieuż. Lemkühnen niem. , dobra, pow. świętosiekierski, st. p. Zinten. Lemla, rzeczka, dopływ Irszy w pow. żytomierskim, płynie z półn. zachodu ku płd. wschodowi, mija Iwanówkę, Lisowszczyznę, Lisowską Badę, Krasnosiołkę, uchodzi pod Rudnią Borową. Lemlinstorf dok. , ob. Lammsdorf. Lenimels niem. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Barsztyn. Leninica, mylnie na mapach Lemic zwany potok, powstaje z połączenia się dwóch potoków Hurkała ob. i Czernowej ob. , na północnowschodnim krańcu Serafiniec, wsi położone j wpow. horodeńskim. Płynie na północny wschód, mija południową część wsi Strzylec, gdzie, przyjąwszy od lew. brzegu bezimienny potok, zwraca się na wschód i na północny wschód, tworząc granicę między Strzylcami a Horodnicą na przestrzeni 3 kil, poczem w kierunku wschodnim wchodzi w obszar Horodnicy i tutaj między domostwami z prawego brzegu wpada do Dniestru. Długość biegu czyni przeszło 8 kil Między Strzylcami a Serafincami rozlewa się ten potok na dwie odnogi, które w Strzylcach łączą się znowu w jedno koryto. W Strzylcach pędzi 5 młynów a w Horodnicy 3. Połączenie się potoków źródlanych leży 230 m. npm. , ujście zaś 150 m. Br. G. Leninitz niem. , ob. Łomnica, Lemla Lemiszów Lembudzie Lemby Lementowszczyzna Lemeżyszki Lemgendorf Lemgruben Lemiesz Lemieszczycha Lenartowa Lemno, dobra w pow. ihumeńskim, w okr. polic, puchowickim, nad rz. Ihumenką, przy drodze wiodącej z mczka Puchowicz do Oczyża, dziedzictwo Demidowiczów, mają obszaru 3525 mr. w glebie lekkiej, lasu dostatek, parafia katolicka błońska. Al Jel Lemoszowce, zaśc. w gm. Możejki Mało, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 42, od Wasiliszek w. 7, dm. 9, mk 97 wyzn. katol. 1866. Łemperk al. Loewenherg niem. , na Szląsku, ob. Lwów. Lempie al Łempis, jedno z ogniw w łańcuchu drobnych jeziór, ciągnącym się w pow. sejneńskim, od południowego krańca jez. Gaładuś. Ma ono 48 mr. obszaru. Leży o 1 w. na południe od jsz. Iłgiel, śród lasów, łączy się z jez. Stulpy, którego wody odchodzą do rz. Marychy. Lempno, jez. i wypływająca z niego rz. Lompnica. U Rzyszcz. t. II, p. 40, pod r. 1248 Kazimierz ks, łęczycki i kujawski sprzedaje Bogusławowi kantorowi przy kościele włocławskim lacum dictum Lempno majus, t. j. większe, cum toto fluvio dieto Lompnica, qui inde egreditur cum castoribus z bobrami etc. Data w Kowalu. Gdzie to jest, nie wiadomo, w każdym razie gdzieś koło Kowala lub Włodawka. Leinsal, u Zarańskiego Limbasza łot, , mko, pow. weimarski gub. ryskiej, 1400 mk. , 116 dm. , 211 dzies, ziemi. R. 1223 założyli je niemieccy osadnicy koło zamku bisk. Alberta; 1439 r. otrzymało prawo miejskie. Na wyżynie otaczającej L, , na płd. od jez. Burtneok, wznoszą się wzgórza Blauborg, 397 st. wys. ; ZehsisKalns; MahluKalns i BauKalns. Wyżyna ta rozdziela dorzecza rzek AaiSalis Por. t. III, str. 28687. Leiiisörn niem. , dobra w Kurlandyi, pow. kuldycki, par. Frauenburg. Lemszczyzna, wś, pow. lubelski, gm. Konopnica, par. Kalinowszczyzna. Lemuciany, folw. nad rz. Wilią, pow. trocki, 2 okr. adm. , 32 w. od Trok, 1 dm. , 4 mk katol 1866. Łenarczek, ob. Linarczyk Lenarczyce, wś, pow. sandomierskl, gm. i par. Obrazów, od Sandomierza w. 6, Gruntu mr, 899, w tem 245 włośc, dm, 80, osad 28, mk. 62. Wiatrak. W 1827 r. 25 dm. , 108 mk. Długosz wspomina tę wś pod nazwą Rynarczyce T. II, 353 i 4. Na sejmie z roku 1766 stany rzpltej dozwoliły Adamowi Podoskiemu, podkomorzycowi różańskiemu, zamiany dóbr narodowych Brzeskiej Woli i innych za dobra jego dziedziczne Niedomice i inne w pow. pilzeńskim, jako też Lenarczyce w pow. sędomierskim leżące, Kiedy jednakże komisya, do tej zamiany wyznaczona, nakazała dopłatę pewnej sumy do skarbu Podoskiemu, dla zrównoważenia wartości dóbr narodowych a Podoski opierał się tejże sumy wypłacie; przeto na sejmie warszawskim z r. 1773 1775 stany rzpltej uchwaliły, iż, w razie wykazania przez Podoskiego w asesoryi koronnej niesłuszności żądanej od niego dopłaty, zamiana ta ma być uchyloną i on do swoich dóbr, dawniej jego dziedzicznych, ma być przywrócony. Lenardowo, ob. Leonardowo, Lenart. imię, tyle co Leonard; stąd Lenarczyce i Lenartowice. Lenarthowicz dok, , ob. Leonhardwitz. Lenarto, wś w hr. szaryskiem Węg. , ko ściół katol paraf. ,katol. filial, średni grunt, 753 mk. H. M. Lenartowa, góra, na północny zachód od miasta Suchej, w pow. żywieckim, pod 49 45 półn. sz. g. , a 37 13 20 wsch. dłg. g. F. Wznosi się 031 m. npm. Południowy stok opada dosyć stromo do doliny potoku Stryszawki 341 m. . U zachodnich stóp góry płynie potok Gołoszków, a u wschodnich zaś Błądzonka, dopływy Stryszawki. Góra ta zowie się także Lipską górą. Br. G. Lenartowice, wś, pow. stopnicki, gm. Oględów, par. Koniemłoty. W 1827 r. 16 dm. , 104 mk. Lenartowice niem. Lenartowitz 1. wś i gm. , pow. pleszewskt, 2 miejsc a L. , wś; b Prze padła, młyn; 34 dm. , 363 mk. , 4 ew. , 359 kat, 121 analf. Kościół katolicki paraf, dekan. pleszewskiego Łaski, Lib. ben, II, 8, 33. Poczta, tel w Pleszewie o 3 Ml, st. kol żel Pleszew o 6 kil 2. L. , dom. i gm. tamie, 4794 mr. rozl, 3 miejsc a L, dom. ; folwar ki b Zawidowice; c Sulęcin; 20 dm. , 335 mk. , 114 katol, 221 ew. , 176 analf. Cegiel nia. M. St. Lenartowice niem. Lenartowitz, 1532 r. Lmhmtowitz, 1534 r. Lenhartowitz, wś i dobra nad Kłodnicą, pow. kozielski, par Sławęcioe; 30 bud. , 45 dm. , 367 mk, Dobra mają 236 mr. ziemi; wś z kol Neudorf 36 osad, 604 mr. ziemi F. S. Lenartowo, dom. i gm. , pow. inowrocławski; dom. ma 1581 mr, rozl; 2 miejsc a L, dom. ; b Nowy Berlin NeuBerlin; 28 dm. , 300 mk 124 katol, 167 ew. , 9 żydów, 106 analf. Poczta i tel w Woycinie o 7 kil, st. kol żel Mogilno o 28 kil Kazimiarz Poniński sprzedał L. Julianowi Reiohitelnowi za 285000 marek. Niegdyś własność Chłapowskiego Ła ski, Lib, ben. I, 204. M. St. Lenartowy, niem. Geppersdorf, wś na Szląsku austr. , pow. albrechtycki, 759 mk. Lenarty, niem. Lehnarten, dobra ryc nad rz. Białą, do których należy takie folwark i cegielnią Kujawa niem. Kujahwa, pow. ole Lemno Lemno Lemoszowce Lempno Lemszczyzna Lemuciany Lenarczyce Lenardowo Lenart Lenarthowicz Lenarto Lenartowice Lenartowo Lenartowy Lenarty ckowiki. Posiadłość ta ma obszaru ziemi 654. 30 ha. i to roli ornej i ogr. 417. 60 ha. , łąk 150. 30 ha. , pastw. 74. 50 ha. , lasu 10. 20 ha. , nieuż. 1. 70 ha. ; czysty dochód z gruntów wynosi 3589 marek. Odl od Margrabowy, gdzie jest st. poczt, wynosi 9 kil. Parafia ew. Miemniszki niem. Mierunsken. W miejscu jest i gorzelnia. R. 1857 było tu 185 mk. Ks. Olbracht Fryderyk podaje r. 1573 do wiado mości, że ojciec jego, ks. Olbracht, nadał Bal tazarowi Zenger dobra Kujawa z 30 włókami, oraz 4 włóki nad strugą Białą, t. j. Lenarty, na prawie lennem z wyższem i niższem sądowni ctwem i obowiązkiem jednej służby zbrojnej Kętrz. O ludności pols. , str. 524. W XVII i XVIII stuleciu mieszkali tu ze szlachty pol skiej Kraińscy, WięckowscySaltzwedel i Cie sielscy. Kś. Fr. Lenc niem. Lenz, folw. do Chełmna, tuż przy mieście położony, pow. chełmiński; bud. 3, dm. 3, katol. 3, ew. 1. Parafia i poczta Chełmno, szkoła Grubno. Kś. F, ŁenceSamotyje, wś gub. grodz, w b. ziemi bielskiej. Lenciszki, wś włośc, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 28 w. od Szczuczyna, 7 dm. , 77 mk. 1866. Leńck, ob. Łęck. Lencowszczyzna, folw. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 37 w. od Swięcian, 1 dm. , 9 mk. staroobr. 1866. Leńcze 1. Górne, wś w pow. wadowickim, dyecezyi krakowskiej, dekanacie skawińskim, graniczy od północnego wschodu z Polanką, halerowską, od północnego zachodu i zachodu z Przytkowicami, od południa z Zarzycami Wielkiemi, a od wschodu z Podolanami. Południową granicę tworzy rzeozka zwana Cedronką Skawinką. Wś sama legła na znacznej wyżynie, z której piękny widok rozpościera się na północ na Kraków i jego okolicę, na południe zaś na Lanckoronę zamek i Kalwaryą Zebrzydowską, po za któremi w tyle ukazują się wspaniałe Tatry, a na południowy zachód Beskidy swą królową Babią Górą. Wzniesienie wgórza Birczek na północ wsi czyni 354 m. Od południa spada stromo do doliny Cedronki, wznoszącej się tutaj 250 m. npm. Obszar wiek, posiadł, roli orn. 325, łąk i ogr. 53 pastw. 20, lasu 61 mr. ; mniej, pos. roli orn. 613, łąk i ogr. 70, pastw. 60, lasu 15 mr. austr. 1869. W r. 1869 było mk. 788 360 mężcz. , 428 kob. , w r. 1880 zaś 817. Zabudowań dwors. 4, włośc. 132, razem 136 r. 1869. Początek wsi niewiadomy. Istniała atoli już w XIII w. Wspomina o niej dokument wydany w Krakowie 15 maja 1287 r. , mocą którego Paweł, biskup krakowski, otrzymuje w zamian za dziesięciny od opata tynieckiego Wojciecha dwie Wsi Leńcze i Rzozów Zorzów w dokumeacie z prawem dziedzicznem Cod, dipl Tinecensis, Lwów 1871, str. 49. Na wzgórzu, na połu dniowym krańcu wsi, wznosi się mały ale schludny kościół drewniany, p. w. św. Piotra i Pawła, zbudowany r. 1530. Metryki po czynają się r. 1648. Dzwony noszą daty 1554 i 1607. Do parafii należą wsi Podolany, Zarzyce Wielkie i Małe. W całej parafii liczba dusz rzym. kat. 1386, żydów 44 Szem. dyec. krak. 1883. Szkoła ludowa jednoklasowa. Własność sukcesorów po ś. p. Józefie Rydwan Brandysowej i siedmiu spólników Józefa Pawełki, Jana Hirschborga, Henryki Bodurkiewieżowej, Józefy Modliszewskiej, Jana Pająk Lenczowskiego, sukcesorów po ś. p. Stanisła wie Chylewskim i Maryanny Zabłockiej, 2. L. Dolne, ob. Podolny. Br. G. Lenczen niem. , ob. Lioza, Lenezestie, ob. Łęhóiu, Lenczieneii niem. , ob. Wólka, Lenczin dok. , ob. Lentsohen, Lenczke dok. , ob. Łęck. Lenczok al. Lensczok, os. leśna w Markowicach, pow. raciborski. Leńczyce, ob. Horodyszcze, pow. czerkaski. Lenda, ob. Linda, Lendak, węg. Landok, wś w hr. spiskiem Węg. , u stoku Tatr, kościół katol, paraf. , płóciennictwo, 2 młyny wodne, wapienniki, zdrój szczawiowy, alabaster, marmur, agat; 1243 mieszk. H M. Lendi niem. , ob. Lędy. Lendo 1. Ruskie, wś i folw. , pow. garwoliński, gm. Ułęż, par. Drzążgów. Ma 11 dm. , 120 mk, , 345 mr. rozl. W drugiej połowie XVI w. L. należało w częściach do Dobrogosta, Krzysztofa, Klemensa, Zbigniewa i Hieronima Sobieskich 1565 1579. Roku 1661 domów włośc. 6. 2. L. Wielkie, folwark, pow. łukowski, gm. Łysobyki, par. Gułowska Wola; 4 dm, , 400 mr. obszaru. Według Tow. Kred. Ziems, dobra L. Wielkie, nabyte w r. 1867 przez rząd, składają się z folw. L. ; wsi L. , Niedźwiedź, Kalinowy dwór, Natalin i Zielony kąt. Rozległość folwarczna wynosi mr. 1467. Wś L. osad 3, z grun. mr. 2; wś Niedźwiedź os. 85, z grun. mr, 491; wś Kalinowy dwór os. 7, z grun. mr, 93; wś Natalin os, 19, z grun, mr. 186; wś Zielony Kąt os, 6, z grun. mr. 77. LenDołhi, dwa w pobliżu siebie leżące zaścianki w pow. pińskim, nad rz. Stochodem z prawej strony, o w. 3 na płdn. od mczka Lubieszewa, w okr. polic. lubieszewskim, w par. katol. lubieszewskiej, każdy ma po os. 3; grunta piaszczyste, łąk obfitość. AL Jel Lendowo, wś szlach. , pow. mazowiecki, gm. i par. Piekuty, odległa od Piekut w. 3, od miasta powiat. 18 w. Dm, 7, mk. rzym. katol Lenczke Lenczok Lenda Lendak Lendi Lendo Len Lencze Lenezestie Lenc Lenczieneii Lenczin Lendyczek Lendyk Lendzien 48, rozl włók 12, grunt w glebie środniej, zarośli na opał podostatkiem. L. powalało w r. 1880 na gruntach folw. Markowa Wielkiego leźącego w Cesarstwie; właściciel, mając 12 włók ziemi na terytoryum Królestwa, rozprzedał je szlachcie. Nowa wieś leży nad granicą Cesarstwa z Królestwem, przedtem miała na zwę uroczysko Budy; od pobudowania się szlachty nosi nazwę L. , a to na cześć księdza Lendo, byłego administratora parafii Piekuty, obecnie administratora par. Jedwabne w pow. kolneńskim. Nazwisko wsi zatwierdzone przez władzę. P. Łukaszewicz. Lendrynie, wś, pow. rossieński, par. pogromoncka. Lendschütz niem. , wś, pow. wołowski na Szląsku, par. Winczek. Lendyczek L niem. Landeck, mko, pow. cztuchowski, na bitym trakcie królewieckoborlińskim, 34 mil od Berlina, 38 od Królewca, w okolicy lesistej, nad rz. Gwdą Küddow, do której tu z pomorskiej strony wpada struga Czarna, z pruskiej Dobrynka, w samym rogu powiatu, przy granicy Pomeranii i pow. złotowskiego; na przeciwnej stronie Dobrynki, już w pow. złotowskim, leży dwór Lendyczek, osada wiejska, która nieco wzrostu dodaje miastu. Najbliższy dworzec znajduje się przeszło milę odległy w mieście pomorskiem Raczobur, na kol. żel nowo zbudowanej pilskonowoszczecińskiej. L. obejmuje obszaru mr. 4298, bud. 272, dm. 114, katol. 34, ew. 854, żyd. 112. W miejscu jest luter. kościół paraf. , szkoła miejska olem. , prywatny zakład wyższy r. 1860, magistrat, rada miejska, urząd pocztowy, stacya telegr. , apteka, doktór, kilku kupców, kilkunastu handlarzy, szczególnie na drzewo, sukienników 3 r. 1858, szewców 6, bodn, 1, krawc. 4, kołodz. 2, kowali 2, siodl 1, powroźn. 1, tokarz 1, ślusarz 1, zdun. 3, szklarz 1, mularzy 2, stol 4, piekarzy 2, rzeźn. 5, kuśn. 1, młynarz 1. Targi doroczne 4 odbywają się; na bydło, konie i kramno. L. jest osadą prastarą. Długo przed przybyciem krzyżaków za panowania książąt pomorskich i rządów słowiańakich istniał tu gród obronny z urzędnikami swymi, którym okrąg pobliższy był podległy. Później za krzyżaków zamek ten, jako mniej odpowiedni, zaniechany został i nie masz teraz po nim znaku. W ogóle z czasów krzyżackich nie posiadamy o L. zgoła żadnych wiadomości. Za polskich rządów L. należał do star. człuobowskiego. Początkowo był nieznaczną wioską, kiedy otrzymał prawa miejskie nie wiadomo, ale jak się zdaje dopiero po okupacyi za Prusaków. Ludność tutejsza, od dawna niemiecka, rychło przeszła na protestantyzm. Katolicy posiadali w L. kościół, z drzewa stawiany, patronatu rządowego, który przed reibrmacyą był paraf. ; r. 1617 przez arcyb. gnioźn. Gębickiego, jako filialny do Frydlądu pruskiego przyłączony. Duchowny po roformacyi zaledwie mógł się tu po kazać dla zbytniej zapalczywości innowierców propter ferocitatem haeretioorum, i naboż. dla tego bardzo rzadko się w nim odprawiało. Na początku XVIII wieku bardzo już podu padły stary kościół luteranie jak donoszą akta obalili i nowy sobie zaraz zbór wmeśli we dworze lendyckim. Jako nieprawnie istniejący musioli go jednak na rozkaz władzy znieść r. 1721. Ob. Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej, str. 333. Teraźniejszy lutorski kościół ufundowany został dopiero za pruskich czasów. 2 LSzlach, , niem. Adl Landeck, dok. r. 1744 Lendyk, dobra, pow. złotowski, nad rz. Gwdą, do której tu z pomorskiej zachodniej strony wpływa atruga Czarna, z wschodniej zaś pruskiej Dobrynka; po przaciwnej stronie Dobrynki leży mko L w pow. człuchowskim; jest to kąt ostateczny czyli narożnik północnozachodni ziemi Krajny; okolica po największej części lesista i piaszczysta Obszaru roli ornej liczy L mr. 1488, boru zaś mr. 3594, bud. 114, dm. 48, katol 16, ew. 550. Parafia Radownica, szkoła w miejscu, poczta miasto Lendyczek. Wś L. należała z dawna do obszernych dóbr radownickich, własność kiedyś Potulickich, Grudzińskich, Działyńskich, którzy posiadali zarazem dobra Złotowo. W pierwszej połowie XVIII wieku dobra Radownica i Lendyczek odłączone zo stały od Złotowa i znajdowały się w posiada niu rodziny von der ÓatenSacken. R. 1753 Ludwik von der Osten Sacken nabył dobra L. i Grodno ob. od brata swego za 20000 tal Później przez pokrewieństwo z fkmilią von der Osten przejęli L. jako i Radownicę Grabowscy. R. 1866 kupił je znany dr. Strousberg. R. 1880 rząd pruski jest właścicielem dóbr lendyckich, który w obszernych borach urzą dził osobne nadleśn. król Tegoż r. 1880 obejmowały lendyckie lasy obszaru hekt. 889, łąk 21, nieuż. 8, wody 1, ogółem obszaru hekt. 920. Luterscy i po największej części zniemczeni z dawna mieszkańcy tutejsi, obaliwszy jak im zarzucają akta kościół stary katolicki w sąsiedmem. mieście L. , postawili sobie nowy zbór wo wsi wbrew prawom ówczosaym rzpltej polskiej, Dla tego na rozkaz władzy zaniechać i rozebrać go musieli r. 1722; ostatni pastor Jakób Grlltzmacher wyszedł za granicę. R 1740 także i szulmistrz luterski, który naboż. odprawiał, zniewolony był wś tę opuścić. Po okupacyi za pruskich czasów wzniesiony luteranom nowy kościół w mieście pobliskiem Lendyczku. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Fiatow, str. 289. Kś. F. Lendyk, ob. Lendyczek Lendzien niem, ob. Lędzin, Lendsch Lendrynie Lendrynie Lengen Lenen Lenewo Leng Lenga Lenglrren Lengkonisehken Lengkutschen Lengmeschken Lengnieten Lengniszewo Lengnowo Łendzieniszki, wś, pow. wileński, 1 okr. I adm. , o 13 w. od Wilna, 16 dm. , 110 mk. kat. 1866. Leidzin niem. , ob. Lędziny. Lenen, Lehnen niem. , wś w pow. hasenpockim gub. kurl. Paraf. kościół katol. ś. Trójcy i ś. Antoniego, r. 1750 wzniesiony przez bisk infl. Józefa z Kozielska Puzynę. Parafia katoL dekanatu kurlandzkiego dusz 1176. Lenewo dok. , ob. Liniewo. Leng niem. , ob Łęg Łenga niem. Łęga. Lenga dok. , ob. ŁęIg, Laugainen niem. , ob. Łęgajniy. Lengen niem. , dobra, pow. pruskoiławski, st, p. Barsztyn. Lenglrren niem. , ob. Langirren. Lengkonisehken niem. , wś i dobra, pow. tylżycki, st. p. NeuArgeningken. Lengkutschen niem. al. Samonienen, wś, pow. gołdapski, st. p, Gołdap. Łenglaucken niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Gąbin. Lengmeschken niem. , Lengweszken, Lenymestehlen, wś, pow. stołupiański, st. p. Mehlkehmen. Lengnieten niem. , wś, pow. fyszhuski, st. p. Girmo. Lengniszewo, ob, Lęgnwewo, niem. Idosheim. Lengnowo niem. , ob, Łęgnowo. Lengojle, ob. Dyrwiany. Lengow niem. , ob. Lęgów. Łengowen niem. , ob. Lęgowo. Lengschen, Lengtschen niem. , wś i dobra, pow. piłkalski, st, p. Pilkały. Lengvard węg. , ob. Lingwart Lengwarowen niem. , ob. Łęgwarowo, Lengweczen, Lengwetchen niem. , wś, pow. darkiemski, st. p. Sodehnen. Lengwehnen niem. , al KleinLepomsch ken, wś, pow. stołupiański, st, p. Ejtkuny. Lengwethen niem. , pow. ragnecki, ob. Lenkwathen. Lenhartowitz dok. , ob. Lenartowice, Lenia część Sokołówki, pow. brodzki. Lenica, wzgórze po zachodnią stronie mka Kamionki Wielkiej, w pow. kolomyjskim, wznosi się 357 m. npm, Br, G. Lenie 1. Wielkie al Michałówka, wś, pow. lipnowski, gm. Chalin, par. Dobrzyń. Leży w pobliżu Wisły, o 28 w. od Lipna. Ma 21 dm. , 268 mk. , 901 mr. gruntu, 31 nieuż. W 1827 r. wś rząd. , 20 dm. , 140 mk. LWielkie stanowiły ekonomią dóbr rządowych ob. II, 326. W początkach b. stulecia wystawiono tu dwór z cegieł zniszczonego zamku w Dobrzyniu nad Wisłą. Dobra L. Wielkie należą do rządu i podług wiadomości z r. 1854 rozległośó ogólna wynosi mr. 6154; w skład tych dóbr wchodzą następujące nomenklatury folw. L. Wielkie mr. 534, Zbyszewo mr. 506, Makówka mr. 321, Walewskie mr. 114. Młyny Zbyszewo mr. 40, Krupa mr. 35, wójtostwo Bobrowniki mr. 120, probostwo Biała mr. 178. Wś L. Wielkie mr. 499; wś Skarzewo mr. 296; wś Krupa mr. 95; wś Kępa Dobrzyńska mr. 61; wś Wyszyn mr. 137; wś Kępa Głowieńska mr. 33; wś Kuski Dezerta mr. 102; wś Struchów mr. 169; wś Podosk mr. 60; wś Makówka mr. 298; wś Walewskie mr. 31; wś Uniejewo mr, 968; wś Grodnia mr. 292; wś Biała mr. 941; wś Grodzkie mr. 92; wś Kuski mr. 120; wś Kępa Dobrzyńska Mała mr. 15. W dobrach L. jest jezioro b. n. , mające 30 mr. rozl, do 48 st. głębokości; wody jego odchodzą do Wisły przez rzeczkę Kamienicę. Por. Dobrzyń, t. II, 89. 2, L. Małe, wś, pow. lipnowski, gm, Chalin, par. Sobowo, odl. o 30 w. od Lipna, ma ewangielicki dom modlitwy, szkołę i wiatrak, 10 dm. , 56 mk. , 368 mr. gruntu, w tem 301 folw. , 67 włośc. 18 osad. W 1827 r. 9 dm. , 65 mk. R. 1789 dziedzicem L. był Koziebrodzki. Leniec, jez. , pow. lipnowski, gm. Czarne, przy wsi Bęklewo Mostowe. Musi mieć mało rozmiary, ponieważ karta woj. topogr. Król. Polsk. XVI C nie oznacza go w tem miejscu. Nazwa sama właściwsząby była dla jez, we wsi Lenie, niedalekood Bęklewa położonej. For, LenieWielkie. Leniew, wś, pow. bielski, gub. grodzieńska. Była tu kaplica katol parafii Narew. Lenin, mko z zarządem gminnym i wielkie dobra, niegdyś w księstwie słuckiem, w województwie nowogrodzkiem, teraz w gub, mińskiej, w środku pow. mozyrskiego, nad rzeką Słuczą, o 127 w. od jej źródła, w puszczach i bagnach. Do wieku XVII dziedzictwo książąt Olelkowiczów, pokolenia Olgierdowego; przez wiano ostatniej z rodu księżniczki Zofii Olelkowiczówny, poślubionej aławnemu ujemnie Januszowi Radziwille, przeszło w dom książąt Radziwiłłów ob. u Kotłubaja, Galery a Nieświeska, str. 160 a przez wiano księżniczki Stefanii Radziwiłłówny, córki Dominika, ostatniego ordynata nieświeskiego, poślubionej ks. Leonowi Wittgensteinowi w pierwszej ćwierci b. stulecia, zostało własnością ks. Wittgensteinów. Mko ma osad 75, most na Słuczy. Gmina składa się z 13 wiefakich starostw, 40 wsi i liczy 1729 włościan płci męskiej. Tu się mieści kwatera 4 okr. policyjnego, obejmującego gminy Lenin, Łachwa, Żytkowice, Czuczewicze z 76 wsiami. Od Mińska 217 w. , od Mozyrza 162 w. Do dominium Lenia należą folwarki Sitnica, Grabów. Jurkiewicze i Wilcza; obszar cały przed dwoma laty wynosił około 110000 mr. ; lecz w r. 1882 dnia 7 września monarszym rozkazem Lengojle Lengow Lengvard Lengwarowen Lengweczen Lengwehnen Lengwethen Lenhartowitz Lenia Lenica Lenie 1 Leniec Leniew Lenin Lendzieniszki przyzwolono francuskiemu towarzystwu pod nazwą, , Societe fondere et fotestim de Lenin nabyć ogromne leśne przestrzenie dóbr lenińskich dla eksploatacyi fabrycznym sposobem bogactw tego zapadłego polesia; jakoż żakupione zostały tu przez rzeczoną kompanią dziewicze lasy dębowe pomiędzy rzekami Słuczą i Łanią, i ten wielki plan, gdyby się był wy konał praktycznie, nadałby był ruch i życie przemysłowe dotychczas całkiem odludnej dzikiej miejscowości, pełnej grubego zwierza, ryb i bogactw wszelkich, przyrodzie leśnej właści wych. AL Jel. Lenina l. Mała al. Leninka, po rus. Linynka, wś. w pow. staromiejskim, 12 ML na płd, zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Staremmieście. Na płn. leży Ławrów, na wsch. Lenina Wielka, na płd. wsch. Tysowica, na płd. zach. Wiciów, na zach. Potok Wielki, na płn. zach. Nanczułka Wielka. W płd. stronie obszaru, na płn. wsch. stoku Werchu Orowego nastaje z licznych strug pot. Leninka i płynie na płn. do Ławrowa, gdzie wpada do Leniny. W dolinie Leninki leżą rozrzucone zabudowania wiejskie 541 m. w stronie płn. , dokoła nich wzgórza lesiste lub krzakami porośnięte, poprzerzynane licznemi strugami. Najwyższe z nich, t. zw. Palczyńskie, wznosi się na wsch. narożniku do 723 m. 2. L. Wielha po rus. Linyna Wełyka, wś w pow, staromiejskim, 8 kil. na płd. zach, od Staregomiasta. Na płn. leży Bilicz, na płn. wsch. Terszów, na wsch. Spas i Busowisko, na płd. Strzyłki i Tysowica, na zach. Lenina Mała i Ławrow. Przez wś płynie pot. Lenina, dzieląc ją na część większą płd. i mniej. płn. Wchodzi on tu z Ławrowa, od zach. , a tworząc łuk lekko na płd. wygięty, przybiera kierunek płn. wsch. i wchodzi na granice Terszowa i Spasa. Od praw. i lew. brzegu zasilają Leninę w obrębie wsi liczne potoki. Z tych najważniejsze od praw. brzegu Seminów, płynący od płd. zach. na płn. wsch. , zasilony licznemi strugami; od lewego brzegu; Szczubranów, płynący ze strony płn. , lesistej, na płd. W dolinie Seminowa i napraw. brzegu Leniny leżą zabudowania wiejskie; na lew. brz. Leniny leśniczówka 419 m. . W płn. stronie obszaru wznosi się na niwie Tiażki szczyt jeden do 577 m. W stronie płd, wsch leży las Oleny szczyt 659 m, a w strome płd. las Osowie szczyt 647 m. . Na płn. spada ta część stopniowo ku dolinie Leniny. Wzdłuż lew. brzegu Leniny idzie droga, wiodąca z Tarczowa do Ławrowa. Własn. wiek. w L. Małej i Wielkiej ma roli or. 186, łąk i ogr. 44, past 238, lasu 1275 mr, ; własn. mniej. roli ornej 2583, łąk i ogr. 248, pastw. 1326, lasu 110 mr. W r. 1880 było w L. Małej 396 mk. , a w L. Wielkiej 938 mk. w gminie, 75 na obszarze dwor. obrz. gr. katol as wyjątkiem kilkunastu rzym. katol. . Par. rz. .. katol w Staremmieście. W L. Małej jest grkatol kapelania, a w L. Wielkiej parafia, obie należą do dek. staromiejskiego a dyecezyi przemyskiej. W obu wsiach są cerkwie, w L. Wielkiej szkoła etat. 1klas. , młyn i tartak pnrowy; w L. Małej kasa pożycz. gm. z kapit. 416 zł. w. a. W L. Wielkiej zachowała się pamięć o napadach tatarskich. Śród lasu leży pole nazwane Tatarynowem, a podanie mówi, że tu dopędził w czasie napadu tatarskiego Tatarzyn je dnego z mieszkańców wsi i chciał go zabić. Zagrożonemu nadbiegają jednak w pomoc żona I oboje zabili Tatarzyna. Stąd wywodzą nazwę pola. Ciekawa jest także okoliczność, że nazwitka niektórych mieszkańców wskazują na pochodzenie tatarskie np. Kithan, Kałmuk, Kerosz i i p. .. L. Wielką wspomina już hramota książęca z r. 1292. Wówczas to nadał Lew ks. halicki wś tę wraz z innemi biskupowi Samborskiemu. Darowiznę tę potwierdził Zygmunt August w r. 1548. Ob. Ławrow, seło i monastyr w Naukowym Sbornyku, Lwów 1866, str. 324. , Die ruthenische Frage in Galizien, beleuchtet Ton einem Russinen, Lemberg 1850, str. 65. Później przeszła wś w posiadanie królów polskich i jako taka należała wraz z L. Małą do krainy gwoździeokiej a ekonomii Samborskiej. W lustracji ekon. samb, odbytej za czasów Jana III czytamy Rkp. Ossol N. 1255, str. 200 Wieś L, Wielka ma łanów 22 3 4, zosobna kniazkich łanów 2, popowaki 1. Czynsze na św. Marcin żyrowazczyzna, stróżne, kuchenne, za sądy zborowe, owies, gęsi, kury, drzewo do żupy tak płacą i odwożą jak Strzelbice. Zosobna gromada płaci ze wszech ćwierci gr. 10. z pustych łanów koszonych po gr. 6 a obsianych po gr. 8; z popostwa czynszu płacą 2 gr. , z wójtowskich domów, z każdego 24; zosobna z łanu wójtowskiego. Czynsze na św. Wojciech kuchenne, stróżne, za jagnię i jarząbki, owczą dziesięcinę tak płacą jak Bylicz. . Orać do tego z łanu każdego powinni dzień jedan, kosić zaś dzień jeden z chleba powinini raz w rok. Na straż powinni posyłać do wsi podczas Jarmarku. Extrakt inwmt ekon. sambor. z t. 1760 Rkp. Ossol N 1682, str. 288 podaje następujące izezegółyi Ta wieś osmala na łanach 22 3 4 a mianowicie sitanych 10, koszonych 8, pustych 4 3 4 zoaobna kniaiskich łanów 2, popowski 1 Chlebnika ad prftesens znajduje się in N. 90. Czynsze tej wsi czynią w ogóle 636 złp. 8 gr. wymienione szczegółowo. Wójtostwa tej wsi posesorką pani Mahrynowa, na które prawa nie pokazała, płacić jednak ma do kasy ekonomicznej corocznie czynszu 100 złp. tudzież hybarnę na gardekurów J. Kr. M. i inne onera fundi ferre tenetur. Następnie wymienione są powinności tej wsi Lenina Lenina Lenken Lenina Lenki Lenkehlischken Lenke Lenina Leninka Leniówka Leniszki Leniuszki Leniwa Leniwce Leniwe Leniwka Lenkcie Lenkaitschen poczem mowa o lasach Na wschód słońca las olchowy, jodłowy i laskowy; las na zachód, którego połowa do wsi tej, a druga do Wołoszynowej; na płd. las nazwany Żemiczyn, bukowy, częścią do tej wsi, częścią do Strzyłek należący. Uskarżają się poddani tej wsi na ww. oo. bazylianów ławrowskich, iż nie tylko pola, łąki, łazy, lasy onym odbierają, pastwiska wypasaja, ale też onych biją, o co protestaojre w grodzie przemyskim inlercesserunt. Adminietracya ma im w tem dopomódz. Także do wójtostwa niezwyczajne powinności pełnić muszą. Rząd austryacki zajął krainę gwozdecką w r. 1772, ob. Gwoździec. Wójtostwo w L. zajęto 15 lutego 1789 r. Było ono wówczas w posiadaniu Fran. Rajtarowskiego, Grunta w skutek dekr. gub. z r. 1799 rozdzielono między osadników krajowców. W cerkiewnych aktach znajdują się następujące dokumenta Stanisława Odrowąża z r. 1535 zawierający zapis dla cerkwi; Zygmunta III z r. 1607, za bezpieczający popowiczom dożywotnie posia danie gruntu cerkiewnego; Augusta III z r. 1698 przenoszący grunt wójtowski z Dmytryków na Sozańskich h. Wrona. W sumaryuszu dokumentów z r. 1787 rkp. Ossol. N. 2837, str, 131 wymienione są następujące Roku 1539. Sig. I confirmat actum granicialem In ter bona Lenina et Wołoszynowata et fundum monasteri Sti Onufrii, Górny vooitati ete. R. 1561 Privil. Sig. Aug. locandi villam de oruda radice, minor Lininka appelandam, Provido Joanni et fratribus datum etc. Ob. tamże, str. 44. Lu. Dz. Lenina, rz. podgórska, wypływa w obrębie gm. Tychy, w pow. staromiejskim, w płd. zach. jej stronie, na płn. zach. krańcu Orowego grzbietu 763 m. , na granicy gmin Tychy, Galówki, Bandrowa i Nanowy. Płynie z początku na płn. dolinką leśną, poczem zwraca się na wsch. i w tym kierunku przez wsi Tyche, Nanczułkę Małą i Wielką, przez Ławrów, Leninę Wielką, granicą gmin Spasa i Terszowa a wreszcie przez obszar Terszowa podąża do Dniestru z lew. jego brzego. Z praw. brzegu przyjmuje liczne potoki mniejsze i większe spływające prawie równolegle do siebie z płn. wsch. stoku rozległego grzbietu górskiego, Orowym zwanego ob. , między nimi Potok Wielki, Leninkę ob. i Semiaow. Z lew. zaś brzegu wznoszą się rozrzucone, krótkie grzbiety górskie ze szczytami Nagórą, Kiczerą 690 m. , Kobyłą 758 m. i Jankowym wierchem 709 m. , z których spływają do Leniny potoki Prochir, Szczabranów i Soluczka. Działy te górskie oddzielają dolinę Leniny od doliny rz. Jabłonki od płn. . Długość biegu czyni 21 kil. Spad wód wskazują następujące liczby 680 m. źródła, 540 m. kościół w Nanczułce Małej, 503 m. kościół w Nanczułce Wielkiej, 446 m. Lawrów, 360 m. ujście. Pędzi młyn w Nanczułce Małej, a tracze w Tysze, w Ła wrowie i Terszowie. Br. G. Leninka, ob. Lenina Mała. Leninka, rzeczka górska, powstaje w obrębie gm. Leniny Małej, w pow. staromiejskim, z połączenia dwóch strug, wytryskujących na płn. wsch. stoku Orowego wierchu ob. Płynie przez Leninę Małą uroczą dolinką na płn. i we wsi Ławrowie uchodzi z praw. brzegu do Leniny, dopływu Dniestru. Długość biegu 5 kil. Br. O. Leniówka, wś w pow. bobrujskim, w gm. swisłockiej, na zapadłem, odludnem Polesiu, ma os. 24, glebę piaszczystą, należy do paro chii w Wirkowie. AL Jelski Leniszki, wś, pow. wieluński, gm. Wydrzyn, par. Czarnożyły, odl. od Wielunia w. 8 i pół. Ma 7 dm. , 67 mk. Ob. Czarnożyły. Leniuszki, wś i folw. , pow. bialski, gm. Zabłocie, par. Kodeń, o milę od Kodnia ob. ku Wisznicom. Ma 16 dm. , 223 mk. , 915 mr. , szkoła począt. W 1827 r. 22 dm. , 157 mk. Leniwa, rz. w pow. kozienickim, początek pod Jedlnią, płynie ku płn. pod Jaroszkami, i pod Mąkosami wpada z praw. brzegu do Radomki. Długa 10 w. Por. Jedlonka, Leniwce, wś w płn. stronie pow. borysowskiego, w gm. dokszyckiej, za Berezyną, przy drodze wiodącej z Babicz do Mołożany, ma os. 13, miejscowość wzgórkowata, wokoło la sy, grunta lekkie. A. Jelski. Leniwe dok. , ob. Liniewo. Leniwka, odnoga Wisły u ujścia, pomija Gdańsk i pod Myndą Weichselmünde uchodzi do zatoki Gdańskiej. Por. Motlawa i Gdańsk. Lenkaitschen niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Karalene. Lenkajcie, wś, pow. szawelski, gm. kiryanowska, 12 dusz, 20 dzies. ziemi. J. Godl Lenkau niem. , ob. Łąki. Lenkcie, wś, pow. rossieński, par. Niemokszty. Lenke niem. , ob. Łęskie olędry. Lenke niem. , ob. Łąka, Lenkehlischken niem. , 1 wś, pow nizinny, st. p. Heinrichswalde. 2. L. , dobra, pow. darkiemski, st. p. Trempen. Lenken niem. , 1. , dobra, pow. ragnecki, st. p. Ragneta. 2. L. al. Valtingsaugen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten. Lenkeningken niem. 1. wś i dobra, pow. wystrucki, nad rz. Węgorapią, przy moście dr. żel. tylżyckowystruckiej; st. p. Gr. Bubainen i Wystruć. 2. L. , wś i L. al. Schilutis, kol. , pow. ragnecki, st. p. Ragneta. 3. L. al. Treihgirren Strebgirren, wś, pow. ragnecki, st. p. Wischwill. Lenki niem. , Lenke, ob. Łąka, Lenki, wś w pow. sluckim, w gm. hreskiej, Lenkajcie Lenkau Lenkeningken Lenze Lenkie Lenkie Lenkimy Lenkoutz Lenkowszczyzna Lenkupchen Lenlutschen Lenkwethen Lennagóra Leno Lenschuetz Lensczok Lensitz Lens Lentenbude Lentinen Lentla Lentownica Lentowo Lentsch Lentschen Lentzienew Lenzrruhe Lenwaliszki Lenward Leny Lenz Lenzberg nad rzeczułką wpadającą do Słuczy, ma osad 29, grunta lekkie, miejscowość poleska, dzika, odludna. W pobliżu na gościńca za rzeką karczma tegoż nazwiska. Al Jelski. . Lenkie, wś, pow. rossieński, par, erźwiłkowska. Łenkiele, wś i dwór własnośc Wojtkiewiczowej, pow. rossieński, par. rossieńaka. Łenkimmen niem. , wś i dobra, pow. darkiomski, st. p. Trempen. Lenkimy, wś rząd. w pow. telszewskim, nad Swiętą, o 81 w. od Telsz, Paraf, kościół katol. s. . Anny, wymurowany 1752 niewiadomo przez kogo. Parafia katol, dekan. szkudzkiego dusz 1980. Łenkonischken niem. , ob. Lengkonischken. Lenkoutz, ob. Łęków. Łenkowiec, folw. , pow. gostyński, gm. i par. Pacyna. Grunta jego wcielone do folwarku Model ob. . Lenkowszczyzna L wś, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 10 w. od Oszmiany, 6 dm. , 44 mk. katol. 2. Ł. , folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 10 w. od Oszmiany, 2 dm. , 15 mk. katol, 7 izr. 3. L. , wś, pow. oszmiański, 2 okr, adm. , 45 w. od Oszmiany. 4 dm. , 37 mk. katol 4. L. , okolica szlach. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 37 w. od Osz miany, 9 dm, , 80 mk. katol 5. L. , folw. szlach. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 45 w. od Oszmiany, i dom, 3 mk. katol 1866. Łenkuck al LenkuIk niem. , ob. LenkuIk Lenkupchen niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Szittkehmen. Lenlutschen niem. 1. wś, pow. wystrucki, st. p. Didlacken. 2. L. , wś, pow. wystrucki, st. p. Bokellen. 8. L. al Kischen, wś, pow, piłkalski, st. p. Sodargen. Lenkwethen niem. , wś w pow. ragneckim, 11 kil na wsch. od st. kolej. Szyle kolej tylżycko kłajpedzka, w miejscu, w którem się krzyżują drogi bite z Gąbina do Tylży i z Pilkał do Szyl Wieś założona w r. 1732 przez wypędzonych z biskupstwa zaloburskiego pro testantów, ma 254 mk. luter. Niemców, ochro nę dla sierót i atacyą poczt. z pocztą osobową do Gąbina, Ragnety, Szyl i Pilkał. J. B. Łenkwicie, wś, pow. rossieński, par. Kroże. Lennagóra, ob. Lednagóra. Leno, ob. Lejno. Lenschuetz niem. , 1532 r. Lansszcze wś, dobra, pow. kozielski, przy drodze z Koźla do Głupczyc; 85 bud. , 104 dm. , 750 mk. 2 gminy; L, I i II. Dobra z folw. Waldhof, Helcnenhof, Pickau i Potzenkarb mają 2490 mr. rozl, piękne łąki nad Swornicą. Wś ma 84 osad z kol Gaszyniak i Wygoda, 1060 mr. ziemi, kościół z r. 1855. Par. L. dek. kościecińskiego miała 1869 r. 1340 katol Lensczok, ob Lenczok Lensitz niem. , ob. Łężyce, Lens niem. , ob. Łęck, Leństwo, niem. Joharmisberg. Lippinken, ob. Lipinki, pow. swiecki. Lentenbude niem. , wś, pow. nizinny, st. poczt. Neukirch. Lentinen niem. al DautzkurKrüger, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Dawillen. LentlaUppe lub LentlaAa ob. Lewanpa i Aa, Łentównia, Łętownia, rz. w gub. lubelskiej, poczyna się pod wsią Wierzchowiną, w pow. krasnostawskim, i płynąc w kierunku wach. płd. , wpada w pow. zamojski około wsi Gruszka ob. , gdzie zwraca się ku płn. i w tymże kierunku wpada lew. brzegu do Wieprza pod wsią Stawem, ubiegłszy około 16 w. Tiro. Lentownica rz. w gub. łomżyńskiej, pow. ostrowskim, poczyna się pod wsią Zagroby na granicy pow. łomżyńskiego, płynie ku południowi pod wsią Łętownicą i pod Przezdzieckiem wpada od prawego brzegu do Sroczka. Długa 7 wiorst. Lentowo, ob. Łętowo, Lentsch niem. , 1296 roku Lenzh, 1368 Leencz, wś i folw. , pow. nissański, par. Bischofswalde, 12 bud. , 38 dm. , 227 mk. Folw. ma 326 mr, ziemi; wś 29 osad, 794 mr. ziemi; kopalnie węgla brunatnego. Lentschen niem. , r. 1401 Lenczin, wś, pow. żegański, par. Bischofswalde. Lentzienew niem. , ob. Wólka. Lenzrruhe niem. , r. 1876 przezwane znowu KkinRosainen dobra, pow. kwidzyński, w okolicy lesistej, nad jez. Obszaru mr. 917, bud. 11, dm. 4, kat. 10, ewang. 84. Par. Szynwałd, szkoła Rozajny, poczta Nowa Wioska. Lenwaliszki, wś, pow. rossieński, par. taurogowska. Lenward, zamek w Inllantach, nad Dźwiną, o mil 4 powyżej Uxkül Tu książę Mindowe wyprawił wodzów litowikich w r, 1262 przeciw krzyżakom, którzy z nimi krwawą walkę stoczyli. Leny, to samo oo Lenen ob. , wś w Kurlandyi. Lenz niem, , pow. chołmiński, ob. Lenc Lenzberg niem, os. do Buszków, pow kartuski Lenze niem. , rz. , prawy dopływ Eilamgu, prawego dopływu Odry. Lenzen niem. , ob. Lanznia. Lenzen niem. , ob. Łęcze. Lenzen dok. , ob. Łążyn Lenzh dok, ob. Lentch Lenzwalde niem. , folw. do Szczepanek, pow. grudziąski, nad rz, Ossą, 3 4 mili od Łasina, bud. 5, dm. 3, katol 21, ow. 9. Parafia i szkoła Szczepanki, poczta Łasin. Kś. F. Lenzen Lenzh Lenzwalde Leonliardwitz Leonia Leonin Leoniszki Leonka Leonobole Leobschuetz Leonkowicze Leonów Leobrat Leonki Leonopole Leobratj część Olchowca, przysiółka wsi Chrewtu, pow. Lisko. Leobschuetz niem. , m. pow. na Szląsku, ob. Głupczyce, Lubczyce. Leohain niem. , os. do Lewina, pow. wejherowski. Leokadya, wś, pow. garwoliński, gm. Sobolew, par. Łaskarzew. Na wyniosłości 622 stóp nad poziom morza. Ma 10 dm. , 88 mk. , 367 mr. obszaru. Leokadyew, wś włośc, pow. kozienicki, gm. Góra Puławska, par. Góra Jaroszyńska, od Kozienic 24 w. Gruntu mr. 723; dm. drew. 36, mk 369. Leokaiyewo, os. , pow. nieszawski, gm. i par. Lubanie. Leompol 1 folw. , pow. oszmiański, 2 okr, adm. , 37 w. od Oszmiany, 1 dom, 5 mk. katol. 1866. 2. Ł. , ob. Leonpol Leonardów 1 folw. , pow, kutnowski, gm. Krzyżanówek. Obszar cały należy do Krzyżanówka ob. . 2. L. , dwie osady, pow. brze ziński, gm. i par. Dobra. Os. włośc. 8 dm. , 65 mk, 82 mr. , os. prywatna 1 dm. , 7 mk. , 15 mr. rozl. 3. L. , wś, pow. łukowski, gm. i par. Serokomla. Ma 20 dm. , 128 mk. , 283 mr. obszaru. Br, Ch. Leonardówka, wś, pow. berdyczowski, par. Samhorodek, par. prawosł. Czerniatyn Mały o 4 w. , ma 206 mk. , 18 dm. , 702 dzies. ziemi. Własność Leonarda Madejskiego, dziedzica N. Grebli, który L. 1830 r. założył. Leonardowo, os. , pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera ob. , par. Berżniki. Odl 16 w. od Sejn; 2 dm. , 9 mk. Leonardowo 1. niem. Lenardowo, kolonia, pow. pleszewski, 3 dm. , 26 mk. , wszyscy kat. , 9 analf. Poczta najbliższa w Skalmierzycach, st. kol. żel. i tel. w Pleszewie. 2. L. , folw. , pow. wągrowiecki, 1 dm. , 19 mk. ; należy do dom. Damasław. M. St. Leonardopl, dwór pryw. w pow. rossieńskim, o 52 w. od Rossień, par. Kołtyniany; własność Wolmera. Leoncin, folw. , pow. sochaczeweki, gm. i par. Głusk. Należy do dóbr ömewniewico ob. . Leoncin, folw. na obsz. dwors. Tarnawoe, pow. przemyski. Leondoły, zaśc. szlach. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 28 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk katol 1866. Leonliardwitz niem. , 1361 r. Lenarthowicz, 1367 r. Leonimrtowicz, wś, pow. nowotarski na Szląsku, par. Uraz, ma osadę p. n. Gurse, w dok. z r. 1353 Grosugw. F. S. Leonia, wś, pow. koniński, gm. Piorunów, par. Rusocice. Leży na wsch. płdn. Konina o 17 w, ma powierzchni 383 mr. ; ludn. 133, grunt piaszczysty lekki. J Chor. Słownik goograficzny. Tom V. Zeszyt Łeoniki, zaśc. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 19 w. od Trok, 1 dom, 7 mk. katol 1866. Leonin, folw. , pow. nowoaleksandryjski, gm. Godów, par. Opole. Rozl wynosi mr. 314, grunta orne i ogr. mr. 206, łąk mr. 1, lasu mr. 75, zarośli mr. 22, nieuż, i place mr. 10, bud. z drzewa 9, pokłady kamienia wa piennego. A. Fal. Łeoniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Dobrowola, par. Poniemoń. Odl. 46 w. od Władysławowa, ma 30 dm. , 211 mk. W 1827 r. wś rząd. , ma 3 dm. , 38 mk Br. Ch. Leoniszki 1. lit. Lewaniszkies, wś w pow. wiłkomierskim, nad Niewiaźą, o 30 w. od Wiłkomierza; ob. Troupk. 2. L. , folw. tamże, par. Szyrwinty, własność Malewskiego. 3. L, , folw. tamże, par. Towiany, własność Pohoskich. 4. L. , zaśc. szlach. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 85 w. od Trok, 1 dom, 9 mk. katol 5. L. , wś włośc. pow. wileński, 2 okr. adm. , o 26 w. od Wilna, 10 dm. , 104 mk. katol 6. L. , folw. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 26 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol 7. L. , folw. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 56 w. od Wilna, 1 dm. , 13 mk. katol 8. L. , wś włośc, nad potokiem Berżą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 57 w. od Wilna, 10 dm. , 70 mk. katol. 9. L. , zaśc szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 30 w. od. Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol 10. L. , zaśc. rząd. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 29 w. od Wilna, 2 dm. , 12 mk. z tego 5 prawosł. , 7 katol 11. L. , wś włośc, nad jez. Iłgna, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 66 w. od Swięcian, 12 dm. , 87 mk. katol 1866. Leonka, karczma szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 12 w. od Trok, 1 dm. , 3 mk. żydów 1866. Leonki, zaśc. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 39 w. od Swięcian, par. Komajc, 2 dm. , 15 mk katol 1866. Leonkowicze, por. Cepra Leonkowicze, folw. szlach. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 70 w. od Dzisny, 1 dm. , 7 mieszkańców, z tego 2 prawosławn. , 5 kato lików 1866. Dobra królewskie, około roku 1589 nadane Wedykowskiemu prawem dożywotniom. Wś należała do włości brasławskiej, miała wówczas osiadłych i pustych włók 11. W XVni wieku była w dzierżawie Cypryana Mirskiego. Dziś własność sukcesorów Jana Snitki. A. K. Ł. Leonobole, zaśc. szlach, nad jez. Padeczagą, pow. trocki, 1 okr. adm, 17 w. od Tirok, 1 dm. , 17 mk. katol 1866. Leonopole, ob. Leonpol Leonów 1. kol, pow. warazawskr, gm. Brudno. Leży o IVa w. od Pragi przy linii dr. żel nadwiśl, między Pragą a Białołęką. 10 Leohain Leokadya Leokadyew Leokaiyewo Leompol 1 Leonardów Leonardówka Leonardowo Leonardopl Leoncin Leondoły Leonowicze Leonówka Leonowo Leonów w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , przy byłej droW 1827 r. 9 dm. , 73 mk. 2 L. , folw. , pow. 2. L. , wś włośc, pow. nowomiński, gm. i par. Jakubów. Ma 12 osad, 179 mr. obszaru. Ob. Jedrzejów. 3. L. , dawniej Rogów, folw. , pow. sochaczewski, gm. Soroki, par. Szymanów, Ob. Gaj. 4. L. , folw. tamże, gm. i par. Kozłów biskupi, o 14 w. od Rudy Guzowskiej, ma 199 mr. rozl. ; r. 1873 oddzielony od dóbr Sucha. 5. L. , wś, pow. łowicki, gm. i par. Bielawy, odl. od Bielaw w. 3, od Łowicza w. 22. Roku 1881 mk. katol. 48, dm. 8, ziemi włośc. mr, 74, osad 8. R. 1864 mk. 61. 6. L. , os. fabr. , pow. gostyńskij gm. i par. Duninów. Leży ona na terytoryum dóbr Duninów ob, w odległości 2 1 2 w. od Wisły, z którą łączy się oddzielną drogą żelazną. Ma 10 dm. , 720 mk. i 71 mr. ziemi. Jest tu cukrownia, pierwotnie własność Leona Epsteina, obecnie to warz. akcyjnego. Produkcya roczna dochodzi do 660000 rs. ; pracuje tu do 600 robotników i 6 maszyn o sile 102 koni. 7 L. , wś, pow. gostyński, gm. Słubice, par. Zyck. Ma 12 dm. , mk. 151 2 katol. ., 56 ewang. i 76 menonitów; 157 mr. obszaru. 8. L. , kol, pow. włocławski, gm. Piaski, par. Izbica. 9 L. , kol. włośc. , pow. piotrkowski, gm. Golesze, par. Wolbórz. Ma 11 dm, , 129 mk, , 254 mr. obszaru. . 10. L. , folw. , pow. łódzki, gm. Nakielnica, par. Bełdów. Ma 2 dm. , 13 mk. , 1478 mr. w tem 878 mr. ornej ziemi; własność Zacherta. 11 L. , os. włośc. , pow. łódzki, gm. Rąbień, par, Konstantynów. Ma 1 dm. , 17 mk. , 30 mr, ziemi. Ob. Jagodnica. 12. L; wś włośc, pow. łódzki, gm. Dzierzązna, par. Zgierz. Ma 8 dm. , 78 mk. , 165 mr. ziemi. Por. Ciosny. 13. L. , kol. włośc, pow. noworadomski, gm. Masłowice, par. Chełmo. Ma 3 dm, 75 mk, , 36 mr. ziemi. Założona na obszarze dóbr Chełmo. 14. L. , folw. , pow. opatowski. gm. Rerabów, par. Szumsko, od Opatowa w. 30. Gruntu mr. 83. 15. L. , pow. kielecki, gm. Szczecno, par. Pierzchnica. 16. L. , folw. , pow. garwolinski, gm, i par. Kłoczew. Ma 2 dm. , 18 mk. ; 206 mr. ziemi. Należy do dóbr Huta Zadybska ob. 17. L. , wś, pow. garwoliński, gm. Podłęż, par. Maciejowice. Ma 10 dm. , 102 mk, 169 mr. obszaru. 18. L. majdan, pow. chełmski, gm, . Staw. par. Chełm. Br. Ch. Leonów, ob. Leonowo, Leonów 1. dwór, pow. rssieński, par. lidowiany. Własność Staniewicza. 2. L, , dwór, pow. rossieński, par. Niemokszty. Własność Hubarewicza. 3. L. , dwór, pow. nowoalaksandrowski. Własność Kaz. Bobrowjskiego, 280 dzies. ziemi. Leonowce, wś, pow. dzisieński, gm. drujskiej, nad jez. Woronowo, 3 okr. adm. , o 46 w. od Dzisny, 9 dm. , 199 mk. , z tego 52 prawosł. , 140 katol, 7 izr. 1866. Leonowice, wś rząd. , pow. wilejski, o 15 dze pocztowej z Dołhinowa do Wilejki, 16 dm. , 155 mk. prawosł. 1866. Leonowicze 1 wś, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 38 w. od Święcian, 13 dm. , 113 mk. katol, 5 izr. 2. L. , wś, nad jez. Puszczą, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 59 w. od Swięcian, 10 dm. , 96 mk. katol 3. L. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 48 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 7, dm. , 47 mk 1866. Leonowlcze L wś w pow. ihumeńskim, w gm. szackiej, nad rz. Szaczą, tuż obok mka Szacka położona; niegdyś własność starej se natorskiej rodziny Oskierków, do dominium Szack ob. przynależna. Fo eksdywizyi szackiej mieli tu włościan obywatele Jurkiewicz, Obrąmpalski i inni. Osad 30, łąk dostatek, ziemia lekka ale wydajna, okr. polic uźidńeński 2. L. , wś w pow. słuckim, w gminie łańskiej, nad rzeczką wpadającą do Łani, ma osad 27, w glebie dobrą, miejscowość bez leśna. Al. Jel. Leonówka, przysiołek, dawaiej folwark, pow. zamojski, gmina Wysokie, o 8 w. od Zamościa, o 7 w. od gminy. Leonówka, wś, pow, olhoposki, gm. i par. Miastkowka, od Olhopola w. 70, od st. kol kij. odes. Krzyżopol w. 22; dm. 96, mk. 476 ziemi włośc 724, , dwors. 608 dzies. ; należy do KalmPodoskich; na prawach uwędowych na zwana Słobodą Dźugastrowską; dawniej osie dlona przez szlachtę, którą właściciel KalmPodoski przeniósł do Werbki Wołoskiej, osa dziwszy w Loonówce włościan. Dr. M. Leonówka 1 wś nad Lisznią, pow. kijowski, par. prawosł. Paszkówka, o 10 w. od Paszkówki, ma 230 mk. 972 dzies, ziemi. Po drugiej stronie rzeczki wprost L. leży wś Jablonówka, do klucza ohwastowskiego należąca. Założył L. w pocz. bież. stul Leon Charlęski; r. 1843 sprzedał ją Brzeskiemu. Por. Byszów I, 517, 2. L. , wś, pow. kijowski, par. prawosł, Hryhorówka, o 10 w. od Hryhorówki, śród urodzajnego stepu. Założona 1840 przez dziedzica Hryhorówki Komarowicza i od imienia syna jego nazwana, 3 L. , wś, pow. rado my ski, par. prawosł. Koleńce, nad rz. Talą, o 8 w. od Koleniec, ma 235 mk. Leonówka, folw. dóbr Liksuele, pow. imwolski, Leonówka 1. folw. ma obszarze dwors. Winograd, pow. kołomyjski 2. L. , folw. m obsz. dwors. Bedrykowce. pow. zaleszotycki 3. L. , folw. na obsz. dwors. Manajowa, pow. złoczowski. Leonowo, ob. Leonów. Łeonowo 1 kol, pow. włocławski, gm. Baruchowo, par. Kłótno. Odl 20 w od Włocławka, ma 11 dm, , 91 mk. , 153 mr, ziemi włośc Ludność ewaugielickiego wyznania. Leonów Leonowce Leonowice Leonowlcze Leonowo nieszawski, par. Radziejowo, 185 mr. rozl. , olejarnia. 3. L. , pow. szczuczyński, gm. Ru da, par. Białaszewo. 4. L. , folw. , pow. maryampolskl, gm. PoniemońPożajście, par. Pokojnie, odl. 66 w. od Maryampola, nad Nie mnem, leży wprost ujścia Strawy a więc u zbiegu trzech gubernij. Otoczona ze wszyst kich stron malowniczemi wzgórzami. W 1827 r. 2 dm. , 22 mk. , obecnie 5 dm. , 67 mk. Dobra L. składają się z folw. L. i Marynka i wsi Orłowiszki. Rozległość dominialna wynosi mr. 931, grunta orne i ogr. mr. 294, łąk mr. 103, pastw. mr. 45, wody mr. 64, lasu mr. 399, nieuż, i place mr. 25; bud, z drzewa 15; pło dozmian 4polowy; raeczka Peliszka przez te rytoryum przepływa. Wś Orłowiszki osad 24, z grun. mr. 471. Br. CL Leonowo, folw. pryw. , pow. wilejski, o 44 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 18 mk. katol. 1866. Leonowo 1. folw. w pow. mińskim, nad rzeczką Ocedą, dopływem Niemna, o w. 6 ma płn. zach. od mka Stołpców i st. kol. żel. moskiewsko brzeskiej, w okr. polic. kojdanowskim, w miejscowości bezleśnej, w glebie do brej, od r. 1869 własność Iwanowa; ma obsza ru przeszło 376 mr. 2. L. , folw. w pow. słuckim, do r. 1874 należał do ordynacyi kleckiej, odtąd do ordynacyi niaświeskiej książąt Rsdziwiłłów, ma obszaru przeszło 290 mr. ; okr. polic, kopylski. Al. Jel. Leonowo, wś, pow. krotoszyński, 18 dm. , 132 mk. należy do gm. Celestynowa. M, St. Leonowska st. p. w pow. i gub. wołogodzkiej. Leonpol, por. Leompol Leonpol, wś, mko i dobra w pow. dziśnieńskim, 3 okr. polic, nad Dźwiną, w kierunku płnoc. zachod. o 44 w. od Dzisny położone, własność dziedziczna Ignacego Łopacińskiego, zawiera obecnie 300 włók litewskich obszaru w gruntach ornych, łąkach, pastwiskach i lasach. Rozległość dóbr tych była znaczniejszą przed r. 1861, w którym to czasie 150 włók gruntów włościanom nadane zostały. Włościan płci obojej liczą tu około 2000. Oprócz tego na gruntach domiinialnych, po folwarkach i zaściankach, w charakterze dzierżawców zamieszkuje do dwudziestu rodzin, przeważnie szlacheckiego pochodzenia. Ci wszyscy po zostali dotąd katolikami. Mko liczy zaledwie 35 domów, których część trzecią zamieszkują starozakonni. Liczba mieszkańców dochodzi do 200. R. 1866 było 26 dm. , 27 mk. prawosł. , 15 katol, 65 izr. , 2 ew. W głównym kluczu tych dóbr ruiny spalonego w r. 1831 pięknego pałacyku z XVIII stulecia, dobrze zachowana i starannie dachem opatrzone. Przy nich taras na Dźwinę, z ogrodem na dawny sposób francuski zasadzonym. W mczku cerkiew prawosławna, niegdyś uniaoka, w r. 1774 przez wojew. brzeskiego Mikołaja z Łopacina Łopacińskiego dla obrządku uniackiego erygowana, wszelako od r. 1840 do wyznania panującego należąca. Przy niej obszerna plebania Dobra te, zwane niegdyś Czuryłowicze lub Lilki, według ówczesnego rozdziału kraju leżały w województwie połockiem powiecie brasławskim. Nabył je wojew. brzeski Mikołaj z Łopacina Łopaoiński w r 1745 od Kleczkowskich, do których były przeszły prawem kupna od Ogińskich z Kozielska. Do nich dokupił tenże Mikołaj Łopaoiński w, r. 1748 z hrabstwa drujskiego od Sapiehów wsie Czuryłowicze, Hrudzinowo, a w r. 1798 tak zwany obręb zamierzycki, i tak zaokrągliwszy majętność, przezwał ją Leonpolem, od imienia ojoa swego Leona z Łopacina Łopacińskiego. Odtąd dobra te pozostają w stałem dziedzicz nem władaniu rodziny Łopacińskich. WładaI nie to wszelako przerwane zostało w latach 1842 1845, w których Ł. pozostawał w administracyi rządowej, z powodu oporu wło ścian w przyjęciu nowej wiary. W pierwszej połowie bieżącego stulecia L. posiadał tkalnię płótna, obrusów i serwet, cieszącą się pewną rfawą w okolicy. Pomimo wielce sprzyjających okoliczności, które znajdowała w krainie produkującej przeważnie len wysokiego gatunku, znany w handlu ryskim pod imieniem lnu drujskiego, tkalnia ta dla braku kapitałów zwiniętą została w r. 1840, nie mogąc wytrzymać konkurenoyj z Wielkiemi parowemi fabrykami. Grunta w L. gliniastos miejscami sapowate, nad Dźwiną piaszczyste. Lasy mieszane; napotykamy w nioh sosnę, jodłę i świerki, lipę i osinę, tudzież brzozę. Uprawiają tu przeważnie owies, len i siemię lniane. Zarząd gminny w miejscu. Gmina L. ma 4800 mk. i składa się z 4 okręgów wiejskich Leonpol, Międzyrzecz Wiktora Mirskiego, Bohdanów Anny Łopaoińskiej, dziś Hofmanaj i Oblatów Marcinowskiego. Okrąg L. ma w swoim obrębie wsie Stare Hrudzinowo, Kukisze, Bredziewo, Dworozany, Słobodą, Walkowo, Leśnikowo, Eatyszkowo, Kośkiewicze, Kamieńce, Zamosze, Nowe Hrudzinowos Stołby, Bot suki, Bałtrukowszczyzna, Prudzieki, Ciasno wka, Putynowo, Kapłunowszczyzna, Łotowszczyna, Łotysze, Babyszki, Prorwy, Dalsze Ozuryłowo, Bliższe Czuryłowo, Połujki, Bukowe, Justyanowo, Drahuny, Potasznia, Nadmereoze, Lipkowo. W tej gminie znajdują się dwie fabryki masy papierowej z osiny jedna w Międzyrzeczu, a druga w Oblatowie. 6. M. Leonpol 1. folw. w pow. ihunaeńskim, w okr. polio, berezyńskim, niedaleko gościńca berezyńskiego i brzegów Berezyny, od r. 1876 własność urzędnika Holeniewicza, ma obszaru przeszło 562 mr, łąki obfite. 2. L. , folw. Leonowo Leonpol Leonowska st Leopolis tamże, własność Kiełczewskich, ma obszaru 562 mr. AL Jel. Leontinenhof niem. , leśnictwo do dóbr Kamienica, r. 1864 założone, pow. tucholski; bud. 2, dm. 1, katol. 2. Parafia Pruszcz, szkoła i poczta Kamienica. Kś. F. Leontowo, wś w pow. witebskim, z kaplicą katolicką parafii witebskiej św. Antoniego. Leony, zaśc. rząd. , pow. wileński. 1 okr. adm. , o 35 w, od Wilna, 3 dm. , 9 mk. katol. 1866. Leopol, Leopolis, ob, Lwów, Leopol, ob. Leopole. Leopold z Pniakimi, ob. Dąbrówka Paprocka t. I, str. 937. Leopold, kopalnia piaskowca w Ornontowicach, pow. pszczyński. Leopoldos, kol, pow. brzeziński, gm. Długie. Ma 5 dm. , 25 mk. , 42 mr. ziemi. Leopoldów, ob. Leopoldowo. Leopoldów 1. wś, pow. gostyński, gm. Szczawin kościelny, par. Suserz, Ma dm. 11, mk. 100, ziemi ornej żytniej mr, 91. W 1827 r. 12 dm. , 94 mk. 2. L. , albo Rosasz, st. dr. żel. nadwiśl. , pow. garwoliński, gm. i par. Ryki, odl. od Warszawy 114 w. , od Łukowa 40 w. , na odnodze drogi żelaznej łączącej Iwangród z Łukowem. Mieści się na gruntach wsi Rossosz ob. . 3. L. , wś włośc, pow. łódzki, gm. Górki, par. Tuszyn. Ma 5 dm, , 47 mk. , 50 mr. ziemi. 4. L. , wś, pow. iłżecki, gm. Lip sko, par. Krępa, od Iłży w. 27. Gruntu mr. 163, dm drew. 6, mk. 40. 5. L. , folw. , pow. hrubieszowski, gm. Werbkowice, par. Podhorce. Br. Ch. Leopoldowice, niem. Leopoldsaorf, wś, pow. prądnicki, przy drodze z Fyrlądu do Proszko wa, par. Przychód; 28 bud. , 35 dm. , 246 mk. , 26 osad, 272 mr. ziemi. F. S. Leopoldowitz niem. , al. Liebenthal, wś, pow. wrocławski, par. Bohrau w pow. strzelińskim. Leopoldówka 1 kol. na obsz. dwor. Poddubiec, pow. Rawa Ruska. 2. L. , Politywka, niem. Leopoldhof, folw. i leśniczówka na obszarze dwor. Sadzawki, pow. skałacki. Leopoldowo 1. kol, pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par. Wieniec. Por, Brzerze, 2. L. , wś szlach. i włośc. , pow. łomżyński, gm. i par. Szczepankowo. Folw. L. rozległy mr. 513, grunta orne i ogr, mr. 205, łąk mr. 27, pastw. mr. 22, lasu mr. 244, wody mr. 6, nieuż. i place mr. 10, bud. z drzewa 4; płodozmian 11polowy, pokłady torfu. Folw. ten w r. 1872 oddzielony od dóbr Kraska ob, . 3. L. , os. , pow. władysławowski, gm. Zyple, par, Iłgowo; odl. 31 w. od Władysławowa, ma I dm. , 12 nak. Br. Oh. Leopoldsberg niem. , al Kolonia Birkow ka, kol, pow. opolski, par. Opole, przy końcu XVIII w. założona; 19 osad, 80 mr. ziemi, 3 bud. , 12 dm. , 66 mk. F. S. Leopoldsberg niem, , os. do Starego Grabowa, pow. kościerski, nad jez. grabowskiem. Leopoldsdorf niem. , al Eveelinenesaege, tartak parowy i kol robotnicza koło Ludwikówki, na obsz. dwors. Wałdzirz, pow. doliński. Leopoldshain niem. , wś i dobra, pow. zgorzelicki, ma kościół paraf. ewang, Leopoldshof niem. , dobra, pow. węgoborski, st p Węgielsztyn. U Zarańskiego, wś L. nazwana Biedaszki, Leopoldshof niem. , folw. do Strzebniowa, pow. wielkostrzelecki. Leopoldshütte niem. , według Knie dwie fryszerki do Dąbrówki, pow. toszeckogli wicki. Leopoldsmühle niem. , folw. do Mladenic, pow. głupozycki. Leopoldsthai niem. , kol do wsi Gruna, pow. zgorzelicki. Leopoldynów, folw. koło Chlowczan, należy do obsz. dwors. Choronów, pow. Rawa Ruska. Leopole, Leopol, folw. , pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Iłgowo; odl 16 w. od Władysławowa, ma 1 dm. , 27 mk. , rozl mr. 128, i j. grunta orne i ogr. mr. 109, łąk mr. 12, nieuż, i place mr. 5, bud, z drzewa 7; płodozmian 6polowy; olejarnia. Leopolis, łac. nazwa Lwowa. Leórda 1. góra i szczyt w lesistym dziale górskim Karpat wschodnich, rozłożonym mie dzy potokami Czernikiem od płd. wsch. , Zielenicą od płn. wsch. i Bystrzycą nadworniańską od płn. i zach. , na obszarze gm. Zie lonej, w pow. nadwórniańskim, pod 42 25 wsch. dłg. g. F. , a 48 30 8 płn. sz. g. Wznosi się 1250 m. npm. Na płn. wsch. wznosi się góra Kamieniówka Wielka 1087 m. , a na płn. dział górski, Ardzałuczną górą zwany 1049 m. , 2. L, , góra lesista na południowej granicy miasta Storożyńca, w pow. storożynieckim, na Bukowinie wynosząca się na dziale wodnym między Seretem od północy, a Małym Seretem od południa. Ź północnego stoku spływają potoki, między nimi Albowiec, na północ do Seretu, a z południewego stoku do Małego Seretu. Wznosi się 482 m. npm. ; na południowy wschód od niego wasnosi się w tym dziale góra Humoria 508 m, , na zachód Budenicka góra 462 m, , a na północny zachód Storożyńska góra 482 m. . Por. Lewurda. Br. G. Leosin 1. kol włośc, pow. braseziński, gm. Długie, par. Jeżów. Ma 14 dm. , 105 mk. , 280 mr. obszaru. 2. L. , folw. , pow. lirubieszowski, gm. Hrubieszów. Br. Ch Leoszkowo, folw, pow. dzisieński, o 50 w. Leontinenhof Leontowo Leony Leopo Leopol Leopold Leopoldos Leopoldów Leopoldowice Leopoldowitz Leopoldówka Leopoldowo Leopoldsberg Leopoldsdorf Leopoldshain Leopoldshof Leopoldsh Leopoldsthai Leopoldynów Leopole Leosin Leoszkowo Leontinenhof Lepary Lepąjcie od Dzisy, 2 okr, adm. , 1 dm. , 14 mk. katol 1866. Leoszyn, dwór, pow. rossieński, par. szydłowska. Własność Zaleskich. Leowo, miasto w gubernii bessarabskiej, 2900 mk. , st. pocztowa. Z. B. Łepacken niem, ob. Lepaki Lepąjcie, dwór pow. rossieński, par. wewirżańska. Własność Taraszkiowicza. Łepajtyszki, wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Lepaki, część Biszkowa w Kamionce wołoskiej, pow. Rawa Ruska Lepaki, niem. Lepmhen. wś, pow. łecki, nad jez. lepackiem, na pruskolutwskich Mazurach, przez osadników polekich założona. O pierwszym jej początku nie donoszą akta. Istniała już r. 1476. R. 1483 Jerzy Ramung von Ramek, komtur ryński, nadaje Piotrowi i Tomkowi Lepakom 15 wł. między małem jeziorem lepackiem a sunowskiem, z niższem sądown. i obow. 1 służby zbrojnej. R. 1557 mieszkają w L. Jędrzej, Mojżesz, Grzegorz i Jerzy, bracia. R. 1562 książę Albrecht nadaje Andrzejowi Lepakowi, komornikowi straduńskiemu, 41 2 wł. w L. na prawie magdeb. Ob. Kętrz. , Ludn. pol. w Prasiech, str. 452, 453. Kś. F. Lepale, dobra, pow. poniewieski, b. dziedzictwo Łopacińskich. Lepalothen niem. 1. wś, pow. wystrucki, st. p. Berschkallen. 2. L. , al Ribben, ws pod Stołupianami, pow. stołupiański. 3. L. , wś, pow. ragnecki, st. p. Ragneta. 4. L. al. Laugszargen, wś tamie, st. p. Badwethon. 5. L. , wś tamże, st. p. Szillen. Leparka, rz. , w Kurlandyi Lepare, Leepare, lewy dopływ Szwity, ma ujście na północ od folw. Neu Bergfried. Lepartowizna, folw. , pow. mazowiecki, gm. i par. Wysokie Mazowieckie, o 6 w. od Szepietowa, ma 120 mr. rozl, grunta orne i ogr. mr. 47, łąk mr. 24, pastw. mr. 4, lasu mr, 45, nieuż. i place mr. 2, bud. z drzewa 4, Folw tan w r. 1881 oddzielony od rozmaitych sokie Makowieckie. A. Pal. Lepary lub Borki, dobra, pow. kobryński, 307 dzies. rozl, własiaośó Bajkowikiej. Łepary 1. dobra, pow, szawelski, parafii i gminy krukowskiej, należące do roMftityeh właścicieli, leżą o mil parę od Janiszek, handlowego mka, gdzie zarząd policyjny i poczta. Według taryfy 1717 r. księstwa żmiijdzkiego, L. zwane były Leparty i stanowiły szlachecką okolicę, należącą do Stankiewiczów, Narkiewiczów, Micewiczów Sadkowskich, Gościckich i Sółohubów; obecnie z tych rodzin kilka się wywłaszczyło. Jan Narkiewicz posiada półtorej włóki; Jan Sadkowski dwie wióki; Mikołaj Onufrego syn Gośoicki dwie włóki; Anna Stankiewiczowa dwie włóki; Serwacy Gościcki dwie włóki; Leokadya Budkiewiczowa półtorej włóki; Dyonizy Rogowski włókę; Karol Mingin półtorej włóki; Wincenty Mingin półtorej włóki i w końcu Michał Sołohub półtorej włóki. Z tych cząstek szlacheckich odznaczają się wielkością Aleksandra Grotuza barona 23 włóki i Oskara, Eugeniusza i Gabryeli Brażow 30 włók. Dziad małoletnich Brażów Karol, szlachcic saski i kapitan wojsk rosyjs. , nobilitowany w Petersburgu, nabył L. i zostawił synowi Eugeniuszowi, który wyrestaurował dwór, wprowadził postępowe gospodarstwo i zostawił dzieciom. 2. L, , wś duża, o kilka wiorst od miasta powiat. Szawel, na szosie, niegdyś należąca do ekonomii szawelskiej, dziś do gminy szawelskiej, 84 dusz; posiada ziemi włośc. 756 dzies. 3. L. , wś gm. krukowskiej, 99 dusz, 570 dzies. J. Godl Lepcz, pow. wejherowski, ob. Lebcz. Lepczyn, pow. człuchowskl, ob. Lipczyn, Łepel, miasto powiat. gub. witebskiej, leży pod 46 52 dłg. wsch. i 54 53 szer. półn. , nad rzekami Ulanką i Essą, z których pierwsza wypływa, druga wpada do jez. lepelskiego w samem mieście; odległe od Witebska 113 w. , od Petersburga 694. W XV wieku należał L. do dóbr książąt litewskich. R. 1439 syn w. ks. litews. Zygmunta Kiejstutowicza Michał, nadał L. kościołowi witebskiemu na prośbę księdza Kucharskiego. Król Aleksander r. 1503 dar ten zatwierdził i dodał od siebie wójtowstwo borowieńskie a także wsie Moszczony, Sorzycę i 3 karczmy w Witebsku. Zygmunt I r. 1541 fundusz plebanii witebskiej, obszernemi dobrami w liczbie których był L. i monopolem przedaży trunków w Witebsku uposażony, za zgodą papieża wcielił do katedry wileńskiej. Po wzięciu przez Rosyan Połocka, w r. 1563 kapituła wileńska, nie mogąc sama bronić lub zasłaniać dóbr L. , często napadanych i rabowanych przez wojsko nieprzyjacielskie, oddała je w dzierżawę Zygmuntowi Augustowi, pod warunkiem, iż jeśliby królowie zatrzymać je na zawsze chcieli, tedy inne, równej wartości dobra, do katedry przyłączone będą, czego Zygmunt August nie dopełniwszy, L, obwarowany w r. 1568, nadał dożywociem Jerzemu Zienowiczowi, kaszt. smoleńskiemu, po śmierci którego Mikołaj Moniwid Dorohostajski, wojew. połocki, przedłużenic dożywotniego prawa na osobę swoją otrzymał. Stefan Batory, po odzyskaniu Połocką, odebrawszy L. od Dorohostaskiego, wrócił go kapituło, która jednak, unikając trudnego i dla częstych napadów pogranicznych niebezpiecznego zarządu, przedała te dobra r. 1586 Lwowi Sapieże za 1200 kóp groszy litewskich. Lew Sapieha, uposażając rozmaito kościoły na Litwie, r. 1609 oba mczka, t. j. Stary i Nowy Lepel, ze wszystkiemi do nich należącemi Wsia Leowo Leoszyn Lepcz Lepczyn Lepaki Lepale Lepalothen Leparka Lepartowizna Leoszyn mi, nadał na fundusz klasztorowi i Michała panien zakonnych bernardynck wileńskich; trybunał zatwierdził to nadanie r. 1617 maja 13. Po przyłączeniu Białorusi do Rossyi r. 1772 Dźwiną stanowiła granicę między obu państwami; część województwa półockiego, leżąca na lewym brzegu Dźwiny, została pod rządem Polski; dla tej więc części województwa za główne miasto obrano mko Uszacz dziś w pow. lepeskim; gdy następnie i cała Litwa wcieloną została do Rossyi, a Białoruś rozdzielono na dwie gubernie witebską i mohilewską, L. został mianowany miastem pow. gub. witebskiej r. 1805 d. 5 kwietnia. W pamiętnej wojnie r. 1812 znaczna część wielkiej armii Napoleona przechodziła przez L. , leżący na drodze z Wilna do Witebska; korpus Saint Cyrna, po nioszczęśliwej bitwie pod Połockiem, cofał się przez L, do Czasznik, gdzie miał kilkakrotne utarczki korpusem ks. Wittgensieina. L. ma obecnie dm. 590; w dniu 1 stycznia 1880 r. mk. było 5284, męż. 2609, kob. 2675; w tej liczbie prawosł 2281, katol. 536, ewang. 6, żydów 2458, mahomet. 6. Kościół parafialny katolicki, pod wez. św. Ka zimierza, fundowany przez Lwa Sapiehę roku 1604, miał nadane dobra Ładno patrz o pół mili od L. z obszarem 30 włók. Kościół w L. podwakroć był niszczony pożarem w r. 1770 i 1833; po ostatnim pożarze nabożeństwo przeniesiono do plebanii; w r. 1857 zaś założono kamień węgielny murowanego kościoła, kosztem obyw. Malczewskiego ukończonego poświęconego w r. 1876. Parafia katolicka obejmuje wiernych 1526; do tej parafii należą kaplice Zawidzicze, Woroń, Pyszno, Łuciszcze, Mieżdżyce i Poulle. Dekanat lepelski w pow. t. n. składa się z 7 parafij Bieszenkowicze, Uła, Hubiu, Lepel, Sieliszcze, Zahacie i Zaskorki przed 1867 r. 11; prócz powyższych Czaszniki, Uszacz, Kublicze i Paludowicze, wiernych liczy 13138, kaplic 23. Do r. 1865 była w L. szkoła powiatowa o 5 klasach, przeniesiona r. 1832 z mczka Chołopienicz pow. borysowskiego, którą założył tam Adam hr. Chreptowicz; obecnie szkoła ta zamieniona na miejską dwuklasową; jest też szkoła dla dzieci żołnierskich kantonistów pod zawiadywaniem inźenierów, z kierankiem technicznym. Tu się mieści główny zarząd inżenierów, zawiadujących berezyńską komunikacyą wodną ob. Berezyński kanał. Jan Czeczot, kolega i przyjaciel A. Mickiewicza, przebywał w L. przez lat 4, jako urzędnik zarządu inżenierów od r. 1837 do 1841. Tu zakończył smutny żywot Ludwik Jucewicz r. 1847, znany tłumacz pieśni litewskich pod pseudonimem Ludwika z Pokiewia i autor kilku dzieł, tyczących się etnografii Litwy. Handel i przemysł na niskim stoją stopniu. Żydzi trudnią się drobnym handlem i rzomiosłem, mieszczaniechrze ścianie wyłącznie rolnictwem i opla wem lasu. Z zakładów przemysłowych zaznaczyć można 3 garbarnie i 1 browar piwny. Powiat lepelski gub. witebskiej zajmuje, według Strelbickiego, 3506. 6 w. kw. czyli 72. 48 mil kw. ; graniczy na północ z pow. połockim i dryzieńskim, na wschód z pow. sieńskim gub. mohilewskiej, na południe i zachód z pow. borysowskim gub. mińskiej i pow. dzisieńskim gub. wileńckiej. Ludność ma 104431 czyli na 1 wiorstę 29. 4. Według wyznań prawosławnych 82963, kat. 13138, ewang. 24, roskołów 812, żydów 7490 i mahometan 4 prawosławni mają 42 cerkwie parafialne w 2 dekanatach; powiat dzieli się na 3 okręgi policyjne, 28 gmin i 4 rewiry sądów pokoju. Właścicieli ziemi, prócz włościan, 523; z tych wyznania prawosławnego 47, posiadają ziemi 21048 dziel; katolików 456, mają ziemi 136354 dzies. ; ewangiolików 4, władają 4841 dzies, ; roskoli i żydzi mają ziemi 667 dzies. ; lasów rządowych 16745 dzies. Miasteczek w pow. lepelskim 14 Boxzejków mieszk. 562; Uła 1944; Bieszenkowicze 2697; Czaszniki 4376; Kamień 781; Pyszno 47; Uszacz 908; Kublicze 806; Sieliszcze 88; Bobynicze 449; Orzechowno 205; Wietrzyn 149; Zaekorki 38; Woronecz mk. 182. Z zakładów przemysłowych w pow. lopelskim są 6 garbarni, browarów piwnych 6, gorzelni 15. Zwierząt domowych r. 1879 było koni 20309, rogatego bydła 26124, owiec prostych 15303, owiec poprawnych 526, świń 24223, kóz 3029. Co do powierzchni gruntu, to znaczniejsze wyniosłości znajdują się lsza we wschodniej części pow. ku granicy gub. mohilewskiej koło wsi Katarsy; 2, a między Leplem a miasteczkiem Pyszno, koło wsi Pysznohory; 3cia wś Horodczewicze o 15 w. od L. , ma wyniosłości do 500 stóp nad pow. morza. Jeziór wielka obfitość 349; z tych znaczniejsze Żeryńskie, na granicy gub. mohilewskiej ma powierzchni 11. 2 wiorst kw. , Ciotcmńskie 10. 2 w. kw, Czerstwiackie 9. 6 w. kw. , Lepekkie 7. 2 w. kw. Rzeki znaczniejsze Dźwiną, stanowiąca granicę od pow. połockiego i dryriońskiego; Ulanka z dopływem Swieczauką; Nacza i Uszcz uchodzące do Dżwiny. Z obliczeń i r. 1866 wysiewa się średnio żyta 27617 czetw. , pszenicy 810 czetw. , jęczmienia 5024 czatw. , owsa 18660 czetw, , grochu 3250 czetw, , kartofli 10320 czetw. ; zbiór zaś wynosi żyta 110468 czetw. , pszenicy 2025 czetw. , Jęczmienia 15074 czetw. , owsa 55980 czetw. , grochu 9750 czetw. , kartofli 51600 czetw; najlepsza gleba w środku powiatu. Ogrodnictwo znacznie rozwiaiote; Jabłek wywozi się do Petersburga do 20000 pudów. Znaczniejszy jarmark w mczku Bieszenkowiczach z obrotem handlowym około 300000 rs. W ostatnich latach od 1806 Lepel Lepleniec Lepieszczyzna Lepieszki Lepieszówka Lepietnica Lepeliszki Lepiniszki Lepino Lepiowka Leplonki Lepisk Lepisz Lepiszki Lepili Lepkehmen Lepinie marszałkami pow. lepekkiego byli Siellawowie Franciszek, Józefa Piotr, Antoni; Korsakowie Wincenty, Józef i Erazm; Lisowscy Jakób i Wincenty; Hrebniccy Justyn i Mikołaj; Ciechanowieccy Paweł i Rudolf; Bohuszewicz Tadeusz; Hrehorowicz August; PaulinRozen Bzyld Mikołaj; Reutt Ignacy; Szczytt Józef Niemirowicz i Spasowski Nikodem. M. K. Lepeliszki, zaść. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 56 w. od Wilna, 2 dm. , 15 mk. katol 1866. Lepeiskie, jez. pod m. Lopel, 7. 2 w. kw. rozl. Rz. Ulanka, należąca do systematu kanału berezyńskiego ob. , stąd bierze początek; do jeziora zaś tego wpada pod Leplem rzeka Essa. M. K. Lepelski kanał, ob. Berezyński Lepern niem; wś, pow. bowski w Kur landyi, par, Bowsk, w dobrach Schwitten. Lepianka, os. karcz. , pow. sochaczewski, gm. Chodaków, par. Brochów. Lepianki, folw. , pow. szczuczyński, gm. Pruska, par. Bargłów. I Lepiatyn, urzędownie Lipiatin, wś, pow. lityński, nad rz. Pszonką, do Salniczki wpada jącą, gm. i par. Ułanów, o 47 w. od m. Litynia, dm. 76, mk. 460; ziemi włośc. 679 dzies. , dwors. 557 dzies. Wś bezleśna, grunta dobre, własność Olszewskich. Dr, M. i Lepiboki, Lipiborki, mała wioska, pow. pro, skirowski, nad rz. Skwilą, która tworzy tu staw, gm. Kuźmin, par. katol. do Kumanowa, urząd polic. w Felsztynie, mk. 212, dm. 40, ziemi włośc. 285, dwors. 241 dzies. Należała do Trzecieskich, dziś Żukowskich. Dr, M. Lepie, wś włośc. i okolica szlach. , pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany w. 54, od Driewieniszek. w. 14, ludność wyzn. katol. We wsi L. dusz 143, w okolicy L. 38; dymów ogółem 20 1866. Lepiechówka, młyn i grupa domów w Dawidkowcach, pow. czortkowski. Lepiejki, wś pryw. , pow. dzisieński, o 34 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 4 dm. , 34 mk. 1866. Leplelańce 1. wś, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 53 w. od Wilna, 4 dm. , 37 mk. katol 2, L. , wś, pow. trocki, 2 okr. adm. , 48 w. od Trok, 7 dm. , 95 mk. , tego 92 katol, 3 izr. 1866. Lepienen niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Skajzgiry. Lepleniec al Lepienice, ob. LipienicIe. Lepieszczyzna Lepieczyno, folw. szlach. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 41 w. od Dzisny, 1 dm. , 8 mk. katol 1866. Lepieszki, wś rząd. , pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany w. 43, od Dziewieniszek 26, dm. 6, mk. prawosł. 67, katol 6 1866. Lepieszówka, wś, niedaleko Jampola nad Horyniem, którą 1723 r. księstwo Wiśniowieccy nadali na własność kościołowi jampolskiemu. Por. Krzemieniec t. IV, 778. Lepiełnica, miejsce wymieniane 1254 r. w okolicy cystersów szczyrzyckich jako rola agor, nadana opactwu przez Cedrona Gryfa wojew. kiakow. Mac. Lepietnica, pot. górski, podtatrzański, wytryska na obszarze gm, Obidowej, w pow. nowotarskim, z gór Gorców ob. , na zachodnim stoku góry Niedźwiedzicy 1311 m. . Płynie na zach. doliną górską, zamkniętą od płn. i płd. dwiema odnogamigórskiemi, wybiegającemi na zach. od szczytu Niedźwiedzicy, z których w północnej wznosi się szczyt Gorzec 1114 m. a w południowej Bukowina 1040 m. Przyjąwszy z praw. brzegu pot. Gorzec ob. , wchodzi w dolinę wsi Obidowej, gdzie skręca się na płd. zach. , który to kierunek na obszarze Klikuszowej zmienia na południowy. Tutaj opływa zachodnie stopy Gorców; następnie płynie między domostwami wsi Lasku, zrasza łąki Krauszowa i Ludźmierza, a opłynąwszy go od płd. zachodu, wpada z lew. brz. do Czarnego Dunajca. Przyjmuje liczne pomniejsze strugi górskie, między któremi z praw. brzegu jest Gorzec i Syraczka, uchodząca do L. na granicy wsi Lasku i Krauszowa, Spad wód wskazują następujące liczby 1200 m. źródła, 748 m. miejsce zmiany biegu zachodniego w Obidowej na płd. zachodni, 600 m. ujście. Długość biegu czyni 19 kil. W rzece tej żyją ryby brzana, głoc, jelec, lipień, łosoś, podustwa, pstrąg, strzelba, węgórz i zmarzlica. Potok ten zowią także Klikuszówką ob. . Lepinie al Lepino, wś, pow. kalwaryjski, gm. Kirsna, par. Urdomin, odl 16 w. od Kalwaryi, ma 10 dm, 34 mk. Lepiniszki, zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 56 w. od Święcian, 2 dm. , 19 mk. katol 1866. Lepino, wś, pow. kalwaryjski, gm. Łubowo, odl 13 wiorst od Kalwaryi, ma 59 dm. , 214 mk. Lepiowka, karczma, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 7 w. od Oszmiany, 1 dom, 7 mk. izr. 1866. Leplonki, wś włośc. nad rz. Oszmianką, pow. oszmiański, 1 okr. adm, , o 7 w. od Oszmiany, 6 dm. , 59 mk. katol 1866. Lepisk dok. , ob. Lepcz. Lepisz, folw. nad rz. Wartą, pow. częstochowski, gm. Kamienica Polska, par. Poczesna. Ma 1 dm. , 5 mk. , 16 mr. ziemi. Należy do majoratu Michała Sobolewa. Lepiszki, wś, pow. szawelski, niegdyś do dóbr Szemiotta należąca, 51 dusz, 332 dzies, dobrej ziemi. J. Godl. Lepili dok. , ob. Lebcz. Lepkehmen niem. al Pillwogallen wś. pow. wystrucki, st p. Grünheide. Lepeliszki Lepeiskie Lepelski Lepern Lepianka Lepianki Lepiatyn Lepiboki Lepie Lepiechówka Lepiejki Leplelańce Lepienen Leppienen Lepkoyen Lepkwarty Leplany Leplawe Lepławki Lepki Lepki 1. wś, pow. konstantynowski, gm. Czuchleby, par. r. l. Niemojki, r. g. Chotycze, okr. sąd. Łosice; rozległ. mr. 1116, dm. 42, ludn. 292. 2. L. , attyn. dóbr Dobra ob. , pow. sandomierski, gm. Wiśniowa. Rz. Lepkoyen niem. , wś i leśnictwo, pow. welawski, st. p. Gr. Schirrau. Lepkwarty, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, pat. Łuksze, odl. 3. 0 w. od Władysławowa, ma 7 dm. , 55 mk. Leplany, os. szlach. , pow. dzisieński, o 63 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 11 dm. , 85 katol. 1866. Leplawe al. Liplano, mko w pow. zołotonoskim, gub, połtawskiej, 210 dm. , 1490 mk. Za Chmielnickiego mko setnicze pułku kaniowskiego. R. 1662 należało do ststwa kaniowskiego. Lepławki, mko, pow. telszewski, o 10 w. na zachód od Telsz, nad rz. Łuszyną, 13 dm. , 145 mk. Paraf. kościół katol, ś. Jerzego, 1621 z drzewa wzniesiony przez bisk. Kiszkę. Par. katol. dek. olsiadzkiego, dusz 1932. Lepno, niem. Lüppnow, wś w pow. słupskim na Pomorzu. Lepogóry, folw. , pow. wiłkomierski, par. świadoska, do dóbr Swiadoście hr. Morykoniego należący. Lepokoje, wś, pow. kalwaryjski, gm. Krakopol ob. , par. Dauksze, odl. 34 w. od Kalwaryi, ma 32 dm. , 197 mk. W 1827 r. wś rząd. 18 dm. , 131 mk. Lepolatele, wś, pow. władysławowski, gm. Swiatoszyn, par. Iłgowo, odl. 41 w. od Władysławowa, ma 4 dm, . 36 mk. ; w 1827 r. 4 dm. , 55 mk. Lepołaty 1. folw. i os. , pow. maryampoiski, gm. Chlebiszki, par, Preny, odl. 43 w. od Maryampola. Folw. ma 4 dm. , 42 mk, ; osada 1 dom, 5 mk. W 1827 r. folw. rząd. miał 10 dm. , 96 mk. Por. Kidule. 2. L. , wś, pow. wyłkowyski, gm. Wojtkobole, par. Grażyszki, odl. 22 w. od Wyłkowyszek, ma 32 dm. , 181 mk, W 1827 r. wś rząd. 22 dm. , 162 mk. 3. L. 5 wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl 21 w. od Władysła wowa, ma 10 dm, , 110 mk. 4. L. , wś, nad Cesarką, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl 32 w. od Władysławowa, ma 13 dm. , 141 mk W 1827 r. 15 dm, , 147 mk. 5. L. Borowe, os. , pow. władysławowski, gm. Tomaszbada, par. Wysoka Ruda, odl 37 w. od Władysławowa, ma 1 dm. , 9 mk. 6. L. Polowe, wś, pow. władysławowski, gm, Leśnictwo, par. Władysławów, odl 9 w. od Władysławowa, ma 10 dm. , 108 mk. W 1827 r. wś rząd. miała 9 dm. , 139 mk. Br. Ch. Lepona, rz. w pow, wyłkowyskim, poczyna się na wsch wsi Łuki, płynie ku płn. , potem skręca ku zach. pod Kopiszki, a za tą wsią ciągi już stanowiąc granicę od Prus płynie od wschpółnocy pod Matławką, Romejkami, Ejtkunami i za Bojarami wpada z lew. brzegu do Szyrwinty. Długa około 22 w. Powyżej i poniżej Romejków przyjmuje z praw. brzegu dwa strumienie bez nazwy. Według źródeł niemieckich rz. L. tworzy granicę między pow. stołupiańskim a królestwem i uchodzi do rzeki Rauschwe pod Kosakweitschen. Leponischken niem. , ob. Lengwehen. Lepowo, niem. Lupow, wś w pow. słupskim na Pomorzu. Lepowszczyzna, wś, pow. wilejski, o 27 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 4 dm. , 42 mk. 1866. Lepp dok. , ob. Lipowa. Leppelt niem. , kol do wsi Schlegel, pow. kładzki. Lepersdorf niem. al Leberechlsdorf, 1371 r. Leutbrechtsdorf, wś, pow. kamienogórski, md Bobrawą, par. Kamienogóra. Leppienen niem. , wś, pow. wystrucki, st p. Berschkallen. Lepsk dok. , ob. Lebcz. Lepsze, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl 24 w, od Władysławowa, ma 13 dm. , 122 mk. W 1827 r. 16 dm. , 147 mk. Lepsze, wś, pow. szawelski, gm. gruździewska, niegdyś część dóbr stołowych Gruździe; 19 dusz, 180 dzies. ziemi. J. Godl. Leputschen niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Jodlauken. Lepzin niem. , pow. człuchowski, ob. Lipczyn. Lerchenberg niem. 1. król os. leśna do Jajkowic, pow. rybnicki. U Knie zapewne mylnie Lerchenfeld, os. leśna do Jankowie, pow. raciborski. 2. L. , wś, pow. głogowski, par. Głogów. 3. L. , folw, do Dippelsdorf, pow. lwowski na Szląsku, Lerchenborn niem, wś i majorat, pow. lubiński na Szląsku, par. Kaltwasser, ma kościół paraf. ewang, Lerchenfeld niem, al Granica, karczma na obszarze dworskim Skniłów, pow. lwowski w Galicyi. Lerchenfeld niem. , kol do Rayersdorf, pow. bystrzycki Lerchenkretscham niem. , karczma do W. Piotrowic, pow. raciborski według Knie. Lerebutil dok. , ob. Leerbutel. Lerissa, ob. Dniepr. Lersi, pot. górski, bukowiński, w obrębie gm. Humory klasztor, w pow. suczawskim, płynie na wsch. doliną górską, zwaną Valle Larga, i w tejże wsi wpada z praw. brz. do rzeki Humory, dopływu Mołdawy. Długość biegu czyni 4 kil. Br. G. Les. .. , por. Las. .. Lepno Lepogóry Lepokoje Lepolatele Lepołaty Lepona Leponischken Lepowo Lepowszczyzna Lepp Leppelt Lepersdorf Lepsk Lepsze Leputschen Lepzin Lerchenberg Lerchenborn Lerchenfeld Lerchenkretscham Lerebutil Lerissa Lersi Lesiańce Lesianka Lesica Lesańce Lesa Lesbówka Leschack Leschacken Leschczin Leschdorf Leschen Lesańce, wś, pow. wileński, 3 okr. adm, , o 69 w. od Wilna, 16 dm. , 116 mk. katol 1866. Lesbówka, ob, Brusiata. Leśce zapewne Leszcze, wś i folw. , pow. nowoaleksandryjski, gm. i par. Garbów, o 15 w. od Lublina, o 26 od st. dr. żel. Puławy. W 1827 T. 26 dm. , 197 mk. W XV w. dziedzicami byli Grot i Andrzej h. Nałęcz, dwa folwarki i łany kmiece Dług. II, 541, Folw. L. rozległy mr. 983 grunta orne i ogrody mr. 608, łąk mr. 67, lasu mr. 279, nieuż. i place mr. 29, bud. z drzewa 23, płodozmian l0polo wy, wiatrak. Wś L. os. 25, z grun. mr. 287; wś Wólka Lesiecka os. 7, z grun. mr. 82. Leschack niem. , ob. Lesiak i Leszak. Leschacken al. Leschaken niem. , młyn, pow. ostródzki, st. p. Ostród, 8 mk. 1857. Leschczin ufam. , ob. Leszczyna, pow. rybnicki. Leschdorf niem. albo Leisersdorf ob. , pow. złotogórskohajnowski. Leschen niem. , r. 1240 Lesin, wś nad Bobrawą, pow. sprotowski, na Szląsku, ma kościół paraf. katol. i ewang. , huty żelazne. Por. OberLeschen. Leschicz dok. , ob. Lchsewitz. Leschienen niem. , ob. Lesinowo. Leschienen Gr. niem. , ob. Wielkie Lesiny, a L. Kl, ob. Małe Lesiny. Leschin dok, ob. Łasin. Leschitz niem. , ob. Leszyce, Leschkowitz niem. , wś, pow. głogowski, par. Pürschen. Leschna niem. , ob. Leszna. Leschnicken niem. , ob. Leśniki. Leschnig niem. , ob. Leśnik. Leschnitz niem. , ob. Leźnica, Leschnitza niem. , ob. Kosięcin. Leschno niem. , ob. Leszno. Leschwitz niem. 1. wś i dobra, pow. zgorzelicki, nad Nissą, ma kościół paraf. ewan. Słynna rozwijalnia kokonów. 2. L. , 1387 r. Lessewicz, wś, pow. lignicki, nad Kacbachą, par. Parchwitz. Lesek, ob. Liesek. Lesen dok. , ob. Lesiak. Lesen niem. , ob. Lezno i Lezienko. Lesewitz niem. , ob. Lasowice. Lesewo z kaszub. , ob. Lisewo. Lesgewangminnen niem. , os, , pow. ragnecki, st. p. Bautenberg. Lesia, młyn na obszarze dwor. Michalcze, pow. horodeński. Lesiak, os. , pow. sieradzki, gm. i par. Złoczew, odl od Sieradza w. 25, dm. 1, mk. 4. Lesiak al. Leszczak Kętrz. , niem. Leszak, dek. Lesen, posiadłość z młynem do wsi Rumiana, pow. lubawski, nad strugą Rumienicą, która stanowi początek rz. Welu i wpływa do jez. rumiańskiego, przy granicy Prus wscho dnich. Obszaru liczy mr. 88, bud. 5, dm. 1, katol. 13. Par. i szkoła Rumian, poczta Dą brówno. R. 1414 zapisuje krzyżacka księga strat wojennych; młyn L. spalony, staw młyń ski opuszczony. Młyn L. wraz z wsią Rumia na oddawna należał do dóbr etatowych bisku pów chełmińskich. R. 1759 donosi urzędowy inwentarz dóbr biskupich Młyn L. trzyma Balcer Dmuchowicz za prawem dziedzicznem bisk. Olszowskiego z r. 1660, daje korcy żyta 60, wieprzów pańskich 3 karmi i miele bez maey do folw. gutowskiego; od 2 włók do młyna należących płaci czynszu zł. 4 gr. 20; nadto trzyma 2 włóki w Gutowie za rocznym czynszem zł. 20. Kś. F Lesiak, małe jez. w pow. lubawskim, tuż przy młynie tejże nazwy. Ki. Fr. Lesiaki 1. os. , pow. słupecki, gm. Dłusk, par. Pyzdry, odl od Słupcy w. 24, dm. 1. 2. L. , pustk. , pow. sieradzki, gm. i par. Godynice, odl. od Sieradza w. 24; dm. 9 ob. Godynice. Lesiana, kol. nad Odrą, pow. kozielski, należy do wsi Januszkowie. Lesiańce, wś rząd. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 50 w. od Trok, 8 dm. , 50 mk. katol. 1886. Lesianka, ob. Lisianka. Lesica dok. , ob. Leszcza. Lesicicha, mały folw. w pow. słuckim. w okr. polic. kopylskim, w okolicy pomiędzy Wierebieiczami i Suchowczycami. A. Jelski, Lesiecka Wólka, pow. nowoaleksandryj ski, gm. i par. Garbów. Por. Leśce i Lesiew. Lesieczniki al. Lisieczniki, po rus. Lisicznyki, wś w pow. zaleszczyckim, 11 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Zaleszczykach, 5 kil. na płn. od urzędu poczt. w Kasperowcach. Na. płn. zach. Błyszczanka, na zach. Bedrykowce, na płd. Kasperowce, na płd. wsch. Szczytowce, na wsch. Holihrady, na płn. Bilcze w pow. borszczowskim. Wzdłuż granicy płn. płynie Seret, dopływ Dniestru, od zach. na wsch. , poczem skręca na płd. i płynie wzdłuż granicy wsch. Płn, część obszaru przepływa mały potok, płynący z Błyszczanki najprzód na płn. wsch. a potem na płd. wsch. do Seretu od praw. brzegu. Zabudowania wiejskie leżą w płd. wsch. stronie obszsaru, wzniesionej 244 m. npm. W środkowej części obszaru wznosi się punkt jeden do 259 m. a w stronie płn. , lesistej, do 245 m. Własn. więk. ma roli or. 546, łąk i ogr. 19, past. 22, lasu 568 mr. ; własn. mniej. roli or. 657, łąk i ogr. 56, past. 80 mr. W r. 1880 było 899 mk. w gm. , 51 na obsz. dwors. obrz. gr. katol, z wyjątkiem 30 rzym. katol. Par. rzym. katol. w Zaleszczykach, gr. katol. w Kasperowcach, dek. zaleszczycki, arch. lwowska. We wsi jest cerkiew i kasa pożycz. gm. z kapit. 172 zł. Lesiecka Lesieczniki Leschicz Leschienen Leschin Leschitz Leschkowitz Leschna Leschnicken Leschnig Leschnitz Leschno Leschwitz Lesek Lesicicha Lesen Lesewitz Lesewo Lesgewangminnen Lesiak Lesiaki Lesiana Lesiąjówka Lesieczyńce Lesiew Lesieniec Lesienice Lesieczyńce w. a. W lesie zwanym Wołczkow, na praw. brzegu Seretu, znajdują się kamienie odsłonione, a w nich wyżłobienia kształtu makutry. Lesieczyńce, ob. Lisiczyńce. Lesiąjówka, ob. Lisiejówka. Lesienice po rus. Łysenyczi, wś w pow. lwowskim, 7 kil. na wsch. ode Lwowa, 3 kil. na płn. od sądu powiat. w Winnikach. Na płn. leżą Sroki przy Laszkach, na płn. wsch. Kamienopol, na wsch. Podborce, na płd. kolonia niemiecka Weinbergen, na zach. Lwów przedmieście Łyczakowskie, na płn. zach. Krzywczyce. Wody z całego obszaru płyną na płn. wsch. do Pełtwi i tworzą we wsi trzy małe sadzawki. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru, wzniesionego do 281 m. Na płd. od nich ciągną się wzdłuż granicy lesisto wzgórza ze szczytami Kamienna góra i Czartowska skała 418 m. szt. gen. Leżą one w pierwszym dziale Gołogór ob. , a o ich roślinności podał kilka szczegółów Knapp w dzie le Die bisher bekannten Pflanzen Galiziens. Na płn. lesistym narożniku leży leśniczówka Dębina. Na zach. krańcu wsi przysiołek Jałowiec. Płn. część obszaru przebiega kolej Karola Ludwika. Własn. więk. konwentu pp. benedyktynek lwowskich ma roli or. 223, łąk i ogr. 110, past. 19, lasu 612 mr. ; własn, mn roli ornej 565, łąk i ogr. 186, pastw. 63 mr. W r. 1880 było 707 mk, w gm, , 80 na obszarze dwor. 500 obrz. gr. katol. , reszta rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Winnikach; gr. katol. w miejscu, należy do dek. lwowskiego. We wsi jest szkoła etat. 1klasowa, browar i kasa pożycz. gm. z kapit. 2054 zł. w. a. Najpiękniejszy widok we wsi przedstawia Czartowska skała i jej najbliższa okolica. Skała wznosi się stromo po nad lesistą górą a u stóp góry leży piękna równina, tak zw. Dolina Heleny ze źródłem zdrowej wody. Ze szczytu skały roztacza się piękny widok na Lwów i na sąsiednie wioski, a do skały samej wiążą się podania, według których miał tu istnieć niegdyś zamek warowny, ktorego śladów jednak że nie można dopatrzeć. Na tle jednego z takich podań osnuł niemiecki poeta Salomon poemat p. t. Der Teufelsfels im Walde bei Lesienice, nach einer galizischen Volkssage frei bearbeitet ob. Lemberget Pilger z r. 1822. Utwór ten wyszedł także w tłumaczeniu polskiem w Pielgrzymie Lwowskim z r. 1822 i w Przyjacielu Domowym z r. 1857. Treść utworu w krótkości następująca Jakiś Igor, dumny, popędliwy i bogactw łaknący, miał swój zamek w borze lesienieckim na skale. Ów zamek nazywał się orłem. Igor miał także brata Wołodara, którego nienawidził, bo pragnął jego zamków i bogactw. Wołodar ożenił się i posiał Igorowi oświadczenie braterskiej miłości, zapraszając go do swego zamku w myśli, iż tenżo wszystkie urazy w niepamięć puści i zostanie nadal przyjacielem. Omylił się Wołodar, bo Igor, w skutek zaprosin przybywszy na zamek, jeszcze większą powziął nienawiść i domagał się od brata, iżby żonę porzucił a majątek jego synowi zapisał. Wołodar nie od mówił, ale także nic nie przyrzekał. Rozgnie wany Igor powraca do domu i rozkazuje synowi, pod najsroższą karą, ażeby się natych miast uzbroił na swojego stryja. Syn zrazu nie chciał wypełnić woli ojca, lecz ojciec za groził mu więzieniem i gwałtem wywlókł z zamku. Stanęli więc oba na czatach w losie i gdy się Wołodar pokazał, syn Igora wypuścił strzałę, która przeszyła nawskróś dobrego stryja. Gdy się to stało, natenczas jął żałować swego czynu, przeklinał swój ród, ojca i wszystko co go otaczało, potem rzucił się na zwłoki stryja i tak długo oblewał je łzami, aż ludzie wysłani za Wołodarem znaleźli go i od trupa oderwali. Uznał się on winnym mordu, lecz starzy sędziowie, co Igora znali, wiedzieli iż to było z jego rozkazu; ogłaszają więc syna wolnym z tym jedynie warunkiem, iżby zmazał tę plamę we krwi Tatarów i Siedmiogrodzian, którym przewodził Rakoczy. Tak się też i stało, bo na polach żurawieńskich pobito nieprzyjaciół a syn Igora poległ. Gdy się to dzieje, szlachta o czyn Igorowy rozgniewana zbiera się w hufce i ciągnie na Czartowską skałę, gdzie był zamek. Igor, widząc, że go już zewsząd osaczyli, rzuca się w przepaść z zamkowej wieży a szlachta zdobywa i bu rzy ów zamek do szczętu. Żona zabitego Wo łodara wstąpiła do zakonu. Na tle innego z podań osnuł powiastkę Blumenfeld i umieścił ją w r. 1844 w czasopiśmie Leseblätter p. t. Der Toufelsfels zu Winniki, ostgalizische Sa ge w N. 117, 118 i 119. W r. 1838 wyszedł we Lwowie poemacik p. t. Die Umgebungen Lembergs, którego autorka, p. Kuhn, ówcze sna ksieni benedyktynek lwowskich, opisuje piękność położenia miejscowości. Rycina przedstawiająca Czartowską skało znajduje się w Muzeum Ossolińskich Widoki Galicyi Nr 1385. Lu. Dz. Lesieniec 1. kol, os. i karczma, pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Tuszyn. ma 17 dm. , 122 mk. , 257 mr. ziemi włośc; os. ma 1 dom, 3 mk. Ob. Grabica. 2. L. , pow. olkuski, gm. Minoga, par. Sieciechowice. Por. Częsochowa I, 859. Lesiew, wś A i B, folw. , os. leśna, nad rz. Białką, pow. rawski, gm. Mąryanów, par. Biała. Wś A i B ma 5 dm. , 65 mk, 138 mr. ; folw. i os. leś, 6 dm. , 43 rak. , 860 mr. 630 mr. ornej. Trzy cząstki oddzielnych właścicieli 60 mr. Według Tow. Kred Ziems, folw. Hi A rozległy mr. 716 grunta orne i ogr. mr. 518, łąk mr. 25, pastw. mr. 78, lasu mr. 52, nieuż Lesiówka Lesiny Lesiewska Wólka Lesin Lesina Lesinowo Lesinsee Lesińska Lesionka Lesiewski Lesiki Lesisko Lesiszcze Lesiszki Leskawki Leske Leski Lesiska Lesiowy Lesiowska Lesiów i place mr. 43, bud. z drzewa 19. Wś L. lit. A, os. 4, z grun. mr. 25 Folw. L. lit. B z wsiami Lesiew B, Teodozyów, Julianów i Wólka Lesiewska rozległy mr. 184 grunta orne i ogr. mr. 89, łąk mr. 26, pastw. mr. 14. nieuż, i place mr. 55, bud. z drzewa 4, młyn wodny. Wś Lesiew B os. 4, z grun. mr. 112; wś Teodozyów os. 10, z grun. mr. 280; wś Julianów os. 6, z grun. mr. 101; wś Wólka Lesiewska os, 4, z grun. mr. 7. Lesiewska Wólka, wś nad rz. Białką, pow, rawski. gm. Maryanów, par. Biała; ma 3 dm. , 31 mk. Por. Lesiew. Lesiewski Julianów, ob. Julianów i Lesiew, Lesiki, wś i gmina pow. wiłkomierskiego. Lesiki, folw. dóbr Dyrwiany ob. . Lesin dok. , ob. Leschen. Lesin dok. , ob. Lezno i Lezienko. Lesina, mylnie Hasselgrund, ob. Leśna. Lesina, góra lesista w Ililczu, przysiołku Banilli Mołdawskiej, w pow. storożynieckim. na płd. Hilczego potoku. przy jego ujściu do Małego Seretu, pod 43 6 wsch. dłg. P. a 48 3 płn. sz. g. Wzniesienie 695 m. npm. Lesinowo, niem. Leschienen, wś, pow. ządzborski, obwód regencyi gąbinńkiej, należy do dóbr ryc. Rybnem zwanych, których posiada czem jest obecnie szambelan król. Henryk v. Tyszka; ma obszaru 122 mr. 1857 r. 4 mk; st. poczt. Rybno Ribben. Ks. Fr. Lesinsee dok. , ob. Łasińskie jezioro. Lesińska, ob. Kownata. Lesiny, os. , pow. mławski, gm. Mława, par. Wieczfnia. Lesiny, folw. w pow. mińskim, własność Babiczów, ma obszaru przeszło 823 mr. Lesiny 1. W. , niem. Gr. Leschienen, wś paraf. patronatu bisk. warmińskiego w dekan, wartemborskim, w pow. szczycieńskim, st. p. Wielbark. Wś ta obejmuje 57 włók i liczyła 1857 r. 401 mk. Ma nowy kościół pod wezw. Niepok. Pocz. N. Maryi P. , zbudowany r. 1851; do parafii należy 622 komunikantów. 2. L. M. , niem. Kl Leschienen, wś, pow. szczycieński w Prusach wsch. , st. poczt. Wielbark; 1857 r, 113 mk. , 15 dm. Osada ta została założona dopiero za czasów Fryderyka Wielkiego po r. 1763, w którym, jak wiadomo, stanął pokój hubertsburski. Kś. Fr. Lesionka, niem. Lesionke, folw, , pow. międzychodzki, 4 dm, 48 mk. ; należy do dom. Kaczlina. M. St. Lesiów, wś i folw. , nad rz. Radomką, pow. radomski, gm. Kozłów, par. Wsola, odl, 9 w. od Radomia. Posiada urząd gm. , młyn, tartak wodny, 47 dm. , 324 mk. , 510 mr. ziemi włośc. i 352 mr. folw. Obszar folw. należy do majoratu Kozłów pułkownika Mikołaja Bezaka. W 1827 r. wś duchowna 22 dm. , 199 mk. Por. Kozłów, IT, 560. Lesiówka, po rus, Lesiwka, wś w pow. bohorodczańakim, 8 kil. na płn, zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Bohorodczanach. Na płd. leży Głęboka, na płd. wsch. Sadzawa, na płn. wsch. Hryniówka, na płn. zach. Niewo czyn. W płd. zach. stronie wsi nastaje mały potok, dopływ Sadzawki, i płynie na płn. wsch do Hryniówki. W dolinie pot. leżą zabudowa nia wiejskie. Na płd. od nich wznosi się jedno wzgórze do 485 m. wysok. Własn. więk. ma pastw. 17 mr. ; własn. mniej. roli or. 315, łąk i ogr. 350, pastw. 54, lasu 1 mr. W r. 1880 było 356 mk. w gm. , 5 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. katol. . Par. rzym. katol, w Bohorodczanach; gr. katol. kapelania w miejscu, dek. bohorodczański, arch. lwowska. Należy do kapelanii Hryniówka. We wsi jest cerkiew pod wezw. śś Piotra i Pa wła, szkoła niezorganizowana i kasa pożycz. gm. z kapit. 272 zł. w. a. 2. L. , karczma na obszarze dworskim Czeremchów w pow. kołomyjskim. Lu. Dz. Lesiowska Wólka, wś włośc, powradomski, gm. Kozłów, par. Wsola, odl. 12 w. od Radomia, ma 27 dm. , 235 mk. i 294 mr. ziemi. Lesiowy, ob. Lasowe. Lesiska, os. , pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Parzno. W 1827 r. os. rząd. , 5 dm. , 31 mk. Lesisko 1. os. , pow. kolski, gm. Lubotyń, par. Sępolno, odl. od Koła w. 25, dm. 2, mk. 22. 2. L. , pust. nad rz. Wartą, pow. wieluński, gm. Radoszewice, par. Osyaków, odl. od Wielunia w. 18; ma 3 dm. Ob. Oszyaków. Lesiszcze, mała os. na głuchem Polesiu, pow. bobrujskiego, do folw. Zamurze należąca, w okr. polic. hłuskim. Al. Jel. Lesiszcze, folw. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 20 w. od Szczuczyna, 10 mk. 1866. Lesiszki, zaśc. rząd, , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Leskawki, ob. Laskawki. Leske niem. , ob, Laski. Leski al. Laski, w płd. stronie pow. bobru jskiogo, w okolicy pomiędzy wsiami Kowa le, Smilowicze i Hać, ma os. 16, miejscowość poleska odludna. A. Jelski. Leski, wś włość. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 53 w. od Święcian, 5 dm, 25 mk. katol. 1866. Leśki, wś nad Dnieprem, pow. czerkaski; latem w czasie posuchy o 3 w. od rzeki odległa; ma cerkiew z 1848 r. w 1726 już istniała, 4020 mk. prawosł. , 35 izr. E. 1741 miała 124 dm. Części wsi L. noszą nazwy Zacerkowiszczo, Kowryga, Łysiwka, Kruteniwka, Bajdywka, Czaboniwka, Kucowoliwka. Por. Czerkasy, I, 803. Leski, dziś Łężki ob. . Leski niem. , ob. Laski. Lesiewska Lesko Lesko Lesko, dawne nazwisko na. Lisko ob. . Lesko paruboczy, os. w Chorośćcu, pow brzeżański. Leśkowa, wś nad Konełą, pow. lipowiecki, o 3 w. od Monastyryszcz, ma cerkiew z r. 1854, mk. 783 w tem 20 katol. Ziemi razem z Chejłową 2985 dzies. Własność Dachowskich, dawniej klucza monastyryskiego. Część wsi zowie się Matwiejówką. Leskowan, Leskowjan, po niem. Haseldorf, wś w hr. spiskiem Węg. , 156 mk. Leśkowce, ob. Liskowce. Leskowetz niem. , ob. Liskowiec, na Szląsku austr. Leskowicz dok. , ob. Laszwitz. Leskowicze, ob. Laskowicze. Leskowiec, góra i szczyt w Beskidach zachodnich, na granicy gmin Rzyk pow. wadowicki i Krzeszowa pow. żywiecki, pod 49 46 18 płn. sz. a 37 8 35 wsch. dłg. g. F. , w odnodze górskiej biegnącej od szczytu Łamanej Skały 934 m. na płn. wsch. granicą powiatów żywieckiego i wadowickiego. Wzniesienie czyni 922 m. Na płn. od niego wznosi się szczyt Jaworzyna 890 m. . Szczyt L. łączy się ze szczytem Łamaną Skałą grzbietem górskim, zwanym Na Beskidzie. Br. G. Leskowieckie rypy, w Tatrach nowotar skich. O nich pisze Staszic Idąc wądołami w Tatry, gdzie się Biały. Dunajec wszczyna, powyżej Olczy, aże w Leskowieckie rypy, spotyka się same Wapienna góry. Staszic; Ziem. Karp. 104. Br. G. Leskowitz dok. ;, ob. Laskowice. Leskowo, dziś Liszkowo ob. . Lesau al. Loeslau niem. , ob. Wodzisław. Leslau niem. . Tak niektórzy średniowieczni kronikarze pruscy zowią Włocławek. Leśmiady, jez. , ob. Laśmiady. Leśmierz, daw. Nieśmierz Łaski, Lib. ben. 11, 415, folw. i 08. fabr. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm, Leśmierz, par. Góra ś. Małgorzaty, odl. 7 w, od Łęczycy, 28 w. od Kutna, połączona z Łęczycą drogą bitą. Jest tu szkoła początkowa fabryczna ewang. , z wykładem w 3ch językach, urząd gm, , straż ogniowa, ogród spacerowy, oświetlenie gazowe, cukrownia, fabryka serów, wzorowe gospodarstwo folwarczne. W 1827 n było tu 10 dm, , 153 mk. ; obecnie L. posiada 21 dm. 12 murow, , 1074 stałej ludności 535 męż. , 539 kob. i 380 niestałej. W tej liczbie jest. 236 ewang. i 100 niemieckich poddanych. Obszar L. wynosi 420 mr. , z tego 6 mr. pod budynkami fbrycznemi, 61 mr łąk, 90 mr. zagajników, 248 mr. ornej ziemi i 15 mr. wód i nieuż. Płodozmian 8po lowy od lat 30, inwentarz wzorowo utrzymany, łąki irrygowane. Cukrownia tutejsza, założona 1838 r. , posługiwała się pierwotnie siłą wody Bzury jako motorem. Od 1854 parowa maszyna zaprowadzona. Fabryka przerabia obecnie 112500 berkow. buraków rocznie; zużywa 3000000 cegieł torfu i 50000 pudów węgla, zatrudnia 400 męż. , 90 kob. i 180 dzieci. Produkcya roczna wynosi do 100000 pud. mączki a obrót roczny do 800000 rs. Założył ją Wilhelm Werner; on też wprowadził wzorowe gospodarstwo rolne. Obecnie dobra i fabryka są własnością jego sukcesorów. W dobrach. L. folw. Tymienica i Baczki. Na 1510 mr. ogólnej przestrzeni, 953 mr, ornej ziemi i 200 tor. łąk. Na tym obszarze zbiera się około 1000 czetw. pszenicy, 1000 żyta, 650 Jęczmienia, 900 owsa, 140 grochu, 13000 czet. buraków. Dochód roczny do 50000 rs. Z ziarna 30000, z krów 6000, woły opasowe 6000, skopy 2000 rs. Czysty dochód 20000 rs. Fabryka daje 125000 pudów wytłoczyn, któremi 180 wołów rocznie się wypasa. Zboża daje po 14 ziarn; buraki po 90 czetw. z morgi. Gmina L. należy do sądu gm. okr. II w Topoli Królewskiej, st. poczt. w Łęczycy. Obszaru ma 14350, mr. i 4853 mk. Wiadomość o dobrach L. i fabryce podał p. A. Skrzynecki z Łęczycy. Br, Ok Leśn. .. , por. Leszn, ,. Leśna. .. , por. Leśno, ,, . Leśna 1. os. , pow. opoczyński, gm, Radom, par. Dąbrowa, od Opoczna 24 w. , 12 mr. ziemi, 2 dm. , 9 mk. 2. L. , os, karcz. , pow. iłżecki, gm. Pętkowice, par. Bałtów, od Iłży 48 w. Ma 1 dm. , 5 mk. , 10 mr. ziemi. 3. L. , os. , pow. kozienicki, gm. Swierze Górne, par. Kozienice, odl 3 w. od Kozienic. Jest tu 8 domków stanowiących letnie mieszkania, 30 mk. i 4700 mr. lasów rząd 4. L. , wś, pow. kielecki, gm. i par. Bodzentyn. W 1827 r. wś rząd. , 62 dm. , 463 mk. Pierwotna nazwa tej wsi brzmiała Leszczna, tak podaje jej nazwę Długosz II, 460; było tu wtedy 20 i pół ła nów kmiecych, karczma i trzech ogrodziarzy. Wś stanowiła własność biskupstwa krakows. 5. L. , os. pod Sapieżyszkami. 6. L. , os. pod Wilimami. Br. Ch. Leśna, wś i folw. nad rz Kamionką zwaną także Leśnią albo Białką, pow konstamtynowski, gm. Witulin, par. L. Leśna za dawnych jeszcze czasów była miasteczkiem i posiadała nawet obronny zameczek, który atoli już w połowie w. XVII leżał w gruzach fosy były drzewami zarosłe. Miejscowość tę już w XVII w. nazywali włościanie Okopami krzyżackiemi, jak to widać z zeznań świadków w procesie zjawienia się cudownego obrazu. Piśmienny ślad tego spotykamy po raz pierwszy w wizyce kś. Rupniewskiego biskupa łuckiego w kościele L. , gdzie Rupniewski przytacza dwa przywileje Augusta II, z których pierwszy L. miastem nazywa, a dozwalający wiecznemi czasy jarmarków w poniedziałki, środy i soboty każdego tygodnia w roku Leskowan Leskowetz Leskowicz Leskowicze Leskowiec Leskowieckie Leskowitz Leskowo Lesau W 1683 r. pasterz Aleksander Stelwaszerna, szukając w nocy zgubionego bydlęcia na okopach, na gruszce ujrzał płonący ogniem obraz święty. Kiedy o zjawieniu tem wieść się rozeszła, zebrana z okolicy ludność przy pomocy modłów obraz ten z gruszki zdjęła i tymczasowo złożono go u Kazimierza Michałowskiego w Bulowicach, właściciela Leśny. Obraz ten jest z kamienia, kształtu owalnego, długości cali 13, szerokości cali 12; wykute na nim wyobrażenie Matki Boskiej, trzymającej na ręku Chrystusa, rysunek bardzo poprawny. Kiedy zjawiony obraz cudami wsławiać się zaczął, Kazimierz Michałowski, skarbnik orozwicki, wzniósł na miejscu zjawienia się jego kościół drewniany, a zeznawszy w aktach mielnickich na utrzymanie kościoła wsie Leśnę, Klukowszczyznę i Grzegorzewszczyznę, w roku 1656 obraz do kościoła przeniósł. Proboszcz Franciszek Janicki wyjednał u Franciszka Prażmowskiego, bisk. łuckiego, naznaczenie komisyi, któraby, przeprowadziwszy proces o doznanych przed obrazem leśnieskim cudach, rzeczywiście obraz ten za cudowny przyznała. Proces ten ukończono r. 1700 i dekretem biskupim 24 października t. r. obrazowi moc cudowną przyznano. W r. 1718 kś. Fabijański, proboszcz leśniański, częścią ze składek, częścią zaś z dochodów probostwa, w miejscu gdzie rosła gruszka, na której obraz się zjawił, wybudował kaplicę murowaną, a umieszczona obok niej studnia, po wykopaniu gruszki, dostarczała na okolicę cudownej, uzdrawiającej wody. Za staraniem kś. Konstantego Moszyńskiego, prowincyała ks. paulinów, rodziną Michałowskich zrzekła się prawa kollacyi na probostwo leśnieńskie i na wieczne czasy odstąpiła je zakonowi księży paulinów. 1727 r. w obecności Rupniewskiego, bisk. łuckiego, Ludwika Pocieja, wojewody wileńskiego i innych dostojników, paulini do L. wprowadzeni zostali. Paulini, przy pomocy paulinów częstochowskich, a jeszcze więcej wspieram przez Karola Stanisława Radziwiłła, kancl. w. lit. , syna jego Michała, Jana Odrowąża wojewodę sieradzkiego, Kuczyńskiego podkomorzego drohickiego, Franciszka Szujskiego podstolego brzeskiego, hr. Sedlnickiego podskarbiego w. k. , Ludwika Pocieja woj. wileńskiego, Józefa Potockiego hetmana w. k, , Jana Szembeka kanclerza w. k. , ks. Michała Czartoryskiego, Aleksandra Buttlera i w. in. , wapaniały kościoł murowany obok istniejącej kaplicy wznieśli i 1752 r. kościół ten Antoni Kobielski bisk. łucki poświęcił. Później przy pomocy wyżej wyliczonych dobrodziejów, których portrety de ostatnich przechowywały się czasów, wymurowano obszerny klasztor, założono archiwa i bibliotekę i bogato zaopatrzono skarbce w aparaty kościelne. W każde święto Matki Boskiej, a szczególniej d. 26 września, to jest w rocznicę zjawienia się cudownego obrazu, nie tylko z Podlasia, ale ze wszystkich okolic kraju, a głównie z Litwy, zbierały się tu nie przeliczone tłumy pobożnych, aż do r. 1874, w którym łacińskiego proboszcza, zastępujące go miejsce skasowanego zgromadzenia kś. pau linów, usunięto, a kościół zamieniono na cer kiew prawosławną. Obecnie wś Leśna ma ziemi włościańskiej mr. 66, dm. 9, mk. 152; folw. zaś stanowiacy własność rządową ma rozległości mr. 220. W 1827 L. stanowiła własność funduszu edukacyjnego, miała 17 dm. , 113 mk. Czytaj ks. Kazim. Dobrowolskiego, , Historya zjawienia cudownego obrazu N. M. Panny, na kamieniu wyrytego, znalezionego przez pasterzów w r. 1683 na drzewie gruszkowem w Leśny 1844 r. w druk. Jasnej Góry Częstochowskiej. A Rzążewski. Leśna, wś włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 4 dm. , 61 mk. katol. 1866. Leśna, wś gub. grodz. , w b. ziemi bielskiej. Leśna, ross. Leśnaja, st. kol. żel. moskiewsko brzeskiej w pow. nowogródzkim, tuż przy granicy pow. Słonimskiego, pomiędzy stacya mi Baranowicze i Domanowo, od Mińska jest ósmą z rzędu, odległą o 154 w. , od Brześcia 167 wiorst; miejscowość lesista, grunta rzą dowe, Al. Jel. Leśna, Leśne, Leśno, dobra, pow. sieńaki, niedaleko Propojska; własność Szemiotów na polach tutejszych zaszła 1708 r. bitwa Rosyan ze Szwedami, zakończona stanowczą klęską Szwedów, którymi dowodził Löwenhaupt. Leśna, Stara i Nowa, wś, pow. żywiecki, nad potokiem tegoż nazwiska, uchodzącym z lewego brzegu do Soły; należy do parafii rzym. katol. w Radziechowie, do urzędu pocztowego w Żywcu. Od Żywca jest na południowy wschód o 7. 5 kil. odległa. Okolica pagórkowata, gleba żyzna; liczy 689 mk. rzym. katol. Ma tutaj być stacya kolei transwersalnej na linii Żywiec Nowy Sącz, Pos. mniejsza ma obszaru 493 mr. w ogóle; większej posiadłości niema. Graniczy na zachód z Ostrem i Lipową, na płn. z Sienną, na wsch. z Zabłociem, na płdn. z Radziechowem. Mac. Leśna, ob. Marklissa i Leszna. Leśna, Lina, rz. , prawy dopływ Bugu, a raczej dwie rzeki t. n. L. Wschodnia lub Lewa powstaje na błotach szereszewskich z rzeczek; Topyłki, Tocznicy i Murawki. L. Zachodnia lub Prawa ma źródło w puszczy białowieskiej, prawie na gran. pow. bielskiego i prużańskiego. Obie te rzeki łączą się u wsi Uhlan i pod nazwą L. mijając Kamieniec Litewski, wpadają do Buga pod wsią Kołodno. Od Uhlan długość 60 w. Przyjmuje według innych źródeł Perewołokę i Podleśną, Leśna Leśna Leśna Leśna Leśna Leśna Leśna Leśna Lesnaja Leśna Most na L. żelazny drogi brzeskograjew skiej. Leśna, rzeczka, dopływ Teterowa w gub. wołyńskiej; por. Stołpów, Drenniki, Iwanowszczyzna. Leśna, rzeczułka, prawy dopływ Irpienia w pow. kijowskim. F. R. Leśna 1. rzeczka, wytryska w obr. gm. Lipowy, w pow. żywieckim, kilku strugami leśnemi, na północnowschodnim stoku góry Magórki 1120 m. , niedaleko granicy galicyjsko szląskiej. Płynie z początku na północny wschód doliną leśną, nad którą od południowego wschodu wznosi się grzbiet górski ze szczytami Murońką 1017 m. i Lipową 930 m. Koło źródłowisk rozciągają się polana Roztoki i hala Skałka z szałasami. Przyjąwszy z lew. brzegu Malinowski potok, zwraca się na wschód i tworzy granicę między Lipową z jednej, a Ostrem i Radziechowem z drugiej strony. Następnie zrasza gm. Leśną i w Zabłociu, przerżnąwszy gościniec żywieckojabłonkow ski, wpada z lewego brzegu do Soły, naprzeciwko góry Grojca 612 m. . Począwszy od północnej granicy wsi Ostrego, rozdziela się ten potok na liczne ramiona, tworząc obszerne kamieńce. Długość biegu czyni przeszło 14 kil. Oprócz Malinowskiego potoku przyjmuje z praw. brzegu potok Twardorzekę. 2. L. Tę nazwę nadają także potokowi Żarnówce, dopływowi Soły. Ob. Żarnówka. Br. G. Leśna góra, wś, pow. węgrowski, gm i par. Grębków. W 1827 r. 17 dm. , 83 mk. ; obecnie ma 24 dm. , 160 mk, 632 mr. obszara. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. ma 660 mr, a wś 19 osad i 468 mr. ziemi. Lesnaja ross. , ob. Leśna, Leśna Jania, niem. Lesnian rycer. dobra, pow. kwidzyński, obszaru liczą roli ornej hekt. 443, łąk 42, pastw. 108, lasu 195, nieuż. 19, wody 9, ogółem obszaru hekt. 819; jest tu gorzelnia; dziedzic E. Ton Rabe. Ob. Grundbesitz in WestPreussen z r. 1880. Porównaj Jania Leśna Nowa, na Spiżu, ob. Nowa Leśna. Leśna Ruda, L. Słoboda i t. p. , ob. Ruda L. , Słoboda L. i t. p. Leśna rzeka, wś, pow. kozienicki, gm. i par. Brzeźnica; odl. 8 w. od Kozienic, ma 6 dm. , 59 mk, , 129 mr. ziemi włośc. i 1 mr. rząd. Leśna Stara, na Spiżu, ob. Stara Leśna. Leśna wieś al. Łasińska wieś, dok. Lesnischdorf, Lessendorf, LangLessen, nazywała się kiedyś osobna wiejska osada, przy mieście Łasinie, w pow. grudziąskim, położona. Nazwę swoje otrzymała od lasu, w którym była założona. Nie podlega wątpieniu, że jest o wiele starsza, aniżeli miasto. Posiadała zdawna kościół swój parafialny, przy którym dla prob. przeznaczone było 6 wł. , dla kościoła 7 wł. Odkąd r. 1298 założone zostało osobne przy niej miasto Łasin, Leśną wieś przydzielono i podporządkowano miastu, wraz z którem od różnych ciężarów i szarwarków wolną była, wspólnych radnych i starszych obierała. R. 1339 Dytryk von Altenburg, mistrz w, krzy żacki, zapisał mieszkańcom tej wsi 3 włóki lasu w rogozińskim boru z tym warunkięm żeby lasu nie trzebili, tylko drzewo wciąż z niego na użytek mieli. Za to płacili czynszu od włóki po 15 skot. Podług lustr. z r. 1623 nazywała się ta wś Długi Łasin, LangLessen, przedtem Lessendorf; od 69 tutejszych włók dawało miasto Łasin czynszu ma rogoziński zamek fl. 42, za las fl. 2 gr. 20, zamiast kur cząt, które od r. 1592 po 4 soldy rachowano, fl. 3 gr. 2; zboża dawali 54 k. pszenicy i ty leż żyta. R. 1629 król Zygmunt III wysta wia dokument, w którym orzeka, jako Łasińska wieś zdawna już za krzyżaków oddaną była na użytek miastu, co i on niniejszem po twierdza i wieś tę miastu przysądza. Znajdowało się podówczas we wsi wł. 89 1 2, z któ rych do sołt. należało 7 1 2 wł. , do prob. 6, do kościoła 7. Od długiego czasu Leśna wieś, ja ko odrębna osada nie istnieje, tylko razem z miastem zespoloną została i stanowi, jak się zdaje, przedmieście dzisiejsze zw. Motylka, gdzie istotnie znajdował się kiedyś kościół św. Maryi Magd. Porównaj Łasin, ustęp parafia łasińska; ob. Frölich, Gesch. des Kreises Grau denz, str. 185, 188, 193. Kś. F. Leśnawola, leśniczówka, pow. rzeszowski, na wschód od Głogowa, śród lasów. LeśnaWólka, folw. , pow. siedlecki, gm. i par. Mordy. Ma 2 dm. , 25 mk, , 448 mr. obszaru. Leśne, wś szlach. , pow. kutnowski, gm. i par. Żychlin; dm. 8, mk. 86; ziemi ornej mr. 71, łąk mr. 16; własnośćszlachty częścio wej. W. W. Leśne, zaśc. . pow. dzisieński, 8 okr. adm. , gm. drujska. o 67 w. od Dzisny, 1 dm, , 7 mk, 1866. Leśne, ross. Lesnoje, wś w pow. rzeczyckim, w gm. małoduskiej, w bardzo gluchej, bezludnej poleskiej miejscowości, ma osad 14. Leśne, Leśno, ob, Leśna. Leśne Chałupy, wś nad rz. Wisłą, pow. iłżecki, gm. Ciszyca górna, par. Tarłów; odl. 45 w. od Iłży, ma 18 dm. , 115 mk. , 107 mr. ziemi. W 1827 r, wś rządowa 16 dm. , 87 mk. Ob. Dorotka. Leśne Konopki, wś, ob. Konopki Leśne Łąki, ob. Cieszęcin. Leśne Worociszcze, folw. w pow. nowogródzkim, własność Górskich, ram obszaru 396 mr. Al. Jel Lesnian Leśnia Leśnia, rz. , ob. Leśna, pow. konstantynowski. Leśniak, por. Głumia. Leśniaki 1. wś, pow. sochaczewski, gm. i par. ewang. Iłów. 2. L. , wś i kol, pow. będziński, gm. Pińczyce, par. Siewierz. Leżą przy drodze z Myszkowa do Siewierza. Ma 20 dm. , 180 mk. ; ziemi włośc. 276 mr. 3. L. , wś i folw. , pow. piotrkowski, gm. i par. Chabielioe, o 35 w. od Radomska. Wś 4 dm, 46 mk. , 9 mr. ziemi; folw. 3 dm. , 14 mk. , 204 mr. 4. L. , wś, pow, łaski, gm. Dzbanki, par. Ru siec. W 1827 r. 9 dm. , 53 mk. 5. L. , pow. częstochowski, ob. Jamki. Br, Oh, Leśniaki, wś, pow. piratyńaki gub. połtawskiej, 170 dm. , 1588 mk. Leśniakowizna pow. radzymiński, gm. Ręczaje, par. Cygów. Leśniakówka, góra i szczyt w Beskidach wschodnich, w dziale skawińskorabczańskim, w paśmie Cymbałowej Zębałowej, na południe od szczytu Cymbałowej, a na północ od wsi Krzeczowa, w pow. myślenickim; wznosi się 701 m. npm. Br. G. Leśniakówka, ob. Jabłonka, III, 344. Lesnian niem. , ob. Jania Leśna. Leśnianka, rz, , ob. Daszówka. Leśniawa, grupa domów we wsi Krzczo nowie, w pow. myślenickim, na południe od potoku Łętówki, a na północnej pochyłości góry Cymbałowej 859 m. . Br. G. Leśnica 1. wś i folw. , pow. kolski, gm. Czołowo, par. Grzegorzew Łaski, Lib. ben. I, 219; odl. od Koła w. 4; wś dm. 3, mk. 91; folw. dm. 2, mk. 37. W 1827 r. 14 dm, , 157 mk. Rozległość folw. wynosi mr. 464, grunta orne i ogr. mr. 356, łąk mr. 94, nieuż. i place mr. 14, bud. mur. 5, z drzewa 4; płodozmian 12 polowy. Folwark ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Powiercie. 2. L. , wś i folw. nad rz. Plisią, pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Kwiatkowice, odl. 21 w. od Łodzi, przy drodze bitej. Ma 40 dm. , 340 mk; ziemi włośc. 394, dwors. wraz z folw. Podlesie 804 mr. , w tem ornej 343. Młyn wodny. W 1827 r. 27 dm. , 161 mk. 3. L. , wś i folw. , pow. jędrzejowski, gm. i par. Małogoszcz Łaski, Lib. ben. I, 582. W 1827 r. wś rząd. 22 dm. , 127 mk. 4. L. , ob. GosieL. 5. Ł. , ob. Leźnica, Leśnica 1. wś w pow. wadowickim, leży na lewym brzegu SkawinkiCadronu, 460 m. npm. , w parafii rzym. katol. w Stryszowie. Od poczty w Izdebniku 9. 8 kil. oddalona. Pos. więk. ks. M. Montleart 116 mr. ; mniejsza 232 mr. roli, 12 łąk i ogr. , 25 pastw. , 49 mr. lasu; 293 mk. rzym. katol Graniczy na południe ze Stroniem, na zachód ze Stryszowem, na wschód z Lanckoroną a na północ z Kalwaryą. 2. L. , ob. Łaśnica i Lanckorona Mac. Leśnica, wś w pow. nowotarskim, nad potokiem Leśnicą, lewym jego brzegiem, na płd. wsch. od Nowegotargu, 8 kil odległa, grani czy od wschodu z Groniem, od południa i za chodu z Gliczarowem, od zach. z Białym Duaajcem i Szaflarami, a od północy z obszarem Nowegotargu. Wschodnią granicę tworzy po tok Leśnica, a zachodnią po części Czerwonka, dopływ Leśnicy. Leży pod 37 44 6 wsch. dłg. g. F. , a 49 25 37 płn. sz. g. Wznie sienie 1 Północno wschodni narożnik grani cy wsi Leśnicy z Gronkowem, kilka zabudo wań nad połączeniem się dwóch potoczków płynących od południowego zachodu, 617. 19 m. Loschan; 2 zachodni narożnik granicy leśnickiej z szaflarską, 825 m. na południe od granicy nowotarskiej, 667 m, szt. gen. ; 3 zabudowania nad Czerwonką na granicy gronkowskiej, przy drodze przez Leśnicę 660 m. szt. gen. ; 4 wzgórze po drodze przez Leśni cę, na południe od poprzedniego stanowiska 755 m. szt. gen. ; 5 wzgórze po tej drodze na południe od poprzedniego, 784 m. szt. gen. ; 6 wzgórze na południe od tego 872 m. szt. gen. ; 7 wzgórze dalej na południe, przy sa rnej granicy gliczarowskiej 996 m. szt. gen. ; 8 chaty leśnickie nad potokiem, w północnej części 721 m. szt. gen. . Większej posiadło ści nie ma. Obszar mniejszej zaś posiadłości obejmuje roli ornej 1664, łąk i ogr. 151, pastw. 134, lasu 185 mr. W r. 1771 było dm. 101, mk. 507; w r. 1799 dm. 120, mk. 735; w r. 1824 dm. 129, mk. 739, między nimi 6 ży dów; w r. 1869 dm. 142, mk. 770 394 męż. , 376 kob. ; w r. 1880 mk. 884. Należy do par. łać. w Szaflarach. Ost. p. Nowytarg. Wła ściciel Ludwik Eichborn. Br. G. Leśnica niem. Lieschnitz, dok. Lecnica, nazywała się zdawna wś w okolicy pomorskiego Starogrodu położona, w zach. Pomorzu, prastara własność joanitów w Starogrodzie, Ob. Perlb. , Pommer. Urkundenbuch. Obecnie okolica ta zupełnie jest zniemczona. 2. L. , por. Lyestnica. Leśnica, dziś Leźnica ob, na Szląsku. Leśnica. Podług Staroż. Polski Leśnica, wpadająca do Pilicy, oddzielała województwo łęczyckie od rawskiego. Prawdopodobnie jest to rzeczka wpadająca do Pilicy z lew. brzegu pomiędzy Inowłodzem a Nowem Miastem i pły nąca z zachodu na wschód pod Bartoszówką i Luboczą. J. Bliz. Leśnica, potok górski, podtatrzański, wypływa na granicy gmin Leśnicy i Gronia, tuż nad granicą Gliczarowa z Bukowiną w pow. nowotarskim. Płynie w kierunku płn. , tworząc na przestrzeni 9 i pół kil. granicę gmin Leśnicy i Gronia, tak, że po prawym brzegu legły chaty Gronia, a na lewym chaty Leśnicy. W dalszym swym biegu przepływa obszar Gronkowa, gdzie z lewego brzegu przyjmuje Lesnicken Leśnice potok Czerwonkę i wreszcie na obszare Ostrowska uchodzi z praw. brzegu do Dunajca. Długość biegu czyni 17 kil. Br. G. Leśnice, wś w pow. lęborskim ziemi pemorskiej. Lesnicken niem. , wś, pow. fyszhuski, st. p. Girmo. Leśnickie, ob. Leśnicze. Leśnickie starostwo, ob. Knyszyn. Leśnicki potok 1. potok górski, wytryska w obr. gm. Leśnicy, w hr. spiskiem Węgry, na wschodniej granicy tejże ze wsią Lipnikiem Wielkim, we wschodniej części Pienin, u północnych stóp góry Tokarni 752 m. . Płynie na północny zachód dolinką górską, śród której w uroczem miejscu legła wieś Leśnica. Uchodzi z prawego brzegu do Dunajca pod Bystremi Skałkami. Północne zbocze doliny tego potoku tworzy północne ramię wschodnich Pienin, jako dział wodny między Leśnickim potokiem a Ruską Wodą. Grzbietem tego działu bieży granica galicyjskowęgierska. W nim nad doliną potoku mamy szczyty Szafrąnówkę 742 m. , Węgliskową, Danielowską, Łaźnia Skałkę 772 m. i Rabsztyn 899 m. u źródeł potoku. Południowe zaś zbocze tej doliny tworzy Golica ze swemi odnogami, następnie Płaśny Wierch 891 m. , Aksamitka 841 m. i Tokarnia 752 m. . Dział ten oddziela dolinę Leśnicy od doliny potoku Lipnika, także dopływu Dunajca. Długość biegu potoku czyni 5 1 2 kil. Dolina potoku Leśnickiego jest jednem z najulubieńszych miejsc przechadzek gości bawiących w Szczawnicach. Wiedzie doń droga wzdłuż prawego brzegu Dunajca, którą odbywa się albo pieszo, albo wózkiem. Prawy brzeg doliny potoku Leśnickiego tworzą u wejścia do doliny wspaniałe, pionowe, nagie skały, Bystremi Skałkami zwane. Nad lewym zaś brzegiem wznosi się urocza góra Sama Jedna, na której rozpościera się obszerna polana. 2. L, potok, wypływa w obr. gm. Leśnik w pow. brzezińskim, w lesie Grabiną zwanym, na północnym stoku Babinej góry. Płynie nasamprzód na północny wschód; we wsi Leśnikach zwraca się na wschód i przepłynąwszy północną część miasta Brzeżan, wpada z praw. brzegu do Złotej Lipy. Długość biegu czyni 6 kil. Br. G. Leśnictwo 1. os. , pow. warszawski, gm. Falenty, par. Raszyn. 2. L. miedniewickie, pow. błoński, gm. Guzów, par. Szymanów, 3. L. , nad błotem Ługi, wś i os. , pow. kolski, gm. Piotrkowice, par. Lubstów, odl od Koła w. 29; wś dm. 8, mk. 166; os. dm. 4, mk. 38. W 1827 r. 5 dm. , 7 mk. Dobra L i Tokary mają 2320 m. rozl 1900 lasu. 4. L. al. Cegielnia, kol, pow. iłżecki, gm, Ciszyca Górna, par. Tarłów; odl 44 w. od Iłży. Ma 17 dm. , 102 mk. , 450 mr. ziemi. Kolonie te utworzone zostały na gruntach dworskich dóbr Czakarzewice ob. , 5. L. Ożarowskie, os. leśna, pow. opatowski, gm. Lasocin, par. Ożarów, od Opatowa 22 w. Gruntu mr. 735, dm. 1, mk. 5. 6. L. , os. leśna, pow. opatowski, gm. Częstocice, par. Ostrowiec, od Opatowa 128 w. , gruntu mr. 30, dm. 2, mk, 10. 7. L. , folw. , pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów; odl 3 w. od Władysławowa. W 1827 r. wś rząd. 8 dm. , 117 mk; obecnie 182 mk Około 1860 istniała tu hodowla jedwabników, produkująca do 5000 sztuk kokonów. Szkółka morw liczyła 12000 drzew. Gm. L. ma 6372 mk. , rozl 30961 mr. , sąd gm. okr. II Syntowty o 13 w. , st. p. Władysławów o 3 w. W skład gm. wchodzą Aszmoniszki, Bajorajcie, Blukiszki, Bluwy, Bobtelc wś i kol. Buksznie, Detralgie, Dumcze, Franckabuda, Głobele, Gudajcie, Gustajniszki. , Janczc, Janukiszki, Jurgbudzie, Karniszki, Kieturnowiua, Kirmiszki, Krykle, Kubilele, Kuty, Lepołaty, Leśnictwo, Materny, Mejszty wś i folw. , Michnajcie, Moćkunie, Maryny, Mycki, Norwajsze, Pieczyszki, Pobierżupie, Poosyja, Powiertupie, Pustelniki, Rangały, Romaniszki, Rudzie, Rugie, Słoboda, Sodzie, Storuki, Stożki, Szarwinkiszki, Szaukście, Szurpaule, Śliznowina, Tarnucie, Trakinie, Tumpy, Tupiki, Urbanty, Usejny, Uszkiertule, Uszniaunie, Wale, Waltraki, Wiszpin, Wojtyszki, Wowery, Zaleszarkie, Żalwiedery, Żegle i Żwirgżdajcie. Dobra rządowe podług wiadomości z r. 1855 składają się z folw. Leśnictwo, rozległości około mr. 3700; nadto wsie Ambrasy, Antabudzie, Aszmoniszki, Bałtrusie, Barzdy, Baźniczgiry, Berżupie, Birsztany, Bluwiszki, Bluwy, Blukiszki, Borsuckowizna, Bojakiszki, Budele, Buchtyszki, Budwiecie. Buda, Degutynie, Dębowa buda, Degucie, Dowidy alias Dobityszki, Dumcze, Dydwiże, Dziadowizna, Dziechciarnia, Endziuliszki, Filipy, Frącka budzie, Galinie, Gajliny, Gieruliszki, Grażyszki, Gryszkabudzie, Gudajcie, Gusztajniszki, Janukiszki, Janki, Jancze, Jurgbudzie, Irdagi, Kampinie, Karniszki, Kaliny, Karaliszki, Kiermuszkalnie, Kieturnowina, Klewiecie, Kranczyszki. Kranciunie v. Kramunie, Krykle, Kubeliszki borowe, Kubeliszki polowe, Kulczyki, Kuty, Laudyńskie, Lelchiszki, Lepołaty borowe, Liputywki, Lubiszki, Laukieniszki, Lodyszki, Luczna, Lipki, Materne, Malwiszki, Masiawskie, Mazury, Maryszki, Marniszki, Meszkinie, Meszkobudzie, Michnajcie Dolne, Michnajcie Górne, Micki, Margawszczyna, Moskalowizozyuna wyższa, Moskalowszczyzna niższa v, Moskalewizna wyższa i niższa, Muryny, Maraszkowiwa, Mergbudzie, Murejki, Narwojsze, Niedwirzejszki, Niwiry alias Nimiry, Obromryte, Obszroty, Obromcszkinie, Ogorkiszki, Paplinie, Po Leśniczowka Leśnictwo Leśniczka szeszupie, Pałobie, Pokalniszki, Petwirsze, Pentygzki, Pieczyszki polowe, Pieczyszki borowe, Poossye, Poberżupie, Powengrupie, Powejłupie, Ponowię, Poszyłupie, Podkordaki, Pustel niki, Pupiszki, Rowaniszki, Ropedy, Rowgałły, Rogupie, Rudzie, Rygiszki, Serbentyny, Serafiny, Słoboda, Sliznowina, Śliwińska bu da, Starski, Staszki, Stoguże, Stajniszki, Stragbudzie, Skargbudzie, Skirkuny, Skirbiszki, Szarwiniszki, Szylentyszki, Szedwigi, Szukieły, Szumbary polowe, Szumbary borowe, Szyłgale, Sobiany, Sparwinie, Symaki, Smilgie, Sprukły, Suwałki, Tobakinie, Tomasabudzłe, Tobansie, Trakinie, Trzaskowsczyzna, Tumpy, Tupiki, Rubanty, Uskurtule, Urwinie, Wola polowa, Wola borowa, Wiłtralis, Wiaciszki, Widgiry, Wideryszki, Winksznupie, Wiszpinie, Wilusie, Wojłysiaki, Zaleszarkie, Zardele, Zalwedery, Zaliszki, Zasinie, Zaleblekie, Zeczkalnie, Zegle, Zygmunty, Zwirgzdajcie, Zwirbliszki, Zawadzkie, Zygowizna, nomenklatura Ruda. Folwark Boblete z wsia mi Aperubiszki, Boblete, Buksznie, Kasiukimy, Szaukszty, Turczyny, Usiejmie, Zartyny. Folwark Mejszty z wsiami Bajorajcie, Detralgie, Mejszty, Głobele, Kubilele, Sodzie, Uszpiwnie, miasto Władysławów. Por. Dębo wa Buda. A. Pal. i Br. Ch. Leśnictwo 1. przys. i leśniczówka do Kolbuszowy górnej. 2. L. w Krzywcu, leśniczówka koło Żabokruk, pow. bobrecki. Leśnictwo koniawskie, zaśc. rząd. , pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 42, od Ej szyszek w. 24, mk. katol. 7 1866. Lośniczanka, rz. , prawy dopływ Niemna. Przybiera Dauszówkę. Leśnicze, mylnie Leśnicz, duża wś, pow. olhoposki, nad rz. Jałańcem, gm. Demówka; odległa od m. Olhopola w. 15, od stacyi Kodymy drogi o. kij. w. 40. Parafia katol. do Czeczelnika. Cerkiew pod wezw. N. P. z 2160 par. , posiada 59 dz. ziemi; mk. 1364, ziemi włośc. 1, 629, dwors. 1872 dz. , dm. 141. Stara osada należała jeszice do książąt Korotkich, następnie do Zbaraskich, Wiszniowieckich, zwała się wtedy Leśnickie. W ostatnich ezasach władali nią Moszyńscy, dziś Jurjowicze. W lasach okolicznych obfitość trufli, któremi handlują Żydzi z sąsiednich miasteczek. Leśniczka, góra w obr. gm, Jasienowa górnego, w pow. kosowskim, u zbiega Czarnej rzeczki z Czarnym. Czeremoszem, pod 42 35 40 wsch. dłg. g. F. , a 48 8 8 półn. sz. g, Wzniesienie 1015 m. npm. Br. G. Leśniczostwo 1. brodzkie, leśniczówka na obsz. dwors. Litowisk, pow. brodzki. 2. L. Zborowskie al. Leśniczówka zborowska na obsz. dwors. Pieniak, pow. brodzki. Leśniczowka, są to osady utworzone śród lasów i stanowiące siedziby leśniczych. Po wycięciu Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 51. lasów zakładane w tych miejscach folwarki I kolonie zatrzymywały często pierwotną nazwę. Leśniczówka 1. os. leśna, pow. kozienicki, gm. Grabów nad Wisłą, par. Janowiec. Od Kozienic 38 w. Gruntu mr. 10, dm. 1, mk. U. 2. L. , kol, pow. iłżecki, gm. i par. Sien no, od Iłży 20 w. Gruntu mr. 140. Dm. 6, mk. 22. 3. L. , wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Karczmiska; dm. 10, mk. 37. Por. Karczmarska. 4 L. , wś i folw. , pow. lubelski, gm. i par. Bychawa. 5. L. , folw. , pow. lubełski, gm. Piotrowic, par. Krężnica. 6. L. , 08. , pow. lubelski, gm. Niedrzwica. 7. L. , 08. , pow. lubelski, gm. Konopnica. 8. L. abramowska, os. , pow. lubelski, gm. Zemborzyce, par. Abramowice. 9. L. wilczopolska, os, , pow. lubelski, gm. Zemborzyce. 10. L. miętowska, os. , pow. lubelski, gm. Zemborzyce. 11. L. , os. , pow. lubartowski, gm. Chudowola. 12. L. , os. , pow. hrubieszowski, gm. Werbkowice. 18. L. , folw. , pow. krasnostawski, gm. Ło piennik, majorat. 14. L. , os. , folw. , pow. chełmski, gm. Staw, par. Chełm, 864 mr. rozl. z awulsem Chrosnówką. 15. L. , kol. , pow. chełmski, gm. Turka, par. ew. Lublin, attyn. wieczysto czynszowa dóbr Dorohusk ob. . 16. L. , przysiołek, pow. zamojski, gm. i par. Stary Zamość, o 15 w. od Zamościa, o 5 w. od gminy. 17. L. , pow. łukowski, gm. Białobrzegi, par. Kock, 3 dm. , 10 mk. 18. L. , os. leśna, pow. radzyński, gm. Brzozowy kąt, par. Wohyń. . Ma 2 dm. , 10 mieszk. , 1631 morg. lasu. Br. eh. Leśniczówka, wś, pow. bałcki, gm. Moszniagi, par. Bałta, przy dawnym pocztowym trakcie z Bałty do Olhopola; dm. 108, mk. 1007, ziemi włośc. 1492, dwors. 315 dzies. , cerkiewnej 88. Cerkiew pod wezw. N. P. liczy 1203 paraf. Należała do Lubomirskich do klucza józefgródzkiego Bałta, następnie przeszła do rządu. W 1816 r. nadana na 12 lat gener. Rozenowi z opłatą kwarty 651 rs. ; obecnie należy do Hlebowa. Leśniczówka L dom na obsz. dwors. Stanisławczyka w pow, brodzkim. 2. L. , grupa domów w Trościańcu w pow. jaworowskim. 3. L. , karczma na obsz. dwors. Dmytrowic w pow. mościskim. 4. L. , folwark na obsz. dworis. Żurawicy w pow. przemyskim. 6. L. , karczma na obsz. dwors. Szarpaniec w pow. sokalskim. 6. L. , dom w Sienkach, w pow. turczańskim. 7. L. , ob. Pod Iasem. 8. L. , koło Pawłówki, leśniczówka koło Humieńca w pow. Samborskim. 9. L. na Polanie, koło wsi Watąm w pow. sokalskim. 10. L. , pod Łysą góra al. Łysa, na obsz. dwors. Laszek murowanych w pow. staromiejskim. 11. L. , folw. na obsz. dwors. Turka w pow. kołomyjskim. 12. L, folw. na obsz. dwors. Uziń w pow. stanisławowskim. 13. L. , część Wołczyńca U Leśnicze Leśniczówka Krzywcu Leśnictwo Leśnictwo Lośniczanka Leśniew Leśniew Leśniewice Leśniewko Leśniewko Leśniewo Leśniewo Leśniewo Leśnika Leśnik Leśnik Leśnik Leśniki Leśniki Leśniki w pow. stanisławowskim. 14. L. , mieszkanie gajowego na obsz. dwors. Torskie w pow. ssaleszczyckim. 15. L. na Godach, na obsz. dwors, Turka w pow. kołomyjskim. 16. L. na Prymie, koło Rozwadowa, w pow. żyda czowskim, należy do obsz. dwors. w Drohowyżu. 17. Ł. pauszowiecka, na obsz. dwora. Zaleszczyki Małe, w powiecie buczackim. 18. L. , przys. do Grochowców, pow. prze myski. Lu. Dz. Leśniew, folw. , pow. włodawski, gm. Turno, par. rus. Sosnowice, Leśniewice 1. Duże, wś, pow. gostyński, gm. Skrzany, par. Gostynin, zamieszkana przez drobną szlachtę; dm. 10, mk. 201; posiadają w ziemi dobrej mr. 295. 2. L. Małe, wś, pow. gostyński, gm. Skrzany, par. Gostynin, dm. 7, mk. 170, ziemi ornej dobrej żytniej mr, 300. W 1827r. L. Duże i Małe miały 26 dm. , 391 mk Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. Wielkie i Małe z wsią L. Wielkie i kolonią Budy Leśniewskie, od Kutna w. 17, rozległy mr. 582, grunta orne i ogr. mr. 432, łąk mr. 11, pastw. mr. 11, lasu mr. 74, zarośli mr. 40, wody mr, 1, nieuż. i place mr. 13, bud. mur. 1, z drzewa 28; płodozmian 7polo wy; pokłady kamienia wapiennego. Wś L. Wielkie osad 10, z grun. mr. 26, kolonia Budy Leśniewskie osad 8, z grun. mr. 35. Leśniewko, wś szlach. , pow. ostrowski, gm. Szulborze Koty, par, Andrzejów. Ob, Gostkowo, Leśniewko, wś, pow. gnieźnieński, 7 dm. 60 mk, 30 ew. , 30 katol. , 12 analf. Poczta najbliższa, tel. i stacya kolei żel. w Czernie jewie. M. St. Leśniewo L wś szlach. , pow. ostrowski, gm. Szulborze Koty, par. Andrzejów. W 1827 r. 8 dm. , 68 mk. Por. Gostkowo. 2. L. , wś, pow. makowski, gm. i par. Karniewo. W 1827 r. 11 dm. , 62 mk. Folw. rozl. mr. 473, grun. orne i ogr. mr. 378, łąk mr. 81, nieuż. i place mr. 14, bud. z drzewa 11; płodozmian 9polo wy, pokłady torfu. Wś L. osad 20, z grun. mr. 15. 3. L. Dolne, wś i folw. , pow, ciechanowski, gm. Regimin, par. Łysakowo, odl o 10 w. od Ciechanowa, ma 9 dm. , 118 mk, 472 mr. gruntu, 3 nieuż. , w tem 65 mr. ziemi włośc. R. 1877 folw. ten oddzielony od dóbr Lipa. 4. L. Górne, wś szlach. i włośc. , pow. ciechanowski, gm. Gradusk, par. Łysakowo, odl o 19 w. od Ciechanowa, ma 15 dm. , 143 mk. , 289 mr. gruntu, 7 nieuż. W tem 241 mr. ziemi do drobnej szlachty należącej. W1827 r. 11 dm. , 78 mk. 5. L. Wielkie, wś szlach. , pow. mławski, gm. Szczepkowo, par. Janowiec Kościelny, odl. o 28 w. od Mławy, ma 5 dm. , 41 mieszk. , 94 mr. grantu, 7 nieuż. 6. L. Niedwiedź, wś szlach, nad rz. Śliną, pow. mazowiecki, gm. Piszczaty, parafia Kobylin. W 1827 r. 15 dm. , 77 mk. Br. Ch Leśniewo 1. wś i dom. , pow. ; gnieźnieński; dom. ma 2196 mr. rozl; ii dm. , 108 mk. , 2 ew. , 106 katol, 44 analf. Poczta, tel. i st. kol żel w Chwałkowie Weissenburg o 4 kil. Dam. należy do Lossowa Wylhelma. 2. L. , olędry, 6 dm. , 77 mk, 46 ew. , 31 katol, 8 analf. Łaski, Lib, ben. I, 42. 3. L. , folw. , pow. wrzesiński, 1 dm. , 23 mk. , należy do dom. Wulki. M. St. Leśniewo, niem. Lessnau, wś włośc, pow. wejherowski, w okolicy lesistej i piaszczystej, o milę i trzy ćwierci od Wejherowa Obszaru włók 73, gbur. 18, zagr. 26, folw. 1, katol 329, ew. 258, szkoła. Parafia Mechowo; poczta Wejherowo. Kś. F. Leśnika, kol. nad odnogą rz. Warty, pow. turecki, gm. Niewiesz, par. Niemysłów, odl od Turku w. 30; dm. 25, mk, 307. W 1827 r. 25 dm. , 174 mk. Por. Borzewisko. Leśnik 1. zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 75 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. katol 2. L. , zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 61 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm, 3 mk. katol 1866. Leśnik, olędry i gm. , pow. mogilnicki, 4 miejsc. a L. , olędry; b Bzowiec, folw. ; o L. , młyn; d Tyrza, osada; 9 dm. , 94 mk. , 39 ew. , 55 katol, 42 analf. Poczta, tel i st. kol żel w Mogilnie Łaski, Lib. ben. I, 170. Leśnik, niem. Lesznik, r. 1766 Zalesie, osa da i posiadł. z młynem, pow. złotowski, blisko miasta Krajenki, nad strugą Kocuń. Obszaru liczy mr. 491, bud. 37, dm. 15, katol 20, ew. 98. Parafia, szkoła, poczta i st. kol żel Kra jenka. L. należy zdawna do obszernych dóbr krajeńskich, własności kiedyś hr. Potulickich, Grudzińskich, Działyńskich, obecnie rządzącej familii pruskiej. Ob. Schmitt, Gesch. des Krei ses Flatau, str. 285. Kś F. Leśnik, ob. Gorzów, Leśniki niem. Leschnig, kol. , pow. opolski, gm. Przyaiec, par. Proszków; 15 osad, 74 mr. rozl; około 1835 r, łożona. Leśniki 1. wś, pow. garwoliński, gm. Sobienie Jeziory, par. Goźlin. Ma 7 dm. , 69 mk, , 24 mr, ziem. W 1827 r. wś rząd. , 11 dm, , 69 mk. Por. Gusin i Czersk. 2. L. , wś, pow. węgrowski, gm. .. Borze. Ma 41 dm, 291 mk. , 912 mr. rozl. 8, L. Janowiec, pow. mławski, ob. Janowiec i Leśnik. Leśniki 1. zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 56 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm, , 1 dm. , 7 mk. rzym. katol 2. L, , wś włośc, pow. wilejski, o 68 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 14 dm. , 135 mk. 3. L. , wś, pow. wileński, 6 okr. adm. , o 12 w. od Wilna, 1 dm. , 27 mk katol 4. L. , wś radomińskiej wołosti, pow. wileński, 6 okr. adm. , o 12 w. od Wilna, 5 dm. , 84 mk. katol. 5. L. , wś rząd. , pow. wileński, 6 okr. adm. , o 5 w. od Wilna, 12 dm. , 77 mk katol 6. L. , wś rząd. nad rz. Wilią, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 2 w. od Wilna, 10 dm. , 75 mk. , z tego 69 katol. , 6 żydów. 7. L. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 48 w. od Dzisny, 6 dm. , 88 mk. Własność hr. Tyszkiewicza. 8. L. , wś, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 68 w. od Święcian, 6 dm. , 50 mk. , z tego 10 prawosł. , 40 katol 9. L. , wś w gm. Lebiodka, pow. lidzki, 4 okr. . adm. , od Lidy o w. 20, od Wasiliszek w. 24; dm. 26, mk. prawosł. 237, katol 4 1866. I Leśniki al Prudziszcze, mały zaśc. w pow. borysowskim, nad rz. Cną z prawej strony, w okr. polic. chołopienickim, na pół drogi pomiędzy Borysowem i Żytkowem, w miejscowości lesisto wzgórkowatej, ma osad 4, par. borysowska. Al. Jel. Leśniki, wś, pow. kijowski, śród wzgórzy i sadów malowniczo położona. Już pod r. j 1498 w aktowej księdze kijowskopieczarskiej i Ławry, spotyka się list niejakiego Semena Skołkowicza, którym tenże obowiązuje się za siebie i potomków swoich płacić Pieczarskiej Ławrze po kopie groszy z majętności Leśnik Gołubiewa Petr Mogiła, w dodat. t. I, str. 15. Wszakże w pierwszym dziesiątku XVII wieku L. wraz z Chodosówką należały już do ks. Joachima Koreckiego, syna Bohusza, wojew. wołyńskiego. Ale do tychże Leśnik, jak i do innych dóbr, posiadanych przez tegoż księcia, to jest Rastawicy Białołówki, Lewkowego stawu i Ochotyna rościli prawo właścicielstwa i sukcesorowie Boguchwała Woronowickiego tak. Było to w 1611 r. Opis akt. kiewsk. centr, archiw. N. 12, str. 4 16 i 29. Książę Joachim Korecki był ożeniony z Anną z Chodkiewiczów, siostrą rodzoną znanego z dziejów Karola Chodkiewicza, i miał z nią dwóch synów Samuela, Karola i córki. Książę Joachim nie należał do zapieckowych domatorów, i cały żywot swój poświęcił zawodowi rycerskiemu; ale kiedy on wodził wciąż roty z wyprawy na wyprawę, to zabiegliwa, gospodarna księżna Anna w domu krzątała się, pracowała i gromadziła skarby, tak, że rok za rokiem liczba dóbr ziemskich rosła, Ks. Koreccy zdawna mieli znaczne rodowe włości swoje na Wołyniu, jako to Korecczyznę, Międzyrzecczyznę, Targowicę i Skałat; pracą zaś i staraniem ks. Anny zostały na Ukrainie nabyta Biłhorodka, Stajki, Kalnik, Cybulów i wiele innych. Ks. Anna Korecka miała w Leśnikach swój zameczek i lubiła w nim przebywać, Zagarnęła ona była ziemię Gnilecką, Kulików i Kalny łuh, należące do katedry sofijskiej i wydubickiego monasteru. Unici, posiadłszy katedrę sofijską i wydubicki monaster, rozpoczęli z ks. Korecką długi i uporczywy proces. Wszelako wyrokiem sądu głównego lubelskiego ziemie te nareszcie zostały przysądzono metrop. Weliaminowi Rutskiemu, ale gdy urząd grodz, kijow. zjechał na miejsce, dla podania gruntu metropolicie, wtedy z mczka Leśnik skarży się tenże urząd kilkuset zbrojnych wyjechało i napadło obyczajem nieprzyjacielskim z okrzykiem, hukiem na nas urząd i na szlachtę, przy nas będącą, także na poddanych metropolitalnych i chcieli bić, zabijać, tak, że ledwieśmy uciekli w błota, a z błot do lasów, i ledwie żywi zostaliśmy od strachu Sb. materiałów dlia ist. tipogr. Kiewa, III, str. 66. Księżna Anna Korecka była wybitną osobistośoią swego czasu. Urodzona w obrządku wschodnim, została następnie protestantką od kalwińskiej do nowochrzczeńskiej przechodząc wiary, sobotę nawet święciła z żydami; przy schyłku atoli życia przez pobożnego mnicha Ezekiela została nawróconą, tak dalece, że, porzuciwszy marności tego świata, przywdziała habit zakonny, aby w nim świątobliwie do wieczności się przenieść. Kiew. eparch. Wiedom. 1861 N. 20, str. 181. Zdaje się, że umarła w 1626 r. , przeżywszy tylko o lat 4 syna swego Samuela ks. Koreckiego, sławnego wojownika, który, jak wiadomo z dziejów, w Stambule 1622 r. tragiczną poległ śmiercią. Mamy przed sobą jej testament, napisany dnia 30 marca 1626 r. w Międzyrzecza. Naprzód uprasza w nim, aby ciało jej było położone w monasterze koreckim, bez żadnej pompy i nakładów wielkich; nie w samej wszakże cerkwi ale pod gruszką przeciw celi córki swej Seraphiny, która w tym monasterze jest. Dalej przekazuje pewną sumę na majętności klicowskiej monasterowi koreckiemu i domowi w Międzyrzeczu, przeznaczonemu, , ku wytchnieniu podróżnych pielgrzymów; takiż dom dla podróżnych pielgrzymów i powracających z niewoli tureckiej funduje w Białołówce i nadaje ma pewną sumę na wsi Zezelowie; dla założonych zaś przez nią monasterów w Białołówce, męskiego i białogłowskiego niedomurowanego, zapisuje wieś Pokotyłówkę. Synowi zaś swemu Karolowi przekazuje własne swe dobra, a mianowicie mczko Białołówkę z przyległościami; mczko Sokulec i Hubin; miasto Kalnik; włość i wszystką majętność Biłhorodzką, z mczkami Stąjkami, Dymirem i siołem Olszanką, z tem jednak, że jeżeli tem syn jej Karol nie będzie miał potomstwa, to te majętności przejść mają na jej córki. Przy rozporządzeniu tem byli świadkami Samuel Wiszniowiecki, Aleksander Wasiutyński i Matiasz Hrusznicki, Leśniki z Chodosówką niewspomniane w testamencie tym, widać, że zaliczone były, jako dobra poojczystej tak samo jak Korzec i Międzyrzecz, któremi naturalnie Leśniki Leśniki Leśniki nie mogła księżna rozporządzać. Za ks. Karola Koreckiego Leśniki z Chodosówką płaciły w 1633 r. czynszu złt. , arendy 800; stawów na lat 3 po złt. 30; w Chodosowce spust po 50. Powinność co dwa pługi pańskie zorzą sprzątnąć, sianożęci ukosić. Podwoda do Kijowa. Suma intraty złt. 1080 archiwum horodnickie. R. 1646 trzymał Leśniki z Chodosówką, zastawą za 8000 złt. , Daniel Hołub, spadkowy sługa ks. Koreckich, założyciel w Białołowszczyznie wsi Hołubówki. Ale nadeszły wojny kozackie i Daniela Hołuba śmiertelna spotkała przygoda. R. 1649 był on w Kijowie, i gdy d. 20 paźdz. z rana podług zwyczaju opowiada Jerlicz zaczęto dzwonić na jutrznię, wybrał się on z domu swego do cerkwi na nabożeństwo, ale, , gdy już we wrotach z furty chciał przestąpić próg na ulicę, woźniczka jego, namówiwszy się z drugim wyrostkiem, nazwiskiem Oszańskim, zabili go. .. Jerlicz, t. I, str. 110. W 1649 komisarze polscy, jadąc do Pereasławia, gdzie przesiadywał wtedy Bohdan Chmielnicki, przejeżdżali przez Leśniki. W Chodosówce, majętności ks. Koreckich, chłopstwo i kozacy zastąpili drogę wojewodzie Adamowi Kisielowi i za cugle uchwyciwszy u koni, nie puszczali jechać dalej, aż wojew. musiał się okupić talarami Ks. pam. Michałowskiego, str. 370. Kozacy, rozgościwszy się w Leśnikach swawolą pobudzeni i nikogo się nie obawiając słowa B. Chmielnickiego obracali w niwecz dobra sąsiednie monasteru wydubickiego Kalinowszczyznę, Hnilecczyznę i Kalny łuh. Jakoż r. 1654 d. 25 maja Bohdan Chmielnicki, uniwersałem do atamanów Leśnik i Chodosówki wystosowanym, pod srogą karą czynić szkody i krzywdy w dobrach monasteru zabrania. Sbornik materyałów, część III, str. 75. Ale podczas wojen kozackich i temu kątkowi ziemi przyszło w zupełne zamienić się pustkowie. Toż w 1670 r. hetman Piotr Doroszenko konferuje monasterowi wydubickiemu sioło, albo niegdyś byłe mko Leśniki z prawem, , tam ludej nabirati i osażowati tamże, str. 96 Następnie L. przesyły w posiadanie brackiego monasteru. Dziś to wieś rządowa; mk. obojej płci 426. Jest tu cerkiew Preobrażeńska, zbudowana z drzewa w 1859 r. Koło L. znajduje się pieczara bł. Teodozego i miejscowisko, na którem niegdyś stał gnilecki monaster. Mieszkańcy dotąd je nazywają cerkwiszczem. Istniał on w okresie Rusi wielkoksiążęcej, ; prawdopodobnie zburzony był przez mongołów. Pierwsza wzmianka o nim napotyka się w hramocie metr. Józefa Sołtana z 1504 r, , ale już go wtenczas nie było, tylko tak zwaną gnilecką ziemię tenże metropolita oddał był mo nasterowi wydubickiemu. W innym zaś dokumencie z 1610 powiedziano uroczyszcze nazwane Gnileczyzna, na którem miejscu i uroczyszczu był monaster założenia sw. Przeczy stej, nazwanej Gnilecką, zdawna do metropolii kijowskiej i do ihumeństwa wydubickiego należący i przysłuchujący, który od wielu lat przez nieprzyjaciela Krzyża świętego będąc opustoszony i splądrowany aż do cza su tego pusto stoi, którego i na ten czas ruiny murowane są jasnymi i widomymi znakami. Maksymowicza Kiewlanin r. 1841, str. 47. Edward Rulikowski. Leśniki po rusku Lisnyki, wś w pow. brzeżańskim, 5 kil na zach. od sądu powiat, i urzędu poczt. w Brzeżanach. Na płn. zach. i płn. leży Łapszyn, na wsch, przedmieścia Brzeżan Siółko, Miasteczko i Adamówka, na płd. Raj, na zach Kurzany część wsi zwana Brzeżanką. Środkiem obszaru płynie od zach. na wsch. pot. Płynaj, dopływ Złotej Lipy i zabiera od lew. i praw. brzegu kilka strug małych, płynących w tym samym kierunku. W dolinie potoku leżą we wsch. stronie obszaru zabudowania wiejskie, na płd. zach. od nich Manasterak al Monastyrek, 340 m. , niegdyś klasztor, dziś kaplica. W zach. części obszaru leży las Grabnik a na granicy Kurzan Śnigórka 434 m. ; w części płn. las Nadgórna Brzezina i wzgórze Leśniki 419 m. . Włas. wiek. Stanisława hr. Potockiego ma roli orn. 169, łąk i ogr. 61, pastw. 37, lasu 1713; własn. mniej. roli orn. 420, łąk i ogr. 718 pastw. 94, lasu 13 mr. W r. 1880 było 604 mk. w gm. , 48 na obsz. dwora. 80 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. Par. rzym. katol. w Brzeżanach; gr. katol. w miejscu, dek. brzeżański, archidyec. lwowska. Do parafii należy Nadorożniów. We wsi jest cerkiew pod wezw. Wniebowstąpienia Ohr. Klasztor bazyliański stał w odosobnieniu między Leśnikami a Brzeżanami i dla tego nazywano go często monasterem brzeżańskim. Przełożony klasztoru 0. Gedeon był na soborze w Uniowie w r. 1711. Rewizya ihumenów z r. 1728 mówi o tym klasztorze; Monastyr leśnicki pod Brzeżanami bez żadnego prawa, w dobrach JWP Krakowskiego. Stroitelem tara O. Josyf Perebihajło za błogosławieństwem pasterskiem od JW. O. Barlaama Szeptyckiego, postrzyżeniec Litwinowski. Zakonników 4. Później przyłączono klasztor do klasztoru krasnopustyńskiego. Cerkiewka stoi do dzisiaj, na wzgórzu, śród lasu. Raz w rok, na św. Spasa, odprawia się w niej nabożeństwo. Na tę auroczystość zawieszają w dzwonicy dzwony, przechowywane zresztą przez rok cały u stróża cerkiewnego. Koło cerkiewki leży ogromna płyta kamienna, o której podanie mówi, że ją szatan tam zaniósł i pod nią ma swoje siedlisko. U stóp tego pagórka tryska zdrój czystej wody. Jest to początek potoku Leśnickiego. Lu. Dz. Leśniki Leśniki Leśniówka Leśniówka Leśniki Leśniów Leśniow Leśnikowo Leśniki Leśniki Leśniów Leśniowice Leśniów Leśniowice Leśniowka Leśniowka Leśniki, niem. Leschnicken, wś, pow. olecki w Prus. wschod. , st. poczt. Gąski; 1857 r. 71 mk. R. 1562 podaje ks. Olbracht do wiado mości, że Kasper Aulak, starosta siraduński, sprzedał Janowi Leśnikowi z Kukowa 4 włóki boru między jeziorom Kukowskiem a wsią Rydzewem. Ob, Kętrz. ,, 0 ludności polskiej str. 509. Kś. Fr. Leśniki, ob. Lesnicken niem. , pow. fyszhuski. Leśnikowo, zaśc, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , gm. Leonpol, o 34 w. od Dzisny, 3 dm. , 34 mieszk, , z tego 32 prawosł. , 2 katol. 1866. Leśniow al Leśniawa, wś i folw. , pow. będziński, gm, i par. Żarki; odl. 1 1 2 w. od Źarek. Posiada kościół mur, filialny, poklasztorny, 33 dm. , 210 mk. , 342 mr. ziemi włośc, 231 mr. folw. , 32 ziemi do osady młynar. i 6 mr. kościelnej. W 1823 r. było tu 23 dm. , 116 mk. W 1382 r. ks. Wład. Opolski założył tu w lesie kapliczkę Matki Boskiej, przerobioną potem na kościołek murowany. Od 1522 r. połączył par. L. z par, Żarki dziedzic Z. Marcin Myszkowski, Późniejsi dziedzice Ż. Męcińscy sprowadzili do L. karmelitów, ale ci niedługo tu byli, i 1706 r, hr, Józef oddał L. i kilka wsi paulinom jasnogórskim, W 1827 r. parafia była w Leśniowy, a wś należała do klasztoru jasnogórskiego i stanowiła rezydencyą generała paulinów. Zaliczała się jakiś czas L. do dek. lelowskiego. Leśniów, ob. Leszniów. Leśniów, część Tartarowa w Mikuliczynie, pow. nadwórniański. Leśniów, ob. Hreczana. Leśniowice, wieś, folw. i majdan, pow. chełmski, gm. Rakołupy, par. Kumów rus. Rakołupy. W 1827 r. odróżniano L. pliskowskie 3 dm. , 14 mk. i L. rakołupskie 23 dm. , 96 mk. Leśniowicki majdan miał 12 dm. , 68 mieszk. Leśniowice po rusku Lisnowyczi al. Lisnewyczi 1. wś w pow. gródeckim, 11 kil na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Gródku pode Lwowem, 6 kil na płn. zach. od najbliższej stacyi kolejowej w Kamienobrodzie, Na wsch. leży Dobrostań, na płd. wsch. Rzeczyczany, na płd. zach. Tuczapy, na zach. Mużyłowice, na płn. zach, Berdychów, na płn. Mołoszkowice 4 ostatnie wsie w pow. jaworowskim. Wieś przepływa nastający tutaj pot. Hnojeniec ob, , dopływ Szkła, od płd. wsch. na płn. zach. Po obu bokach potoku leżą rozrzucone zabudowania wiejskie. Na zach. od wsi leży na granicy Mużyłowic folw. Janówka al Janówek, Na płd. granicy obszaru wznosi się najwyższe wzgórze do 303 m. Włas. więk. ma roli orn, 780, łąk i ogr. 170, pastw. 18, lasu 79; włas, mniej. roli om. 641, łąk i ogr. 116, pastw. 93, lasu 2 mr. W r. 1880 było 913 mk. w gminie, 48 na obsz. dwors. obrz. gr. katol z wyjątkiem stu kilkunastu rzym. katol. . Par, rzym. katol. w Rodatyczach, gr. katol w Mołoszkowicach. We wsi jest cerkiew i dwór. 2. L. , wś w pow. lwowskim, 18 kil aa płd. zach. od Lwowa, 8 kil na płn. od sądu powiatowego w Szczercu, 5 kil. na płd. zach. od stacyi kolejowej, telegr. i urzędu poczt. w GlinnieNa waryi. Na płn. wsch. leży Glinna, na wsch. Pustomyty, na płd. wach. Siemianówka, na płd. Seredyca, na zach. Mostki z Malinówką i Polanka. Płn. narożnik przypiera do wsi Stawczan w pow. grodeckim. Wzdłuż grani cy płn. wsch. płynie od płn. zach. na płd. wsch. pot. Stawiska, zwany w dalszym biegu Stawczanką, dopływ Szczerka. Dolina poto ku podmokła. Celem jej osuszenia przekopa no kilka rowów. Na płd. od tej podmokłej doliny leżą zabudowania wiejskie, a na płn. wach. od nich, na granicy Pustomyt, grupa do mów Wyderka. W płd. części obszaru wzno si się wzgórze Leśniowice do 304 m. , a na rożnik płd. zach. zajmują lasy Dębina na płn. a Brzezina na płd. Włas. więk. ma roli ornej 337, łąk i ogr. 408, pastw. 12, lasu 668; włas. mniej. roli ornej 811, łąk i ogr. 169, pastw. 98 mr. Według spisu z r. 1880 było 833 mk. w gminie, 35 na obsz. dwors. 140 obrz. rzym. katol, reszta gr. katol. . Par. rzym. katol w Nawaryi, gr. katol. w Pustomytach. We wsi jest cerkiew, szkoła etat, jednokl, folw. , leśniczówka i młyn. L. były gniazdem rodziny Leśniewskich herbu Gryf ob. Rkp. Ossol. Nr. 1825. W r. 1396 rozstrzygnął Jan z Tarnowa, kaszt. i ssta lwowski, spór między Dymitrem Wieczerzą z Leśniowic i rządcą kościoła św. Jana we Lwowie na ko rzyść ostatniego. Ob. Akta grodz. i ziem. , t, II, str. 36. Lu Dz. Leśniowka, wś, pow. kielecki, gm. Mniów, par. Grzymałków. Leśniowka 1. wś, pow. krośnieński, na zach. od Chorkówki ob, ma 348 mk. i kasę pożyczkową gminną z kapitałem 460 zł. Graniczy na zachód z Faliszówką; na płn. ma las Kamienną górę a na płd. Kamienną. 2. L. , przys. do Stopnicy szlacheckiej, pow. limanowski, leży między tą wsią a Starą wsią. 3. L. Jarzca na Kuziem, os. gajowego koło Birczy starej, pow. dobromilski, 4. L. Szackiego, os. gajowego koło Woli Korzenieckiej, pow. dobromilski. Leśniówka, rzeczka w pow. będzińskim, gm. Żarki, płynie pod folw. Żarki. Leśniówka, potok, wypływa w obr. gm. Kóz, w pow. bialskim, z lasu Kozami zwanego, płynie na północ przez obszar Kóz, koło chat Flakami zwanych, następnie przez obszar Lesnyc Leśniowskie gm. Kęt na północny wschód i poniżej Podle sia kęckiego uchodzi z lew. brzegu do Soły. Długość biegu 6 kil. Br. G. Leśniowskie, przedmieście miasta powiat. Brody, Leśniowski potoka potok, wypływa w obr. gm. Godowy, w pow. rzeszowskim, płynie na południe przez obszar Godowy następnie Ży znowa, gdzie, na północnej jego granicy z Jawornikiem, zwraca się na wschód, a przyjąwszy z lew. brzegu Goczerowski potok ob. , przyjmuje kierunek południowy i we wsi Łutczy wpada z praw. brzegu do Stobnicy po 7 kil biegu. Nad lewym jego brzegiem wznosi się góra Łutcza 448 m. . Br. G. Lesnischdorf dok, ob. Leśna wieś. Leśniszki, pod Wilnem, ob. Lesiszki Lesnitzbach niem. , dopływ rz. Opy na Szląsku pruskim. Leśno, ob. Leszno, Leśne, Leszczynek. Leśno, łotew. Skuszkowa, wś w pow. rzeżyckim, parafii drycańskiej. Por. Drycany. Leśno, folw. szlach, , pow. dziśnieński, 3 okr. adm, , o 57 w. od Dziany, 1 dm. , 6 mk. katol. Leśno 1. al. Leszno, w dokum. krzyżackich Leyste, ryc. dobra i wś włośc. parafialna, pow. chojnicki, między dwoma jeziorami małem i wielkiem Lubowem al. Lubaniem, z których wypływa struga Zbrzyca, w okolicy lesistej i piaszczystej, przy granicy pow. kościerskiego i przy bitym trakcie chojnickokośoierskim. Obszaru obejmuje mr. 8579, bud. 72, dm. 26, katol. 300, ew. 12 Parafia i szkoła w miejscu, poczta Brusy. Dobra rycer. osobno dla siebie liczą obszaru roli ornej hekt. 468, łąk 152, pastw. 329, lasu 967, nieuż. 41, wody 104, ogółem obszaru hekt 2062; dziedzic Paweł Sikorski. Odbywają się w L. 3 jarmarki doroczne na bydło, konie i kramne. Także poczta jest tu w ostatnim czasie urządzona. R. 1354 Winryk von Kniprode, mistrz wielki krzyżacki, zapisuje na dziedziczną własność prawem chełmińskiem 40 włók w Leyste Leśno i jezioro małe Lubowo Dytrykowi w granicach jak są oznaczone. Wielkie jezioro Lubań dla siebie zatrzymujemy. Za to służbę Dytryk czynić nam będzie w wojnie zbrojno i koniem; także i do budowy zamków i t. d. dopomoże. A że tam role skąpe, miasto płużnego dadzą nam co rok od włóki po korcu owsa, także i biskupowi powinność swoję uczynią. Za polskich czasów dobra L. leżały w star. tucholskiem; lustr. tegoż star. z r. 1570 pisze We wsi L włók 4 pustych, są 2 karczmy i ogrodn. 5 scil oprócz dóbr szlach. . R. 1664 czytamy W L, jest włók 40, sołt. 4, prob. 4, na co prawo pokazali krzyżackie jure haereditatis otrzymane, które król J. M. Wład. IV konfirmował r. 1636; lemańskich włók 3, prawo na lomaństwo od Jana Kazim, konfirmowane r. 1652 pokazali, czynszu dają zł. 137. Dwaj sołtysi i 4 karczmarzy lesińskich zobo wiązani są odbywać razem z drugimi podług przepisanej kolei straż leśną w barci i puszczy lisińskich. Roku 1686 posiadacz Jezierski. Kościół nowy drewn. zbudowany tu r. 1710, był zdawna jako filialny przyłączony do Brus i dopiero w r. 1859, po restyticyipierwotn o systemu parafialnego, na nowo jako parafialny odłączony dekretem z d. 10 lutego, najwięcej za staraniem Jerzego Jeszkiego, sufragana cheł mińskiego. Parafia losieńska liczy dusz 2748, kościół tytułu św. Krzyża, patronatu rządowego, ni wiadomo kiedy fundowany albo konsekrowany. Przy nim szpital dla 4 ubo gich, bractwo trzeźw. od r, 1861. Wsie paraf Leśno, Orlik, Lamk, Główczewice, Warsin, Kaszuba, Widno, Laska Stara, Laska Nowa, Rolbik, Kruszyn, Paszyn, Wiadorp, Peplin, Skoszewo, Skoszewko, Zwangshof, Lędy, Wysoka, Kłoniecznioa, Trzobuń, Raduń, Dunajki. Szkoły katol w Leśnie dzieci katol. 77, nau czyciel jest zarazem organ. ; w Trzebuniu 78, Windorpie 84, Widnie 55, Raduniu 67. Ob. Odpisy Dregera, ręk. w arch. w Peplinie, str. 106; Odpisy przyw. tuchol. , ręk. z Belna, str. 59. Szemat. dyec. chełmińskiej, str 289. 2. L. , por. Goręcin i Koronowo. Kś. F. Leśnogóra, ob. Leśnagura. Leśnogród, ob. Stołpów. Lesnoje ross. , ob. Leśne. Leśnowo, folw. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 43 w. od Dzisny, 1 dm. , 4 mk, katol 1866. Leśnowola ob. Lesznowola. Leśny. T. n. osadę wymienia Łaski Lib. ben. I, 398 w par. Niemysłów. Leśny, zaśc. szlach. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 65 w. od Dzisny, 1 dm. , 9 mk, , z tego 4 prawosł. , 5 staroobrz. 1866. Leśny, mały zaśc. w południowej stronie pow. bobrujskiego, w okr. polic. hłuskim; ma jedne osadę, miejscowość głucha, poleska. Leśny 1. pod Pogrzybowem, leśnictwo, pow. odolanowski, 1. dm. , 12 mk. , należy do dom. Pogrzybowa. 2, L. pod Męmp0zymm, leśnictwo, pow. odolanowski, 4 dm. , 53 mk. , należy do dom. Pogrzybowa. 3. L. pod Sulisławem, leśnictwo, pow. odolanowaki, 1 dm. , 6 mk. , należy do dom. Pogrzybowa. 4. L. . leśni ctwo, pow. odolanowski; 1 dm, , U mk. ; należy do dom. Szczury. M. St. Lesnyc dok. , ob. Lissa niem. . Leśny cel, karczma w Urłowie, pow. złoczowski, na zach. krawędzi lasu Chorostowca. Leśny dom, folw. , pow. krobski, 1 dm. , 6 mk. ; należy do dom. Golejewka. Leśny folwark, folw. i karczma, pow. Lesnitzbach Lesnischdorf Lesnoje Lessow wsohowski, po niem. Waldheim. Porównaj Lesoki, niem. Lassaken, wś w pow. słupskim na Pomorzu. Lesowa al. Lasowy, część Obroszyna, pow. gródecki. Lesowicze, wieś, pow. taraszczański, na wzgórzach i śród jarów zabudowana, nad rz. Kotłuj, o 4 w. od m. Taraszczy odległa. L. według podania ludowego znajdować się mają na zgliszczach miasta Sambora. Miało to być bardzo dawne miasto; jest na tem uroczysku ślad zamczyska i długie wąskie podziemne lochy. Nazwisko dawnego miasta, mówi Michał Grabowskie niektórzy wyprowadzają odboru Sam bór. Inni znowu od galicyjskiego Samboru. Wiadomo, że w. ks. Jarosław, pokonawszy r. 1051 wiele miast czerwińskich, mieszkańców Lechickich osadził nad Rosią, którzy też za czasów Nestora tam byli. Być więc może, że Samborzanie czerwonoruscy nazwali nowę swoją siedzibę imieniem dawnej. Jest też tu wielu włościan, nazywających się Samborami. Ukr. dawna i teraźn. , str. 79. L. zaś dzisiejsze stosunkowo dość późno się osiedliły, albowiem w lustracych z r. 1612 i 1622 sstwa białooerkiewskiego, w obręb którego wchodziły, nie ma jeszcze mowy o nich. Nazwisko zaś swoje nie od lasu, jakby się zdawało na pozór, ale otrzymały prawdopodobnie od nazwiska bojarów białocerkiewskich Lesiewiczów, którym król Zygmunt III nadał był w 1611 r. Taraszczę, z obowiązkiem służby wojennej Lustr. sstwa białocerk. r. 1616. Lesiowicze przeto, jako posiadacze Taraszczy, mogli tu mieć swoją pasiekę lub futor, który, ich imieniem nazwany, z kolei, jak się to działo zazwyczaj, na wioskę się zamienił. Ale w 1622 r. Mikołaj Lesiowioz już się był od służby wojennej uchylił i w końcu do kozaków zaporoskich przyłączył Aleks. Jabłonowskiego Zródła dziejowe t. V, str. 189. W skutek czego musiał i posiadłość lenną utracić. Następnie, gdy z białocerkiewskiego sstwa Taraszoza na osobne wykształciła się sstwo, to i L, , jako jej attynencya dzieliły t nią jednakowe losy. Katarzyna II, emigrantowi holendrowi, bar. Hogierowi darowała sstwo taraszczańskie, i tenże w 1820 r. L. odprzedał hetmanowej Branickiej. Dziś istnieje tu jedna cerkiew, z drzewa w r. 1797 zbudowana na miejscu dawnej dźwigniętej w 1731 Mieszkańcy opowiadają, że gdy po tak zwanym zhonie ludność ukraińskaj, zapędzona za Dniepr, napowrót do polskiego powróciła kraju, to lesowiczanie też, do opuszczonych swych przed laty powróciwszy zagród, zastali, dokoła cerkwi pustej, porośnięty, dziki las. Na przestrzeni kilku wiorst, na urwistych zboczach gór, śród jarów głębokich, otoczone majem sadów, porozrzucały się w nieładzie szeregi chat wieśniaczych. Są tu ulice a raczej ścieżki tak spadziste i przykre, że niedostępne dla wozów. Z wyżyn na wertepy gór, na kręty łańcuch jarów, widok zachwycający. Wś składa się z dwóch górami rozdzielonych części Siedleckiej słobody i Potoki. Dokoła wsi ciemnieją łany sławnego ukraińskiego czarnoziemu. Rolnictwo znaczną część rąk zatrudnia. Pełno tu sadów owocowych, a w nich pełno uli. Są pasieki, które liczą do 90 pni. Część wsi zwana Potoka słynie wyrobem garnków. Na jarmarkach w Taraszczy, Bojarce, Rokitnej, Stawiszczach, Białejcerkwi zawsze można spotkać garncarzy z L. Lesowiczanie prowadzą też handel białą gliną, którą wydobywają w Wesołym Kącie i sprzedają w m. Taraszczy garniec po 3 kop. , Zajmują się również tkactwem. Mieszkańców obojej płci 3104. Leżące mogiły na gruntach sąsiedniej wioski Mikołajówki, gdzie znaczna ilość ich, w jedne prawie kupę zebranych, bo kilka kroków jedna od drugiej odległych, zdają się ukazywać miejsce jakiejś wielkiej bitwy. Jeżeli tak jest istotnie, a nie są te mogiły raczej jakimś starożytnym pogańskim cmentarzyskiem, epokę tej bitwy odnieść należy do wielkiej starożytności, bo przeszłego stulecia las na tem samem rósł miejscu. Leżą te mogiły o 4 wiorsty od wsi L. , o 3 od wału atamańskiego, o 8 od wałów m. Taraszczy. Atamański zaś wał poczyna się w odległości 7 w. od Taraszczy, w lesie do tego miasta należącym, przechodzi następnie przez las mikołajowski i kończy się przy wsi Chreszczate jary. Długości ma wiorst 2. Ob. Ukraina dawna i teraźn. , str. 76 i 80. Edward Rulikowski. Lesowitz dok. , ob. Lehsewitz. Lesowskaja st. poczt. ross. , ob. Rachny Lasowe. Lessacken niem. al. Lesaki, pow. słupski. Lessecht dok. , ob. Lassoth. Lessen niem. , ob. Łasin i Leśna wieś. Lessen i L. Leitwarren, dwie wsie, pow. nizinny, st. p. Neukirch. Lessen niem. , wś i dobra, pow. zielonogórski na Śląsku, ma kościół paraf. katolicki. Lessendorf dok. , ob. Leśna wieś. Lessendorf niem. , 1419 r. Lessindorf, wś i dobra, pow. kożuchowski, par. Zölling, Lesseniza. Tak się zwała przed r. 1406 wś Hermsdorf, pow. nissański. Lessensee dok. , ob. Łasińskie jezioro. Lessewicz dok. , ob. Leschwitz. Lessin dok. , ob. Łasin. Lessindorf dok. , ob. Lessendorf. Lessnau niem. , pow. wejherowski, ob. Leśniewo. Lessnicz, ob, Lesznica. Lessoth dok. , ob. Lassoth. Lessow, ob. Lissa. Lesowitz Lesowa Lesowicze Lesowskaja Lesaki Lessecht Lessen Lessendorf Lesseniza Lesoki Lessensee Lessin Lessewicz Lessindorf Lessnau Lessnicz Lessoth Lesoki Leswitcz Léssovie polonicalis Leszczańce Leszczak Leszcza Leszcz Leszak Lesuny Lestyine Lestin Lesten Lessovie Lessovie polonicalis dok. , ob. Lis. Lesten niem. , dobra, powiat tukumski w Kurlandyi ob. , par. Neuenburg. LestinSee niem. , jedno z jezior źródłowych rz, Abawy w Kurlandyi ob. . Lestyine, ob. Lesztine, Lesuny, ob. Lisuny. Lesuny al. Lisuny, wś w zach. strome pow. mińskiego, w gm. pierszajskiej, tuż przy gra nicy pow. oszmiańskiego. ma osad 10, miejsco wość wzgórkowata, A. Jelski. Leswitcz dok, ob. Lehsewitz. Leszak 1. niem. LeschackMühle, młyn, pow. ostródzki, w Prusach wsch, , należący do dóbr ryc, Grzybinami zwanych Gr. Grieben. E. 1857 mk. 24; st. p. Dąbrówno. W najno wszym urzędowym spisie z r. 1872 nie ma tej osady. 2. L, , ob. Lesiak. 3. L. , niem. Leschack, osada do dóbr Saczepankowo, pow. ostródzki. Kś. F. r Leszcz, przedm. Pińska, z b. klasztorem, w którym Wojsiełko syn Mendoga przyjął w XIII w. chrystyanizm i mnichem został. Miał założyć ten kościół Włodzimierz W. w X w. Najdawniejszy to klasztor wsch. obrz. na Litwie, skasowany 1839 od 1603 unicki. W pobliżu kurhan zwany, . Mogiłą Mendoga Por. Pińsk. Leszcz, dom. , pow. inowrocławski, 1750 mr. rozl; 8 dm. , 140 mk. ; 34 ewan. , 106 kat. ; 77 analf. Poczta, tel. i st. kol. żal w Złotnikach o 4 kil Własność p. Więckowskiej Czyt. Kod. dypl pol II, 155. Leszcz, niem. Heiselecht, wś, pow. niegdyś dąbrowiński, teraz ostródzki, przy granicy pow. nidborskiego i lubawskiego, nad jez. dąbrowińskiem al. W. Dąbrowa. blisko miasta Dąbrówna. Wś L. zawdzięcza swój początek możnej kiedyś rodzinie polskiej Leskich, w pow. toruńskim w Leszczu gniazdo swoje familijne mających, od których także imię swoje wzięła. Pierwszym jej założycielem jest Piotr Leski, który z dwoma towarzyszami zaludnił skolo nizował całe niemal podówczas puste po Prusakach sstwo dąbrowińskie, dziś znaczna część pow. ostrodzkiego i nidborskiego w wami wtedy saskiej. R. 1321 Fryderyk von Wildenberg, mistrz ziemski pruski, nadał panu Piotrowi z L. , Heinamanowi z Bażyn czyli Wądzyna Baysin, Wansen i Konradowi jego bratu, w uznaniu zasług ich i ich rodziców, 1440 włók w ziemi saskiej na prawie chełmińskiem. Włóki te leżą nad rzeką Wkrą ku januszkowskiemu jezioru Junischkau, Junniskau i Szkotówce, 2 mile wzdłuż i 2 mile wszerz. Granice od miejsca nad Wkrą 60 sznurów poniżej ujścia strumyka Sienica Scheynitz wzdłuż Wkry aż do wyjścia jej jeziora Pancerz, stąd do oznaczonego miejsca między eziorami Dąbrowem a Dąbrówkiem, do miejsca gdzie Saminieo wpada do Dąbrowa. Oprócz Pancerza i Dąbrowy wszystkie inne jeziora i wody śród podanych granic są ich własnością, W których wolno im łowić bobry na wła sny użytek, z wyjątkiem jednak strumyków Wkra i Saminiec. Jeżeli lokować będą wsie na prawie pruskiem. mają je przy tem prawie zostawić i według niego sądzić, tak jak zakon czyni z swoimi Prusakami. Piotr, Heineman i Konrad zobowiązani są do 6 służb w całej zbroi na koniach opancerzonych, licząc jednę służbę konną od 80 wł. czyli 6 od 480; od ka żdych 40 wł. po nad tę liczbę mają czynić jednę służbę w lekkiej zbroi, a to wszystko na własny koszt bez wynagrodzenia szkody prze ciw wszelkim nieprzyjaciołom w granicach ziemi saskiej i pomezańskiej. W razie zaś bontu lub gdyby nieprzyjaciel pustoszył ziemia krzyżaokie, mają oni służyć na krzyżaków koszt i ich szkodę Ponieważ dobra wymienione leżą w puszczy, uwalnia je mistrz ziemski krzyżacki od wojennych służb na lat 20. W granicach powyżej opisanych 1440 wł. powstały następne wioski Leszcz, Grzybiny, Grzybinki, Brzeźno, Uzdowo, Wilamowo, Sławkowo, Lindenowo, Ruszkowo, Mosznica, Jankowice, Gąsiorowo, Kalborn, Szuwałdek, Łogdowo, Ostro wite, Ulnowo, Turowo, Browina, Osiekowo, Gardyny, Kownatki, Siemianowo, Kamionki, Dziurdziewo, Wierzbowo, Sztymbark, Grunwald i Sarnin. R. 1374 Hanusz z L. jest sędzią ziemskim ostródzkim, a Piotr z L. osadził r. 1399 lemana w Kłęczkowie. W środku XV w. siedzą na zamku leskim Bażyńscy. W pier wszej połowie XVII w. są tu Kępscy. Roku 1648 piszą się własnoręcznie Jan Olbrycht a Schierstet spolszczony więc, jak widać, da wniejszy niemiec, dziedzic Heseleeh al Le szcza. Ob. Kętrz. , Ludnośćpolska w Prus. 292, 293 i 294. Kś. F Leszcz, ob. Leszcze. Leszcza al Lesica dok. , nazywała się kie dyś wś na lew. brz. Wisły, opodal wsi Gorzędzieja i Słońca położona, w pow. starogródzkim. R, 1280 i 1282 książę pomorski Mestwin II zapisał tę wś na własność biskupowi płockiemu Tomaszowi. Obecnie od dawnych czasów nic o tej wsi nie wiadomo Por. Perlbach, Pommer, Urkundenbuch. Kś F. Leszczak, pot. górski, wytryska w obrębie gm. Libuhory, w pow. Turka, z pod Kruhłego Szołodyańskiego 874 m. ; płynie na płn. przeważnie łączkami i wpada praw. brz. do Libuhorki, dopływu Stryja, . Długość biegu czyni 3 kil Br G. Leszczak, ob. Lesiak. Leszczańce po rus. Liszczyńce, wś w pow. buczackim, 10 kil na płd. od urzędu poczt. w Buczaczu, 10 kil na płn, wsch od sądu powiat. w Potoku Złotym. Na płn. zach. i płn. leżą Soroki, na płn. wsch. Pomorce, na wsch. Zaleszczyki Małe i Jazłowiec, na płd. Rusiłów i Sokołów, na zach. Zubrzec. Wzdłuż granicy wsch. płynie krętym biegiem od płn. na płd. Strypa, dopływ Dniestru. Do niej wpada w obrębie wsi kilka małych potoków, płynących od zach. na wsch. Nad najznaczniejszym z tych dopływów leżą zabudowania wiejskie w płn. stronie obszaru. Na praw. brz. Strypy leży las Koszarki w całej wsch. stronie obszaru. W stronie płd. leżą niwy Seredni horb. Na Rudzie i Na Łysej górze. Najwyższe wzniesienie czyni tutaj 382 m. Własn. więk. ma roli or. 478, łąk i ogr. 50, past. 37, lasu 1019 mr. ; własn. mniej. roli or. 925, łąk i ogr. 275, pastw. 28, lasu 20 mr. W r. 1880 było 869 mk. w gminie, 66 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. Par. gr. katol. w Sorokach. We wsi jest cerkiew, szkoła fil, dwór, gorzelnia i młyn. Leszczanka 1. wś. pow. łukowski, gm, Jakusze, par, Trzebieszów. Ma 32 dm. , 230 mk. , 945 mr. ziemi, w tem nadane 3 os. , 18 mr. ziemi. W 1827 r. 34 dm. , 167 mk. 2 L. , wś włośc, pow. radzyński, gm. Żerocin, par. gr. rus. Witoraz. W 1827 r. 16 dm. , 99 mk. par. Biała; obecnie 19 dm. , 151 mk. , 364 mr. 3. L. , wś, pow. chełmski, gm. Pawłów. Leszczanka, folw. pryw. , nad strugą t. n. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 7 w. od Szczuczyna, 45 mk. 1866. Leszczanka al Leszczynka, wś w pow. nowogródzkim, nad rzeczką Leszczanką, w gm. wsielubskiej; ma os. 13, grunta i łąki dobre. Leszczanka al. Leszczyńska, rz. w pow. nowogródzkim. poczyna się w moczarach za wsią Słoczwą i ma nazwę najprzód Słoczwy, lecz przyjąwszy w siebie wody rzeczki Trościenicy, odtąd nazywa się Leszczanką, płynie w kierunku zachpłn. około w. 10 i opodal wsi Zieuiewicze wpada do rz. Plisy z lewej strony. Leszczańska Wólka, wś, pow chełmski, gm. Żmudź, par. Kumów rus. Leszczany. W 1827 r. miała 23 dm. , 90 mk. Leszczański majdan w 1827 r. 12 dm. , 59 mk. Leszczański potok, nastaje na obszarze gm. Sorok, w pow, buczackim, niedaleko granicy tejże gminy z gm. Leszczańoami, z pod wzgó rza Czarnych lasów 393 m, a u północnych podnóży góry Kruhego 408 m. ze stawków bagiennych; płynie na wsch. przez obszar Leszczaniec, następnie środkiem tejże wsi, tworząo łuk wygięty ku płn. i zwraca się w dol nym swym biegu na płd. wsch. i po 6 3 4 kil. biegu uchodzi do Strypy z praw. brz. Nad lew. brzegiem rozpościera się lesiste wzgórze Ko szarki, a od płd. Seredny horb. Br. G. Leszczany, wś, pow. chełmski, gm. Żmudź, par. Kumów. Posiada cerkiew paraf. dla ludności rusińskiej, gorzelnię produkującą za 50000 rs. rocznie i cegielnię. W 1827 r. miały 44 dm. , 193 mk. Cerkiew paraf. należała do gr. unickiego dek. dubieńskiego, 1834 r. spłonęła, 1838 odnowiona. Dobra L. składają się z folwarków L. Górne i L. Dolne, os. mły narskiej Wołosów, wsi L. , Koczów, Wólka Leszczańska, Krasne, Turowiec, Aloizów, Te resin, Wygnaniec; od rz. Bugu w. 14; wła sność Leopolda hr. Poletyłło. Rozległość wy nosi mr. 3012 folw. L. Górne grunta orne i ogrody mr. 657, łąk mr, 58, pastwisk mr. 3, lasu mr. 1655, nieużytki i place mr. 40, razem mr. 2413, bud. mur. 4, z drzewa 25, płodo zmian 5, 6, 7 i 9polowy; folw. L. Dolne grun. orne i ogr. mr. 201, łąk mr. 230, pastw. mr. 6, lasu mr. 127, nieuż. i place mr. 35, razem mr. 599, bud. mur. 1, z drzewa 12, płodozmian 5, 6, 7 i 9polowy. Gorzelnia, dwa młyny wo dne, wiatrak, cegielnia, pokłady torfu, kamie nia wapiennego i marglu. Wś L. osad 83, z grun. mr. 1327; wś Koczów oś. 26, z grun. mr. 430; wś Wólka Leszczańska os. 33, z grun. mr. 716; wś Krasne os. 39, z grun. mr. 768; wś Turowiec os. 23, z grun, mr. 600; wś Aloizów os. 32, z grun. mr. 383; wś Teresin os. 30, z grun. mr. 380; wś Wygnaniec os. 30, z gruntem mr. 530. Br. Ch. Leszczatka, wś nad rz. Bogutówką, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 64 w. od Oszmiany, 4 dm. , 23 mk. , z tego 17 prawosł. , 6 katol. 1866. Leszczatów po rus. Leszczatiw, wś w pow. sokalskim, 16 kil. na wsch. od sądu powiat. w Sokalu, 7 kil. na płn. wsch, od urzędu poczt. w Tartakowie. Na płn. leżą Łuczyce, na zach. Bobiatyn, na płd. Laszki i Smyków, na wsch. Matów 3 ostatnie miejscowości w gub. wołyńskiej, w pow. włodzimierskim. Wzdłuż granicy płd. płynie pot. Załyżna al. Karbów, ob. , dopływ Bugu, od wsch. z Matowa na zach. do Bobiatyna. Od praw. brz. zasila go mała struga, płynąca od płn. wsch. na płd. zach. Dolina pot. podmokła. Na praw. brzegu potoku leżą zabudowania wiejskie w płd. części obszaru. W płn, lesistej stronie wznosi się Horawec do 258 m. i Lisiejamy do 257 m. Własn. więk. Szymanowskich ma roli or. 309, łąk i ogr, 62, past. 1, lasu 510 mr. ; własn. mniej. roli or. 448, łąk i ogr. 161 mr. W r. 1880 było 303 mk. w gm, , 53 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilkudziesięciu rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Tartakowie, gr. katol, w Bobiatynie. We wsi jest cerkiew i szkoła niezorganizowana. Lu. Dz, Leszczawa 1. Dolna po rus. Liszczawa dilna al. doliszna, wś w pow. dobromilskim, 28 kil. na płn. zach. od Dobromila, tuż na płd, zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Birczy 18 kil. na płn. wsch. od najbliższej stacyi kolej w Załużu. Na płn. zach. leżą Dobrzanka i Malawa, na płn. wsch. Bircza i Wola Korze Leszczatów Leszczatka Leszczany Leszczański Leszczańska Leszczanka Leszczanka Leszczawa niecka, na płd. L. Górna, na płd. zach. Leszczawka. Środkiem obszaru płynie, od płd. z L, Górnej na płn. do Birczy, pot. Stopnica al. Stupnica, dopływ Sanu, łukiem lekko na zach. wygiętym, i zabiera w obrębie wsi kilka małych potoków, z których najznaczniejszy Leszczawka od lew. brz. Płd. zach. część obszaru przepływa poi Bziany, uchodzący w L. Górnej również od lew. brz. do Stopnicy. Płn. wsch. część obszaru zajmuje las Kiczera al. Kiczora. W płd. jego części wznosi się na granicy L. Górnej wzgórze Kiczorka do 491 m. a w części płn. Bolowice do 417 m. W płd. zachod, stronie obszaru dochodzi najwyższe wzniesienie w Kiczarach Czarnych 481 m. W dolinie Stopnicy leżą zabudowania wiejskie cerkiew niedaleko ujścia Loszczawki 298 m. . Przez wś idzie droga wiodąca z Birczy na Tyrawę Wołoską do Załuża. Własn. więk. ma roli or. 428, łąk i ogr. 14, past. 172, lasu 681 mr. ; własn. mniej. roli or. 986 łąk i ogr. 86, past. 371, lasu 20 mr. W r. 1880 było 746 mk. w gm. , 52 na obsz. dwor. 500 obrz, gr. kato. , reszta rzym. katol. . Par. rzym. katol. w miejscu, należy do dekan. dobromilskiego a dyec. przemyskiej. Założył ją w r. 1547 Jan z Humnisk Humnicki, ówczesny dziedzic. Kościół drewniany, postawiony r. 1739, konsekrowany 1743 p. wez. 8. Jana Chrzciciela. Do parafii należą wsie Brzeżawa, Dobrzanka, L. Górna, Leszczawka, Łomna i Malawa. Parafia gr. katol. w L. Górnej. We wsi jest cerkiew pod wez. św. Michała, młyn, tartak, dwór i folwark. 2. L. Górna po rus. L. hirna, al. horiszna, wś w. pow. dobromilskim, 26 kil na płn. zach. od Dobromila, 7 kil. na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Birczy, 16 kil na płn. wsch. od najbliższej st. kolej. w Załużu. Na płn. zach. leży L. Dolna, na wsch, Łomna, na płd. Trzcianiec, Roztoki i Kuźmina, na zach. Leszczawka. Srodkiem obszaru płynie z Trzciańca od płd. wsch. do L. Dolnej na płn. zach. , potok Stopnica, zasilony licznemi strugami od lew. i praw. brzegu. Najwyżej, do 578 m. , wznosi się wzgórze Bziany na krańcu płd. na granicy Kuźminy. W zach. stronie leży las Bziany, w stronie płn. wsch. las Kiczora, Lesista jest także kończyna płd, W dolinie Stopnicy leżą zabudowania wiejskie. Część Wsi zwie się Stupnicą, jedna grupa domów Borsukowcem a druga Rebercem. Własn. więk. ma roli ornej 469, łąk i ogr. 33, pastw. 52, lasu 828 mn Własn. mniej. roli or. 922, łąk i ogr. 62, past. 194, lasu 37 mr. W r. 1880 było 842 mk. w gm. , 35 na obsz. dwor. 140 obrz. rzym. kat. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w L. Dolnej, Leszczawce i Kuźminej. We wsi jest cerkiew paraf. pod wez. ś. Michała. Lu. Dz. Leszczawka po rus. Liszczawka z Rosuszką, wś w pow. dobromilskim, 28 kil na płn. zach. od Dobromila, 8 kil na płd. od sądu powiat i urzędu poczt. w Birczy, 15 kil. na płn. wsch. od najbliższej st kolej. w Załużu. Na płn. zach. leży Dobrzanka, na płn. wsch. Leszczawa Dolna, na wschód Leszczawa Górna, na południe Kuźmina, na połudn. zachód Kreców i Lachawa. Wschodnia część obszaru przepływa od płd. na płn. Leszczawka, lewy dopływ Stopnicy, zasilony licznemi strugami od lew. i praw. brz. We wsch. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie, przeważnie w dolinie Leszczawki i jednego z jej najznaczniejszych dopływów. Część wsi płn. zach, zwie się Rosuszką. Lasy zajmują płd. zach. pas graniczny. Tutaj. na granicy Lachawy, wznosi się najwyższe wzgórze we wsi do 530 m, Wsch. część obszaru przerzyna droga idąca z Birczy na Tyrawę Wołoską do Załuża. Własn. więk. ma roli or. 348, łąk i ogr. 22, past. 49, lasu 283 mr. ; własn. mniej. roli or. 541, łąk i ogr. 48, past. 153 mr. W r. 1880 było 356 mk w gm. , 35 na obsz. dwor. w L. , a 209 mk w gm. Rosuszka 220 obrz. rzym. katol, reszta gr. katol. . Parafia rzym. katol. w Leszczawej Dolnej, gr. katol w Leszczawej Górnej. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Michała i dwór. Leszczawka, pot. , wytryska w obrębie gm. Leszczawki, w pow. dobromilskim, na płd. granicy tejże z gm. Kuźmina. Płynie na płn. , a wszedłszy w obręb wsi Leszczawy Dolnej, zwraca się na wsch. i tutaj powyżej kościoła wpada z praw. brz. do Stopnicy. Źródła leżą 500 m. ujście 298 m. npm. Długośó biegu wynosi 6 kil Br, G. Leszcze 1. por. Leśce. 2. L. folw. i wś, pow. łęczycki, gm, Tkaczew, par. Łęczyca Łaski, Lib, ben. II, 349. Ogólna rozległość folw. wynosi mr. 352, z tych pod pługiem mr. 270, lądowych i błotnych łąk mr. 72; 10 mr. zajmują ogrody, staw i zabudowani; grunta dotąd w szachownicy z włościańskiemi; gospodarstwo 4polowe. Włościanie dawni posiadają w ogóle mr. 65, z tych gruntu orn, 52, łąk błotnych 13 mr. Osady włościańskie są dwojakie, jedne dawniejsze, jest ich 13, każda ma po 4 mr. gruntu om. i po 1 mr. łąki Inne osady powstały skutkiem ukazu z r. 1861, z tych 7 os. po 5 mr. , dwie po 2 1 2 mr. , dwie po 1 1 2 mr. i jedna ma niecałą morgę. Ludność ogólna wynosi 147, z tych męs. 76, żeń. 71, wszyscy wyznania rzym. katol. Przechodzi tędy trakt pierwszorzędny bity z Łęczycy na Gostków, Uniejów i Turek do Kalisza; odl od Łęczycy 1 1 2 w. , od Kalisza 75, od Kutna 22 w. Znajduje się tu na błotach zaniedbana solanka; szukano tu soli w r. 1803 i w r. 1817. Na błotach znajdują się nieprzebrane skarby torfu w najlepszym gatunku. Roku 1827 było 10 dm. , 105 mk. Skorowidz urzędowy wymienia obok wsi L. kolonią L. obrywne. 3. L. , dwie Leszczawka Leszcze Leszczawka Leszczewo Leszczenko Leszczenięta Leszczeniec Leszczeniaki Leszcze wsie i kol. , pow. kolski, gm. Kościelec, par. Białków Łaski, Lib. ben, I, 245, 352, odl od Koła w. 9; 1sza wś dm. 24, mk 219; kol. dm. 23, mk 198, 2ga wś dm. 13, mk. 60 cząstkowi właściciele. W 1827 r. było tul w ogóle 29 dm. , 188 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. z wsiami L, Daniszewo, Police Srednie, Koble, Brzowce i kolonią L. rozległy mr. 938 grunta orne i ogr. mr. 471, łąk mr, 85, lasu mr. 270, zarośli mr. 93, wody mr. 3, nieużytki i place mr. 16, budowli mur. 3, z drzewa 9, płodozmian 7 i 12polowy, gorzelniaj wiatrak, pokłady torfn. Wś L. osad 48, z grun. mr. 193; wś Daniszewo os. 35, z grun. mr. 683; wś Police Srednie os. 46, z grun. mr. 639; wś Koblo os. 9, z gran. mr. 280; wś Brzowce os. 22, z grun. mr, 91; kol L. os. 3, z grun. mr. 450. 4. L. Zielińskiego, wś, pow. kolski, gm. Kłodawa, par. Bierzwienna Długa Łaski. Lib. ben. II, 449, odl od Koła w. 20; dm. 5, mk. 53 i 860 mr. obszaru. 5. L. czyli Łoskie Holendry, kol. , pow. kolski, gm. Kłoda wa, par. Bierzwienna Długa, odl od Koła w. 28; dm. 6, mk 38. Według Tow. Kred. Ziem. folw. L. z wsią L. i Holendry Łoskie, od Ostrów w. 20, od rz. Warty w. 17, rozległy mr. 945 grunta orne i ogr. mr. 570, łąk mr. 51, pastw. mr. 163, lasu mr. 133, nieużytki i place mr, 28, bud. mur. 10, z drzewa 6, płodo zmian l3polowy. Wś L. os. 14 z grun. mr. 19; wś Holendry Łoskie os. 7, z grun. mr. 138. 6. L. , folw. , pow. kolski, gm. Kłodawa, par. Bierzwienna Długa, odl od Koła w. 20; dm. 3, mk, 97. Br. Ch. Leszcze, po lit. Laszczey, wś w pow. kowieńskim, o 49 w. od Kowna, z kaplicą Opatrzności Boskiej, wzniesioną 1789 r. przez obywatelkę Roemerową. Leszcze, wś w pow. kolbuszowskim, pod 50 11 płn. szer. a 39 21 wsch. dłg. od F. , w okolicy o nieznacznych wyniosłościach podnoszących się od 219 do 250 m. npm. pomia ru wojsk. , należy do par. rzym. katol. w Niwiskach, od urzędu poczt. w Kolbuszowy 11 kil odległa. Pos. więk. A. hr. Raczyńskiej ma obszaru 31 roli i 321 mr. lasu; mniej. pos. 452 roli, 72 łąk i ogr. , 67 past. i 35 mr. lasu. Mieszkańców rzym. katol liczy 274. Graniczy na płn. Huciskami, na zach. z Bliznem, na płd. z Kamionką a na wsch. Porębami i Hu tą Przedborską. Mm. Leszcze nad Gopłem, dom. , pow. inowrocławski, 600 mr. rozl; 6 dm, , 101 mk. , wszyscy katol; 60 analf. Poczta w Jerzycach o 1. 2 kil; tel. w Kruświcy o 16 kil; st. kol żel Inowrocław o 31 kil Własność Mlickiego. M. St. Leszcze al Leszcz, dok. Heselecht, takie i po niem. teraz Heselecht, dobra, pow. toruński, przy bitym trakcie chełmińsko toruńskim. Obszar liczy roli ornej hekt. 239, łąk 1, past 6, lasu 61, nieuż. 6, ogółem obszaru hekt. 316; bud. 14, dm. 10, katol 92, ew. 39. Parafia i i szkoła Swierczynki, poczta Toruń. Wś L. oddawna była dobrami szlach. R. 1311 zachodzi Piotr z L. , był on ławnikiem sądu ziemskiego; on to wraz z Heinemanem z Bażyna i Konradem, bratem jego, otrzymał r. 1311 w pow. dawniejszym dąbrowińskim Prusach teraz wschodnich, obszaru 1440 włók, mało wtedy jeszcze uprawnej ziemi, którą polskimi osadnikami zaludnił; założyli oni nie mniej jak 29 wiosek na otrzymanych włókach; głównego tego fundatora Leskiego do dziśdnia przypomina druga wieś tamże założona i tak samo jak rodzinne to pod Toruniem jego gniazdo Leszcz ob. nazwana. Ob. Kętrzyński, Ludność polska w Prusach, str. 228, 291, 294. Za krzyżaków pisali się dziedzice L. z niemiecka von Heselecht, jako i wś ich nazywała się. Za polskich zaś rządów przejęli polskie swoje imię i pisali się Lescy. R. 1600 zachodzi dziedzic tutejszy Maciej Leski, który miał za żonę Sabinę Brzezińską; dzieci pozostawili Marcina, Stefana, Łukasza i Katarzynę Leską. R. 1605 wś L. na 3 działy się rozpadała jeden dwór aula był Gertrudy Ostromeckiej, ur. Dorpowskiej, której mąż Szymon Ostromecki już nie żył; drugi dwór był Feliksa Leskiego, trzeci Marcina Leskiego. R. 1616 miasto Toruń nabyło od Leskiego dobra jego L. , za jaką sumę, nie piszą akta. Po okupacyi wydali toruńszczanie tę wś w wieczystą dzierżawę. W ostatnim czasie nazwali ją tak jak krzyżacy Heselecht. Ob. Kronikę pp. benedyktynek w Toruniu; Wernicke, Gesch. d. Stadt Thorn, str. 272. Kś. F. Leszczeniaki, wś rząd. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 3 w. od Wilna, 5 dm. , 36 mk. katol 1866. Leszczeniec wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Karczmiska, Niedawno na gruntach dóbr Wolica ob. powstała. Dm. 10, mk. 72. Leszczenięta, wś, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 74 w. od Święcian, 10 dm. , 71 mk. katol 1866. Leszczenko, niem. Lissnerdorf, Lissaerdorf, wś, pow. wschowski, w dobrach Leszno ob. . Leszczeszne 1. karczma na obsz. dwor. Roguźno, pow. jaworowski. 2, L, rus. Liszcziszne al Liszczyna, część Siedlisk, pow. jaworowski, i os. gajowego na obsz. dwor. tej wsi. Leszczewo 1. wś, pow. suwalski, gm. i par. Jeleniewo, odl 11 w. od Suwałk; ma 36 dm. , 286 mk. W 1827 r. wś rząd. 33 dm. , 191 mk. 2. L. , wś, pow. suwalski, gm. Hutta, par, Wigry, odl 9 w. od Suwałk; ma 31 dm. , 211 mk. W 1827 r. wś rząd. , 19 dm. , 107 mk. Leszczewo 1. jez. przy wsi t, n. , pow. suwalski, o 12 w. od Suwałk w stronie wsch. , brzegi lesiste, niskie, w części błotniste, zwła Leszcze Leszczeszne Leszcziw Leszczowate Leszczów Leszczna Leszczków Leszcziw szcza od wschodu. Trzy strumienie sprowadzają tu wody kilku drobnych jeziór, znajdujących się śród lasów w stronie wschodniej. Odl. od Suwałk 12 w. , łączy się z jez. Wigry. 2. L, , jez. we wsi. t. n. , pow. suwalski, na płn. od Suwałk, przyjmuje wody pobliskiego jeziorka we wsi Zaleszczewo, swoje zaś odprowadza strumicniem do jez. Szelment. Por. Krzywe, jez. Leszcziw rus. , ob. Liszczów, Leszczków, wś i folw. , nad rz. Opatówką, pow. sandomierski, gra. Lipnik, par. Malice Kościelne, odl 20 w. od Sandomierza. Posiada młyn wodny, 26 dm. , 214 mk. , 745 mr. ziemi, w tem 93 mr. włośc. W 1827 r. 19 dm. , 108 mk. Dobra L. składają się folwarków L. i Go zdawa. Podług wiadomości z r. 1866 rozle głość dominialna wynosi mr. 811. Wś Leszczków os. 21, z grun. mr. 172. Br, CL Leszczków al Leszków po rus. Laszkiw, wś w pow. sokalskim, 13 kil. na płd. zach. od Sokala, 12 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Bełzie, 7 kil. na płd. od urzędu poczt w Warężu. Na płn. leży wś Waręż, aa wsch. MoszkóWi na płd. wsch. Siebieszów, na płd. Wierzbiąż, na zach. Rusin. Płd, część obszaru przepływa od zach. na wach. jedno ramię Broda ob. , dopływu Bugu, zasilone w obrębie wsi potokiem płynącym od płn. na płd. W płd. części obszaru leżą zabudowania wiejskie, a ma płn. od nich folw. i leśniczówka Pasieka. W płn. zach. stronie leży las Kopianka. W stronie płn. wsch. dochodzi jedno wzgórze 271 m. Własn. więk. Hulimki ma roli or. 345, łąk i ogr. 51, past. 57, lasu 386 mr, ; własn, mniej. roli or. 514, łąk i ogr. 108, past. 17, lasu 5 mr. W r. 1880 było 391 mk. w gm. i 54 na obszarze dwor. 190 obrz, rzym. katol, reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Warężu, gr, katol w Siebieszowie. We wsi jest cegielnia. W obrębie wsi są ślady grodu w lesie zwanym Horodyszczyzna, a na polach pozaorywane kurhany, Na łące zwanej Manasterem są ślady dawnego klasztoru bazylianów, Lu, Dz. Leszczna, ob. Leśna, Leszczna al Leśna, lewy dopływ Nurca, prawego dopływu Bugu, Leszczów, karczma na obsz. dwor. Remenów, pow. lwowski. Leszczowate, wś w okolicy górzystej i lesnej pow. Lisko, 505 m. npm. , w poprzecznej dolinie otoczonej od płn. lasami, na wzgórzach sięgających 685 mi, od płd 616 m. npm. ; leży 11. 3 kil na płn. od mta Ustrzyki, ma parafią gr. katol. i szkołę ludową filialną. Liczy 053 mk. , z których 57 przebywa stale na obszarze więk. pos. p. Edmunda Kraińskiego; są oni z wyjątkiem kilku przyłączonych do parafii rzym. katol w Jasieniu, wyznania gr. katol Pos. więk. ma obszaru 577 roli, 18 łąk i ogr. , 72 past. i 705 mr. lasu; pos. mniej 1021 roli, 99 łąk, 229 past. i 2 mr. lasu. Cerkiew gr. katol. i kaplica liturgiczna zbudowana 1861 r. drewniane. Par. gr. katol dyec. przemyska, dek lisiecki, obejmuje przysiołek Maćkową i Maciejową Wolę z ludn. 624 gr. kat. Lasy są bukowe i jodłowe. Graniczy na zachód z Berlikowem, na wsch. z Liskowatem, na płd. z Wolą Romanową. Mac. Leszczówek, wś i os. leś. nad jez. t. n. , pow. suwalski, gm. Hutta, par, Wigry, odl 9 w. od Suwałk; ma 41 dm. , 264 mk. W 1827 r. wś rząd. , 19 dm. , 107 mk. Leszczówek, jez. w pow. suwalskim, przy wsi t. n. Należy do grupy jeziór okalających jezioro Wigry; ma do 60 mr. obszaru i około 60 st. głębokości. Br. Ch. Leszczuny, wś nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 64 w. od Wilna, 10 dm. , 100 mk. katol 1866. Leszczyce, folw. i dom. , pow. inowrocławski, 1028 mr. rozl, 10 dm. , 88 mk. , wszyscy katol; 41 analf. Poczta, tel. , stacya kol żel. w Inowrocławiu o 7 kil Własność Łączyńskiej z Kościelcem. M, St Leszczydół wś, pow. pułtuski, gm. i par. Wyszków. Bobra L. , składające się z klucza brańszczykowskiego i wyszkowskiego, wchodziły kiedyś w skład dóbr biskupów płockich; następnie, po zabraniu dóbr biskupich na rzecz skarbu, utworzono z nich dobra narodowe Leszczydół. W skład klucza brańszczykowskiego wchodziły folwarki Brańszczyk, Długiesiodło, L, , Fecyna, Somianka i Trzcianka; wsie Barcice, Brańszczyk, Budy Brańszczykowskie, Budykierz, Dąbrowy, wś i młyn Długiesidło, kol Jarząbek; wsie Jaszczułty, Knurowiec, L. , Łączki, Małasik, osada i grunta Nakieł, Ochudne, Pecyna, Plewki, Płudy, Przyjmy, Rząca, Somianka, Trzcianka, Tuchlin, Wiśniewo, Wólka Grochowska i Somiańska, część wsi Turzyn z wójtostwem, rybołówstwo i propinacya w powyższych wsiach. Klucz zaś wyszkowski składał się z folw. tegoż nazwiska, wsi Nadgórza, Porzędzia i części Turzyna. Wś L. podług pomiaru z czasów pruskich po siadała 2809 mr. i 47 mr. oddzielnie leżących łąk; folw. zaś posiadał 2057 mr. 1195 mr, lasu, 496 boru, 248 łąk i pastw. ; do folwarku w L, oddawali czynsze i należności i odrabiali pańszczyznę włościanie z Podgórza i L. i chałupnicy z Ochudnego i Dąbrowy; do folw. lależały karczmy; w Podgórzu, Ochudnem, Dąbrowie. Porzędziu i L. W 1819 r. we wsi znajdujemy 15 włościan zaciężnych, odrabiających po 59 dni sprzężajnych i tyleż pieszych rocznie, 8 dni tłuki; opłacających po 5 żŁ 14 gr. 1 szel hyberny, 21 zł. 21 gr. 1 1 3 szel. dziesięciny do dworu, 15 gr. czynszu. W 1854 r. 17 osad rolnych, 2 półrolnych; w 1855 r. urządzono wś kolonialnie; folw. otrzymał 775 Leszczydół Leszczyce Leszczuny Leszczówek mr. 278 pr. ; wś zaś 1172 mr. 225 pr. i 56 mr. łąk nad Bugiem. Utworzono 28 os. roln. po 36 44 mr. ; 4 leśne po 15 mr. , karczemną i kowalską. Czynsz przed wyjściem lat wolnych ustanowiono na 60 rs. 97 kop. leśne osady jako rządowe nie płaciły czynszów, po ich upływie na 479 rs. 26 kop. Lud. Krz. Leszczyłowo, Leszczyłowicze, wś, pow. drysieński, była własnością klasztoru dominikanów w Zabiałach. Był tu do r. 1866 kościół katol. paraf. Po zniesieniu go parafianie zostali zaliczeni częścią do kościoła zabialskiego, częścią do drysieńskiego. R. 1596 Abram i Wasili Leszczyłowcy dzielili się temi dobrami. Później te dobra L. , dziś zowiące się też Konopaoczyzną, prawem sukcesyjnem dostały się Michałowi Zabielskiemu Szczytowi, a druga ich część do r. 1621 była we władaniu Stanisława Leszczyłowskiego, sukcesora wyżej wspomnianych Leszczyłowskich, od których przeszła do rodziny Mirskich. Ufundowali oni ta parafią, zbudowali kościół i zapisali swe dobra na kościół i klasztor augustyanów. Część zaś L. , która była we władaniu Jana Pietraszkiewicza w r. 1620, później przeszła do dziedzictwa Józefata Hłuszanina. R. 1621 Michał Zabielski Szczyt swoje dobra 1. przedaje Wojciechowi Konopackiemu, od tegoż przechodzi sukcesyjnie do Adama Konopackiego, który r. 1686 przedaje Konstan. Szczytowi. Od niego przeszły do syna Jana, który przyłączył je do dóbr swych Justynianowo. Dziś są we władaniu tej samej rodziny. A. K. Ł. Leszczyn, pow. sieradzki, mylnie, właściwie Łeszczyn ob. . Leszczyn, mko nad rz. Hujwą, dopływem Horynia, pow. żytomierski, par. L. , ma kośoiół murowany, założony 1805 r. pod wez. ś. Trójcy przez Józefa Polanowskiego, stolnika przemyskiego; konsekrowaną przez biskupa Borowskiego. Parafia rzym. katol. kl. 5ej dek. żytomierskiego liczy dusz 808 i ma kaplicę w Iwankowie. Cerkiew drewniana. Własność Polanowskiego. R. 1870 L. miał 259 mk, , w tem 32 proc. izr. , 140 dm. , cerkiew, dom modlitwy, 2 młyny wodne, 12 sklepów, 16 rzemieślników, fabrykę smoły. Por. Hornostajpol t. III, 129 i Kozarowicze t. IV, 539. Leszczyn, pierwotna nazwa Latyczowa, czyli osady w tem samem miejscu, gdzie dziś Latyczów, tylko położonej na lewym brzegu rzeki Wołk. Leszczyn al. Leszcz ob. pod Pińskiem. Leszczyn po rus. Liszczyn, wś w pow. bobreckim, 18 kil na płd. wsch. od Bóbrki, 9 kil na płn. od sądu powiat. w Chodorowie stacya kolei żelaz. , 6 kil na płd. zach. od urzędu poczt. w Strzeliskach Nowych. Na płn. zach. leżą Oryszkowce, na płn. wsch. Kniesioło, na wsch. Hrusiatycze, na płd, Duliby, na zach. Łuczany. Płd. część obszaru przepływa pot. Hupałówka ob. , dopływ stawu łuczańskiego, od wsch. na zach. Wzdłuż granicy płn. płynie pot. Bakowiecki ob. , dopływ Boberki, od wsch. na zach. Na praw. brzegu Hupałówki leżą zabudowania wiejskie cerkiew 273 m. , na wsch. od nich folwark. Część wsi zwie się Smerijówką. W płn. stronie obszaru wznosi się jedno wzgórze do 288 m. Własn. wiek. ma roli or. 476, łąk i ogr. 36, pastw. 10 mr. ; własn. mniej. roli or. 673, łąk i ogr. 101, pastw. 72 mr. W r. 1880 było 643 rak. w gra. , 9 na obszarze dwor, obrz. gr. katol. Par. gr. katol w miejscu, należy do dek. Chodorowskiego, archid. lwowskiej, ma filią w Oryszkowcach. We wsi jest cerkiew paraf. pod wez. ś. Mikołaja, szkoła etat. 1klas. , kasa pożycz. gm. z kapit. 355 zł. w. a. i dwór. Zdaje się, że wś Lekczyn, wymieniona w dokumencie z 10 kwiet. r. 1458, w którym Scibor z Wiszni, sędzia, i Jan z Wysokiego, podsędek ziemscy lwowscy, unieważniają zapis 63 grzywien, który na wsi Jaczka Dzieduszyckiego Lekczynie miał Juchno Nagwaszdan, jest Leszczynem ob. Akta grodz. i ziem. t. VI, str. 41. W tomie 7 Akt grodz. str. 161 i m. znajduje się dokument z 7 maja 1487 r. , w którym Feliks z Paniewa, kasztelan lwowski i ssta żydaczowski, załatwia, w myśl uchwały, powziętej przez radców królewskich, spór między Janem Dzieduszyckim a Juchnonem Nagwazdanem z Stankowa o 63 grzywien, które ten ostatni miał zapisane na wsi Lekczynie, neleżącej do Jana Dzieduszyckiego. Lu. Dz Leszczyna 1. kol, pow. słupecki, gro. i par. Szymanowice, odl od Słupcy w. 30; dm. 5, mk. 61. 3. L. , os. , pow. piotrkowski, gm. i par. Gorzkowice, 1 dm. , 19 mk. , 90 mr. obszaru. 3. L. , wś, pow. mławski, gm. i par. Unierzysz, odl o 29 w. od Mławy, 5 dm. , 29 mk. , 64 mr. gruntu, 8 nieuż. Leszczyna 1. wś, pow. bocheński, należy do par. rzym. katol. w Trzciany, 9. 1 kil od sądu pow. i urzędu poczt. w Wiśniczu, leży blisko źródeł Uszwicy, przy drodze z Muchów ki do Gdowa. Okolica jest pagórkowata, gleba żytnia. Z 719 mk. rzym. katol 32 mieszka stale na obszarze wiek. własności. Pos. wiek. ma 166 mr. roli; mniejsza 674 roli, 75 łąk i i ogr. , 42 past. i 163 mr. lasu; graniczy na wsch, z Królówką, na płn. z Wolą Nieszkowską. na płd. z Łąktą Dolną i Trzciana, na zach. z lasem zwanym Glińską górą. 2. L. , os. gajowego koło Suchej Woli, pow. cieszanowski. 3. L. , las wpłd. wsch. stronie Bonowa, pow. jaworowski, na granicy Siedlisk. W środ kowej jego części wznosi się Łysa góra do 272 m. wys. 4. L, ob. Leszczyny. Mac. Leszczyna, niem. Leschczin, wś i dobra, pow. rybnicki nad stugą do Birawki płynącą, Leszczyłowo Leszczyna Leszczyn Leszczyłowo Leszczyno Leszczyny Leszczyńskie Leszczynówka Leszczynko Leszczynki Leszczynka Leszczyniec Leszczyniaki Leszczyniak Leszczynek Leszczyńce Leszczyna Leszczyna przy drodze z Rybnika do Dubieńska; 49 bud. , 72 dm, , 615 mk. Dobra mają 1958 mr. roli z folw. Neuhof i Bełkowiec. Huta Ciosek od przedana. Wieś ma 1379 mr. ziemi, kościół drewniany zapewne jeszcze z XII w. , od 1627 filialny do Bełku. F. S. Leszczyna, góra lesista w obr. gm. Banicy, w pow. grybowskim, po północnej stronie wsi, na prawym brzegu Białej dunajcowej. Wznie sienie 646 m, npm. Br. G. Leszczyńce, wś, pow. berdyczowski, nad rz. Myką, od czasów najdawniejszych należała do kompleksu dóbr pohrebyskich. Przy końcu przeszłego stulecia od ks. Radziwiłłów wraz z Pohrebyszczami przeszła do Rzewuskich, W ostatnich czasach posiadał ją Seweryn Rzewuski, który tu ogród założył. Około 1830 r. tenże Rzewuski przedał tę wś Walentemu Abramowiczowi. Dziś ją posiada syn tegoż, Seweryn Abramowicz. Jest tu ogród pełen rzadkich drzew i krzewów z cieplarniami i szklarniami. Mieszkańców obojej płci 672. Cerkiew murowana, wzniesiona przez właściciela wsi Walentego Abramowicza. E. R. Leszczynek, wś, pow. kutnowski, gm. Ku tno, par. Łąkoszyn Łaski, Lib. ben, II, 482 zowie tę wieś Lessno. Leży przy szosie z Ku tna do Łęczycy; dm. 17, mk. 291 Ogólnej przestrzeni mr. np. 1081, z tego mr. 19 należy do włościan. W 1827 r. wieś rząd. 19 dm. , 131 mk. W. W. Leszczyniak, niem. Lesziniak. os. do Krotoszyna, pow. lubawski, w okolicy lesistej, ćwierć mili od dworca dr. żel w Biskupicach, 7 bud. , 3 dm. , 9 katol. , 12 ewang. Par. Szwarcenowo, szkoła Krotoszyn, poczta Biskupice. Kś. F. Leszczyniaki, wś rząd, , pow. wileński, 6 okr. adm. , o 9 w. od Wilna, 8 dm. , 86 mk. katol 1866. Leszczyniec L wś, pow. nowoaleksan dryjski gm. Kowala, par, Piotrowin. 3. L. , ob. KuskowoL. Leszczynka, ob. Leszczanka i Łeszczynka. Leszczynka, ob. Ternówka, pow. kijowski, i Wincentówka, pow. wasylkowski. Leszczynka, rz. , ob. Hannopol i Ihumenów. Leszczynki, niem, Leszinken, teraz Nussdorf, włośc. wś do Kamienicy, pow. kartuski, w okolicy lesistej i piaszczystej. Leszczynko, niem. Lissnerdorf, wś pod Lesznem, pow. wschowski. Leszczyno L Księże, wś, pow. płockie gm. Kleniewo, par. Bielsk, odl o 15 w. od Płocka; ma 5 dm. , 180 mk. , 876 mr. gruntu, 7 nieuż. ; w tem 811 mr. ziemi folw. W 1827 r. była własnością funduszu edukacyjnego i miała 13 dm. , 142 mk. 2. LSzlacheckie, wś nad rz. Sierpienicą, pow. płocki, gm. Kleniewo, par. Zagroba, odl o 14 w. od Płocka; ma dm. 11, mk 278, mr. rozl 831, nieuż. 31; w tem 712 ziemi folw. W 1827 r. 16 dm. , 190 mk. Według Tow. Kred. Ziems. są trzy folw. t. m. w pow. płockim a mianowi cie Folw. L. Kmiece rozl. mr. 868, grunta orne i ogr. mr. 589, łąk mr. 209, pastw. mr. 19, wody mr. 4, nieuż. i place mr. 33, w osa dzie młynarskiej mr. 15. bud. mur. 3, z drze wa 11, wiatrak, pokłady torfu. Wś L. Kmie ce osad 22, z grun. mr. 27. Folw. L. Szla checkie rozl mr. 712, grunta orne i ogr. mr. 492, ląk mr. 100, pastw. mr. 4, wody mr. 1, lasu mr. 90, zarośli mr. 2, nieuż. i place mr. 23, bud. mur. 10, z drzewa 6; płodozmian 13polowy. Wś L. Szlacheckie osad 81, z grun. mr. 92. Folw. L. Szczyt al Józinek rozległy mr. 609, grunta orne i ogr. mr. 272, pastw. mr. 138, lasu mr. 194, wody mr. 1, nieuż. i place mr. 10, bud. mur, 4, z drzewa 4; płodo zmian 11polowy. A. Pal. Leszczynówka, wś, pow. humański. Przed laty część dóbr Tulczyn, należała potem do Jana Krechowieckiego. Kolega szkolny i przy jaciel poeta Seweryn Goszczyński często w jo go domu przebywał. Dziś należy do Henryka Łozińskiego. Mk. 618, w tom 18 katol. , ziemi 1246 dzies. Cerkiew zbudowana w 1766 r. ; kaplica katol parafii Humań. E. R. Leszczyńskie, wś, pow. częstochowski, gm. Popów, pan Danków. W 1827 r. os. rząd. , 4 dm. , 19 mk, Leszczyńskie, wś włośc, pow. święciański, 3 okr, adm. , o 52 w. od Święcian, 2 dm. , U mk. prawosł 1866. Leszczyny 1. wś i folw. , pow. brzeziński, gm, Popień, par. Jeżów Łaski, Lib, ben. II, 333, n źródeł w. . Rawki, o 3 w. od Rogowa. Wś ma 6 dm. , 74 mk. , 8 osad, 17 mr. ; folw. 9 dm. , 51 mk, 1101 mr. 707 ziemi ornej, płodozmian 9polowy, 2 bud. mur. , 26 drew. W 1827 r. 19 dm. , 177 mk. 2. L. , os. leśna, pow. rawski, gm. i par. Budziszewice; 1 dm. , 5 mk. i 2985 mr. lasów rządowych. L, wraz z Sarnią Górą stanowią leśnictwo rzadowe. 3. LDuże, kol. i os. i L. Małe wś, pow. łaski, gm. i par. Dłutów. Kol. ma 43 dm. , 377 mk. , 687 mr. 609 mr. ornej, m. 1 dm. , 2 lok. , 3 mr. i wś 14 dm. , 105 mk. , 224 mr. ziemi włośc. W 1827 r. obie wsie były włas. rząd. i miały 21 dm. , 216 mk. Ob. Dłutów. 4. L. , wś włośc. , pow. iłżecki, gm. Wiorzchowiska, pan Krępa Kościelna, od Iłży 21 w. Gruntu mr. 474, dm. 26, mk. 153. 5. L. , os. włośc. , pow. konecki, gm. i par. Chlewiska ob. , od Końskich 29 w. Gruntu 42 mr. , 4 dm. , 29 mk. 6. Ł. , wś, pow. kielecki, gm. Górno, par. Leszczyny. Posiada kościół par. murowany z 1600 r. Parafia osobna istnieje tu od 1828 r. W 1728 wcielono fundusze kościelna do kolegiaty kieleckiej. W 1827 r. istniały tu dwie części L. duchowne 21 dm. , 209 mk. i L. rzą Leszkowy dowegórnicze 10 dm. , 45 mk. ; należały ono do ekonomii rządowej Kielce. Par. L. dek. kielecki 2585 dusz. Por. Kielce, t. IV, 26. 7. L. , folw. , L. Stare, wś, i L. Nowe, wś, pow. garwoliński, gm. Wola Rembkoweka, par. Garwolin. Folw. ma 2 dm. , 11 mk. , 92 mr. ; L. Stare, wś, 28 dm. , 190 mk. , 435 mr. ; L. Nowe 4 dm. , 25 mk, 72 mr. W 1827 r. jedna całość L. , wś rządowa, miały 18 dm. , 118 mk. Leszczyny 1. wś, pow. gorlicki, ma parafią gr. katol, szkołę ludową niezorganizowaną, 304 mk. gr. katol. i kilku izraelitów. Wieś leży w kotlinie 462 m. npm. , nad bezimiennym potokiem uchodzącym z praw. brzegu do Ro py. Kotlinę zamyka od wschodu góra Mie czów 673, od północy góra Koszyłów 578 m. npm. Od wsch. i płd. wznoszą się wzgórza dochodzące do 662 m. bezwzględnej wysokości. Pos. wiek. Juliusza Goetze ma 67 mr. lasu; mniej. pos. 344 mr. roli, 163 mr. łąk i ogr. , 303 mr. pastw. i 169 mr. lasu. Cerkiew dre wniana. Parafia należy do dyec. przemyskiej, obejmuje Kunkową i Bielankę z ogólną liczbą 1085 parafian. Prócz tych mieszka w parafii jedna rodzina izraelicka. L. grani czą na płn. z Sielanką, na płd. z Kunkową, na zach. z Łosiem a na wsch. z Nowicą. 2. L. al. Leszczyna, część Lipnika, pow. bialski, leży na płd. od Biały, nad rz. Białą, tworzącą gra nicę Galicyi i Szląska. Przez L. prowadzi droga żelazna ces. Ferdynanda. Mk. 380; jest tutaj fabryka sukna. L. graniczą na południe z Mikuszowicami, na płn. z Białą a na wsch. ze Straconką. 3. Ł. , po rusku Liszczyny, wś, pow. dobromilski, 10 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Dobromilu, 5 kil. na płd, wsch. od urzędu poczt. w Rybotyczach. Na zach. i płn. leży Makowa, na wsch. Kalwarya Pacławska i Pacław, na płd, Sopotnik. Wzdłuż granicy wsch. płynie pot. Sopotnik, dopływ Wiaru, od płd. na płn. W środkowej części obszaru leżą zabudowania wiejskie 419 m. . Na płn. od nich Wznosi się jedno wzgórze do 46. 6 m. wy sokości. Włas. wiek. rządowa ma roli ornej 8, łąk i ogr. 2, lasu 2 mr. ; włas. mniej, roli orn. 316, łąk i ogr. 54, pastw. 42, lasu 181 mr. W r. 1880 było 227 mk. w gminie, 6 na obsz. dwor. 20 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Kalwaryi pacławskiej, gr. katol. w Makowej. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koron nych w ziemi przemyskiej. Przed zaborem było wójtostwo tej wsi w posiadaniu Stefana Łopatyńskiego, za przywilejem Stanisława Augusta z 19 kwiet. 1768 r. , z prow. 451 złp. 10 gr. Zajęta 1782 roku i przyłączona do klucza dobromilskiego. 4. L. , ob. Laszczyny, Mac. Leszczyny, ob. Chylońskie pustki. Leszczyny pod Wielbarkiem mylnie, ob. Lesiny. Leszczyna, os. , pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par. Wągłczew, odl od Sieradza w. 16, ob. Łubna Jakusy. Leszek, ob. Lech. Lesziniak niem. , wś, pow. lubawskie ob. Leszczyniak, Leszinken niem. , wś, pow. kartuski, ob. Leszczynki. Leszki zaśc, pow. szawelski, gm. podubiska, 23 dzies. rozl. Leszkiemie, wś, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny; odl. 23 w. od Suwałk; ma 11 dm. , 98 mk. Należała do ekonomii rządowej Kadaryszki ob. . Br. Ch. Leszkin wierch, góra, nad prawym brze giem rzeki Stryja, na południe wsi Sopota, w pow. stryjskim, między potokami Dalanowskim od wsch. a Majdańskim od zach. . Wzniesienie 712 m. npm. Br. G. Leszkocz węg. , ob. Liskowec. Leszkomin, folw. , pow. sieradzki, gm. Krokocice, par. Małyń, odl od Sieradza w. 32, dm. 1, mk. 10. Leszkowec, ob. Polana Leszkowiec. Leszkowice, wś nad rz. Wieprzem, pow. lubartowski, gm. Luszawa, par. Czemierniki. Leży w niskiem błotnistem położeniu; dokoła ciągną się obszerne błota. Posiada sąd gm. okr. III. W 1827 r. 49 dm, , 475 mk. Leszkowice, pow. bocheński, ob. Łęczkowice. Leszkowy al Leczkowy, niem. Letzkau, włośc. wś, pow. gdański, na lewym brzegu Wisły, śród żuławy gdańskiej; stąd wiedzie trakt bity do Gdańska. Obszaru liczy mr. 4403, gbur. 10, zagr. 5, katol 197, ew. 359, menon. 2, dm. 37. Parafia Gemlice, szkoła w miejscu, poczta W. Cedry. Odległość od Gdańska 4 mile. Pierwszy przywilej, nadany przez krzyżaków, nie wiadomo którego roku, potwierdzony przez Zygm. Augusta r. 1552; wieś posiadała podług niego włók 54, po między tych 6 wolnych soleckich, od innych dawali po 2 marki. E. 1410 Konrad Letzkau, burmistrz gdański, którego rodzina zapewne stąd się pisała, od krzyżaków najokrutniej za mordowany. R. 1468 wojska krzyżackie wś napadły i do szczętu zburzyły. R. 1626 L. ponownie spalone przez Szwedów. Istnieje tu kościół paraf. luterski, który od początku ka tolicy posiadali, ale czasu reformacyi zlutrzony gdański magistrat, jako patron, oddał go lutrom. Wś L. oddawna była własnością mia sta Gdańska. Kś. F. Leszle, wś, pow. szawelski, gm. szawelska, 17 osad, 21 dzies. wybornej ziemi. J. Godl. Leszna al Czertowka, zaśc. szlach. nad jez. Leszkowice Leszczyny Leszczyny Leszna Leszle Leszczyna Leszek Lesziniak Leszinken Leszkowec Leszkomin Leszkocz Leszkin Leszkiemie Leszki Lesznik Leszna Makajcie, pow. trocki, 1 okr. adm. , 10 w. od Trok, 1 dom, 4 mk. katol 1866. Leszna, dobra położone w pow. wilejskim, 1 okr. adm. , przy trakcie poczt. z Wilna do Mińska, nad rz. t. n. por. Domasze; odległe o w. 7 od st. Mołodeczno kol. żel. libawskoro meńskiej. Zawierają w sobie folwarki Ogrodniki, Karasy i Horowszczyznę Kowalce; ziemi ogółem z folwarkami 1560 dziesięcin, czyli włók 78. R. 1866 wś i folw. miały 40 mk. L, jest odwieczną siedzibą rodziny Sako wiczów herbu Korwin; przed 270 laty we szła prawem posagu w dom Sakowiczów przez ożenienie się jednego z nich z Danilewiczówną. Obecnie posiadaczem L. z folwarkami jest Mi chał Tomasz Sakowicz. M. J. Leszna, jedna z większych wsi w pow. słuckim, w gm. kijewickiej, nieopodal rz, Morocz i dawnej szosy moskiewskobrzeskiej, ma osad 90 w miejscowości równej, bezleśnej; gleba dobra. Al. Jel. Leszna, ob. Leśna i Liszna, Leszna, Leśna, niem. Leschna, wś i dobra, nad strugą Dobrą, pow. olesiński, o milę od Oleszna, par. Wachów; 30 bud. , 41 dm. , 304 mk. , 3 młyny, fryszerka. F. S. Leszna, Lesznia, rz. , dopływ rz. Biesiedź w pow. suraskim gub. czernihowskiej. Lesznia Wola, przys, do Głogowa. Lesznica, ob. Leśnica i Leźnica. Lesznica 1. wś, folw. i zaśc. mały w pobliżu siebie położone, w pow. ihumeńskim, nad rz. Swisłoczą, w gm. pereżyrskiej, przy drodze wiodącej z Piasków i Tokarni do Sieniła. Niegdyś własność biskupów wileńskich, część tak zwanych dóbr baksztańskich. Po roku 1793, gdy cesarzowa Katarzyna rozdawała ziemie w Ihumeńszczyznie swym ulubieńcom, L. dostała się gener. Marsztyninowi, lecz w osta tnich latach przeszła na własność rodziny Halpertów. Wś posiada osad włócznych 37 i cer kiew pounicką; gleba słynie z urodzajności, łąki są wyborne, młyny obszerne; miejscowość wzgórkowata, bezleśna. 2. L. , wś w pow. ihumeńskim, w gm. pohoskiej, nad rzeczułką t. n. Leszczynką, wpadającą do Klewy, ma osad włócznych 30, grunta piaszczyste, miejscowość odludna, poleska; lud trudni się rolni ctwem i flisactwem na Berezynie; tędy przechodzi gościniec z Kapłańców do Berezy ny. A. Jelski. Lesznicka Bardziłówka, wś w pow. ihumeńskim, w gm. pereżyrskiej, należała kiedyś do Lesznicy ob, ma osad włócznych 12, opo dal droga żelazna libawskoromeńska, grunta niezłe, miejscowość bezleśna. Al. Jel. Lesznig niem. , ob. Leśnik. Lesznik, ob. Erdoczka. Leszniów al Leśniów, po rusku Leszniw, al. Leśniw z Karolówką i Piaskami, mko w pow. brodzkim, 19 kil. na płn. płn. zach. od sądu powiat. w Brodach, między 50 11 30 a 50 17 płn. szer. i między 42 41 a 42 48 wsch. dłg. od F. Na wsch. leżą Korsów i Sznyrów, na płd. Bielawce, Bołdury i Bordulaki, na zach. Laszków, Szczurowice i Grzymałówka, na płn. Mytnica na Wołyniu. Wzdłuż gra nicy zach. płynie Styr od płd. na płn. i two rzy granicę między mczkiem a Laszkowem i Szczurowicami. Wzdłuż granicy płd. płynie Bołdurka zwana w górnym biegu Berliczką. Wchodzi ona na granicę ze wsi Bołdur, płynie na płn. zach. i dzieli się po dwukilometrowym biegu na dwa ramiona, z których jedno zatrzymuje kierunek pierwotny i tworzy dalszą granicę aż do swego ujścia do Styru, drugie zaś skręca na płn. zach. , potem na płn. , a przepłynąwszy płd. zach. narożnik mczka wpada także do Styru. Prawie przez środek obszaru płynie pot. Słonówka zwany w gór nym biegu Sestratynem. Płynie on od wsch, z Korsowa, tworzy na małej przestrzeni gra nicę, a potem wchodzi w obręb raka, tworzy t. zw. Stawna Słonówce, wypłynąwszy z nie go skręca na płn. zach. , a płynąc przy końcu biegu znowu wzdłuż granicy Grzymałówki wpada do Styru. Doliny potoków są podmo kłe torfowiska. Na praw. brzegu Słonówki, na płn. od stawu leżą zabudowania miejskie, na lew. brzegu Słonówki grupa domów Piaski; na płn. od Leszniowa blisko granicy rosyj skiej część mka Karolówka. Tutaj wznosi się Wielka góra do 244 m. Lasy zajmują przeważnie płd. część obszaru las Gajdzisko. Na płn. zach. leży mały las Grzymałowka. Włas. wiek. ma roli orn. 583, łąk i ogr. 1084, pastw. 93, lasu 2741 mr. ; włas. mniej. roli orn. 2360, łąk i ogr. 1052, pastw. 204, lasu 5 mr. W r. 1880 było w L. 187 mk. w gminie, 11 na obsz. dwors. ; w Karolówce 1994 w gminie, 36 na obsz. dwors. , a w Piaskach 791 w gminie, 6 na obsz. dwors. Par. rzym. katol. w L. na leży do dek. brodzkiego, archidyec. lwowskiej, i ma filie w Bołdurach, Chodaku czyli Rybakowej, Komarówce, Kizi, Korsowie i Mytnicy. Fundował parafią Mateusz Leśniowski, kaszt. bełzki, w r. 1637 i nadał Ją beranrdynom, dla których także klasztor postawił. Córka jego Katarzyna Hieronimowa Charlęska, śścina łu cka, sprzedała L. 1641 r. St. Koniecpolskiemu hetm. w. k. . Kościół murowany, konsakrowany r. 1697 pod wezw. św. Mateusza. Par. gr. katol w miejscu, należy do dek. brodzkiego, archidyec. lwowskiej. Cerkiew parafialna pod wezw. św. Mikołaja. W L. Jest szkoła etat jednoklasowa. Nazwa ornego pola Manasterzyska każe się domyślać, że niegdyś był tu monaster. Lu. Dz. Leszno 1. wś i folw. , pow. błoński, gm. Radzików, par. Leszno; odl 34 w. od Warszawy, Leszno Leszniów Lesznig Lesznicka Lesznica Lesznia Leszna Leszno Leszno 6 w. od Błonia. Posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową, cukrownię, staranne gospodarstwo folwarczne. W 1827 r. było tu 31 dm. 317 mk. ; obecnie blisko 520 mk Kościół w L. , postawiony w r. 1725 przez Walentego Łuszczewskiego. podkomorzego sochaczewakiego, b. właściciela dóbr L. , z drzewa pod gontami, parafian 4490 dusz; szkoła elementarna 1klasowa, założona w r. 1806 przez Michała Szymanowskiego, b. dziedzica L. , z uposażeniem, to jest nadaniem na własność szkoły domu, 2 morgi gruntu i 6 sążni kubicz. drzewa, z czego dotychczas szkoła korzysta; do szkoły uczęszcza rocznie po 150 dzieci obojga płci. Folw. Leszno wraz z folwarkami Białuty, Białutki, Kury i Julinek nowo erygowany, mają rozległości mr. m. np. 2850; w tom lasu sosnowego wysokopiennego zdatnego na budulec mr. 540 a w zagajnikach, zaroślach mr. 660; grunt przeważnie pszenny, gospodarstwo wzorowe, na folwarkach sadzą do 260 mr. buraków do pobliskiej cukrowni Michałów. L. z przyległościami było niegdyś w posiadaniu Łuszczewskich, Górskich, Szymanowskich, następnie Piotrowskich. Na cmentarzu grzebalnym, odległym ode wsi przeszło 300 sążni, porosłym sośniną i utrzymywanym starannie, znajduje się pomnik w rodzaju małej kaplicy, postawiony proboszczowi ś. p. ks. Kazimierzowi Wysockiemu, zmarłemu w r. 1878, który przez lat 42 zarządzał tą parafią Przy kopaniu fundamentów pod tę kaplicę znaleziono kilka urn okręconych w miecze obosieczne, z dwoma naczyńkami glinianemi i różnemi przedmiotami brązowemi było więc cmentarzysko przedchrześciańskie. Obeonie dobra L. są w posiadaniu Jana Berschna, który własnym kosztem założył szosę z L. do Błonia. St. p. w Błoniu. Cukrownia tutejsza, zwana Michałów, założona w 1849 r. J. Berschn i spół. , ma obrotu rocznego 103000 rs. , robotników miejscowych 200 z płacą 15000 rs. ; materyału wychodzi za 62000 rs. Wartość zakładów 200000 rs. 2. li. , wś, pow. łęczycki, gm. Witonia, parafia Strzegocin Łaski, Lib. ben. I, 486. Leży przy szosie Kutna do Łęczycy, ma ogólnej przestrzeni mr. 1218; w tem ziemi ornej mr. 1180, lasu mr. 20, uwłaszaczonych mr 18; dm, 18, mk 306. W 1827 r. 26 dm. , 287 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. LWielkie rozl mr. 1306, grunta orne i ogr mr. 928, łąk mr. 115, pastw. mr. 186, lasu mr. 30, nieuż, i place mr. 46, bud. mur. 18, z drzewa 13; płodozmian 4polowy. Wiatrak. Wś L. Wielkie osad 35, z grun. mr. 201. 3. L. , kol. nad rz. Ner, pow. łęczycki, gm. i par. Grabów Łaski, Lib. ben, I, 362, odl od Łęczycy w. 18; dm. 17, mk. 149. Według Tow. Kred. Ziemsk. folw. L. i kol z wsią Białogóra i Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 51. podług wiadomości z r. 1866 rozległy mr. 842, grunta orne i ogr. mr. 339, łąk mr. 156, pastw. mr. 150, lasu mr. 28, zarośli mr. 84, nieuż, i place mr. 85. Folw. powyższy jest własno ścią częściową 16 posiadaczy. Wś Białogóra osad 4, z grun. mr. 129. Łaski w wojem Lib. ben. II, 435 wymienia jeszcze wś L. w par. Goraj. 4. L. , wś, pow. przasnyski, gm. Karwacz, par. Przasnysz, odl. o 4 w. od Przasnysza. Ma szkołę, wiatrak, karczmę, 56 dm. , 614 mk. , 1815 mr. gruntu i 32 nieuż. W 1827 r. 33 dm. , 285 mk. Dobra L. skła dają się z folwarków L. i Annopol, wsi L. , Annopol i Osieczyzna; od Ciechanowa w, 21. Rozl. wynosi mr. 1473; folw. L. grunta orne i ogr. mr. 683, łąk mr. 90, pastw, mr. 16, lasu mr. 158, nieuż, i place mr. 34, razem mr. 981, bud. mur. 7, z drzewa 18; folw. Annopol grun ta orne i ogr. mr. 314, łąk mr. 23, pastw. mr. 2, lasu mr. 135, nieuż. i place mr. 18, razem mr. 492; bud. mur. 1, z drzewa 8; płodozmian 11polowy; browar piwny i pokłady torfu. Wś L. osad 96, z grun. mr. 832; wś Annopol osad 8, z grun. mr. 8; wś Osieczyzna osad 8, z grun. mr. 39. Sob. i Br. Ch. Leszno, ob. Leszna. Leszno, niem. Lissa, miasto, pow. wschowski, położone pod 51 50 szerok. płn. i pod 34 14 dłg. wschodniej od Ferro, o 7 kil, od granicy szląskiej, 68 kil. od Poznania; na gruncie bagnistym, w okolicy płaskiej. Miasto jest bardzo ubogie w wodę; woda, która się rurami sprowadza z zewnątrz, także nie jest dobra do picia, gdyż zawiera za wiele cząstek wapna, sody i magnezyi. L. jest punktem zetknięcia się kolei żelaznej poznańskowrocławskiej i kolei leszczyńskohausdorfskiej LissaHausdorfer Eisenbahn. W roku 1881 było 11758 mk, 6071 ew. , 3836 katel. , 1833 żydów; w r. 1876 było 11085 mk. ; w r. zaś 1871 818 dm. , 10516 mk; 5602 ew. , 2965 katol. , 1889 żydów. Siedziba budowniczego powiatowego; komisarza obwodowego i inspektora szkolnego; główny urząd celny; urząd katastrowy; filia banku cesarskiego Reichsbanknebenstelie. Sąd ziemiański; sąd okręgowy; trzech jest obrońców prawnych i notaryuszy. Do sądu ziemiańskiego leszczyńskiego należą sądy okręgowe; w Bojanowie, Wschowie, Gostyniu, Kościanie, Lesznie, Rawiczu i Szmiglu. Przed reorganizacyą sądową w L. był sąd powiatowy kolegialny. Dwa kościoły protestanckie koś. św. Krzyża, parafialny, należy do dyec. leszczyńskiej; koś. katol. paraf. dekan. wschowskiego Gimnazyum filologiczne protestanckie, założone w połowie XVI w. ; kilka szkół elementarnych; wyższa szkoła żeńska; zakład preparandów do seminaryów nauczycielskich; w r. 1871 było 1300 analf. Mieszkańcy okoliczni trudnią się przeważnie 12 rolnictwem i hodowlą bydła; mk. miejscowi zaś handlem skórami, zbożem, okowitą, winem węgierskiem, i przemysłem; znaczna jest liczba kuśnierzy i młynarzy 17 wiatraków, jeden młyn parowy. Fabryki są maszyn, cygar, skór, zapałek, francuskich kamieni młyńskich, trzy cegielnie pierścieniowe; w okolicy cegielnia i 4 gorzelnie. W mieście są wodociągi i gazownia. Sześciu jest lekarzy; czterech weterynarzy; trzy apteki. Miejska kasa oszczędności, licząca przeszło 2000 książeczek; kasa pożyczkowa około 1200 członków; towarzystwo agronomiczne. Urząd pocztowy pierwszej klasy, stac. telegr. w mieście; druga st, na dworcu kolei żelaznej; st. kol. żel. pomiędzy Poznaniem a Wrocławiem. Poczta osobowa do Jarocina idzie tu i kol. żel. drugorzędna, 75700 metrów długa, z 5 stacyami i Krzywinia; poczta karyolkowa do Swięcichowy. Gościniec prowadzi z L. do Rydzyny, Krzywinia, Gostynia, Wschowy. Jeszcze w r. 1811 miasto opasane wałem miało dm. 760, 5726 mk. ; w r. 1837 liczyło 8667 mk. ; z których 5197 chrześcian, 3470 żydów. Na początku wieku b. miasto zdobił piękny zamek, ratusz, kilka szpitali, dom sierot, lejarnia dzwonów; oprócz utrzymujących się jeszcze obecnie fabryk były fabryki cykoryi, safianów, pojazdów. Zanim do Królestwa kongresowego zaprowadzono system prohibicyjny, w L. mieszkało wielu sukienników i tkaczy, którzy się następnie prawie wszyscy przenieśli do Królestwa. L. jest gniazdem rodziny Leszczyńskich, herbu Wieniawa. Rafał Leszczyński otrzymał pierwszy w nagrodę za liczne zasługi od cesarza Fryderyka III r. 1476 tytuł hrabiego na Lesznie, które wówczas jeszcze wsią było. Dopiero w następnym wieku r. 1547 inny Rafał, kasztelan przemęcki, uzyskał od Zygmunta I przywilej, na mocy którego L. zostało miastem, z prawem niemieckiem. Tenże sam dziedzic, zbadawszy w poznańskiej szkole Lubrańskiego zasady reformacyi, uległ wpływom nauczyciela Endorfina, przyjął wyznanie Braci Czeskich i oddał im r. 1550 kościół katolicki farny za wszystkiemi funduszami. Kościół ten zapewne istniał już w XV wieku, bo trudno przypuścić, jak słusznie twierdzi Łukaszewicz, aby znakomita rodzina Leszczyńskich nie miała posiadać kościoła we własnej siedzibie ku wygodzie i duchowej potrzebie; dowody są na to, że kościół w połowie XVI wieku już był murowany. Bracia czescy zatrzymali go do r. mniej więcej 1654. W r. 1650 już Szołdrski, biskup poznański, upomniał się o zwrot kościoła dla katolików. Za wstawieniem się zaś Bogusława Leszczyńskiego, podskarbiego w. koronnego, ówczesnego dziedzica L. , biskup pozostawił go Braciom Czeskim, dopóki sobie nowego nie wybudują. Dla braku funduszów; a może i ze złej woli odwlekali budowę dość długo; otrzymawszy później pomoc pieniężną od różnych zborów protestanckich, dokonali dzieła i oddali dawny kośoiół katolikom za panowania Jana Kazimierza, krótko przed wojną szwedzką, zapewne r. 1654. Przychylność Leszczyńskiego w wieku XVI dla protestantyzmu sprowadziła wielu protestantów z Niemiec, którzy, obok gminy katolickiej i istniejącej już gminy protestanckiej Braci Czeskich narodowości polskiej, utworzyli drugą gminę protestancką niemiecką. Po bitwie pod Białą Górą w wojnie trzydziestoletniej kilkaset rodzin czeskich i morawskich schroniło się po r. 1620 do L. Miasto na tem zyskało, gdyż nowi mieszkańcy, przybywszy z całem mieniem. , nową siedzibę wzbogacili; liczne wzniosły się murowane gmachy; przemysł, rzemiosła się rozwinęły. Bracia Czescy wpłynęli nadto na podżwignienie oświaty. Jeszcze w r. 1555 Rafał Leszczyński założył szkołę elementarną; odnowił i uposażył ją r. 1604 Andrzej Leszczyński, wojew. brzeskokujawski; wreszcie Rafał Leszczyński, wojew. bełzki, przekształcił na szkołę wyższą czyli gimnazyum r. 1620. Wyznaczył obfite fundusze na utrzymanie rektora i nauczycieli; na alumnat dla dwunastu ubogich uczniów. Pomiędzy znakomitymi rektorami zakładu wymieniają uczonych mężów, jako to Jana Rybińskiego, Andrzeja Węgierskiego, a mianowicie Jana Amosa Komeniusza, autora dzieła Orbis sensualium pictus. W r. 1633 założono w mieście także drukarnię, która przez długie lata nie ustawała w czynności. L. , które w tym czasie zakwitnęło pod rozmaitemi względami, nauką, oświatą i zamożnością, wkrótce srogich doznało klęsk w czasie wojen szwedzkich. R. 1656 Szwedzi, podstąpiwszy pod miasto, zajęli je, a mieszkańcy, którzy w znacznej ilości byli cudzoziemcami i różnowiercami, zapominając o wdzięczności, którą winni byli nowo przybranej ojczyźnie, przeszli na ich stronę. Gdy zaś po niejakim czasie szczęście wojenne opuściło najezdników, Piotr Opaliński, wojew. podlaski, podszedł pod miasto z wojskiem polskiem. Podburzeni przez Komeniusza mieszczanie wezwali załogę szwedzką do obrony, która jednakże doznała porażki, i wtedy około 4000 mieszczan wraz z. magistratem i Szwedami uszło do Szląska. Zwycięscy weszli do miasta 29 kwietnia r. 1656, zrabowali je i spalili. Wtedy kościół parafialny stal się także pastwą płomieni. Ponieważ zaś mieszczanie leszczyńscy wywołali pożar, pobudzając Szwedów do walki, zobowiązali się kościół odbudować własnym nakładem; nie zaraz jednakże dotrzymali przyrzeczenia, bo jeszcze r. 1685, podług wizyty biskupa poznańskiego Tholibowskiego, kościół był zruinowany i gruzami otoczony; wkrótce Leszno Leszno potem go rzeczywiście zrestaurowano. Leszczyńscy, pragnąc w tymże czasie zabezpieczyć mieszkańcom protestanckim swego miasta wolność odprawiania nabożeństwa według obrządków ich wyznania, powiększyli r. 1671 dochód proboszcza leszczyńskiego o 800 złotych ówczesnych. Łukaszewicz w historyi kościołów dyecezyi poznańskiej II p. 293 przytacza in extenso cały w tej mierze układ. W czasie pożaru r. 1656 spłonęły z Gdańska sprowadzone zwłoki Krzysztofa Arciszewskiego, za Władysława IV generała artyleryi, który sławę wojenną zjednał sobi w Brazylii i który przez czas niejaki był admirałem holenderskim. W kilka lat po nieszczęściu, jakie miasto dotknęło, poczęło się dźwigać z gruzów; ludność, która uszła, powróciła; szereg nowych wzniósł się budynków, dobrobyt się odradzał. Ale już wkrótce nowe nieszczęście na miasto spaść miało za panowania Karola XII. Mieszczanie leszczyńscy, poczuwając się do wdzięczności dla swych dziedziców Leszczyńskich, popierali tychże stronnictwo. Król Stanisław Leszczyński, ostatni potomek rodu, przybył przeto z Saksonii, rozesłał w marcu roku 1707 uniwersały i ogłosił za buntowników tych, co przystąpili do związku lwowskiego. W skutek tego stronnictwo saskie rozpoczęło prześladować mieszkańców leszczyńskich. R. 1707 16 lipca oddział zbrojny, złożony z Niemców i różnej zbieraniny pod dowództwem pułkownika Szulca wpadł do miasta, i Szulc zażądał ogromnej kontrybucyi, inaczej miasto spali. Na usilne prośby zniżył kontrybucyą na 7500 tal, oprócz haraczu na żydów nałożonego. Gdy znaczną część sumy złożono i uproszono zwłokę kilkodniową do wypłacenia reszty, dowódzca cofnął się; odebrawszy zaś zaległość, zażądał jeszcze 2500 tal. i 1000 dukatów dla siebie, oprócz mnóstwa przyborów wojennych i wiktuałów. Znaczna część ludności uszła znowu do Szląska; zamożniejsi mieszczanie dostarczyli pułkownikowi Szulcowi wszystkiego, czego żądał. Pomimo to nienasycone żołnierstwo wpada 29 lipca do miasta i zrabowawszy je do szczętu, na czterech rogach zapala. Wtedy i kościół parafialny ponownie się spalił. Nowy grom uderzył w nieszczęśliwe miasto już r. 1709, gdyż kupcy żydowscy przywożący skóry z Rusi roznieśli morową zarazę za pośrednictwem lekkomyślnych studentów, którzy ich napastowali za miastem. Kilka tysięcy mieszkańców padło ofiarą choroby. Pomimo to, gdy w kraju zapanował znowu spokój, i L. wnet znowu odbudowano, w krótkim stosunkowo czasie, staraniem nowych osadników, mianowicie niemieckich, fabryki pomnożono, rzemiosła i handel zakwitnęły. W tymże czasie L. po raz ostatni ujrzało swego ukoronowanego dziedzica. Król Stanisław przybył tu r. 1733 po śmierci Augusta II we wrześniu potajemnie z Francyi w towarzystwie jednego tylko francuza Daudelot, przebrani za kupców. Na króla czekali już w L. margrabia Monti i nauczyciel króla, przebrani za księży. Wszyscy następnie pośpieszyli do Warszawy. Kościół paraf. już był odbudowany około r. 1737, o czem wspomina wizyta Wolińskiego z tegoż roku, przytoczona przez Łukaszewicza. Z upadkiem sprawy Leszczyńskich w Polsce, kiedy król Stanisław jako książę lotaryński stale się osiedlił we Francyi, sprzedał tenże L. z tytułem hrabstwa wraz z innemi majętnościami Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu, łowczemu nadwornemu litewskiemu r. 1738; stąd utworzyła się później ordynacya rydzyńska książąt Sułkowskich. Nowy pożar nawiedził miasto r. 1767, przy którym blisko 1000 zabudowań spłonęło; poczem skarb rzpltej, król pruski i obywatele znacznemi składkami tak dalece miasto wsparli, że wkrótce znowu mogło się zabudować. Handel jednakże odtąd wyszedł prawie całkiem z rąk chrześciańskich; żydzi go wyłącznie dla siebie zagarnęli. Okropniejszy jeszcze pożar obrócił w perzynę całe miasto 2 czerwca 1790 r. oprócz pałacu, kościoła kalwińskiego i kilku domów; wtedy i kościół katolicki parafialny raz jeszcze zniknął w płomieniach. Dziekan kolegiaty poznańskiej św. Maryi Magdaleny kś. Szymon Trzepaczyński, nominat proboszcz leszczyński, podniósł go z gruzów. Mieszkańcy, zubożeli przez pożar, rozproszyli się po większej części po sąsiednich miejscowościach. Dopiero w lat kilka znaczna część zniszczonego miasta znów stanęła, zwolna przybywały okazałe budynki, powracała zamożność. Na początku wieku bieżącego w L. przez dłuższy czas miało być 90 wiatraków. Za panowania Zygmunta III i Władysława IV mieszkała tu poetka polska, nazwiskiem Anna Memorata, pochodząca z Czech, należąca do wyznania braci czeskich; pisywała po łacinie, podpisując się Anna Memorata, virgo polona. Kościół katol. paraf. mieścił od XV w. groby familijne Leszczyńskich. Wizerunki członków tej rodziny zdobiły ściany jego w XVI do połowy XVII w. Pożary następne pochłonęły prawie wszystkie pamiątki. Dwa się tylko obrazy utrzymały przy ołtarzu św. Krzyża jest nisza, w której widzimy jeszcze portret Wacława Leszczyńskiego, a w drugiej niszy przy ołtarzu Matki Boskiej jest portret Leszczyńskiej, siostry Wacława. Tablice są umieszczone przy wizerunkach z napisami łacińskiemi; na jednej czytamy, że tu spoczywają zwłoki Wacława Leszczyńskiego, zmarłego około r. 1505, zwłoki tu przeniesiono r. 1682; na drugiej zaś, że grobowiec ten zawiera kości Rafała Leszczyńskiego, kasztelana przemęckiego Leszyn wraz z żoną i potomstwem około r. 1603 tu złożone. Dawniej w parafii leszczyńskiej były jeszcze kościoły 1 śpitalny św. Ducha, wy stawiony przez Zofią z Bnina Leszczyńską w r. 1645, który dwa razy spłonął, podczas wojny szwedzkiej za Jana Kazimierza i r. 1707. Po drugim pożarze już go nie odbudowano. 2 Ko ściół we wsi Łasocicach, dawnej posiadłości Leszczyńskich. Kościół ten pierwotnie parafialny już był wystawiony w XV w. Za pano wania Zygmunta Augusta Leszczyńscy oddali go swym swym znawcom braciom czeskim, którzy go używali blisko sto lat do r. 1652. Gdy go katolicy odebrali, afiliowano go ko ściołowi w L, Po okupacyi pruskiej ludność, od wieków przeważnie cudzoziemska, a mianowicie niemiecka, z gotowością przyjęła nową organizacyą. O ile miasto usposobienia jest niemieckopruskiego, tego dowody złożyło w czasach wewnętrznych rozruchów, jako to r. 1848, kiedy niemieccy mieszczanie z zaciętością walczyli przeciw objawom ludności pol skiej. Ta jednak od r. 1834 do 1840 wycho dził Przyjaciel ludu Teraz, w L. ludności czystopolskiej już się tylko liczy na setki. Dobra leszczyńskie ob. Antonin, niem. Antoninhof przeszły przed kilkunastu laty w ręce niemieckie. Monografią miasta L. wydał dr. Stan. Karwowski, M. St. Leszno 1. wś, pow. brodnicki, ob, Leżno. 2. L. , posiadłość z młynem, pow. toruński, nad strugą Bielicą, przy granicy pow. brodnickiego. Obszaru liczy ornej roli hekt. 67, łąk 18, pastw. 30, nieuż. 1, wody 2, ogółem obszaru hekt. 120, bud. 8, dm. 2, katol. 30, ew. 21. Par. Chełmonie, szkoła Elgiszewo, poczta Kowalewo. Właścicielem tych dóbr jest rząd pruski, rządcą nadleśniczy Kuntze, dzierżawcą młyna M. Piński. 3. L. , dok. Lisno, Lissa, niem. Leszno, dobra, pow. kartuski, w okolicy lesistej. Obszaru liczy roli or. hekt, 71, łąk 10, pastw. 4, lasu 2, ogółem obszaru 91. 10 hekt, , katol, 36, ew. 12, dm. 4. Par. i poczta Kartuzy, szkoła Kiełpin. Odległość od Kartuz pół mili. Wś L. oddawna należała do klasztoru oo. kartuzyan w Kartuzach. Powstała na klasztornych wykarczowanych lasach w XV al. XVI w. Ojcowie utrzymywali tu głównie owczarnię. R. 1565 zowie się dobrami, do których łąki smętowskie należały. Ii 1670 zapisano L. , ubi est ovile, R. 1747 jedyny z tej wsi opilio owczarz płacił proboszczowi kolę dy 6 gr. Po okupacyi pruskiej zostały te dobra na własność rządu zajęte, r. 1844 odprzedane. Obecny posiadacz Gruchałła. 4. L. W. , niem. Gr. Leschno, wś, pow. olsztyński na Warmii, st. poczt. Wartembork, par. katol Bartołty; 1857 r. 168 mk. 5. L. M. , niem, Kl. Leshno, leśn. król, pow. olsztyński na Warmii, stacya pocztowa Wartembork, parafia katolicka Bartołty; 1857 r. 6 mieszk. 6. L. ob. Leśno. Kś. F. Lesznowola 1. zwana też Leśnowola, wś pow. warszawski, gm. NowoIwiczna, par. Piaseczno, leży 4 w. w zach. płn. stronie od Piaseczna. W 1827 r. 26 dm. , 157 mk, wś rząd. Folw. Lesznowola z nomenklaturami Podgórze i Janczewice lit. A z wsiami L. , os. Podgórze i kol. L. , rozległy mr. 580 grunta orne i ogr. mr. 467, łąk mr. 54, pastw. mr. 26, lasu mr. 9, nieuż. i place mr. 24, bud. mur. 8, z drzewa 7. Wś L. os. 42, z grun. mr. 353; os. Podgórze os. 1, z grun. mr. 19; kol Lesznowola os. 9, z grun. mr. 51. 2. L. , wś, pow. grójecki, gm. Kobylin, par. Worów. W 1827 r. należała do par. Prażmów i miała 22 dm, , 251 mk. Dobra L. składają się z folw. L. i Zakrzew, wsi L. por. Chudowola; rozległe mr. 729 folw. L. grunta or. i ogr. mr. 164, łąk mr. 26, lasu mr, 2, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 207, bud. mur. 4, z drzewa 12, płodozmian 7polowy; folw. Zakrzew grunta orne i ogr, mr. 367, łąk mr. 65, lasu mr. 70, nieuż. i place mr. 20, razem mr. 522, bud. mur. 3, drzewa 3, płodozmian 12polowy; 2 młyny wodne i pokłady torfu. Wś L. os. 44, z grun. mr. 440. Starostwo lesznowolskie niegrodowe, w wojew. mazowieckiem, ziemi warszawskiej, 1771 r. posiadał Wojciech Jakubowski, pułkownik wojsk kor. , a następnie brygadyer wojsk francuskich, który z niego opłacał kwarty złp. 255 gr. U, a hyberny złp. 266 gr. 14. Na sejmie warszawskim z r. 1773 stany rzpltej nadały toż starostwo w emfiteutyczne posiadanie temuż Jakubowskiemu wraz z dzierżawą wereszkowską i Wilczkowską w ziemi wyszogródzkiej. Leszowce, wś w zach. stronia pow. mińskiego, w gm. pierszajskiej, opodal rz. Baranówki, ma os. 15; miejscowość wzgórkowata, bezleśna; okr. polic. rakowski. AL Jelski Lesztine, węg. Lestyine, wś w hr. orawskiem Węg. , kościół ewang. paraf. , 450 mk. Leszuki, mały zaśc. w pow. mińskim, okr. polic. kojdanowskim, w par. katol. kojdanowskiej, nad rzeczułką, ma os. 2, grunta dobre; miejscowość górzysta. A. Jelski. Leszyce, Wielki i Małe, niem. Leschitz, wś i gm. , pow. bydgoski, 2 miejsc. a L. Wielkie, b L. Małe, wsie; 6 dm. , 78 mk. ; 65 ew. , 13 katol; 28 analf. Poczta najbliższa w Wielkiej Nowej wsi; st. kol. żel. i tel. w Bydgoszczy. Leszyn dok. , ob. Łasin i Łasińskie jezioro. Leszyszki, zaśc. szlach. nad jez. Giełona, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 58 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol 1866. Leta, rzeczka w pow. częstochowskim, gm. Huta Stara, pod młynem Kazimierzów. Letanka, rz. , dopływ Wilii z praw. strony, uchodzi poniżej Swiętej. Letanowce, niem, Lethensdorf, węg. Lethan Leszyszki Leszyce Leszuki Lesztine Leszowce Lesznowola Leszno Leszno Leta Letanka Letanowce falva, wś w hr. spiskiem Węg. , w dorzeczu Hornadu, w dystrykcie szczawnickim, na płd. od Czwartku, na płd. zach. od Lewoczy, a na płn. zach. , od spiskiej Nowejwsi Igló, przy drodze kolei żel. bogumińskokoszyckiej. We wsi wznosi się piękny, starożytny kościół łac. pod wez. Wszystkich Świętych. Rok erekcyi niewiadomy. Metryki poczynają się r. 1740. W miejscu liczy par. dusz rz. katol. 689, nieun. 84, żyd. 6, razem 779. Bo parafii tej należą Hoduszowce ob. , Tomaszowce z kościołem filialnym, Harnutowce ob. i Tybe curia. Cała par. liczy dusz rz. katol. 1329, ew. 6, nieun. 166, żyd. 37, razem 1538. Ostatnia poczta spiska Nowawieś Igló. W obrębie tej wsi wznosi się znaczne wzgórze 776 m. Fuchs, dziś Klasztorzyskiem zwane. Z powodu rozległego widoku ku płn. , wsch. i zach. zwie się także Schauberg, po łac. Mons speculationis. W czasie pierwszego napadu Tatarów 1241 r. schronił się Jordan, żupan spiski, wraz z rycerstwem i ludem na tę górę i tutaj się obwarował. Po ustąpieniu wroga opuścili oni z powodu braku wody to schronienie 1245 r. Ob. Wagner Annal. Scepusii sacri et profani, II, 8, 9; osiedli z początku niedaleko Soboty spiskiej Georgenberg, potem na górze wznoszącej się naprzeciw spiskiego zamku. Atoli i to miejsce opuścili dla tej samej przyczyny i nad potokiem lewockim ob. założyli dzisiejsze miasto Lewoczę ob. . Góra, zaś Schauberg uzyskała nazwę Lapis refugii, po niem. Zufluchtatein, po pol. Chowka. Oprócz tego, ponieważ znajduje się na obszarze gminy Letanowiec, spotykamy w dokumentach nazwy Mons Lethon, Lapis Lethen, Hledon, Lethonken, Lethonko. Otóż Jordan, obwarowawszy się na niej, wystawił tutaj zameczek, a obok niego kaplicę św. Jana Chrzciciela, Capitulum Lapidis refugii i kilka chat mieszkalnych. Tutaj pozostawał on do r. 1245. Skoro po powtórnym napadzie Tatarów w r. 1285 zapanował spokój; wtedy r. 1299 Marcin, pleban żakowiecki, nakłonił 24 plebanów kapituły spiskiej de fraternitate XXIV regalium oppidorum do założenia klasztoru kartuzów na tej Hledońskiej górze Fejer, Cod. diplom. Hung. VIII, część I, 193. Sprowadzono więc dwu braciszków z zakonu kartuzów; następnie wybrano poselstwo, w skład którego weszli Heidenreich Heinrik z Lewoczy, Werner z Odoryna, Hermann z Lubicy, Marcin z Żakowiec i owi dwaj braciszkowie kartuscy, do Jordana, który wraz z wójtami i przysiężnymi Sasów spiskich, w dzień ś. Michała w Lewoczy na tę fundacyą zezwolił. Fejer, Cod. dipl. Hung. t. VI, cz. 2, str. 210. Fundacyą tę zatwierdził tego samego roku 1299 19 grudnia Jakób z Farkassy, proboszcz i biskup spieki, ulubieniec królów węgierskich Jędrzeja i Wacława. Przeprowadzeni budowy polecono Marcinowi żakowiackiemu. Staraniem jego i wspólnym zachodem wszystkich 24 parafij, założono w r. 1305 fundamenty pod oratoryum św. Jana Chrzciciela. Pierwszym przełożonym obecnym przy budowie kościoła i klasztoru był ojciec Andrzej, profes klasztoru cyzkiego Citium, Zeiz, Cyza w Styryi. Za jego to przełożeństwa stanął nie tylko kościół, lecz także kilka cel dla mnichów. W r. 1307 przybyło kilku braciszków z cyzkiego klasztoru, których przełożonym był Konrad. Tenże Konrad miał napisać po łacinie początkową historyą tego klasztoru. Liczne nadania wzbogaciły go wkrótce. W r. 1307 król Karol Robert nadał mu oprócz góry Hledońskiej z przyległościami i ziemią, dawnym murem fortecznym obwiedzionej, także ziemie naokoło tejże góry rozpościerające się na trzy strzały z łuku Zipser Anzeiger, 1866, str. 29. W r. 1310 mistrz Farkassy nadał na rzecz kościoła las w Brzeźnie i wieś Falkenstein. W tymże roku przypadła klasztorowi dziesięcina z Schüttenfeld pod Czwartkiem. W r. 1311 właściciel Słowiańskiej Wsi Wünschendorf, Jan, syn hr. Dytrycha, zapisał tymże kartuzom 3 grzywny rocznie z tej wsi pobierać się mająoe. W tymże roku Tomasz arcybiskup ostrzyhomski zatwierdził darowiznę Pawła, proboszcza spiskiego z św. Marcina, składającą się z dziesięciny i 40 mr. pola. W r. 1321 darował klasztorowi hledońskiemu Dyonizy z hr. Bogumerów na Liptowie, mnich kartuski, wieś spiską Szuniawę Schonau. Dwa lata przedtem, r. 1319 10 maja mistrz Kokosz, syn Rykolfa z Łomnicy, pan na Niedzicy, nadał z przyzwoleniem królewskiem wsi własne Heimburg w okolicy Tarczy, wymienioną później za Kolczę, następnie Frankową i Lechnicę temuż klasztorowi. Nadanie to zatwierdził król Karol r. 1320 Bel, Prodromus, 118. Wielkim dobrodziejem tego zakonu był w r. 1396 Władysław, biskup tynnyneński. Rozszerzył bowiem budowle, darował wsi Harnutowce Arnoldfalva i Frankową Frankenau, jako też swoje dochody z Rokus i Farkaszowiec. W r. 1404 uwolnił spiski nadżupan Jerzy zakon klasztoru hledońskiego od wszelkich podatków i danin. Rownież król Zygmunt darował mu r. 1412 z trycatku lubowelskiego sukno i inne dochody, a r. 1425 uwolnił go od danin, któro był obowiązany składać królewskiej komorze. W r. 1449 Jan Kisztner sprzedał temuż klasztorowi za 23 złr. część wsi Stosz. W r. 1436 za przeora Michała 11go z kolei husyci złupili i spalili klasztor. Mnisi schronili się do innych klasztorów. W r. 1454 zakupił Krystyan proboszcz z Wierzbowa, dla podupadłego klasztoru, w celu utrzymania braciszków, pola naokoło Lewoczy i trzy winnice w Syksowie, Letanowce Letki Letkówka Letkowszczyzna Letnia Leticzew Letka Letawa Lethenen Letheniz Letije Letawa Letce Lethanfalva Podobnież ich uposażył przeor Gabryel, obrany r. 1463. Do odbudowania i odnowienia klasztoru przystąpił dopiero przeor Mikołaj r. 1478, którego wspierał król Maciej. Niejaki Jerzy Leudeschitt z Lewoczy zapisał testamentem klasztorowi dom i cztery winnice w Liszce. Jan III, 17sty przeor, obrany r. 1492, zbudował kaplicę zewnątrz klasztoru i pierwszy most na Hornadzie, jako też założył koło klasztoru stawy. Szczepan Mariassy darował klasztorowi r. 1503 młyn i staw rybny w Smiżanach Schmogen. W r. 1506 za przeora Jodoka, obranego r. 1500, Jadwiga, wdowa po Stefanie Zapolyi, odwiedziła klasztor, poczyniła bogate darowizny dla utrzymania mnichów, kazała wykopać również koło Smiżan staw rybny i darowała klasztorowi cztery winnice nad Toryską. Od króla Ludwika II otrzymał klasztor w darze sól i sukno. Wojna między Zapolyą i Ferdynandem przyprawiła klasztor o ciężkie szkody, tak, że w r. 1530 przeor Piotr był zmuszony zastawić u Kieżmarczan dobra klasztorne. W r. 1534 Maciej Boże zdobył klasztor, splądrował i zburzył, a jak Lubicka kronika podaje, Lewoczanie do szczętu go zniszczyli. W r. 1543 został zakon całkiem rozwiązany. Pustelnicy schronili się do Czerwonego klasztoru. Ostatnim przeorem był Marcin Ursinus. W r. 1565 Maksymilian przeniósł dobra zburzonego klasztoru na spiską kapitułę, co później r. 1767 Marya Teresa zatwierdziła. Szczyt tej góry zdobią dziś tylko zwaliska. Czyt. S. Weber Zipser Geschichtsund Zeitbilder, Leutschau 1880. Br. Gustawicz U stóp Pienin, w Bibl. Warsz. 1882. t. II i III. Janota Zapiski o zaludnieniu dolin Dunajca i Popradu na Spiżu. Kraków 1864. B. S. Lapis refugii. Nach der Leutschauer Chronik u. anderen Quellen, w Zipser Anzeiger 1866, Nr. 8. J. Hradszky Die Einfälle der Mongolen in Ungarn und der Zufluchtstein in der Zips, w Jahrb. des ung. Karpathenvereins, 1875, t. II. Ks. Załęski Czerwony Klasztor. Kraków 1880. Br. G. Letawa, ob. Latawa, Letce 1. Wielkie, dobra, pow. witebski, przy drodze żel. dyneburskowitebskiej, o 15 w. od Witebska, w 2 okr, polic, własność Adamowa, nabyte od Kossowów. Ziemi dworskiej 1118 dzies. Kaplica katolicka parafii ś. Barbary w Witebsku. W w. XVII L. należały do Aug. Bazylego Leteckiego, a testamentom r. 1657 spisanym przeszły na własność syna jego Aleksandra. 2. L. Małe, wś, pow. witebski, graniczy z dobrami L. Wielkie, własność Swięcickich, 233 dzies. ziemi dworskiej. Letcy, wś w pow. ihumeńskim, w gm. nowosielskiej, o w. 2 na płn. od m. Nowosiółek, przy kol. żel. libawskoromeńskiej, niegdyś własn. Katyńskich, ma os. 20, w glebie dobrej. Letensdorf niem. , ob. Letanowce. Letgalle, Letgola, ob. Kurlyndya t. IV 900 i Łotwa. Lethanfalva węg. , Lethensdorf niem. , ob. Letanowce, Lethenen niem. , wś, pow. labiewski, st. poczt. Wülfshoefen. Letheniz dok. , ob. Luetnitz. Leticzew ross. , ob. Latyczów, Letije, ob. Kamionka wołoska. Letka woda, os. gajowego na obsz. dwora. Lackie Małe, pow. brodzki. Letki, zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 35 w, od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 4 dm. , 39 mk, katolików 1866. Letki, mko, pow. osterski, gub. czernihowskiej, o 25 w. odm. powiat. , nad rz. Desną i jez. Staruchą. W XV w. L. wspominane p. n. Letkowicze. W okolicy liczne ślady wałów i murów starych. Ma 126 dm. , 1785 mk. Letkówka al. Letkowce, wś, pow. bracławski, gm. Sawińce, par. Obodówka, nad rz, Trościańcem, która tworzy tu 2 duże stawy, dm. 251, mk. 1232, ziemi włośc. 1350. Nale żała do Potockich, do schedy Bolesława Po tockiego syna Szczęsnego, następnie do Sobań skich; dziś spółki cukrowarnianej trościanieckiej, która posiada tu 9000 dzies, ziemi. Jest tu cerkiew dla 2000 parafian, uposażona 51 dzies. ziemi. Dr. M. Letkowo, dziś Łętków ob. . Letkowszczyzna, wś w płn. stronie pow. słuckiego, nad rz. Wynią, przy drodze wiodą cej z Damicz do Wieleszyna, ma os. 15; okr. polic. kopylski. A. Jelski. Letnia, z Monastyrem Letniańskim wś w pow, drohobyckim, 19 kil na płn. wsch. od Drohobycza, tuż na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Medenicach. Na zach. leżą Dołhe i Opary, na płn. zach, Rabczyce, na płn. Medenice, na wsch. Korośnica, Koenigsau i Kawsko w pow. stryjskim, na płd. Brigidau w pow. stryjskim i Gaje niżne. Wsch. część obszaru przepływa pot. Letnianka od płd. na płn. i przyjmuje w obrąbie wsi liczne mało strugi od lew. i praw, brzegu. Wzdłuż granicy płd, zach. płynie na małej przestrzeń pot. Lutyczyna od płd. na płn. W dolinie Letnianki leżą zabudowania wiejskie. Płd. część wsi zwie się Monastyrem Letniańskim. W części płd. leży na praw. brzegu Letnianki las Hołubiczka ze szczytem 309 m. wys. , a na płd. od niego podmokła łąka. Na lew. brzegu Letnianki leżą lasy Kamienobród na płd. , Zahruszne na płn. zach, od niego i Piszczalnica ze szczytem Kamienicą 310 m. wys. , a dalej na płn. Galone. W dolinie potoku, płynącego między dwoma ostatniemi lasami, leży Monastyr Letniański. Na płn. od lasu Galonego leży niwa Jasenowe. W stronie płn. zach. wznosi Letcy Letensdorf Letgalle Letnianka Letnianka Letniki się wzgórze Opary na granicy wsi tej nazwy do 315 m. Włas. więk. ma roli ornej 14, łąk i ogr. 6, pastw. 13, lasu 2422 mr. ; włas. mniej. roli ornej 2022, łąk i ogr. 1049, pastw. 742, lasu 13 mr. W r. 1880 było 2244 mk. w gminie, 21 na obsz. dwors. 620 obrz. rzym. kat. , reszta gr. katol. . Far. rzym. katol. w Medenicach, gr. katol. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska. Do tej parafii należą Königsau i Korośnica. We wsi jest cerkiew, szkoła etat. jednokl. , kasa pożyczk. gminna z kapit. 951 zł. w. a. i cegielnia. W M. L. był dawniej klasztor bazyliański, zniszczony w r. 1648 przez kozaków, później zrestaurowany, a w r. 1775 zniesiony. Dochody jego przyznano monasterowi drohobyckiemu. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych ekonomii Samborskiej a kluczamedynickiego, W lustracyi ekon. sambors. za czasów Jana III Rkp. Ossol. Nr. 1255, str. 59 czytamy Wieś osiadła na łanach 18 i półćwierci, zagonów 2. karczmarska do tego ćwierć jedna. Robią 4 dni do południa. Przędzy cienkiej dają po łokci dwa ze swego przędziwa. Z pańskiego przędziwa przędą po łokci 4. Stróżą tak, jako w Medynicach, i inna robocizna taka. Podsadków 8, robią 2 dni pieszo do południa odkupują po gr. 4. Chałupników 8, robią po jednemu dniu od południa, a kiedy odkupują roboty, to dają po 2 gr. Komornicy ilu ich jest robią po dniu od południa, a odkupując po złotemu gr. 18. Następnie wymienione są czynsze. Ogrodów pustych 4. Za sianożęcie płacą wedle oszacowania przysiężnych i widza pańskiego. Z dziesięciny pszczelnej tak płacą i dają jak w Medenicach, 10 pień od pszczół, a oczkowego po gr. 10. Młyn o jednem kole i stępa do arendy medynickiej należące. W ekstrakcie inwentarza ekon. sambors. z r. 1760 Ak. Osol. Nr. 1632, str. 51 nn. czytamy Wieś osiadła na łanach 18 1 2 i zagonów 2, czyni ćwierci 74 1 2. Videlicet gromadzkich roboczych 3 1 2, arendowanych 62 1 2 zag. 2, pustych zarosłych 8. Prócz tego podsadecznych roboczych ćwierci 3 3 4 arendowanych 5 1 4, pustych 7; ogrodników roboczych 3, arendowanych 4, pustych 7; popowskich 4, sołtyskich 6, manasterskich 4, mielnicka 1, wójtoskich 12, leśniczego 4, wolnicza 1. Chlebnika ad praesens znajduje się in Nr. 14. Podsadków 6, leśnych z podsadków 8, ogrodników 3, komorników i komornic 10, wolnik 1. Czynsze tej wsi przynoszą 927 złp. U gr. są wymieniono na str. 52. Karczma skarbowa, to jest izba z drzewa, sień z chrustu, grodzona, słomą pokryta, reperacyi potrzebuje. Winiarnia z drzewa budowana, przy niej piekarnia też z drzewa, słomą poszyto. Młynek o jednym kamieniu, młynnica z drzewa, słomą poszyta. Wójtostwa w tej wsi posesorami pp. Dominik Sochaczewski i Salomea z Dombrowskich małżonkowie, na które prawo produxerunts vigore którego hibornę na gardekurów JKM. i inne onera fundi płacić tenentur. Leśnictwa posesor P. Dombrowski, na które prawo pokazał, vigore którego lasów doglądać i zapusty utrzymywać powinien, do czego ma leśnych sobie przydanych; na stronę drzewa nie ma wydawać sub omissione prawa swego. Lasy od granicy gajowskiej las jodłowy Kamienica zwany, zapust od granicy kowaleckiej aż do rzeki Litenki przez p. Dombrowskiego zapuszczony, w którym drzewo różne brzezina, buczyna, dębina. W końcu wymienione powinności wsi całego klucza medynickiego ob. Medonice. Według inwentarza z r. 1768 był w posiadaniu wójtostwa p. Chmielowski. R. 1553 uwalnia Zygmunt I tę wś wraz z innemi a tributo seu praestatione Boum praedicta Odumarszczyzna, tum quoque a cesu faginatitio et podvodis immunei declarat praeter Podvodas dla króla. Ob. Summarium documentorum w Bibl. Osol. Rkp. Nr. 2837, str. 188. Lu. Dz. Letnianka, rzeka, wytryska na granicy gmin Brygidynu Brigidau w pow. stryjskim, a Gajów wyźnich i niżnich, w pow. drohobyckim, na obszernych pastwiskach Letynką zwanych. Płynie na północ, tworząc granicę między Gajami niżniemi od zach. a Brygidynem i Kawskiem od wsch. , następnie przez łąki i lasy w Kawsku i wchodzi w obr. gm. Letni; tu opływa Monaster letniański, przysiołek Letni, następnie przepływa wieś Lotnię i Medenice. Tuż za Medenicami wypływa na obszerne łąki i rozdziela się na dwa ramiona. Wschodnie ramię tworzy właściwe koryto Letnianki, która tu przyjmuje kierunek północnowschodni. Przerżnąwszy bagniste pastwiska Tłoką i Dąbrową zwane, płynie środkiem wsi Horucka w pow. drohobyckim, na którego obszarze, w północnowschodniej jego stronie, minąwszy rozległe Błoto Horuckie, wpada z praw. brzegu do Dniestru. Na przestrzeni między Medenicami a Horuckiem zowią L. także Przyrwą. Zachodnie zaś ramię płynie w kierunku północnym przez moczarowato łąki koło Piasków, folwarku Medenio, i przez takież łąki na obsz. gm. Wypuczek Ugartsberg, a w końcu w zachodniej części Błota Horuckiego uchodzi do Tyśmienicy, powyżej jej ujścia do Bystrzycy tyśmienickiej. Długość biegu czyni 27 ML; długość zachodniego ramienia 7 kil. Przyjmuje liczne mniejsze strugi w górnym i średnim biegu, jużto leśne, już też łączne. W Horucku zasila się z praw. brzegu wodami potoku Korośnicy ob. . Źródła leżą 312 m. , ujście 258 m. npm. Br. G. Letniki, zaśc. rząd. , pow. dzisieński, o 40 w. od Dzisny, 2 okr, adm. , 2 dm. , 21 mk. prawosł. 1866. Letynka Letniowce Letniowce, ob. Uszyca Nowa. Letniowiecki powiaty, ob. Uszyca Nowa. Letopy, jezioro, ob, Potopy. Letos, ob. Szeczuwa. Letoschin niem, , ob. Kamień, pow. wielkostrzelecki. Letówka, ob. Kudrasze; por. Letanka. Lettau niem, , wś, pow. morąski st. p. Reichau. Lettel niem. , ob. Lutolek Lettenicz dok. , ob. Liednitz. Lettenland niem. , ob. Łotwa. Lettensdorf niem. , ob. Letanowce. Lettin niem. , łot. Litene, dobra w gub. ryskiej, pow. walcki, par. Schwanenberg; z folw. Kordona i Sillowa, Wzorowe gospodarstwo rolne. LetuwaŻeme łot. , ob. Litwa. Lety, Letony, ob. Łotysze. Letyczów ob. Latyczów. Letyczówka, ob. Latyczówka, Letynka, karczma na granicy Gajów wyżnich i niżnich, pow. drohobycki, przy gościńcu rządowym stryjskodrohobyckim, w pobliżu toru kolei naddniestrzańskiej. Letyńska góra, os. , pow. koniński, gm. Kramsk, par. . Leży na wschód od Konina odl o w. 10, od rz. Warty w. L Letzen, Loetzen, niem. , ob. Lec. Letzkau niem. , ob. Leszkowy. Letzter Groschen niem. , al. Letzter Heller, wiole osad, zwykle karczem podmiejskich, na Szląsku i W. Ks. P. nosi tę nazwę. Por. Ostatni grosz. Leubel niem. , wś, pow. wołowski do 1816 mielicki, par. GrossBargen. Do L. należy kol. Tschipkei. Leuber niem. , ob. Lubrzo. Leubus niem. , ob. Lubiąż, Libiąż, Lubusz. Leubusch niem. , pow. brzeski na Szląsku, ob. Lubieś. Lechten niem. , 1230 r. Lucnowe, wś, pow. oleśnicki, par. Oleśnica. Leuchtthurm niem. , os. pod Kłajpedą. Leuchy al. Lewuchy, wś rząd. , pow. hajsyński, nad rz. Soroką, par. i gm. Granów, mk. 1368, ziemi 3081 dz. , dm. 243. Cerkiew ma 1500 parafian i 36 dzies. ziemi. Skonfiskowana z kluczem granowskim Czartoryskim. Soroka tworzy tu duży staw. Dr. M. Leuconium łac. , ob. Lewocza. Leunenberg niem. , wś i folw. , pow, rastemborski, st. p. Sępopol. Leuppusch niem. , r. 1364 Lubsch, wś, pow. grotkowski, o pół mili na płn. zach. od Grotkowa ku Strzelnu; 70 bud. , 52 dm. , 308 mk, 37 osad, 2026 mr. rozl. , kościół fil. do par. Woisselsdorf dla 313 dusz, szkoła. F. S. Leurde, ob. Leworda. Leutbach niem. , wś, pow. głogowski, par. Jakobskirch. Leutbrechtsdorff dok. , ob. Leppendorf, Leuten niem. , ob. Lutynia. Leuthen niem. 1. wś, pow. bystrzycki, par. Landock. 2. L. , wś, pow. żegański, par. NiederHartmannsdorf, ma kościół fil. 3. L. , 1330 r. Luthin, 1360 Lewten, Lwthen, 1361 Luethen, wś, pow. nowotarski na Szląsku, ma dwa kościoły paraf. , katol i ewang. D. 5 grud. 1757 Fryderyk W pobił tu na głowę Austryaków, pod wodzą ks. Karola lotaryńskiego walczących. F. S. Leutmannsdorf niem. 1. wś, pow. świdnicki, ma dwa kościoły paraf. , katol. i ewang. 2. L. , 1343 r, Lutolphisdorph, wś, pow. kamionogórski, par. Schoemberg. Lentowszczyzna, folw. pryw. , pow. wilejski, o 41 w. od m. Wilejki, 1 okr, adm. , przy byłej drodze pocztowej z Mołodeczna do granicy pow, mińskiego; 1 dm. , 2 mk. 1866. Leutschau niem. , ob. Lewocza. Leutschbach niem. , ob. Lewocki potok. Leutwitz niem. , ob. Lutyjecy łuż. . Lewacze, ob. Hubków, Lewada karabczyjowiecka, wś, pow. kamieniecki, gm. Kujawy, okrąg policyjny stan Kupin, poczta i paraf. Tynna, telegraf Jarmolince; odległa od Proskurowa st. kolei odeskowołoczyskiej w. 50, od Jarmoliniec 25 w. Ma 65 dm. Jest tu fabryka cukłu z rafinecyą na akcyach, założona w 1847 r. ; przerabia średnio 100000 berk. buraków. Młyny na Smotryczu. Dziedzictwo Józefy z Moszyńskich hr, Szembekowej. Por. Kumbczyjów Wielki. Wyraz L. jest greckoromańskiego pochodzenia i znaczy łąka. Lewada Kupińska, wś nad rz. Smotryczem, pow. kamieniecki, gm. Kupin, par. Gró dek; 17 dm. X. M. O. Lewajcie, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Lewajnie, folw. nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 56 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol 1866. Lewaldsruh niem. , folw. , pow. frydlądzki st. p. Dietrichsdorf. Lewałd, niem. Lehwalde, dok. Liebenwalde, Lewenwalde, Lewaldt, wś, pow. ostródzki, ćwierć mili od Dąbrówna, przy granicy pow. lubawskiego, założona w pustej po wojnach krzyżackich ziemi dawn. saskiej przez osadników polskich. R. 1433 Paweł von Russdorf, mistrz w. krzyżacki, nadaje 10 wł. w L. na prawie magdeb. z wyższem i niższem sądown. Aleksandrowi z RogożaOb. Kętrz. , Ludność pols. w Prusiech, str. 296. Tenże mistrz nadaje r. 1438 Hartwikowi z Mortąg 10 włók w L. na takiemże prawie magdeb. z wyższem i niższem sądown. , za co miał pełnić 1 służbę Letniowce Letniowiecki Letopy Letos Letoschin Letówka Lettau Lettel Lettenicz Lettenland Lettensdorf Lettin Letuwa Lety Letyczów Letyczówka Letyńska Letzen Letzkau Letzter Letzter Heller Osta tni Leubel Leuber Leubus Leubusch Leuchtthurm Leuchy Leuconium Leunenberg Leuppusch Leurde Leutbach Leutbrech Leuten Leuthen Leutmannsdorf Leutschau Leutschbach Leutwitz Lewacze Lewada Lewajcie Lewajnie Lewaldsruh Lewałd Lewicka wojenną w lekkiej zbroi na koniu. R. 1538 Pielgrzym z Tymany trzyma 6 wł. w L. R. 1483 Emeryk von Drahe, komtur ostródzki, nadaje Maciejowi z Durągu 10 wł. w L. na prawie magdeb. z obowiązkiem jednej służby. Kętrz. 1. c. , str. 301. Por. Dąbrówno. Kś. F. Lewand, ob. Kłobucko. Lewandów, folw. , pow. warszawski, gm. Brudno, par. Praga. W 1827 r. emfiteutyczna własność, miała 2 dm. , 4 mk. Lewandówka, folw. i karczma w gminie miasta Lwowa. Lewandowszczyzna, os. , pow. lubelski, gm. i par. Krzczonów. Lewandowszczyzna, dworek niedaleko Wilna, przy trakcie pocztowym wileńskowił komierskiem. Lewaniszki, ob. Leoniszki. Lewanpa, Lentlaaa, Lentla upe, właściwie Aa, rz. , powstała zpołąozenia się pod Bowskiem dwóch rzek Muszy i Niemunia, albo małego Niemna. L. zowie ją W. Pol. Lewark al. L. Ostrow, mała osada w pow. sztumskim, należała do dóbr star. sztumskiego. E. 1731 wydany został Ostrów nad Parletą, niem. an der Parlete tak się ta wieś wtedy nazywała w wieczystą dzierżawę. R. 1765 posiadał ten Ostrów Jakób Lewark, nadleśni czy ryjewski Rehhof, od którego nowa ta nazwa się przyjęła. R. 1768 skutkiem wiel kiej powodzi L. poniósł straty ogółem za 1913 tal. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Stuhm, str. 207. Kś. F. Lewartów, ob. Lubartów. Lewasze, wś w pow. rzeczyckim, w gm. zaśpiańskiej, nad samym Dnieprem, o 17 w. od Rzeczycy, przy gościńcu pocztowym, wiodącym z Rzeczycy do Łojowa była tu st. poczt. ,, ma osad 46, łąki znakomite, pola ulepszone; lud trudni się rolnictwem, rybołówstwem i fli sactwem; bogata w dary przyrody miejscowość. A. Jelski. Lewasze, wś rząd. nad Żyżmą, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 14 w. od Lidy, 9 dm. , 108 mk. 1866. Lewaszów, wś włośc, pow. konecki, gm. Grodzisko, par. Radoszyce; od Końskich w. 21. Gruntu 884 mr. , dm. 85, mk. 196. Lewaszówka, wś i folw. , pow. kozienioki, gm. i par. Jedlnia; od Kozienic 20 w. Gruntu mr. 162, dm. 13, mk. 119. Folw. ma 141 mr. i stanowi majorat gen. Bezaka. Lewaszowo, wś, pow. szawelski, gm. tryska, 5 osad, 130 dzies. gruntu. Powstała niedawno na wyrąbanych lasach skarbowych, gdzie rząd osadził kolonistów prawosławnych, przeważnie żołnierzy dymisyonowanych. Lewatowszczyzna, wś w pow. borysowskim, nad rz. Cną z prawej strony, w okr. policyjnym chołopienickim; osad 11, miejscowość wzgórkowata i lesista, grunta lekkie, łąki obfite. Al. Jel. Lewber dok. , ob. Lubrzo. Lewbitsch, Lewbitz dok. , ob. Lubicz. Lewczew, zaśc. w pow. słuckim, w okr. polic. kopylskim, o w. 4 na płn. zach. od mka Kopyla, opodal drogi wiodącej do Pociejek po łożony, ma osad 6, w glebie niezłej; miejscowość niebezleśna. Al. Jel. Leweliszki al. Dudka, zaśc. rząd. , nad rz. Dudką, mk. katol. 34, żydów 9, dm. 2, od Swięcian 37 w. 1866. Lewenberg niem. na Szląsku, ob. Lwów. Lewenci, okol. szlach. , pow. szawelski, gm. łuknicka, nad rz. Petekłą, o parę wiorst od Ubiszek. Feliks Towtowicz ma tu 4 włóki z młynem, Przespolewski 1 włókę, Jakób Perskowt półtorej włóki. J. G. Lewenik, jedna z dawnych dzielnic Królewca, inaczej Nowe Miasto. Leweniszki, ob. Leweliszki. Lewenthal niem. , ob. Loewenthal, Lewenwalde dok. , ob. Lewałd Lewice, niem. Lewitz L wś, gm. i folw. proboszczowski 367 mr. rozl. ; pow. między rzecki; 4 miejsc a L. , wś; folwarki b Kali ska Kaliske; o Nowy folwark; d Piotrowo; 27. dm. , 355 mk. , 39 ew. , 316 katol. , 72 analf. Kościół paraf. katol. dek. lwoweckiego. Poczta na miejscu, st. kol, żel. i tel. w Nowym To myślu o 22 kil. 2. L, dom. tamże; 7972 mr. rozl. , z 3 folw. , 11 dm. , 167 mk. , 13 ew. , 154 katol, 50 analf. Właściciel Bernard HazaRadlicz. Wś L. była w XVII wieku jeszcze mczkiem; jest gniazdem rodziny Lewickich, herbu Rogala, którzy tam w XV wieku wy stawili kościół. Za panowania Zygmunta Au gusta lutrzy zabrali kościół lewicki i byli w posiadaniu aż do początku XVII w. Około 1621 ówczesna dziedziczka Barbara z Szenechów Schöneich Brezina wystawiła nowy, znowu dla katolików, jak poprzedni, z drzewa. Teraźniejszy, murowany, został wystawiony po r. 1780 przez nowego dziedzica Jerzego Aleksandra Hazę. M. St. Lewicka Wola, ob. Lewiczyn. Lewickie, st. dr. żel. brzeskograjewakiej między Białymstokiem a Knyszynem, o 85 w. od Grajewa. Lewicpol, folw. , pow. warszawski, gm. Brudno, par. Praga; rozległość wynosi mr. 180, grunta orne i ogr. mr. 66, łąk mr. 97, pastw. mr. 6, nieuż. i place mr. 11, bud. murow. 1, z drzewa 13. Lewiczyn 1. wś, pow. grójecki, gm. Belsk, par. Lewiczyn. Leży na wzgórzu o 1 1 2 m. od Grójca. W 1827 r. było tu 26 dm. , 261 mk. ; obecnie 40 dm. Parafia dziś 1458 dusz istniała już w r. 1310. Kościół stoi na górze, usypanej według podania na pamiątkę odnie Lewatowszczyzna Lewber Lewbitsch Lewczew Leweliszki Lewenberg Lewenci Lewenik Leweniszki Lewenthal Lewenwalde Lewice Lewickie Lewicpol Lewiczyn Lewartów Lewark Lewanpa Lewaniszki Lewandowszczyzna Lewandówka Lewandów Lewand Lewand Lewaszowo Lewaszówka Lewaszów Lewasze Lewinnoersee Lewino sionego tu zwycięstwa. W 1608 wzniesiono nowy drewniany okazały kościół z dwiema. wieżami. Za wojen szwedzkich zaczął tu sły nąć cudami obraz M. Boskiej i ściągał pobo żnych. W 1718 r. było siedm bractw. Ob. Księgi sądowe Ziemi Czerskiej XXXIV. Szko ła początkowa. Lewicki folw. poduchowny w pobliżu. Folw. L i Lewicka Wola rozległy mr. 1287 grunta orne i ogr. mr. 742, łąk mr. 72, pastw. mr. 12, lasu mr. 413, nieuż. i place mr. 48, bud. mur. 3, z drzewa 16; płodozmian 6 i 12 polowy. Dobra powyższe w r. 1871 odłączone zostały od dóbr Bądków. 2. L. , wś i folw. , pow. mławski, gm. Turza, par, Mła wa, o 4 w. od Mławy. Leży nad rz. Mławką. Posiada 33 dm. , 289 mk. , grantu włośc. 572 mr. , dwors. 322, ni licząc nieużytków. Grun ta szczerkowate, w większej połowie piaski i wydmuchy. Własność Unierzyskich; do Lewiczyna należy młyn Słomka, leżący nad Mławką i posiadający 160 mr. grunta ornego. Przy uwłaszczeniu od Lewiczyna odpadła osa da Cegielnia albo Smolniki nazwana od togo, iż kiedyś tu znajdowała się cegielnia i dwór pędził smołę, zawierająca gruntu ornego 207 mr. Jest tu posterunek straży pogranicznej. W 1827 r. 20 dm. , 158 mk. Br. Oh. Lewidany 1. folw. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 46 mk. , z tego 40 katol, 6 żydów. 2. L. , wś rząd. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 27 w. od Wilna, 4 dm, 39 mk. katol 1866. Lewieczyzna, folw. , pow. konstantynowskig gm. Witulin, par. Bordziłówka; rozległość mr. 750. Rz. Lewiende, wś nad Wyrwitą, o 67 w. od Szawel, por. Lewenci. Lewientyn al. Niewocin, niem. LowentinSee, jez. na polskopruskich Mazurach, pow. lecki; leży na płdn. od m. Leca i twierdzy Boyen, 416 i pół stóp npm. , zatem wyżej niż wszystkie inne jeziora mazurskie; jest 3 i pół mili długie, pół mili szerokie i obejmuje pół mili kwadr. Na płn. ma przez jez. Kisajno odpływ do jez. Mamrami zwanego, a stąd przez rzekę Węgorap do Pregoły i zatoki fryskiej. Płdn. zachod. odnoga L. łączy się na pomocą kanału tylko 50 kroków długiego z Jagodnem jez. , dalej przez Górkło z jez. mioduńskiem i grunwaldzkiem, wreszcie z Tałtami i Sniardwami SpirdingSee, tak że stąd aż do Wegoborka swobodnie statki przechodzić mogą. W ogóle więcej niż 30 jeziór stoi w związku z L. , bo i jego południowowschodnia odnoga złączona jest z jeziorami, mianowicie z jez. Weinow, dalej z Buwełnem i jez. Wąs. Lewiętyńskie jez. otoczone jest około wieńcem wiosek, z których znaczniejsze są; Wilkasy, Strzelce, Bogaczewo, Rydzewo, Ruda, Kąp, Grajewo i Bystry. Czyt. A. Weiss Preuss. Littauen und Masuren, p. 36 i 64. Kś. F. i Kś. Fr. Lewikojnie, folw. 15włókowy, pow. szawelski, o 100 w. od Hrynkiszek, na gran. pow. kowieńskiego; własność Raczkowskich. Dwie wsie t. n. w gm. kiryanowskiej 42 dusz i 200 dzies. , 57 dusz i 456 dzies. J. Godl. Lewików, wś, pow. garwoliński, gm. Podłęż, par. Samogoszcz, W 1827 r. 11 dm. , 120 mk. ; obecnie 15 dm. , 174 mk. , 372 mr. obszaru. Lewin 1. al. Lewino, folw. , pow. nieszawski, gm. Straszewo, par. Koneck, o 6 w. od Wagańca. W 1827 r. 3 dm. , 25 mk. Rozległość wynosi mr. 360, grunta orne i ogr. mr. 235, łąk mr. 8, pastw. mr. 15, zarośli mr. 45, nieuż. i place mr. 57, bud. mur. 2, a drzewa 3. Folwark ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Swięte 2. L. , wś i folw. , i L. poduchowny, wś włośc. , pow. rawski, gm. Lubania, par. Lewin. Leży na lewo od drogi bitej z Rawy do Nowego Miasta, o 10 w. od Rawy, posiada kościół paraf niewiadomej erekcyi podobno z 1302 r. . W 1827 r. było tu 9 dm. , 81 mk; obecnie wś ma 8 dm. , 71 mk, , 96 mr. ; folw. 2 dm, , 6 mk. , 692 mr. ; os. prob. 1 dm. , 4 mieszk. , 6 mr. L. poduchowny, wś, 5 dm. , 69 mieszk. , 62 mr. obszaru. Parafia Lewin 128 dusz. Dobra Lewin i Studzianki składają się z folwarków L. i Studzianki. Rozległość wynosi mr. 807; folw. L. grunta orne i ogr. mr. 312, łąk mr. 53, pastw. mr. 2, lasu mr. 65, nieuż, i place mr. 8, razem mr. 440, bud. mur. 1, z drzewa 12; płodozmian 10polowy; folw. Studzianki grunta orne i ogr. mr. 289, łąk mr. 69, nieuż, i place mr. 9, razem mr. 367, bud. mur. 1, z drzewa 5; płodozmian 4polowy. Wś L. osad 11, z grun. mr. 98. Lewin, ob. Lewino. Lewin, miasto, por. Mieszteczek czes. , na Szląsku. Lewina, las w płn. zach. stronie Sielca, pow. sokalski. Lewinko, os. do Lewina, pow. wejherowski, nad jez. lewińskiem, z którego struga luzińska wypływa i do Redy płynie, o ćwierć mili od bitego traktu wejhorowskolezieńskie go, o 3 i ćwierć mili od Wejherowa, Ma 112 hektarów roli, 20 ha. łąk, 1 pastwisk, 12 la su, 2 nieuż. , 84 wody, ogółem 182, 92 ha, rozl. Kś. F. Lewinno niem. , ob. Lewino. Lewinnoersee niem. , jez. , pow. wejhorowski, ob. Lewińskie jezioro, Lewino al Lewin, niem. Lewinno, ryc. dobra, pow. wejherowski, opodal granicy pow. kartuskiego. Obejmuje folwarki przynależne; Lewinko, Lechain i Rosochy oprócz dóbr rycer. ; gbur. 3, włók 146, katol. 188, ew. 72, dm. 21. Osobno liczy L. roli ornej hekt, 395, Lewidany Lewidany Lewieczyzna Lewiende Lewientyn Lewikojnie Lewików Lewin Lewina Lewinko Lewinno Lewińskie Lewkiszki Lewitten Lewki łąk 93, pastw. 4, lasu 125, nież. 9, ogółem obszaru 629 hekt. Posiadacze Fryd. i Gustaw Detert. W miejecu znajduje się młyn parowy; i tartak, cegielnia i piec du wypalania wapna, znaczna melkarnia; hodowla i wyprzedaż bydła oryginalnej rasy angelnskiej Angelner OriginalTieh. Przy wsi znajduje się stare cmentarzysko pogańskie groby kamienne. Oddawna były te dobra własnością szlachty pomorskiej. Podczas zatargów margrabiów brandenburskich z księciem pomorskim Mestwinem II, okazał się właściciel sojusznikiem pierwszych z oczywistą zdradą ojczystego kraju. Z tej przyczyny pozbawiony został swojej własności, która prawnym sposobem księciu przypadła. E. 1282 Mestwin darował L. wraz innemi wioskami, za 3 wsie w ziemi gniewskiej i wszystką dziesięcinę tamże krzyżakom ustąpioną, jako wynagrodzenie biskupowi kujawskiemu Albertowi. Jak długo biskupi utrzymali się w posiadaniu tych dóbr nie wiadomo, tyle tylko pewna, że L. następnie przeszło w ręce prywatne. Roku 1382 Winryk von Kniprode zapisał Piotrowi z L. na własność dobra Lezienko pod Żakowem. R. klasztor pp. norbertanek w Żukowie nabył L. wraz z przyległościami za 15000 zł. prawem zastawnem od pana Dzięcielskiego i Jana Lewińskiego, sędziego lęborskiego. R. na Wielkanoc pobudował klasztor na części Dzięcielskiego, stodoły i owczarnię wielkim kosztem, które przez piorun spalone były. Przed okupacyą pruską napowrót zostały wykupione te dobra, ponieważ w spisie urzędowym przy sekularyzacyi nie zachodzą. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 232. Kś. F. Lewinów, folw. , pow, warszawski, gm. Brudno, par. Praga. Lewinówka, folw. pryw. , pow. wilejski, o 57 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 3 mk. katol 1866. Lewińskie jezioro, niem. Lewinnoersee, pow. wejherowski, około ćwierci mili długie, ciągnie się z płn. na płd. Wypływa zeń stru ga luzińska, dopływ Redy. Na brzegu leży folw. Lewinko. Obfituje to jezioro w różne rodzaje ryb, szczególnie w poszukiwane smaczne marenki kaszubskie. Kś. F. Lewitten niem. , wś, pow. pruskoiławski, st. p. Uderwangen. Lewitz niem. , ob. Lewice. Lewki, wś i dobra, pow. bielski, gub. grodzieńska, o 5 w. od Bielska, własność Przemysława Dzierżka. Fabryka mydła i pasieka. Lewki, wś w płn. zachod. stronie pow. bobrujskiego, przy granicy pow. ihumeńskiego, w gm. życińskiej, przy drożynie wiodącej ze Szczytkowicz do Życina; ma osad 42; miejscowość całkiem odludna, dzika, poleska, grunta lekkie. Por. Cierebuty. Al. Jel. Lewki, ob. Kamionka Wołoska, Lewkiszki 1. folw. pryw. u źródeł Dzitwy, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 39, od Ejszyszek 18, mk. katol 20. 2. L. , wieś włośc, w tymże okr. adm. , dm. 3, mk. katol 25. 3. L. , zaśc. w powyż. okr. mk. 20 katol 1866. 4. L. , folw. nad Wilią, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. żydów 1866 Levkocz węg. , ob. Lewkowce. Lewków, wś, pow. żytomierski, gm. Lewków, okr. polic. Kotelnia, par. Leszczyn, o 10 w. od Żytomierza, o 21 od Kotelni, nad rz, Teterowem. R. 1870 miał 1117 mk. , w tem 22 proc. izr. , 400 dm. , cerkiew, 6 sklepów, 5 rzemieślników, gorzelnię i smolarnię. Własność Pruszyńskich. Lewków, wś, nad Sokołówką, pow. olhopolski, gm. Ternówka, par. Obodówka, od Olhopola w. 45, od st. kol odos. kij. Krzyżopol w. 15; dm. 125, mk. 1136, ziemi włośc. 1100 dz. , dwors. 464 dz. Cerkiew murowana pod wezw. N. M. P. ma 1226 parafian i 55 dzies. ziemi; dziedzictwo Karola Brzozow skiego. Dr. M. Lewków, wś, pow. sieński, gm. Kanowczyn, dawne dziedzictwo Boguszewskich, 1880 r. Kazimierza Boguszewskiego własność, ziemi używalnej 905, nieuż. 97 dzies. A. Ch. Lewków 1. olędry, pow. odolanowski, 26 dm. , 264 mk. , 242 ew. , 22 katol, 64 analf. Kościół katol, paraf. dekan. ołobockiego Łaski, Lib. ben. II, 44. Poczta, tel. i st. kol w Ostrowie o 6 kil 2. L. , dom. , tamże, 5793 mr. rozl; 6 miejsc a L. , dom. ; folwarki b Reuten; c Michałków; d Stary Staw Altteich; e Nowy Staw Neuteich; osada f Szczygliczka. Gorzelnia parowa i młyn. Pod wsią odkryto dwa cmentarzyska pogańskie. W ogrodzie dominialnym wykopano brązowy fallos przy radowaniu pnia dębowego. Dobra L. należały do Krzyżanowskich. W roku 1786 Wojciech Lipski nabywa L. od Józefa Krzyżanowskiego za 180000 złp. ; później właścicielami byli Michał Lipski, prokurator tryb. kaliskiego. po śmierci którego w r. 1813 L. przeszedł na własność syna jego Wojciecha, za którego L. zasłynął gospodarstwem umiejętnie prowadzonym. Dwór w L. był przytułkiem wszelkiego rodzaju nieszczęśliwyoch. Po śmierci jego L. przeszedł na własność syna jego Józefa. W kościele lewkowskim z marmuryzowanemi ołtarzami znajduje się piękna kopia Przenajświętszej rodziny Murilla z Luwru, pędzla Leona Kaplińskiego. Ochronka w L. w stylu gotyckim, przez obecnego zbudowana właściciela, z lazaretami dla obu płci. W pałacu lewkowskim znajduje się kilkanaście cennych Lewinówka Lewitz Lewków Lewinów Lewinów Lewlkaw Lewków obrazów olejnych, między innemi portret Maryi Leszczyńskiej, malowany z natury a przy wieziony z Francyi przez brata Tekli z Bie gańskich Lipskiej, kasztelanowej santockiej, księdza Biegańskiego, spowiednika królowej; dalej wyborny portret jener. Kniaziewicza i t. d. Prócz tego z dzieł sztuki zasługuje na wzmiankę posąg Kopernika z marmuru kararyjskiego dłuta Brodzkiego. Są też w L. bogaty księgozbiór i zbiór archeologiczny przed miotów przedhistorycznych, znalezionych w po wiecie odolanowskim. M. St. Lewków, potok podgórski, także Łużankami zwany, wytryska w lesie na północnowscho dnim stoku góry Studenki 789 m. , w południowo wschodniej stronie gm. Stronny, w pow. Samborskim; płynie na północny wschód dolinką leśną, nad którą od północnego zachodu wznosi się góra lesista Pusta 827 m. , a od południowego wschodu Wołosnasta 793 m. , poczem łączkami i pomiędzy chatami Stronny uchodzi z praw. brzegu do Stronawki, dopły wu Bystrzycy tyśmienickiej. Długość biegu czyni 4 i pół kil. Br. G. Lewkowce, wś, pow. Starokonstantynowski, par. Kupiel, ma 68 dm. Lewkowce 1. wś, pow. bracławski, u źró deł rz. Sielnicy, gm. Szpików, par. Krasne, w pobliżu kolei odes. kijow. , między stacyami Rachny i Jurkówką, dm. 152, mk. ze Szpikowem 2700, ziemi włośc. 1400 dzies. L. należą do Bałaszowa, który posiada tu 5204 dzies. ziemi. 2. L. , wś, pow. proskurowski, gm. i par, Szarawka, poczta Jarmolińce, od których odległa o 7 w. , dm. 65, mk. 341, ziemi włośc, 484 dzies. , dwors. 545 dzies. , w tem lasu 35 dzies. , cerkiew. L należały do klucza szarawieckiego, nadanego przez rzpltę w nagrodę za sług Pretficzom. Pretficzówna wniosła L. w dom Dulskich; przed kilkunastu laty nabyte z licytacyi przez Jakubowskiego; obecnie Jadwigi z Jakubowskich Pułaskiej. Dr. M. Lewkowce, niem. Fladendorf, także Flansdorf, Landorf, węg. Lefkoc lub Levkócz, wio ska w hr. spiskiem Węg. , w dystrykcie lewockim, w dorzeczu Popradu, po wsch. stronie gościńca kieżmarskiego, graniczy od płn. i wsch. z obszarem Wierzbowa, od zach. i płd, z Farkaszowcami. Należy do par. łac. w Abra. hamowcach, 6 kil na płd. odległych. liczy dusz rz. .katol. 40. Znajduje się tu kościółek, którego budowa nieskończona, Na płn. wsi wznosi się wzgórze 780 n, wysokie. Osada ta istniała już w XIII w. Fejer, Cod. dipl. Hung. V, część 2, p. 177. Br. G. Lewkowicze 1. wś, pow. owrucki, przy drodze ze Sławeczna do Owrucza. Por. Jasieniec, t. III, 476. 2. L. , wś, pow. radomyski, nad rz, Wereśnią, o 3. w. poniżej parafii prawosł. Kressiatycz. Ma 207 mk, wraz z Rudnią. Por. Kaczocha. Lewkowicze, ob. Międzylesie, Lewkówka 1. wś, pow. humański, nad Siniuchą, o 4 w. od Targowicy, ma cerkiew r. 1783, 771 mk. , w tem 12 katol par. Humań, 1566 dzies. ziemi. Własność niegdyś Sadowskich, dziś część dóbr Podwysokie. Na grun. tach tej wsi jest wysoki kurhan, należący do długiego łańcucha kurhanów, które niegdyś miały wskazywać Tatarom krymskim kierunek ich szlaku. I w rzeczy samej w okolicach nadsiniuckich i nadjatrańskich widać dużo takich kurhanów. Ich pasmo czyli raczej szereg ciągnie się daleko na płn. aż do Białejcerkwi, po za którą są dwa najwyższe na stepach od strony płn. brzeg prawy rz. . 2. L. , wś, pow. berdyczowski, w położeniu górzystem, u źródeł rz. Pytaj, dopływu Desny, między Owsianikami i Ordyńcami, ma 379 mk. prawosł. , 50 kat. par. Samhorodek, 70 dm. , cerkiew ś. Mikołaja z r. 1784, ziemi 1055 dzies. Własność Heina. Lewkówka, wś, przy ujściu rz. Grabarki do Słuczy, pow. zwiahelski, par. Ostropol. Lewkowo, ob. Lewków. Lewkowo, wieś, pow. wołkowyski, okr. polic. świsłocki, o 32 w. od Swisłoczy, o 60 od Wołkowyska, o 92 od Grodna. Jest tu zarząd gminy tarnopolskiej. Lewkowo 1. wś pryw. , pow. , dzisieński, o 39 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 3 dm. , 18 mk. katol. 2. L. , folw. pryw. nad rz. Rypczynką, pow. wilejski, 1 okr. adm. , 1 dom, 125 mk. , młyn wodny. 3. L. , wś rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 27 w. od Oszmiany, 4 dm. , 32 mk. , z tego 17 prawosł. , 15 katol 1866. Lewkowo, dobra w mścisławskiem, około 1757 r. dziedzictwo Ciechanowieckich. A. K. Ł. Lewkowo, niem. Loewkowen al Loewkabude, Loewkobuda, os. , pow. gołdapski, et. p. Grabo wo o 11 kil, ma areału tylko 12 ha. i to roli ornej i ogrodów 10 ha. i 2 ha. łąk; 1857 r. 4 mk. Kś. Fr. Lewkowy staw, por. Leśniki, pow. kijowski. Lewlkaw dok. , ob. Lulkowo. Lewniowa 1. wś w pow. brzeskim, w malowniczej okolicy pagórkowatej, przy drodze krajowej sądeckosłotwińskiej, należy do parafii rzym. katol. w Biesiadkach a urzędu poczt. w Tymowy. L. ma 534 mk. rzymkatol. , kasę pożyczk. gm. z kapit, 759 zł. Gleba Jest urodzajna a nadto wzorowo uprawiana. Dawniej własność rodziny Bartoszewskich, miała ładny dwór i ogród. Teraz własność p. Ed. Homolacza, który ją przed kilkunastu laty nabył za 36000 zł. w. a. , tworzy attynencyą Gnojnika. Kuropatnicki powiada tem osobliwa wieś, że zamiast płotów, gdzie tylko po Lewkowy Lewkowo Lewniowa Lewkówka Lewkowicze Lewkowce Lewków Lewoce Lewoce Lewocin Lewocki potok Lewocza winno być ogrodzenie, cała wieś pięknemi i równo etrzyżonemi gęstami szpalerami z gra biny jest osadzoną. Te szpalery zachowały się częściowo dotychczas. We dworze jest kaplica murowana, w której wolno odprawiać nabo żeństwo z wyjątkiem niedziel i świąt uroczy stych. Ta wieś graniczy na wsch. ze Złotą, na płn. z Biesiadkami, na płd przedziela ją las bukowy i brzozowy od Tymowy, na zachód zaś styka się z Gosprzydową. W XV w. dzie dzictwo Wielogłowskiego Lib. ben. I, 96. 2. L. , ob. Tworków i Jurków. Mac, Lewoce, ob, Lewocza, Lewocin, pow. płoński, ob. C ioctszewo. Lewocki potok, niem. LeutschBach, rz. spi ska, wytryska w Beskidach spiskich z pod gó ry Krużka 978 m. , na granicy gmin Zawady i Lewoczy. Płynie na płn. zachód tąż granicą dolinką górską, a zabrawszy z praw. brzegu pot. Zimmą Wodę, zwraca się u południowych stóp góry Małej Krasnej na zach. , a od ujścia Piekliska doń na płd. przez obszar gm. Lewo czy, opływa od zach. miasto Lewoczę, nastę pnie riarychowce, Leskowiany i poniżej Markuszowiec uchodzi z lew. brzegu do Hornadu. Długość biegu 23 kil. Br. G. Lewocza, niem. Leutschau, węg. Löcse, łac. Leuconium, także Leutsehovia, w dokum, także Leitsschau, Leitsch, Leutsch, miasto stołeczne hr. spiskiego Węg. , zarazom królewskie wolne miasto, leży w dystrykcie lewockim, nad pot. Lewockim, pod 38 15 30 wsch. dłg. g. F. a 49. 1 30 płn. sz. Obszar L. graniczy od wsch. z Harchowem, Ułożą, Zawadą i Toryskaml, od płn. wsch. przytyka do hr. szaryskiego, od zach. z Lubicą, Dworcem, Hradyskiem, Lingwartem, Kurymianami, a od płd. z Harykowcami. Wzniesienie miasta czyni 573 m. npm. Na płn. wsch. granicy wznoszą się najwyższe punkty całego obszaru gminy lewockiej, t. j. Skapowa 1228 m. i Dereżowa 1229 m. . Od nich na płn. mamy szczyt Jawor 1204 m. . Na wschodniej granicy mamy szczyt Wielką Krasną 1045 m, od niego na płd. Małą Krasną 948 m, ; na zachodniej zaś granicy od tychże na zach. wznosi się Kozi garb 948 m, . Na płn. wsch. od miasta, tuż nad nim, naa Górę Oliwną Oelberg 795 m. ; a na płd wschód Galgenberg 665 m. ; na zach. miasta Ostrą Horkę Spitzer Hügel 645 m. , a na płd. zachód KukuksBerg 600 m. Obszar gminy lewockiej zrasza główny pot. Lewocki z płn. na płd. wraz z Zimną Wodą, Piekliskiem, Kalkseifen, Na płd. wschodzie płynie na granicy pot. Durst; północny górski obszar zrasza Stara Hajnica, potok. Obszar gminy lewockiej wynosi 2. 02 mil kw. aust. Liczba mk. wynosi 6881, między nimi 3222 męż. a 3659 kob. 31 gr. 1880. Szematyzm dyec. spiskiej z 1 r. 1878 wykazuje większe zaludnienie a zwłaszcza parafia lawockat do którsj samo miasto należyliczy dusz rzymkatol. 4768, gr. katol. 180, nieun. 404, augsb, wyzn. 1425, helweck. wyzn. 40, żyd. 420. razem 7237. Lewocki zaś powiat, obejmujący 9. 2 mil kw. bez obszaru gm. Lewoczy, liczy 19073 mk. 31 gr. 1880. Dystrykt lewocki zawiera następujące parafie Abrahamowce, Czwartek, Harchów, Harykowce, Hnilec Mały i Wielki, Spiską Nowąwieś, Lewoczę, Markuszowce, Odoryn, Smiżany i Zawadę. Liczba dusz rzym. katol. wynosi 22469, gr. katol. 272, nieun. 2421, augsb. wyzn. 3061, helw. 40, żyd. 1164, razem 29327 Szem. dyec. spis. 1878. L. powstała r. 1245. Po pierwszym napadzie Tatarów 1241 r. , jak podaje spiski kronikarz, Sasi spiscy, którzy schronili się przed nimi wraz z żupanem spiskim Jordanom na górę Hledońską ob. Letariowce, opuścili r. 1245 to schronienie dla braku wody i szukając miejsca odpowiedniego na założenie osady, osiedli zrazu koło dzisiejszej Soboty spiskiej Georgenberg. Atoli i tu długo nie pozostawali dla tej samej przyczyny. Dla tego przenieśli się na górę leżącą naprzeciwko zamku spiskiego. I tutaj było im niedogodnie, aż wreszcie nad pot. Lewockim, w miejscu gdzie dawniej na wzgórzu dąbrowa się rozpościerała, założyli osadę Lewoczą dziś zwaną. Pochodzenie nazwy tego miasta bardzo niepewne. Podług zdania Boufina nazwa Leuischau pochodzić ma od greckiego wyrazu leukos biały, stąd więc Leuoanum, Leuoonium, Leutschau, które, jak on utrzymuje, Lugowie, starożytny szczep germański, założyć mieli. Prawdopodobniejszy wywód jest od wołania Leute schaut z dawnej strażnicy przy mieście. Spiski kronikarz bowiem pisze Denn, weil die Tartarn gedre yet wieder zu kommen, wie denn auch ge sohehen war, als hat man von der höhe die Bauleuthe und Bürger der Stadt gewarnt, in dem leut geschreyen und gerufen Leuth, , schaut, gebt aohtung, stellet euch zur wehr, der Feind kommt. Według innych miała być w tem miejscu wioska, czego dowodem ma być kościół fundowany przez Stefana I św. , ukończony już r. 1047. Ma to być późniejszy kościół franciszkanów. Wioska tu zatem istniałaby już na 200 lat przed założeniem miasta L. Przypuszczenie to atoli stoi w sprzeczności z twierdzeniem kronikarza spiskiego że wzgórze, na którem L. się wzniosła, pokrywała dąbrowa. W r. 1263 była L. jeszcze wsią villa Lywche, jak podaje Fejer Cod. dipl. Hung. IV, cz. 3, 137. Jako głowa 24 królewskich miast spiskich wzrosło to miasto szybko i w skutek darowizn bardzo się wzbogaciło. Tak. np. Bela IV, Elżbieta i Władysław IV obdarowują lewoczan Geubelina, Termana i Helbranda obszarami Nadostu, Hidur mika i Kolczwy. Posiadłości lewoczan Hildebranda i Teusewolta r. 1391 i 1393 sięgały aż do Bystrzycy Bańskiej Neuschl. Dobrobyt i silne obwarowanie miasta ściągały na nie uwagę nieprzyjaciół. R. 1285 za Władysława IV Tatarzy zniszczyli miasto. Na nowo odbudowane, silniej zostało obwarowane; na murach je otaczających wzniosło się 12 potężnych wieżyc. Głęboki rów otaczał zewnątrz mury. Dwie bramy, górna i dolna, zamykały miasto. Królowie dla obrony miasta nadawali mu przeróżne przywileje i podnieśli je do rzędu królewskich miast wolnych. Król Zygmunt dozwala r. 1407 lewoczanom wolnego użycia lasów. Maciej I, młodszy syn Jana Korwina, prosi r. 1461 lewoczan o pomoc dla Stefana Zapolyi, który oblegał Murań Murany, gdzie się Jan Iskra z husf tami osadził i skąd Spiżowi zagrażał. W r. 1423 4 15 kw. królowie Władysław Jagiełło i Zygmunt węgierski spędzili w L. święta wielkanocne. Krzyżacy przyrzekli tutaj dotrzymać pokoju zawartego z Jagiełłą u Mielna jez. nad Ossą; Zygmunt zaś przyczynić się ze swej strony, by krzyżacy dotrzymali tago przyrzeczenia; Jagiełło, iż odwoła Zygmunta Korybuta z Czech a 25 lipca prześle Zygmuntowi 30000 wojska posiłkowego w pomoc do Czech. Na początek XVI w. przypada długa wojna domowa lewoczan z kieżmarczanami. L, Jako miasto handlowe i przemysłowe, posiadała prawo składu. Z taj więc przyczyny król Ferdynand polecił r. 1544 Maciejowi Łobockiemu, by nakłonił kieżmarczan do poszanowania tegoż prawa, jakie le woczanom przysługiwało. Po wielkim pożarze L. zatwierdził tenże król r. 1550 i 1555 dawae przywileje, i nakłonił górnowęgierskie miasta do wspierania całkiem zgorzałego miasta. Sam nawet udzielił mu z swej szkatuły 600 11. Nadto przyobiecał przysłać lewoczanom 2 chorągwie piechoty niemieckiej przeciwko buntowniczemu Bebekowi, który r. 1555 niepokoił Spiż. W r. 1558 arcyks, Maksymilian wezwał lewoczan, aby chwycili za oręż przeciwko Emerykowi Tökoly emu, oblegającemu gród KisVarda. R. 1580 Rudolf zatwierdził dawniejsze przywileje L. E. 1595 arcyks. Maciej zaprowadził tu użycie kalendarza gregoryańskiego. W czasie wojny domowej między Zapolyą i Ferdynandem I. trzymała stronę Ferdynanda. R. 1601 21 czerwca węgierscy insurgenci wpadli przez dolną bramę do miasta, a złupiwszy je, porwali senatora Kaspra Hutera jako zakładnika, którego wydali dopiero po złożeniu okupu 400 talarów. W r. 1602 ucierpiało miasto podczas powrotu Zygmunta Bathorego z Opola do Siedmiogrodu. W r. 1604 podczas powstania Stefana Bocs kaja, niejaki Błażej Lippaj, jeden z jego wodzów, d. 31 paźdz, ze 100 hajdukami stanął przed bramami L i groził ogniem i mieczem miastu, gdyby opór stawiło. Mieszkańcy zagrożeni złożyli przysięgę na wierność Bocskajowi i musieli dostarczyć broni i ludzi do oblężenia zamku spiskiego. Niemniej powstanie Gabryela Bethlena dało się dożkliwie uczuć L. Rakoczy Jerzy na czele 10000 wojska stanął 29 grudnia 1619 przed miastem, które bez walki otworzyło mu bramy. W r. 1620 przybył sam Bethlen do L. W r. 1626 w sierpniu pojawił się znowu tutaj Rakoczy i zażądał okupu 12000 złr. Gdy gmina temu żądaniu zadosyć uczynić nie mogła, postanowił Rakoczy zająć ich winnic. . Miasto, nie chcąc tego dopuścić, złożyło mu 4500 złr. W tymże roku 28 grudnia Bethlen podpisał tu trzeci z cesarzem Ferdynandem II w Preszburgu zawarty pokój. W r. 1672 paźdz. podstąpił pod miasto Petroczy, zwolennik Franciszka Rakoczego, i obiegł miasto, w którem cesarski pułkownik Diepenthal z 2000 ludźmi się ukrywał. Oblężenie trwało dwa tygodnie. W końcu ustąpił z pod miasta Petroczy, gdy się dowiedział, że 6000 cesarskich z hr. Pawłem Esterhazym na czele na odsiecz lewoczanom przybywa. Niemało ucierpiało miasto w czasie powstania Emeryka Tökolyiego. R. 1680 tenże Tökölyi spalił przedmieścia L. , ponieważ komendanci cesarscy wysłanych do nich parlamentarzy Tökolyi ego znieważyli. Tegoż roku w jesieni zdobył L. Tökölyi po uporczywem oblężeniu, lecz wkrótce generał Eneasz Capraza znowu ją odebrał. W r. 1682 w sierpniu poddała się znowu L. bez oporu Emorykowi Tökölyiemu, który tutaj pozostał na leżach zimowych. Eoku następnego II grud. 1683 Polacy wracający z pod Wiednia zajęli L. Podczas powstania Rakoczego II, Franciszka, r. 1703, po czterotygodniowem srogiem oblężeniu puściło miasto stronników Rakoczego i od tego czasu aż do r. 1710 trzymała L. stronę Rakoczego, który oddał ją swemu dzielnemu wodzowi Urbanowi Zelderowi. W r. 1709 i 1710 po raz ostatni obiegli cesarscy L, która poddała się, gdy Loeffelholz przyobiecał mieszeczanom zachować ich przywileje w lutym 1710 r, . Od tego czasu używała L. błogiego spokoju. Po zjawieniu się reformy Lutra, L. należała miernftl do pierwszych miast, któro przesiąkły zasadami luteranizmu i takowe u liebie zaszczepiły. W tym jednak dopiero wieku udało się luteranom postawić w obrębie miasta kościół murowany. W r. 1823 poczęto kopać fundamenta a r. 1825 w czasie kanonicznej wizyty kościelnej Superintendent Paweł Joseffy założył kamień węgielny pod kościół. Budowa szła oporem; sklepienie wschodniego skrzydła runęło dwa razy; trzy razy zmieniano pokrycie dachowe. W r. 1837 stanął cały do użytku gminy protestanckiej. Poświęcenie odbyło się Lewocza Lewocza września 1837 r. Budowa jego kosztowała 56600 złr. Nierzadko nawiedzały miasto pożary. Pierwszy raz spaliło się ono 1332 r. W skutek pożaru r. 1342 poniosło szkodę 44291 li. W r. 1432 w czasie pożaru zginęło osób. R. 1462 spaliła się ulica szpitalna, r. 1515 część miasta OberMühl zwana. R. 1550 i 1599 spaliło się miasto. Zaraza szerzyła się groźnie r. 1545 zmarło 800 ludzi, 1600 zmarło 2500 ludzi i r. 1645 zmarło 2214 ludzi. Co do znakomitszych budowli miasta L. zasługuje przedewszystkiem na uwagę kościół farny pod wez. ś. Jakóba; zbudowany w stylu gockim, jest jednym z największych kościołów węgierskich, a pod względem architektonicznym najaławniejszy w Węgrzech; kościół ten istniał już w drugiej połowie XIII w. i zdaje się być dziełem przybyszów z r. 1245. Pięknego opisu historycznego i archeologicznego tego kościoła dostarczył prof. gimn. Wacław Merklas z L. , znakomity archeolog, w broszurze p. t. Die Stadtpfarrkirche Si Jacobi major in der k. Freistadt Leutschau. Środkowa nawa, 30 stóp wysoka, opiera się na 6 parach filarów czworobocznych. Dług. jego wynosi 156, szer. 82, wysokość 60 stóp. Nawa główna i chór tworzą najstarszą część kościoła; obie boczne nawy, podobnie jak cała budowa kościoła, odnoszą się do połowy XIV wieku. Za tem przemawia nagrobek proboszcza Jerzego z Ulebachu z r. 1392, znajdujący się w kaplicy św. Jerzego, przez tegoż fundowanej. Po północnej stronie kościoła za kaplicą św. Jerzego jest zakrystya, która niegdyś była kaplicą, czego dowodzi stare cyboryum, nad którem napis Ad capellam leprosorum pertinens. Kaplicę przy bramie południowej miał fundować król Maciej roku 1475. Po zachodniej stronie znajduje się chór z herbami Władysława II i Ludwika II. Z pomiędzy 15 ołtarzów, wielkiej wartości architektonicznej jest ołtarz główny, 60 stóp wysoki. Robotnicy, którzy nad nim pracowali, byli uczniami Wita Stwosza w Krakowie. Nad kaplicą, św. Jerzego w salce bibliotecznej znajdujemy na ścianach 27 historycznych dat; Jak np. r. 1245 zbudowano miasto; 1433 Husyci spustoszyli dystrykt spiski; 1443 trzęsienie ziemi; 1462 spaliło się miasto naokoło uli cy szpitalnej; 1471 Kaźmirz wypędzony z państwa od króla Macieja i t. d. Tu również znajdujemy spis lewockich proboszczów od r. 1410 i wykaz lat, gdzie w Węgrzech od roku 1453 1679 jedenaście razy grasowała zaraza. Kościół ten zdobi obecnie bardzo piękna, , ośmioboczna wieża, 37 sążni wysoka. Pierwotna wieża, 27 sążni wysoka, według kroniki lewockiej spaliła się 4 razy, a to w latach 1550, 1599, 1608 i 1747. Z tego powodu r 1656 założono kamień węgielny pod dzwonnicę obok ratusza, a w r. 1661 przeniesiono doń dzwony wieży kościelnej, gdyż obawiano się runięcia wieży. W r. 1792 zburzono dla słabych murów jednę jej część aż do dachu kościelnego, a resztę aż do fundamentów roku 1825. Tego samego roku rozpoczęto budowę nowej wieży, którą prowadzono z przerwami aż do r. 1857, w którym założono na jej szczycie krzyż. Koszta budowy tej wieży wraz z naprawą sąsiednich kaplic wynoszący 83000 złr. poniosła gmina, jako patron kościoła. Na niej znajduje się piękny zegar. Niemniej wspaniałym zabytkiem architektonicznym są organy, zbudowane w stylu renesansowym przez krakowskich robotników. Podług badań Wiktora Myskowsky ego w miejskiem archiwum Lewoczy rozpoczął ich budowę r. 1615 Jan Hummel. W r. 1628 przerwano ją, gdyż Hummel, spadłszy z rusztowania, zabił się. Dopiero w r. 1632 dokończył jej Matrowski. Sprzęt organowy wraz z przecudnami rzeźbami i 12 apostołami sporządził krakowianin Andrzej Hertel z pomocnikiem Krzysztofem Kollmitzem, Ołomuńczaninem. W r. 1624 koszta budowy organów, wynoszące 7900 węg. złr. , według innych 13000 węg. złr. , poniosła częścią gmina lewocka, częścią rodzina Bobestów. Uwagi godne są wspaniałe grobowce rodziny Thurzów. Drugim kościołom powyżej górnej bramyjest kościół minorytów. Podług kroniki Lanyjego zbudowano tu w XIV wieku klasztor dla franciszkanów, który później przeszedł w ręce protestantów; ci oddali go jezuitom. Po nim osiedli w nim minoryci, a w końcu norbertanie zakon premonstrateński. Dziś w klasztorze mieści się państwowe wyższe gimnazyum. Trzecim kościołem jest kościół protestancki. W pobliskim lasku jest kościół N. M. P. , a na cmentarzu kaplica św. Karola Boromeusza. W pobliżu kościoła św. Jakóba wznosi się magistrat, starożytna budowla; w ratuszu ciekawy zbiór. broni i archiwum. Nieco dalej rozpościerają się piękne plantacye z wspaniałym budynkiem kasynowym i wspaniałym pomnikiem honwedów, poświęconym pamięci spiskich obrońców wolności w r. 1848 49. Również uwagi godny jest dom komitatowy. W XVII wieku 1630 posiadała L. obszerną drukarnię, do dziś dnia istniejącą. Miasto posiada piękny miejski ogród, urząd pocztowy, spiski kredytowy bank i centralną kasę oszczędności, jako też spiską kasę oszczędności, najstarszą na Spiżu, bo r. 1843 założoną. Hotel zum Reichsadler z salą balową i budynkiem teatralnym. Wybitne stanowisko odgrywały w rozwoju tego miasta jego zakłady naukowe. Za reformacyi zakwitnęła szkoła lewocka, której rektorem r. 1520 był Leonhard Cox, powołany z Anglii, wychowawca Henryka VII W r. 1588 zor Lewowa Lewoczki Leworda Lewordaki Lewrenz Lewskerdorff Lewskiska Kiczera Lewszany Lewten Lewłhkowitcz Lewurda Lewuszczyk Lexten Lexyce Leyden Leydt Leymgruben Leynau Leynaw Lewoczki ganizowano in gimnazyum. Z pomiędzy zakładów wyższych, które między r. 1594 i 1599 do najsławniejszych i najbardziej uczęszczanych należały, zaliczyć należy słusznie szkołę lewocką. Jakie znaczenie owo miasto, jako gniazdo oświaty, miało w owym czasie, dowodzi ta okoliczność, że król Maksymilian 1571, a po nim Rudolf 1576 1608, nosili się z myślą założenia akademii w L. Brak atoli środków materyalnych stanął na przeszkodzie przeprowadzeniu tej pięknej myśli. W roku 1793 doznało gimnazyum odmiennego urządzenia. Za rektoratu Liedemanna podniesiono je do rzędu liceów. W r. 1801 urządzono szkołę miejską, a w liceum zaprowadzono 4 klasy realne niższe. W r. 1854 liceum przeszło na 6klasowe gimnazyum, z którego 1 paźdz. 1860 utworzono ewanielickie państwowe gimnazyum. Najwyższem atoli rozporządzeniem z 1 lipca 1868 zamknięto to ewang. gimnazyum, a na jego miejscu powstała państwowa wyższa szkoła realna. Gmina prot. utrzymuje przy niej tylko nauczyciela religii prot. Przy klasztorze norbertańskim istniało przez księży utrzymywane katolickie gimnazyum, które w r. 1850, jako zupełne gimnazyum; , przeszło na koszt rządu. Jest tu także wyższa szkoła miejska żeńska i szkoła ewang. ludowa. W dawnych wiekach słynęła L. swemi miodosytniami; również kwitły rzemiosła, czego dowodzą liczne cechy. W r. 1605 rzemieślnicy tworzyli następujące cechy kuśnierski, krawiecki, piekarski, konwisarski, kowalski, garbarski, stolarski, rzeżnicki, szewski, kotlarski, ślusarski, sukienniczy, rymarski, siodlarski i cech kapeluszników i białoskórników. W r. 1670 oprócz tych były jaszcze cechy; nożowników, iglarzy, kramarzy, stelmachów i tkaczy. Również w XVI wieku kwitła tu szkoła rzeźbiarska pod kierownictwem rzeźbiarzy krakowskich. Dziś istnieje tu zakład roboczy WirkereiWerkstätte. Czyt. dr. Baltagi Aladar Di Kunstdenkmale Leutsohaus, Mit 11 Illustrat. w Litter. Berichte mu Ungarn, 1879, III, 3; dr. Brückmann F. E, Memorabilia Leutsohotiensia et Dobsohinensia, w Epist. Itiner, Nr. 87; Szegfiegń Maurus; Aus den Blütentagen der Stadt Leut, schau, w Zips. Bote 1860; dr. A. Kreiehel Urban Zelder, w Zipsar Bote 1883; tenże Einst und jetzt, w Zipser Bote 1883; prof. Wenzel Merklas Die Stadtpfarrkirche St. Jacobi major in der. k. Freistadt Leutschau 1862; prof. Hensaelmann Emerich Locsenek regisógei Starożytn. Lewoczy 1878; Weber S. Zipser Zeit und GeschichisBilder, Leutschau 1880; V. Hornyanszky Beiträge zur Gesch. evang. Gemeinden in Ungarn, Pest, 1863. Br Gustawicz. Lewoczki część Krzywego Kamienieckiego w Kamionce Wołoskiej. Lewońce, wś pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszkowo; odl 45 w. od Sejn. W 1827, r. było tu 2 dm. , 11 mieszk. ; obecnie 4 dm. 31 mieszk. Leworda al Leurda, folw, koło Huciska, pow. żółkiewski, należy do obsz. dwor. w Krechowie. Lewordaki, część wsi Sokola, pow. mościski. Lewowa, część Różanki niżnej, powiat stryjski. Lewrenz niem. , folw. , pow. frydlądaki, st, p. Barsztyn. Lewske dok, ob. Lssek, pow. rybnicki Lewskerdorff dok. , ob. Leisendorf. Lewskiska Kiczera, góra w Karpatach bukowińskich, na obsz. gm. Putylli swroniockiej, w pow. wynickina, pod 42, 49 wich. dłg. g. F. , a 47, 58 25 płn. sz. g. Od wsch. i płdn. oblewa ją potok Putylówka, a od zach. rz. Putylla. Wzniesienie 973 m. Br, G. Lewszany, folw. szlach. nad jez. Wojniaką, pow. trocki, 1 okr. adm. , 6 w. od Trok, 1 dm. , 9 mk, katol 1866. R. 1850 miał tu Rosochacki 100 dzies. ziemi Łewszewo, folw. w pow. borysowskim, własność Owłoczyńskih, ma obszaru przeszło 208 mr. AL Jel Lewten, Lewthen dok. , ob. Leuthen, Lewłhkowitcz dok. , ob. Schwierse. Łewuchy, ob. Leuchy. Lewurda, potok, wypływa w lesie Lewurdziu, na północnym stoku góry Huty 729m. , na granicy gmin Bilicza i Strzelbie, w pow. staromiejskim; płynie na południowy wschód granicą tych gmin i dopiero w drugiej połowi swojego biegu przechodzi na obszar Strwlbic i koło chat Czereśnikami zwanych w tejże wsi, wpada z lew. brzegu do Jabłonki ob. , dopływu Dniestru. Długość biegu wynosi 5 kil Ob. Leórda. Br. G. Lewuszczyk, potok górski, wytryska w obsz. gm. Mikuliczyna, w pow. nadwórniańskim, w Karpatach wschodnich, ze źródeł leśnych; płynie na południowy zachód i po 4 i pół kil biegu uchodzi z praw, brzegu do Prutecia mikuliczyńskiego. Na SpezialKarte der oester. ung. Mon. , Z. 12, Col. 31, czytamy Lewuszyk Br. G. Lexten niem. , dobra, pow. grobińiki w Kurlandyi, par. Durben. Lexyce, ob. Leksice, LeydenPeter niem. al Petrellen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen. Leydt niem. , ob. Nanóżki Leyer See niem. , ob. Łoje, Leymgruben dok. , tak się zwała 1360 r. wś Huben, pow. wrocławski. Leynau niem. , ob. Linowo. Leynaw dok. , ob, Łunawy. Leyssack Leyssenaw Leysing Leyssen Leyne Leynow Leyne Leysuhnen Leyste Leypa Leysaw Leysersdorf Leyne, ob. Lyna. Leynow dok. , ob. Linowo. Leypa dok. , ok Weissenleipe, Leysaw dok, ob. Lisewo. Leysersdorf dok. , ob. Leisersdorf. Leysing niem, , jez. przy Bałdach w pow. niborskim ob. Kętrz. , O ludn. pols. , str. 344. Leyssack dok. , ob. Łysakowo. Leyssen, ob. Lajsy. Leyssenaw dok. , ob. Lisnowo, Leyste dok. , ob. Leśno. Leysuhnen niem. , wś. pow. świętosiekierski, lat. p. Ś. Siekierka. Leża, rz. , lewy dopływ Ajtry, przyjmuje z lewej strony Bork. Leżachów, wś w pow, jarosławskim, ma parafią gr. katol. i szkołę ludową, należy zaś do par. rzym. katol. sądu pow. i urzędu poczt. w odległej o 4. 5 kll. Sieniawie. Z 769 mk. przebywa 28 na obsz. wiek. pos. ; według wy znania jest 30 rzym. katol. , 6 izr. a 733 gr. katol. Wś jest położona na prawym brzegu Sanu, 182 m. npm. , w równinach urodzajnych. Pos. wiek. ks. Jerzego Czartoryskiego ma ob szaru 346 mr, roli, 99 mr. łąk i ogr. , 15 mr. pastw. i 34 mr. lasu; pos. mniej. 949 mr. roli, 135 mr. łąk i ogr. , 619 mr. pastw. i 42 mr. la su. Cerkiew nad Sanem drewniana. Do pa rafii są dołączone Chałupki, Gaydy, Czercze, Słoty, Cyduły i Chodań, przysiołki małe, po łożone po lewym brzegu Sanu, nazywane od nazwisk zamożniejszych mieszkańców. Lu dność całej parafii wynosi 1338 gr. katol. ; na leży do dyec. przemyskiej, dekan. jarosław skiego. L. graniczy na wsch. z Gaydami a na płn. z Sieniawą. Sama wś jest od zach. i płdn. oblana Sanem, przysiłki zaś leżą między Go rzycami i Wolą Buchowską. Mac. Leżajna, kol. i folw. , pow. łęczycki, gm. Piątek, par. Oszkowice Łaski, Lib. ben. II, 422; odl. od Łęczycy w. 24; kol dm. 7, mk. 65; folw. dm. 2, mk. 18. Leżajsk, wolne miasto królewskie pod 41 5 wschod. dług, od Ferro, a 50 16 płn. szer. , na lewym brzegu Sanu, w okolicy zupełnie równej, piaszczystej i pokrytej sosnowemi lasami, 220 m. npm. , w pow. łańcuckim. Miasto schludne, zabudowane parterowemi dworkami, stojącemi przeważnie w ogródkach, dzieli się na trzy części właściwe miasto, Podolszyn i Podklasztorze. Ta ostatnia część, dosyć zabudowana, jest od właściwego miasta około 2 kil. odległą; główną zaś jej ozdobą jest wspaniały klasztor oo. bernardynów. Właściwe miasto ma oprócz obszernego rynku trzy główniejsze ulice, przez które prowadzą drogi na płn. do Podklasztorza, a dalej do Rudy i granicy Król. Polsk. do klasztoru znajduje się drewniany chodnik; na płdn. do Żołyni i Łańcuta, na płn. wsch. do Sieniawy. Ta ostatnia droga Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 51. zwraca się zaraz za miastem na płdn. wschód. Według ostatniego spisu liczy miasto 4945 mieszk. , z których pod względem wyznań jest 2539 rzym. katol. , 430 gr. katol, 32 akat. i 1944 izraelitów. Przestrzeni zajmuje L. 1641 hekt. ; majątek czynny wynosi 28630 zł. w. a. , bierny 4186 zł. , a dochód z roku 1882 przyniósł 7797 zł. w. a. W mieście jest parafia rzym. katol, gr. katol, sąd powiat. dla 38194 dusz, notaryat, lekarz, apteka i szkoła męska czteroklasowa, a żeńska trzechklasowa. Z zakładów finansowych są dwie kasy pożyczkowe, z których jedna rozporządza kapitałom 1710 zł. 47 ct. , druga 2443 zł. 66 ct. , i fundacya Alfreda hr. Potockiego z r. 1864 dla udzielania zapomogi podupadłym w skutek nieszczęścia rzemieślnikom, z majątkiem zakładowym 4108 zł. Oprócz tego istnieje tutaj fundacya nieznajomego założyciela z XVI w. dla dawania przytułku niezdolnym do pracy parafianom, której majątek stanowi grunt i 2100 zł. , przynoszące rocznie 840 zł. w. a. Ludność zajmuje się od dawnych czasów farbowaniem wełny, przędzeniem jej i wyrabianiem grubego sukna, zwanego bają. Pięknym jest kościół farny, murowany, zbudowany z cegły przez Feliksa ze Skarzyszowa kościół był dawniej otoczony obronnemi murami i baszta mi, jakoteż murowana cerkiew gr. katol; największą jednak ozdobą, L. jest klasztor oo. bernardynów, do którego liczne odbywają się pielgrzymki w czasie odpustów. Parafia rzym. katol została utworzoną przez Władysława Jagiełłę, który dyplomem danym w Bieczu fer. 4 inter octavam OO. SS. 1400 wyposażył kościół istniejący od niepamiętnych czasów we wsi królewskiej Lenźajsko, wyniesionej w r. 1397 do rzędu miast. Było to w tem miejscu, gdzie teraz leży wś lub północne przedmieście Leżajska zwana Stare Miasto. W dyplomie erekcyi miasta Baliński, St. P. II, 669 powiada król, że dla pomnożenia pożytków swoich i państwa przekształca tę wś na miasto, mające się nazywać Królowomyesto. Wójtostwo sprzedał Władysław Jagiełło Stanisławowi Jasieńskiemu, mieszczaninowi z Przeworska, za sto grzywien groszy praskich, licząc za grzywnę po 48 groszy polskich. Na miasto przeznaczył milę lasu po obu brzegach Sanu, między rzeką Ożaną zapewne Złota rzeka, po prawym brzegu Sanu, nad którą leży wś Ożana a rzeką Kolną. Z mających powstać 130 łanów przeznaczył król ośm łanów kościołowi. Dalej nadaje fundator mieszczanom prawo magdeburskie i targi we czwartek. Na wyprawę wojenną ma wójt stanąć samotrzeć na koniu z kopijnikiem i jezdnym opatrzonym w kuszę ballista. Osadnicy otrzymali lata wolności, mianowicie osiedli na rolach lat 6, w zaroślach 14 a w lasach dębowych 20; po 13 wyjściu wolności mieli płacić z łanu po grzywnie i groszy sześć, a na przyjazd króla lub królowej dawać osep, kapłony, jaja i t. p. daniny. Około r. 1439 oddano zarząd parafii Bożogrobcem czyli Miechowitom, którzy do r. 1839 zarządzali nią, utrzymując osobnego pracpositus a. Do r. 1494 nic nie słyszymy o naszem mieście, ale w tym roku przedstawili mieszczanie swe dyplomy Janowi Olbrachtowi, który je potwierdził. W nowym dokumencie brzmi nazwa miasta Lajźaysko. Od togo czasu zaczęły się nieszczęścia. Tatarzy, ponawiając napady na Polskę, docierali do L. i niszczyli je w latach 1498, 1500, 1509 i 1519. Ostatni napad musiał być najdotkliwszym; chcąc podnieść podupadłe miasto, utworzył Zygmunt I jarmark na Wniebowstąpienie Pańskie. W pięć lat później w r. 1524 naszli znowu Tatatrzy i zdobyli nieobronne miasto. Z tego powodu wydał Zygmunt I dyplom przeniesienia Leżajska, w którym mówi My przed kilku miesiącami zniszczyli Tatarzy miasto Lyeżensko i obrócili je w perzynę, o ozem naocznieśmy się przekonali, przybywszy z wojskiem w celu wypłoszenia nieprzyjaciół z ziem ruskich, dowiedzieliśmy się, że opodal stąd znajduje się miejsce, od samej natury obronne i małym nakładem mogące byó umocnione; przeznaczamy je na założenie i przeniesienie miasta, które odtąd i na przyszłość ma się nazywać Leżajsk zygmuntowski Sigismundi Lyeżensko. Osadników uwolnił Zygmunt I na dwanaście lat od podatków, poczem mieli płacić od wymierzonego łanu po grzywnie. Od domów nie mieli płacić żadnych podatków. Przytem naznaczył król jarmarki na Wniebowstąpienie Pańskie, Maryą śnieżną i św. Mikołaja, a targi na dnie czwartkowe. Ażeby miasto nie ulegało dalej nieprzyjacielskiemu zniszczeniu nakazał Zygmunt I obracać część dochodów starostwa na zbudowanie zamku i obronę, polecił miasto obwarować parkanami i w tym celu dozwolił mieszczanom wrębu w lasach królewskich. Chcąc podnieść zamożność mieszczan, dat im pastwinko i zakazał w targi wprowadzać ze wsi słodów do miasta. Troskliwość króla widną jest w dyplomie z następnego roku 1525, w którym dozwolił mieszczanom zbudować wagę i postrzygalnię i ustawić pod ratuszem jatki, z których czynsz kazał obracać na pożytek miasta. Zarazem zakazał w okolicznych wsiach warzyć piwo lub inne trunki, W następnych latach zastawiła rzplita L. , aż sejm w r. 1534 pozwolił to starostwo wykupić królowej Bonie i trzymać dożywociem. Gospodarka Bony musiała być korzystną dla młodej osady, albowiem słyszymy o nowych budowlach. W 1596 poświęcono kościół Bożego Ciała, stojący przy drodze do Giedlarowy, a w 1611 Maryi Magdaleny w Wierzawicach; zbudowano zapewne także w owym czasie drewniany kościół w nowem mieście. Ale koniec wieku XVI i początek XVII były bardzo burzliwe, z powodu rozterek religijnych. Między r. 1604 a 1609 powstał spór Stanisława Stadnickiego z Łańcuta z Łukaszem Opalińskim, podobno o psa myśliwskiego. Stadnicki, starosta żywułtowski, człowiek bardzo niespokojny i nawykły do wojaczki, zebrał zaciągi w Węgrzech i Wołoszy i najechał Opalińskiego w Tarnawcu, poczem na czele tych żołdaków, podobnie jak on sam po największej części reformowanych, napadł na Leżajsk, miasto zrabował a kościół wraz z archiwum spalił. Zygmunt III nadał nowe przywileje w r. 1616 kościołowi, który w 1619 został z gruntu odbudowanym. W późniejszych czasach spalili Tatarzy L. w r. 1623 i lud uprowadzili do niewoli. W r. 1656 gospodarowali tam znowu Szwedzi, a nawet Karol Gustaw miał się w tem mieście kilka dni zatrzymać. Verdum zastał w mieście drewniane ściany z balów zamiast murów; Liske, Cudzoziemcy, 110. Mieszczanie rozprószyli się, a jak lustratorowie z r. 1664 powiadają, że z zamka nie pozostało nic prócz wałów. Późniajsze czasy nie sprzyjały rozwojowi miast. L. został podobno jeszcze raz zniszczony w r. 1672 a lustracya z r. 1765 wykazuje dochód z miasta tylko na 210 złp. Mieszczanie mieli prawo przewozu na Sanie pod wsią Stawem i wolne robienie piwa, wiśniaku i miodu. Tkaczów było 35, W owym czasie aż do r. 1772 dzierżawił sstwo leżajskie Józef Potocki, krajczy kor. , płacił z niego 99256 zł. 6 gr. a wydatek wynosił 10741 zł. 22 gr. Później 1819 r. przeszło ststwo na własność Mierów, od których kupił je Alfred hr. Potocki, ojciec b. namiestnika Galicyi. Teraz stanowi część ordynacyi łańcuckiej. W naszem stuleciu dotknęły pożary miasto jeszcze w r. 1834 i 1873. Ostatnim prepozytem Miechowitów był Michał Pieniążek, zm. 1839 r. Prócz kościoła farnego były jeszcze 1 św. Trójcy w Starommieście, drewniany na podmurowaniu, zbudowany na miejscu pierwotnego kościoła, który jednak już podczas wizytacyi biskupa Wacława Sierakowskiego był zrujnowanym, 2 Bożego Ciala, 3 w zamku i 4 w klasztorze oo. bernardynów. Obecnie istnieje tylko ostatni. Parafia rzym. katol. należy do dyec. przemyskiej, dek. leżajskiego. Przyłączone są do miej Dębno, Hucisko, Jelna, Judaszówka, Łukowa, Piskorowice, Przychojec, Rzuchów, Siedlanka, Staremiasto i Wierzawice, Cała ludność parafii ma 8694 rzym. katol. , 85 akat. i 1986 izrael. Par. gr. katol. obejmuje Staremiasto, Siedlankę, Przychojec, Łukowe, Jelnę, Hucisko, Rudę Jandę i Wierzawice, należy do dyec. przemyskiej, dek. kańczuskiego, i liczy ogółem Leżajsk 1920 parafian. Klasztor oo. bernardynów, stojąc y na przedmieściu Podklasztorze, prawie 2 kilod właściwego miasta, zasługuje na uwagę nie tylko jako sławne miejsce odpustowe, ale także jako budowa należąca do najpiękniejszych w Galicyi zabytków budownictwa w stylu odrodzenia. Szczególniej zwracają na siebie uwagę wspaniałe rzeźby i stiuki, malowidła wykonane przez znakomitych malarzy a przedewszystkiem obraz w ołtarzu ś. Franciszka i portrety Łukasza z Bnina Opalińskiego, marszałka w. kor. i jego żony. Kościół dzieli się na trzy nawy, środkową i dwie boczne. Każdej nawie służy część ogromnego organu, największego w całej Austryi, którego naprawa i nastrojenie przed kilkudziesięciu laty kosztowały 10000 złr. Kościół i klasztor są pokryte blachą i leżą na małem wzniesieniu, otoczonem od płn. i wsch. sosnowym lasem, zwanym. w części północnej Mniszym lasem, w części zachodniej borem. Ku zach. otwiera się widok na San i morze żółtego piasku. OO. bernardynów sprowadził do L. Maciej Pstrokoński bisk. przemyski z klasztoru w Przeworsku w r. 1608 i umieścił ich przy drewnianym kościółku Matki Boskiej, stojącym za miastem śród piasków. Kościół a raczej kaplica była bardzo odwiedzaną przez lad z powodu cudownego obrazu Matki Bożej i należała do probostwa leżajskiego. Zygmunt III wyznaczył bernardynom miejsce na budowę klasztoru i wyposażył zakładający się klasztor stawem i młynem. Dopiero w r. 1618 rozpoczął Łukasz Opaliński, wówczas ststa leżajski, budowę klasztoru, która trwała lat dziesięć, a śród tego czasu 1625 wyznaczył mnichom hojne jałmużny na dobrach starościńskich wiecznemi czasy, co w r. 1653 król Jan Kaźmierz zatwierdził. W 1630 r. oświecił nowy kościół biskup przemyski Adam Nowodworski, a w cztery lata później po przeprowadzeniu kanonicznego śledztwa uznał bisk. przem. Henryk Firlej obraz Matki Boskiej za cudowny. Ten obraz ukoronował uroczyście bisk. Wacław Sierakowski za pozwoleniem papieża Benedykta XIV d. 8 września 1752 r. W L. odbywają się jarmarki 21 stycznia, 23 kwietnia, na Wniebowstąpienie, 24 sierpnia, 4 października i 6 grudnia, a targi tygodniowe we wtorki i piątki. Wiek. posiadłość ma obszaru 14 roli i 544 mr. lasu; mniejsza 1190 roli, 284 łąk i ogr. , 134 pastw. i 274 mr. lasu. L. otaczają od płn. Staremiasto, od zach. wielkie lasy, za któremi leżą wsie Jelna, Maliniska i Brzoza Królewska, od płd. Gillershof, Giedlarowa i Wierzawice a od zach. San. W mieście L. urodził się 1807 r. kś. Fran. Ks. Pawłowski. Florę okolic L. badał W. Jabłoński Sprawozd. Komisyi fizyogr. , 1867. Ciekawy obrazek przeszłości L. 25 pocz. XVII w. wydał 1879 r. w Jaśle kś Maryan Podgórski, pleban wolski, p. t. , Ławica Leżajska, dziełko poświęcone błogosławionej pamięci Wiścisławy z Leżajska, franciszkanki zabitej od Mongołów w Zawichoście r. 1260. Mac. Leżanówka po ras. Leżaniwka i Bilenówka al. Bielanówka, Bilitówka, ob, Biliłówka, wsie W pow. skałackim, 15 kil. na płd. wsch. od Skałatu, 5 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt, w Grzymałowie. Na płn. leży Okno, na płn, wsch. Zielona, na płd. wsch. i na płd. Touste, na zach. Bucyki, na płn. zach. Grzymałów. Środkiem obszaru płynie Gniła, dopływ Zbrucza, od płn. , z Okna, na płd. ; tworzy staw, ciągnący się zrazu od płn. na płd. a potem na wsch. , następnie wypływa ze stawu i płynie na płd. wsch. do Toustego. Gniła przyjmuje w płn. części wsi od praw. brzegu mały potok, płynący z Bucyków od zach. na wsch. Do płd. części stawu wpadają pot. Popławny, płynący z Toustego przez płd. część obszaru, zrazu na płn, , potem na wsch. a w końcu znowu na płn. , i pot. Przewrocie, płynący z Zielonej od płn. wsch. na płd. zach. Na zach, i płn. zach. od płn, części stawu leżą zabudowania L. 293 m. , na płd. od stawu i nad Gniła zabudowania Bilenówki, a na zach. od nich karczma Owsianka. W stronie płd. zach. wznosi się wzgórze Bilenówka al. Bilitówka do 311 m. . Własn. wiek. w obu wsiach ma roli or. 398, łąk iogr. 113, past. 32 mr. ; własn. mniej, roli or. 1225, łąk i ogr. 75, past. 7 mr. W r. 1880 byłd w L. 330 mk. w gm. , a w B. 190 mk. w gm. i 64 na obsz. dwor, obrz. gr. katol. , z wyjątkiem 56 r. 1. w L, a 29 w B. , Par. gr. katol. w Bucykach, rzym. katol. dla L. w Grzymałowie, dla B. w Toustem. W L. jest cerkiew i kasa pożyczk. gm. z kapit. 2609 zł. w. a. Lu. Dz. Leżenica al. Ryga, dwie miejscowości, pow. wałecki, a L. , niem. Riege, włośc, wś, nad strugą bezimienną, pół mili od traktu bitego pilskowałeckiego. Obszaru liczy mr. 3759, bud. 156, dm. 44, katol 325, ewang. 37, Par. Wałcz, w miejscu jest kościół filialny do Wał cza i szkoła; poczta Gostomia. Kościół od da wna tu istniał; Jak pisze wizyta Braneckiego r. 1641 był mały, z drzewa budowany z je dnym ołtarzem. 2. L, Nowa, niem. Neu Riege, os. , obejmuje obszaru mr. 30, bud. 8, dm. 3, ewan. 17. Par. Wałcz, szkoła Rudki, poczta Wielboki. Kś. F. Lezenice Lężenice, Łążenice, wś nad rz. Radomką, pow. kozienicki, gm. Maryampol, par. Głowaczów, od Kozienic 18 w. , dm. 38, mk. 262. W 1827 r. 23 dm. , 310 mk. W XV w. był tu kościół paraf. drewniany, folwark i łomy kamienia; dziedzicem był Sędziwój h. Nałęcz Dług. II, 558. Folw. Leżenice z wsiami L. , Romanówka al, Rogóżki i Emilów, od rz. Wisły w. 10, od Sobolewa w. 21, rozległy Leżanówka Leżanówka Leżenica Lezenice Lezensko Lezienko Leżenko mr. 381 grunta orne i ogr. mr. 318, łąk mr. 20, pastw. mr. 29, nieuż. i place mr. 14, bud. mur. 2, z drzewa 8, płodozmian 7polowy. Wś. L. os. 36, z grun. mr, 482; wś Romanówka al. Rogóżki os. 9, z grun. mr. 126; wś Emilów os. 18, 25 grun. mr. 313. Br. Ch. Leżenko, niem. Kl. Leszno, włośc. wś, pow. brodnicki, nad jeziorami Małe i Wielkie Łężno, obszaru liczy mr. 2887, bud. 80, dm. 37, katol. 256, ewan. 23. Par. Radoszki, szkoła Leżno, poczta Lidzbark. Do większych posiadaczy należy Edward Luckow, właściciel wolnego sołectwa; obszaru ornej roli liczy hekt. 165, łąk 6, past. 2, nieuż. 1, wody 122, ogółem obszaru hekt. 298. Jest znaczna wyprzedaż bydła karmionego, melkarnia, w jeziorze prowadzi się obfita rybitwa. L, należało zdawna do dóbr stołowych kapituły chełmińskiej. R. 1412 podana jest strata wojenna we wsi L. pozostało tylko dwóch gburów, reszta ludzi albo zabita, albo się rozpierzchła. Kś. F. Lezensko dok. , Leżajsk ob. . Lezienko al Lezinko Kętrz, , niem. Kl. Lessen, dok. Kleine Lesin, rycer. dobra, pow. gdański, w dość uroczej okolicy nad jez. Lezienkiem, w pobliżu lasu, na bitym trakcie lezieńskowejherowskim, który zaraz opodal przy Leżnie odłącza się od gdańskokartuskie go traktu, 1 3 4 mili od Gdańska. Właściwie Leznem zwaćby się powinna ta wieś, gdyż Jest od tamtej i większa i donośniej sza. Także i dwór swój dziedzice lezieńscy tu mają. Obszaru liczy roli ornej hekt. 329, łąk 40, past. 37, lasu 186, nieuż. 14, wody 8. 33, ogółem obszaru hekt. 615. 64; katol. 144, ew. 38, dm, 15. Par. i poczta Żukowo, szkoła Lezno. Hodowla bydła rasy ostfryskiej; znaczne gospodarstwo mleczne; mleko wprost wysyłają do Berlina. Ohecny dziedzic Karol Hoene niemiec. Widzenia godny jest pałac tutejszy, przeszło 150 lat mający, bardzo obszerny, niby zamek jaki, 3piętrowy, świadek bogactwa i chwały dawniejszej szlachty polskiej, obecnie znacznie już zaniedbany z powodu że niezamieszkany. Staranniej utrzymują wielki park staropolski w guście francuskim założony. Opodal za wsią znajduje się cmentarzysko poganskie, z którego urny wydobywano. Aż do ostatnich czasów znajdował się przy nim głaz dość wielki czyli kamień starożytny, jedyny w swoim rodzaju, nad którym uczeni znawcy nie mało się stastanawiali. Po dokładniej szem rozpatrzeniu widać na nim, niezgrabną oczywiście, figurę jeźdźca. Zresztą jest ten kamień ręką ludzką mało obrabiany. Najciekawsze są na nim napisy starożytne, t. z. runiczne, których znaczenie z trudnością zapewne odgadną. W ostatnich latach otrzymało go na własność towarzystwo przyrodników w Gdańsku i w muzeum swojem ustawiło. Niektórzy utrzymują, że mógłby ów kamień należeć do t. z. głazów eratycznych, których dość sporo znachodzi się w tutejszej okolicy. Roku 1382 Winryk Ton Kniprode, mistrz w. krzyżacki, zapisuje prawem chełmińskiem na dziedziczną własność Piotrowi z Lewina dobra L. Cleine Lesin z 11 włókami, oraz łąki do tych dóbr należące po za granicami wiejskiemi nad rzeką Radunią. Ob. Odpisy Dregera w arch. w Peplinie, str. 51. Za polskich czasów było L. dobrami królewskiemi, które się mężom zazwyczaj dobrze zasłużonym w nagrodę jako dożywocie wydawały. Roku 1610 umarł Konrad Heiden stein, sekretarz królewski, który te dobra trzymał, brat rodzony sławnego Reinholda Heidensteina, dziedzica na Sulęczynie, pochowany z nagrobkiem w kościele pp. norbertanek w Żukowie. R. 1654 nadał król Abrahamowi von Gehema dobra L. w dożywocie. Potem otrzymał je Jan Jerzy Przebendowski, mąż krajowi nader zasłużony; 30 lat broń nosił i po różnych wojnach odznaczył się, osobliwie jednak pod Chocimem i Stawiszczami, kędy w nodze postrzał wyniósł; w legacyach, już do książęcia elektora saskiego, już do kurfirsta brandenburskiego, już do Francyi, wielkiego rozsądku swego dał dowody; urzędy coraz to wyższe piastował; był z kolei ststą mirachowskim, kasztelanem chełmińskim, od Augusta II wojewodą malborskim mianowany, r. 1703 został podskarbim w. kor. , r. 1728 generałem wielkopolskim. Ii. 1720 w ulubionem swojem L. pałac sobie budować zaczął z nadzwyczajnym kosztem i przepychem. Salonów i pokojów wielkich łatwobyś jak piszą spółcześni więcej niż 30 naliczył, każdy w odrębnym guście i w oknach i posadzkach i kominkach wykończony, oprócz dwóch wielkich suterenów, na trzy piętra cały z cegły wzniesiony. Współcześni pisarze nie mogą się mu dosyć nadziwić mówią, że całe Prusy takiego gmachu nie widziały i że chyba do zamków sławnych krzyżackich przyrównaćby go można. R. 1729 nie był jeszcze wykończony, a już miliony pochłonął. Przebendowski przeznaczył sobie ten pałac na miły odpoczynek po długich pracach, jak świadczył napis na drzwiach ku ogrodowi umieszczony Post exanflatos pro Republica labores Mc locus quietis. Umarł w Warszawie r. 1729; za żonę miał Elżbietę Fleming, córkę Henryka, wojsk saskich i brandenburskich feldmarszałka. Jak się zdaje na pamiątkę męża tego zasłużonego wzniesiono kolumnę kamienną koło traktu głównego gdańskiego, opodal wsi Lezna na niej była postać męska, do połowy z kamienia wyrobiona, z podpisem Viator ora pro anima defuncti, quia et tu mortalis es módl się za duszę zmarłego, bo i ty śmiertelny jesteś Anno 1729. Przechowuje się dotąd tradycya, że jeden z książąt Poniatowskich Leżenko Lezienko Lezienko Lezinko Leziona urodził się na tym zamku, w Gdańsku potem ochrzczony. Po Przebendowskim otrzymali dobra lezieńskie Bielińscy; r. 1789 ma je kasztelanie elbląski Grabowski. Pod względem kościelnym należało L. wraz z Leźnem początkowo do par. w Materni. Później, mianowicie w XVII w. , kiedy wierni tutejsi głównie do Żukowa do kościoła uczęszczali, dzielili się dochodami z tej wsi proboszcz żukowski i materniański. R. 1683 zostało L. ostatecznie do parafii w Żukowie przyłączone. Ob. Bork, Echo sepulchralis str. 117 130. Kś. F. Lezienko, jez. w pow. gdańskim, opodal traktu bitego gdańskokartuskiego i lezieńskowejherowskiego; nad brzegiem w pięknej okolicy leżą dobra Leźno i Lezienko. Lezinko, ob. Lezienko. Leziona 1. wś i gm. , pow. odolanowski; 2 miejscowości a L. , wś; b Radziszew, os. nad Prosną; 24 dm. , 186 mk. ; 5 ew. , 181 kat. ; 89 analf. Poczta w Ołoboku o 3 kil, telegraf w Skalmierzycach o 8 kil. ; stacya kolei żel. w Ostrowie o 18 kil. Łaski, Lib. ben II, 43. 2. L. , dom. , tamże, 1770 mr. rozl; 2 miejsc a L. , dom. ; b Wielopole, folw. ; 5 dm. , 132 mk. ; 6 ew. , 126 katol. ; 73 analf Własności Zabłockich. M. St. Leźnica 1. Wielka, folw. i wś, pow. łęczycki, gm. Tkaczew, par. L. Wielka Łaski, Lib. ben. II, 359 388. Folw. ma ogólnej j rozległości mr. 774, w tem pod ogrodami mr. j 10, gruntu or. mr. 450, łąk 45, past. 11, lasów z zagajnikami i krzakami mr. 248, różnych nieuż. 10. Gospodarstwo płodozmienne opuszozone; dm. folwarcznych wraz z dworem 15. Wś ma 8 osad uwłaszczonych, zawierających w ogóle mr. 25, z tych w gruncie ornym 23, łąk 2 mr. ; nadto jest 16 osad małorolnych, posiadających małe place z chatą i kilkoprętowe ogródki. Ludność ogólna 389, t. j. 199 płci męs. , 190 żeńs. Znajduje się tu kościół paraf. drewniany, gontami kryty, z przebudowaną przed kilku laty zakrystyą murowaną pod blachą; nadto w r. 1882 przybudowano i kościół o łokci 10 z cegły pod gontami. Akta kościelne zatracone, jest jednak ślad, że kościół ten sięga początku XVII w. ; nie ma tu żadnych cenniejszych obrazów i nagrobków. Do par. L. należy 22 wsi i nomenklatur; ogólna ludność parafian wynosi 3400. Znajduje się kaplica z katakumbami rodziny Prądzyńskich, oraz grób murowany rodziny Gryżewskich. Przechodzi przez terytoryum trakt drugorzędny wiodący do Łęczycy odległej od L. w. 7, do Kalisza w. 75, do stacyi dr. żel. Kutno w. 28. Znajduje się dom przytułku dla starców z funduszem rocznym rs. 30. Gorzelnia nieczynna; karczma jedna na gruntach włościańskich, przy niej dwa sklepiki żydowskie. Dobra L. W. , Topola Kątowa, Opole, Trojany, Sulimy i Powodów, mają 3774 mr. obszaru i są własnością W. Prądzyńskiego. Według Towarz. Kred. Ziems. dobra Lesznica W. składają się z folw. L. i wsi L. Wielka i Opole; rozległość wynosi mr. 1368 folw. L. Wielka grunta orne i ogr. mr. 407, łąk mr. 44, lasu mr. 289, nieużytki i place. mr. 39, razem mr. 774, bud. mur. 22, z drzewa 10, płodozmian 13polowy; folw. Opole grunta orne i ogr. mr. 438, łąk mr. 14, pastw. mr. 3, lasu mr. 116, nieuż. i place mr. 23, razem mr. 594, bud. mur. 4, z drzewa 3, płodozmian 16polowy. Wś L. Wielka os. 27, z grun. mr. 151; wś Opole os. 25, z grun. mr. 97. R. 1827 było w L. Wielkiej 29 dm. , 242 mk. , dziś według rządowego wykazu 198 mk, wraz z wsią Grzymałów. 2. Ł. Mała, folw. i wś, pow. łęczycki, gm. Tkaczew, par. L. Mała Łaski, Lib. ben. II, 361 388. Folw. ma ogólnej rozległości mr. 901, z tych znajduje się pod ogrodami mr. 3, gruntu orn. 357, łąk 44, pastw. 260 mr. , lasu z zagajnikiem 155, różnych nieuż. 82 mr. ; płodozmian racyonalnie prowadzony, dm. folwarcznych 5. We wsi jest 31 włościan uwłaszczonych z przestrzenią mr. 207, z tych 156 mr. gruntu orn. , 43 łąk, 8 różnych nieużytków; nadto jest 41 małorolnych, posiadających małe place i kilkoprętowe ogrody. Ludność ogólna 352, t. j. 169 płci męs. a 183 żeńs. Kościół paraf. drewniany w dobrym stanie pod wez. św. Maryi Magdaleny; dzisiejszy kościół wybudowany został w r. 1784 przez ówczasowego dziedzica L. Małej kś. Andrzeja Miniszewskiego, a że później okazał się za szczupły, więc w r. 1869 taraźniejszy pleban kś. Goszczyński przystawił nowy o łokci 11. Wielki ołtarz snycerskiej pięknej roboty z obrazem Matki Boskiej; cmentarz przy kościele jest murem z kamienia opasany. Do parafii należy 12 wsi i nomenklatur; liczba parafian ogółem 1728, t. j. 816 męż. i 912 kob. Przez wś przechodzi struga tak nazwana Nida, Gnida. Trakt prowadzący do Łęczycy odległej o w. 7, do Kalisza w. 74 1 2, do st. dr. żel. Kutno w, 28. Folw, Lesznica Mała z nomenklaturą Dudły i wsią Leszniczka Mała rozległy mr. 904 grunta orne i ogr. mr. 408, łąk mr. 111, pastw. mr. 242, lasu mr. 113, nieużytki i place mr. 30, bud. mur. 4, z drzewa 10. Wś Leszniczka Mała os. 41, z grun. mr. 148. Roku 1827 L. Mała miała 11 dm. , 117 mk. a dziś według danych urzędowych 22 dm. , 314 mk. wraz z folw. Wymysłów i kol. Dudły. A. S. Leżnica. T. n. wieś wymienia Łaski Lib. ben. I, 383 w par. Kwiatkowice. Leźnica, Leśnica, niem. Leschnitz, mko, pow. wielkostrzelecki, niedaleko Gogolina, przy szosie z Koźla do W. Strzelc, ma stacyą dr. żel. z Katowic do Wrocławia, o 113 kil. od Wrocławia, o 13 kil. od W. Strzelc, na płd. zach. stoku góry ś. Anny Annaberg. Jestto Lębork Leżno Lezynica Leźnica Leżyki mko starożytne; już 1217 r. otrzymało prawo niemieckie od książąt opolskich; 1460 r. splą drowali je husyci. Miało mury i 3 bramy, już w początkach zeszłego wieku w grazach. Ma 3853 mk. , w tem 157 mieszczan osiadłych na roli, której obszar ogółem z zabudowaniami wynosi 788 mr. Wypływający z pod góry strumyk Cedron płynie nad doliną Padół ryn nami do miasta i obraca wielo młynów. Pod L. leży os. Wargale. Kwitnie w mieście sado wnictwo i uprawa winorośli. Jest zakład na ukowy dla idyotówdzieci, liczne rękodzieła, 5 jarmarków, 2 kościoły katol. , paraf. z przed 1448 r. i filialny, oraz szkołę początkową. Par. L. dek. ujazdzkiego 1869 r. miała 5870 katol, 40 ewang. , 50 izr. Triest pisze, iż niegdyś miało się nazywać to miasto Żeleźnica, od istniejących tu wtedy hut żelaznych. Pod L. leży też wolne wójtostwo L. ; 41 bud. , 25 dm. , 237 mk. , do którego należy folw. ryc. 1012 mr. rozl i wś mająca 18 osad, 128 mr. ziemi i szkołę. F. S. Leżnica, prawy dopływ Uszy, prawego dopływu Prypeci. Leżnie, wś poleska w pow. ihumeńskim, o wiorst 6 na płd. Ihumenia, w pobliża miejsco wości kędy rz. Ihumenka łączy się z Wołmą Swisłocką; ma osad 9, grunta piaszczyste, oko lica głucha, odludna. Al. Jelski. Leżniewa, st. p. w pow. kowrowskim, gub. władymirsklej. Leżniewicze, wś rząd. nad rz. Szylwianką, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 62, od Dziewieniszek 47, dm. 24. mk. katol. 131, prawosł. 15, izr. 7 1866. Leżniewicze, wś w pow nowogródzkim, nad bezimienną rzeczką wpadającą do Droczyłówki, w gm. koszelewskiej, o w. 5 na płd, od msta Nowogródka, w glebie dobrej, ma osad 19, miejscowość wzgórkowata. A. Jelski Leżniki, zaśc. nad jez. Wiszniewo, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 58 w. od Swięcian, 3 dm. , 51 mk. , z tego 28 prawosł. , 21 katol, 2 izr. 1866. Leżniów wś, pow. proskurowski, gm. Chodkowce, par, Proskurów, o kilka wiorst od niego odległa, mk. 961, dm. 161, ziemi włośc. 1050 dz. , należało do ststwa proskurowskiego, darowanego Gudowiczowi; dziś jogo sukcesorów i Podwysockich 316 dzies. Ludność mazurska. Leznitz dok. , ob, Leźnica. Lezno, mko, pow, orszański gub. mohilewskiej, nad rz. Moszną, przy drodze smoleńsko witebskiej, 140 dm. , 689 mk. R. 1812 Ney stał tu podobno z wojskiem dwa tygodnie, Lezno, niem, Gr. Lessen, dok. Grose Lesin, ryc. dobra, pow. gdański, na bitym trakcie gdańskokartuskim, od którego rozchodzi się tu trakt bity lezieńskowejherowski, nad jez. Lezienkiem, 413 npm. , 1 3 4 mili od Gdańska. Obszaru liczy roli or. hekt. 299, łąk 37, pastw. 37, lasu 144, nieuż. 11, ogółem obszaru hekt. 531, 35; katol. 83, ew. 17, dm. 8. Par. i poczta Żukowo, szkoła w miejscu. Przy wsi znajduje się cmentarzysko pogańskie, z którego urny wydobywano. R. 1338 Teodoryk von Altenburg, mistrz w. krzyżacki, zapisuj wiernemu swemu Gotkowi wś Grose Lesiu, 26 włók i 5 zawierającą, prawem chełmińskiem, na mr, dziedziczną własność. Za to płużnego dawać nam będzie de quolibet aratro II mensuras siliginis et de quolibet unco unam mensuram tritici, a na uznanie naszego panowania 1 funt wosku i 5 denarów. Na potrzeby wojenne sta wać będzie konno we zbroi. Także do budowy zamków i i. d. pomocnym będzie. Ob. odpisy Dregera w arch. w Peplinie, str, 50. Za polskich czasów nie wiadomo w skutek czego L. było królewszczyzną, mężom zasłużonym w dożywocie wydawaną. R. 1618 umarł Kon rad Heidenstein, sekr. król, brat rodzony Reinhalda, który to dobra trzymał, pochowa ny z nagrobkiem w Zukowie u pp. norberta nek, R. 1654 nadał król Abrahamowi von Gehema L. w dożywocie. Potem otrzymał L. Jan Jerzy Prebendowski, wojew. pomorski i podskarbi kor. ; miał rezydencyą swoją w pobliskiem Lezienku; umarł r. 1729 w Warsza wie. Po nim trzymali te dobra Bielińscy; r. 1789 Grabowski, kasztelanie elbląski. Jak czytamy w spółczesnem źródle X. Bork, Echo sepulchr. , ręk. w Peplinie, była ta wś zdawna gburami obsadzona, których dopiero w no wszych czasach po okupacyi pruskiej poskupywano. Pod względem kościelnym L. należało początkowo do parafii w Materni. Następnie mianowicie w XVII w. , kiedy wierni także do Żukowa do kościoła uczęszczali, dzieliła się dochodami Maternia z Żukowem. Osta tecznie r. 1683 na stale przyłączone zostało do Żukowa. Obecny dziedzic Karol Hoene niemiec. Kś. F. Leżno, niem. Gr. Leszno, włośc. wś, pow. brodnicki, nad jez. Małe Leżno; obszaru mr. 2024, bud. 62, dm. 30, kat. 221, ew. 9, szkoła, Par. Boleszyn, poczta Lidzbark. Kś. F. Leżwice ob. Lasowice. Lezynica, mały zaśc. w pow. mozyrskim, w okr. polic. turowskim, do dóbr Lelczyce na leżący, ma osad 3, w dzikiej, bezludnej poleskiej miejscowości. A. Jelski Leżyki, ob. Liżyki, pow. szawelski. Lębork, Lęborg, mylnie Ładybór, Lawenbork, Lewino, niem. Lauenburg, m, pow. na Pomorzu, w okr. reg. koszlińskim, w zbiegu rz. Ocolicy z Lebą, o 81 kil od Gdańska, ma it. dr. żel z Gdańska do Starogrodu pomorskiego; było miasto pow. wojewodztwa pomorskiego. Jest tu stary zamek, od którego kraj okoliczny nosił nazwę księstwa lęborskiego. Założone po Leżniów Leżwice Leżniki Leżniewicze Leżniewa Leżnie Leżnica Leznitz Lezno Lędycki Lędy Lędyczek Lędyk Lęcza Lęcze Lężany Lęcza Lępa dług jednych 1285 r. , podług drugich w tym roku podniesione do rzędu miast. Należało jak i Bytów do Pomeranii gdańskiej, ulegając władzy książąt pomorskich i królów polskich. Krzyżacy, opanowawszy Gdańsk, dzierżyli i L. do r. 1454; wtedy Kazimierz Jagiellończyk zdał je Erykowi, księciu pomorskiemu, który je wraz z innemi zamkami krzyżakom poddał. W r. 1466 przez pokój toruński wrócony rzeczypospolitej. Ii. 1490 Bogusław X. , syn Eryka, książę pomorski, poślubił Annę, córkę króla Kazimierza, i przy dzierżawie L. i Byto wia został. Zygmunt I, brat Anny, dłużnym jej będąc 14000 dukatów posagu, oddał jej synom, Jerzemu I i Barnimowi X. w r. 1526 miasto L i Bytów, jako lennikom rzeczypospolitej. Po wygaśnięciu ich potomków po mieczu, posiadłości te wracają do Polski. Zmarł ostatni z tej linii Bogusław XIV w r. 1637, a powiaty te wcielone zostały do województwa pomorskiego. Jan Kazimierz w r. 1657 elektorowi brandeburskiemu odstąpił je przez układ w Welawie, z obowiązkiem hołdownictwa. W r. 1773 wraz z województwem pomorskiem Prusy zabrały. Miasto to, w latach 1658 i 1682 wiele od pożaru ucierpiało; w dawnych czasach było silną twierdzą; dotąd jest jeszcze opasane wysokim i grubym murem z wielu wieżami. Ma trzy kościoły, to jest ewangelicki ś. Salwatora, katolicki ś. Jakóba i reformowany zazamkowy. Odbywają się tu 4 jarmarki w ciągu roku. Powiat lęborski ma 22 mil kw. rozl. i 40237 mk. , w tem 791 Polaków, Por. Pomorze, Lęcza, Łęcza, ob. Łęcze. Lęcze, ob. Leńcze. Lęd, ob. Ląd. Lędowo, niem. Landau, wś włośc. , pow. gdański, o 3 1 4 mili od Gdańska, własność m. Gdańska, nad Łachą gdańską MittelLauke i uchodzącą do niej Gęsią. Obszaru mr. 2260, gbur. 20 mgr. 4, katol. 203, ew. 76, dm. 34. Parafia Wocław, szkoła Langfelde, poczta W. Cedry. Kś. F. Lędy L niem. Lendi, włośc. wś, pow. chojnicki, nad małem jeziorem, w okolicy lesistej i piaszczystej, blisko granicy pow. kościerskiego. Obszaru liczy mr. 4519, bud. 40, dm. 16, katol. 103, ew. 21. Parafia Leśno, szkoła Windorpie, poczta Brusy. Za polskich czasów wś L. należała do dóbr star. tucholskiego; lustr. tegoż star. z r. 1664 donosi L. na pustkowiu; ta wś nie ma włók gburskich, ale jest ogrodu. 7 i sołt. 1, dają społem rocznego czynszu zł. 77; czterech ogrodu. zobowiązani są podług kolei wraz z drugimi odbywać straż leśną w puszczy i barci lisińskiej. 2. L. al. Lądy, dok. Lande, nazywało się kiedyś jezioro w pow. chojnickim, do wsi rycer. Cołdanki Soldans należące. E. 1357 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, pozwala dzie dzicowi tych dóbr Tycze Grel łowić ryby w jez. L. , małemi jednak tylko narzędziami i ku stołowej potrzebie. Ob. Odpisy Dregera ręk. w arch. w Peplinie, str. 29. Obecnie w ograniczeniu wsi Cołdanki jeziora żadnego pod taką nazwą na mapach nie spostrze gamy. Kś. F. Lędycki młyn, niem. Landeckermühl, dobra, pow. człuchowski, nad strugą do Gwdy płynącą, przy granicy pomorskiej, w lesistej oko licy. Obszaru mr. 979, bud. 17, dm. 4, ew. 41Parafia katol. Heinrichswalde, ewang. Lendyczek. Kś. F. Lędyczek, ob. Lendyczek. Lędyk, ob. Landeck niem. . Lędzin, niem. Lendzien, 1295 r. Ledzinice, kol. , pow. opolski, par. Opole; 10 bud. , 23 dm. , 186 mk. , 22 osady, 360 mr. ziemi. F. S. Lędziny, Lędzyn, niem. Lendzin, wś i dobra. pow. pszczyński, o milę od N. Bierunia, przy drodze z Pszczyny do Mysłowic; 202 bud. , 176 dm. , 1826 mk. Dobra należały do biskupów krakowskich, potem do klasztoru w Staniątkach, dziś do księcia Pszczyny; mają 1311 mr. ziemi, wapielnię, kopalnię węgla zaniechaną, osady leśne Zamość i Ławek, dworek Heinrichsfreude, leśnictwo Świnów, wapieniołomy i smolarnię. Wś ma 157 osad z attynencyami, 3143 mr. ziemi, wielu rękodzielni ków. Kościół katol. paraf. z r. 1769 i drugi kościół drew. ś. Anny; Szkoła 3klasowa. We wsi L. góra ś. Klemensa, 904 npm. Par. L, dek. mikołowskiego r. 1869 miała 4395 katol, 141 ew. , 73 izr. F. S. Lęgliszewo, niem. Idasheim, dom. , pow. wągrowiecki, 1128 mr. rozl. , 7 dm. , 82 mk. , 3 ew. , 79 katol. , 35 analf. Poczta i tel. w Gołańczy Gollantsch o 5 kil; stacya kol żel. w Osieku o 21 kil Niegdyś własność Zabłockiego. Lęgorz, także Łęgorz, przys. do Jareniówki w pow. jasielskim, leży u ujścia Ropy do Wi słoka, 310 m. npm. , na płdn. od tej wsi, i ma 79 mk. rzym. katol. , graniczy na płdn. i zach. z Trzcinicą, na płn. z Jareniówką; od Jasła jest oddzielony Lęgorz wodami Ropy i Wi słoki. Mac. Lękuk mylnie, właśc. Łękut ob. . Lępa, niem. Lampa, os. do Chmielna, pow. kartuski, nad jez. raduńskiem. Lężany lub Łęzany, wś, pow. krośnieński, nad potok. Olszyny, wpadającym do Lubatówki. Przez wś prowadzą dwie drogi z Krosna ku płdn. do Zarczyna i gościniec murowany z Dukli na wsch. przez Miejsce do Dubiecka. Okolica jest pagórkowatą. L. należą do parafii rzym. katol w Targowiskach i liczą 507 mk. rzym. katol. Pos. wiek. wynosi obszaru 49 mr. ; mniej. 373 mr. roli, 85 mr. łąk i ogr. , Lękuk Lęgorz Lędziny Lędzin Lęd Lędowo Lgocki Lężenice i 25 mr. pastw. Kasa pożyczkowa gminna ma 380 zł. w. a. kapitału. L. graniczą na płn. z Krościenkiem niżnem, na zach. z Głowienką i Miejscem, na płdn. z Targowiskami a na wsch. z Haszowem. Mac. Lężenice, ob. Leżenice. Lężyny lub Łenżyny, wś, pow. jasielski, przy gościńcu z Dębowca do Żmigrodu, 282 na. npm. , w okolicy pagórkowatej i lesistej. W stronie południowej znajdują się lasy ze źródłami nafty na wysokości 360 m. npm. L. liczą 768 mk. rzym. katol. , z których 37 prze bywa stale na obsz. więk. pos. Towarzystwa naftowego; mają parafią rzym. katol. a należą do sądu pow. i poczt. stacyi w oddalonym o 6 kil. Żmigrodzie. Pos. wiek. ma 59 mr. roli i 153 mr. lasu; mniej. 599 mr. roli, 86 mr. łąk i ogr. i 225 mr. pastw. Parafia należała nie gdyś do dyec. krakowskiej, dek. jasielskiego. Dyplomu erekcyi niema, jest tylko wzmianka, że została uposażoną przez Zygmunta I w r. 1500. Teraźniejszy kościół drewniany niewia domo przez kogo zbudowany, ani w którym roku. Parafia należy do dyec. przem. dek. żmigrodzkiego; obejmuje Glinik polski i Gorzy ce. Ludność całej parafii wynosi 1732 rzym. katol. i 11 izr. L. graniczą na płn. ze Swier chową, na płdn. z Gorzycami, na zach. z Osiekiem a na wsch. z Lubieńkiem. Mac. Lgiń, niem. Ilgen 1. wś, pow. wschowski; 77 dm. , 548 mk. , 23 ew. , 525 katol, 89 analf. Probostwo z 363 mr. rozl. Kościół katol. paraf. z filialnym w Hetmanicach Kaltvorwerk dek. Wachowskiego. Poczta i kol żel we Wschowie Fraustadt o 9 kil 2. L. , dom. tamże, 4716 mr. rozl. , pow. wschowski; 2 miejsc 1 L. ; 2 folw. Peterklucz Klitscherei; 10 dm. , 171 mk. , 23 ew. , 148 katol, 22 analf. Gorzelnia i młyn parowy. Własność Stanisława Chłapowskiego, dawniej Kęszyckich. Wś L. jest gniazdem starożytnej rodziny wielkopolskiej Lgińskich; kościół parafialny wystawili Lgińscy w XV wieku. W XVII wieku już wś należała do Łukasza Opalińskiego, kasztelana poznańskiego. Księgi kościelne zachowane są od r. 1693; znajdują się w nich notatki o zdarzeniach w okolicy o zabiciu jezuity wschowskiego Michała Krygier z rusznicy przez studenta r. 1730; o szarańczy w r. 1728 i 1729; o pośle tureckim, który zjechał do, Wschowy r. 1737 i t. d. Na cmentarzu kościoła paraf. wznosiła się jeszcze kaplica ś. Anny; na jednej ścianie był napis łaciński świadczący, że fundatorką była Małgorzata Lgińska r. 1476; ku końcowi wieku XVII już kaplica nie istniała. Przed laty kilkunastu nakładem i staraniem dziedziczki z Modlibowskich Kęszyckiej nowy stanął kościół parafialny, w stylu gotyckim aż do najdrobniejszych szczegółów, należący obecnie do najwspanialszych świątyń Wielkopolski, uroczy ście poświęcony przez arcybiskupa Przyłuskiego. M. St. Lgniąca, wś, pow. pułtuski, gm. Gzowo, par. Pokrzywnica. W 1827 r. 7 dm. , 36 mk. Lgocki potok, potok łączny, wytryska w południowowschodniej stronie gminy Źygodowic, w pow. wadowickim, ze źródeł leśnyoh. Płynie przez wieś Żygodowice i Woźniki, gdzie wpada z praw. brzegu do Skawy, Długość biegu 7 Ml. Br. G. Lgoczanka, os. , pow. włoszczowski, gm. i par. Lelów. Por. Lgota. Lgota, Lhoita, Lgotka, Lhotka, niem, Ellgulh, węg. Lehota, por. Ligota. Lgota L. Kalinowska, wś i folw. , nad rz. Widawką, pow. łaski, gm. Wola Wężykowa, par. Strońsko. Wś ma 24 dm. , 211 mk, , 171 mr. obszaru, folw. 2 dm. , 9 mk. ; należy do dóbr Kalinowa. Według Tow. Kred. Ziemsk. folw. Ligota rozległy mr. 442, grunta orne i ogr. mr. 249, łąk mr. 51, pastw. mr. 117, nieuż. i place mr. 25, bud. mur. 1, z drzewa 4; płodozmian 11polowy, młyn wodny, pokłady torfu. Wś L. osad 25, z grun. mr. 171. 2. L. Mała, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Konary, par. Kruszyna. Leży na prawo od linii dr. żel warsz. wied. między Radomskiem a Kłomnicami. Ma 50 dm. , 310 mk, ziemi włośc. 441 mr. , dwors. wraz z os. Dębin 632 mr. W 1827 r. było tu 27 dm. , 189 mk. Czyt. Łaski, Lib. ben. I. 523. 3. L. Wielka, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Brudzice, par. Lgota Łaski, Lib. ben. I, 491, 507. Leży na prawo od drogi z Radomska do Sulmierzyc, ma kościół par. drewniany z XVII wieku. W 1827 r. było 24 dm. , 188 mk. ; obecnie wś ma 18 dm. , 153 mk. , 262 mr. ; folw. 4 dm. , 26 mk. , 600 mr. ; os. prob. 2 dm. , 7 mr. L. po duchowna 11 dm. , 59 mk. , 394 mr. ziemi włośc. Par, L. dek. noworadomski, 2780 dusz. Według Tow. Kred. Ziemsk. folw. L. Wielka rozległy mr. 571, grunta orne i ogr. mr. 488, łąk mr. 18, pastw. mr. 8, lasu mr. 20, nieuż. i place mr. 42, bud. mur. 1, z drzewa 13; plodozmian 6 i 12polowy. Wś L. Wielka osad 26, z grun. mr. 394. 4. L. , kol. pow. Częstochowski, gm. Grabówka, par. Biali; odl. 9 w. od Częstochowy. Leży przy szosie do Kłobucka. W 1827 r. wś rząd. 27 dm. , 169 mk; obecnie 44 dm. , 339 mk. , 1009 mr. 978 mr. ornej. Wś ta stanowiła dawniej uposażenie klasztoru jasnogórskiego w Cęstochowie ob. t. I, 853. 5. L. Koziegłowska, wś nad rz, Wartą, pow. będziński, gm. Koziegłowy, par. Koziegłówki. Leży w dolinie Warty, przy drodze z Żarek do Koziegłów, na prawo od linii dr. żel warsz. Wied. W 1827 r. wś rząd. 120 dm. , 799 mk. ; obecnie 170 dm. , 1361 mk, , 2068 mr. ziemi 1284 mr. ornej. Przy wsi tej jest folwark, Lężenice Lężyny Lgiń Lgniąca Lgoczanka Lgota Lianno Liasy Liatkowe Lgotka Lgów Lgow Lhota Lhotka Lhowa Lia Lgota majorat. We wsi szkoła początkowa. Wspomina ją Długosz II, 193. 6. L. błotna i L. gawronna, wsie, pow. włoszczowski, gm. i par. Lelów. Leżą przy drodze z Lelowa do Janowa. W 1827 r. należały do par. w Staromieściu. L. błotna miała 20 dm. , 186 mk. ; L. gawronna 12 dm. , 81 mk. Folw. L. błotna z wsiami L. błotna, Sokolepole i Lgoczanka miał r. 1866 rozległości mr. 1415, grunta orne i ogr. mr. 450, łąk mr. 50, pastw. mr. 150, la su mr. 365, zarośli mr. 80, nieuż. i place mr. 320. Wś L. błotna osad 23, t grun. mr. 162; wś Sokole pole osad 31, z grun. mr. 426; wś Lgoczanka osad 18, z grun. mr. 229. Folw. L. Gawronna, od Myszkowa w. 12, rozległy mr. 443, grunta orne i ogr. mr. 227, łąk mr. 27, pastw. mr. 7, lasu mr. 172, nieuż. i place mr. 10, bud. mur. 6, z drzewa 7; płodozmian 7polowy, pokłady kamienia wapiennego. Wś L. Gawronna osad 18, z grun. mr. 80. 7. L. Murowana i L. Mała, al. Lgotka, wsie, pow. olkuski, gm. i par. Kroczyce. W 1827 r. L. Murowana miała 28 dm. , 165 mk. ; L. Mała 8 dm. , 42 mk. Folw. L. Murowana z wsiami L. Murowana, Żerkowice, L. Mała, Przyłubsko, Dupice i Samoszyce, od Myszkowa w. 23, rozl. mr, 1130, grunta orne i ogr. mr, 486, pastw. mr. 31, lasu mr. 581, nieuż. i place mr. 32, bud. mur. 12, piec wapienny, pokłady ka mienia wapiennego; rzeczka bez nazwy prze pływa formując staw. Wś L. Marowana osad 30, z grun. mr. 414; wś Żerkowice os. 30, z grun. mr. 699; wś L. Mała os, 6, z grun. mr. 212; wś Przyłubsko os. 18, z grun. mr. 177; wś Dupice os. 16. z grun. mr. 474; wś Samoszyce os. 16; z grun. mr. 322. 8. L. Wol bromska, wś rząd. , pow. olkuski, gm. i par. Wolbrom, kolonialnie urządzona, przy szosie z Zawiercia do Wodzisławia. Mk. 156 męż. , 163 kob. ; dymów 45, przestrzeni 867 mr. W 1827 r. wś rząd. , par. Gołaczowy, 35 dm. , 285 mk. 9. L. Wielka, wś, pow. miechowski, gm. Rzerzuśnia, par. Szreniawa. Leży przy drodze bitej z Wolbromia do Miechowa. W 1827 r. 24 dm, , 131 mk. Wspomina ją Długosz II, 36 jako dziedzictwo Przybka h. Szreniawa Folw. L. Wielka z attynencyą Dębieniec, rozległy mr. 025, grunta orne i ogr. mr. 337, łąk mr. 5, lasu mr. 210, zarośli mr. 40, wody mr. 1, nieuż. i place mr. 32, bud. mur, 6, z drzewa 7, piec wapienny, pokłady kamienia wapiennego. Od dóbr tych w r. 1881 attynencya Dębieniec mr. 107 odłączoną zo stała. Wś L. Wielka osad 22, z gruntem mr. 153. Br. Ch. Lgota 1. wś, pow. chrzanowski, w pasie granicznym celnym, w pobliżu granicy Król. Polskiego, leży 457 m. npm. , przy gościńcu z Trzebini do Olkusza, i jest prawie do koła otoczona szpilkowemi lasami. Rola jest piaszczystą, ale brak urodzajności gleby wynagradzają kopalnie galmanu, znajdujące się w stronie południowej od wsi. L. ma 510 mk. rzym. katol. , należy do parafii rzym. katol. w Płokach a urzędu poczt. w odległych o 11. 2 kil. Krzeszowicach. Pos. wiek. Ar. hr. Potockiego wynosi 14 mr. pastw. i 221 mr. lasu; pos. mniej. 493 mr. roli, 5 mr. łąk i 35 mr. pastw. Ta wś graniczy na płdn. z Ostrężnicą, na zach. z Płokami, na wsch. i płn. z Królestwem Polskiem. Długosz, Lib. ben. II, 46. Por. Jaworzno. 2. L. , wś nad Brodawką, pob. Wisły, w okolicy falistej pow. wadowickiego; należy do par. rzym. katol. w Witanowicach. a urzędu poczt. i sądu w Wadowicach 9 kil. odl. Wś liczy 610 rzym. katol. mieszk. , z których 26 przebywa stale na obsz. wiek. własności p. Józefa Lgockiego; pos. wiek. ma 406 mr. roli, 14 mr. łąk, 90 mr. pastw. i 299 mr. lasu na płdn. od wsi leżącego; pos. mniej. 443 mr. roli, 27 mr. łąk i ogr. , 49 mr. pastw. i 11 mr. lasu. L. graniczy na płn. z Tłuczaniem dolnym i Zygodowicami, na zach. z Witanowicami, na płdn. z Babicą a na zach. z Marcyporębą. Długosz, Lib. ben. II, 260. Mac. Lgota, Lgotha dok, ob. Ligota. Lgotka, ob, Lgota i Ligotka. Lgów, folw. , pow. łaski, gm. i par. Buczek Łaski, Lib. ben. I, 449. Ma 3 dm. , 10 mk. , 150 mr. rozl. Lgów, Lgowo, ob. Łgów i Brzostkowo. Lgow, m. pow. nad rz. Sejm, w gub. kurskiej, st. p. o 7 1 4 w. od tegoż nazw. stacyi dr. żel. kurskokijowskiej. Lhota, Lhotka, ob. Ligota. Lhotka 1. niem. Oehdhuetten, wś, pow. opawski na Szląsku austr. , 273 mk. 2. L. , niem. Nitschenau, wś tamże, w powiecie sądowym Witkowskim, z attyn. NiederWiegstein, 272 mk. Por. Witków i Libojaty. Lhowa, jezioro w dobrach Strzelce, w pow. hrubieszowskim. Ma 15 mr. obszaru i do 18 stóp głęb. Wody jego odprowadza strumień do Bugu. Li. .. por. Lie. .. , Ly. .. niem. , Ły. .. . rus. . Lia. .. , por. La. .. . Ljachuwci, ob. Lachowce. Liahuluj, góra, na płdn. Wikowa niżniego, w pow. radowieckim, pod 47 53 48 płn. sz. g. , a 43 25 wsch. dłg. g. F. , na granicy tegoż Wikowa a Wojtineka. U północnych stóp, które sięgają po brzegi Suczawy, rozłożył się Wików niższy, a południowowschodnie stoki opadają ku poł. Wojtinekowi. Wzniesienie 539 m. szt. gen. . Br. G. Liannek niem. , ob. Lnianek. Lianno niem. , ob. Lniano. LiannoWaeldchen niem. , ob. Lniano, Liasy dok. , ob. Lasy. Liatkowe niem. , ob. Latkowa. Liahuluj Lgota Liannek Libental Liberadz Libenwald Liberowszczyzna Libertów Lib Lib. .. , por. Lieb. .. niem. . Lib, ob. Liwowie. Liba, niem. Liebefluss, rz. , dopływ Wisły, ob. Liwna. Libartowo, wś, pow. średzki; 2 folw. a ma 439 mr. rozl; b 324 mr. ; 11 dm. , 106 mk. , 2 ew. , 104 katol, 51 analf. Poczta i tel. w Kostrzynie o 3 kil; st, kol. żel w Pobie dziskach o 11 kil M. St. Libau niem. , na Szląsku, ob. Lubawa. Libaushof niem. , dobra pod Libawą. Libawa, Lipawa, niem. Libau, Liebau, łot. Leepaja, Lipoja od drzew lipowych, mylnie Lubawa, miasto portowe w Kurlandyi, w pow. grobińskim, największe w gubernii po Mitawie, leży na wąskiej mierzei, łączącej t. zw. Małe Libawskie jez. z Bałtykiem, o 179 w. na zach. płd. zach. od Mitawy. Jakkolwiek istniało już przed XIV w. , to jednak dopiero w r. 1625 ks. Fryderyk nadał mu prawa miejskie. Od 1597 r. kościół ś. Anny, od 1742 olbrzymi ś. Trójcy niemiecki, luterski, od 1746 katolicki; 1794 r. zajęte przez konfederatów polskich, 1795 przeszło do Rossyi, 1812 zajęli je Francuzi. Ludności 1823 r. było 5852, dziś do 20000. R. 1863 było tu według Siemienowa 114 Polaków. Od 1697 r. port, od 1871 kolej żel Gimnazyum, 550 uczniów, w tem 120 Polaków i Żmujdzinów. Przy gimnazyum szkoła nawigacyjna bezpła tna, 3klasowa. Od 1825 kasa oszczędności. Paraf. kościół katol ś. Józefa, 1746 wzniesio ny przez ks. Kurlandyi i Semigalii Ernesta Jana. Parafia katol dekanatu kurlandzkiego dusz 987. Port prawie nigdy nie zamarza, 94 sklepy, 5 fabryk, jarmark w lipcu. Komora celna wywóz 1403000 rs. , przywóz 781 tys. rs. . R. 1824 przywóz 471350 rs. ; wywóz 2090270 rs. Ogólny obrót handlu morskiego 1868 r. 1 4 mil rs. ; 1875 r. 27, mil rs. ; 1878 r. 6 mil rs. ; 1879 r. 33 mil rs. W r. 1877 odpłynęło z tutejszego portu 901 statków z 87186 łasztami ładunku; przywieziono mo rzem towarów za 2222150 rs, wywieziono za 13338056 rs. , zapewne z powodu blokady por tów m. Czarnego. Kolej żelazna libawskoro meńska, jedna z najdłuższych w Rossyi, ma główne stacye Libawa, Możejki, Szawle, Radziwiliszki, Koszedary, Wilno, Mińsk, Bobrujsk, Homel, Bachmacz, Romny ob. . Oso bna gałąź LibawaKałkuny, przez Możejki, Szawle, Radziwiliszki, Sławianiszki. Por. Kurlandya. F. S. Libawka, niem. Elske, rz. , ob. Drwęca. Libawka, rz. , dopływ Małopany. Libawskie Jezioro, jedno z największych w Kurlandyi, 35 w. kw. rozl 15 w. dl, 2 w. wen, połączone z morzem za pomocą kanału, który stanowi przystań m. Libawy. Do końXVII w. był i drugi odlew do morza, mniej więcej ze środkowego brzegu jewora. Do jez. L. wpadają Aland, odpływ jez. Tatzen; odpływ jez. Tasmar; rz. Purwe al Otonge i rz Bartawa. W płn. części jeziora są liczne niskie wysepki z pastwiskami, zwane Attaken. Łowią tu dużo węgorzy, Liben niem. , folw. dóbr Okten w Kurlandyi, pow. i par. Talsen. Libenbergk dok. , ob. Lembark Libenswerde, ob. Kęty. Libental, ob. Liebenthal niem. . Libenwald dok. , ob. Rywałd. Liberadz, wś, pow. mławski, gm. Dąbrowa, par. Szreńsk, odl o 17 w. od Mławy, ma 8 dm. , 115 mk, , 603 mr. gruntu, 2 nieuż. Założono tu parowy tartak. Według Tow. Kred. Ziemskiego leżą dobra L. w pow. ciechanowskim, gm. Młock, par. Malużya. Dobra te składają się z folw. L. ; wsi L. , Liberadzyn, Obręb, Przyborowo, Kałki, Ostrowe budy, od rzeki Działdówki w. 6, od Gąsocina w. 14. Rozl wynosi mr. 1817, grunta orne i ogr. mr. 638, łąk mr. 99, pastw. mr. 12, lasu mr. 1013, nieuż. i place mr. 55, bud. mur. 7, z drzewa 29; płodozmian 14polowy. Gorzelnia, browar, hamernia, cegielnia, pokłady torfu. Rzeka Łydynia przepływa. Wś L. osad 30, z grun. mr. 32; wś Liberadzyn od. 8, z grun. mr. 48; wś Obręb os. 10, z grun. mr. 17; wś Przyborowo os. 14, z grun mr. 233; wś Kałki os. 62, z grun, mr. 320; wś Ostrowe budy os, 6, z grun. mr. 82. Por. Luberadz. Liberowszczyzna, wś włośc. , pow. wilejski, o 72 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm, Paradianowo, 7 dm. , 52 mk. katol. 1866. Libertów, os. fabr. , pow. nowomiński, gm. Ładzyń, par. Stanisławów. Istnieje tu huta szklana, która zatrudniała 35 robotników i produkowała za 21000 rs. Folw. L. albo Jerzów z nomenklaturą Sokule, rozległy mr. 910, grunta orno i ogr. mr. 204, łąk mr. 43, lasu mr. 599, nieuż. i place mr. 48, wieczystoczyn szowyeh mr. 21, bud. mur. 1, z drzewa 30. Dobra powyższo w r. 1872 oddzielone od dóbr Ładzyń. Libertów z Wymysłowem, wś przy gościńcu murowanym z Podgórza do Kalwaryi, pow. wielicki, leży w okolicy skalistej, 4. 6 kil od Mogilan; należy do parafi rzym. katol. w Gaju, a do sądu pow. w Skawinie. Liczy 550 mk. rzym. katol. , z których 64 przebywa stale na obsz. więk pos. p. Józefa Podlewskiego. Wymysłów jest folwarkiem. Pos. więk. ma 249 mr. roli, 46 mr. łąk i ogr. , 30 mr, pastw. i 41 mr. lasu; pos. mniej. 249 mr. roli, 66 mr. łąk, 20 mr. pastw, i 8 mr. lasu. L. graniczy na płdn. z Brzyrzyną dolną, na zach. z Korabnikami, na wach. ze Zbydniwicami a na płn. z Opatkowicami. W XV w. L. należał do Lib Liba Libartowo Libau Libaushof Libawa Libawka Liben Libenbergk Libenswerde Libidza Libiki Libionce Libischau Libiszewo Libertowska Wola Liberiowska Libertpol Libewarde Libiąż Libiąże Libichowa Libieszowe Libiszów Stanisława Dąbskiego h. Rola Lib. ben. II, 184. Mac. Liberiowska Wola, wś nad rz. Pilicą, pow. olkuski, gm. Żarnowiec, par. Kidów. L. Wola stanowiła ekonomią dóbr rządowych w dawnem woj. krakowskiem; obecnie jest majoratem gen. Uszakowa, Jest tu szkoła początkowa, dwa młyny, tartak i papiernia Moesa, posiadająca dwie maszyny parowe o sile 60 i 12 koni i jedne wodną 30 koni; w 1870 r. pracowało tu 200 ludzi i wyrabiano za 200000 rs. Niegrodowe starostwo libertowskie w wojew. krakowskiem, powiecie księskim, r. 1771, podług spisów podskarbińskich, obejmowało wsie Libertowa Wola, Chlina ob. , Wierzbice i Żebrów. W tym czasie posiadał je Michał Walewski, podkomorzyc sieradzki, opłacając niego kwarty złp. 3300 gr. 23, a hyberny złp, 382 gr. 6. Na sejmie warszawskim z r. 1773 stany rzpltej nadały to sstwo w emfiteutyczne posiadania Krosnowskiemu, wraz z przyległemi dobrami Snochowice i Klonna. Czyt. Kod. dypl. pol I, 80. Libertpol, wś, pow. wołkowyski. Była tu kaplica katol, b. parafii Łysków. Libewarde, niem. nazwa m. Warty w Kaliskiem Kod. dypl pol II, 53. Libiąż Wielki z Kozówką, Nowopolem i Paprotnikami i L. Mały z Podjaworowem, Wymysłowem i Moczydlem, dwie wsie, pow. chrzanowski. Od Chrzanowa jest L. W. odległy o 8. 3 kil; L. Mały o 9, 1 kil. Obiedwie wsie leżą w okolicy prawic zupełnie równej, albowiem położenie pionowe wznosi się na ich obszarze tylko od 301 do 316 m. npm. w kierunku południowym. Pomiędzy obudwoma Libiążami prowadzi gościniec z Chrzanowa do Oświęcima a przez L. Mały gościniec z Krakowa do Pszczyny na Szląsku pruskim. W L. Wiel kim jest parafia rzym. katol. i kopalnia węgla kamiennego; obadwa zaś mają szkoły ludowe. Stacya kolei ces. Ferdynanda o 60 kil od Krakowa, poczta i telegraf leżą śród lasów na płn. od obudwu wsi. Obszar zajęty przez Libiąże jest obszerną polaną, otoczoną ze wszystkich stron szpilkowemi lasami. L. Wielki ma 1458 mk, ; pos. wiek. hr. Kaź. Potulickiego 171 mr. roli, 87 mr. łąk i ogr. , 190 mr. pastw. i 839 mr. lasu; pos. mniej, 566 mr. roli, 177 mr. łąk i ogr. , 46 mr. pastw. LMały 1303 mk. ; pos. wiek. p. Eman, Loewenfelda 189 mr. roli, 19 mr. łąk i ogr. , 74 mr. pastw. i 2241 mr. lasu; umiej. pos. 1005 mr. roli, 280 mr. łąk i ogr, i 117 mr. pastw. Parafia należy do dyec, krakowskiej dek. nowogórskiego, obejmuje oba Libiąże, Dąb, Moczydło, Jawor i mniejszą część Paprotnika i Szyjek, Ludności rzym. katol. jest 3426, akat. 1, izr. 03. Obiedwie wsie graniczą na zach. z Chełmkiem, na płdn. z Krukami, na wsch. z Żarkami a na płdn. z lasami naleźącemi do Chrzanowa, By czyny i Dąba. Przysiółki otaczają wsie do okoła. W XV w. oba L. należały do par. Kościelec Lib. ben, II, 203. Kod. dypl. pol, t. III, wymienia je pod r. 1238. Por. Chrzanów i Kosówki. Mac. Libiąż, ob. Libiąż, Lubusz. Libiąże, niem. Libionce, pustkowie należące do zamku Gorzów, pow. olesiński. Libichowa, przys. do. Trzciany, pow. bo cheński, leży nad Stradomką, na południowym stoku Glińskiej góry i przy drodze z Muchawki do Gdowa. Droga w tem miejscu zagina się dla wygodniejszego spadku w mocno za giętą serpentynę wężownicę; graniczy na wsch. z Glinikami, na płn. z Cichawką, na płdn. z folw, Żyznówką a na zach. z Ubrzeem. Mac. Libidza, wś, folw. i młyn, nad rz. Trzopką, pow. częstochowski, gm. Kamyk, par. Kłobu cko, o 12 w, na płn. od Częstochowy, przy szosie z Częstochowy do Kłobucka. W 1827 r. było tu 17 dm, , 213 mk. ; obecnie wś ma 26 dm. , 211 mk. , 311 mr. ; folw. 11 dm. , 11 mk. i 1010 mr. 270 mr. ornej; os. młyn. 1 dm, , 7 mk. , 40 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. z nomenklaturą Gruszewnia rozległy mr. 911, grunta orne i ogr. mr. 441, łąk mr. 76, pastw. mr. 12, lasu mr. 357, nieuż. i place mr. 25, bud. mur. 9, z drzewa 4, pokłady kamie nia wapiennego. Wś L. osad 27, z grun, mr. 311. Br. Ch. Libieszowe, pow. kozielski, ob. Lubieszowe. Libiki, ob. Lubiki. Libionce, Libioncze niem. , ob. Libiąże. Libischau niem. , ob. Lubieszowe. Libiszewo, ob, Lubiszewo. Libiszki 1. wś, pow. rossieński, par. gawrańska. 2. L. , wś, pow. rossieński, par. Niemokszty. Libiszów, wś i kol, pow. opoczyński, gm. Opoczno, par. Libiszów Łaski, Lib. ben. 1, 643; odl. 7 w. od Opoczna. Posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową, dom schronienia dla starców i kalek, tartak. Kościół paraf. istniał już w 1521 r. , erekcya nieznana, obecny odnowiony 1855 r. W 1827 r. było tu 25 dm. , 143 mk. , obecnie zaś lit. B. ma 51 dm. , 356 mk. , 425 mr. ziemi włośc. i 93 mr. dwors. ; kolonie A i C zajmują 1049 mr. , 29 osad, ludność nie podana w ostatnim urzędowym wykazie z 1881 r. , bowiem powstały te kolonie na świeżo rozparcelowanym obszarze. Par, L. , dek. opoczyński, 1505 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. lit. C. składają się z folwarków Gornizny al Kuczkowizny i Maksymilianowizny, oraz attyn. Sobowizna. Rozl. wynosi mr. 1234, grunta orne i ogr. mr. 615, łąk mr. 89, pastw. mr. Libiszki 178, wody mr. 6, lasu mr. 32, zarośli mr. 263, nieuż. i place mr. 51, bud. z drzewa 23. Pod kłady kamienia wapiennego i torfu. Rzeczka bez nazwy przepływa. Jest tu 11 stawów i sadzawek. Br. Ch. Libnerówka, os. , pow. kolski, gm. i par. Izbica, odl. od Koła w. 28, dm. 1, mk. 19; ob. t. III, 330. Por. Lignorówka. Libnowy, ob. Lignowy, Libochora al. Libohora, po rus. Łyhochora 1. wś, pow. stryjski, 54 kil. na płd. zach. od Stryja, 20 kil na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Skolem. Na płd. leży Rożanka niżna, na zach. i płn. Tuchla, na wsch. Brzaza i Kaina obie w pow. dolińskim. W płd. wsch, części obszaru nastaje z kilku małych żródłowisk pot. Syhła al Sechły na zach. stoku lesistej Magury al. Lisaka, wznoszącej I się na granicy Brzazy i Kalnej do 1365 m. , i płynie środkiem obszaru zrazu na zach. a potem na płn. zach. do Tuchli, gdzie wpada do Oporu. W obrębie wsi zasilają go liczne dopływy, z których najznaczniejsze, od prawego brzegu Daszkowiec ob. , Zwoniec, Zwir i Sołotwina, płynące od płn. wsch. na płd. zach. , a od lew. brz. Babińska Roztoka ob. i pot. Bahnykowaty ob. z Czystińskim pot. i Dragulcem od lew. brz. W płn. wsch. lesistej stronic obszaru wznoszą się na granicy Brzazy w paśmie górskiem Żelemiance od płd. ku płn. Bukowiec 1171 m. , Daszkowiec 1128 m. , Malachin 1220 m. i Ubicz 889 m, a na granicy Tuchli Kindrat 1158 m. . Na zach. i płd. od tych gór granicznych leży Zwór i Lachowa Roztoka. W stronie płn. zach. wznosi się na granicy Tuchli Melnyczne do 752 m. Na lew. brz. Syhły wznoszą się między Syhłą a Babińską Roztoką Groniówki; między Babińską Roztoką a Bahnykowatym od płd. ku płn. Serednycia 954 m. , Bahna 920 m. , Bankowiec 808 m. , Osowne 878 m. i Dragulec 780 m. , Na lew. brz. pot. , Bahnykowatego wznosi się na granicy Tuchli Żaliny do 785 m. Zabudowania wiejskie leżą na praw. brz. Syhły, rozrzucone w dolinach potoków. Własn. wiek. hr. Kinsky ego ma łąk i ogr. 34, past. 85, lasu 4580 mr. ; własn. mniej. roli or. 781, łąk i ogr. 1095, past. 1192, lasu 146 mr. W r. 1, 880 było 638 mk. w gminie obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilku rz. katol. . Par. rz. katol. w Skolem, gr. katol. w miejscu, dek. skolski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew i szkoła lklas. 2. L. al. Libuchora, Lubahora, wś, pow. turczański, 29 kil. na płd. od Turki, 19 kil. na płd, od sądu powiat. w Boryni, tuż na zach. od urzędu poczt. w Wysocku wyżnem. Na płn. leżą Hnyła i Butla, na wsch. Wysocko wyżne, na płd. wsch. Husne wyżne. Płd. zach. częśó wsi przypiera do granicy węgierskiej. Na granicy węgierskiej wznoszą się następujące góry od płn. ku płd. wsch Starostyna 1229 m. , Chresty 1109 m. , Czurynka 1228 m. , Listkowania 1248 m. , Ruski put al. Wielki Werch 1311 m. i Dziurowy żołob 1292 m. U stóp Starostyny nastajo pot. Libohora al Libuchorka i płynie od zach. na wsch. krętym biegiem do Wysocka wyżnego, gdzie wpada do Stryja. Ha płn. wsch. stokach innych gór granicznych nastają liczne dopływy Libochory od praw. brz. i płyną na płn. wsch. Na granicy płd. wsch. wznoszą się od płd. ku płn. Etrina ob. , Elmowa ob. i Jedlina ob. . Z gór tych płyną także liczne potoki na płn. do Libochory najznaczniejsze Zwór al Zwir, pot. Mohilski i Leszczak. Od lew. brz. przyjmuje Libochora w obrębie wsi ze znaczniejszych pot. Dołhy ob. i Hnyłę al Gniłę ob. . Między obu tymi potokami leży las Okruhły ze szczytem Okruhłą, 921 m. wysokim. W dolinie L. leżą rozrzucone zabudowania wiejskie. Jedna część wsi zwie się Libochorą wyżną, druga niżną. Poszczególne domy mają nazwy Cikowiat, Dzerowiat, Pod berehem, Prokopów, Trościaniec, Własn. wiek. Towarzystwa dla produktów leśnych w Wiedniu ma roli or. 90, łąk i ogr, 28, pastw. 16, lasu 2717 mr. ; własn. mniej. roli or. 3885, łąk i ogr. 1376, past. 1489, lasu mr. 56 mr. W r. 1880 było 1686 mk. w gm. obrz. gr. katol. z wyjątkiem kilku rzym. katol. . Par. rzym. katol w Turce, gr. katol. w miejscu, dek. wysoczański, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. lklas. W Sumaryuszu przywilejów i t. d. Rkp. Ossol. Nr. 2837 str. 48 i 49 czytamy 1553 die 10 octob. Varsoviae. Privilegium Bonae reginae Olexae locandi juxta fluvium Lubochorza a graniciebus nobilium villam Olexanka datum. Wieś ta zwała się tedy pierwotnie Oleksanką. L. należała do dóbr koronnych w ekonomii Samborskiej a krainie libochorskiej. W lustracyi ekonomii Samborskiej z czasów Jana III Rkp. Ossol Nr. 1255, str. 131 czytamy Wieś ma łanów 25 i ćwierci 2, między niemi hajducki łan 1, wójtowskich 5. Czynsze na ś. Michał i na ś. Wojciech są wymienione. Do krainy lubochorskiej należały według tej lustracyi wsie Butla i Wysockie, L. , Krzywka, Jaworów, Butelka, Hniła, Huzno niżne i wyżne, Borynia i Jabłonów, Żupanie, Wyżłów, Klinice. Inwentarz ekon. sambor. z r. 1760 Rkp. Ossol Nr. 1632 zawiera następujące szczegóły ważniejsze o L. str. 192 i 193. Wieś ma w sobie osiadłości łanów 18, zosobna wójtowskich 5, hajducki 1. Z tej wsi należało przedtem do skarbu J. K. M. na rok od gromady czynszu na ś. Marcin 503 a innych danin i powinności 330 złp. 15 gr. wymienione szczegółowo. Lecz na tę wieś i prowent produxit prawo p. Jan Christophor Clauder, konsyliarz Libochora Libnowy Libnerówka Libnerówka J. K. M. de dto Warszawa 4 stycz. r. 1759, vigore którego circa posseesione tej wsi conservatar. Hiberna zaś na gardekurów J. K. M. i expenszczyzna z tej wsi do kasy ekonomicznej podług dyspartymantu zamkowego komportowana i płacona być powinna. Wójtostwo w tej wsi i karczmy i młyny w posssyi pani Eleonory de Nosticz Drzewieckiej, generałowej lejtnantowej wojsk J. K. M. , na które prawo produxit, vigore którego czynszu do kasy ekono micznej płacić złp. 5, hibernę zaś na gardekurów J. K. M. do kasy ekonomicznej według dyspartymantu zamkowego corocznie komportować. Z dworzysk 60. Z, każdego pług jeden z broną rano wychodząc, kosarz jeden do trawy zrana do wieczora, kosarz do owsa z gromadzielnikiem zrana, owies wozić dzień cały a piesi z widłami. Po furze drzew bukowych z dworzyszcza, po kurze jednej, jajec po 12. Obornik każdy wozić a pieszy nakładać lub roztrząsać. Tłoki proszone z chlebnika do orania i koszenia, ale za to uczęstować gromadę należy. Powinności całej krainy lubochorskiej tamże str. 194 Prócz czynszów wymienionych przy każdej wsi, każda wieś, prócz L. , odwieźć powinna do zamku Samborskiego drzewo rokowa; kiedy rozkażą, z łanu każdego sianego, kostkowe drzewo jedno, ciosane jedno, łat 2, gontów kóp 2, albo jeśliby zamek nie potrzebował takowego drzewa, tedy z każdego łanu sianego po złp. 2 do kasy ekonomicznej płacić mają. Robocizny do klucza zadniestrskiego lub za nie do kasy ekon. sambor. z każdego łanu sianego po złp. 12 zaraz we żniwo płacić, excepto wsi L. , wszystkie wsie powinno, albo dać raz w rok z każdego łanu sianego na cały tydzień do Zadniestrza, jeżeli administracya pozwoli, robotników pieszo po 4, a jeżeli kosarzów, to po 2 z łanu powinni, za które robociznę vide in Summario. Dziesięciny owczej dawali od owiec 20 barana jednego, albo od każdej owcy po gr. 4 płacili; teraz ogólnie cała kraina prócz wsi L. płaci co rok do kasy ekonomicznej na wiosnę złp. 370, które także Tide in compendio. Hybernę na gardekurów J. K. M. oraz expenszczyzne do kasy ekon. sambor. podług dyspartymantu wydanego każda wieś, excepto L. , na termin naznaczony wypłacać ma, tudzież uniwersałom zamkowym i dyspozycyom wszelkim zadosyć czynić. Elekcyonalne od urzędów przysiężnych i dziesiętnikom każda wieś prócz L. do kasy ekonom, podczas sądów zborowych płaci. Compendium intraty rocznej z krainy libochorskiej podane dla każdej wsi, czyni razem 2661 złp. 10 1 2 gr. czynszu, 254 złp. 15 gr. elekcyonalnego. Ad haec za robociznę do klucza zadniestrskiego należącą z łanów w tej krainie sianych z każdego po złp. 12 prócz L. , razem 621 złp, ;, owczej dani z całej krainy wyjątkiem L. złp. 370. Z pasiek seu kopań po lasach prowent według corocznej rewizyi do kasy ekon. należeć ma i on podczas sądów zborowych wraz z grzywnami importowany być powinien, excepto Libochory. Inwentarz z r. 1768 podaje intratę z krainy lubochorskiej na 5423 złp. 24 gr. Wieś L. wraz z wójt. otrzymali r. 1765 w dzierżawę na lat 8 Jan Daniel i Dorota Toepferowie. Rząd austryacki zajął krainę libochorską r. 1773 i przyłączył do klucza borynieckiego, który sprzedano r. 1868. Lu. Uz. Libochora, Libochura, ob. Libuhora, Libochowa, ob. Libuchowa. Libojaty, Lubojata, niem. Laubias, wś, pow. bilowiecki na Szląsku austryackim, ma szkołę ludową, kościół paraf. katol. , 899 mk. w trzech częściach swoich L. 373, Lhotka 131 i Bittau 395. Por. Bilowiec. F. S. Liboń, niem. Liebon, wioska serbska na saskich Łużycach w pow. budyszyńskim. W r. 1875 dm. 2, mk. 22, w tem serbów 20. Libony dok. , ob. Lubomie. Liborty, wś, pow. rossieński, par. chwojdańska. Por. Chwejdany. Libowiec według Triesta, Lipowiec według Knie, folw. dóbr Ruptau, pow. rybnicki; 5 dm. , 15 mk. Librantowa z Boguszową, wś, pow. sądecki, par. Siedlce, o 11 kil. od N. Sącza, przy drodze gminnej do Bobowy. Położenie wzgórzysta; wzniesienie wsi przy kapliczce 368 m. ; na płn. za wsią dział graniczny od Siedlec przy krzyżowej drodze 543 m. wys. Rozl. obszaru dwors. roli 88, łąk i ogr. 10, pastw. 36, lasu szpilk. 215 mr. ; posiadłości mniejszej roli 562, łąk i ogr. 137, pastw. 173, lasu i zarośli 259 mr. austr. Grunta żytnie. Dm. 60, mk. 564, z tego na obszarze dworskim, zwanym L. Olchówka, 34; wszyscy rzym. katol. Jest tu kopalnia nafty, eksploatowana ze średniem powodzeniem, i mała fabryka wyrobów z oleju skalnego. L. należała dawniej do dóbr klasztoru norbertanów w N. Sączu; po supresyi tego klasztoru została zajęta przez rząd austr. na fundusz religijny a następnie w r. 1829 za 8150 złr. m. k. sprzedana Józefowi Hebenstreitowi, jednocześnie z wsiami Naściszowa, Kwieciszowa, Boguszowa, Grabowa, Brzezie, Bobków, Łęg i Piątkowa. Dziś L. należy do spadkobierców Franciszka Holeniego. Kopalnie nafty badał w r. 1875 E. Windakiewicz Olej i wosk ziemny a później H. Walter i dr. E. Dunikowski Kosmos z r. 1882 str. 368 i nast. Kopalnie znajdują się w zaklęśnięciu góry; roboty wykonywają podług planu obmyślanego. Najgłębsza studnia ma 280 stóp głębokości, ale nafta pokazuje się już w 10 sążniach, poczem ginie. Przy kopaniu natrafiają najprzód na rozmiękczony czarniawy piaskowiec, zmieszany ze szpatem i błyszczykiem, Libojaty Liboń Libony Liborty Libowiec Librantowa Libochora Libochora Libochowa Libsko Libuchora Libusza Libuhorka potem na czerwone iły i warstwy ropianieckie. Walter i Dunikowski przyszli do przekonania, że położenie kopalni jest najgorszem jakie może być, i że wydobytą naftę zawdzięczać należy tylko nadzwyczajnemu rozwojowi naftonośnego piaskowca. Por. Dąbrówka I, 936, Ilbrantowa i Januszowa. Libry, ob. Kamionka Wołoska. Libsko, ob. Lipsk Libsztat, niem. Liebstadt, msto w pow. morąskim, na praw. brzegu wypływającej z po bliskiego jez. Milde rzeczki Liwny, 17 kil. na płn. wsch. od Morąga, w pagórkowatej, lesi stej okolicy, z gruntami zwirowemi, piaskowemi, przerywanemi bagnami i torfiskami, mk. 2371 przeważnie ewang. 19 katol. , 6 żyd. . L. założony 1302 r. przez krzyżaka Heinricha von Liebenzell, uzyskał 1490 pra wa miejskie od w. mistrza Hans von Tieffen. Siedziba sądu okręgowego i stacya poczt, i tel. z pocztą osobową do Moręgu, Dobrego miasta i Schlobitten; 4 jarmarki do roku dwudniowe kramne; 4 jednodniowe na konie i bydło; 1 na płótno zwykle w lipcu; targi co środa i sobota. J. B Libuchora, ob. Libochora, Libuchora, pot. , ob. Lihuhorka. Libuchowa al. Libochowa, Leboehowa, wś w pow. staromiejskim, 13 kil. na zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Starem mielcie. Na płn. wsch. leży Bilicz, na płd. wsch. Wo łoszynowa, na płd. zach. Rosochy, na płn. zach. Terło, na płn. Smereczne w pow. dobromilskim. We wsch. stronie wsi nastaje potok Borsuki i płynie zrazu na zach. , potem na płn. zach. do Terła, gdzie się łączy z Łysówką od lew. brz. a Smereczanką od praw. brz. i wpada do Strwiąża. W dolinie pot. leżą zabudowania wiejskie 523 m. , z obu stron wznoszą się wzgórza słabo zalesione. Własn. mniej. ma roli or. 431, łąk i ogr. 71, past. 41, lasu 544 mr. W r. 1880 było 377 mk. obrz. gr. katol. Par. gr. katol. w Rosochach. We wsi jest cer kiew. L. jest osadą szlachecką. Lu. Dz. Libuhorka, także Libuhora lub Libuchora, pot. górski, wytryska w obrębie gm. Libuchory, w pow. Turka, w zach. jej stronie, z pod góry Starostyna, szczytu wznoszącego się w granicznym grzbiecie Karpat wschodnich, w dziale dukielskoskolskim; płynie krętym biegiem na wsch. przez rozległą wś Libuhorę, a następnie przez obszar Wysocka wyżniego, gdzie z lew. brz. uchodzi do Stryja. Dolinę tego potoku otaczają od płn. góry Harasymarat 900 m. , Okruhła 921 m. i Lukoszka 807 m. a od płd. stoki granicznego grzbietu z szczytami Chresty 1109 m. , Listkowania 1248 m. , Ruski put czyli Wielki Wierch 1311 m. i Dziurowy Żołob 1292 m. ; bliżej nad doliną od płd. wznosza się Tysowa, Jedlina 944 m. . Kirtynowatka 853 m. , Kruhły Szołodyański 853 m. i Zawarynówka 743 m. . Od północnego czyli lew. brzegu zabiera potoki Dołhy, Hnyła i Donyczyn, od południowego czyli praw. Żwir czyli Mohylski, Leszczak i liczne krótkie strugi górskie. Długość biegu czyni 13 kil. Spadek wód około 1100 źródła, 818 m. przy górnych chatach wsi Libuchory, 770 m. u stóp Harasymeratu, 704 m. ujście Żwi ru, 675 m. pod kościołem w Libuhorze, 635 m. ujście. Br. G. Libusza, wś w pow. gorlickim, nad pot. Kadzielną, uchodzącym z praw. brzegu do Ropy, jest długą i dobrze osiadłą, w kraju pagórkowatym tak, że zabudowania wznoszą się od 270 do 285 m. npm. Mk. 1466, z których 182 przebywa stale na obszarze wiek. pos. ; trudnią się obok rolnictwa przeważnie wydobywaniem nafty, paleniem wapna a wreszcie wyrobami płóciennemi. Dawniej słynęła L. z licznych warsztatów tkackich. Założył ją Kazimierz W. w r. 1348 na 120 łanach w lasach zupełnie nieużytych na prawie magdeburskiem. Sołtysowi Jakubowi nadał 8 łanów, nadto dochód z jatek chlebnych, rybnych, mięsnych, piwnych i szewskich, dalej młyn i trzeci grosz sądowy na małych i wielkich; rybołóstwo i cztery zagrody pozostać miały wolne, a oprócz tego łan na skotnicę i łan dla kościoła. Osadnicy otrzymali 20 lat wolności, poczem mieli płacić po 8 groszy czynszu łanowego i po wiardunku dziesięciny. Na rok miały się odbywać trzy sądy gajne. Posłowi królewskiemu ma wyprawić jeden obiad sołtys, a dwa kmiecie. Postanowiono, że wszelkie prawo polskie i jego uciążliwości zostaną uchylone. Kmiecie będą odpowiadali tylko wójtowi, wójt samemu królowi. Na pospolite ruszenie ma stanąć sołtys samowtór w szyszaku i na dobrym koniu Morawski, Sądec. I, 231. W tymże czasie założono parafią. Później była L. własnością królowej Jadwigi, która ją wraz z Krygiem zapisała szpitalowi w Bieczu. W następnych latach nabył ją Jakób z Dąbna, pisarz kor. , ssta krakowski, ale szpital miał w skutek utraty tych sołtystw uszczerbek; dla tego w r. 1470 dyplomem z 13 lipca dozwolił je Kaźmierz Jagiellończyk odkupić mieszczanom bieckim Morawski, Sąd. II, 256 na rzecz szpitala. Kuropatnicki nazywa L. wsią kameralną. W ostatnich latach była własnością Ad. Zaręby Skrzyńskiego. Pos. wiek. wynosi obszaru 635 roli, 92 łąk i ogr. , 32 past. i 113 mr. lasu; pos. mniej. 1189 roli, 78 łąk i ogr. , 146 past. i 70 mr. lasu. Kościół jest drewniany starożytny, a prócz tego kaplica na cmętarzu. Par. należy do dyec. przemyskiej, dek. bieckiego, obejmuje Kryg i ma 2185 rzym. katol. i 23 izrael. L. graniczy na płd. z Krygiem, na zach, z Kobylanką, a na wsch. z Li Libry Libuchowa Libry Libsztat pinkami. Niegrodowe starostwo libuskie albo libuszowskie, w wojew. krakowskiem, pow. bieckim, r. 1770 obejmowało wsie Libusza, Kryk, Rzepiennik, Siepietnice, Binarowa, Moszczenica Dolna i Niżna, Rzepiennice z 8 folw. Od r. 1739 było w posiadaniu Joanny Lubomirskiej, chorążyny kor. , która z niego opłacała kwarty złp. 9894 gr. 9, a hyberny złp. 7741 gr. 14. Po zajęciu przez rząd austryacki, tenże oddał d. 1 lipca 1786 r. toż sstwo masie wierzycieli Joachima hr. Potockiego, jako częściowe wynagrodzenie za dobra bolechowskie, zajęte na saliny. Kopalnie nafty badał tu 1875 r. Windakiewicz Olej i wosk ziemny i H. Walter i dr. E. Dunikowski Kosmos 1882. Geologiczna budowa naftonośnego obszaru zachodnich galic. Karpat, Budowa geologiczna obszaru naftonośnego jest tutaj, podobnie jak w Lipinkach i Wójtowy, prosta. Najprzód znajdują się sypkie piaskowce, pokryte czerwonemi iłami, potem naprzemian piaskowce i iły. Za to pod względem młodszych formacyi t. j. diluvium należy obszar północny do nizin północno galicyjskich, bo znajdują się ślady lodników; mianowicie na wyżynie między Libuszą i Kobylanką widać rozsiane narzutowe skały, bądźto w glinie, bądź na powierzchni. Są to przeważnie granity o czerwonem skaleniu i syenity a rzadziej dyoryty i kwarcyty. W r. 1875 było 14 szybów na obszarze większej posiadłości, a tylko jeden na gruncie włościańskim. Najgłębszy szyb miał 71 sążni głębokości. Tężenie nafty utrudniało znacznie wydobywanie je, a produkcya roczna dochodziła 1200 ctn. Czyt. Kod. dypl. pol. t. III, pod r. 1470. Por. Jasło, t. III, 490. Mac. Libuszanka, także Libusza, znaczny strumień, powstaje z połączenia dwóch potoków; wschód. Wapienki i zachod. Męcinki, na granicy gmin Męciny Wielkiej, Wapiennego i Rozdziela, w pow. gorlickim. Tak powstały strumień płynie na płn. między domostwami wsi Roździela i Lipinek. W Rozdzielń płynie doliną między wzgórzysta, nad którą od wsch. wznosi się góra Ferdel 649 m. szt. gen, a od wsch. Dubnakowa góra 488 szt. gen. . Przyjąwszy z praw. brzegu potok Węgliska, przechodzi w obręb wsi Lipinek. Tutaj płynie doliną rozwartą, nad którą od wsch. mamy Łysą górę 378 m. a od zach. bezimienne wzgórze 351 m. wysokie. Poniżej kościoła w Lipinkach zwraca się na lekki płd. zachód, tworząc granicę między Lipinkami a Wójtową i Libuszą. W obrębie gm. Libuszy przyjmuje kierunek północny; przepływa między domostwami Libuszy w bardzo krętym biegu i na obszarze Korczyny uchodzi z praw. brzegu do Ropy. Zabiera liczne strugi i potoki. Oprócz potoku Węgliska przyjmuje z lew. brzegu Roździelankę, a z praw. brz. Wójtową. Długość biega 15 kil Spad wód podają liczby 383 m. połączenie się strug źródlanych, 322 m. poniżej kościoła w Lipinkach, 260 m. ujście. Br. G. Licaice, ob. Leisewitz niem. . Licbark, na Warmii, ob. Lidzbark, Lice, ob. Licine. Licewicze, jez. , przy jeziorze Świteziu, pod Szackiem z drugiej strony. Licewicze, wś na Litwie, nad jeziorem Wiszniewskiem. Licewka, ob. Lecówka. Licha, os. włośc. , pow. opoczyński, gm. Goździków, par. Smogorzew, od Opoczna 20 w. Ma 4 dm. , 37 mr, ziemi. Lichacze, wś, pow. grodzieński, przy dr. żel. warsz. petersb. , poza Porzeczem. Lichacze 1. folw. w pow. mińskim, wła sność Gurskich, ma obszaru przeszło 304 mr. , okr. polic. rakowski. 2. L. , dwa małe zaśc. w pow. mińskim, nad rzeczułką, okr. polic. ra kowski, parafia katolicka rakowska; każdy ma po osad 2, miejscowość lesista, grunta lekkie. Al. Jel. Lichacze po rusku Łychaczi 1 część Starego sioła w pow. cieszanowskim, 22 kil. na płd, zach. od Cieszanowa, 18 kii. na zach. od sądu powiat. w Lubaczowie, 12 kil. na zach. od urzędu poczt. w Oleszycach, 6 kil. na zach. od Starego sioła. Na płn. leży Miłków, na wsch. i płd. Surmaczówka, na zach. Buczyna część Zaradawy. Obie ostatnie wsie leżą w pow. jarosławskim. Przez wieś płynie pot. Starycz. Zabudowania wiejskie leżą w stronie płd. zach. 207 m. . Włas. wiek. Jadwigi ks. Sapieżyny, ma roli ornej 6, łąk i ogr. 11, lasu 93 mr. ; włas. mniej. roli ornej 111, łąk i ogr. 44, pastw, 29 mr. Ob. Staresioło. 2. L. , leśniczówka na obsz. dwors. Tuczępy w pow. cieszanowskim. Lu. Dz. Lichaczów, wś, pow. kozielecki gub. czernihowskiej, 216 dm. , 1815 mk. Lichaczówka, wś, pow. dubieński, par. Łysin. Lichaczówka, rz. , pow. lidzki, w par. Nowydwór. Lichaczycha, ob. Matwieicha, pow. taraszczański. Lichałowo lub Straszne, dobra, pow. połocki, z przys. Okuniowiec i karczmą Kuleszewo, 762 dzies. ziemi dworskiej. Lichań, niem. Leichnam, wieś serbska na saskich Łużycach w powiecie budyszyńskim. W 1875 r. dm. 43, mk. 214; w tem Serbów 193. A. J. F. Lichawa 1. wś i folw. nad rz. Grabią, pow. łaski, gm. Wola Wężykowa, par. Sędziejowice Łaski, Lib. ben. I, 466. Wś ma 13 dm. , 149 mk. , 173 mr. ; folw. 1 dm. , 10 mk. , 186 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. rozległy mr. 234, grunta orne i ogr. mr. 110, Libuszanka Libuszanka Licaice Licbark Lice Licewicze Licewka Licha Lichacze Lichaczów Lichaczówka Lichaczycha Lichałowo Lichań Lichawa Lichnówka Licheńskie Lichnia Lichnau Lichnów Lichnowiec Lichawa Lichawa Lichciany Licheń Lichenek łąk mr. 19, pastw. mr. 53, lasu mr. 41, nieuż. i place mr. 11, bud. z drzewa 6. Folwark ten w r. 1868 oddzielony od dóbr Kustrzyce ob. . 2. L. , wś, os. , folw. , nad strum. Piaski, pow. sieradzki, gm. Krokocice ob. , par. Małyń, odl. od Sieradza w. 32; wś dm. 12, mk. 224; os. dm. 1, mk. 2; folw. dm. 5, mk. 33. W 1827 r. było 17 dm. , 161 mk. Czyt. Kod. dypl, pol II, 108 i Lib. ben. Łaskiego I 356 74. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. rozległy mr. 579, grunta orne i ogr. mr. 497, łąk mr. 27, lasu mr. 37, nieuż. i place mr. 18, bud. mur. 5, z drzewa 3; płodozmian 11polowy. Wś L. osad 37, z grun. mr. 86. A. Fal. Lichawa i Lichawka, strugi w pow. sieradzkim, pod Krokocicami. Lichciany, dwór, pow. kowieński, okr. polic. ejragolski, o 66 w. od Kowna, tuż pod Betygołą, 1 dom, 19 mk. 1859. Własność niegdyś Bukatych, dziś Jankowskich. Licheń L Stary, wś, pow. koniński, gm. Gosławice, par. Licheń Łaski, Lib. ben. I, 212 226. Leży nad jez. Sleszyńskiem, w losisto górzystej okolicy, przy trakcie z Konina do Sompolna, o 14 1 2 w. na płn. wsch. Konina. Ma obszaru 59 mr. i 480 mk. Przy wsi folwark tegoż nazwiska do dóbr Gosławice ob. należący; grunt szczerkowaty, obszerno łąki i pastwiska błotniste. Tu znajduje się kościół parafialny, szkółka elementarna katolicka i gorzelnia. L. jest starożytną osadą; stał tu niedawno jeszcze słup kamienny z XII w. , stanowiący drogowskaz traktu z Kalisza do Kruszwicy. W dawniejszych wiekach L. nosił nazwę miasta Lychyno, lecz w czasie napadów szwedzkich zburzoną została miejska osada. Na zasadzie podań wiarogodnych ustnych, piśmienne bowiem podczas pożaru zniszczone zostały, kościół pierwotny istniał tu oddawna; ostatni drewniany miał być wybudowany w r. 1728 pod wezw. św. Doroty Panny Męczenniczki; w r. 1800 ówczesny właściciel dóbr Gosławice, hr. Łącki, powziął zamiar wzniesienia nowego kościoła, wszakże dopiero po przejściu pomienionych dóbr na własność hr. Kwileckich, hr. Izabela postanowiła bezzwłocznie przystąpić do budowy nowego kościoła i w r. 1845 założono kamień węgielny pod takowy. Z budulcu zaś pozostałego po rozebranym starym kościele pobudowano na cmentarzu miejscowym kaplicę, która do dziś istnieje. W trakcie budowy obecnego kościoła, w lesie grąblińskim do tejże parafii należącym, przy zawieszonym na drzewie obrazie Najświętszej Panny, miało być zjawisko nadprzyrodzone, w skutek czego lud uznał ten obraz za cudowny, przyśpieszono więc ukończenie budującego się kościoła; tymczasem obraz cudowny z lasu wprowadzono uroczyście do kaplicy cmętarnej dnia 29 wrześnią 1853 r. , a następnie do kościoła ukończonego w r. 1854 i w wielkim ołtarzu go umieszczono. Fundatorami kościoła byli Władysław, Mieczysław, Kazimierz i Anna hr. Kwileccy. W r. 1872 Honoryna hr. Kwilecka przybudowała prezbiteryum, kościół wieloma darami uposażyła i nowy organ sprawiła. Nowy kościół murowany w stylu gotyckim, z wieżą, dzwonami i zegarem wieżowym, posiada 2 kaplice i 5 ołtarzów; poświęcony był dnia 19 września 1857 r. przez biskupa dyec. kujawskokaliskiej ks. Marszewskiego. Opis i rysunek kościoła w L. umieściły Kłosy Nr. 732 z 1879 r. . Do parafii L. należą następujące wsie LStary i Nowy, Smolarnia, Wygoda, Obora L. Obora, Pogoń, Bylew, Trzy borki, Wiązowe, Helenowo I i II, Anielewo, Grąblin, Izabelin i Gać; ludność parafii wynosi 1950 dusz. 2. L. Nowy, wś, pow. koniński, gm. Gosławice, par. Lieheń. Leży przy trakcie z Konina do Sompolna, o 14 w. na płn. wsch. od Konina, ma obszaru 323 mr. , 132 mk. , przytem folwark tegoż nazwiska do dóbr Gosławic ob. należący. Grunt szczerkowaty, po części sapy, obfitość łąk i pastwisk błotnistych; ma cegielnię. Por. Gopło, J. Chor, Lichenek, wś, folw. , os. , pow. kolski, gm. Lubotyń, par. Dęby szlacheckie Łaski, Lib. ben. I, 214 23; odl. od Koła w. 14; wś dm. 5, mk. 48; folw. dm. 2, mk. 45, rozl. mr. 275; os. dm. 1, mk. 3. Licheńskie jezioro, uważane za odnogę jez. Sleszyńskiego, stanowiło niewątpliwie je dne całość z tem jeziorem w czasach, gdy ta kowe miało o wiele rozleglejszy obszar i zajmowało bagniste niziny rozciągające się ku Warcie. Obecnie stanowi ono oddzielne je zioro, łączące się dwoma kanałami z jez. Pątnowskiem część Śleszyńskiego. Brzegi je ziora od zachodu, południa i płdn. wschodu niskie, bagniste, od płn. zach. i wschodu nieco wynioślejsze. Ciągnie się ono wąskim pasem około 5 w. długości i 1 2 szerokości od płdn. ku północy. Na wschodnim brzegu mieści się kościelna wieś Licheń, po stronie płn. zach. na wzniesionem nieco brzegu wieś Niedźwiady 346 stóp nad poziom morza. Por. t. II, 742. Br. Ch. Lichnia niem. , ob. Lichynia. Lichnau niem. , ob. Lichnowy. Lichnów, Lichnowa, niem. Lichten, wś, pow. beneszowski na Szląsku austr. , ma par. katol, szkołę ludową, st. poczt. , 2060 mk. Lichnowiec, niem. Lichtenberg 1. folw. dóbr Grabówka, pow. raciborski. 2. L. , według Knie także folw. Krzyżanowic w tymże powiecie, zwany u Triesta tylko Lichtenberg. Lichnówka, las w płd. zach. Stronie Jamny górnej, pow. dobromilski. Ciągnie się Lichnowo Lichnowy Lichnówki wzdłuż praw. brzegu Mszańca, dopływu Wiaru. Por. t. II, str. 74. Lichnówki, niem. Kl. Lichtenau, włośc. wś, pow. malborski, śród żuław, po prawym brze gu Wisły, 1 milę od Tczewa. Obszaru liczy włók 155, gbur. 21, zagr. 5, katol. 273, ew. 124, men. 64, dm. 34. Parafia i szkoła Lich nowy, poczta Tczew. Odległość od Malborka 1 3 4 mili. Do większych posiadaczy zaliczają się Jan Fieguth 70 hekt. , Wilh. Friedrich 79, Dytryk Lopp 57, Gust. Ludwig 76, August Salzmann 87, Dytryk Thiessen 68, Otto Tornier 65. Jak imię staropolskie L. wskazuje, istnienie tej wsi dosięga czasów przedkrzyżackich. W r. 1321 Karol z Trewiru, mistrz w. krzyżacki, wystawił dla L. pierwszy zna ny przywilej. Podług niego dawali osadnicy czynszu od włóki po 1 1 2 grz. i 2 kury, 6 dni odrabiali przy siano braniu o swoim wikcie; drzewa potrzebnego dostawali z lasu krzyżac kiego z nad Wisły, Kś. F. Lichnowo, kol. , pow. koniński, gm. Kramsk ob. , par. Licheń. Leży o 15 w. na wsch. płn. od Konina, od rz. Warty w. 4; powierzch ni ma 70 mr. ; ludności mieszanej polskonie mieckiej męż. 28, kob. 30, razem 58; grunt żytni zimny. J. Chor. Lichnowy L niem. Lichnau, dok. Lichtenow, włośc. wś parafialna, pow. chojnicki, śród czystoniemieckiej Kosznajderyi, 1 milę od Chojnic. Obszaru liczy mr. 7494, bud. 213, dm. 102, katol. 789, ew. 8. Parafią i szkoła w miejscu, poczta i stacya kol. żel. w Chojnicach. Wś L. od dawna istniała; kiedy w czasach krzyżackich nadano jej pierwszy przywilej lokacyjny, nie wiadomo. R. 1369 Zygfryd von Gerlachsheim, komtur tucholski, poświadcza jako sołtysowi w L. Górce Bosilburg zgorzały budynki, a wraz z nimi także stary przywilej. Dla tego nowy teraz dokument wystawia. Włók było podówczas 85 zbytniej miary. Z tych prob. miał wolne 4 a sołtys 9; prawo było chełmińskie. Od włóki dawali oprócz kur czynszowych na św. Marcin i 3 wiardunki od nadmiaru po 3 pieniążki. Dwie karczmy czynszowały na zamek po 3 wiard. i po pół funta wosku, druga połowa przypadała dla sołtysa. Osadnicy mogli trzymać jedno czółno na jeziorze przede wsią. Ob. odpisy Dregera, ręk. arch. w Peplinie, str. 116; odpisy z Belna, str. 9. Niemieccy tutejsi mieszkańcy nie mało od początku skłaniali się do luteranizmu; jeszcze w r. 1588 miała ta parafia pastora luterskiego. Następnie znowu kościół oddany został katolikom. Za polskich czasów wś L. należała do dóbr star. tucholskiego. Lustr, tegoż star. z r. 1578 donosi L. mają włók 84, z tych do prob. należą 4, 1 włóka jest kościelna, 2 ma Bartł. Henigowski. Wś tę dzierżawi Jerzy Żaliński; osiadłych Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 51. włók jest tu 77, karczma daje czopowego gr. 40. Lustr. z r. 1664 pisze L. , wś niemiecka, ma włók 82, z tych jest sołtyskich 9, wybraniecka 1, onera tej włóki wieś zastępuje; gbur. 20; czynszu ogółem dają zł. 128. Ostanie dzisiejszym parafii w L. donosi szemat. dyec. chełmińskiej, str. 290. Parafia L. liczy dusz 2102. Kościół jest tyt. św. Jadwigi, patronatu rządowego, o fundacyi jego nie wiadomo. Od r. 1863 1866 wzniesiono nowy kościół, który poświęcono 17 lipca r. 1866. Szpitala nie ma przy kościele; bractwo istnieje trzeźw. od r. 1858. Jest także kościół filiany w Sławęcinie, również rządowego patronatu. Prob. Piotr Nitsch. Wsie parafialne Lichnowy i Gronowo; w Gronowie znajdował się dawniej osobny kościół; do filii należą także dwie wsie Sławęcin i Obrowo. Szkółki trzy istnieją katol. w parafii w Lichnowach liczy katol. dzieci 150, nauczyciel jest tu zarazem organistą; w Gronowie 46 katol. dzieci i w Sławęcinie 117. 2. L. , niem. Gr. Lichtenau, dok. Lichtenowe, wś włośc, paraf, , pow. malborski, śród żyznych żuław malborskich, 1 milę od Tczewa, 1 1 2 od Malborka. Obszaru liczy wł, 212, gbur. 17, zagr. 9; katol. 459, ew. 233, men. 27, żyd. 7; dm. 54. Kościół katol. i luter. jako i szkoła w miejscu, poczta Tczew. Do większych posiadaczy Grossgrundbesitzer należą tu Aaron Claassen hekt. 120, Albert Ehrenberg 170, Bern. Friedrich 61, Albert Grothe 103, Ryszard Jacobson 104, Aug. Niess 139, Jul. Siech 131, Fryd. Strich 71, Gustaw Tornier 79, Teod. Tornier 143, Herm. Eggert 95 hekt. Wś L. należy do najstarszych osad śród żuław. Pierwszy raz wspominana w dokum. r. 1254 podówczas sławna wyspa Zantyr między Wisłą a Nogatem miała tu swój początek. R. 1321 Karol z Trewiru, mistrz w. krzyżacki, wystawił przywilej dla tej wioski, podług którego od włóki dawali czynszu po 2 grz. i 4 kury, nadto zobowiązani byli po 6 prętów 1 Seil grobli utrzymywać, dla kościoła przeznaczone było 6 włók roli; tacy proboszczowi dawali po pół korca żyta i tyleż jęczmienia. R. 1362 Jan von Wildenberg, prob. lichnowski, z poselstwem do cesarza wysłany od krzyżaków w sprawach duchownych. Osadnicy gburscy byli tu zdawna nader majętni i dla tego do występków dzikich bardzo skłonni. R. 1400 piszą o nich, gdy się upili, zakonnika pewnego w wór zaszyli i w kominie powiesili, żeby się uwędził; znowu braciszka, po kweście chodzącego, nad ogniem niby pieczeń smażyli, aż się spalił; człowieka jakiegoś, który kotły naprawiał, w skórę nieżywej szkapiny zaszyli i tak 8 dni trzymali. Z proboszczem swoim w rzeczach nieraz najśw. najgorszych niedorzeczności sobie pozwalali, a komtura nytyskiego za brodę 14 Lichnówki Lichosiółka Lichotki Lichow Lichowicze Lichowo Lichowska Lichowszczyzna na drzwiach powiesili. Za te i podobne zbrodnie zmuszeni byli wieżę t. z. maślaną Buttermilchthurm opodal Malborka nad Nogatą sami Bobie zbudować, w które potem przez długi czas pokutowali. R. 1457 krzyżacy wś zrabowali i spalili wraz z wielu innemi pobliskiemi. Zniemczona ludność skłonna tu była od początku do luteranizmu. Pierwszy pastor Heismann przybył do L r. 1602 z Frankonii; kościół jednak napowrót oddać musieli katoli kom i odprawiali potem przez dłuższy czas prywatne swoje nabożeństwo u pewnego gbu ra, Kiedy nowy osobny zbór sobie zbudowali, nie wiadomo. R. 1626 Szwedzi wieś zajęli; wkrótce jednak ustąpili z niej przed Polakami, uchodząc pod Malbork i Kościeliczki, Ob. Brandstätter die Weichsel, str. 181; Eckerdt, der Kreis Marienburg. Kś. F. Lichobłotniki, wś pryw. , pow. dzisieński, o 70 w. od Dzisny, 1 okr. adm, , przy byłej drodze pocztowej z m. Głębokiego do granicy pow. wilejskiego; 7 dm. , 41 mk. prawosł. 1866 r. . Lichoderkitarucie, ob. Justynowo. Lichodzieje 1. folw. radziwiłłowski w pow. słuckim, nieopodal drogi wiodącej z Hreska do Hrozowa, do roku 1879 należał do ordynacyi kleckiej, odtąd przyłączony do ordynacyi nieświeskiej, ma obszaru 738 mr. w glebie lekkiej; okr. polic. kopylski. 2. L. , zaśc. w pow. słuckim, w okr. policyjnym kopylskim, w parafii katolickiej kopylskiej, ma osad 3. A. Jelski Licholadów, futor, pow. winnicki, gm. , par. i okr. polic. Strzyżawka. X M. O. Lichopol, Lesopol, zaśc. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 64 w. od Święcian, dm. , 7 mk. katol 1866. Lichosielce, os. , pow. augustowski, gm, Hołynka, par. Pierstuń grec. obrz. ; odl. 49 w. od Augustowa. Ma 9 dm. , 78 mk. W 1827 os. rząd. 8 dm, , 47 mk. Br. Ch. Lichosielce, wś, pow. prużański, przy drodze z Pruźany do N. Dworu. Lichosielce, wś w pow. nowogródzkim w gm. czernichowskiej, nad rz. Chmarką, dopływem Dźwiery, przy gościńcu wiodącym z mka Snowia do Czernichowa i Stołowicz, ma osad 27; miejscowość mało leśna. Al Jel Lichosiółka, wś u zbiegu Kobyłochy z Teterowem, pow. żytomierski, gm. i par. Krasnopol, ma cerkiew drewnianą. Należy do Mołoczek do Zamojskiej, dawniej Giżyckiego. Lichota, nazywał się kiedyś młyn, w pobliżu wsi Pomierek w pow, lubawskim leżący. Od dawna był własnością biskupów chełmińskich. R. 1759 nie istniał więcej, całkiem zrujnowany; rola do młyna należące trzymała prawem wiecznem wieś Pomierki, za które dawała czynszu rocznie 20 k. żyta. Ob. Inwent. dóbr bisk. chełm. w arch. w Peplinie, str. 343. Obecnie młyn ten nie istnieje. Lichotki 1. niem. Lichotken, włość z mły nem, pow. lubawski, nad strugą Gryźlą, przy granicy Prus Wschodnich. Obszaru mr. 101, bud. 1, dm. 1, katol. 2, ew. 2. Parafia Rożental, szkoła Zielkowo, poczta Lubawa. 2. L. , nazywała się kiedyś rola, do młyna da wniejszego Lichoty w pow. lubawskim przy wsi Pomierki należąca, stara własność bisk. chełmińskich. R. 1759 był młyn zrujnowany a rolę trzymała wieś Pomierki za prawem wieczystem. W r. 1756 Kowalski, dawniej kuchmistrz biskupi, odprzedał prawo swoje do Lichotek proboszczowi w Rożentalu. Oprócz 20 k. żyta płacił rocznie 10 zł. czynszu na zamek. Ob. Inwent. dóbr bisk. chełm. w arch. w Peplinie, str. 343. Kś. F. Lichow Lichowe dok. , ob. Lichowo. Lichowicze, wś, pow. wołkowyski, przy drodze z m. Zelwy do m. Piaski. Lichowo, dok. Lichow, Lichowe, nazywała się kiedyś wś w ziemi sławskiej na Pomorzu zachodniem, wspominana r. 1268 w opisie granic darowanego przez księcia Świętopełka oo. cystersom w Bukowie jeziora Bukowego. Obecnie jest ziemia sławska zupełnie zniemczona. ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Lichowska wola, istniała w ziemi czerskiej w 1442 r. Lichowszczyzna, folw. w Pstrągowy, pow. ropczycki, ma 12 mk. Lichtajny, niem. Lichtainen, dok. Lichtenhayn, wś, pow. ostródzki, 3 4 mili od miasta Olsztynka, w i z. starych, po większej części polskich Prusach, przez ludność przeważnie polską założona i trzymana. R. 1475 Marcin Truchses, mistrz w. krzyżacki, nadaje Piotrowi z Gąsiorowa 16 wł. w L. , 10 w Gardejkach i 2 w Drwęcku na prawie chełmińskiem z wyższem i niższem sądown. R. 1478 tenże mistrz potwierdza przywilej powyższy, przyczem rzeczonego Piotra uwalnia od płużnego i od obowiązku pomocy przy budowaciu i burzeniu zamków na czas życia i wyznacza mu 1 służbę zbrojną. R. 1480 Stefan von Streitberg, komtur ostródzki, nadał wsiom L. i Drwęck 56 wł. na prawie chełmińskiem z obowiązkiem 3 służb. R. 1513 Jerzy Eltz, komtur ostródzki, zatwierdza ten przywilej w obecności burgrab. Otona Preyka i Andrzeja Prawdy w Olsztynku. R. 1599 L. mają przeważnie polską ludność. R. 1329 Luder, książę brunświcki, komtur dzierzgoński, nadaje Wajsilowi 40 wł. w L. na prawie chełmińskiem. W pierwszej połowie XVI w. Kilian i Melchior Bąbkowie trzymają 40 wł. w L. Dawniej już posiadali te dobra Reszkowie, do których oprócz tego wieś Durąg i Reszki na Lichobłotniki Lichobłotniki Lichtajny Lichoderki Lichodzieje Licholadów Lichopol Lichosielce Lichota Lichtfelde leżały. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 361, 380. Kś. F. Lichtarz, przys, do Żółkowa, pow. jasiel ski, leży na praw. brzegu Wisłoki, przy trak cie z Jasła do Żmigrodu, o 3 kil. na płd. od Jasła, parafia Jasło. Ma 138 mk. Graniczy na płd. z Żółkowem, na wschód z Sobniowem a na płn. z Jasłem. Mac. Łichten niem. , ob. Lichnowa. Lichten niem. , folw. dóbr Lossen, pow. brzeski na Szląsku. Lichtenau niem. , folw, , pow. wyrzyski, 1 dm. , 24 mk. , należy do dom. Tuszkowa Bischofsthal. Lichtenau niem. , ob. Lichnowy. Lichtenau niem. , wś, pow. braniewski, ze stacyą pocztową, 450 mk. Lichtenau niem. , wś, pow. lubański na Szląsku Dolnym, par. Lubań, ma kościół parafialny ewangelicki. Lichtenberg niem. 1. wś, pow. grotkowski, o 1 milę na płn. od Grotkowa, przy szosie nisańskoolawskiej; 254 bud. , 90 dm. , 840 rak. , 90 osad, 5757 mr. ziemi, dawna własność kapituły wrocł. ś. Jana, ma kościół parafialny z XIII w. , 2 wiatraki, browar, sklepy, rzemio sła. Między L. i Marienau leżała wś Wischau, w wojnie 30letniej do szczętu zniszczona, tak że zostało w niej tylko dwoje dzieci; jedno wzięła na wychowanie gmina L. , drugie gmi na Marienau i podzieliły się gruntami Wischau po połowie. Par. L. dek. grotkowskiego 1869 r. miała 877 katol, 20 ewang. 2. L. , folw. dóbr Krzyżanowice nad Odrą. 3. L. , wś, pow. zgorzelicki, ma kościół paraf. ewang. 4. L. , folw. , pow. żegański. F. S. Lichtenberg niem. , kol. , pow. radowiecki, na Bukowinie, par. Radowce, o 5 kil. od Mardzina, gm. niemiecka, ma 364 mk. Lichtenfeld niem. , os. do dóbr ryc. Przyjaźni, pow. kartuski, w położeniu lesistem. Przy osadzie tej natrafiono na stare groby skrzynkowe, z których wydobyto kilka urn twarzowych z wyrobami bronzowemi, Lichtenfeld niem. , wś, pow. świętosiekierski, ze stacyą pocztową. Lichtenfelde dok. , ob. Lichtfelde. Lichtenfelde niem. , wś i dobra rycer. , pow. pruskoiławski, st. p. Tharau. Lichtenhagen niem. , włośc. wś, pow. człuchowski, na bitym trakcie człuchowskotucholskim, 1 3 mili od m. Człuchowa, 1 8 mili od stacyi kol żel. Obszaru liczy mr. 5568, bud. 108, dm. 46, katol. 249, ew. 103. W miejscu jest kościół filialny; szkoła, parafia i poczta Człuchowo. R. 1376 Henryk von Grobitz, komtur człuchowski, nadaje przywilej sołtysowi wsi Lichtenhayn, przeznaczając dla niego 10 włók wolnych. Ob. Odpisy Dregera Peplin, str. 10. Kościół tutejszy filialny, do par. i dekan. w Człuchowie należący, nosi tytuł ś. Jakóba apostoła, patronatu jest rządowego oprócz wsi L. należy do niego wójtostwo lichtenhajskie. Szkółka katol. liczy dzieci katol. 40. Ob. Szemat. dyec. chełm. str. 236. Lu dność tutejsza w t. z. Kosznajderyi, choć kato licka, zdawna jest niemiecka. Kś, F. Lichtenhagen niem. 1. dobra, pow. reszelski, st. p. Jeziorany. 2. L. , wś, pow. królewiecki, st. p. Seepothen. Lichtenhain dok. , ob. Lichtajny. Lichtenhayn dok. , ob. Lichtenhagen. Lichtenow dok. , ob. Lichnowy, Lichtenstein niem. , ob. Kobyłocha. Lichtenstein niem. , folw. do dóbr Bal wina, pow. starogrodzki, w lesie sobowidzkim, przy granicy pow. gdańskiego. Wraz z Dalwinem zajmuje obszaru roli ornej hekt. 491, łąk 37, pastw. 24, lasu 42, nieuż. 18, ogółem obszaru hekt. 609. 10. Dziedzic Roderyk Plehn; poczta, stacya kol. żel. Pszczółki Hohensiein. Cegielnia; hodowla rasy ostfryskiej; melkarnia, wyprzedaż masła. Par. Miłobądz. Kś. F. Lichtenthal niem. , olędry, pow. pleszewski, ob. Witaszyce. Lichtenthal niem. , dobra, i folw. Kornatki, pow. kwidzyński, śród żyznej, równej gleby, pół mili od stacyi kol, żel. w Czerwińsku, za pruskich już czasów na gruncie dóbr kopytkowskich założone, stąd nazwa niemiecka. Obszaru zajmuje roli ornej hekt. 414, łąk 14, pastw. 15, lasu 14, nieuż. 15; ogółem obszaru hekt. 473; katol. 105, ewang. 7, bud. 18, dm. 7. Par. Jania, poczta Czerwińsk, szkoła Kopytkowo; w miejscu jest gorzelnia i cegielnia; hodowla holenderskiej i breitenburskiej rasy, krzyż rasy Southdown, sprzedaż mleka do fabryki sera w Czerwińsku. Ob. Grossgrundbesitz von WestPreussen, rok 1880. Kś. F. Lichtenwaldau niem. , wś, pow. bolesławski na Szląsku, ma dwa kościoły paraflal. , ewang. i katol. Lichtenwalde niem. , wś, pow. bystrzycki, u stóp góry Heidelberg, par. Ebersdorf, ma kościół filialny. Lichtenveld dok. , ob. Lichtfelde. Lichtewerden niem. , wś, pow. bruntalski na Szląsku austr. , ma szkołę ludową, st. poczt. , przędzalnię lnu i 1235 mk. Lichtfelde niem, , dok. r. 1350 Lichtenfeld, r. 1354 Lichtenfelde, szlach. wś, pow. Sztumski, przy granicy pow. malborskiego. Obszaru obejmuje mr. 6481; bud. 213, dm. 113, katol. 506, ewang. 687; kościół katol. i luter. , także i szkoła w miejscu; poczta Stare pole. Wś L. została założona r. 1277 zakomtura dzierzgońskiego Helwiga v. Goldbach; pierwszy znany przywilej lokacyjny otrzymała dopiero w r. 1350; prawo miała jak zwykle wtedy chełmińskie, włók 123, z których wolne włóki po Lichtewerden Lichtenveld Lichtenwalde Lichtenwaldau Lichtenthal Lichtenstein Lichtenow Lichtenhayn Lichtenhain Lichtenhagen Lichtenfelde Lichtenfeld Lichtenau Lichtenau Lichten Lichtarz Lichtarz Lichty Lichtkampe Lichtnow Lichtstaedt Lichtwalde Lichwin Lichynia Liciążna Licice Licieniec Licine Liciokrzew Liciszewo Liciszewy siadali proboszcz i sołtys. Dwie karczmy znaj dowały się podówczas we wsi. R. 1526 otrzy mali tę wieś Czemowie na dziedziczną własność darem królewskim. Po Czemach odzie dziczyli ją Güldensternowie, po nich wreszcie Łosiowie. R. 1733 Katarzyna z Łosiów Potoc ka ustanowiła Wiesiołowskiego zastępcą dobr tych swoich. R. 1768 i 1772 zachodzi Domi nik Łoś, dziedzic dóbr lichtfeldzkich; r. 1804 posiada je wdowa po nim, ale już tylko do po łowy; druga połowa nie wiedzieć jakim sposo bem przeszła w posiadanie Kruszyńskich; ka żda część oszacowana była przez pruską landszaftę na 20000 tal. wartości. Kościół paraf. niemal od początku istniał we wsi L. ; w czasie luterskiej reformacyi dostał się rychło w posiadanie Niemców innowierców; pierwszy przy nim pastor znany jest Mik. Waldau r. 1583. Dopiero po długim procesie napowrót wydany katolikom r. 1668; przyłączony jako filia do Tyrgartu. niestety jednak zgorzał krótko przed wydaniem, tak że na nowo musiał być zbudowany, bo tylko wieża po nim pozostała. Wkrótce potem także luteranie nowy sobie kościół wznieśli. Szkoła katol. i luter. wciąż tu ist niały. Na nowy ten zbór luterski mocno nastawali katolicy jako na nieprawny, który z tej przyczyny miał być już zerwany r. 1678. Ale luteranie tylko pogrozili, że wieś wtedy opuszczą, a Wład. Łoś, dziedzic, rozkaz ten cofnął i o nowy indukt postarał się, według którego wyznanie ich i kościół zatwierdzony został, dopóki tylko trwać będzie kult luterski na Żuławie. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Stuhm, str. 234. Ks. F. Lichtkampe niem. , os. do Sztutowa, pow. gdański, na kępie śród łach Wisły utworzonej, ponad zatoką Swieżą. Kś. F. Lichtnow dok. , tak się zwał 1361 folw. Lichten, pow. brzeski. Lichtstaedt niem. 1. wś włośc, pow. kościerski, przy granicy kartuskiego pow. , wydana przywilejem z Gdańska 1 kwietnia 1820, odl. od Kościerzyny 4 mile. Obszaru mr. 136, gbur 1, zagr. 6, ew. 34, dm. 5. Par. Skarszewy ewang. Przywidz, szkoła Kierzkowo, poczta Przywidz. 2. L. , folw. do Przywidza, pow. kartuski. Lichtwalde niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Melsak. Lichty, wś i folw. , pow. radzyński, gm, Si tno, par. Radzyń. W 1827 r. wś rząd. , 39 dm. , 224 mk. ; obecnie 53 dm. , 388 mk, , 1168 mr. obszaru. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. r. 1866 rozległy mr. 381. Wś L. os. 8, z grun tem mr. 51. Br. Ch. Lichtyany, ob. Lichtajny. Lichwin, z Brzeziem, Kozaczówką i Stadniczówka, wś w pow. tarnowskim, par. rzym. katol. w Pleśni w XV w. par. Opatkowice, Lib. ben. II. 25, 274, leży w okolicy lesistej, pagórkowatej, nad dopływem Sonkawego po toku, wpadającego pod Siedliskami z lewego brzegu do Biały. L. ma 933 mk. rzym. katol. , szkołę ludową i kasę pożyczk, gm. z kapit. 180 zł. w. a. Na obszarze więk. pos. kilku spółwłaścicieli przebywa stale 137 mk. Pos. wiek. wynosi 573 roli, 41 łąk i ogr. , 53 past. i 714 mr. lasu; mniej. pos. 572 roli, 34 łąk i ogr. , 82 past. i 20 mr. lasu. Brzezie jest karcz ma i leży na płn. od Lichwina. Kozaczówka i Stadniczówka, dwa folw. , nie są wypisane na mapie administracyjnej Kommersberga. L. gra niczy na płn. z Rychwałdem, na płd. z Chojnikiem a na wsch. z Buchcicami czyli Meszną szlachecką. Mac. Lichwin, m. pow. gub. kałuskiej, nad Oką, o 56 w. od Kaługi. W XVI w. twierdza. Lichynia, niem. Lichinia, 1455 Lichinya, 1534 Lichina, wś i dobra, pow. kozielski, par. Zalesie, niedaleko Leźnicy; 89 bud. , 87 dm. , 728 mk. Wieś ma 72 osad, 1709 mr. ziemi, szkołę, młyn wodny; folw. , część dóbr Sławęcice Birawa, 1422 mr. ziemi. F. S. Liciążna ob. Luciążna, Licice al. Litycze al. Powszowo, wś w pow. nowogródzkim, nieopodal rzeczki Trepiaczynki, w gm. niehniewickiej, ma osad 24, grunta wyborne, miejscowość bezleśna. A. Jelski. Licieniec, mała osada poleska, w pow. słuckim, przy lichej drożynie wiądącej ze Starobina wzdłuż rzeki Słuczy do Milkowicz i dalej w Mozyrskie; zapadła, głucha, odludna miej scowość Słucczyzny. A. Jelski. Licine, po węg. Lice, wś w hr. gömörskiem Węg. , kościół paraf. katol. , uprawa roli, pie ce wapienne i węglarnie, garncarstwo, kuźnie żelaza, lasy dębowe, 793 mk. H. M. Liciokrzew, dok. Licocrew, nazywała się kiedyś wś w okolicy Skarszew i Starogrodu położona, w pow. dzis. albo kościerskim albo starogrodzkim. R. 1198 stanowiła granicę po siadłości joanitów, w obudwóch tych miastach osiadłych. Ob. Perlb. , Pommer. Urkundenbuch. Obecnie zdawna ani śladu nie ma po wiosce podobnej. Kś. F. Liciszewo, w Enc. Orgelbr. Liczeszewy, jez. we wsi Liciszewy, pow. lipnowski, na lawo od drogi z Kikoła do Zbójna. Leży w obszerniej szej znacznie kotlinie, która wskazuje dawniej sze rozmiary tego znikającego z każdym ro kiem coraz więcej jeziora. Br. Ch. Liciszewy, wś, pow. lipnowski, gm. Mazowsze, par. ewang. w Ossówce, nad jez. Liciszewo. Gruntów włośc. 804 mr. , w tej liczbie 794 mr. ornego, 52 bud. mieszkalne; 277 mk. We wsi szkoła ewang. , dom modlitwy, dom zajezdny. Na L. jest nadto 30 mr. ziemi będącej własnością prywatną. L. należą do parafii Lichtyany Lichtkampe Lickertischken Lickhawsen Licocrew Licówka Liczartowce Liczbar Liczburg Licze Liczeszewy Liczewka Liczki Liczkowce Liciszki Lickerwitz katol. Mazowsze. W 1827 r. było tu 18 dm. 172 mk. F. O. Liciszkany, wś, pow. trocki, 3 okr, adm. , 48 w. od Trok 22 dm. , 271 mk. , z tego 259 katol, 12 żyd. 1866. Liciszki, zaśc. rząd, , pow. trocki, 3 okr. adm. , 34 w. od Trok; 2 dm. , 26 mk. kat 1866. Lickertischken niem. , wś i folw. , pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma. Lickerwitz niem. , ob. Luckerwitz. Lickhawsen dok. , ob. Likusy. Licocrew dok. , ob. Liciokrzew, Licówka, ob. Lecówka, Liczartowce, Liczyrtowce, węg, Licserth, Licserth, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Torysą, kościół katol. filialny, gr. katol, paraf, browar, gorzelnia, piękne łąki, wielkie lasy, pastwiska, 380 mk. H. M. Liczbar, Liczbark, właściwie Lidzbark Liczburg dok. , ob. Lidzbark. Licze, niem. Littschen, wś i ryc. dobra, pow. kwidzyński, przy bitym trakcie suskokwi dzyńskim, 1 milę od Kwidzyna. Obszaru obejmują dobra ryc. roli or. hekt. 525, łąk 52, past. 42, lasu 48, nieuż. 13, wody 7, ogółem obszaru hekt. 689; kat. 5, ew. 220, bud. 22, dm. 12. Far. i poczta Kwidzyn, szkoła w miejscu; dziedzic Ludwik Hardt; hodowla rasy holend. , melkarnia, wyprzedaż tuczonego bydła. Wieś włośc. liczy obsz. mr. 1068, bud. 127, dm. 40, kat. 18, ew. 293; reszta jak wyżej. Kś. F. Liczeszewy, ob. Liciszewo. Liczewka, rz. , dopływ Sokoldy z prawej strony. Liczki. Łaski, Lib. ben. II, 468, wspomina wś t. n. w par. Miłonice pow. kutnowski, już 1521 r. opustoszałą. Liczkowce po rus. Łyczkiwci, wś w pow. husiatyńskim, 10 kil. na płn. płn. zach, od sądu powiat. w Husiatynie, 6 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Horodnicy. Na płn. zach. leży Horodnica, na zach. Samołuskowce, na płd. zach. Niżborg Stary, na płd. i płd. wsch. Trybuchowce. Część płn. wsch. przypiera do granicy rossyjskiej. Wzdłuż granicy rossyjskiej płynie Zbrucz od płn. na płd. , potem tworzy kolano wygięte a następnie przybiera znowu kierunek płd. Prawie środkiem obszaru płynie pot. Gniła, dopływ Zbrucza. Wchodzi on tu z Horodnicy i płynie zrazu na płd. , potem na wsch. a w końcu znowu na płd. do Trybuchowiec. Na płd. od Gniłej, w niewielkiem od niej oddaleniu i prawie równolegle do niej płynie pot. Tajna, dopływ Gniłej, z Samołuskowca do Trybuchowiec. Po obu bokach tych potoków leżą zabudowania wiejskie 233 m. , a na praw. brzegu Tajny część wsi Matwijówka. W płn. części obszaru ciągnie się pasmo Miodoborów, zwanych przez lud Toutrami, Najwyższe ich szczyty wznoszą się tutaj do 402 m. Najwyższe wzniesienie części płd. obszaru wynosi 283 m. Własn, wiek. ma roli or. 1073, łąk i ogr. 186, past. 48, lasu 984; własn. mniej. roli or. 1631, łąk i ogr. 214, pastw. 31, lasu 1 mr. W r. 1880 było 1766 mk. w gm. , 57 na obsz. dwór. 1208 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w miejscu, dek. czortkowski, archidyec. lwowska. Rok erekcyi tej parafii niewiadomy. Zdaje się jednak, że istniała ona już przed r. 1705. Niegdyś był tu dom jezuitów. Kościół murowany, wzniesiony staraniem małżonków Kawieckich w r. 1728, konsekrowany r. 1838 pod wezw. Niepokalanego Poczęcia N. Maryi P. Do parafii należą wsie Horodnica, Postołówka, Rakówkąt, Samołuskowce, Seńkowce, Trybuchowce i Wojewodyńce. Par. gr. katol. w Trybuchowcach. We wsi jest szkoła etat. 1klas. L. były siedzibą Tymona Zaborowskiego, wieszcza Miodoborów, a później jego brata Konstantego. Był tu także zamek, przed 80 laty jeszcze w części zamieszkany. Dziś małe już z niego pozostały szczątki przy kościele, który, równie jak i mieszkanie proboszcza, z rozebranych murów zamku wybudowano. W L. znaleziono w sierpniu r. 1848 posąg słowiańskiego bożyszcza Swiatowida. Historyą tego znalezienia tak nam opisuje Mieczysław Potocki w artykule Wiadomość o bożyszczu słowiańskiem i t. d. Rocznik Tow. nauk. krak. , 1851, zeszt. I, str. 3 i nn. W czasie wielkiej, długo trwającej posuchy, gdy woda na Zbruczu nadzwyczaj opadła, strażnicy graniczni, przechodząc nad jej brzegiem, w okolicy górzystej i lesistej, ujrzeli coś nakształt kapelusza nad wodę wystającego. Sądząc, ze to może być kapelusz jakiegoś człowieka utopionego, wskoczyli do wody i z zadziwieniem przekonali się, że ów kapelusz był kamienny, osadzony na czworograniastym słupie, również kamiennym. Natychmiast dali znać o tem do dworu, a za staraniem ówczesnego rządcy zaprzężono trzy pary wołów i wkrótce wydobyto na brzeg słup czworograniasty, z twardego wapienia krzemionką przejętego, szarej barwy, mający na czterech swoich bokach różne niezgrabne płaskorzeźby, u góry zaś przedstawiający posąg pogańskiego bożyszcza. Nieco głębsza w tem miejscu woda nie dozwoliła przekonać się, czyli ów bałwan stał na jakowymś piedestale, lub czyli tylko sam się tam znajdował. Obecni przy wydobywaniu go z wody utrzymywali, że wprawdzie w owem miejscu były ślady większych kamieni, mogących dać mniemanie, jakoby należały do piedestału, lecz że te, zamulono i dość głęboko w wodzie zanurzone, były prawie niepodobne do wydobycia. Rozpatrzywszy się jednak w całym kształcie togo słupa, w jego i rzeźbionych na nim figurach, przedziałach Liciszkany Liciszkany można wnioskować, ze sam ten bałwan nie stał na żadnej podstawie, lecz że stanowi część słupa, zapewne w wodzie pozostałego, również może mającego rozmaite rzeźby, który razem z częścią wydobytą mogł stanowić jedne całość, to jest posąg bożka, kiedyś pewnie na piedestale ustawionego. Długość posągu wynosi stop 8 1 2, szerokość w ścianach jedne stopę, waga około 10 ctn. Dwa poprzeczne, na dwa blisko cale szerokie, wydatne pasy, otaczające słup w około, dzielą go na trzy nierówne części. Część górna, większą połowę długości zajmująca, zakończona jest głową o 4ch twarzach młodzieńczych, bez zarostu brody i bez wąsów; głowę nakrywa okrągły kapelusz w kształcie dzwonu, z grubym, nieco ku górze wywiniętym brzegiem, z pod którego włosów wcale nie widać. Twarze te odpowiadają czterem ścianom słupa, na których reszta postaci bożyszcza w płaskorzeźbie wyrobiona, cztery więc razy jest powtórzona, z niejakiemi wszakże na każdej ścianie odmianami. I tak na stronie głównej ręka prawa od ramienia do łokcia pionowo spuszczona, od łokcia zaś w górę zgięta, tak, iż pięść jej na środek piersi przypada, trzyma ukosem róg, do trąbki myśliwskiej podobny, cieńszym końcem na dół, otworem zaś ku górze zwrócony; lewa ręka podobnież od ramienia do łokcia pionowo spuszczona, zgięta nieco od łokcia, spoczywa dłonią na środku brzucha, nad wąską przepaską, którą bożyszcze poniżej bioder otacza; pod tą przepaską spuszcza się suknia, a raczej sama tylko jej spódnica, dosyć długa i bez fałdów, z pod niej zaś widać nogi, na pasie przedziałowym stojące. Scianę tę można dla tego za główną uważać, iż osoba klęcząca u dołu, ma kolana z przodu widziane, a na bocznych ścianach widać całe nogi, do klęczenia zgięte, na jednej prawą, na drugiej lewą, tylna zaś ściana najniższa nie mieści nic na sobie. Strona prawa słupa tem się różni od głównej, że bożyszoze nic w ręku nie trzyma, u przepaski jego wisi ukosem szabla nieco krzywa, a na tle suknij pod szablą, wyrobiony jest koń w lewo głową zwrócony, i brzegu sukni wszystkiemi nogami dotykający; z pod sukni nóg bożyszcza wcale nie widać, lecz tylko ustęp gładki aż do pasa przedziałowego. Lewa strona słupa tem się tylko różni od głównej, że prawa ręka zamiast rogu trzyma obrączkę, a na tylnej ścianie nic w rękach bożyszcza nic widać, których otwarte dłonie, jedna na piersiach, druga na brzuchu spoczywają, podobnie jak na poprzednich ścianach. Srednią część słupa, ograniczoną od góry szerszym, od dołu węższym pasem zajmuje na wszystkich 4ch ścianach taż sama postać kobiety, w płytkiej rzeźbie wyrobiona, w sukni, albo raczej w koszuli poniżej kolan sięgającej, bez fałdów i bez przepaski. Przez odzież tę, mianowicie na głównej ścianie i na lewej przebijają się piersi, ręce rozłożone sięgają palcami do krawędzi słupa, nogi dotykają pasa przedziałowego. Postać ta kobieca ma na stronie głównej, przy lewem ramieniu, podobnąż małą, z rozłożonemi rękami, niby dziecko przedstawiającą, niewydatną. W najniższej części słupa klęczy postać męska z wąsami, bez zarostu brody i bez włosów na głowie; twarz i kolana na głównej ścianie są z przodu widziane, ręce wedle głowy podniesione w górę, trzymają za pas przedziałowy spoczywający ną głowie klęczącego; na ścianie prawej podobnaż postać, z twarzą naprzód zwróconą, rękami i głową pas przedziałowy podpiera, ciało zaś ma zwrócone bokiem tak, że kolanom jednej, a palcami stopy drugiej krawędzi, słupa dotyka; na ścianie lewej toż sama co na prawej, lecz w odwrotny sposób, tu bowiem widać prawą, tam lewą nogę klęczącej osoby, a rękami nie podpiera pasa nad sobą, lecz go, podobnie jak na głównej stronie, trzyma, to jest palce widać na pasie, kiedy na stronie prawej ukryte są pod nim. W ogólności ręce i nogi są zbyt cienkie, a wysokość figur zbyt mała w porównaniu z wielkością głów; postać wyższego bożyszcza aż do prze. paski zdaje się być raczej nagą niż odzianą. Niższa figura kobiety jest wyraźnie odzianą; klęczące postacie są bez odzieży, bo nawet przepaski nad biodrami nie mają. Powierzchnia kamienia w spodzie słupa nie jest równą; widać wyraźnie, iż przez odłamanie powstała. Opis Źebrawskiego, 1. c, str. 18 i nn. . Posąg ten leżał długo w zapomnieniu u właściciela L. , następnie dostał się w ręce Mieczysława Potockiego, który na prośbę krakowskiego towarz. naukowego przeznaczył go do zbiorów uniwersytetu jagiellońskiego z zastrzeżeniem, by go stamtąd żadna władza nie naruszała i by na taki wypadek posąg stał się własnością jednego z rodziny dawcy, najwięcej się odznaczającego zamiłowaniem rzeczy ojczystych Dnia 12 maja r. 1851 przybył posąg bez uszkodzenia do Krakowa i został złożony w kolegium jagiellońskiem. Pierwszy opis bożyszcza podał Mieczysław Potocki 1. c. , str. 6 i nn. i załączył do opisu dokładny rysunek, przez młodego artystę Cywińskiego wykonany. Kopia posągu z gipsu zrobiona znajduje się w Muzeum Ossolińskich we Lwowie. Pamięć czci tego bożyszcza między ludem, w okolicach jego znalezienia, wieki zupełnie zatarły; ani nazwisko jego miejscowe, ani żadne o niem podanie dotąd się nie dochowało. Miejsce, w którem posąg Światowida znaleziono, tak nam opisuje Żebrawski 1. c. str. 24 i nn. W płn. części L. jest pole Dziewiczem zwane, zajmująco około 100 mr. powierzchni, z trzech stron jak półwysep oblane Zbruczem, czwartą, Liczkowce Liczynięta Liczuny Liczwarta Liczyrtowce Lida Liczuny zachodnią przytykające do góry, lasem pokrytej. Na tem polu wyorywane bywają skorupy popielnic i wielkich naczyń glinianych. Nieco powyżej tego pola jest jar, obejmujący łożysko Zbrucza, który tu przerzyna pasmo wzgórz Miodoborami zwanych. Po obu stronach wznoszą się spadziste nadbrzeża, dębiną i brzozami zarosłe, pośród których pokazują się sterczące skały wapienia. Droga nad brzegiem rzeki, wedle kilku odległych od siebie chat zamieszkanych przez pobereżników, prowadzi do Zbiegły, tak zwanego domu, w którym straż graniczna ma swoje koszary ten to jest punkt, pod którym posąg kamienny w Zbruczu znaleziono. Od miejsca tego idąc nad rzeką ku płn. napotyka się o 750 kroków źródło przy drodze, obok którego inna droga na zach. ku Postołówce prowadzi. Uszedłszy tą drogą lasem pod górę około tysiąca kroków zbacza się w lewo, ku domowi pobereżnika. W bliskości tego domu wznosi się góra Zamczyskiem zwana, wąska a długa, od zach. na wsch. opadająca, Cała jej powierzchnia gęsto krzewami zarosła. Szczyt góry, to jest zach. jej koniec, opasany jest półkolistym murem, który dalej ciągnie się krawędziami góry, z obu stron jej szerokości w prostym kierunku ku wsch. , z tą jedynie różnicą, że od strony płd. jest znacznie krótszy, od strony zaś płn. około 400 kroków długi; ginie dopiero razem ze spadkiem góry, zasłaniając drogę wiodącą od wschodu na jej wierzch. Dwa te równoległe mury, oprócz połączenia ich łukiem w zach. końcu góry, są jeszcze poprzecznie dwiema ścianami połączone, które z murem płn, prostopadle się wiążą, z płd. zaś nieco ukośnie, załamawszy się ku stronie zach. Odstęp tych ścian przegrodzonych od siebie wynosi około 200 kroków, średnia zaś z nich oddalona jest od łukowej ściany o 120 kroków, wreszcie długość tych ścian poprzecznych wynosi 75 kroków. Mury te układane z dużych brył wapienia, bez użycia zaprawy wiążącej, nie wznoszą się wyżej nad stopy, a grubość ich zdaje się przechodzić stopy. Wysokość ich nigdy większą nie była; służyły one bowiem tylko za podstawę drewnianego zabudowania. W załomku ściany poprzecznej zach. i w jej zetknięciu się z podłużną płn. kąty wypełniona są szerokiemi murami, tejże co i główne wysokości, służącemi zapewne za posadę albo dla baszt narożnych, albo dla pieców i t. p. Podobneż podmurowanie, lecz odosobnione, widać w środku prawie najwyższego miejsca, łukowatą i poprzeczną ścianą zamkniętego. Zdaje się, iż to była podstawa, na której stał posąg bożyszcza. W zetknięciu się zaś Ściany poprzecznej wsch. z podłużną płd. widać zewnątrz kwadratowe przymurowanie, jakby fundament wieży. Widok z togo zamczyska od strony wsch. zasłania pasmo wzgórz ciągnące się nad Zbruczem; od płd. zasłaniają widok także pobliskie góry; w bliskości, w stronie płn. , wznosi się góra Sokolicha; od strony zaś zach. płn. pochyła równina dosyć obszerna ciągnie się aż do wspomnianej wyżej drogi postołówieckiej. Na tej równinie, według podania ludu, stało nie gdyś miasto Bohod, które zniweczył Buniak Słodziwy zapewne jeden z wodzów hord tatarskich. Miał on posiadać w oczach siłę wszyst ko niszczącą. Na co tylko spojrzał, zapadało się W ziemię lub kamieniało. Lu. Dz. Liczuny, wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 36 w. od Wilna, 12 dm. , 118 mk. katol. 1866. Liczwarta, Liszwarta, Izwarta, Lizdwarta, Liswarta, Lizwarta, niem. LiesWarthe, rzeka w pow. częstochowskim, poczyna się na Szlą sku, w pow. lublinieckim; od wsi Leśniak do Podłęża na Szląsku od młyna Dolniak do młyna Kirocze stanowi dwumilową granicę pow. częstochowskiego od Prus, poczem, wszedł szy w pow. częstochowski, przybiera kierunek płn. wsch. ; płynie pod Kuźnicą, Żerdzinami, Piłą, Kawkami, Koskami, Krzepicami, Rembielicami, Zawadą, Popowem, Likami, Kutem i na płd. wschód wsi Wąsowa wpada z lew. brzegu do Warty, stanowiąc kawałkiem przy ujściu granicę od pow. noworadomskiego. Długa w. 55, z których 25 po granicy. Przyj muje z praw. brzegu powyżej Krzepic Kostrzewską Wodę, powyżej Zawady strumień od Złochowic, pod Likami od Kłobucka Oksę, pod Kutem niedaleko ujścia Kacynkę z Trzopką. Por. Bobrówka. Na Szląsku płynie kolo Boronowa i Lissau a z dopływów przyjmuje najważniejszy Schirlent pod wsią Wędzinem. F. S. Liczynięta, hutor szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 18 w. od Oszmiany, 1 dom, 8 mk. katol 1866. Liczyrtowce, ob. Liczartowce. . Lida pisze Baliński, St. Pol. , miasto naczelne powiatu gub. wileńska, nad małą rzeką Lidą al. Lidzieją, pod 53 59 45 szerok. północ, i 44 4 dług. położone, o 89 w. od Wilna, przy trakcie pocztowym z tego miasta do Grodna. Jest to jedna z bardzo dawnych osad litewskich, co i samo nazwisko lida trzebież, czysto litewskie, pokazuje. Chociaż zamek tutejszy ma być wymurowany, podług twierdzenia Stryjkowskiego, przez Gedymina około r. 1323, wnosić jednak można, że daleko przedtem miejsce to obronnena być musiało i warownię drewnianą miało, jako na granicy właściwej Litwy i Rusi litewskiej leżące. Po śmierci Gedymina, kiedy kraj, na. zasadach feudalnych urządzony, podzielił się na części pod zwierzchnością wielkiego książęcia, Lida stała się głównym grodem księstwa lidzkiego. Lida Posiadał je naprzód sam Olgierd, potem Jagiełło syn jego r. 1381, książę na Witebsku, Krewie i Lidzie, nakoniec Witowd. Już w r. 1366 franciszkanie przybyli z Polski do tego miejsca opowiadać wiarę Chrystusa, a liczba ich urosła w r. 1376 do dziewięciu misyonarzy, którzy mieli z sobą przynieść z Wizny obraz Bogarodzicy, dotąd łaskami słynący. Ale dopiero w r. 1397 mnisi ci stale tu osiedli za staraniem Andrzeja, pierwszego biskupa wileńskiego. Kościół zaś, odnowiony w r. 1414, konsekrowano pod tyt. N. Maryi Panny, WW. świętych i ś. Krzyża. Około r. 1460 utworzyło się zamiast tej misyi franciszkańskiej probostwo, w którem dopiero wymurował kościół roku 1747 proboszcz Michał Zienkowicz biskup wileński, przeniósłszy go na inne miejsce z podzamcza. Dla wyznania wschodniego poświęcono cerkiew w L. r. 1533. W L. r. 1387 we wtorek po św. Wicia 15 czerwca Skirgajłło, książę trocki i połocki, złożył akt hołdu Jagielle z tego ostatniego księstwa. R. 1392 w styczniu krzyżacy, między któremi wielu rycerzy angielskich się znajdowało, razem z Witowdem, poróżnionym z Jagiełłą, zrobili wyprawę na L. , i podszedłszy z łatwością przez zamarzło błota zapalili podzamcze. Książę Korybut, trzymając wówczas straż zamku, z Siewierzan złożoną. pomimo silnych jego warówni, bronić się nie chciał, i opuściwszy twierdzę, wszystkie składy broni i potrzeb wojennych na łup Niemcom zostawił. Podobny najazd na L. powtórzyli krzyżacy r. 1394, przy których znajdowali się hr. Leiningen z Niemiec i hr. Bedford z Anglii, również w zimie, ale, znalazłszy zamek mocno obsadzony a miasto spalone, cofnęli się stąd raptownie, nic mu nie zrobiwszy. Po objęciu rządów Litwy przez Witowda, zamek lidzki, jeden z najobszerniejszych w całem państwie, którego dzierżawcą był, za Olgierda jeszcze, ulubieniec jego a później szwagier Jagiełły, Wojdyłło, stał się w r. 1397 przytułkiem Tochtamysza, hana Tatarów, zawołżańskich, wygnanego z ordy. Najechać miał L. w r. 1406 dnia 5 sierpnia Jerzy Swiatosławowicz książę smoleński ze zbrojną gromadą, zapewne dla odzyskania żony swojej, trzymanej w niewoli na zamku miasto zrabował i spalił, ale do zamku próżno szturmował, bo starosta, nieobecny wówczas, przypadł z oddziałem w porę i napastników odpędził. Miejsce to uświetnionem zostało w r. 1422 w lutym pobytem króla Władysława Jagiełły, który po ślubie swym z Zofią księżniczką kijowską w Nowogródku, zjechał tu z nią i z Witowdem, oraz licznym dworem. Zjechał też wonczas Antoni Zeno, nuncyusz Marcina V papieża, przysłany do Polski dla wybadania świadków w sprawie jej z zakonem krzyżackim, i sprawdzenia ich przywilejów. R. 1434 Swidrygajłło wichrzący Litwę spalił miasto, sam tylko kościół ocalał. Zamek, pomimo wszystkich klęsk nienaruszony, stał się mieszkaniem HadżyGireja, książęcia tatarskiego, wychodźca z ordy, który tu przez lat kilka przebywał, otrzymawszy od Kazimierza W. ks. lit. dzierżawę lidzką, aż do r. 1443, kiedy go Tatatorowie perekopscy na hana do siebie wezwali. Za Aleksandra powstał o to starostwo zawzięty spór w r. 1505 między Illiniczem Krzysztofem, a niejakim Drozdem, któremu król, przez zabiegi Glińskiego oddaliwszy Illinicza, oddał dzierżawę. To się przyczyniło potem do zabójstwa Zabrzezińskiego, który się ujął za Illiniczem, a tym sposobem ściągnął na siebie zemstę wszechwładnego Glińskiego. R. 1506 król Aleksander, nakazawszy pospolite ruszenie przeciw Tatarom, najeżdżającym gwałtownie Litwę, sam udał się do L. , pomimo ciężkiej choroby, namówiony od Glińskiego dla zachęcenia szlachty do spiesznego wystąpienia. Przybywszy w kolebce na zamek lidzki, jeszcze ciężej zasłabł, ostatnią komunią przyjął i testament kazał napisać. Tymczasem mało tu zebrało się szlachty; kiedy więc dano znać, że Tatarowie o milę już do L. dotarli, wyniesiono króla na poły martwego w lektyce z zamku między dwoma końmi do Wilna, w towarzystwie królowej Heleny, kanclerza Łaskiego i niektórych panów. Odtąd na długo miejsce to zostało spokojnem od nieprzyjaciół. Sejm r. 1611 potwierdził dla miasta dawniej nadane jarmarki, konstytucya zaś r. 1638 dozwoliła obywatelom zbudować, przy murze zamkowym wewnątrz, sklep na chowanie ksiąg ziemskich lidzkich. Dopiero za Jana Kazimierza, L. razem z całym krajem dotkliwym uległa kięskom. W r. 1662 tak srogie powietrze zaczęło grasować w L. , że sejmik gromniczny został stąd przeniesiony do Myta. Na nim przez uchwałę ustanowiony został sąd szczególny na sądzenie zbrodni popełnionych w czasie zawojowania kraju od nieprzyjaciół, z nadaniem wyrokom jego mocy dekretów trybunalskich. Stało się to za potwierdzeniem królewskiem. Dla zniszczenia, jakiemu Lida uległa, sejm r. 1676 uwolnił ją od stanowisk, ugod i ciężarów, ze wszystkiemi juryzdykami. Ale podczas powtórnego najścia Szwedów pod Karolem XII, znowu miasto wiele ucierpiało; zamek przed r. 1710 spalony został i już się więcej nie podniósł. Sejm więc r. 1717 zostawił L. dawne ulgi, ponawiając uwolnienie od hyberny i lokacyi wojska. Konstyt. sejmowa r. 1776 zaliczyła L. do miast, którym prawo magdeburskie zostawiono, a sejm roku 1791, prawem o miastach zapadłem, przyłączył ją do wydziału wileńskiego sądów apelacyjnych miejskich. Dwie fundacye duchowne Lida ozdobiły miasto w późniejszych czasach; prócz altaryi bowiem, która przed r. 1644 powstała, Adam Narbutt wojski lidzki z żoną Elżbietą fundował tu r. 1672 karmelitów trzewiczkowych, a Ignacy Scypion podstoli w. lit. sprowadził do L. pijarów, którzy tu marowane kolegium i szkołę założyli, nazwaną z czasem podwydziałową; jakową fundacyą stany sejmowe r. 1775 potwierdziły. Sądy odbywały się w zamku i akta grodzkie tam się przechowywały aż do panowania Stanisława Augusta, pomimo jego spalenia, lecz odtąd zamek ów poszedł w zupełną ruinę. Obecnie jednak stoją jeszcze piękne jego zwaliska w samem mieście. Czworogranne czerwone jego mury poważnie się wznoszą; widać Ślady baszt i przekopów, kształt zaś jego zupełnie jest ten sam jak zwalisk zamkowych w Miodnikach i Krewie. Por. Album N. Ordy. R. 1801 L. została miastem powiatowemi gub, grodzieńskiej, od 1842 wilańskiej. R. 1817 miała 292 dm. , w tem 4 mur. , 770 mk. , incl. 567 izr. R. 1879 było tu 3915 mk. , a r. 1862 4077, w tem 2059 męż. , 2028 kob. ; szlachty 200, duchowieństwa rozmaitych wyznań 36, kupców 14, mieszczan i rzemieślników cechowych 3336, włościan 32, tudzież osób nieobjętych powyższemi rubrykami 469. Ludności przypisanej do miasta było 1479 osób męsk. i 2082 żeńsk. , razem 3561 płci obojej. Posiadaczy domów i wszelkich innych nieruchomości w mieście 365. Handel L. , z powodu ustronnego położenia miasta, ograniczał się frymarkiem rzeczy niezbędnych do życia. Kupców pierwszej gildyi w r. 1861 było tu 2, a trzeciej 5; lecz większa ich część trudni się handlem gdzieindziej. Kramów jest w L. 76, innych zakładów handlowych 32. Jarmarków do roku przypada dwa, lecz te niewielkiego Są znaczenia; targi, odbywające się co tydzień, prócz zboża, ogrodowizn, drew i t. p. rzeczy na konsumpcyą miasta, nic prawie innego z okolic ni ściągają. Rzemieślników w L. 189 osób, po największej części żydów. Co do fabryk i rękodzielni, były tu 3 garbarnie, których wyroby na wartość około 6000 rs. rozwożą się po okolicznych jarmarkach, oraz dwie malutkie rękodzielnie świec maczanych zwanych pospolicie szabasówkami, a robionych na domowe potrzeby miasta. Mieszkańcy miasta mało się trudnią szukaniem zarobku po za jego obrębem; w r. 1861 wydano w tym cela tylko 146 świadectw pasportowych. Rolnictwem i połączonemi z niem gałęziami przemysłu, prócz na małą skalę prowadzonego ogrodnictwa, również niewielu tu się zajmuje. Dochody miasta w r. 1862 obrachowywano zwyczajne na 2516 rs. 24 k. , nadzwyczajne na 445 rs. 24 1 2 k. Rozchody zwyczajne w tymże czasie określono cyfrą 1470 rs. 71 k. , jednorazowe 490 rs. 77 1 2 k. Miasto posiada gruntu 1544 dziesięciny, a nadto wspólny wygon 345 dzies. rozległości. Po skasowaniu pijarów miała L. do 1850 r. 5klasowe szkoły. Bywały też tu walne kontrakta. Dziś miasto mało ożywione. Kolej wileńskorówieńska, obecnie się budująca, może je trochę podniesie. Paraf. kościół katol. Podw. ś. Krzyża, z muru wzniesiony 1770 przez ks. Tomasza Zienkowicza. Na cmentarzu kaplica. Parafia katol. dekanatu lidzkiego dusz 9892. Filia w Krupie, dawniej i w Kiryanowcach. Kaplice w Czechowcach, Perepeczychach, a dawniej i w Ostrowie. Dekanat lidzki ma 12 parafij L. , Nowydwór, Żołudek, Lack, Szczuczyn, Białohrud, Trokielo, Jelna, Żyrmuny, Nieciecz, Rożanka, Hermaniszki dawniej 13 prócz wymienionych także Dziembrów. Wiernych w dekanacie 41668. Powierzchnia gruntu w par. L. płaska, gleba kamienista, żwirowata i piaszczysta. Są też lasy, błota i bagna. Płyną tu rzeki Niemen, Zyżma, Dzitwa, Lidzieja, Krupka, Ostrowla. Jest też jez. Scierkowskie. Gmina wiejska L. ma 665 dymów, 5625 włośc. ob. płci, składa się z 6 okręgów wiejskich, 84 wsi. Okręgi są Jukurcie, Perepieczycha, Kołyszki. Dąbrowo, Berdówka, Kniazikowce. Okrąg adm. II t. j. lidzki pow. lidzkiego miał 1866 r. 4 mka, 5 siół, 42 folw. , 161 wsi. Rzeki Bachmatka, Mołczadka, Lebioda, Hołdówka, Chmielowszczyzna, Jelnianka, Trycianka, Brzost, Żołądozanka, Korytnianka, Derażenka, Rudnianka, Szczara, Hołub, Lipiczanka, Rudziszcza, Łukowica, Święcica, Turejka, Dzitwa, Niemen. Grodowe sstwo lidzkie, na sejmie walnym horodeńskim r. 1522 nadane w posiadanie Jerzemu Illiniczowi, składało się z miasta Lidy, Beresteczka i z dóbr BeliceLi pniszki. W r. 1766 posiadał je wraz z ekonomią lidzką Ignacy Scypio, opłacając z niego kwarty złp 780 gr. 15 a hyberny złp. 120. Starostami sądowymi od 1500 do 1794 byli Jędrzej Drozda, Illinicz, Jan Abrahamowicz, Piotr Bohatko, Aleksander Hołowczyński, Aleksander Naruszewicz, Mikołaj Pac, Aleksander Piotrowicz, dwu Frąckiewiczów, sześciu Radziwiłłów, dwu Sapiehów i trzech Scypionów. Powiat lidzki ma na przestrzeni 4935 w. kw. więcej niż 1 4 część lasów, przeszło 122000 mk. , grunt piaszczysty i gliniasty. Główna rzeka Niemen. Mieszkańcy zajmują się rolnictwem, uprawą lnu, hodowlą bydła i t. d. Jest to już więcej Czarna Ruś niż Litwa. W pow. lidzkim są 2 dekanaty katolickie lidzki i raduński. Prawosł. dek. lidzki obejmuje 12 parafij L. , Zblany, Honczary, Hołdowo, Dokudowo, Mała Możejka, Lebioda, Zyżmiany, Bielicze, Bobrowicze, Mytnica, Radziwoniszki dusz 16280. Prócz tego w pow. lidzkim jest jeszcze jeden dek. prawosł. szczu Lideryszki Liderów Lidawa Lidale Lida czyński. W ogóle pow. lidzki ma 31 cerkwi. Dotąd 1882 powiat nie ma stacyi dr. żel. , a st. poczt. 5 L. , Woronów, Ejszyszki, Szczu czyn, Żyrmuny. Pod względem położenia na leży, wraz z wilejskim, do najniższych w gu bernii. Przed rozbiorem kraju marszałkami szlachty pow. lidzkiego byli Kopeć, Chalecki, Frąckiewicz, Rajecki, Rymwid, Wołłowicz, trzej Aleksandrowicze, Scypio, Mosiewicz, Narbutt, Jodko; po rozbiorze dwu Narbuttów, dwu Skinderów, Kostrowicki, Moraczewski, Butkiewicz, SkarbekWażyński. O szlachcie lidzkiej czyt. Tyg. ilustr. Nr. 7 z r. 1876. Por. art. Litewskie województwa, Korelicze, Ko rzyść. F. S. Lida, rz. , ob. Lidoja. Lida, struga, dopływ rz. Kudep. Lidale, wś, pow, rossieński, par. teneńska. Lidawa, wś, pow. Ostrogski, na granicy pow. dubieńskiego, o 23 w. na zach. od Ostroga, należała do ordynacyi ostrogskiej, potem własność Małachowskiego, Ferzena, Illińskiego, Kadłubickiego, Czarneckich, dziś Fran kowskiego. Gleba kl. 5ej. Włościanie średnio zamożni, trudnią się rolnictwem i przewozem różnych produktów do Zdołbunowa o 6 wiorst. Z. Róż. Liderów, pot. podgórski, wytryska z północnych działów Beskidu jabłonkowskiego, z pod góry Kozińca Wk. 805 m. szt. gen. ze źródeł leśnych, w obr. gm. Karpętny, w pow. jabłonkowskim. Płynie zrazu na płn. wsch. dolinką górską, nad którą od południa wznosi się Koziniec Mł. 660 m. , a od północy Plenisko 588 m. . Od leśniczówki karpętnińskiej 402 m. płynie na północ, tworząc granicę między Kąrpętną a Wędrynią. Uchodzi z lew. brzegu do Olszy. Długość biegu 4 i pół kil. Br. G. Lideryszki, wś włośc, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol; odl. 9 w. od Maryampola, 2 dm. , 31 mk. Lidoja, Lidzieja, prawy dopływ Niemna, od wsi Plasowicze płynie na miasto Lidę. Jej prawym dopływem jest Dzitwa ob. , większa od niej, bo 8 mil długa i spławna od m. Myto. Odgranicza, podług Narbutta, ludność litewską od słowiańskiej. Lidoki, wś, pow. szawelski, gm. ligumsk. , przy trakcie z Szawel do Poszwytynia, 24 osad, 252 dzies, ziemi. J. G. Lidoki, ob. Nidoki. Lidowiany, po żm. Lidawienaj z lit. lida, trzebież, mko pow. rossieńskiego, u zbiegu Dratwini z Dubissą, między górami lesistemi, o 7 w. od Szydłowa, o 15 od Rossień. Murowany kościół śś. Piotra i Pawła, fundowany 1754 r. przez Ignacego Staniewicza, krajczego mińskiego i synów jego, rodzących się z Szemiotówny, Marcelego, Leona i Apolinarego, którzy 6 włók, 7 morgów ziemi osiedlonej, zapisali na utrzymanie plebana. Już w 1625 r. była tu kaplica, wystawiona przez ówczesne go dziedzica L. Jana Szemiotta, sstę połockiego, przy której z polecenia biskupa źmujdzkiego Stanisława Kużko, był kapelanem augustyanin Juchnowicz. Około 1500 r. należały L. do Chodkiewiczów, jak o tem przekonywa ją miejscowe dokumenta; zatem pierwiastkowe osiedlenie tej okolicy odnieść można do pierw szej połowy XV wieku. W późniejszych cza sach były one własnością Wojciecha Radzi mińskiego, później przeszły w dom Szemiottów, z których Jan część L. przedał Radzimińskie mu 31 grud. 1601 r. ; w ostatku były własno ścią Ezechiela Staniewicza, marszałka szlachty pow. rossieńskiego; od r. 1831 stały się wła snością rządu. Plebania lidowiańska, oprócz wyżej wzmiankowanej ziemi, posiadała kapi tał bardzo szczupły, bo zaledwo 65 rs. Lu dność parafialna katolicka dek. szydłowskie go wynosi 2176 dusz obojej płci. O 6 w. od mka stoi nad Dubissą dwór lidowiański, zwa ny Podubisiem, w którym do 1831 r. mieszkał wyż rzeczony dziedzic marszałek Staniewicz; dziś mieści się w nim zarząd włościański, a ko lonia rządowa osiedlona żydami otacza go w około. Por. Cytówka. A. K. Ł. Lidynia, ob. Łydynia, Lidyno, ob. Janczewo, pow. siebieski. Lidzbark, niem. Lautenburg, dok. Lutterberg, Literburg, Liczburg, Ludbarz, miasto, wś i nadleśn. król, pow. brodnicki, na bitym trakcie brodnickodziałdowskim, opodal granicy Prus wschodnich, nad znacznem jeziorem lidzbarskiem i nad rzeką Wel, która przez nie przechodzi i wpływa do Drwęcy; nadto z sadzawek dworskich starościńskich płynęła tu t. z. Strużka do Welu. 1. L. , miasto, obszaru liczy mr. 5644, bud. 612, dm. 235, mk. 3734, katol. 1244, ew. 1725. W miejscu jest kościół paraf, katol. i protest. , szkoła 3kl. katol. , szkoły miejskie luterskie, urząd pocztowy, stacya telegr. , magistrat, rada miejska, sąd obwodowy Amtsgericht, urząd celny, apteka, doktór i t. d. Projektowana jest kol żel z Jabłonowa na Brodnicę, Lidzbark do Działdowa, w związku będąca z koleją malborsko mławską. Podług opisu nieurzędowego z r. 1868 Stat. topogr. Adressbuch tob WestPreussen znajdowały się w L. 2 hamernie, 2 młyny wodno, 1 tartak, 1 wiatrak, gorzelnie 3, kuśn. 5, rymarzy 4, piekarzy 9, cukiern, 2, zegarm. 1, rzeźn. 19, garb. 9, szewc. 86, powroźn. 2, krawc. 16, kapelusznik 1, sukienników 8, majstr. mular. 4, stol. 4, kołodz. 2, bodn. 7, tok. 2, farbierz. 2, grzebieniarz 1, kominiarz 1, zdunów 6, szkl. 2, kowali 7, ślusarzy 3, kotl. 1, gwoźdz. 1, blachn. 3, balb. 2, fabr. tytoniu 1, waty 1, malarzy 2. Doroczne jarmarki odbywają się Lida Lidynia Lidzbark Lidoki Lidoja Lidowiany Lidyno 4 razy na bydło, konie i kramne. Z historyi miasta nader skąpe pozostały wiadomości. Jak wzmiankują akta kościelne, założone zostało miasto wraz z kościołem około r. 1301 na prawie niemieckiem. Pierwszy znany przywilej otrzymało dopiero w r. 1410 za mistrza wielkiego Ulryka von Jungingen. Tenże mistrz krzyżacki wystawił także dokument dotacyjny dla kościoła tutejszego r. 1409 Paweł von Russdorf stoi w aktach. Miasto L. posiadało za krzyżaków zamek obronny. Ludność, tak w mieście jak i w okolicy, od początku przeważnie była polska, jak świadczą nazwy ówczesne wiosek dotąd przechowane, których polski charakter krzyżacy nadaremnie usiłowali zatrzeć, I tak między innemi przekręcona nazwa krzyżacka Bladau, Blendorf, oznacza wieś dzisiejszą Bladowo, Bulkendorf Bełki, Dwór 1410, Hof Dwór, Gelen Jeleń, Klonau Klonowo, Leinau Linowiec, Melensdorf Młyniki, Renk, Reyneke Rynek, Selste, Selze Chełsty, Sti bor Cibórz, Wamperschke Wąpiersk, Weyer. Wery i t. d. Ob. Kętrzyński, Ludność polska w Prusach, str. 87. Za polskich czasów miasto L. składało wraz z przyległościami star. niegrodowe lidzbarskie. R. 1531 król Zygmunt I, chcąc polepszyć byt tego miasta, targi i jarmarki tu zaprowadził. R. 1703 Szwedzi zburzyli większą część miasta wraz z farą, ale za to następnie dotkliwie porażeni od Polaków. Podług ostatniej lustr. star. lidzbarskiego, wykonanej r. 1765, zamku już nie było w L. , tylko dwór stał w szachulec zbudowany nad rzeką. R. 1807 wiedziono przez miasto i kilka dni zatrzymano znaczną liczbę jeńców pruskich i rosyjskich. R. 1855 przybył pierwszy pastor luterski do L. Niegrodowe sstwo lidzbarskie, w województwie chełmińskiem, ziemi michałowskiej, powiecie brodnickim, podług lustracyi z r. 1664 obejmowało miasto i Wsie Wompiersk, Jeleniec, Jamielnik i folwark Podciborski. W r. 1771 posiadał je Stefan Rumocki wraz z żoną Anną z Piaskowskich, którzy opłacali z niego kwarty złp. 1071 gr. 7. Od dnia 13 wrześnili, 1772 r. przeszło pod panowanie pruskie. Parafia Lidzbark, w dekanacie lidzbarskim, obejmuje dusz 3580; kościół tytułu św. Wojciecha, patronatu rządowego, r. 1301 fundowany, nie wiadomo kiedy konsekrowany. Jest tu szpital dla 6 ubogich z parafii, bractwo szkapl. od r. 1647 i trzeźwości od r. 1859. Wsie paraf. Lidzbark miasto, Lidzbark przedmieście al. stara miasto niem. Amtsgrund Lautenburg, Bełki, Bladowo, Borki, Chałaty, Cibórz, Bryńsk, Ciechanówko, Jamielnik, Jeleń, Klonowo, Koty, Kurojad, Miłostaj, Nowy dwór, Nosek, Piaseczno, Podcibórz, Półko, Wlewsk, Wąpiersk; cegielnie w W lewaku, Jamielniku, Ciborzu i Jeleniu. Szkoły katol. w Lidzbarku 3kl, dz. kat. 314; w Wlewsku dz. 55, w Ciborzu 60, w Nowym dworze 71, w Wąpiersku 59, w Jeleniu 61; 30 katol dzieci odwiedza ew. szkołę w Bryńsku. Aż do niedawnych czasów istniał w L. jeszcze drugi kościół N. M. P. Wniebowzięcia na Starem mieście, albo jak teraz mówią na przedmieściu niem. Amtsgrund Lautenburg. Pierwiastkowe był on prepozyturą, z cmentarzem miejskim i szpitalem połączoną, i miewał własnych proboszczów. Podczas reformacyi. luterskiej znacznie podupadł. Z początku XVII wieku na nowo z gruntu dźwignięty przez zacnego mieszczanina, Wojciecha Kotka, r. 1606 przez bisk. chełmińskiego Gębickiego konsekrowany a zarazem jako filialny do miejskiej fary przyłączony. W wielkim ołtarzu posiadał obraz cenny N. M. P. z dzieciątkiem Jezus przez mistrza sławionego naonczas Borzymowskiego malowany. Wspomniony Wojciech Kotek zapisał temu kościołowi na lepsze uposażenie dwie przeszło włóki w Jamielniku, Anna Bobrowa darowała drugie dwie włóki, przeniesione potom do fary, Marcin Pudło dodał pół włóki i t. d. R. 1647 założono bractwo szkaplerzne przy tym kościele. Niestety, w następujących nieszczęśliwych czasach, głównie skutkiem wojen szwedzkich, po drugi raz znajdował się bliskimupadku. Drugim fundatorem jest Marcin Chełstowski, podkomorzy chełmiński, który ten kościół znowa podźwignał r. 1712. Nowe organy sprawiła zapewne jego małżonka pani Chełstowska. Konsekrował ten kościół bisk. Feliks Kretkowski roku 1725. Po okupacyi pruskiej luteranie czyhali na kościół N. M. P. , żeby go zabrać. R. 1800 był już wygotowany odnośny dekret stanowcza jednak opozycya biskupa Rydzyńskiego uratowała go ucieszonej gminie. Niemniejsze zasługi położył też prob. ówczesny Matyszkiewicz, który przeszło 33 lat czuwał nad tym kościołem; nawet z miasta w niebezpiecznej chwili nie ruszył się, żeby nie ułatwić zaboru innowiercom. R. 1807 pisze do duchownej władzy wspomniony proboszcz. Prowadzono tu przez L. jeden tysiąc jeńców, t. j. Rosyan, wpędzono ich do kościoła P. M. , który jest na przedmieściu. Tam byli przez noc i niemało świątynię Bożą znieważyli. Drugi raz wprowadzono znowu do kościoła 500 jeńców, głównie Prusaków, którzy ławki, ołtarze, konfesyonały i t. d. połamali; nawet w kościele ogień podłożyli, żeby się tylko wyratować, ale na szczęście dość wcześnie to jeszcze spostrzeżono. W następnych czasach wątłej budowy kościółek coraz bardziej upadał; r. 1850 rozebrano go i sprzedano za 200 tal. Ob. Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej, sft. 137. Oprócz powyżej opisanego Lidzbark Lidzbark kościoła w L. istniały nadto w parafii lidzbarskiej dwa inne kościoły, pierwotnie parafialne, we wsi Wlewsku i Wąpiersku, Dekanat lidzbarski, obecnie skutkiem różnych przyczyn i okoliczności dość szczupły, obejmuje dusz 8377, kościołów paraf. 4 w Boleszynie, Lidzbarku, Mrocznie i Radoszkach, filialny 1 w Kiełpinie. Dawniej posiadał drugie tyle kościołów i to 2 dotąd istniejące w Łęcku i Przełęku, do deka natu nowo utworzonego pomezańskiego przy łączone i 3 wspomnione powyżej zaginione, w Lidzbarku, Wąpiersku i Wlewsku. Szkółek paraf. katol. znajduje się w dekan. 14, ducho wnych 5. 2. L. , włośc. wś i młyn; obszaru liczy mr. 107, bud. 29, dm. 16, katol 148, ew. 88. 3. L. , nadleśn. król, nowo utworzo ne r. 1877. Por. Działdówka. Kś. F. Lidzbark na Warmii, właśc. Licbark, niem. Heilsberg, u Zarańskiego Święta góra, miasto powiatowe pod 54 7 północ. szerokości i 38 18 wschodniej długości geograficznej, nad Łyna, do której tu wpada rzeczka Simse, w pięknej i żyznej okolicy z śliczną doliną, otoczoną na zach. szeregiem wzgórz, z których najwyższa tak zwana góra krzyżowa o 7 metrów nad wodami Łyny a 110 nad wodami Bałtyku. Mieszk. 5770 przeważnie katolików 14, 8 ewang. , 2, 8 żydów, trudniących się rolnictwem, szczególniej uprawą lnu, z którego tu płótno wyrabiają; jest tu także młyn, tartak wodny i olejarnia, fabryka krochmalu, fabryka wód mineralnych i w pobliża 3 cegielnie; 4 jarmarki rocznie na bydło i konie, 3 dwudniowe targi we wtorek i piątek kramne i 1 na płótno zwykle w czerwcu. Miasto założone 1320 roku; dnia 10 czerwca 1807 r. zaszła tu bitwa między Francuzami i Rossyanami, w której Rossyanie zwyciężyli. Znaczniejsze budowle są pałac biskupi w stylu gotyckim, dawniej zamek krzyżacki, około 1240 zbudowany, w którym od 1243 1772 rezydowali biskupi dyecezyi warmińskiej między innemi Załuski, Krasicki; Marcin Kromer zmarł tu 1589 r. , do r. 1859 stał pustkami, w 1858 i 1859 odnowiony i wyrestaurowany, służy od tego czasu siostrom miłosierdzia za przytułek, które urządziły w nim zakład wychowawczy dla 70 80 sierot; kościół katolicki murowany w stylu gotyckim 1315 i kościół ewangielicki, bazylika zbudow. 1823 r. Jest tu geometra powiatowy, sąd okręgowy i skład towarów banku państwowego; stacya pocztowa i telegraficzna; poczty osobowe do Dobrego miasta, Bartoszyc i Iławki. Powiat licbarski, który Łyna dzieli na dwie prawie równe części, obejmuje 19. 89 mil kw. czyli 415016, 30 mr. opodatkowanych w r. 1866, a 428957. 66 m. całego obszaru, Z tego przypada roli ornej 243282. 23 mórg, ogrodów 660, 91 mr. , łąk 66811, 22 mr. , pastw. 21770. 52 mr. , borów i lasów 75068. 49 mr. , wód 7009. 15 mr. i nieuż. 413. 78 mr. Ma 2 gminy miejskie Licbark i Dobromiasto, 113 gmin wiejskich, 34 dóbr samodzielnych. Ludności liczył w 1866 r. 52680, a w 1871 54083, t. j. 50607 katol, 3042 ewang. , 434 izr. , 3 dysydentów. Według Schlotta tylko w połudn. części powiatu mówią po polsku. R. 1864 było w pow. 14997 koni, 25147 szt. bydła, 44551 owiec, 14937 świń, 733 kóz, 2774 ulów. J. B. Lidziakinie, wś, pow. trocki, 4 okr. adm. , 67 w. od Trok, 6 dm. , 61 mieszk. katol 1866. Lidziańcze, zaśc. szlach, nad jez. Łukno, pow. trocki, 1 okr. adm. , 9 w. od Trok, 1 dm. , 6 mk. katol. 1866. Lidzianka mapa hydr. , Ludzianka albo Duraj Enc. Org. większa, t. 24, str. 43, rz. , początek w gub. piotrkowskiej, pow. łódzkim, pod wsią Jedlicze, na wschód Zgierza; płynąc ku północy wchodzi w pow. łęczycki gub. ka liskiej, płynie pod Orlą i pod Kowalewicami wpada z praw. brzegu do Bzury. Długa 8 wiorst. J. Bliz. Lidzieja, ob. Dzitwa i Lidoja. Lidziuny, folw. , pow. nowoaleksandrowski, 347 dzies. ziemi; własność Franc. Kościałkowskiego. lidzki powiat, ob. Lida. Lie. .. , por. Le. .. . Lieb. .. , por. Lib. .. . Liebaich niem. , ob. Liebeich niem. . Liebatau dok. , ob. Lubtal. Liebau niem. , ob. Lubawa, Libawa. Liebchen niem. , ob. Lipin i Wydra. Liebe niem. , rz. , ob. Liwna. Liebegast niem. , ob. Lubhość, Liebehoffnungshuette niem. , huta cynkowa we wsi Antonienhuette, pow. bytomski. Liebeich niem. al Liebaich, pustkowie do Wędryni, pow. olesiński. Liebel niem. , ob. Lubolin, Lubolń, pow. rozbórski. Liebemuehl niem. , ob. Mihmłyn, Liebenan niem. , ob. Miłosławice. Liebenaw niem. 1. wś, pow. tucholski, ob. Gostycyn. 2. L. , ob. Lubnowy. 3. L. , ob. Lignowy. 4. L. , wś, pow. braniewski, st. p. Lindenau. 5. L. , wś, pow. holądzki, st. p. Schlobitten. 6. L. , dobra, pow. pruskoiławski, st. p. Uderwangen. Kś. F. Liebenau niem. 1. nazywane też Libnów, kol, pow. opolski, par. Falkowice, przy drodze z Namysłowa do Kluczborka; 32 bud. , 40 dm. , 336 mk. , 39 osad, 332 mr. ziemi 2. L. , 1408 Lybenaw, wś, pow. ziębicki, z kościołem paraf. katol Par. L. dek. paczkowskiego 1869 r. miała 2865 katol, 8 ewang. 3. L. , r. 1336 Lubenaw, 1360 Liebenaw, wś, pow. wołowski, ma kościół katol, fil do par. Heinzendorf; Lidzianka Lidziańcze Lidziakinie Lidzbark Lidzieja Liebenau Liebenaw Liebenan Liebemuehl Liebel Liebeich Liebehoffnungshuette Liebegast Liebau Liebatau Liebaich Lie Lidziuny Liebenaw Liebenberg Liebenbruch Liebewaldt Liebenaw Liebhausen Liebendamm Liebenhain Liebenhof Liebenswerde Liebenthal Liebenzig Lieberose Liebersdorf Liebeschau który 1353 już istniał. 4. L. , 1414 r. Lybene, wś, pow. lignicki, par. Wahlstatt, i dobra z folw. Stelzenborg. F. S. Liebenaw dok. , ob. Elganowo, Liebenberg niem. ob. Klon; dla uzupełnienia nadmieniamy tu jeszcze, że wieś ta obejmuje 85 włók i że r. 1857 liczyła 945 mk. ; st. poczt. Rozogi al. Frydrychowo niem. Friedrichshof. Kościół pod wezw. Znalezienia św. Krzyża jest patronatu bisk. warmińskiego. Komunikantów było 1879 r. 680. Liebenberg dok, , ob. Lembark. Liebenbruch niem. , folw. do dóbr rycer skich Kamieniec, pow. suski, w okolicy bagni stej, bud. 14, dm. 5, ew. 113. Parafia Iława, szkoła Kamieniec, poczta Susz. Kś. F. Liebendamm niem. , przedm. Kwidzyna; bud. 42, dm. 21, katol. 24, ew. 252. Liebenhain niem. , pow. wielkostrzelecki, ob. Wanut i Jemielnica, Liebenhof niem. , dobra, pow. starogrodzki, ob. Zajączkowo, Liebenstein niem. , folw. do Lnianka, pow. świecki; bud. 4, dm. 2, ew. 12; parafia Drzycim, szkoła Lniano, poczta Osie. Liebenswerde niem. , ob. Kęty. Liebenthal, Libental niem. W. i M. , kol. niem. nad rz. Akarolą, o 20 i 15 w. na płd. zach. od Odessy; 1859 r. obie 4241 mk. , 355 dm. ; załóż. 1803, do 1812 wolne od podatków; miały 1848 już 3753 dzies. włas. ziemi. Por. Limany. Liebenthal al. Krzewina ob. w pow. chodzieskim. Liebenthal niem. 1. przedm. Kwidzyna; bud. 17, dm. 8, katol. 35, ew. 131. 2. L. , folw. do dóbr rycerskich Kamieniec, pow. suski; bud. 2, dm. 1, ew. 13. Parafia Iława, szkoła Albrechtowo, poczta Susz. Z okolic L. struga Liwa. bierze swój początek. Liebenthal niem. , dobra, pow. malborski, przy granicy powiatu sztumskiego. Wraz z wybud. Obschatken obejmują obszaru włók 34, kat. 98, ew. 57, men. 7, dm. 3. Parafia Dąbrowo, szkoła w miejscu, poczta Malbork, dokąd odl. wynosi 3 4 mili. Przy wsi natrafiono stare cmentarzysko pogańskie grobów t. zw. rzędowych, z urnami odosobnionemi mieszanych. Liczne stąd wydobyte przedmioty, między któremi 2 miecze żel. , posiada p. Marschall w Malborku. R. 1871 tenże dr. Marschall odkrył tu na wzgórzu drugie cmentarzysko grobów skrzynkowych i rozkopał 3 groby zawierające 18 urn. Pomiędzy niemi jedna, twarzowa, nader szczególna urna, odznaczała się tem, że twarz umieszczona jest na jej pokrywie. R. 1872 robotnicy, biorący piasek, wydobyli w głębokości 2 metrów dwa szkielety i przy nich dwie fibule, oddane do muzeum, przyrodników w Gdańsku. Wś L. stanowiła za polskich czasów folw. król. , należący do ekonomii malborskiej. R. 1565 donosi o nim lustracya Liebenthal, star. malborskiego, było pustą dzierżawą, do zamku malborskiego należącą, przy dzierżawie granic star. sztumskiego, którego jest włók 12, t. j. od króla nieboszczyka wł. 6 i od dzisiejszego wł. 6, na którym sam Jan Kostka, kasztelan gdański, wójt zamku malb. , folwark założył i trzech ogrodników osiedlił. Dochodów bierze stąd zamek fl. 400. R. 1767 folw. ten wydany został w wieczystą dzierżawę. Ob. G. Ossowski, Mapa archeol. Prus zachodnich, str. 17, 73 i 94. Liebenthal niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Lichtenau. Kś. F. Liebenthal niem. 1. daw. Loewenthal, Leovalensis, mko, pow. lwowski na Szląsku, nad rz. Winterseifenfluss, od 1221 do 1810 własność benedyktynek, których klasztor tu fundowała Judyta al. Jutta z L. , założycielka tego zakonu; 1291 murem obwiedzione, 1802 poszło całe w perzynę, później odbudowane. Piękny kościół paraf. katol. z r. 1725 30 i 2 kościółki filialne. Kościół paraf. ewang. od 1842 r. Piękne okolice. Pięć jarmarków, 1870 mk. Seminaryum nauczycieli katol. ; klasztor urszulanek, gdzie się wyrabia sławny balsam libentalski. Fabryki wstążek, koronek i przę dzy jedwabnej. 2. L. ; al. Leopoldowitz ob. , pow. wrocławski. 3. L. , kol. , pow. mielicki, par. Goszyce; założona 1770 80 r. 4. L. Hohen, r. 1370 Lybental, wś, pow. szunowski, par. Szunów, ma kościół par. ewang. z r. 1743. Piękny zamek. F. S. Liebenthal niem. , wś na Szląsku austr. , w pow. osobloskim, ma 1879 mk. , par. katol. , szkołę ludową i st. pocztową. F. S. Liebenwalde niem. , wś należąca do Gru dziądza, pow. grudziąski, w okolicy lesistej prawego brzegu Wisły, o 0. 75 mili od Gru dziądza; bud. 2, dm. 1, ew. 8. Parafia i poczta Grudziądz, szkoła Pastwisko. Por. Nicpo nie, Kś. F. Liebenwalde dok. , ob. Bywała i Kleszczewo. Liebenzig niem. , wś i dobra, pow. kożuchowski, ma dwa kościoły paraf. , ewang. i katol. Lieberose niem. , ob. Luboradz. Liebersdorf niem. , r. 1477 Libersdorf, wś, pow. kamienogórski, ma kościół katol. , fil. par. Fyrląd. Liebeschau niem. , ob. Lubieszowe. Liebeseifen niem. , pot. , ob. Kalkgrund. Liebesort niem. , ob. Jaworowice i Kochaniec, Liebewaldt dok. , ob. Riwałd. Liebhausen niem. , dobra, pow. pruskoiławski, st. p. Raddenau. Liebeseifen Lieschnitz Lieren Liepsa Liepowitz Liepnicken Liepen Lieparten Liep Lienfitz Lieneballen Liekeim Liehne Liegnitz Liegetrocken Liefland Lieskendorf Lieskow Lieslberg Liebichau niem. 1. 1388 r. Lobchow, wś, pow. bolesławski, par. OberMittlau. 2. L. , wś, pow. szprotowski, par. Eisenberg. 3. L. , 1337 r. Villa Libichae, wś, pow. walbrzyski, par. NiederSalzbrunn. Licbikowo, wś, pow. międzychodzki, niem. Libuch, właśc. Lubikowo ob. . Liebitz niem. , Libic, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc. Liebken niem. , al. MartinGoerge Reuter. Lipka, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. Lieblacken niem. , dobra, pow. welawski, st. p. Tapiau. Ljebnicken niem. , dobra ryc. , pow. pruskoiławski, st. p. Wildenhoff. Liebon niem. , ob, Liboń. Lieboschuetz niem. , ob. Luboszyce. Liebrode niem. , os. , pow. ostródzki, st. poczt. Miłomłyn. Liebschau niem. , ob. Lubiszewo. LiebschauerSee niem. , ob. Lubiszewskie jezioro. Liebschuetz niem. , r. 1295 Lubsnicz, wś i dobra, pow. kożuchowski, par. Rauden. Liebsdorf niem. 1. kol. , pow. bytomski, par. Bielszowice, ma wraz z kol. Paulsdorf 25 bud. , 61 dm. , 704 mk. , 56 osad, 561 mr. ziemi. 2. L. , kol. , pow. lubliniecki, par. Kochanowice, przy drodze z Lublińca o 1, 75 mil do granicy Królestwa Polskiego, 10 bud. , 14 dm. , 139 mk. , 10 os. , 90 mr. ziemi. Liebsen niem. , 1257 r. Lubesov, wś, pow. żegański, par. NiederHartmannsdorf. Liebstadt niem. , ob. Lidsztat. Liebstein niem, wś, pow. zgorzelicki, par. ewang. Kunersdorf. Liebuch niem. , wś, pow. międzychodzki, ob. Lubikowo. Liebwalde niem. , wś i dobra, pow. morąki, st. p. Christburg. Liedemaiten niem. , wś, pow. nizinny, st p. Skajzgiry. Liedersdorf niem. , wś, pow. welawski, st. p. Lindenau. Liednitz niem. , w XIV w. Lettnicz, folw. , pow. brzeski na Szląsku, par. ewang. Scheidelwitz. Liedtkenhof niem. , folw, , pow. holądzki, st. p. AltDollstaedt. Liefart nad Homulą, ob. Elbląg, t. II, 329. Liefland, Lifland, Livland niem. , ob. Inflanty. Liegen niem. , pow. ostródzki, ob. Ligi. Liegetrocken niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Gołdap. Liegnitz niem. ob. Lignica. Liehne niem. , ob. Kargowa. Liekeim niem. , dobra, pow. frydlądzki, st. p. Barsztyn. Lieneballen niem. , wś, pow. welawski, st. p. Gr. Schirrau. Lienfitz niem. , ob. Linowiec. Liep. .. , por. Lipp. .. niem. . Liep niem. , ob. Lipa. Liep niem. , Kirche Liep, ob. Lipy, Liep niem. , Lipa, wś i dobra, pow. królewiecki, st p. Królewiec, Lieparten al. Lyparten niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. Szillen. Liepen niem. , ob. Lipno. Liepnicken niem. , wś, pow. pruskoiławski, st. p. Kobbelbude. Liepowitz niem. , ob. Lipowiec. Liep niem. , ob. Lipieńskie. Liepsa niem. , ob. Lipsa. Lieren niem. al. AndresKurschen, wś, pow, kłajpedzki, st. p. Kretynga Niemiecka. Lies niem. , ob. Lis. Ljesahora, ob. Liszahora. Lieschnitz niem. , ob. Leśnica. Liesdorf niem. , ob. Louisdorf niem. . Liesek, węg. Ljeszek, wś w hr. orawskiem Węg. , kościół katol. filialny, płóciennictwo, handel płótnem i drzewem, węgle kamienno na gruncie wsi, jednak niedobywane; 1230 mk. Por, Lasek. IL M. Liesendorf, kol, pow. bydgoski, ob. Elżbietowo, należy do dom. Potulic. Ljeska, kilka wsi tego nazwiska na Łużycach. 1. L. , niem. Lieska bei Uhyst an der Spree, na pruskich górnych Łużycach, w pow. wojereckim. W r. 1871 dm. 18, mk. 92, wy łącznie ewang. Pod względom etnograficznym Serbów w r. 1840 83, w r. 1860 67, w r. 1880 serbska ludność niezaznaczona, ale mimo to Serbowie przeważają. 2. L. , niem. Lieska, wś na dolnych Łużycach, w pow. grodkow skim. 3. L. , niem. Lieschen, wś w zniemczo nej części dolnych Łużyc. A. J. P. Ljeskej, kilka wsi tego nazwiska na Łużycach. 1. L. , niem. Lieske lub Lieska bei Ossling, wś serbska na saskich Łużycach w pow. kamjeneckim. Wr. 1875 dm. 46, mk. 241, w tem Serbów 180. 2. L. , niem. Lieske, wś na dolnych Łużycach, w pow. kalawskim. Kościół ewang. filialny do Żołanowa; serbskie kazania ustały od lat 50, pomimo to połowa wsi jest jeszcze serbska. W r. 1880 z 30 dzieci szkolnych była stanowczo serbską. W tymże roku domów 36. 3. L. , niem. Leskel, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc. A. J. P. Liesken niem. , domena, pow. frydlądzki, st. p. Barsztyn. Lieskendorf niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. Abelischken. Lieskow niem. , pow. międzyrzecki, 2 dm. , 15 mk, ; należy do miasta Międzyrzecza. Lieslberg niem. , góra na płn. od Kozlau, Liebichau Liedtkenhof Liednitz Liebichau Liebitz Liebken Lieblacken Liebon Lieboschuetz Liebrode Liebschau Liebschauer Liebschuetz Liebsen Liebstadt Liebstein Liebuch Liebwalde Liedemaiten Liedersdorf Liesken Liesendorf Liesek Lies Lieven Liewenberg Lignica Liesowiczi Lieszyn Lieszcze Lieswarthe Liesvorwerk Liessoll Liessau Liesowiczi Ligęzowe Ligat Ligęza Ligęzów pow. lipnicki, na Morawie; na wsch. stoku tej góry, w wysokości 600 m. npm. , źródła Odry. Liesowiczi rus. , ob. Lesowicze. Liessau niem. , ob. Lisewo. Liessmühle niem. , ob. Łysy młyn, Liessoll dok. , ob. Łysonie, Liesvorwerk niem. , folw. do Konotopu, pow. zielonogórski. Lieswarthe, niem. nazwa Liczwarty. Lieszcze, niem. Horno, wś na dolnych Łużycach, w pow. grodkowskim. Kościół para fialny ewangelicki z nabożeństwem serbskiem; szkoła początkowa. Ludności z górą 500, pra wie wyłącznie serbskiej. A. J. P. Lieszyn dok. , ob. Łysonie. Ljetoń, niem, Litten, wś serbska na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W r. 1875 dm. 12, mk 91, w tem Serbów 81. A. J. P. Ljewałd, niem. Lawalde, wś w zniemczonej części saskich Łużyc, w pow. lubijskim. W r. 1875 Serbów 11. A. J. P. LievenBehrsen, ob. LiwenBerzen. Liewenberg niem. , wś, pow. lidzbarski, ze stacyą pocztową. Lievenhof niem. , ob. Liwenhof. Liewern al. KiaunodenPeter niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Karlsberg. Ljeżyny, niem. Leschen, wś na dolnych Łużycach, w pow. kalawskim, par. Skjarboszcz Mieszkańcy są w fazie germanizacyi; starsi mówią po serbsku, młodzi po niem. A. J. P. Lifland niem. , Liflandya, Liwlandya, Liwonia, Liflancka al. Ryska gub. , ob. Inflanty i Ryga, Ligaj, zaśc. nad rz. t. n. , pow. nowoaleksandrowski, okr. polic. sołocki, 5 mk. , młyn wodny 1859. Ligarki, nazwa skał w Pieninach, tuż nad Dunajcem, nad lewym jego brzegiem, przy ujściu Pieńskiego potoku, a na płd. od niego. Na płd. od nich wznoszą się skały Przypieckami zwane. Między L. a Przypieckami jest dolinka do Kamiennego Mleka ob. . U stóp Ligarek płynie Dunajec nader spokojnie; stąd też to miejsce zwie się Leniwe. Br. G. Ligasówka, także Ligaszówka, grupa chat włościańskich w Zębie, przysiołku Zubsuchego, wsi położonej w pow. nowotarskim. . Br. G. Ligaszówka 1. grupa chat włośc. w obr. gminy Tylmanowej, w pow. nowotarskim. 2. L. , ob. Ligasówka, Br. G. Ligat niem. , rz. , lewy dopływ rz. Aa w gub. ryskiej. Por. Gauja. Ligen niem. , folw. dóbr Kandawa w Kurlandyi. Ligęza, młyn nad dopływem Liczwarty, należy do wsi Bodzanowice. Ligęzów, wś, pow. radomski, gm. Wielogóra, par. Cerekiew, od Radomia 11 w. Ziemi włośc. mr. 353, dwors, i mr. , dra. drewn. 16, mk. 139. W spisie z 1827 r. nosi nazwę Ligenza. Por. t. I, 934. Ligęzowe, pustkowie do wsi W. Borek, pow. olesiński. Ligi, folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 18 w. od Oszmiany, 1 dom, 17 mk. katol. 1866. Ligi, niem. Liegen, folw. , pow. ostródzki, st. poczt. Miłomłyn. Ligie, wś, pow. rossieński, par. Niemokszty. Ligieniec, ob. Dalechowice. Ligiowie, ob. Lygowie. Ligis, ob. Windawski kanał. Ligniany, ob. Łyngmiany, mko w pow, wileńskim. Ligmunt al. Lekbąd, niem. Legbond, włośc. wś, pow. chojnicki, w okolicy lesistej i piaszczystej borów tucholskich; obszerne bagna przy wsi będące nawadniają się za pomocą kanału z rz. Brdy tu pociągnionego. Obszaru liczy mr. 7629, bud. 162, dm. 76, katol. 511, ew. 9. Parafia i poczta Czersk, szkoła w miejscu. Za polskich czasów wś L. należała do dóbr sstwa tucholskiego; lustr. tegoż sstwa z r. 1570 pisze Ligmunt, dzierżawy Jerzego Żalińskiego, ma 1 włókę osiadłą i 1 ogrodu. ; 3 karczmarzów tutejszych i 9 ogrodników zobowiązani według przepisanej kolei wraz z innymi odbywać straż leśną w puszczy i barci czerskiej. Lignica, niem. Liegnitz, miasto stołeczne niegdyś udzielnego księstwa i po Wrocławiu największe w całym Szląsku, leży w równinie nad rz. Katzbach i Czarną. Ród Piastów, książąt panujących, najdłużej przetrwał w L. ; wygasł dopiero na księciu Jerzym Wilhelmie d. 21 listopada 1675 r. Śmierć jego stała się później powodem wojny 7letniej, po której Fryderyk II L. do Prus przyłączył. Miasto zdobił starożytny zamek, leżący niedaleko Głogowskiej bramy, dawniej stołeczny książąt panujących. Nad nim wznosiły się dwie wieże, jedna od południa nosząca nazwisko Piotra, druga od strony miasta, zwana Jadwigi, w której, podług podania miejscowego, ta święta księżna mieszkała. Dzisiejszy zamek w niczem starożytnego nie przypomina. Kościoły katolickie godne wspomnienia są kolegiata ś. Jana r. 1348 przez księcia Wacława fundowana, a przez Jerzego Rudolfa r. 1653 na nowo uposażona, pozostawała w ręku jezuitów. Przy tym kościele znajduje się wspaniała kaplica grobowa książąt na Lignicy i Brzegu z rodu Piastowskiego, założona w r. 1677 przez Ludwikę, księżnę Anhalt, małżonkę ostatniego księcia na Lignicy, Poprzednio zwłoki ich spoczywały w klasztorze kartuzów, który założony w r. 1423 przez Ludwika, księcia na L. i Brzegu, stał przed bramą głogowską. Gdy w czasie reformacyi klasztor ten zamieniony został na zabudowanie gospodarskie, książę Ligmunt Ligniany Ligis Ligaszówka Ligasówka Ligarki Ligi Ligie Ligieniec Ligiowie Ligaj Lifland Liewern Lievenhof Lignickie jeziora Fryderyk III r. 1548 kazał zwłoki swych poprzedników w trumny miedziane włożyć i do grobów ś. Jana przenieść. Klasztor dominikanów w L. założył 1278 r. ks. Bolesław Łysy. Prócz tych, były tu jeszcze kościół farny ś. Jana Nepomucena i kościół dawniej benedyktynek u ś. Krzyża, założony około r. 1377. Kościoły ewangelików śś. Piotra i Pawła w rynku. Najstarożytniejszym w L. jest kościół Panny Maryi. Z dachu tej świątyni spadł wielki kamień w r. 1241 tuż przed Henrykiem II Wrocławskim, wyjeżdżającym na walkę z Tatarami i o mało go nie zabił. Ten wypadek uważano za smutną wróżbę. Jakoż d. 15 kwietnia tegoż roku pod L. ku wsi Wahlstatt na równinie zwanej Dobre pole ob. stoczoną została krwawa mordercza bitwa, w której Henryk poległ, a z nim tak wielka liczba rycerstwa, że Tatarzy, ucinając po jednem uchu, dziewięć worów napełnili. Głowę Henryka odciętą i utkwioną na dzidę pohańcy w tryumfie obnosili w około zamku lignickiego, chcąc postrachem zmusić oblężonych do otwarcia warownych bram grodu. Nie mogąc tego wymódz, spaliwszy naokoło włości, gdyż sami chrześcianie poprzednio zniszczyli ogniem miasto L. , cofnęli się do Odmuchowa. O tej krwawej walce, w której syn ś. Jadwigi poległ, wspomina Rękopis Królodworski, a August Bielowski osnuł na tej treści piękny swój poemat, p. t. Pieśń o Henryku Pobożnym. Dziś L. jest stolicą regencyi lignickiej w Szląsku pruskim i razom z przedmieściami liczy do 25000 mk. ; jest ona siedliskiem władz regencyjnych, sądu obwodowego, urzędu dominialnego i faktoryi solnej. L. posiada akademią rycerską z biblio teką i muzeami, założoną 1708 r. przez cesarza Józefa I, gimnazyum ewangelickie, szkołę rzemiosł, instytut głuchoniemych, oraz różne towarzystwa i zakłady naukowe, przemysłowe, muzyczne, dobroczynne i ogólnego pożytku. Pięć jarmarków 5 czerwca na wełnę. Z gmachów publicznych zasługują na wzmiankę zamek w znacznej części spalony 1835 r. , ratusz, teatr, poczta i stacya dr. żel, o 65 kil od Wrocławia, o 264 od Berlina 4 linie. Do innych osobliwości należy gabinet modeli przemysłu i kunsztów w komnatach zamkowych. Jedną z ważnych gałęzi utrzymania dla mieszkańców L. jest uprawa roślin warzywnych, przynosząca przeszło 100000 tal. rocznego dochodu. Fabryki cukru, tytuniu, sukna, mydła, skór, fortepianów i w. i. Oprócz wymienić nych powyżej, zaszło tu jeszcze kilka pamiętnych bitew. W r. 1634 Sasi pod generałem Arnheim pobili pod L. cesarskich pod generałem Colloredo. W r. 1740 miasto zajęte zostało przez Prusaków, a w r. 1760 Fryderyk II pobił tu Austryaków pod Londonem. Na tem samem Dobrem polu, około wsi Wahlstatt, gdzie w r. 1241 zaszła bitwa z Tatarami, sto czoną została w roku 1813 bitwa Prusaków z Francuzami, w której zwyciężył Blücher. W L. urodził się 1803 r. znakomity meteoro log H. W. Dove. Dawne księstwo lignickie obejmowało mniej więcej dzisiejsze powiaty lignicki, złotogórski i lubiński. Okrąg regen cyjny lignicki czyli łużycki, inaczej Sląsk dolny, ma 242 mil kw. rozl i około 1 miliona mk. Dzieli się na 19 powiatów lignicki, złotoryjsko hajnowski, jaworski, szunowski, bolkowicki, kamienogórski, jeleniogórski, lwow ski, bolesławski, lubański, zgorzelicki, rozbórski, wojerecki, żegański, szprotowski, kożuchowski, zielonogórski, głogowski i lubiński al. bukowski. Pod względem religii ludność dzieli się na 84, 26 proc. ewang. , 15, 57 katol, 0, 15 izr. Pod względem narodowości 95, 57 pr. Niemców a 4. 43 Serbów łużyckich w pow. wojereckim i rozbórskim. Główne rzeki Odra, Kacbacha, Bobrawa, Nissa łużycka i Czarny Halsztrow. Powiat lignicki ma 11, 25 mil kw. rozl i 73322 mk. , po większej części ewange lików. Gęsto zaludniony, powierzchnię gruntu ma płaską, glebę wyborną, produkuje dużo zboża, owoców, jarzyn i buraków cukrowych, ma słynne owczarnie, liczne trzody chlewne, fabryki sukna i cukru oraz obiecujące próby hodowli jedwabników. F. S. Lignickie jeziora w dolinie Kacbachy, znane p. n. jeziór Kunitz, Koischwitz i Jeschkendorf, mają się łączyć wzajemnie pod ziemią. Ligniszki, ob. Łaukiessa. Lignorówka, Lignerówka, os. , pow. kolski, gm. Izbica; ma 1 dm. , 19 mk. , w tem 10 ew. , 42 mr. gruntu. Mylnie Libnerowka. X. M. Lignowy, właściwie Lubnowy, niem. Liebenau, dwie miejscowości w pow. kwidzyńskim. 1. L. Nowe, niem. Neu Liebenau, włośc. wś, śród nizin praw. brzegu Wisły, przy bitym nowym trakcie kwidzyńskolignowskim, naprzeciwko Gniewu, nad Starą Nogatą. Obszaru obejmuje mr. 427, bud. 16, dm. 7, katol. 55, ewang. 17. Par. Gniew, szkoła w miejscu, poczta Gniew. 2. L. Szlach. , niem. Adel. Liebenau, włośc. wś kościelna, na wzgórzu lewego brzegu Wisły, pół mili od st. dr, żel w Peplinie, milę od Gniewu, na bitym trakcie gniewsko tczewskim, śród żyznych i bogatych Fetrów. obszaru liczy mr. 5139, bud. 119, dm. 46, katol 560, ewang. 156. Parafia i szkoła w miejscu, poczta Peplin. Luterscy oddawna włościanie tutejsi, włók około 6 15 trzymający, w pięknych nowych dworkach siedzą niby szlachta pańska. Ludek roboczy bez wyjątku polski. Opodal wsi w stronę ku Rudnu, przy bitym trakcie gniewskotczewskim, znajduje się szaniec starożytny. Leży on po nad wielkim parowem czyli wąwozem, na wzgórzach stanowiących lewe wybrzeże Wisły. Północna Lignickie Ligniszki Lignorówka Lignowy Lignowy część tego szańca zerwaną została skutkiem budowy źwirówki. Zresztą jest on dość dobrze zachowany. Wś L. na żyznej glebie położona śród bogatych Fetrów Fetry, Feteracy, zniemczona zapewne nazwa, od krzyżaków pochodzi i oznacza glebę obfitą, fetter Boden, w ziemi kiedyś wąskiej czyli gniewskiej, istniała bez zaprzeczenia długo przed przybyciem krzyżaków, ludnością polską osadzona. Nazwę tylko nieco odmienną, czysto polską miała, jak się zdaje Lubnowy al. Lubnowo, z czego krzyżacy utworzyli swoje Liebenau, a my za nimi Libnowy czyli, właściwiej wymowie polskiej, Li gnowy mówimy, pierwotnej nazwy, jak często u nas, zapomniawszy. Łatwo też być może, iż owe często w dokum. z XIII w. wspominane Lelcow, Lelicewy, przez przepisywaczów przekręcone Lubnow na Lelcow, właśnie tę naszę wś Lignowo oznacza, co się i z położeniem podług dokum. zgadza. Por. Lelkowy. R. 1230 ks. Mestwin wś L. w dok. wyraźnie tak nienazwana wraz z całą ziemią gniewską zapisał na własność oo. cystersom w Oliwie. R. 1281 ks. Mestwin II, znowu cofnąć zniewolony tę darowiznę, ustąpił ją natarczywym i przebiegłym krzyżakom, cystersów innemi posiadłościami wynagradzając. Krzyżacy za swojem przybyciem ludność polską wyrugowali z tej wsi i niemcami osadzili, jak wyraźnie przywileje ich świadczą. Pierwszy znany przywilej dla tej wsi wydał landmistrz pruski krzyżacki Helwig von Goldbach 1300 1302. R. 1340 Herman Kühdorf, komtur gniewski bo L. do komturyi gniewskiej należały, potwierdza dokumentem, jako mieszkańcy zapisali 24 mr. roli na utrzymanie kościoła tutejszego; kościół lignowski zresztą, cały murowany, budowy nader trwałej i starożytnej, bez zaprzeczenia za pomorskich książąt wzniesiony został, podobnie jak i pobliskie tczewski, gniewski, pepliński i w. i. R. 1381 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, poświadcza dokumentem jako przywilej dla wsi L. wystawił był wspomniony mistrz pruski krzyżacki Helwig von Goldbach, ale ten już znacznie jest nadpsuty, który dlatego na prośbę mieszkańców na nowo daje przepisać. Włók było wtedy 69; z tych miał sołtys 5 wolnych proboszcz 4. Nadto pobierał sołtys 3ci grosz z sądów prusacy jednak i wszyscy inni nie Niemcy, niemający mieszkań w tej wsi, wyjęci byli z pod jurisdykcyi jego i samemu zamkowi krzyżackiemu podlegli. Od innych włók dawać nam będą po 3 korce pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa, 8 skot. i po 2 kury. Także maja posiadać mieszkańcy łąkę, nazwaną Rossewese, za 2 marki rocznego czynszu, i ku użytkowi pastwisk, siana i drzewa bagno opodal wsi ich, które im jest wskazane, Czynsze z karczem i młyna, jako i co do nich należy, dla siebie zatrzymuSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 51 jemy. Za polskich czasów L. stanowiły dobra intratne ststwa gniewskiego, wraz z pobliskiem Rudnem, później i Gręblinem, tenutom osobnym zazwyczaj wydawane. R. 1565 jest tu tenuta Jerzy Konopacki, kasztelan chełmiński; o dochodach czytamy w lustracyi z tegoż r. 1565 Rudno i L. od ststwa gniewskiego dzierżawi Jerzy Konopacki, kasztelan chełmiński, za prawem dożywotniem. Czynsz dają poddani żuławski, włók 112, mr. 26, sołt. 9, karczem 4, ogrodn. 5, z których zboża, tak pszenicy, jak jęczmienia, żyta i owsa, płacą łasztów 21. Suma prowentów fl. 616 gr. 26. R. 1596 zachodzi Przerębski, tenuta lignowski. Pod względem wiary zniemczeni tutejsi włościanie, nader bogato nadani, od początku do nauki Lutra skłaniali się. Około r. 1567 kościół katolicki paraf. sobie przywłaszczyli, przy którym ministra swego trzymali przez lat niemal 40; ołtarze dwa boczne, wszystkie chorągwie i t. d. usunęli z kościoła, natomiast zeszpecili go i zbezcześcili, jak piszą wizytatorowie, malowidłami gorszącemi. Dopiero w r. 1596 gorliwy biskup kujawski Hieronim Rozrażewski napowrót oddał ten kościół katolikom. Lud polski roboczy chętnie powierzył się biskupowi, za to niemieccy gburzy okazywali się pod każdym względem twardzi i hardzi. Wizytator zauważył wprawdzie, że i oni przystąpiliby znowu do kościoła katolickiego, byleby tylko król. tenuta, naonczas Przerębski, ich pociągnął. Tymczasem kiedy biskup odjechał, śród śpiewów szyderczych na papieża i t. d. dom nowo ustanowionego proboszcza tutejszego napadli płoty poobalali, okna wybili i t. d. ; włościanin Pidger rozbestwioną hołotę uczęstował za to beczką piwa. Szkoła oddawna istniała wtedy przy kościele. Około połowy XVII w. jest tenuta dóbr lignowskich hr. Denhof, po którym syn jego Władysław Denhof dzierżawę tę przejął. R. 1659 królewicz szwedzki Adolf, brat króla Karola XII, w środku miesiąca marca nadciągnął z pod Chojnic i wojsko swoje pod Rudnem, Lignowami i Garcem rozlokował. R. 1677 król Jan III dokumentem w Warszawie na sejmie wydanym potwierdza, jako Władysław hr. Denhof, podkomorzy pomorski, pułkownik król. , kościerski i t. d. ststa, pan na L. , Rudnie i Gręblinie, uczynił w polskim języku spisaną ugodę czyli kontrakt z wymienionemi powyżej wsiami, tyczącą się praw, obowiązków i dorocznych czynszów tych wiosek. Najprzód lądy i role, jako od dawnych czasów, do dworów ich należały, i teraz należą dziedzicznie i właśnie bez wszelkich usług i szarwarków pańskich. Do młynów dla mielenia według upodobania jechać mogą, także piwo warzyć i cudze skąd chcą przywozić, według upodobania, do stołu swego mogą. Karczmarze, hakarze, ogrodnicy 15 Lignowy Ligota Ligopanie wolni, młynarz i wszystka czeladź wolna sołtysowi i wiejskiej jurysdykcyi podlegli być mają, którzy oraz czynsze zwierzchności wiej skiej oddawać powinni, salva tamen appellatione we wszystkich sprawach tanquam ad dominum directum superiorem, coby nad 20 zł. było. Każdemu obywatelowi wolno być ma własność swą zaprzedać, przearendować albo na wyderek zafantować, jako to od dawnych czasów zwyczajem bywało. Co się jednak wszyst ko za wiadomością i dozwoleniem zwierzchno ści wyższej stać ma. Przytem żaden dwór gospodarzem nowym obsadzonym być nie ma, oprócz tym, któryby się zwierzchności upodo bał. Sołtys z sądów swoich otrzyma trzeci grosz, resztę nam zwróci i sprawę zda, jako i doroczne czynsze odda. Z powoda że grunta wielkim ciężarom podległe są przy tamach król, pozostawiamy ich przy częściowej sumie czynszów, jaką dotąd opłacali, t. j. złp. 5500, każdy złoty po 30 gr. licząc. A że też poddani j blisko 100 lat liberum exercitium relig. august. confess. zażywają, tylko prrywileje czasu wo jen szwedzkich utracili, przy temże liberum exercitium ich zostawiamy i o nowego przy wileju wygotowanie postaramy się R. 1686 jest jeszcze tenutą tenże Wład. Denhof. Z ksiąg kościelnych dowiadujemy się, jako luteranie podówczas wolność chrztów swoich i innych obrządków pewną ilością owsa, który brał prob. lignowski, opłacali. R. 1736 Adam Kos, urodzony z matki heretyckiej, który zawierał aż trzy małżeństwa, jedno nawet tajemnie, z kilku żołnierzy na niego napadających zabił jednego, został od wszystkich tych przeszkód przez papieża Klemensa XII zwolniony, poczem na kapłana wyświęcony proboszczem lignowskim, następnie liwońskim i kujawskim kanonikiem mianowany. R. 1789 ks. Adam Czartoryski, tenuta lignowski. Par. lignowska w dek. gniewskim liczy dusz 1749. Kościół tyt. ś. Marcina i ś. Małgorzaty, patron. rządo wego, O fundacyi i konsekracyi niewiadomo. Szpitalu przy nim nie ma, bractwo różańcowe istnieje od r. 1731 i bractwo trzeźwości od r. 1854. Wsie parafialne L. , młyn lignowski. Szprudowo, Kursztyn, Cierpice, Janiszewo, Sztokmil, Nowe Janiszewo, Pomyje. Szkoły katol w L. dzieci katol. 78 naucz. zarazem organistą i w Pomyjach 42; 52 dz. katol odwiedza szkołę ew. w Szprudowie, 54 w Kursztynie, 31 w Kulicach jest katol. szkoła. Dawniej istniał kościół paraf. w Janiszewie, filialny w Szprudowie i publ. kaplica w Kursztynie. Ob. Documenta varia str. 65 i 93, ręk. w arch. w Peplinie. Kś. F. Lignowy, pow. suski, ob. Lubnowy. Ligocka zmyślona, folw, pow. ostrzeszoski, 2 dm. , 26 mk. ; należy do dom. Ligoty. Ligojnie 1. wś rząd. , nad jez. Ligojną, pow. trocki, 1 okr. adm. , 12 w. od Trok, 2 dm. , 12 mk. katol. 2. L. , wś rząd. tamże, 18 dm. , 175 mk. katol. 1866. Por. Gudełki Ligoławka, zaśc. szlach. , pow. święciański, 2 okr. adm, , o 53 w. od Swięcian, 3 dm. , 25 mk. katol. 1866. Ligopanie, jez. między rz. Omulew a jeziorem Ruskiem. Ligocka Kuźnica, niem. EllgutherHammer al. Karstenhütte, huta do Ligoty Górnej, pow. rybnicki, 23 bud. , 33 rodzin, 168 mk. Ligota, por. Lgota i Wola. Ligota 1. wś, pow. sieradzki, gm. Maja czewice, par. Burzenin Łaski, Lib. ben. I, 426; odl 12 w. od Sieradza. Ma 293 mk. , w tem 5 izr. ; rozl. mr. 970 dwór 420 mr. roli or. , 98 mr. łąk; włościanie 400 mr. roli or. , 52 mr. łąk. L. należała niegdyś do Porajów Pstrokońskich, potem do hr. Schliebenów, Grudzieckich, Dąmbskich, Wierzchlejskich, Siemianow skich, Zachorskich, Mazurowskich, Nowickich, Piaszczyńskich, dziś Garszyńskiego. 2. L. , por. Lgota. J. K. Ligota, niem. Ellgut, wś, pow. ostrzeszowski, 34 dm. , 244 mk. , 42 ew. , 202 katol, 79 analf. 2. L. , domin. tamże, 2838 mr. rozl, 3 miejsc 1 L. ; 2 Blewąska, karczma; 3 Zmy ślona Ligocka, folw. ; 12 dm, , 162 mk. , 21 ew. , 141 katol, 68 analf. St. poczt. Kobyla góra o 3 kil; st. kol żel. Ostrzeszów o 11 kil. 3. L. , folw. , pow. krotoszyński, 1 dm. , 46 mk. ; należy do księstwa krotoszyńskiego Łaski, Lib. ben. II, 20. M. St. Ligota, niem. Ellguth, na Szląsku Pruskim 1. L. , folw. do Żywocic, pow. opolski. 2. L. proszkowska, niem. ProskauE. , wś, pow. opolski, par. Proszków, o 2. 25 mil od Opola; 163 bud. , 101 dm. , 760 mk, 61 osad, 1683 mr, ziemi, kościół fil już 1582 istniał i szkoła. Do gminy L. należą pustki Hellerfleiss z r. 1794, 13 mr. ziemi, i Smolnik z 1672, osad 13, mr. ziemi 112. 3. L. Turawska, niem. E. Turawa, wś, pow. opolski, par. Kotarz, o 25 kil od Opola, śród lasów; 85 bud. , 104 dm. , 838 mk. , 74 osad, 1619 mr. ziemi, kościół fil dla 2200 dusz. 4. L. Brynicka, wś kol. do wsi L. Wołczyńska, pow. kluczborski. 5. L. Dolna, niem. NiederE. , wś, pow. kluczborski, par. Kluczborek, na praw. brzegu Stobrawy, przy szosie Kluczborka do Oleśnicy; 41 bud. , 54 dm. , 411 mk. , 44 osad, 700 mr. ziemi, szkoła ewang. , cmentarz i kaplica pogrzebowa. 6. L. Górna, niem. OberE. , wś, pow. kluczborski, par. Kluczborek, o 3 kil od Kluczborka, nad Stobrawą; 54 bud. , 53 dm. , 389 mk. , 54 osad, 700 mr. ziemi, szkoła ewang. , cmentarz i kaplica pogrzebowa. 7. L. Wołczyńska, niem. KonstadtE. , 1406 Elgot, wś i dobra, pow. kluczborski, o ćwierć mili od Wołczy63 bud. , 64 dm. , 506 mk. Wś ma 49 na Lignowy Ligojnie Ligocka Ligoławka osad, 1132 mr. ziemi nad Brynicą, młyn, browar, szkołę ewang. Dobra, do 1792 własność Posadowskich, potem rozdrobnione i częściowo mieszczanom wołczyńskim sprzedane, mają dziś tylko 260 mr. ziemi. Do gminy L. należą kol L. Brynicka, kolonia Wołczyńska i folw. Heinrichsfeld 320 mr. roli. 8. L. Zamecka, Zamkowa, niem. SchlossE. , wś, pow. kluczborski, par. Kluczborek, o ćwierć mili od Kluczborka; 50 bud. , 28 dm. , 259 mk. , 21 osad, 360 mr. ziemi, młyn nad Stobrawą. 9. L. , niem. ElgotZabrze, wś, pow. toszeckogliwicki, par. Gliwice; 40 bud. , 51 dm. , 492 mk. , 1472 mr. ziemi, 52 osad. 10. L. , niem. E. von Groeling, wś i dobra, pow. toszeckogliwicki, par. Laband, o milę od Gliwic, nad strugą do Kłodnicy płynącą; 60 bud. , 39 dm. , 397 mk. Wś ma 28 osad, młyn, 234 mr. ziemi. Dobra z folw. Niederhof 1440 mr. ziemi, stawy rybne, młyn. Według Knie go należą do gminy Ligoty gorzelnia Kradziejów i młyn Goralowy. 11. L. , niem. TostElgot, wś i folw. , pow. toszeckogliwicki, par. Plusznica, o pół mili od Toszka; 28 bud. , 41 dm. , 259 mk. Wś ma 32 osad, 445 mr. ziemi, wysoki piec i młyn wodny. Kościół filialny z XVII w. 12. L. , folw. do wsi Sobiszowice, pow. toszeckogli wicki. 13. L. Sternalicka, niem. F. Sternalitz, wś i dobra, pow. olesiński, par. Sternalice, o milę od Gorzowa; 62 bud. , 50 dm. , 361 mk. , 1693 mr. ziemi, 42 osad, szkoła. 14. L. , dziś wolne wójtostwo Leźnica ob. , pow. wiolko strzelecki. 15. L. , niem. E. Tschammer, wś, pow. wielkostrzelecki, par. Izbicko, o 10 kil. od W. Strzelc ku Opolu; 23 bud. , 54 dm. , 516 mk. , 49 osad, 1184 mr. ziemi, szkoła. 16. L. Dolna, niem. NiederE. , wś i dobra, pow. wielkostrzelecki, par. Wysoka, przy drodze z W. Strzelc do Gogolina; 20 bud. , 18 dm. , 129 mk. Wś ma 13 osad, 160 mr. ziemi a dobra 820 mr. ziemi, dopiero po 7letniej wojnie wykarczowanej. Do gminy L. należy kol Maehr. E. czyli Ligotka al. L. Morawska 7 os. , 76 mr. ziemi, 53 mk. . 17. L. Górna, niem. OberE. , wś, pow. wielkostrzelecki, par. Wysoka, o 1, 18 mil od Leźnicy; 19 bud. , 23 dm. , 156 mk. , 19 osad, 300 mr. roli. 18. L. Morawska, ob. L. Dolna, pow. wlelkostrzelecki. 19. Ł. pod Dobrodniem, 1304 r. Lgotha, wś, pow. lubliniecki, o 3 mile na zach. od Lublińca, par. Dobrydzień; 81 bud. , 66 dm. , 621 mk. , 50 osad, 1459 mr. ziemi, młyn, szkoła. Do L. według Knie należał folw. Blachów i pustkowie Konieczne al Pach. Por. Dobrydzień, 20. L. pod Woźnikami, al Woźnicka, niem. E. Woischnikk, wś, pow. lubliniecki, par. Lubszo, o pół mili od Woźnik; 109 bud. , 105 dm. , 819 mk. , 103 osad, 3086 mr. ziemi, szkoła. Do L. należą według Knie folw. Friedrichshof, kol. Pakuły i Skrzeszówka Skrzyźówka, pustkowia Góral i Schwernol. 21. L. , wś i dobra, pow. pszczyński, par. Mikołów, o pół mili od Katowic; 87 bud, , 59 dm s 566 mk. Wś ma 31 osad, 618 mr. ziemia piece do wypalania wapna, młyn parowy. Do dominium należy tu znaczna huta żelazna zwana Idahütte z r. 1827, z przystankiem dr. żel. Wilhelma. 22. L. , al. L. Górna, wś, pow. rybnicki, par. Boguszowice, o pół mili od Rybnika ku Żórawiowi; 58 bud. , 108 dm. , 887 mk. , 1174 mr. ziemi, 69 osad, młyn amerykański. Do L. należy folw. L. 437 mr. ziemi i kol Ligocka Kuźnica ob. . Por. Karstenhütte. 23, L. , niem. HerzoglichEllguth, wś, pow. raciborski, par. Lubowice, dawna własność klasztoru raciborskiego ś. Ducha, od 1811 książęca; 33 bud. , 24 dm. , 141 mk. , 15 osad, 677 mr. ziemi. 24. L, niem. Ellgoth, kol. do Bluszczowy, pow. raciborski. 25. L. , Ligotka, niem. EllgothHultschin, wś, pow. raciborski, par. Hulczyn, nad Odrą; 37 bud. , 59 dm. , 410 mk. , 46 osad, 597 mr. ziemi, częścią już za Odrą, w Austryi. 26. L. Tworkowska, niem. EllgothTworkau, wś i dobra, pow. raciborski, par Tworkowo, na praw. brzegu Odry, do 1554 r. własność Pawłowskich; 19 bud. , 29 dm. , 196 mk. Wś ma 26 osad, 210 mr. ziemi a dobra 385 mr. Do L. należy, według Knie, osada Ruttken. Porównaj też pod 33, poniżej, 27. L. Mała, niem. KleinE. , 1531 parva Elgota, wś i dobra, pow. kozielski, par. Polska Cerkiew, o 2 milę na płd. zach. od Koźla; 76 bud. , 41 dm. , 282 mk. Wś ma 31 osad, 482 mr. ziemi, a dobra 717 mr. ziemi i gorzelnię. 28. L. Wielka, niem. GrossE. , 1532 Ellgott, wś i dobra, pow. kozielski, par. Kościęcin, nad rz. Dwornicą, dopływem Straduny, o 12 kil. na płd. zach. od Koźla; 16 bud. , 34 dm. , 320 mk. Wś z kol. L. ma 28 osad, 272 mr. ziemi, szkołę; dobra 1464 mr. ziemi. 29. L. , niem. Ellguth, 1370 r. Elgotha, wś, pow. grotkowski, zwana też L. Królewska, o 5 kil na płn. zach. od Odmachowa po drodze do Paczkowa; 102 bud. , 103 dm. , 664 mk. , 3343 mr. ziemi, 105 osad, młyn wodny, kościół fil do par. Odmachów. R. 1741 pierwsza zwycięska ze strony pruskiej potyczka; na jej pamiątkę wzniesiony monument marmurowy z napisem, że tu się zaczęła sława oręża Fryderyka W. 30. L. , niem. E. Heinrich, wś i dobra, pow. niemodliński, do 1840 zwana L. Ścinawska, E. Steinau, przy drodze z Fyrlądu do Ścinawy; 3 bud. , 7 dm. , 32 mk. Wś ma 3 os. , 9 mr. , a folw. 387 mr. ziemi. 31. L. Fyrlądzka, niem. F. Friedland, wś i dobra, pow. niemodliński, o 15 kil na płd. od Niemodlina; 101 bud. , 59 dm. , 423 mk. Wś ma 44 osad, 702 mr. ziemi, młyn, szkołę; dobra 2916 mr. ziemi. 32. L. , niem. E. Grüben, folw. dóbr Grüben w pow. niemodlińskim. 33. L. Tylowicka, niem. F. Ligota Ligotta Ligota Ligota Ligotka Ligówko Ligowszczyzna Tillowitz, wś i dobra, pow. niemodliński, nad rz. Steina, par. Tylowice, przy szosie z Fyrlądu do Niemodlina; 35 bud. , 66 dm. , 537 mk. Wś ma wraz z kol Rutka 42 osad, 677 mr. ziemi; dobra 9913 mr. ziemi, głównie lasu. 34. L. Ścinawska, ob. L. , niem. E. Heinrich. 35. L. , 1531 r. Elgota, 1534 Lhotta, wś, pow. prądnicki, par. L. , o pół mili od Białej Zülz; 56 bud. , 84 dm. , 511 mk. , 73 osad, 1898 mr. ziei kościół katol. Par. L. dek. bielskiego mi 1869 r. miała 1920 katol. , 19 ewang, 36. L. , 1353 r. Rychwinsdorff i Reicheuinsdorff, wś, pow. namysłowski, par. Namysłów. W XIV w. wspomina tu Stenzel młyn p. n. Lomol. 37. L. Dziesławska, niem. EllguthDistelwitz, wś, pow. sycowski, par. Dziesławice. 38. L. Rypińska, niem, E. Ryppin, wś, pow. sycowski, par. Syców. Należą do niej folw. Fo lusz i młyn Osowiec. 39. LWielka, niem. GrossE. , 1427 Elgotha, wś, pow. oleśnicki, par. Oleśnica. 40. L. Nowa, niem. NeuE. , wś, pow. oleśnicki, par. Sadewitz. Wapieniołomy. 41. L. Polska, niem. Polnisch E. , wś, pow. oleśnicki, par. Schollendorf. Należą do niej folw. Hejdany, oraz kol. Dzieliniec i Lor ke. 42. L. Książęca, niem. FürstlichE. , wś, pow. oleśnicki, par. Miękinów, ma kościół pa raf. ewang. 43. L. Mała, 1435 r. CleynEl gott, wś, pow. oleśnicki, par. Oleśnica, ma ko ściół paraf. ewang. , który już 1595 miał tu istnieć. 44. L. , niem. KlochE. al. CanitzE. al. MasselischE. , wś, pow. trzebnicki, par. Zirkwitz. 45. L. , niem. SchmarkerE. , wś, pow. trzebnicki, par. Heinzendorf. Do L. należy folw. Schmarker. 46. L. Piękna, niem. SchoenF. , wś, pow. trzebnicki, par. Kopska wieś. 47. L. , r. 1330 Elgot, 1361 Elgoth, wś, pow. no wotarski na Szląsku, par. Schoeneiche. 48. L. Mała, 1266 r. Elegot. wś, pow. niemczyński, par. Niemczyn. 49. L. Dolna i Górna, dwie wsie, pow. górski, par. Tschirnau, 50. L. Wielka, 1371 Elgot, wś, pow. rychbachowski, par. Girlachsdorf. F. S. Ligota na Szląsku austryackim. 1. L. , al. Ligotka, inaczej L. Kameralna, niem. CameralEllgoth, wś, pow. cieszyński, na płd. od Cieszyna o 1. 5 mili; droga bita i wygodna prowadzi przez malowniczą górską okolicę Hnojnika i Ropicy; miejscowość wzniesiona o 450 m. nad powierzchnię morza, ma z Jednej strony górę Godulę, z drugiej Kiczerę i Gronkę, tudzież mnóstwo strumieni, źródeł, ocienionych świerkowym i bukowym lasem. Wś ma 164 dm. i 1164 dusz ludności polskiej, przeważnie ewangielickiej, kościół z wieżą i zegarem, szkołę z dwoma nauczycielami, parę zajazdów, rzeźnie, sklepy wiktuałów, 2 piekarzy i zakład hydropatyczny aa nowo i wzorowo urządzony, w którym ordynuje dr. Jan Ziembiński Krakowa. Powietrze tutejsze przy żętycy i wyśmienitym nabiale zbawiennie działa aa cho rych. Kś. Jerzy Heczko, pastor tutejssy pierwszy, na mocy postanowienia rady para fialnej, wprowadził do tutejszego kościoła pa rafialnego jez. polski zamiast czeskiego. L ma par. ewang. , szkołę lud. , posterunek żand. i st. pocztową. Par. ew. od r. 1782 tu istnieje i ma 1143 ew. , t. j. w L. 883 a w filii Stare Hamry 260. Katoliccy mieszkańcy L. należą do par. w Hnojniku. Gmina L. ma 3454 mr. rozl. 2 L. , L. allodialna, niem. Allodialgut Ellgoth, wś, pow. cieszyński, w gminie Kocobędz, w par. katol. Cieszyn; rozl. morg, 393, ludn. 266. 3. L. , niem. Ellgoth, wś, pow. biel ski, rozl. mr. 4200, ludn. 1651. Ma kościół paraf, katol, szkołę ludową. Należy do par. ewang. Miedzierzyce. Par. L. dek. bialskiego ma 1328 katol, 138 ewang. i 14 izr. 4. L. Dolna, niem. UnterR. , wś, pow. frydecki, 657 mr. rozl, 436 mk. , par. katol. Dobra; ma szko łę ludową. 5. L. Górna, niem. OberE. al Koschly, wś tamże, 1995 mr. rozl, 1304 mk. , par. katol Dobra i Morawka; ma szkołę ludo wą i posterunek żandarmeryi. 6. L. Górna, niem. OberE. al E. bei Koenigsberg, L. pod Klinkowicami, wś, pow. opawski, ma 276 mk. , szkołę ludową. 7. L. Mała, niem. KleinE. , wś tamże, 455 mk. 8. L. , Lhota, wś tamże, 170 mk. F. S. Ligotka, por. Ligota, Lgota i t. p. Ligotta, tak piszą zwykle Ligotę, pow. ostrzeszowski i krotoszyński. Ligówko, wś, pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Ligowo, odl o 22 w. od Lipna, ma 20 dm. , 187 mk. , 640 mr. gruntu. W 1827 r. 20 dm. , 146 mk. Drobna szlachta. R. 1789 było tu 10 części szlacheckich, na których wysiewano 90 korcy żyta. Ligowo, wś i folw. , pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Ligowo; odl 22 w. od Lipna. Po siada kościół par. drewniany, szkołę początko wą i karczmę. W 1827 r. było tu 21 dm. , 168 mk. ; obecnie wś ma 15 dm. , 232 mk, , 157 mr. ; folw. zaś 5 dm. , 11 mk, 600 mr. 180 ornej roli; os. prob. 3 dm. , 17 mk. , 6 mr. By ła tu dawniej gorzelnia. Kościół w Sudragach stanowi filią L. Wś ta zostawała długo w rę ku rodziny Zielińskich Gawarecki, Ziemia Dobrzyń. , str. 90. Par. L. , dek. lipnowski, daw. dobrzyński, 8530 dusz. R. 1789 aa czę ści Anton, Rzeszotarskiego wysiewano 16 kor cy żyta, 3 k. pszen. ; aa części Józefa Strusia 9 k. żyta, a aa probostwie 4 k. żyta. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. z wsią L. i Ada mowo rozległy mr. 724, grunta orne i ogr. mr. 140, łąk mr. 10, pastw. mr. 50, lasu mr. 450, nieuż, i place mr. 50. Wś L, osad 20, z grun. mr. 45; wś Adamowo osad 12, z grun. mr. 25. Br. Ch. Ligowszczyzna, ob. Wiazyń. Ligucie Likajcie Likańce Likawka Ligucie Ligudy Ligucie, dwór, pow. rossieński, par. szwekszniańska. Własność hr. Platera. Ligudy, wś, pow. szawelski, gm. gruździewska, przy trakcie z Głużdż do Szawel; 47 osad, 255 dzies. ziemi, wiatrak. J. G. Liguma, rz. w pow. , nowoaleksandrowskim gub. kow. , ma źródło w jez. Szapełki, wpada do Antokrewna. Ligumy, Mko i dobra, pow. szawelski, 3 okr. polic, gm. i par. L. , o mil 3 od Szawel a 4 od Janiszek, nad rz. Kroją. Mko ma 32 osad, 280 dzies. ziemi; przyległa wś Poligumy 6 os. , 88 dzies. ziemi. Dobra L. mają 50 włók ziemi. August II nadał je geometrze Czapskiemu za ogólny pomiar dóbr stołowych. Następnie dziedzictwo Bouffałów i Rymkiewiczów, a po 1863 nabyte z obowiązkowej sprzedaży przez Juliusza Rennenkampfa. Feliks Rymkiewicz założył tu był pierwszy w powiecie browar bawarski przed uwłaszczeniem włościan rządowem, uwłaszczał ich dobrowolnie. Na rzeczce Kroi jest tu młyn. Paraf. kościół katol. św. Trójcy, 1426 wzniesiony z drzewa przez Lucyana Wiekowicza a 1793 przebudowany przez ks. Wolfa. Parafia katol, dekanatu szadowskiego dusz 4907. Filia w Staczunach. Kaplice w Staczunach, Serejkach i L. na cmentarzu paraf. J. Godl. Liguna. os. młyn. , pow. częstochowski, gm. Opatów. Należy do dóbr Iwanowice, ob. t. III, 318. Liguniówka, potok, ob. Rudno. Liguny, folw, , pow. nowoaleksandrowski, był własnością Aleksandrowiczów, dziś Jerzego Mejera, 784 dz. ziemi; ma kaplicę par. sołockiej, leży niedaleko Dakszt. Ligusze, wś rząd. , pow. święciański, 1 okr. polic, mk. katol. 33, dm. 3 1866. Ligutten niem. , dobra w Kurlandyi, pow. grobiński, par. Durben. Lihbi, ob. Liwowie, Lihositowa, ob. Jabłonka. Lijewo, folw. , pow. włocławski, gm. Śmiłowice, par. Kruszyn. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 505. Według Tow. Kred. Ziemsk. folw. L. , od Kowala w. 4, rozległy mr. 125, grunta orne i ogr. mr. 113, łąk mr, 3, pastw. mr. 2, nieuż. i place mr. 7, bud, mur. 3, z drzewa 1; płodozmian 8polowy, pokłady torfu. Br. Ch. Lik, Lyk, Łyk, Ełk ob. , rz. i miasto. Likajcie, wś, pow. szawelski, gm. janiska, 20 osad, 144 dzies. wybornej ziemi. J. G. Likańce, folw. pryw. , pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o 54 w, , od Ejszyszek 19, mk. 13 katol. 1866. Likawka, także Likanka, Lykawa, wioska słowacka, w hr. liptowskiem Węgry, w dorzeczu Wagu, w dystrykcie niżnioliptowskim, w pow. różeńskim, u południowozaohodnich stóp Małego Chocza, szczytu zachodnich kończyn Tatr, nad potokiem Dubową, przy drodze z Rożenia Rozembergu do Kubina Dolnego, tuż na północ od doliny Wagu i miasta Rożenia. Par. łać. w Rożeniu. Liczba dusz rzym. katol. 1739, nieun. 183, żydów 2, razem 1924. Szem. dyec. spiskiej 1878. Według obliczenia z r. 1880 30 grud. liczba dm. 160, mk. 1637; obszar zaś wynosi 3010 sążni kw. ; kat. mieszkańcy mówią przeważnie po słowacku. Należy do sądu powiat. i urzędu podatkowego w Rożeniu. St. p. w Rożeniu. Na obszarze tej wsi. na północ od niej, nad wschodnim brzegiem potoku Dubowy, na południowo zachodniej odnodze skalnej Małego Chocza, wznoszą się zwaliska niegdyś słynnego i warownego zamku Likawą zwanego, a przez Rakoczanów na początku XVIIl wieku 1707 r. do szczętu zburzonego. Założyć go miał Maciej Korwin, według innych prawdopodobniej na początku XIV wieku założył go za czasów Karola I hr. Donch, jeden z przybyszów włoskich i ulubieńców królewskich. Zamek ten pozostawał w rękach rodziny Donchów od r. 1325 1402. Elżbieta, wdowa po Albrechcie I, cesarzu niemieckim, królu czeskim i węgierskim 1437 1439, osiadła po śmierci swego męża w zamku trenczyńskim. Nie chcąc uznać władzy Władysława Warneńczyka 1440 1444, którego Węgrzy na pana swego obrali, gdyż uważała za prawnego następcę tronu węgiers. Władysława Pogrobowca, którego po śmierci Albrechta na świat wydała, wezwała, w celu poparcia praw swojego syna do tronu węgierskiego, znanego z bitew czeskiego wojownika Iskrę Giskrę z Brandysu i jemu trenczyński zamek, wraz z całą doliną Wagu, więc i zamek Likawę, wydała. R. 1442 umarła Elżbieta, Iskra uznał Władysława Warneńczyka za swego monarchę, lecz górne Węgry zatrzymał w swojem posiadaniu przez cały czas panowania nietylko Warneńczyka, ale i Władysławą Pogrobowca 1445 1457. Dopiero syn sławnego Hunyadego, wybrany królem węgierskim Maciej Korwin 1458 1490, zmusił Iskrę do ustąpienia z zajętych przez siebie ziem, jako też z zamku Likawy. Tak posiadł r. 1462 zamek Maciej Korwin. Tenże go zrestaurował, wzmocnił i należycie obwarował. Po śmierci jego zdzierżył go syn jego Jan Korwin. Herby Węgier, Czech, Dalmacyi i Wołoszczyzny nad zachodnią bramą świadczą o dzierżeniu tego zamku przez Korwinów. Nad zewnątrzną bramą miał być rok 1435. Od Ferdynanda I otrzymał zamek Ludwik Pekry z Petrowny, żupan liptowski r. 1531. Tenże powiększył go i przyozdobił r. 1534. Nad wewnętrzną bramą czytamy napis Arma Magnifici Dni Ludovici Pekry de Petrovna, supremi capitanei regiae Martis. Arma illustris Dominae Sophiae. Ducis Massoviae. Lijewo Ligumy Liguna Liguniówka Liguny Ligusze Ligutten Lihbi Lihositowa Liguma Lik Likiszki Likoppen Likowitz Liksna Liksudy Likśnienka Likiec Likszele Likszny Likowice Russiae. Po obu bokach rok MDXXXIV. Poniżej zaś; Nisi Dominus custodiverit civitatem, in vanum laborat, qui custodit eam. Tenże nie doczekawszy się potomstwa z mał żonki swojej Zofii, księżniczki mazowieckiej, zmarł bezdzietnie; król oddał więc zamek Ja nowi Krusith owi Kruzic z Lepogławy. Wdowa po nim Katarzyna Palffy poszła za późniejszego palatyna Stefana Illeshazy ego 1588, który posiadłości do zamku należąca od Rudolfa II kupił koło r. 1588. Tenże dzierżył zamek do r. 1609, w którym umarł. Po nim r. 1609 1 wrześ. objął zamek Kaspar Illeshazy, z pomiędzy krewnych przoz bez dzietnego Stefana Illeshazy ego za syna przy swojony. On wzniósł wieżę i bramę wscho dnią, jak świadczy napis, Illustrissimus Comes Caspar Illeehazy, perpetuus a Trenchin, eiusdemque ot Liptoviensis hacreditarius comes ac Arvensis comitatuum supremus comes, s. c. reg. maiestatis consiliarius. Dum fuveret Suecus Moravorum tecta petendo, et Silesiacos rumperet ense focos hanc ego suspendi tabulatam pondere portam, ut sit aperta bonis, non pateatque malis. Magne Deus, serves haec propugnacula tanquam, perpetuae gratum posteritatis opus, Anno 1642. R. 1645 umarł Kasper Illeshazy. Po nim nastąpili jego sy nowie Jerzy i Gabryel. Gabryel sprzedał za mek i dobra doń należące Stefanowi Tökölyi e mu, który zamek upiększył i obronniejszym uczynił. Źródło w południowej stronie zamku położone zasklepił murem, 2 sążnie grubym i na nim wzniósł basztę. Dzieło to 70000 złr. kosztować miało. Do źródła prowadziło 30 schodów z piwnicy. Podanie jest, że wapno zarabiano winem i jajami z całej Orawy i Lip towa skupionemi. Syn Stefana Emeryk utra cił r. 1707 zamek, który przeszedł na własność rządu. Tegoż samego roku odebrał go cesar skim Franciszek Rakoczy II, po dłuższem oblężeniu. Do Likawy należały Łuczki, Liskowa. św. Marcin, Likawka, Czernowa, Gombasz, Rewuca niżnia, Łużna, Osada, Wilkolińce Spelunca luporum, Biały Potok, część Ludrowy, Sossów Szuszów, Hrubotowa, Riber pole, Selnica miasto i część Sokolców Szokolcs. Br. G. Likiec, Likieć, wś, folw. i rumunki, nad rz, Gozdownicą i jez. Likiec, pow. rypiński, gm. Rogowo, par. Gójsk, odl. 21 w. od Rypina. W 1827 r. było tu 18 dm. , 327 mk. ; obecnie w ogóle 42 dm. , 430 mk. Dobra L. mają młyn wodny, wiatrak i 686 mr. Rumunki kol L. nad jez. i n. mają 19 os. , 21 dm. , 138 mk. , 757 mr. 630 ornej roli. Wś włośc. L. wraz ze wsią Turka ma 11 dm. , 32 os. , 208 mk. i 381 mr. z tych 225 mr. do folw. Turka. Według Tow. Kred. Ziem. folw. L. rozległy mr. 495 grunta orne i ogr. mr. 232, łąk mr. 78, pastw. mr. 16, lasu mr. 148, nieuż. i place mr. 21, bud. mur. 1, z drzewa 6, pokłady torfu. Wś L. os. 57, z grun. mr. 860. Folw. L. Nowi ny rozległy mr. 616 grunta orne i ogr. mr. 285, łąk mr. 14, wody mr. 98, lasu mr. 130, zarośli mr. 80, nieuż. i place mr. 9, bud. z drze wa 4; wody stanowią jezioro. A. fal. Likiec, jez. w pow. rypińskim, leży na prawo od drogi z Sierpca do Chrostkowa, na płn. wsch. od folw. LikiecNowiny. Rozległe 100 mr. , głębokie 8 do 10 st. Brzegi lesiste, wyniosłe 422 stóp npm. ,; nad jeziorem mieszczą się od wsch. kolonie rumunki likieckie. Likiszki Małe, wś i L. Wielkie, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Olita, odl 51 w. od Kalwaryi. W 1827 r. L. Małe wś rząd. , miały 31 dm. , 215 mk. ; obecnie 50 dm. i 392 mk. L. Wielkie mają teraz 51 dm. , 320 mk. Likiszki, wś gm. Butrymańce, pow. trocki, 4 okr. adm. , 48 w. od Trok, 5 dm. , 42 mk. , z tego 41 katol, 1 prawosł. 1866. Likoppen niem. , folw. dóbr Essern w Kurlandyi, pow. goldyngeński, par. Frauenburg. Likowice, wś w pow. nowogródzkim, o wiorst 2 na południe od miasteczka Turca po łożona, ma osad 31, miejscowość bezleśna, okr. polic. mirski, A. Jelski. Likowitz niem. , według Knie folw do Brzezinki, pow. toszeckogliwicki. Liksna, Lixna, po łotew. Lejksna, wś w pow. dyneburskim, przy zbiegu Likilnianki z Dźwiną, własność Zybergów wraz z okolicznemi wsiami Kirup, Nidzgal, Owsiejowo. Kościół w L. pod wezw. Jezusa, Maryi i Józefa oraz piękny pałac 1861 zgorzały zbudował 1798 r. Józef Zyberg. W dokumentach krzyżackich L. zowie się Lixten. Par. L. katol dek. dolnodyneburskiego dusz 7423. Kaplica w Patmalu. Jest w L. fabryka terpentyny i piękna pasieka; st. dr. żel ryskodyneburskiej, o 14 w. od Dyneburga a 16 od Niegalu. W XIV w. przebywali tu komturowie dyneburscy, o działaniach i sprawach litewskich donosząc swoim mistrzom. W r. 1626, podczas wojny o Inflanty ze Szwecyą, pobity został Horn pod L. przez Aleksandra Gąsiewskiego, wojewodę smoleńskiego. Por. Iłłukszta i Kolup. Likśnienka, Liksna, rzeczka mała ale spławna, dopływ Dźwiny z prawej strony, wypływa z jez. Strop a uchodzi do Dźwiny między Dyneburgiem i Liksną. Liksudy, wś, pow. telszewski, okr. polic. szkudzki, o 41 w. od Telsz, 18 dm. , 186 mk. , młyn wodny 1859. Likszny, niem. Luxainen, dobra, pow. morąski, st p. Zalewo; leżą nad jez. Jezierzyce. Likszele, dobra, pow. szawelski, par. szawkiańska, o milę od Szawkian ku Krożom, nad Wentą, rozl włók 70. Niegdyś własność Jucewiczów, potem Bohuszów, którzy około 1850 Likiec Lilienthal Lilienhecke Liliendorf Lilienhain Lilejkiany Lilejki Likucie Lilańce Likusy Likucie r. sprzedali je, zostawiwszy sobie tylko folw. Poszwagry. Do L. należy kilka innych fol warków; jeden większy Leonówka z 2piętro wą stajnią. Ziemia wyborna, łąki nadrzeczne, las sosnowy. Dziedzic L. major Aleksander Korybut Daszkiewicz ulepszył wiele uprawę roli. Por. Kurtowiany. J. Godl. Likucie, folw. , pow. szawelski, par. szawkiańskiej, 8 włók ziemi; należy do Władysła wa Jankiewicza. J. G. Likusy 1. Lykusen al. Likssen, wieś na Warmii dok. Lyckusen, Lykkosen, pow. ol sztyński, st. poczt. Olsztyn. L. należały da wniej do kapituły warmińskiej. Ciekawy jest przywilej erekcyjny tej wsi; pokazuj bowiem, że często nowe osady brały nazwę od założy cieli. 1 marca 1356 r. zapisuje kapituła warm. wiernemu Likusowi 24 włók na prawie chełm. celem założenia osady, mającej się tak nazy wać jak założyciel Contulimus Meli nostro Lyckusen XX mansos et IIII mansos ad villam Jure Culmensi locandam ac eodem nomine Lykusen nominandam. Do sołectwa mają należyć 3 wolne włóki, mniejsze sądownictwo i trzecia część kar od większego sądownictwa; nadto przysługuje sołtysowi prawo rybołóstwa w jeziorze Aucul, t. j. Okole na potrzebę stoło wą. Od reszty włók będą posiadacze po 7 wol nych latach płacili pół grzywny i po 2 kary od włóki na gody. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 234. R. 1656 donosi urzędowa lustracya, że w L. było wtedy 24 wł. , między temi jedna pusta, 1 sołtys, 6 gburów, 1 karczma. Czynsz wynosił 40 kur, 20 gęsi i 10 flor. R. 1857 było tu 144 mk. 2. L. , niem. Likussen, dok. Lickkawsen, wś, pow. niborski, przy granicy pow. ostródzkiego, w tak zwanych starych, po większej części polskich luterskich Prusach, przez polskich osadników założona i trzymana. R. 1372 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, nadaje Likusowi i Kulnikowi 10 włók nad Brzezinkiem na prawie pomezańskiem. R. 1600 W. i M. Likusy mają samą ludność polską. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 339. Kś. F. i Fr. Lilańce, wś rząd. , pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 42, od Wasiliszek w. 23 1 3, dm. 12, mk. 88 katol. 1866. Lilejki 1. zaśc. nad jez. Tojła, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 14 w. od Święcian; 2 dm. , 22 mk. katol. 1866. 2. L. , wś, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 37 w. od Swięcian, 14 dm. . 73 mk. katol, 4 izr. 1866. Lilejkiany, wieś, pow. rossieński, parafia teneńska. Lilia, tak nazywają niektórzy Gilią, północną spławną odnogę rzeki Niemna przy ujściu. Dla uzupełnienia nadmieniamy tu jeszcze, że L pierwotnie nie była spławna; stąd statki daleką musiały odprawiać podróż przez Rusę i niebezpieczną zatokę Kurońską do Królewca. Ale między r. 1613 1616 przekopano od wsi Sköpen począwszy aż do wsi Lappienen kanał nowy Gilią zwany, który jest 2 1 4 mili długi. Starą zaś Gilią zatamowano groblami. Odtąd Nowa Gilia stanowi dla statków kupieckich główną drogę komunikacyjną. Niziny między Gilią a Rusą położone są wprawdzie od wylewów tych rzek zabezpieczone mocnemi groblami, stoją jednak otworem wielkim powodziom ze strony zatoki Kurońskiej. I po lewej stronie Gilii ciągną się groble 7 mil długie, nie są jednak dość wysokie, by całkiem zabezpieczyć niżej położone części owej okolicy. Przed ujściem odłącza się od Gilii jeszcze jedna odnoga pod wsią Tawellningken, która pod wsią Tawe uchodzi także do zatoki Kurońskiej. Ob, Weiss Preuss. Littauen und Masuren, II, 44. Ob. Gilia. Por. Kuronowie pruscy. Kś. F. i Fr. Liliendorf niem. , ob. Sławsk Wielki. Lilienhain niem. , leśnic. , pow. krotoszyński, 1 dom, 6 mk. , należy do dom. Pogorzeli. Lilienhecke niem. , wś włośc. , pow. złoto wski, 422 mr. ziemi, 76 bud. , 43 dm. , 58 katol. , 188 ewang. , szkoła. Parafia Sypniewo, poczta Więcbork. Ks. F. Lilienthal niem. , 1367 r. Poswetne, 1379 Poswante, 1481 Widawe al. Lilienthal, wś, pow. wrocławski, par. Protach. Lilienthal niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Lindenau. Lilikawe al. Lilikowe niem. , wś, pow. mielicki, par, Mielice. Liliopol, wś, pow. kutnowski, gm. i par. Dąbrowice, par. ewang. w Przedczu; ma dm. 7, mk. 219, gruntu mr. 221. Szkoła elementarna ewang. od 3ch lat nie ma nauczyciela z powodu szczupłego uposażenia. W 1827 r. wś rząd. ma 11 dm. , 94 mk L. powstał na gruntach należących do dóbr rządowych Kłodawa ob. . Liliowej przełęcz w Tatrach nowotarskich, łącząca Skrajną Turnię z Beskidem 1977 m. szt. gen. , a tworząca przejście z doliny Gąsie nicowych Stawów Podhale nowotarskie do doliny Cichej Podhale liptowskie. Ważną ona jest we względzie geologicznym, gdyż granit spoczywa tutaj na wapieniu, ten na granicie Skrajnej Turni. To samo widzieć można w do linie Cichej na przestrzeni milę długiej aż do góry Kondratowej czyli Czerwonego Wierchu Kondrackiego. Nazwę nosi od obficie tam ro snącego zawilca alpejskiego Anemone alpina L. . Przełęcz ta przedstawia się jako na 33 m. szeroka, bujną trawą porosła równinka. Wzniesienie 1934. 4 m. Zejszner, 1925, 9 m. Kreil, 1948. 77 m. Janota. Br. G. Liliszken niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. poczt. Aglonen. Liliszki 1. wś, pow. rossieński, par. bo Liliszki Liliszken Liliopol Lilikawe Lilki tocka. 2. L. folw. , pow. wiłkomierski, par. owancka; własność Józefa Burego. Lilki, ob. Leonpol. Lilla, folw. , pow. krotoszyński, 5 dm. , 46 mk. ; należy do dom. Baszkowa. Lillischken al. TiternJahn niem. . wś, pow. kłajpedzki, st. p. Karlsberg. Lilsupie, por. Jaswojnie. Liłowiany, wś i dwór własność Abramowicza, pow. rossieński, par. pogromoncka. Llman, ob. Limany, Limańcie, wś rząd. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 60 w. od Wilna, 14 dm. , 168 mk. katol. 1866. Limanowa do drugiej połowy XVIII w. Illmanowa, msto pow. w Galicyi, leży w małej równinie, otoczonej ze wszystkich stron górami, 405 m. npm, , nad potokiem Starą wsią, dopływem Sowliny, uchodzącej z praw. brzegu do Łososiny, o 25 kil. od N. Sącza, o 40 kil. od Bochni, o 105 od Biały. Miasto jest zabudowane w czworobok parterowemi, po większej części drewnianemi domami. Z rynku rozchodzi się kilka bardzo krótkich ulic. Domy mają starym sposobem poddasza, przez co całe połacie wydają się jakby były pod jednym dachem. Przez miasto prowadzi murowany gościniec z Bochni do Nowego Sącza i droga powiatowa do Chomranic na wschód. Miasto ma powierzchni 246 mr. i 730 sążni kwadr. , 187 dm. , w tem 3 mar. , 1408 mk. , z których 1010 wyznaje religią rzym. katol. a 398 izr. Rzemieślników 27, sklepów 31, szynków 8. Majątek gminy wynosi 4850 zł. , dochód z r. 1882 przyniósł 1240 zł. w. a. Ludność trudni się przeważnie szewstwem, szczególniej wyrobem grubego obuwia, używanego przez włościan, które spienięża na jarmarkach w miejscu i sąsiednich miasteczkach. Jest tu parafia rzym. katol. , c. k. starostwo i urzędy z niem połączone, rada powiatowa, sąd powiatowy, urząd pocztowy, stacya telegraficzna i apteka. Oprócz tych. urzędów, zajmujących murowane domy, jest jeszcze szkoła 4klasowa mieszana, wydział okręgowy towarzystwa kredytowego ziemskiego i szpital ubogich, założony przez plebana ks. Jana Duszyńskiego w r. 1834, dla zaopatrzenia 10 ubogich chrześcian, utrzymywany z dochodow pobliskiej wioski Lipowego. W najbliższej przyszłości ma być tutaj otworzona stacya kolei żel. transwersalnej na linii ŻywiecNowy Sącz. Z przeszłości L. wypada jedynie zanotować mężną i skuteczną obronę mieszczan przed napadem zapiłych i rozjuszonych tłuszcz w czasie smutnych wypadków lutowych w r. 1846. W L. odbywają się jarmarki w pierwszy dzień po Nowym roku, po święcie P. Maryi Gromnicznej, po niedzieli Laetare, po niedzieli Conductus, w dzień śś. apostołów Filipa i Jakóba, ś. Wawrzyńca, nazajutrz po ś. Michale, po Wszystkich Świętych, w dzień ś. Marcina bisk. i ś. Tomasza, t. j. 8 razy na rok. Kościół paraf. jest drewniany, niewiadomej fundacyi i założenia. Przechowają się przy nim metryki od r. 1640. Do r. 1602 zawiadywali parafią kanonicy regularni de Poenitentia, zwani w Polsce Markami, później zaś duchowieństwo świeckie. Do majątku paraf. należy rola Gorzeńskowka i wś Lipowe, zapisana przez plebana ks. Jana Duszyńskiego w 1834 r. na utrzymanie wikaryusza i domu ubogich. Na cmentarzu znajduje się drewniana kaplica, fundowana przez plebana Stefana Duszyńskiego w r. 1799, obecnie prawie zupełnie zrujnowana. Parafia należy do dyec. tarnowskiej, dek. tymbarskiego, obejmuje wsie Lipową, Starą Wieś, Mordarkę, Sowliny i Szarysz. Ludność całej parafii liczy 6987 rzym. katol. i 450 izr. Pos. wiek. Józ. i Fr. Marsów ma 14 mr. roli; mniejsza 235 roli i 64 mr. lasu. Graniczy na płn. z Sowlinami, na wsch. z Mordarką, na płd. z Starą Wsią a na zach. z Lipową. Powiat limanowski ma obszaru 9. 4434 kwadr. miriam. 16. 41 mil kwadr. i 67692 mk. z tej liczby 33050 męż. , 34642 kob. ; 65617 rzym. katol. , 6 gr. katol. , 51 ewang. , 2018 izr. ; po polsku mówi 67567, po niemiecku 116, w 97 osadach i 92 gmin. katastralnych. Obejmuje kraj pagórkowaty i górzysty, średniej urodzajności, wznoszący się ku płd. ; w dorzeczu Łososiny w części płn. i wsch. , w dorzeczu Raby w części zach. a w dorzeczu Dunajca w części płd. Na milę kwadr. wypada 4483 mk. czyli 80 na klm. kwadr. Są tutaj oprócz L. dwa miasteczka Tymbark i Mszana dolna i dwa sądy powiatowe w L. i Mszanie dolnej. Ostatni utworzony został w r. 1883. Pod względem obszaru i ludności należy ten powiat do średnich w Galicyi. Gleba jest przeważnie żytnią, w dolinach jednak rodzi się pszenica, jęczmień i rzepak. Z ogólnej liczby użytków 211561 mr. , wypada na role orne 106681 posiadł. wiek. 24345, mniej. 82336 mr. , łąki i ogrody 40524 pos. wiek. 12481, mn. 28043 mr. , pastwiska na uboczach gór, działach i w miejscach podmokłych 18316 pos. wiek. 3422, mn. 14894 mr. , lasy 46040 pos. wiek. 44694, mn. 1346 mr. Lasy w stronie płn. są przeważnie jodłowe i bukowe, w części płd. świerkowe. Ludność jest polska, należąca w części płd. do szczepu równiaków, nieróżniących się strojem ani gwarą od mazurskich włościan pow. bocheńskiego, w płn, części do szczepu górali, nieodróżniających się znowu od kliszczaków, t. j. mieszkańców pow. myślenickiego koło Lubnia, Pcimia i Mszany dolnej. W całym powiecie głównym środkiem zarobku, dostarczającym także produktów zbytu, jest uprawa roli. Szkoły 4klasowe 2, 2klas. 2, 1klas, 9. Lillischken Lilsupie Liłowiany Limańcie Limanowa Lilki Lilla Limanowce Linbudy Linarczyk Lina Lin Limża Limsza Limsee Limontyszki Limontowszczyzna Limonia Limna Limmarz Limierzysko Linienis Limbuschen Limburg Limbsee Limbasza Limbarg Liniarz Liniany Limanowce Powiat graniczy na płn. z powiatami wielic kim, bocheńskim i brzeskim, na wsch. z nowosądeckim, na płd. z nowotarskim a na zach. z myślenickim. Mac. Limanowce, folw. pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 13 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dom, 11 mk. 1866. Liniany, wyraz z języka tureckiego, znaczy tyle co wylewy morskie, odnogi. Dziś nazwą limanów oznaczają jeziora, powstałe z wylewów morskich, które oddzieliły się od morza wałami naniesionego piasku. Morze Czarne, jak wiadomo, nieustannie się zmniejsza; otóż w chwili swego cofania się zostawiało przed laty po sobie rozległe pasma wód, które przez pewien czas pozostawały jeszcze w bezpośrednim związku z właściwem morzem, ale gdy w długim szeregu lat fale morskie, wyrzucając z bezdennych otchłani masy piasku i muszli, utworzyły między niemi przegrodę stałą, przeobraziły się w obszerne jeziora. Tego rodzaju jeziór okolice Odessy na wybrzeżach morza Czarnego posiadają kilka; głównemi są jezioro Chadżybejskie, Kleinlibentalskie i Kujalnickie ob. czyli Andrzejewskie. Różnią się one jedynie koncentracyą wody, gdyż co do jakościowego składu są sobie prawie równe. Literatura dotycząca limanów odeskich jest bardzo nieliczną. Tu należą Dr. Bernard Abramson Limany odeskie, ich własności lecznicze i zastosowanie w różnych chorobach. 1850. Odessa po ross. . Prof. Hassagen Wyniki rozbiorów chemicznych wody i iłu jeziór i limanów kraju noworossyjskiego. 1852. Odessa po ross. . Dr. Moczutkowski Materyały do zbadania pod względem lekarskim limanów odeskich. 1876. Odessa po ross. . Liniarz niem, , jez. w Kurlandyi, por. t. IV, 899. Limbarg al. Limbórk, niem. Limbarg, wś serbska na dolnych Łużycach, w pow. chocie buskim. W r. 1880 mk. 300. A. J. P. Limbasza, ob. Lemsal. Limbsee niem. , ob. Limża, Limburg, Neu niem. , kol, pow. brzeski na Sląsku, par. W. Lubieś. Limbuschen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. talzeński, par. Erwalen. Linienis, staroż. nazwa Bałakławy. Limierzysko, pot. górski, wypływa w obrębie gm. Maniów, w pow. nowotarskim, na południowych stokach Gorców, ze źródeł leśnych. Wartkim pędem toczy swe wody kamienistem łożyskiem z płn. na płd. a opłynąwszy wieś od wsch. i płd. wpada do Dunajca z lew. brzegu. Zabiera liczne potoki górskie, między nimi Piekiełko z Palenicą, Kubanką i Koszarskim pot. Dług. biegu 6 kil. Br. G. LimmarzSee niem. , ob. Limarz niem. , Limna, ob. Łomna. Limonia, lewy dopływ Szczary, lewego dopływu Niemna. Płynie na Hołynkę, również jak Bereza w kierunku północnym. Limontowszczyzna, dobra niedaleko jez. Świętego, pow. wileński, gm. giełwańska, par. bogusławska, o 63 w. od Wilna, 15 włók rozl. Własność Jana Hryniewicza. Przyległe wsie Szeniuńce, Pipie, Niewierańce, zaścianek Melcheryszki. Limontyszki, wś, pow. rossieński, parafia jurborska. Limsee niem. , ob. Limża. Limsza, rz. , pow. trocki, ob. Juryzdyka. Limża, niem. Limbsee, dok. Lintzen, rycer. dobra, pow. suski, ćwierć mili od m. Kisielic. Obszaru liczy ornej roli hekt. 570, łąk 47, pastw. 29, lasu 78, nieuż. 19, wody 36, ogó łem obszaru hekt. 781; bud. 27, dm. 10, katol. 1, ewang. 188; dziedzic von Dallwitz. Parafia Święte dla ewang. Kisielice, szkoła w miej scu, poczta Kisielice. R. 1520 Job nadaje Ja nowi Kospotowi dobra L. , Pawłowo Pawels dorf i Butowo. Kospotowie przejęli następnie od tej wsi Pawłowo nazwę Pawłowskich i ist nieją jako Polacy w Prusiech zachodnich do dziś dnia. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Pru siech, str. 200. Ks. F. Lin, ob. Lejno. Lina, niem. Lahna, ob. Łyna i Łyny, Linarczyk, także Linarczek, Lenarczek, włoś. wś, pow. grudziąski, nad jez. Rudnik, do któ rego tu struga uchodzi, w lesistej okolicy pra wego brzegu Wisły. Obszaru obejmuje mr. 171, bud. 9, dm. 7, ewang. 38 katol. . Par. Błędowo, szkoła Piaski, poczta Grudziądz. Wś L. należała dawniej do ststwa grudziąskiego, nowo założona około połowy XVIII w. , wydawana była włościanom na czynsz. Roku 1765 Jan Jeszke, Herman Hey i Piotr Kaszmin dają czynszu 25 fl. 24 gr. Roku 1768 osadzo no tu czwartego gbura. R. 1781, 1803 i 1828 trzy gburstwa wydano pojedynczo w wieczy stą dzierżawę. Wreszcie r. 1838 wszystkim 4rem osadnikom nadano prawa własności za rocznym czynszem 9 tal. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 197. Kś. F. Linbudy, ob. Lipowe budy. Lińce al. Ilińce por. , mko, pow. lipowiecki, przy ujściu rzeczułek Sobka i Wiazowicy do rz. Sobu. Już w XVI w. L. należały od długiego czasu do dziedzicznego terrytoryum rodu Obodeńskich, którzy w Obodnem, koło Bracławia, założyli byli główną swoją rodową siedzibę, i z niej Obodeńskimi się pisali. Herbarzo pisarze nasi o rodzinie tej nie wspomnieli, chociaż był to dom możny i w ziemi swej pewnego używający znaczenia. Znaczne dziedziczne ich obszary powiększone jeszcze były spadkiem niemałym, jaki wzięli po babce swej Jerzowej Janczyńskiej, zwanej Kalniczanką, por. Kalnik. I tak widzimy z dokumentów, które nam służą, że w 1580 r. posiadają L. czyli Ilińce Semen i Bohdan Obodeńscy. W tym też roku zastrzegają się oni, że przywileje, opisujące granice Iliniec, zgorzały. Atoli był to czas, w którym najazdy tatarskie najbardziej nad ziemią bracławską zaczęły się srożyć, i być może, że w skutek takowych Ilińce uległy zniszczeniu, bo już w dokumentach nie jako sioło ale jako puste sieliszcze występują. W 1590 r. Semen Baszkowicz tak pozywa Janusza Mikołajewicza ks. Zbaraskiego, że ten go wybił z gruntu pustego sieliszcza Ilńców. Jednakże widać, że Ilińce niedługo były pustką, albowiem rychło potem dokumenta mówią już o nich jako o miasteczku. Semen Obodeński umarł bezdzietny, i w 1612 r. nastąpił dekret między Obodeńskimi, synami Bohdana a synowcami Semena, względem działu dóbr po tymże Semenie pozostałych, jako to mka Iliniec, części w Kalniku, w siołach Cybulowie, Pariówce, siele Małych Jackowiczach, części w siole Płatniczanach, Wójtowcach i Obodnem. W Ilińcach już wtedy było miasto stare i nowe. Tymczasem, około tego czasu, po całej prawie Bracławszczyźnie grupować się zaczynają wielkie kompleksa dóbr magnackich, bo oto kniaziowie z Wołynia, w kruszec zasobni, dziedziczne skupują obszary od szlachty miejscowej, która odtąd marnieje i powoli spada już w poczet ziemian bez ziemi nieposesyonatów. Jednakże Obodeńscy byli z tych niewielu, którzy się długo dóbr ojczystych trzymali i nie sprzedawali, chociaż dokoła księżna Joachimewa Korecka, krewnych ich, co wraz z nimi wzięli byli spadek spory po Jańczyńskich, wykupiła była z dóbr, jako to Kalnika, Cybulowa i innych. Atoli z czasem bądź co bądź, i na Obodeńskich taż sama, nieuchronna, jak widać, przyszła kolej wyprzedania się z dóbr. Jakoż widzimy, że r. 1641 Andrz. Obodeński przedaje ks. Samuel. Karolowi Koreckiemu nowe i stare Ilińce, część w Pariówce, Dąbrowińcach, Hałej, także części w granicach kalnickich i babinskich za 25000 zł. z archiwum ks. Koreckich w Horodnicy 1 z papierów Podhorodeńskich. Do tej przedaży zniewoliło ich prawdopodobnie zniszczenie przez Tatarów Iliniec, wydarzone jeszcze, jak wiemy z dokumentów, w 1612 r. , które i Kalnik i całą okolicę dotknęło. Za posiadania już ks. Samuela Karola Koreckiego, nie tylko L. zniszczone i wyludnione podniosły się, ale tu stanął zameczek, który odtąd służył Jako schronienie dla ludności miejscowej w czasie niebezpieczeństwa. Roku 1644 Stanisław Koniecpolski, hetman w. kor. , idąc na wyprawę przeciwko Tatarom, których pobił następnie ped Ochmatowem, w Ilińcach nocował u ks. Koreckiego gdzie nas, mówi Oświęcim, bardzo uprzejmie przyjmował sługa jego p. Stokowski. Kiew. star. , Dzien. Oświecima 1862, zesz. I, str. 138. Tymczasem nadeszły wojny kozackie i L. wypadły z rąk ks. Koreckich. Kozacy stali tu załogą, złożoną z sotni, należącej do pułku kalnickiego, której sotnikiem był w 1649 r. Iwan Turowiec a pisarzem Wasyl Tupałowicz Regestra wojska zaporoż. , wydał Bodiański, str. 188, Jednakże w 1651 r. wojska kor. chwilowo zajmują znowu Lińce, ale wypiera je stąd Neczaj, który wkrótce ginie pod Krasnem Dzien. Oświecima. R. 1660, po zwycięstwie pod Słobodyszczami, też wojska kor. znowu L. , jak i inne miasteczka ukraińskie, zajmują i z kozakami, jak mówi Jemiołowski, wespół spokojnie zostają. Dispositio hiberny etc. rkpsm. Samuel Karol ks. Korecki umarł w 1651 r. bezpotomny i ostatni z rodu, i cała jego fortuna spadla na Samuela Leszczyńskiego, wojewodzica derpskiego, urodzonego z ks. Koreckiej, siostry jego stryjecznej a córki sławnego w dziejach wojownika ks. Samuela Koreckiego. Jakoż, widzimy, że tenże Samuel Leszczyński, wojewodzie derpski, starościc dubiński, r. 1651 intromituje się do dóbr Korca, Międzyrzecza etc. na Wołyniu, a na Ukrainie do Biłołówki, Hubina, Kalnika, Iliniec i Pariówki i t. d. archiw. w Horodnicy ks. Koreckich. Wszelako wkrótce potem Ilińce są już własnością Stefana Czarnieckiego, który w 1664 r. , w miesiącu czerwcu, w zamku białocerkiewskim, wydaje dokument Pawłowi Teterze Morzkowskiemu, hetmanowi wojsk zaporoskich J. K. Mości, kwitujący tegoż summy 12000 zł. za komutacyą dóbr Iliniec na Steblów, z tym wszakże dodatkiem, że jeżeli Tetera nie wyjedna dla siebie aprobaty na sejmie na posiadanie Steblowa, to w takim razie Czarniecki odda mu sumę równą, a sam wróci do posiadania Iliniec archiw. w Lipówce Piaseszyńskich, Rościszewskich. Jakoż mamy ślad, że Tetera starał się na sejmie w 1665 r. o aprobatę na Steblów Instrukcya dana Iskrzyckiemu na sejm 1665 r. , w zb. Konst. Swidzińskiego. Tymczasem, jak wiadomo, Stef. Czarniecki zdobył był w 1664 r. Steblów na Kozakach i oddał go na łup Tatarom, a w 1665 r. w miesiącu styczniu sam życie stargane twardą żołnierką zakończył we wsi Sokołówce w pow. złoczowskim, trzy mile od Brodów. Anonim Raczyńskiego powiada, że Czarniecki, przybywszy do wioski Sokołówki, słabieć począł, do mizernej wniesiony chatki, pytał się ozy daleko jeszcze do Dubna Istotnie, chciał on zdążyć do Dubna, czyli dzisiejszej Dubienki w gub. lubelskiej, pow. hrubiesz. , posiadanej podówczas jako ststwo przez Władysława Leszczyńskiego, podkomorz. brześciańskiego ob. Księga pam. Michałow. , str. 812 a stryja Sa Lińce muela Leszczyńskiego, oboźnego kor. , który, jak nałoży przypuszczać, L. był drogą dobrowolnej ugody Czarnieckiemu ustąpił i który z tymże Czarnieckim był skoligacony, bo wiadomo że córka Czarnieckiego, Konstancya, była za Wacławem Leszczyńskim, wojew. podlaskim. Ale po śmierci Stefana Czarnieckiego Ilińce wszakże nie przechodzą do Jego córek Leszczyńskiej i Branickiej, jak to widzimy z dokumentów, lecz znowu są w posiadaniu Samuela Leszczyńskiego, oboźnenego kor. , który, jako bezdzietny, w 1674 r. zapisuje je Andrzejowi Leszczyńskiemu, bratu stryjecznemu archiw. w Horodnicy. Atoli bunty kozackie nie ustawały, i pułk kozacki w Kalniku i Ilińcach trzymał z Doroszeńkiem. Od czasów jeszcze Bohdana Chmielnickiego, ludność pojedyńczych wiosek ukraińskich była wszystka skoncentrowaną w tak zwanych horodach, skąd takowe wzrosły nad miarę i do znacznego poprzychodziły zaludnienia. Właściwie formowały one jakby obwarowane obozy, będące ciągle w wojennem pogotowiu, i mogące w każdej chwili stawić czoło nieprzyjacielowi. I Ilińce były herodem; ufortyfikowane silnie wałem z ziemi, z palisadami na nim, i otoczone Wielkiemi przedmieściami i ogrodami. Werdum podaje, że były tu wtedy cztery cerkwie greckie i jeden kościół katolicki papistowski, jak on go nazywa ale chyba w ruinie Liske, Cudzoz. w Polsce, str. 151. Roku 1671 Jan Sobieski, podczas wyprawy pko Kalnikowi, przechodził z wojskiem kor. przez Lińce d. 15 paźdz. , ale pomimo, że to mczko, jak tylko co mówiliśmy, było obronne, nie znalazł wódz polski w niem żadnego człowieka, bo ich pułkownik kalnicki, gwałtem pobrawszy im żony i dzieci i bydło, do Kalnika do wspólnej obrony ponaganiał. Wojsko tylko zboża znalazło podostatkiem, co go odbiegli byli tamtejsi chłopi Sp. ojczyste, 180 i nast. . Nazajutrz ruszyło wojsko ku Kalnikowi, i Sobieski z mogiły Soroki rekognoskował Kalnik i okolicę. Rozprawa wszakże nie poszła łatwo z Kalnikiem; nie zdołano go zdobyć, i wojska kor. d. 19 paźdz. znowu stały obozem pod Ilińcami, skąd, jeszcze raz uczyniwszy wycieczkę, acz daremną. pod Kalnik, wyruszyły nareszcie ku Bracławiowi, który się poddał Sp. ojczyst. , II, str. 338. W roku następnym 1672 tenże Sobieski, zbiwszy Turków pod Chocimem, odbiera Ukrainę z ich rąk, i załogi swoje rozmieszcza po herodach w tych liczbie w Kalniku i Ilińcach. Jednakże w 1678 r. ustąpić one znów musiały z tych miejsc, a to gdy Turcy wzięli Czehryn, Jurko Chmielnicki zaś usadowił się w Niemirowie Let. samowidca, str. 70. Tymczasem kraj ten, wystawiony na wszystkie okropności pustoszącej wojny, wyludnił się znacznie; a nareszcie tak zwany zhin czyli przerzucenie ludności całej za Dniepr, w zupełną go zamieniło pustynię. Owoż do tej pustyni dopiero teraz powracają dziedzice. Dziedzicem Iliniec jest około tego czasu Kazimierz Leszczyński, ssta Winnicki Arch. JZR, część III, t. I, str. 484. Ale zaledwie kraj zaczął przychodzić do rozwoju pokojowych stosunków, gdy bunty Paleja znowu go na czas jakiś zawichrzyły. R. 1702 niejaki Fedoryn i Tryhub ze zbójecką kupą wpadli do Liniec, zrabowali bydło gromadzkie a gubernatora Dębickiego zrąbali i pokaleczyli tamże. Tymczasem, Jeszcze za życia Kaz. Leszczyńskiego, sądownie z pretensyami swemi odezwali się Lubomirscy, Czartoryscy i Sanguszkowie jako sukcesorówie dóbr po ks. Koreckich, dowodząc, że cała substancya po ks. Koreckich, po śmierci Samuela Leszczyńskiego, oboźnego kor. , urodzonego z Koreckiej a bezdziebnego, powinna była spadać nie na Leszczyńskich, dalszych krewnych onegoż, ale na nich, jako idących w prostej linii od siostr rodzonych Samuela i Karola ks. Koreckich. Musieli też ten proces wygrać, skoro widzimy ks. Antoniego i Franciszka Lubomirskich w 1728 r. dziedzicami już Liniec archiw. horodnickie. Następnie z podziału ks. Antoni Lubomirski, ssta kazimirski, wziął Lince z przedmieściami, mczko Babin, wieś Jabłonówkę, Borysówkę, uroczysko Dańkowce, wieś Ułanówkę, Numenki, Swiniarnię, Tiahun, Pawłówkę i Strzyżawkę, a z klucza Biłołówskiego dodano mu nadto Ohijówkę, Niemierzyńce, Kniażyki, Zurbińce i Mecherzyńce wołoskie tamże. Około tego czasu gubernatorem Liniec był niejaki Sławek. Mamy ślady, że się krzątał pilnie około zasiedlenia tych dóbr tamże. Tymczasem znowu ciężkie nastawały czasy. Wojska tak zwane auxyliarne zalały kraj. Dla ich utrzymania ściągano podatki. Posłowie z województwa bracł. wysłani na sejm w 1735 w instrukcyi swej mają zlecone prosić króla, aby gen. Weisbach uwolnił od podatku pewne dobra w województwie a między innemi i Lińce Arch. JZR. , część III, t. III, str. 127. Niemniej też i hajdamactwo zaczęło być, z dnia na dzień, plagą, coraz dotkliwszą. Oto tegoż jeszcze roku 1735 wpadają do Liniec hajdamacy, żydów i poddanych rąbią, i, wkradłszy się do zameczku, gubernatora Nowickiego ranią a trzech ludzi zabijają. Nowicki żalił się sądownie na zdrajcę żyda, Lejbę Trumczyna, który poprzednio trzymał w arendzie burty salitrzane i całą włość liniecką, ale, nie zapłaciwszy raty, uciekł do Niemirowa; ten to żyd, mając list i uniwersał od gubernatora dóbr połońskich, Antoniego Bogurajskiego, ostrzegający o napadzie hajdamaków, schował go przez zdradę i nie oddał Nowickiemu, który, nie mając in Lińce Linciszki formacyi, podczas hajdamackiego napadu ostrożności i zgromadzenia ludzi dla obrony nie miał Arch. JZR. , część III, tom III, str. 142. Lińce, z położenia swego, okolonego lasami, nadbohską puszczą nazwanemi i po pod Kitajgród, Daszów, Sitkówce, Żorniszcze ciągnącemi się szeroko a nastręczającemi liczne dla hajdamaków schronienia, często na ich napady były narażone. Wprawdzie wojska tak zwanej partyi ukraińskiej uwijały się wciąż za nimi i wyśledzały ich kryjówki. Oto np. czytamy ordynans, datowany 1750 r. d. 4 augusta, w obozie pod Sokołówką regimentarza Antoniego z Ossy Ożgi, w którym tenże towarzyszowi znaku pancernego referendarzowi kor. , rotmistrzowi chorągwi białej, Wróblewskiemu, poleca, aby, za odebraniem onego, szedł ku Lińcom, Lipowcowi, Niemirowu aż do Winnicy i znosił, gdzie napotka, hajdamaków, pędząc gromady z faszynami, biorąc zewsząd po drodze herodowych kozaków w Zb. K. Swidzińskiego. Ale w końcu i hajdamaków doba przeszła i kraj zagospodarowywał się, uwalniał się z barbarzyństwa i niepłodności. Około 1748 L, juz należały do ks. Sangoszków. W 1775 klucz liniecki składał się z 17 wsi; w samych L. było 200 domów, na przedmieściach 107 Baliński. Wracając król Stanisław August z Kaniowa 1787 r. przybył tu, mówi Plater, d. 15 maja, na godzinę piątą. Miejsce to było wtenczas dziedziczne ks. Sanguszki Hieronima, wojew. wołyńskiego, który miał naprzód za sobą Potocką, Eustachego niegdyś gener. artyleryi córkę, zmarłą ze skutków połogu, potem ks. Sapieżankę, kanclerzankę lit. , która, po rozwodzie, wyszła za Seweryna Potockiego, nareszcie wdowę z domu Pruszyńską. Sama księżna, ks. wojew. , siostra jego żony, niezamężna, i druga Kordyszowa, przyjęły tu króla późnym już obiadem, na którym tak gęsto krążyły kielichy, że NPan uciec od stołu musiał i udał się na przechadzkę ku laskowi o wiorstę od miasta oddalonemu. Król później, odwiedziwszy księżnę, resztę czasu spędził w swoich pokojach, a towarzystwo bawiło się do 11ej. R. 1804 ks. Hieronim Sanguszko fundował w L. kościół. z nadaniem ziemi mr. 20, annuaty 1600 zł. Kaplice były w Troszczy i Linorach. Był to kościół z drzewa. Ks. Eustachy Sanguszko, syn wojew. wołyńs. , wydźwignął nowy z muru. Plebanami tu byli w 1819 r. ks, Jan Deręgowski, eksjezuita, w 1822 r. ks. Tomasz Staruszkiewicz; około 1850 r. światły i uczony ks. Antoni Korniłowicz Zb. pam. Włodz. z Broćlu Platera, t. IV, str, 237 i z tych lat księga archidiak. kijow. . Są też tu trzy cerkwie. Przy jednej z nich dzwony, dotąd istniejące, pochodzą, według tradycyi, ze Stawiszcz. R. 1665 Stefan Czarniecki, po zdobyciu tego zbuntowanego miasteczka, kazał je zabrać za karę, iż mieszkańcy bili w nie, buntując pospólstwo, i kazał odwieźć ten łap do Liniec. L. były miejscem urodzenia dwóch poetów Tomasza Padurry i Seweryna Goszczyńskiego. Pierwszy się rodził w 1801 r. , drugi w 1803. Ojciec Tomasza Padurry, Jan, otrzymawszy r. 1790, od króla Stan. Augusta, dyplom na komornika przysięgłego i zostawszy komornikiem bracławskim, trudnił się pomiarem gruntów, głównie w dobrach Tomasza Ostrowskiego i ks. Hieronima Sanguszki. Od księcia wojewody otrzymał też na dożywocie dworek z gruntem ornym w L. , na przedmieściu, przy młynie Litwinowym. Dawniej szlachta dla poratowania zdrowia nic miała zwyczaju rujnującego jeżdżenia za granicę do wód, panom tylko wówczas znajomego, ale za to na maj zjeżdżała się do miasteczek wsławionych pobytem reputowanych lekarzy. Owóż przed r. 1818 Lubar miał swego Minicha, Sławuta Chirnesa a. L. Eichhorna. Około 1833 r. ks. Eustachy Sanguszko przedał L. Ignacemu hr. z Broelu Platerowi, po którego śmierci w 1854 r. L. przeszły w posiadanie najstarszego z synów jego, hr. Konstantego. Bo L. należały wsie Pawłowką, Ułanówka, Łysahora, Krasneńkie, Borysówka, Neminki, Tiahun, Po 1863 r. L. z przyległościami zostały skonlidkowane. Obecnie samo mczko należy do Demidowa księcia San Donato. L. dzielą się na trzy części Holiczki, Barbarówkę i Morczówkę i na przedmieścia Olszana i Rajki. Dawny dom dziedziców murowany, z bramą wjezdną murowaną. Domy w mczku porządnie zabudowano, pokryte czerwoną dachówką; sklepy, śród rynku, murowane. W 1856 L. liczyły ludności męskiej płci 3116, żeńskiej 3213. Jest tu fabryka cukrowa. Grunt urodzajny. Majętność w lasy zamożna. Trakt, który idzie z Umania do Winnicy na L. , włościanie nazywają szlakiem, , naliwajskim a także kozackim lub bałaksyńskim. Między mczkiem L. a wsią Kalnikiem jest mogiła, którą Soroką nazywają; lubo do połowy rozkopana, należy do największych mogił w Ukrainie. Ed. Rulikowski. Linciszki, wś włośc. nad rz. Degutką, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 45, od Ejszyszek 31, dm. 7, mk. katol 78 1866. Linda, os. nad rz, Lindą, pow. łęczycki, gm. Chociszew, par. Ozorków, odl od Łęczycy w. 15; dom 1, mk, 4. Linda al Lenda, dok. Linde, wś włośc. pow. chełmiński, na bitym trakcie chełmińskofordońskim, zaledwie pół mili od Chełmna, śród wyżyn praw. brzegu Wisły. Obszaru liczy mr. 752, bud. 14, dm. 6, katol 37, ewang. 41. Far. Starogród, szkoła Watorowo, poczta Chełmno. Wieś ta oddawna istniała i od początku, wyjąwszy czasy krzyżackie, wraz z ca Linciszki Linda Lindenbruch Lindenau Lindenbusch Linda łym kluczem starogrodzkim do biskupów cheł mińskich należała. Jeszcze r. 1670 wizytacya Olszowskiego pisze wś L. , własność biskupia, w par. starogrodzkiej. Nieco późniejsze źródła kościelne donoszą, że dobra te zapisane zostały na uposażenie seminaryum duchownego w Cheł mnie. W końcu jest pewna wiadomość, że pp. benedyktynki w Chełmnie wieś tę posiadały, nie wiadomo tylko, którego roku albo jakim sposobem nabytą. R. 1761 zapisują akta ich klasztorne ze wsi L. gburzy dają czynszu zł. 380. Po okupacyi rząd pruski zajął tę wieś i wydał potem na własność osadnikom. Chwalą tu dobre gospodarstwo mleczne i hodowlę za rodowych owiec. Kś. F. Linda niem 1. wś, pow. lubański, ma kościół par. ewang. Do L. należą attynencye Liadenfeld i Lindenöh nad granicą czeską. 2. L. , os. do Hammerstadt, pow. rozbórski. 3. L. , por. Lindau, F. S. Linda, rz. , dopływ Bzury, ma źródło na terytoryum wsi Lućmierz. Inaczej zwana Lidzianka ob. . Por. Jedlicze, Kopce, Krzemień, Lindau niem. , 1295 r. Linda, wś, pow. kożuchowski, ma kościół filialny par. Neustaedtel, a częściowo należy do par. Popschütz. Do L. należy młyn Wilkermühle. Lindaw, po niem. Lindchen, wś na dolnych Łużycach, w pow. kalawskim. A. J. P. Linde dok. , ob. Linda, Lipnica, Lipiogóra, Linde niem. , ob. Lipowo, Linia, Linie, Lipka, Lipski młyn. Linde niem. 1. majątek prywatny, pow. szczycieński, st. p. Szczytno w Prusach wsch. , nowa osada, która na dużej specyalnej mapie Reymanna nie jest zaznaczona. 2. L. , folw. , pow. gierdawski, st. p. Gierdawy. Linde niem. al. Grünlinde, folw. i przys. do Schimmelwitz, pow. trzebnicki. Lindebuden niem. , ob. Lipowe budy, Linden niem. , łot. Daugawasmujża, dobra, pow. zelburski w Kurlandyi, par. Ascheraden. Linden niem. , wś, pow. gnieźnieński, ob. Lindery. 2. L. , leśn. , pow. obornicki, ob. Lipka i Boruszynko, Linden niem. L 1360 r. Lindenow, wś, pow. brzeski na Szląsku, par. Brzeg, ma kościół paraf. ewang. i przystanek dr. żel. między Brzegiem a Olawą, o 6, 5 kil. od Olawy. Do L. należy osada Pammel Pammeln al. Bammeln. 2. L. , wś, pow. bolesławski, par. Lichtenwaldau, z os. karczemną Strass. 3. L. , wś, pow. głogowski, par. Tschepplau. Do dóbr L. należą folwarki; Birkwitz, Linderei, Morgenstern i Steinitz. Linden dok. , ob. Lipa i Lipowo. Lindenau niem. , kol. niemiecka, pow. cieszanowski, należy do gm. Lipowca ob. , o 26 kil na płd. wsch. od Cieszanowa. Łomy kamieni młyńskich. Filiał par. ewang. Reichau. Lindenau niem. , ob. Lindenowo. Lindenau niem. , Lindenaw dokum. , ob. Linowo. Lindenau niem. , 1. wś kościelna i dobra ryc, pow. świętosiekierski. Jest tu st. poczt. zwana L. bei Braunsberg, o 11 kil. od Brunsberka, na gruntach piaszczystogliniastych. Ma 291 mk. ewang. Park założony przez b. dziedzica ks. HolsteinBeek. 2. L. , wś i dobra ryc, pow. gierdawski, st. p. Friedenberg. 3. L. , wś i os. , pow. labiewski, st. p. Goldbach. 4. L. , wś, dobra i os. , pow. królewiecki. Jest tu st. dr. zel. i st. poczt. zwana L. bei Koenigsberg in Pr. 5. L. , wś, pow. fyszhuski, st. p. Powayen. Lindenau niem. 1. wś, pow. grotkowski, 1360 r. zw. Lindenow, na granicy b. księstw nissańskogrotkowskiego i ziębickiego; 171 bud. , 204 dm. , 1310 mk. , 137 os. , 5349 mr. ziemi, browar, młyn; kościół z pięknemi boazeryami i kalwaryą, szkoła. Olawa, rzeka, ma swoje źródła na gruntach L. Par. L. dek. pacz kowskiego 1869 r. miała 2470 katol. , 23 ewan. 2. L. , r. 1293 Lindinowe, wś, pow. kamienogórski, par. Liebau i Gruessau, do 1810 wła sność cystersów w Grussau. F. S. Lindenau niem. , al. . Lingen, wś zniemczona, pow. wojerecki, nad Polśnicą, najbardziej na zachód wysunięta na Szląsku miejscowość, pod 31 23 18 dłg. g. F. Kościół paraf. ewang. , szkoła, piękny zamek, majorat rodziny zu Lynar. Lindenberg niem. , 1. ob. Lipowa góra. 2. L. , ob. Lipiogóra. 3. L. , leśn. , ob. Lipiagóra. 4. L. , majątek chełm. , pow. reszelski, st. poczt. Reszel w Prusach wsch. , w odległ. 1 kil. od miasta powiat. , ma obszaru 176 ha. roli ornej i łąk 134, łąk 9, pastw. 10, lasu 20, nieuż. 3 ha. ; czysty dochód z roli dochodzi do 1360 mrk. Mleczarnia i cegielnia. 5. L. , dobra prywatne, pow. szczycieński, st. poczt. Szczytno, nowa os. 6. L. , kol. , pow. ostródzki, st. poczt. Olsztynek. 7. L. , folw. , pow. ostródzki, st. poczt. Ostróda. 8. L. , dobra, pow. wystrucki, st, p. Aulowoehnen. 9. L. , folw. , pow. świętosiekierski, st. poczt. Balga. 10. L. , os. , pow. królewiecki, st. p. Lindenau. 11. L. , os. , pow. fyszhuski, st. p. Thierenberg. Lindenberg niem. , lenny folw. w komendzie Goerisseifen, pow. lwowski. Lindenbruch niem. , os. do Chyloni, pow. wejherowski, przy trakcie bitym gdańskowej borowskim, w okolicy lesistej. Lindenbrunnen niem. , os. , pow, lidzbarski, st. p. Dobre miasto. Lindenburg niem. , wś, pow. wyrzyski, ob. Kosowo. Lindenbusch niem. , I. ob. Wierzchlas. 2. L. , leśnie. , pow. wystrucki, st. p, Berschkallen. Linda Lindaw Linde Lindebuden Lindenwerder Lindenbusch Lindendorf Lindenfeld Lindenhoeh Lindenhof Lindenhoff Lindenkrug Lindenmedie Lindenow Lindenowo Lindenruh Lindenthal Lindenwald Lindenwalde Lindenbwerder Linienbusch niem. , 1424 r. Linden Possch, wś, pow. lignicki, par. Lignica, piękne położenie, nad rz. Czarną, pomnik z r. 1817 na pamiątkę bitwy pod Kacbachą i pomnik Blüchera. Lindendorf niem. , 1. ob. Lipowo. 2. L. , wś, pow. nizinny, st. p. Neukirch. 3. L. , wś, pow. welawski, st. p. Welawa. Lindenfeld niem. , niemiecka kol. w pow. lwowskim, 29 kil. na płd. ode Lwowa, 12 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Szczercu, tuż na płd. zach. od urzędu poczt. w Brodkach. Na płn. zach. leżą Dobrzany, na płn. wsch. Brod ki, na płd. wsch. Łubiana, na zach. Demnia w pow. żydaczowskim i Horbacze w pow. lwowskim należące do r. 1882 do pow. rudeckiego. Wody płyną na płd. do Żubrzy. Na granicy zach. wznosi się Jedno wzgórze do 320 m. W r. 1880 było 143 mk. wyznania prote stanckiego, sprowadzonych z nad Renu za cza sów Józefa II. Par. ewang, w Dornfeld. Ni zina, w której ta osada leży, ma raczej pozór ogrodu, zarosłego drzewami owocowemi, prze platanego łąkami. Rkp. Ossol. Nr. 1825. Ob. Łubiana. Lu. Dz. Lindenfeld niem. , ob. Kleszczewo. Lindenfeld niem. , ob. Linda, pow. lubański. Lindenhoeh niem. , ob. Linda, pow. lubański. Lindenhof niem. . 1. folw. dóbr Runde, pow. bowski w Kurlandyi, par. Bowsk. 2. L. , folw. dóbr Schoedern, pow. i par. Iłłukszta. Lindenhof niem. , 1. folw. , pow. pleszewski; 1 dom, 24 mk. ; należy do dom. Klenki. 2. L. , dom. , pow. krobski, 549 mr. rozl. ; 4 dm. ; 47 mk. ; 38 ewang. , 9 katol; 8 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Rawiczu o 3 kil. Lindenhof niem. , 1. ob. Lipniczki. 2. L. , 08. do Człuchowa, pow. człuchowski, 4 bud. , 2 dm. , 1 katol. , 14 ewang. 3. L. , dobra, pow. kościerski, obejmują roli ornej 156, łąk 3, pastw. 6, lasu 50, nieuż. 3, ogółem 218, 41 ha. obszaru. Por. Czarnocińske piece. 4. L. , ob. Przewóz, pow. kartuski. Lindenhof niem. , 1. al. Kernsuschienen, wś, pow. darkiemski, st. poczt. W. Karpowo. 2. L. , os. , pow. morąski, st. p. Zalewo. 3. L. al. Haderwaldhaus, os. , pow. frydlądzki, st. p. Domnowo. 4. L. , os. , pow, wystrucki, st. p. Berschkallen. 5. L. , dobra, pow. kłajpedzki, st. p. Immersatt, 6. L. , wś, pow. królewiecki, st. p. . Lindenau. 7. L. , pow. lecki, ob. Lipowydwór. Lindenhof niem. , folw. do Eckersdorf, pow. kładzki. Lindenhoff niem. , 1. os. , pow. morąski, st. p. Libsztat. 2. L. , os. , pow. świętosiekierski, st. p. Ś. Siekierka. Lindenkrug niem. , ob. Kargowa. Lindenkrug niem. , 1. dwie miejscowości, pow. sztumski a włość z karczmą do Zajezierza Hintersee, nad jeziorem, bud. 4, dm. 2, katol. 3, ewang. 10. Par. Sztumska wś, szkoła Podzamcze sztumskie, poczta Sztum. b szkoła do Klocewka, w okolicy lesiatej, przy granicy pow. kwidzyńskiego, dom 1, ew. 6. Par. Straszewo, poczta Ryjewo. 2. L. , os. pod Gąbinem. Lindenmedie dok. , ob. Lakmedie. Lindenmühle niem. , 1. al Lindenruh, młyn do Rauschwitz, pow. głogowski. 2. L, młyn do Goerisseifen, pow. lwowski. Lindenow dok. , ob. Linden. Lindenowo, L niem. Lindenau, wś włośc. , pow. malborski, nad Lindenowską łachą, śród Żuław malborskich. Obszaru liczy włók 128, gbur. 13, zagr. 13, katol 213, ewang. 223, men. 6, dm. 33. Par. Tannsee, szkoła w miejscu, poczta Mausdorf; odległość od Malborka 1 3 4 mili. Wś L. powstała na wykarczowanym lesie. Pierwszy znany przywilej wydal Karol z Trewiru, mistrz wielki krzyżackie r. 1321. Zniemczeni tutejsi mieszkańcy skłonniejsi byli do luteranizmu. Pierwszy pastor luterski Soheil przybył tu r. 1620. 2. L, wś, pow. ostródz ki, przy granicy pow. malborskiego, na pustej ziemi dawniejszej saskiej, nowo założona przez Piotra Leskiego i towarzyszów po r. 1321. Około r. 1414 mieszkali w L. Aleksander i Piotr. R. 1477 przeszło L. w posiadanie Kost ków. Później zachodzą tu Janoszycowie i Lindenowscy. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 279, 297, 305, 306. Kś. F. Lindenruh niem. , 1. jeden z 18stu folw. dóbr Lignica. 2. L. , ob. Lindenmühle. Lindenstadt niem. , przedmieście, pow. międzychodzki, ob. Lipowiec, Lipa. Lindenthal niem. , wś, pow. inowrocławski, ob. Kruszą Duchowna, Lindenthal niem. , 1. ob. Golębiewo, 2. L. , wś, pow. ragnecki, st. p. Rautenberg. 3. L. , os. , pow. królewiecki, st, p. Lindenau. 4. L. , os. karczemna pod Reszlem. Lindenvorwerk niem. , folw. , pow. prądnicki, należy do Prądnika. Lindenwald niem. , dom. , pow. wyrzyski, ob. Wąwelno. Lindenwald niem. , posiadłość gburska, pow. malborski, w lesistem położeniu przy granicy pow. sztumskiego. Obszaru obejmuje włók 32, gbur. posiadł. 1, zagr. 58, kat. 251, ewang. 119, bapt. 6, dm. 60. Par. Dąbrowa, szkoła w miejscu, poczta Malbork, dokąd odległość wynosi 1 milę. Do większych posiadaczy zalicza się tu Emil Hinz z obszarem ha. 161. Lindenwalde niem. , ob. Lipowo. Lindenbwerder niem. , kol. , pow. chodasieski, ob. Lipna Góra. Lindenwerder niem. , 1. os. do Jastro Lingwaniszki Linden Linderode Linderówka Lindery Lindewiese Lindhard Lindicken Lindinowe Lindmuehle Lindorf Lindów Lindroz Lindwald Lindziszki Line Line Lingauer Lingen Lingi Lingie Lingieniszki wia, pow, wałecki, r. 1870 założona. 2. L. , os. , pow. morąski, st. p. Zalewo. Linderei niem. , ob. Linden, pow. głogowski. Linderode niem. , ob. Lindroz. Linderówka, część wsi Siółko, pow. podhajecki. Lindery, niem. Lindien, wś, pow. gnieźnieński; 4 dm. , 61 mk. ; 58 ewan. , 3 katol. ; 9 analf. Najbliższa poczta, telegraf i stacja kolei żel. w Czerniejewie. Lindewiese niem. , 1370 r. Lyndenweze, wś, pow. nissański, par. L. , o pół mili od Oppersdorf; 89 bud. , 170 dm. , 1061 mk. , 133 os. , 3737 mr. ziemi, młyn, wiatrak, 2 olejarnie, browar, gorzelnia; kościół paraf. z r. 1300Lindewiese niem. , ob. Lipowa na Szląsku austryackim. Lindhard niem. , 1409 r. Lynthart, wś, pow. lubiński, par. Kaltwasser. Lindhof niem. , ob. Lipnica. Lindicken niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. Willkischken. 2. L. , wś tamże, st. p. Budwethen. 3. L. , wś, pow. wystrucki, st. p. Aulowoehnen. 4. L. al. Endruscheiten, wś, pow. piłkalski, st. poczt. Lasdeny. 5. L. al. GrossPaszuiszen, wś tamże, st. p. Szyrwinty. Lindinowe dok. , ob. Lindenau. Lindmansdorf niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Lichtenau. Lindmuehle niem. , ob. Schwedlich, pow. grotkowski. Lindorf dok. , ob. Lipowe budy. Lindów 1. wś, pow. błoński, gm. Piekary, par, Osuchów; 267 mk. 2. L. , kol. , pow. częstochowski, gm. Lipie, par. Danków, o 43 w. na płn. od Częstochowy, ma szkołę początkową, 55 dm. , 260 mk. , 448 mr. ziemi włość. , 5 mr. do osady karcz. należącej. Br. Ch. Lindroz, niem. Linderode, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. żarowskim. Lindwald niem. , dobra, pow. braniewski, st. p. Frauenburg. Lindwurmmühle niem. , młyn wodny do OberPanthenau, pow. niemczyński. Lindziszki, wś, pow. szawelski, gm. wiekszniańska, 15 osad, 34 dzies. wybornej ziemi. Line niem. , ob. Linie. Line, niem. Leine, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. lubińskim. A. J. P. Lifitz niem. , ob. Linowiec. LingauerSee niem. , dosyć znaczne jez, w płd. części pow. licbarskiego; tuż nad jeziorem leży wioska Lingnau. Lingen niem, , ob. Lindenau. Lingen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Proekuls. Lingi, wś włośc, nad bezimienną strugą, pow. oszmiański, 3 okr. adm, , od Oszmiany o w. 55, od Dziewieniszek 20; dm. 5, mk. katolików 53 1866. Lingie, dwór rząd, i wś, pow. rossieński, par. girdyska. Lingieniszki, wś, pow. rossieński, par. kołtyniańska. Linginka, mała rzeczułka w pow. borysowskim, tuż na granicy pow. orszańskiego, po czyna się około wsi Masałaje, płynie w kie runku południowym wiorst prawie 3 i wpada do rz. Bóbr z prawej strony, A. Jelski. Linglack niem. , wś. pow, reszelski, st. p. Bisztynek. Lingmiany, ob. Łyngmiany. Lingnau niem. , wś, pow. lidzbarski, st. p. Dobremiasto. Lingowskiszki, folw. , pow. szawelski, par. szawkiańska, 1 włókę rozl. , należy do Karola Rodowicza. Lingwaniszki, wś, pow. nowoaleksandrowski, gmina bachmacka. Lingwarowen niem. , ob. Lęgwarowo, Lingwarf, niem. Lengward, węg, Lengvárd, wś w hr. spiskiem Węg, , w dystrykcie lewockim, na zach. od Lewoczy, na płn. od gościńca wiodącego z Czwartku do Lewoczy, gra niczy od wsch. z obszarem Lewoczy, od płn. z Hradyskiem i Wilkowcami, a od zach. i płd. z Drawcem. Wzniesienie wsi 613 m. szt. gen. . Należy do par. łac. w Czwartku. W miejscu jest kościółek filialny pod wezw. ś. Jerzego. Liczy 215 dusz, między niemi 195 rz. katol. , 15 nieun. , 5 żyd. Istniała na początku XIV w. 1312 r. . Fejer wspomina o niej pod na zwą Landvąr. Br. G. Linhartowy al. Lenartowy ob. , niem. Geppersdorf. Jest tu par. katol. i szkoła ludowa. Linia, wś, pow. warszawski, gm. , Góra, par. Nowydwór. Linia, zaśc. szlach. , pow, dziśnieński, 3 okr. adm. , o 67 w, od Dzisny, 1 dom, 7 mk. 1866. Linia, folw. , należy do dóbr Ewersmujża ob. . Linia, niem. Linde, wś włośc. , pow. wejhorowski, przy granicy Pomorza i pow. kartu skiego, o 4 i pół mil od Wejherowa, Obszaru włók 215, gbur. 54, mgr. 4, katol 402, ew. 35, dm. 59, szkoła. Parafia Strzepcz, poczta Mirachowo. Por. Lyne. Kś. F. Linie, por, Dobrzyń, t. II, 88. Linie 1. niem. Liene, os. , pow, babimoski, 1 dm. , 17 mk; należy do gm. Kargowy. 2. L. , folw. , 2 dm. , 12 mk. ; należy do dom. Kargowy. 3. L. , niem. Linde, wś, pow. bukowski, 21 dm. , 254 mk. , 91 ew. , 163 katol. , 39 analf. 4. L. , dom, i gm. , 2796 mr. rozl. ; 2 miejsc a L. , dom, ; b Algier, folw. ; 9 dm. , 185 mk. , 31 ew. , 154 katol. , 55 analf. ; gorzelnia parowa. Poczta i tel. we Lwówku o 6 kil, st. kol. Linglack Lingmiany Lingnau Lingowskiszki Lingwarowen Linhartowy Linia Linie Linderei żel. w Nowym Tomyślu o 18 kil; własność Stanisława Stablewskiego. M. St. Liniec, st. p. w pow, newelskim. Linietz niem. , ob. Łyniec. Linieja, Linia, ob. Ewersmujża, Liniewicze, zaśc. w południowej stronie powiatu ihumeńskiego, przy gościńcu handlo wym mińskosłuckim, pomiędzy Starzycą i Pereszewską Słobodą, nad rzeczką Starzycą, do pływem Wyni, ma osad 22, w glebie lekkiej; miejscowość dość lesista; okr. polic. użdzieński, par. katol. uździeńska. Al. Jelski. Liniewiec, ob. Linowiec. Liniewko 1. niem. Liniewken, dobra ryc. , pow. starogrodzki, w lesistej okolicy nad małą strugą, tworzącą zaczątki rzeki Motławy, ćwierć mili od stacyi kol. żel. w Swarożynie. Obszaru liczy roli ornej hekt. 190. łąk 8, pastw. 25, lasu 100, nieuż. 4, wody 8, ogółem obszaru hekt. 341, katol. 33, ew. 43, dm. 6. Parafia Lubiszewo, szkoła Wętkowy, poczta Starogród, dokąd odległość wynosi 1 3 4 mili; obecny dziedzic Klemens freiherr von Paleske ze Swarożyna. R. 1590 posiadała te dobra Kat. Wojanowska. R. 1656 d. 10 sierp. zrana przybyło tu 19 zakonników cystersów i 5 laików, uchodząc przed Szwedami, z Peplina; przez całą noc lasami i polami śpieszyli się, żeby dojść do Gdańska. W L. ukryli się w le sie, by nie zdradzić tajemnej ucieczki. Nie mały popłoch wszczął się między nimi, gdy przypadkiem czterech konnych Szwedów prze jeżdżało drogę. Wszyscy się rozbiegli. Ale na szczęście Szwedzi ich nie spostrzegli. O 3 godz. ruszyli ojcowie z lasu i bez przypadku stanęli pod wieczór w Gdańsku. 2. L. , niem. Liniewken, dobra rycer. , pow. kościerski, nad jeziorem, o 2 mile od Kościerzyny Obszaru 2090 mr. 315 hekt. roli ornej, 20 ha. łąk, 121 pastw. , 54 lasu, 2 nieuż. , ogółem 513, 66 ha. , 2 działy szlach. , 9 gbur. , 97 katol. , 46 ew. , 16 dm. Parafia Garczyn, szkoła Sobącz, poczta Nowa karczma. Kś. F. Liniewo, samotne śród błot niedostępnych jezioro w pow. pińskim, w obrębie gminy chotynickiej, w okolicy wsi Rozdziałowicz, ma obszaru około 15 mr. Al. Jelski Liniewo, pow. prużański, st. dr. żel. mosk. brzeskiej, między Tewlami a Berezą, o 67 w. od Brześcia. Właściwie linówka, Por. Linowa. Liniewo 1. niem. Gr. Liniewo, dok. Lenevo, Leniwe, ryc. dobra i wś włośc, pow. kościerski, nad jeziorem, na bitym trakcie kościerskozblewskim. Obejmuje Liniewo Małe i Rogoźno, obszaru mr. 5115, gbur. 5, katol. 303, ew. 139, dm. 29. W miejscu jest szkoła i karczma, parafia Garczyn, poczta Nowa karczma. Odległość od Kościerzyny 2 mile. L. , ako rycer dobra liczą osobno obszaru hekt. 783. 04. R. 1883 nabył je od Blumhoffa Quedner z Berlina za 360000 marek. R. 1224 Świętopełk II potwierdza, jako ojciec Jego Mestwin darował pp. norbertankom w Żuko wie z tej wsi rocznie 5 miar urnas miodu. Ob. dr. Perlbach, Pommer. Urkunden. Ma tu być urządzona stacya kol. żel. projekt, kościersko pszczółkowskiej. 2. L. Małe, niem. Kl. Liniewo, folw. do rycer. dóbr Liniewa, pow. kościerski, opodal traktu bitego kościersko zblewskiego. Kś. F. Linin, wś i folw. , pow. grójecki, gm. i par. Czersk. W 1827 r. wś rząd. 10 dm. , 82 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. z wsiami L. , Wincentów, Karolina, Ludwinów, Aleksandrów i Józefów rozległy mr. 107 grunta orne i ogr. mr. 36, łąk mr. 42, pastw. mr. 15, nieuż. i place mr. 4, w osadzie wieczysto czynszowej mr. 10, bud. mur. 1, z drzewa 1. Wś L. osad 14, z grun. mr. 296; wś Wincentów osad 16, z grun. mr. 336; wś Karolinów osad 6, z grun. mr. 87; wś Ludwinów osad 2, z grun. mr. 24; wś Aleksandrów osad 6, z grun. mr. 78; wś Józefów osad 12, z grun. mr. 123. Liniscza dok. , ob. Lisewo. Link, folw. nad rz. Hożą, pow. augustowski. Link, mały zaśc. w południowej stronie powiatu ihumeńskiego, w okr. polic, uździeńskim, w parafii katolickiej uździeńskiej, opodal rzeki Starzycy i traktu handlowego mińskosłuckiego; grunta lekkie. AL Jel Linkajcie, wsie, pow. szawelski 1. gm. gruździewskiej, 66 osad, 484 dzies. ziemi. 2. L. , gm. radźwiliskiej, 28 osad, 200 dzies. zie mi. 3. L. , gm. janiskiej, 18 osad, 48 dzies. ziemi. J. Godl. Linkańce 1. czyli Narwidziszki, wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 33 w. od Wilna, 6 dm, , 87 mk. , z tego 18 praw. , 69 katol. 2. L. , zaśc szlach. tamże, 1 dom. 9 mk. katol. 3. L. , drugi zaśc tamże, 1 dom, 5 mk. katol. 1866. Linkau niem. , wś i dobra ryc, pow. fyszhuski, st. p. Girmo. Linkehnen niem. , dobra ryc, pow. welawski, et. p. Lindenau pod Królewcem Linken niem. 1. ob. Linki. 2. L. dobra ryc, pow. królewiecki, et. p. Waldau, Linkenau niem. , wś i folw. , pow. morąski, st. p. Maldeuten. Linkenmühle niem. , os. , pow. fyszhuski, st. p. Drugehnen. Linker dok. , ob. Łąkorz. Linki, wieś nad rzeką Wiszniewką, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 43 w. od Oszmiany, 7 dm. , 58 mk. , z tego 29 prawosł. , 29 katol. 1866. Linki, niem. Linken, dok. r. 1330 Lynken, ryc dobra, pow, sztumski, przy granicy Prus Linkajcie Liniewicze Linieja Linietz Link Liniscza Linin Liniewo Liniewko Liniec Liniewiec Linki Liniec Linker Linkenm Linkenau Linkehnen Linkau Linkańce Linkischken Linkowiec Linomary Linogiry Linoff Lino Linnowitz Linkischken wschodnich. Obszaru roli ornej zajmuje hekt. 275, łąk 87, pastw. 2, lasu 25, nieuż. 7, wody 2, ogółem obszaru hekt. 400; bud. 15, dm. 8, katol. 57, ew. 70. Parafia Krasna łąka, szkoła Sztembark, poczta Stary Kiszpork. Dziedzic Augustyn Seyffarth. Utrzymuje się znaczna melkarnia na 40 krów rasy najwięcej krzyżowanej holenderskiej. Wś L. oddawna należała do obszernych dóbr sztembarskich. Jest to osada prastara. Pierwotnie nazywała się pole Broidin, przez Prusaków pogańskich uprawiane. R. 1258 wdowa Udalgardis nabyła prawem chełmińskiem 18 włók od Konrada z Broidin. Od początku XVIII wieku posiadają tę wś Zakrzewscy. R. 1660 odkupił ją od nich Sohack von Wittena. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Stuhm, str. 262. Linkischken niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Gołdap. Linkiszki, wś, pow. rossieński, par. szyłelska. Linkiszki, zaśc. szlach. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 20 w. od Swięcian, 1 dom, 16 mk. katol. 1866. Linkorn dok. , ob. Łąkorz. Linków al Budy Pokrzywińskie, kol, pow. rawski, gm. Wałowice, par. Kurzeszyn. Ma 12 dm. , 78 mk. , 207 mr. ziemi. Linków 1. mko, pow. poniewieski, o 57 w. od Poniewieźa, o 48 od Szadowa, nad Kroją, 500 mk. , szpital, szkoła, st. poczt. , 72 dm, Wielki jarmark 16 24 lipca. Paraf. kościół katol M. B. , 1503 wzniesiony z muru kosztem obyw. Katarzyny de Żejmis. Na cmentarzu kaplica drewn. z r. 1815. Parafia katol dekanatu Janiszki dusz 6770, Kaplica w Łabarach. 2. L. , dwór, pow. kowieński, par. czerwonodworskiej, na praw. brzegu rzeki Wilii, od Kowna w. 2; zabudowania dworskie murowane; niegdyś ten majątek należał do jezuitów kowieńskich; po kasacie tego zakonu nabył go Fergis, od którego kupił Milanowski; dziś pozostaje w ręku jego córki Bożenny z Milanowskich Dunajewskiej; obszaru posiada wł. 80, dwa młyny; z czasów władania jezuitów pozostaje ogromny kościół, dziś część takowego przemieniono na mieszkanie, a od strony wielkich drzwi zrobiono lamus. Linkówek, ob. Kalnica, pow. rossieński, Por. Kroże, t. IV, 720. Linkowiec 1. dwór pryw. w pow. rossieńskim, nad Krożentą, o 47 w. od Rossien, z kaplicą katol. parafii Kroże; własność Przewłockiego. 2. L. , dwór nad Linkówką i Niewiażą, na praw. brzegu ostatniej, pow. poniewieski, okr. polic. nowomiejski, par. Krakinów, między Krakinowem a Surwiliszkami, o 37 w. od Poniewieża, 30 mieszk. , gorzelnia i młyn 1859. Była własność Syruciów, Prozorów, Zawiszów. Był tu młyn i jodyna w całej Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 52. Źmujdzi hamernia. 3. L. , dobra, pow. poniewieski, b. majątek rządowy, pojezuicki, 659 dz. gruntu, 19 dzies. nieużytków. Dziś własność Podoleckiego. Linkówka, rz. , lewy dopływ Niewiaży, uchodzi powyżej rz. Abeli, pod Linkowcem. Linkowo, por. Kowale, pow. trocki. Linkowszczyzna, folw. rząd. nad jez. Głębokiem i Cieciorką, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 49 w. od Dzisny, 2 dm. , 31 mk. , z tego 4 prawosł. , 27 staroobrz. Urząd gminy przegrodzkiej. Była to królewszczyzna 1866. Linksmokalnie Linkiemokalnie, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Pilwiszki; odl 24 w. od Maryampola. W 1827 r. było tu 2 dm. , 19 mk. wieś rząd. ; obecnie 2 dm. , 17 mieszk. Linkuhnen niem, , wś i dobra, pow. nizinny, st. p. Jędrzychów. Linmorgi 1. wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki; odl 25 w. od Maryampola, ma 4 dm, 34 mk. ; w 1827 r. wś rząd. 1 dm. , 19 mk. 2. L, wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie; odl 22 w. od Maryampola, ma 9 dm, , 64 mk, W 1827 r. wś rząd. 2 dm. , 29 mk. Br. CL Linne 1. wś i folw. , pow. turecki, gm. Ko wale Pańskie, par. Dobra Łaski, Lib. ben. I, 402, odl 18 w. od Turku; własność Skórzewskich. Ma 227 mk. , dm. 18. W grudniu 1769 była tu bitwa konfederatów barskich z rosyanami Szaniawski z Drewiczem; poległych było 500 konfederatów, a między nimi Mikołaj Jabłkowski. Do dziś są resztki mogił w czę ści już rozoranych. Ob. Dobra t. II, 65 i Długawieś warcka, 2. L. , wś, folw. i rumunek, pow. rypiński, gm. Czermin, par. Sadłowo. Leży o 5 w. od Rypina, we wzgórzystem po łożeniu. Ma 317 mk. 150 męż. , 167 kob. , 20 dm. , z tych 2 mur. , 40 osad włośc, powierzch ni mr, 827; w tej liczbie 107 mr. należy do włośc; przy wsi znajdują się wiatrak, karcz ma, kuźnia. Kol rumunki Linne posiada 10 dm. , 10 osad, 53 mk. , 246 mr. ; w tej liczbie 222 mr. roli. W 1827 r. było tu 31 dm. , 169 mk. L. istniało już w 1367 r. Br. Ch. Linnica, jez. w pow. lidzkim, rozległe 14 dzies. ; brzegi górzyste, porosłe lasami. Wy pływa z niego rzeczka t. n. , na której jest młyn. Por. Uła. W. S. Linnowen niem. , ob. Linowo. Linnowitz niem. , ob. Linowiec, pow. lubawski. Lino, ob. Lejno. Linoff dok. , ob. Linowo. Linogiry, dobra, pow. poniewieski, pod sa mą Remigołą. Do 1863 r. własność Gąbrowicza. J. K. G. Linomary, zaśc. rząd. , pow. wileński, 4 Linnowen Linnica Linne Linmorgi Linkuhnen Linksmokalnie Linkowszczyzna Linkówka Linkówek Linków Linkorn Linkiszki Linów okr. adm. , o 48 w. od Wilna, 3 dm. , 24 mk. katol. 1866. Por. Bystrzyca I, 510. Linów 1. Stary i Nowy, wś nad rz. Wisłą, pow. opatowski, gm. Lasocin, par. Trójca. Leży na krawędzi wyniosłego brzegu doliny Wisły; odl. od Opatowa 31 w. Posiada młyn wodny i fabrykę znanych w kraju całym pługów, wyrabianych według pomysłu właściciela L. , Romana Cichowskiego. W 1827 r. było tu 79 dm. , 451 mk. ; obecnie jest gruntu dworak. 2400 mr. , włośc. 232 mr. , dm. drew. 51, mur. 2, mk. 477. Opis fabryki R. Cichowskiego przez J. K. Gregorowicza w Kłosach t. 15. W XV wieku L. należał do par. w pobliskim Zawichoście i był dziedzictwemJana Linowskiego h. Rawa. Istniała również w pobliżu Linowska Wola, zwana obecnie L. Nowy Dług. I, 196 i II 494. Według Tow. Kred. Ziemsk. dobra L. składają się z folwarków L. Górny, L. Dolny i Góry. Rozl. wynosi mr. 2609; folw. L. Górny grunta orne i ogr. mr. 393, łąk mr. 42, lasu mr. 628, nieuż. i place mr. 31, razem mr. 1094, bud. mur. 1, z drzewa 18; folw. L. Dolny grunta orne i ogr. mr. 458, łąk mr. 157, pastw. mr. 196, wody mr. 6, lasu mr. 145, nieuż. i place mr. 74, razem mr. 1036; bud. mur. 2, z drzewa 12; folw. Góry grunta orne i ogr. mr. 193, lasu mr. 279, nieuż. i place mr. 7, bud. z drzewa 7; płodozmian po folwarkach zaprowadzony 7mio, 8 i 14polowy. Wś L. osad 40, z grun. mr. 202. 2. L. , wś włośc, pow. kozienicki, gm. Suskowola, par. Sucha, od Kozienic odl. 23 w. Gruntu 555 mr. , 36 dm. , 271 mk. W 1827 r. wś rząd. 9 dm. , 62 mk. Linów dok. , ob. Górale. Linowa, dobra, pow. prużański, okr. polic. szereszowski, o 22 w. od Szereszowa, o 180 od Grodna, o 7 w. od Pruźany, o 3 w. od stacyi Linówka drogi żel. brzeskomoskiewskiej prze zwanej Liniewo. Z wsiami L. , Horodniany, Słonimce, Olszany, Zaborze, Smolany, Podziensienie, Worotne, Zaniewicze, Obsze, nale żały do ekonomii prużańskiej; przedane Trębickiemu, do wnuka którego i dziś należą. Mają 3800 dzies. rozl. L. Kr. Linowe al. Linowo, dok. Lynoffen, nazywało się kiedyś jezioro przy Boguszewicach położone, w pow. grudziąskim. R. 1425 Paweł von Russdorf, mistrz w. krzyżacki, uczynił zamianę z Henrykiem z Bąkowa, podług której zamiast wsi jego dotychczasowej Boguszewice z jeziorem Linowe i młynem, w obwodzie wtedy radzyńskim, ustąpił mu wś Orle w rogozińskim obwodzie leżącą wraz z jez. Czyste i lasem Somoszyn. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 234. Linówek, os. włośc, pow. kozienicki, gm. Tczew, par. Zwoleń, od Kozienic w. 28. Gruntu mr. 30, dm. drew. 2, mk. 10. Linówek 1. folw. , do Linówca, pow. lu bawski, nad strugą Wel; bud. 3, dm. 2, katol. 59, Parafia Grodziczno, szkoła Wólka, poczta Lubawa. Dziedzic Feliks Kawęczyński. 2. L. , niem. Linoweg, włośc. wś, pow. starogrodz ki, w okolicy lesistej i piaszczystej, przy gra nicy pow. chojnickiego, o 5 mil od Starogrodu. Obszaru mr. 836, gbur. 4, zagrodn. 13, dm. 19, katol. 96, ew. 12. Parafia i poczta Śliwice, szkoła Osieczno. Kś. F. Linowiec 1. wś, pow. mogilnicki, 11 dm. , 85 mk. , 13 ew. , 72 katol, 32 analf. Cegielnia. Kościół katol. paraf. dekan. gnieźnieńskiego św. Michała Łaski, Lib. ben. I, 200. Poczta w Orchowie o 5 kil. , tel. w Gembicach o 11 kil, st. kol. żel. w Mogilnie o 19 kil. 2. L. , dom. tamże, 1978 mr. rozl, 4 miejsc a L. , dom. ; folwarki b Mlecze; o Kosakowo; d Przybroda; 29 dm. , 349 mk. , 34 ew. , 315 kat. , 62 analf. Własność Aleksandry Zakrzew skiej. M. St. Linowiec 1. al. Liniewiec, niem. Lienfitz, włośc. wś, pow. starogrodzki, na bitym trakcie starogrodzkoskarszewskim, przy granicy pow. kościerskiego, podług dok. nad jeziorem, które się zwało Linowiec. Obszaru liczy mr. 3078, gbur. 13, zagr. 10, katol. 200, ew. 172, dm. 37. Parafia Kokoszki, szkoła w miejscu, poczta Starogród, dokąd odległość wynosi 1 milę. W XIII i XIV wieku L. był własnością rycerzy zakonnych joanitów, nadaną im przez pomorskich książąt. R. 1359 Henning Ton Wartenburg przezwany Starogród, komtur joanitów w Starogrodzie, poświadcza, jako jego poprzednik Jan von Vorkfeld wystawił był pierwszy przywilej dla tej wsi; włók było wtedy 50, prawo chełmińskie; sołtys Piotr Wojciech otrzymał 3 wł. wolne, 4 przeznaczone były dla proboszcza. Od reszty włók po 15 latach wolnych dawać nam będą po 3 wiard. i 2 kury. Sądzić miał prawo sołtys mniejsze przekroczenia aż do 4 szelągów, od których dostawał grosz trzeci; większe przewinienia wyłącznie do komtura należały. Nadto pobierał sołtys połowę czynszu karczmy, miał wolne łowy na zające w granicach wsi, a coby ubił z większego zwierza, jedne czwartą odda na zamek. W jeziorze Linowcu wolno mu ryby łowić ku własnej potrzebie. Ponieważ później znalazł się we wsi nadmiar 10 włók, roku wspomnionego 1359 nazwany komtur Henning wystawia nowy przywilej, prawa wszystkie dawniejsze jako ł powyższy przywilej swojego poprzednika potwierdzając; jako granicę oznaczył wtedy między innemi od Wierzycy do drogi grzymysławowej, do drogi starogrodzkiej, do drogi do Orchau, napowrót do Wierzycy. Kościół dawnie w L. istniał, nie wiadomo kiedy na pewno założony, wspominany pierwszy raz w powyższym przy Linów Linowa Linowe Linówek Linowiec Linowiec Linówko Linowiec Linówka Linowo wileju z r. 1359; prob. posiadał 4 włóki, z czego wnioskować należy, iż był to kościół parafialny. Czynszowe księgi krzyżackie z r. 1437 wyraźnie to potwierdzają, w których czytamy krótki zapisek LienfitzPfarre. Z za pisku tego wynika nadto, że kościół tutejszy pomienionego r. 1437 jeszcze istniał. Kiedy zaginął, nie wiadomo, ale stało się to zapewne w następnych zaraz wojnach krzyżackich, po nieważ w XVI wieku nawet w regestrze u wi zytatorów biskupich więcej nie zachodzi. W r. 1702 ani znaku nie było po kościele; tylko krzyż stał jeszcze na jego miejscu. O włó kach kościelnych pisze wizytacya Szembeka biskupa, że je rozebrali skarszewscy starosto wie. Ob. Varia acta w archiwum w Peplinie i Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej. 2. L. , niem. Linowitz, wś włośc, i rycer. dobra, pow. lubawski, nad strugą Pęchra Pęcherz do Welu uchodzącą a rycer. dobra i wś, razem zajmują obszaru mr. 3796, bud. 69, dm. 31, katol. 356, ew. 15; osobno rycer. dobra wraz z przynależnym folw. Linówek liczą obszaru ornej roli hekt. 304, łąk 52, pastw. 9, nieuż. 5, wody 15, ogółem obszaru hekt. 385; przy tych dobrach jest gorzelnia, młyn wodny i ce gielnia; hoduje się bydło rasy holend. i bydło tuczone sprzedaje; dziedzic Feliks Kaweczyń ski. Parafia Grodziczno, szkoła Wólka, poczta Lubawa. Przy wsi znaleziono toporek staro żytny, który się przechowuje u dziedzica; b włośc. wś, obszaru liczy mr. 1901, bud. 54, dm. 28, katol 211. Parafia, szkola i poczta w Kurzętniku. Od dawna wieś ta wraz z ca łym kluczem kurzętnickim należała do dóbr stołowych kapituły chełmińskiej. Po okupacyi przez rząd pruski zabrana i następnie wydana na własność osadnikom. 3. L. , niem. Linowietz al. Lynowitz, rycer, dobra, pow. cheł miński, przy bitym trakcie chełmińskową brzeskim, 1 1 2 mili od Chełmna, nad małem jeziorem. Obszaru liczy ornej roli hekt, 306, łąk 17, pastw. 10, nieuż. 9, wody 4, ogółem obszaru hekt. 847; bud. 22, dm. 9, katol 133, ew. 26. Parafia Wabcz, szkoła w miejscu, poczta Lisewo, dziedzic Ryszard Raabe; ow ocarnia zarodowa; wyprzedaż tuczonego by dła. Kś. F. Linowiec, jez. w dobrach Kazimierz III, 924, pow. słupecki. Linowiec, dok. Lynoffz, nazywało się dawniej jezioro w pow. grudziąskim, leżące opodal wsi Boguszewice, w obwodzie radzyńskim. Obecnie ma mapach pod tą nazwą nie jest podane. Por. Linowe. Linowitz niem. , ob. Linówek i Linowiec. Linówka, ob. Liniewo. Linówka, strumień, ob. Rokitna, Linówko, jez. , ob. Kołpaki, pow. olsztyński. Linowo 1. wś kościelna i włościańska dok. Lindenaw Lyndenaw, pow. grudziąski, st. poczt. Linowo szlach. Ma areału 2749. 19 mr. ; r 1868 było tam dm. 103, mk. 389, i to 260 ew. , 111 katol; podatek od gruntów wynosił 321 tal, od budynków 32 tal Szematyzm dyecezalny z r. 1867 podaje o L. następ. wiadomości. Parafia linowska należy do dekanatu radzyńskiego i liczy 350 dusz. Kościół pod wezw. ś. Michała Archanioła jest patronatu rządowego. Przy kościele jest bractwo trzeźwości, założone 21 lut. 1855 r. W skład parafii linowskiej wchodzą następ. wioski wś Linowo liczyła 1867 r. 106 dusz, Rychnowo 10 dusz, Swiecie 55 dusz, Buchwald 46 dusz i Linowo szlach. 98 dusz. Katol szkoły nie ma w L. ; 8 katol dzieci uczęszcza do ew. szkoły w Buchwaldzie; 17 do ew. szkoły w L. , 11 do ew. szk. w Swieciu, a 7 także do ew. szk. w Rychnowie. Kościół linowski należy do najstarszych w dyecezyi chełmińskiej, został bowiem już r. 1259 zbudowany. Stoi na stromym pagórku i jest od dołu aż do góry murowany z gładkich kamieni polnych, wcale nie ciosanych. Miał on przedtem tylko 4 małe okienka na południowej stronie, dziś jest ich tam więcej, a owe stare 4 zostały znacznie powiększone. Wszystko to wskazuje, że kościół ten, podobnie jak inne, służył pierwotnie celom obronnym, że był niejako twierdzą, do której się w czasie niebezpieczeństwa mieszkańcy chronili. Potwierdza to zdanie także kanonik Strzesz, który w swej wizytacyi z r. 1667 zakrystą kościoła nazywa receptaculum confugientium cum frumentis et utensilibus grassante milite. Ciężka i niska wieża z cegły została dopiero w XVI wieku do kościoła przybudowana staraniem Jana Dąbrowskiego, starosty radzyńskiego. Warto także wspomnieć o znajdującym się w kościele rzadkim zabytku sztuki złotniczej. Jest to rzeźbiona z drzewa figura Matki Boskiej z dzieciątkiem Jezus na ręku, 1 1 2 stopy wysoka. Matka Boska pokryta jest z przodu powłóczystą suknią z kutego srebra misternej niezawodnie gdańskiej roboty, z XVII wieku pochodzącej; przeguby wykładane są sztucznie złotem. Nie mniej ciekawe są szczegóły, które o historyi Linowa zestawił Froehlich w swej hist. pow. grudziąskiego str. 197 200. Pierwotny przywilej dla L. wystawił r. 1293 w. mistrz krzyżacki Meinhard von Querfurt przez komtura radzyńskiego Hartunga, nadając sławetnemu sołtysowi z Radzyna Gobelinowi 60 włók na prawie chełmińskiem exposuimus honesto viro Gobelino, sculteto de Redino, ad locandum jure Culmensi in villa Lindenaw sexaginta mansos, infra lacum Aldon t. j. Mielno et infra granicies villae Starkenberg et infra bona Boguschin. Sołtys i jego spadkobiercy mieli posiadać dziesiątą włókę, a więc 6 włók, wol Linowitz mych od wszelkiego czynszu, prócz tego karczmę i sołectwo tabernam et officium scultetiae. Od kar sądowych miał pobierać trzecią część, a drugie dwie części miały wpływać do kasy zamku radzyńskiego. Kościołowi parafialnemu przypadło mocą tegoż przywileju 6 włók; posiadacze reszty 48 włók zostali zobowiązani po upływie ośmiu lat odstawiać do zamku radzyńskiego co rok na Zielone Swiątki od włóki 2 kury i pół grzywny dabunt annis singulis pro censu dimidiam marcam denariorum et duos pullos nostrae domui in Redino. Gdyby się miało wykazać, że granice wyżej określone obejmują więcej jak 60 włók, natenczas ma się sołtysowi i od tych włók należyć każda dziesiąta; od reszty zaś mieli posiadacze płacić ten sam czynsz, jak od wyżej wymienionych 48. Prócz tego miał sołtys i jego spadkobiercy mieć prawo rybołóstwa w pobliskiem jeziorze Mielnie, ale tylko dla swego użytku i małemi narzędziami ad suam coquinam cum modicis instrumentis. Datum in Redino anno Dni 1293 octavo calendas Octobris. Z przywileju tego wynika, że L. jest prastarą osadą polską, bo istniała już przed r. 1293 jako wieś, której starożytność wykazują także odosobnione urny, które tam już nieraz znaleziono. Dalszych wiadomości o L. dostarczają nam zakonne księgi szkodowe Schadenregister z r. 1414, według których przed wojną we wsi było 78 włók osadzonych; był tam i kościół murowany i wszystko w dobrym znajdowało się stanie. Po wojnie atoli pozostało tylko 7 gburstw z zabudowaniami, reszta zgorzała, i kościół uległ wówczas po części zniszczeniu; monstrancya i inne drogie naczynia kościelne także zaginęły. Cała szkoda wynosiła 1900 grzywien. Przywilej wsi wtedy też zaginął i gdy wskutek tego powstały spory co do czynszu, udał się sołtys Piotr do Malborga i odebrał od w. mistrza Michała Küchmeister 6 stycz. 1422 r. nowy zapis. Według rejestrów krzyżackich z r. 1435 było wtedy we wsi tylko 40 włók osadzonych i karczma, a 1446 r. 69. Za polskich rządów nadaje wojewoda chełmiński i starosta radzyński de Lusianis r. 1539 karczmarzowi Marcinowi Korańczykowi karczmę i należące do niej 3 dawniej puste włóki, wolne od robocizny i tłoki ab angariis et laboribus, z obowiązkiem płacenia rocznie 4 grzywien i 2 kur od włóki do zamku radzyńskiego. Miało mu także przysługiwać prawo rybołówstwa w jez. Mielnie trzy razy w tygodniu. Jednemu z poprzedników Korańczyka, karczmarzowi Tomaszowi Grzywnie, nadał był ten sam starosta de Lusianis prawo warzenia piwa w karczmie. Przywilej ten spalił się podczas zaburzeń wojennych, dla tego r. 1543 został odnowiony. Oba dokumenta potwierdził król Zygmunt r. 1550 i 1543; i odpis wystawionego przez w. m. Michała Küchmeister przywileju uwierzytelnił król własnoręcznym podpisem w sierpniu 1541 r. , a Zygmunt III na prośby ówczesnego dziedzicznego sołtysa szlachetnego Andrzeja Zalińskiego 12 lip. 1610 r. na nowo go zatwierdził. Z r. 1639 przechował się przywilej wybraniecki, nadający dwom lemanom po 2 włóki pod zwykłemi warunkami. Później zwolnił król August HI ówczesnych dwóch lemanów Bogumiła Giese i Jana Hinz od służby zbrojnej, ale zobowiązał ich za to płacić rocznie 100 fl. na utrzymanie żołnierza kwarcianego. Kiedy r. 1667 kanonik Strzesz z rozkazu bisk. Olszowskiego wizytował dyecezyą chełmińską, zastał kościół w L. wprawdzie staraniem Jana Dąbrowskiego, starosty radzyńskiego, odnowiony, ale komunikantów było tylko 40. Że przedtem we wsi była i szkoła, wnioskuje Strzesz stąd, że jeszcze wówczas znajdował się tam tak zwany ogród szkolny; stary szpital był całkiem zniszczony. Do probostwa należało 6 włók, ale proboszcza podówczas nie było; pastoryzącyą zajmowali się okoliczni księża z kolei. Inna wizytacya z r. 1789 donosi, że r. 1782 skradziono w kościele wszystkie srebrne naczynia; dalej, że włościanie płacili mesznego 15 korcy żyta i tyleż owsa, a właściciel dóbr szlacheckich linowskich po 10 korcy od każdego z tych gatunków; i wreszcie, że szkoły we wsi nie było dla braku funduszów na opłacenie nauczyciela. Mocą recesu z d. 23 marca 1831 r. nadał rząd pruski 10 włościanom, t. j. Pawłowi Giese i towarzyszom 57 wł. 21 mr. i 119 pr. kw. , które dotychczas posiadali tylko w wieczystej dzierżawie, na własność i zwolnił ich od robocizny i tłoki. Za to mieli teraz płacić rządowi czynszu rocznie 274 tal. 29 sbr. 4 fen. i na żądanie 43 korcy żyta, zamiast którego mogli dać i pieniądze, korzec po 20 sbr. rachując. 26 czerwca 1841 r. zamienił rząd czynsz zbożowy na podatek pieniężny, licząc korzec żyta po 1 tal. 15 czerwca 1852 r. zamieniono całą daninę na rentę amortyzacyjną; 23 marca 1840 r. nadał rząd lemanom w Linowie 78 mr. i 91 pr. kwadr. na obszarze wyciętego buchwałdzkiego lasu za zakupnem wynoszącem 51 tal. i rocznym czynszem w kwocie 9 tal. 10 sbr. 2. , L. , niem. Adl. Lindenau, majątek szlach, , graniczący ze wsią t. n. , pow. grudziąski, ma obszaru 612. 20 ha. , mianowicie roli or. i ogr. 560. 19, łąk 33. 74, pastw. 6, 96, nieuż. 9, 49, wody zajmują 1. 82 ha. , czysty dochód z gruntów wynosi blisko 11000 mrk. Właścicielem jest obecnie niemiec Eugen. Bieler, Tamże jest st. poczty i kolei grudziąskojabłonowskiej. Par. katol. wś Melno, par. ewang. Radzyn; szkoła jest w Melnie. R. 1868 było tam 23 dm. , między tymi 9 prywatnych, 156 mk. , 58 ewang, , 98 katol; po Linowo datek od gruntu wynosił 334 tal. , od budynków 12 tal. Kiedy ta posiadłość została odłączoną od wsi i nabrała prawa dóbr szlacheckich, niewiadomo. W XVII w. dzierżył te dobra Marcin Wadowski, a r. 1687 byli dziedzicami bracia Adam i Bartłomiej Grzywna; dla tego nazywał się ten majątek wówczas Linowo Grzywnowszczyzna, która to nazwa zachowała się u ludu i później, chociaż r. 1689 odziedziczyli te dobra Czapscy. Po okupacyi pruskiej podzielono przy spisywaniu ksiąg hypotecznych r. 1783 tak wś jako i majątek szlach, na 3 części na L. szlach. czyli Grzywnowszczyznę, na dziedziczne sołectwo czyli Kubaczyznę i na wś włośc. Linowo. Pierwsze dwa majątki, posiadali wówczas bracia Czapscy, Tomasz i Paweł; dobra szlach. obejmowały 15 włók, których wartość wynosiła 10000 fl. Prócz starego dworu były tam także zabudowania gospodarcze, browar z drzewa i 6 chałup czynszowych, a nad drogą do Brodnicy prowadzącą stała karczma i jeszcze jedna chałupa czynszowa; 15 morgów zajmowała mała brzezina. Ponieważ właściciele rościli sobie prawo warzenia piwa i wódki, sądownictwo i wolne polowanie, a nie mogli na to pokazać żadnego przywilej u, dla tego wszczął się spór między Czapskimi a fiskusem. Rząd utrzymywał bowiem, że te dobra szlacheckie należały pierwotnie do ststwa radzyńskiego i że Czapscy posiadali je dawniej tylko jako starostowie. Proces toczył się 3 lata od r. 1792 1795 przez trzy instancye; wypadł atoli na niekorzyść rządu, Bö dziedzicznego sołectwa, Kubaczyzną zwanego, należało 1783 r. 9 wł. ; szacowano je na 3000 fl Reskryptem z d. 14 czerwca 1858 r. została ta posiadłość przyłączona do powyż wymienionych dóbr szlacheckich, przez co obszar tychże wzrósł do 1847 mr. i 101 pr. kwadr. ; 22 lut. 1854 r. rozporządziła władza, że dobra szlach, miały się odtąd nazywać po niem. Lindenow dla odróżnienia od wsi, która swą dawną nazwę zatrzymała. 3. L. , niem. Leynaw dok. Leynow, Lynaw, wś na Warmii, należąca dawniej do kapituły warmińskiej, pow. olsztyński, par. katol. W. Bartołty, st. poczt. Olsztyn Alleustein. Roku 1857 mk. 207. Wś ta jest przeważnie polską, 23 maja r. 1348 zapisuje kapituła fidelibus nostris Theodorico Dangil Willun panstlen Joniken octo mansos circa lacum Lynaw pod zwyczajnemi warunkami. Dalej daje mu prawo rybołówstwo na swoją potrzebę in lacubus nostris in exteriori solłtudine i prawo polowania in extrema nostro solitudine more aliorum pruthenorum. Zagłówne ma wynosić 30 grzywien i po 5ciu latach wolności będzie od każdych 4ch włók zobowiązany do stawienia jednego jeźdźca ze zbroją; prócz tego będzie pomagał przy budowaniu warowni. Datum et actum in Bertingen Bertąg. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 118. R. 1476 27 czerw. Enoch z Kowalek, proboszcz katedralny, nadaje na prawie chełm. Mikołajowi Kopcowi 24 włók we wsi L. , z których, gdy jeszcze nie były puste, czyniono 6 służb pruskich, celem zało żenia wsi dannickiej, mającej zatrzymać da wniejsze nazwisko. Sołtys otrzymuje 2 włóki i rybołóstwo w jeziorze Cukulnia. Ob. Kętrz. , O ludn. pols. str. 548. Z r. 1575 d. 22 stycz. datuje przywilej na wystawienie karczmy w tej wsi. R. 1656 było pustych 1 1 2 wł. R. 1864 dm. 24, mk. 226, którzy wszyscy są katolicy i mówią po polsku. 4. L. , dok. Linoff, Lei ne, Leyinau, Wagilsdorf, Weigilsdorf, wś. pow. szczycieński, na pruskoluter. Mazurach, przez osadników polskich założona i trzymana, st. poczt. Szczytno. Ma 47 włók rozl. R. 1387 Konrad Zöllner von Rothenstein, mistrz w. krzyżacki, nadaje Maciejowi i Staśkowi, bra ciom, 20 wł. między jeziorami saskiem a Kli nem na prawie chełm. i pozwala je dzielić na dwa działy ale nie więcej. R. 1426 nadaje Szymon Wagil t. j. Wagilewicz z L. , pan i dziedzic dóbr linowskich, wiernemu Marcino wi, synowi Pawła Bartosza z Trelkowa Trilkow t. j. Gr. SchönDamerau, celem lokacyi wsi dannickiej, 4 wł. sołeckie na prawie chełmińskiem, z których służyć mu winien po ko niu wartości 4 grzyw. Świadkami byli Paweł Sąd Pawel Samd i Olbrycht. Ob. Kętrz. , Ludn. polska w Prus. , str. 387, 388. Wolni osadzeni w L. freie mieli dawniej obowiązek pomagać przy budowie zamków krzyżackich; r. 1586 przejęli za to przewóz książęcej poczty Postfahr. Ob. Toppen, Gesch. Masurens, str. 313. Trudno jednak wiedzieć, czyby to była wś tego samego powiatu, ponieważ Toppen bliższego położenia nie podaje. E. 1857 było tu 335 mk, 5. L. , niem. Linnowen, wieś, pow. gołdapski, st. poczt. Dubeningken, wła sność fiskalna. Kś. F. Linowskie jez. w pow. gołdapskim, por. t. II, 668. Linsen niem. , wś, pow. mielicki, par. OberFrauenwaldau. Lińsk, folw. w pow. ihumeńskim, własność Okołowa, ma obszaru 636 mr. A, Jelski. Lińsk al. Łyńsk, dok. Lynsk, Lynski, wś, pow. świecki, w okolicy lesistej i piaszczystej, blisko granicy pow. chojnickiego. Obszaru liczy mr. 4963, bud. 154, dm. 72, katol. 428, ewang. 50. Parafia i poczta Sliwice, szkoła w miejscu. Za krzyżaków istniały dobra we wsi L. , dziedzic pełnił 1 służbę wojenną konną. W początkach XIV w. należał do L. także Niewieścin, jak podaje z ksiąg krzyżackich R. Wegner Kreis Schwetz, który to dodatek zdaje się innej wsi L. wymagać, aniżeli nasza, odległa, przy Sliwicach położona. R. 1442 Linowskie jezioro Linowskie Lińsk zachodzi dziedzic tejże wsi Otto Łyński. W wojnie z Polską policzono strat poniesionych w obudwu dobrach 600 mrk. Kś. F. Lintupka, ob. Łyntupka. Liny, ob. Łyny. Linyna, Linynka rus. , ob. Lenina. Linzvorwerk niem. , folw. do Zapplau, pow. górski. Liona, wś szlach. , nad Lioną, pow. trocki, 2 okr. adm. , 47 w. od Trok, 5 dm. , 69 mk. katol. 1866. Lip. .. , por. Liep. .. , Lipp. .. Lipa, nazwa znanego drzewa, które, obok dębu, zarówno swą wielkością i pięknością, jak licznemi pożytkami budziło poszanowanie pierwotnych, przeddziejowych pokoleń i nadało nazwę licznym osadom, które chętnie zakładano śród lasów lipowych, przy pojedyńczych grapach tych drzew. dostarczających obok pożądanego dla pszczół pokarmu licznych usług i korzyści swym kwiatem, korą drzewem, z których miano obuwie, sprzęty domowe, lekarstwo; stąd czy to jako pojedynczo stojąca lipa, czy też jako gaj lipowy lipie, lipina, lipiny, lipnik, czy lipowe obszary leśne lipowiec, lipowo, lipno, zawsze drzewo to zwracało na się uwagę, stanowiło rys charakterystyczny osady tudzież wskazówkę oryentacyjną. Być może, iż przezwisko ludzkie Lipa, Lipką, dało początek pewnej liczbie nazw; większość jednak takowych można uważać za pewną, wskazówkę rozpowszechnienia tego drzewa i poważania jakiem się cieszyło. . Br. Oh. Lipa 1. folw. , pow. brzeziński, gm. Bratoszewice, par. Stryków Łaski, Lib. ben. II, 391. 2. L. , wś, pow. jędrzejowski, gm. Sobków, par. Chomentów. Leży w pobliżu szosy kieleckokrakowskiej. W 1827 r. 24 dm. , 158 mk. Według Towarz. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folw. L. i Jawór, attynencyj Adamów i Karsy; wsi L. , Jawór i Karsy; od rz. Nidy w. 3, rozległe mr. 1319 folw. L. z attyn. Adamów i Karsy grunta orne i ogr. mr. 442, łąk mr. 25, pastw. mr. 13, lasu mr. 598, zarośli mr. 12, wody mr. 1, nieuż. i place mr. 5, razem 1111, bud. mur. 14, z drzewa 7; folw. Jawór grunta orne i ogr. mr. 166, łąk mr. 34, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 208; bud. z drzewa 7. Folw. ten w r. 1881 oddzielony został od dóbr L. Wś L. os, 44, z grun. mr. 262; wś Jawór os. 17, z grun. mr. 220; wś Karsy os. 31, z grun. mr. 226. 3. L. , wś i folw. , pow. konecki, gm. Ruda Maleniecka, par. Lipa Łaski, Lib. ben. I, 512 597, odl 20 w. od Końskich. Posiada kościół par. założony pierwotnie w 1129 r, ; erekcya parafii w 1580 r. ; obecny ma drewniany z 1761 r. fund. Ign. Strzembosza. W 1827 r. było tu 32 dm. , 245 mk. ; obecnie 63 dm. , 446 mk. , 481 mr. ziemi włośc, i 277 dwor. Par. L. dek. konecki 2906 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. Maleniec składają się z folwarków Ruda Maleniecka, L. , Młotkowice, Dębe, Miedzierza i Koliszowy; attynencyj Maleniec, Cieklińsko, Cis, Budy, Barak i Dąbrówka. Rozległ. ogólna dominialna wynosi mr. 16360 grunta or. i ogr. mr. 1089, łąk mr. 513, pastw. mr. 77, lasu mr. 14207, zarośli mr. 12, wody mr. 164, nieuż. i place mr. 259, w osadach młynarskich i karczemnych mr. 13, bud. mur. 39, z drzewa 135, ubezpieczonych od ognia na rsr. 74590; płodozmian po folw. 4 910 i 12polowy; fabryki wielki piec, pudlingarnia, walcownia, odlewnia, warsztaty mechaniczne, walcownia blachy, gwoździarnia, fabryka łopat, sztyftów i okuć zwyczajnych do drzwi i okien, cegielnia zwyczajna i cegielnia z produkcyą cegły ogniotrwałej, młyn wodny; pokłady rudy żelaznej, gliny ogniotrwałej i torfu; rz, Czarna i inne strugi przepływają, formując stawy. Wś Maleniec os. 41, z grun. mr. 65; wś Grembianice os. 31, z grun. mr. 255; wś Koliszowy os. 51, z grun. mr. 622; wś Dęby os. 31, z grun. mr, 397; wś Miedzierza os. 53, z grun. mr. 533; wś Świńków os. 10, z gr. mr. 35; wś Wólka os. 9, z gran. mr. 147; wś Kawenczyn os. 13, z grun. mr. 36; wś Matyniów os. 25, z grun. mr. 279; wś Lipa os. 43, z grun. mr. 475; wś Młotkowice os. 56, z grun. mr. 488; wś Cieklińsko os. 32, z grun. mr. 83; wś Szkucice os. 29, z grun. mr. 324; wś Greszczyn os. 4, z grun. mr. 77; wś Hucisko os. 14, z grun. mr. 139; wś Cis os, 10, z grun. mr. 111; wś Ruda os. 64, z grun. mr. 188; wś Wyszyna os. 16, z grun. mr. 116; wś Strażnica os. 16, z grun. mr. 145; wś Budy os. 4, z grun. mr. 27. 4. L. , wś i folw. , pow. kozienicki, gm. Maryampol, par. Głowaczów, odl. 18 w. , od Kozienic. W 1827 r. było tu 15 dm. , 126 mk. ; obecnie 34 dm. , 344 mk. , 1009 mr. ziemi dwor. i 476 mr. włośc. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. Głowaczów z miasteczkiem Głowaczów, wsiami L. , Budy Lipskie, Helenówek, Helenów, Henryków, Wola Lipska, Klementynów i Mała Wieś, od rz. Wisły w. 10, rozległy mr. 594 grunta orne i ogr. mr. 361, łąk mr. 56, pastw. mr. 24, lasu mr. 121, nieuż. i place mr. 32, bud. mur. 2, z drzewa 18; wiatrak, cegielnia, pokłady torfu. Miar steczko Głowaczów os. 133, z grun. mr. 696; wś Lipa os. 41, z grun. mr. 476; wś Budy Lipskie os. 29, z grun. mr. 420; wś Helenówek os. 8, z grun. mr. 120; wś Helenów os. 17, z grun. mr. 299; wś Henryków os. 5, z grun. mr. 106; wś Wola Lipska os. 27, z grun. mr. 351; wś Klementynów os. U, z grun. mr. 232; wś Mała Wieś os. 13, z grun. mr. 223. 5. L. Krępa, wś nad rz. Krępianką, i L. Miklasy, wś i folw. , pow. iłżecki, gm. Lipsko, parKrępa, odl. 25 w. od Iłży, 7 w. od Wisły. L. Krępa w 1827 r. 22 dm. , 171 mk. ; obecnie 22 dm. , 173 mk. , 1011 mr. dwor. i 224 mr. włośc. Młyn wodny i tartak. L. Miklas w 1827 r. 19 dm. , 116 mk. ; obecnie 23 dm. , 159 mk. , 1538 mr. ziemi dwor. , 214 mr. włośc; szkoła Lipa Lip Linyna Lintupka Linzvorwerk Lintupka Liny Lipa Lipa początkowa. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. Krępa z osadą młyn. Chojniak, attyn. leśną Konstantynów, wsiami L. Krępa, Leopoldów, Gruszczyn i Babilon w r. 1862 rozdzielone zostały i hypotecznie uregulowane. Folw. L. Krępa lit. B z rozległością mr. 212; folw. Boży Dar z rozległością mr. 837; osada młynarska Chojniak mr. 17. Lipa Krępa D mr. 15; attyn. las Konstantynów mr. 288. Wś L. Krępa os. 18, z grun. mr. 220; wś Leopoldów os. 7, z grun. mr. 133; wś Gruszczyn os. 14, z grun. mr. 190; ws Babilon os. 14, z grun. mr. 284. Folw. L. Miklas z wsiami L. Mi klas, Anusin, Szymanów i Jelonek rozległy mr. 1538 grunta orne i ogr. mr. 462, łąk mr. 25, past. mr. 14, wody mr. 2, lasu mr. 1010, nieuż. i place mr. 24, bud. z drzewa 11. Wś L. Miklas os. 18, z grun. mr. 207; wś Anusiu os. 24, z grun. mr. 299; wś Szymanów os. 21, z grun. mr. 347; wś Jolonek os. 21, z grun. mr. 319. 6. L. , wś, pow. janowski, gm. i par. Zaklików, na pograniczu galicyjskiem położona, od Lublina mil 9, od Janowa mil 2. Przedłużenie tej wsi nazywa się Goliszowiec; należy też do niej leśna osada Janiki. Należy do ordynacyi hr. Zamojskich od czasu założenia tejże. Położona śród lasów rozległych, oprócz drzew iglastych obfitujących w lipy, jesiony i inne drzewa liściasto. Widocznie nazwę swą otrzymała od lipy. W 1880 r. było osad włośc. 110 oraz dymów dwor. 8 i 3 dm. będące w posiadaniu straży celnej, której dwa posterunki Brzuza i Goliszowiec znajdują się na dwóch końcach tejże wsi. Ogólna, ludność męż. 446 i kob. 473; pod osadami włośc. gruntów mr. 1500, oraz folw. Lipa ma rozległości 200 mr. Folw. ten wpierw był wydzierżawiany, od 1882 roku oddany na pomieszczenie i uposażenie straży leśnej ordynackiej. Jest to osada bardzo dawna, założenie jej sięga XV w. Ludność miejscowa, z powodu nieurodzajnych piaszczystych gruntów, dawniej oddawała się myśliwstwu i bartnictwu, obecnie z przemytnictwa ma główne utrzymanie, ku czemu sprzyja położenie nadgraniczne. Rodzaj togo zajęcia rozwinął siły i dzielność miejscowego ludu, który też odznacza się bujnym wzrostem i śmiałością, odróżniającemi go od okolicznych włościan, oddanych przeważnie rolnictwu. 7. L. , wś i folw. , pow. przasnyski, gm. Jednorożec, par. Przasnysz, odl o 11 w. od Przasnysza, ma 2 wiatraki i karczmę, 71 dm. , 618 mk. , 1587 mr. gruntu, 427 nieuż. W 1827 r. wś rząd. 38 dm. , 252 mk. Straż leśna L. leśnictwa rząd. Przasnysz obejmuje 8324 mr. lasu. 8. L. , wś i folw. , pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Koziczynek, odl. o 9 w. od Ciechanowa por. Ciechanów, I 676; ma 14 dm. , 223 mk, , 828 mr. gruntu, 10 nieuż. , w tem 33 Mr. włośc. Szkoła początkowa. Folw. L. rozległy włók 40, w tem boru mieszanego włók 11; grunta w większej połowie pszenne, łąk przeszło włóka, budynki dobre i kompletno, w części wraz dworem murowane. Wś L. os. 23, gruntu mr. 25; wś Leśniewo Dolne os. 16, gruntu mr. 20. 9. L. , wś, pow. sierpecki, gm. Raciąż, par. Krajko wo, odl. o 39 w. od Sierpca, ma 11 dm. , 97 mk. , 343 mr. gruntu, 5 nieuż. , w tem 20 mr. włościańskich. Folw. L. należy do Krajkowa. 10. L. , wś, pow. pułtuski, gm. Kleszewo, par. Pułtusk. W 1827 r. wś rząd. , 9 dm. , 56 mk. Por. Górki, t. II, 715. 11. L. rumunek, pow. ostrowski, gm. i par. Brańszczyk. 12. L. , por. Klimczyce. Br. Ch. Lipa 1. wś i piękne dobra w pow. nowo gródzkim, w obrębie gminy i par. snowskiej, w okr. polic. snowskim, nad rz. Snowką. , o 10 prawie w. od stacyi Horodziej dr. żel. mosk. brzeskiej. tuż przy granicy pow. słuckiego po łożone. Wś ma os. 27. Folw. , dawne dziedzictwo starej rodziny Obuchowiczów, posiada obszaru 2100 mr. w glebie wybornej; łąk do brych dostatek, 2 młyny wodne, młyn wietrz ny, gorzelnia. Była tu kaplica katol. 2. L. Wysoka, wś w pow. nowogródzkim, nad rzeką Snowką, w gm. snowskiej, ma osad 41 w gle bie dobrej, miejscowość bezleśna. 3. L. Krzywa mały folw. w pow. pińskim, przy lichej drożynie wiodącej z Chojna do Żytnicz, w cał kiem odludnej nizinnej miejscowości; okr. polio. lubieszewski. 4. L. , mały zaśc. poleski, we wschod, stronie pow. borysowskiego, w okr. polic. chołopienickim, nad rzeczułką wpada jącą do Bobra, ma osad 2, głucha miejscowość. 5. L. , folw. nad małą rzeczułką w pow. miń skim, w okr. polic. kojdanowskim, w par. kojdanowskiej, dziedzictwo Sławińskich, ma ob szaru 562 mr. , miejscowość górzysta, gleba dobra. A. Jelski. Lipa, wś, pow. dubieńskim ma kaplicę katol. parafii Beresteczko. Lipa górka, ob. Górna Kułwa. Lipa 1. Dolna i Górna po rusku Łypa Dilna i Hirna, wś w pow. dobromilskim, 35 kil. na płn. zach. od Dobromila, 8 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Birczy, 22 kil na płn. płn. wsch. od najbliższej stacyi kolejowej w Załużu. Na płn. zach. leżą Jawornik ruski i Żohatyn, na płn. wsch. Kotów, na wsch. Rudawka, na płd. wsch. Malawa, na płd. zach. Brzyżawa, na zach. Ułucz. Wzdłuż granicy zach. płynie na małej przestrzeni pot. Brzyżawka od płd. na płn. Płynąc w tym samym kierunku wchodzi do wsi, następnie skręca na płd. wsch. i wchodzi do Malawy, gdzie przyjmuje nazwę Malawki. Od paw. i lew. brzegu zasilają go pomniejsze strugi. Zabudowania wiejskie są rozrzucone po całym obszarze i tworzą rozliczne części i grupy d o Lipa Lipa mów, jako to Capora al. Capura, Kiczary, Kopanie, Kuzie, Lackie, Przysada, Ułuckie i Wola al. Morochów. W płn. zach. stronie obszaru wznosi się Sucha góra do 475, w stro nie płd. zach. Capor do 477 m. Własn. wiek. ma roli ornej 604, łąk i ogr. 47, pastw. 97, la su 582; własn. mniej. roli ornej 1228, łąk i ogr. 126, pastw. 349, lasu 43 mr. W r. 1880 było 1250 mk. w gminie, 13 na obsz. dwors. 160 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Far. rzym. katol. w Birczy, gr. katol w miejscu, dek. birczański, dyec. przemys. ; należą do niej Brzeżawa, Dobrzanka i Malawa. We wsi jest cerkiew, szk. etat. jednokl. , młyn i tartak. 2. L. , wś w pow. dolińskim, 21 kil. na zach. od Doliny, 18 kil na płd. zach. od sądu powiat. , urzędu poczt. , stacyi kolej o. i telegr. w Bole chowie. Na płn. leży Słoboda bolechowska, na płn, wsch. Roztoczki, na płd. wsch. i płd. Kaina, na zach. Łużki, Płn. narożnika wsi dotyka pot. Łużanka. W płd. , najwyżej wznie sionej części obszaru, nastaje na płn. stoku granicznego Gorganu, 1133 m. wysokiego, pot. Lipa, dopływ Łużanki, i płynie na płn. ; od praw. i lew. boku zasilają go liczne, pomniej sze strugi, z których jedna, bezimienna, na staje także w płd. stronie obszaru, na płn. sto ku granicznej Jaworyny 1134 m i Przysłupa 1041 m. ; druga zaś, Roztoka, wchodzi z Kalnej i płynie wzdłuż granicy Roztoczek aż do połączenia się z Lipą, odkąd znowu Lipa jest graniczną rzeką aż do swego ujścia do Łużanki 554 m. . Zabudowania wiejskie leżą w środkowej części obszaru, w dolinie Lipy; na płn. od nich dochodzi Łomowata góra 767 m. a na wsch. Łysa góra 717 m. Włas. wiek. ma roli ornej 3, łąk i ogr. 6, pastw. 1, lasu 740; własn. mniej. roli orn. 99, łąk i ogr. 366, pastw. 487, lasu 9 mr. W r. 1880 było 219 mk. obrz. gr. katol. Par. gr. katol. w Słobodzie. We wsi jest cerkiew. 3. L. , karczma na obszarze dwors. Smorze w pow. stryj skim. 4. L. , część Nowosiółki, pow. tłumacki. Lu. Dz. Lipa 1. niem. Eichquast, wś i gm, , pow. obornicki, 2 miejsc 1 L. ; 2 Lipka, osada; 26 dm. , 238 mk. , 184 ew. , 54 katol, 55 analf. St. poczt. i kol. żel. oborniki o 9 kil. Por. Bagna, 2. L. , niem. Linden, leśnictwo, pow. obornicki, należy do nadleśnictwa królewskiego Boruszynka, 1 dom, 11 mk. 3. L. , niem. Liepe, Lipe, wś, pow. chodzieski, 43 dm. , 397 mk. , 246 ew. , 134 katol. , 17 żydów, 145 analf. Najbliższa poczta i tel. w Szamocinie; st. kol. żel. w Białośliwiu. Pod wsią wykopano z torfu toporek brązowy. 4. L. , niem. Lipe, folw. , pow. gnieźnieński, 6 dm. , 89 mk. ; należy do dom. Mielżynka. 5. L. , niem. LeppeColonie, kolonia i gm. , pow. obornicki; 133 dm. , 925 mk. , 318 ew. , 595 katol, 12 żyd. , 354 analf. Najbliższa poczta w Ludomach; tel. i st. kol żel w Obornikach. 6. L. , por. Jaktorowo, Grodzisko, 7. L. , niem. Lindenstadt, kolonia w pow. międzychodzkim. M. Śt. Lipa 1. al. Lipe Kętrz. , niem. Liep, dok. arbur tilia, Lipa, Linden, osada rybacka do wsi Kahlberg, gdzie są kąpiele morskie, pow. gdański, na mierzei gdańskiej czyli Świeżej, na brzegu zatoki świeżej. Ubodzy mieszkańcy trudnią się rybołówstwem. Podczas lata nie raz tu sporo gości przemieszkuje za tań sze pieniądze, których w Kahlbergu umieścić nie było można. Tak zwane dyny ku morzu przedstawiają tu najrozmaitszych kształtów, urocze nieraz, wzgórza piaszczyste, do 100 i więcej stóp wysokości dochodzące. Najwyż sza, osobno stojąca góra, Bloksberg, jest 150 wysoka. Między tą górą a morzem ciągnie się rozległa równina piaszczysta, najrozmaitszemi kamyczkami pięknemi, niby kwiatami, gęsto posiana zowie się dla tego Kamienna łąka Steinwiese. Miejsce to bywa często zwie dzane przez gości kąpielowych. Z góry jest przepyszny widok tak na morze jako i na za tokę świeżą. Droga ku górze prowadzi przez błoto krzewami porosłe. Na szczycie góry sterczy sosna ogromna, sucha. Ob. Brandstätter, Landkreis Danzig, str. 232. Na początku XIII wieku znajdowało się tylko wielkie drze wo lipowe, gdzie teraz wieś leży. Około r. 1220 książę Swiętopełk II nadaje kupcom lubeckim ulżenia pewne w gdańskim handlu, ustanawiając jako granicę dla okrętów rozcią głość brzegu morskiego aż do drzewa lipy usque ad arborem tiliae. R. 1282 już tu osada istniała i zowie się Lipa. Ob. Perlbach, Pommerel Urkundenbuch. 2. L. ,niem. Lippa, dok. Lynde, os. , pow. chojnicki, nad wielkiem jezior. Wdzidze; w piaszczystej i lesistej okolicy, przy granicy pow. kościerskiego. Ob szaru liczy mr. 955, bud. 6, dm. 3, katol 36. Par. Wiele, szkoła Borsk, poczta Karsin. Mie szkańcy niemal wyłączni trudnią się rybo łówstwem, które i ich i dobytek żywi. Wieś L. za książąt i krzyżaków zaliczała się do ziemi zaborskiej czyli Zaborni Sabieregebiet, w komturyi i ststwie tucholskiem. R. 1359 Zygfryd von Gerlachsheim, komtur tucholski, wystawia pierwszy znany przywilej dla tej wsi, którą zowie Lynde im Lande Zaborne; włók było wtedy 38, sołtys nazywał się Hen ryk Gruby Grube. R. 1388 Rudiger von Ei ner, komtur tucholski, zapisał tej wsi 1 włókę łąki na błotach zwanych Grosse Lotz, t. j. wielka Łoza. Ob. Odpisy Dregera w arch. w Peplinie, str. 122. 3. L. , niem. Lippe, os. do Blomfeldu, pow. kościerski. Kś. F. Lipa Przednia i Tylna, niem. HinierLippa i VorderL. , dwie wsie, pow. jańsborski, st. p. Pisz i Turośl Lipa Lipa al. Lipowa, niem. Leipe, wś, pow. ziębicki, par. Krelkau. Lipa 1. las w środkowej części Stebnika, w pow. drohobyckim. Na płd. łączy się on z lasem Baranicą a na płn. z lasem Posiczem. W lesie tym nastaje pot. Woronka i płynie na płn. do Słonicy. 2. L. , w płd. zach. stronie Korostowa w pow. stryjskim, na lew. brzegu Kamionki, dopływu Orawy. Przez ks płynie kilka pot. do Kamionki, od płn. na płd. , z których najznaczniejszy potok Młynówka. Pot. Huta i Krzemieniec. Lu. Dz. Lipa, znaczne wzgórze na płd, miasta Mikołajewa, w pow. bobreckim, pod 41 38 40 wsch. dłg. g. F. , a 49 31 13 płn. sz, g. Wzniesienie 355 m. Po północnej i południo wej stronie szczytu wznoszą się na tej górze fortyfikacye wojskowe. Br. G. Lipa l. pot. , bierze początek w obr. gm. Brzyżawy, w pow. dobromilskim, płynie na wsch. przez Brzyżawę, poczem zwraca się na płn. , tworząc granicę między Brzyżawą i Lipą, a opłynąwszy w Lipie Dolnej wzgórze Capor 477 m, od zach. i płn. , zwraca się na płd. wsch. przez Lipę Dolną i w obrębie Malawy uchodzi do Dobrzanki. dopływu Stopnicy. Dłu gość biegu czyni 10 1 2 kil. W górnym swym biegu zwie się Brzyżawką ob. a w obrębie Malawy także Malawką, którą to nazwę także Dobrzance ob. przydają. 2 L. , pot. górski, wytryska w obrębia gm Lipy, w pow. dolińskim, na północnych stokach Gorganu ob. t. II, 706, nr. 1 i Jaworyny, kilku strugami, pły nie na płn. dolinką górską, zamkniętą od wsch, Łysą górą 772 m. , a od zach. Łomowatą górą 767 m. , w której legła wś Lipa. Poniżej wsi uchodzi z lew. brzegu do Roztoki, dopływu Łużanki. Długość biegu niemal 4 kil. 3. L. , tak zowią niekiedy rzekę Narajówkę ob. , w okolicy Kurzan, w pow. brzeżańskim. Ob. Lipica. Br. G. Lipa Gniła 1. rz. , wytryska w obrębie gm. Lipowiec, w pow. przemyślańskim, po wschodniej stronie wsi, na łączkach międzywzgórzystych, u zach. stóp Wysokiej Góry 406 m. w paśmie Gołogór, Płynie zrazu w kierunku zachodnim, po południowej stronie wsi Lipowiec, a przyjąwszy z praw. brzegu pot. Turówkę Turę, zwraca się w krętym biegu paśmistemi łąkami na płn. zachód, podchodzi pod wś Młynowce, gdzie znacznym łukiem wykręca się na płd. zachód, a od ujścia pot. Dobrej przyjmuje kierunek południowy, w którym niezadługo dochodzi do Przemyślan. Na przestrzeni od Lipowiec po Przemyślany lewe brzegowisko już dosyć znacznego strumienia tworzy północno i zachodnie stopy działa górskiego, który się wznosi w szczycie Tychowie do wys. 428 m. szt gen. i który dość stromo stacza się do doliny tego potoku. Opłynąwszy Przemyślany od wsch. , tuż poniżej nich, na obszernych łąkach, z lew. brzegu zabiera pot. Szumowski i Borszowiecki. W dalszym swym biega tworzy granicę między Meryszczowem, Brzuchowicami i Korzelicami od zach. a Wołkowem, Kosteniowem, Janczynem i Dusanowem od wschodu; poczem przepłynąwszy Firlejów i Kleszczównę. przechodzi w powiat rohatyński. Tu zrasza obszary Rudy, Zalipia, płynie popod Podgrodzie, tworząc zachodnią jego granicę od Zalipia i Potoku, przerzyna środkiem miasto Rohatyn, dalej płynie granicą gmin Wierzbiłowiec i Babuchowa od zachodu a gmin Putiatyniec i Łuczyniec, i zrosiwszy obszerne łąki w. Koniuszkach, Obelnicy, Kuniczu, Nastaszczynie, Kuropatnikach, opływa miasto Bursztyn od wsch. ; następnie zrasza obszary Bouszowa i Bołszowiec i na granicy Tustania z obszarem Halicza, już w pow. stanisławowskim, uchodzi do północnej odnogi Dniestru. Gniła L. płynie od początku swego szeroko rozwartemi dolinami. Woda jej jest mętna, unosząc namuł z łąk wyściełających przeważnie niskie jej brzegi. Od Przemyślan zacząwszy wzmaga się zabagnienie brzegów a brzegowiska podnoszą się łagodnie opolem. Pod Firlejowem dolina Ga. L, Ścieśnia sie. Tutejsze też bagna dochodzą do największej głębokości i wedle podań miejscowych zalegał tę cieśninę obszerny staw. Prócz namulistych błot powitają tu trzęsawiska z tak zwanemi oknami, t. j. miejscami bezdennemi, jak lud mniema, i o których rozmaite baśnie opowiada. Na znaczniejszych zbiorowiskach wód wyrasta trzcina a pomniejsze oczerety otacza szuwar. W pokładach gliny na brzegowiskach Gn. L. znaleziono w okolicy Firlejowa szczątki mamuta. Rzeka wyrzuca mnóstwo skojek Unio, żyjących na dnie także bagien nadlipiańskich wraz z ślimakami Planorbis corneus i Paludina vivipara. Szkarłupki ich zalegają całemi kupkami brzegi. Nad oczeretami Gn. L. żyje łątka Agrion armatum Sbg. , Ischnura, a w trzcinie lub gęstej trawie sieciówka, Colpotaulius incisus Curt. , dotąd znana tylko z tego miejsca w całej Galicyi. Tak powyższa łątka jak i owa sieciówka należą do szczególnych rzadkości fauny galicyjskiej. Pod Rohatynem znika pagórkowata postać kraju, przechodząc w faliste obniża, chylące się zwolna ku dolinie Dniestru. Pasmo wzgórzy, po praw. brzegu się ciągnące, tworzy dział wodny między Gn. L. a Swirzem, a po lew. brzegu dział wodny między nią a Złotą Lipą. W pierwszem pasmie tuż nad doliną Gn. L. wznoszą się wzgórza Tudor 381 m. , Parowe 335 m. , Niwki 298 m. , Piaskowiec 387 m. , Pieczona góra 334 m. i Załuże 303 m. . W drugiem zaś paśmie mamy Tychów 428 m. , Ptak 416 i 375 m. , Zachomiec 415 Lipa ID. , Zbicz 305 m. , Krągulec 385 m. , Ka mienna góra 312 m. , Winna góra nad Bouszowem 295 m. i Winogórska 326 m. . Spad wód okazują następujące liczby 321 m. źró dła; 292 m. ujście Dobrej pot. ; 274 m. uj ście Dychtarki; 262 m. ujście pot. Zastawki; 252 m. poniżej Rudy u stóp Pieczonej góry; 243 m. most na płd. Rohatyna; 239 m. po niżej ujścia Kucego; 232 m. pod Obelnicą; 227 m. pod Bursztynem; 214 m. ujście. Długość biegu wynosi przeszło 80 kil. Z praw, brzegu przyjmuje następujące wody Turówkę, Dobrą, Biały z Osusznym, Dychtarkę z Hutą i Zawadówką, Zielony, Ostałowski pot. , Lehinie, Rudkę, Kierniczny, Korzelicki pot. , Ziołony pot. , Babuchów i Potok; z kw. zaś brzegu Szumaszowski, Borszowiecki, Ładańce, Dąbro wę, Zastawki, Błotnie, Bródki, Oplety, Stu dzienny Studenny i Narajówkę. W Gn. L. żyją następujące ryby według nazw ludo wych babka, czerwinka, karaś, kobłyk, len, maryna, miętus miniok, okleja, okuń, pidustwa, płocica, synobub, szaran, szczupak, wyryzub. Dodać jeszcze należy, że rzekę tę zo wią po prostu Lipa lub Lipą przemyślańską, 2. Ł. Gniła, także Kropiwną zwany pot. , bie rze początek na płn. wsi Żukowa, w pow. zło czowskim, podąża przez wś Żuków, Kropiwnę, Wicyń i Meryszczówkę na płd. i w Dunajowie uchodzi do Lipy Złotej. Długość biegu czyni 15 kil. Źródła leżą 394 m. , ujście 302 m. npm. Na dziale wodnym między nią a Lipą Złotą wznoszą się wzgórza Kibanów 426 m. , Kra sne 418 m. . Sadki 398 m. , Za Sadkami 408 m. i Swartówka 364 m. . Br. G. Lipa Złota, rz. , jest ona połączeniem dwóch znaczniejszych strumieni, noszących toż samo miano. Dla odróżnienia ich nazwiemy wschodni strumień Lipą Złotą Wschodnią, a zachodni Lipą Złotą Zachodnią, a L. Złota Wsch. powstaje ze zlewu dwu znacznych strug, spływających z Gołogór, jedna zachodnia struga bierze początek w obr. gm. Szpikłos w pow. złoczowskim, na granicy z Kondratowem; druga zaś w obr. gm; Woroniaków w Fedenowej dolinie, po płd. zachodniej stronie wsi Woroniaków, z pod lasu Zalesiem zwanego, po którego wschodniej stronie wznosi się szczyt Zalasy 420 m. szt. gen. . Obie te górskie strugi wpływają do stawu w Remizowcach i wypływają z niego pod nazwą Złotej L. Wsch. Ten strumień uważa Wincenty Pol za główne ramię rz. L. Złotej. Podąża on na płd. przez Uhorce, Koropiec, Bubszczany. W Pomorzanach z lew. brz. zasila się wodami pot. Machnówki; dalej przepływa Rozhadów, Krasnopuszcze, Plichów, Urmań, gdzie przepływa znaczny staw, następnie Dryszczów i między Żukowem a Hinowicami łączy się z Złotą L. Zachodnią. Długość bieg tego ramienia wynosi około 34 kil. Spad wód wskazują następujące liczby 324 m. powyżej stawu w Remizówcach; 296 m. łąki na płd. od Pomorzan; 275 m. połączenie się obu strumieni, b L. Złota Zachodnia ma źródło w obr. gm. Majdanu gołogórskiego, w pow. złoczowskim, po wschodniej stronie wsi, u południowych stóp góry Starego Majdanu 430 m. szt. gen. , w paśmie Gołogór, nieco na zach. od źródeł L. Złotej Wsch. Maleńki strumyk podąża po południowej stronie chat majdańskich na zach. , opłukując północne podnóże góry Horajca Hracza 430 m. szt. gen. , i przechodzi na obszar miasteczka Gołogór. Tutaj pędzi młyn w Dwornikach, przysiołku Gołogór, zrasza łąki gm. Kondratowa, a zasiliwszy się z lew. brzegu potokiem od Kondratowa płynącym i przepłynąwszy mały stawek, wchodzi napowrót w obręb gm. Gołogór. Tu mija znowu dwa stawki, poczem zwraca się w samem miasteczku na płd. , opływając je po wschodnim boku. Zabrawszy z praw. brz, strugę od Woli gołogórskiej, niezadługo przechodzi na obszar gm. Zaszkowa, gdzie z lew. brz. opływa zach. stoki góry Kibanowa 426 m. szt. gen, . Tutaj opuszcza pow. złoczowski i przechodzi w pow. przemyślański, gdzie zrazu w kierunku południowym a potem w płd. wsch. przepływa obszary Wiśniowczyka, Ciemierzyniec, Dunajowa, Potoozan, Rekszyna, Dworców i Buszcza, gdzie przepływa znaczny staw. Następnie płynie granicą gmin Szumlan i Łapszyna, a gmin Żukowa i Hinowic. Na granicy tych dwóch gmin, u północnych stóp góry Zalaczki 329 m. , łączy się z wschodniem ramieniem Lipy. Długość biegu zachodniego ramienia wynosi 43 kil. Spad wód jego podają liczby 377 m. pod Majdanem gołogórskim; 339 m. niższy staw gołogórski; 309 m. w Ciemierzyńcach pod Gołym Końcem; 301 m. w Dunajowie i 289 m. na granicy Rekszyna i Stryhaniec. Odtąd jako Złota L. bieży na płd. jednem korytem śród doliny bardzo podmokłej. Minąwszy obszar Łapszyna, wpada do wielkiego stawu brzeżańskiego, Na Złotej Lipie zwanego. Wypłynąwszy z niego dwiema odnogami, płynie po wsch. stronie miasta Brzeżan przez łąki moczarowate Adamówki, następnie minąwszy łąki Posuchowa i Potutorą, dawniej stawy dziś zwanej, Nową Groblą i Na Błocie, jako też łąki w Rybnikach, potem przepływa stawy w Sarańczukach i w Bożykowie, łąki w Litwinowie, Rudnikach, Łysej, Nosowie. Zawałowie, Zastawczu, Kamiennej Górze, Serednem, Zaturzynie, Markowej, Zawadówce, Korzowej, Jarhorowie, Baranowie, Krasiejowie, Zadarowie, Niskołyzach, Ladzkiem, wreszcie w Bobrownikach, gdzie pod przysiołkiem Lipą uchodzi z lew. brz. do Dniestru. Od Łapszyna począwszy Lipa Lipa Lipau dolina Złotej L. znacznie podmaka i dopiero od Zawadowa nieco suchszą się przedstawia. Od tego stanowiska począwszy przekroje doli ny Złotej L. , aż po jej ujscie, okazują grubą warstwę gliny dyluwialnej. Glina ta w ze tknięciu się z kredowym utworem przechodzi w szuter, pomieszany z gliną. Rzadko leży ona bezpośrednio na dolomitowych wapieniach lub łupkach. Im dalej na płd. , tem więcej przybiera ta glina na miąższości, jak np, po między Ladzkiem a, przysiołkiem Lipą glina ta spiętrzyła się w kilkusążniowe pokłady. W Baranowie i Ladzkiem występują warstwy trzeciorzędnego piaskowca, Warstw nulliporowych nie ma tu nigdzie. W całej dolinie najpotężniej rozwinął się utwór kredowy, któ rego miąższość od mniej więcej 10 20 sięga. Cechujące dla tego utwory są buły krzemienne znacznej nieraz objętości. Skamielin bardzo mało. O dokładnym rozbiorze geologicznym tej doliny czytaj M. Łomnickiego Sprawozdanie z badań geologicznych, dokonanych r. 1873 w dolinach Złotej Lipy, koropca, potoku Baryskiego i Strypy. W Spr. Kom. fiz. Akad. um. , Kraków 1874, t. VIII. Z praw. brz. przyjmuje zachodnie ramię; pot. od Woli gołogórskiej, Łoniówkę Białą i Wierzbowiec. Z lew. brzegu zaś wpadają doń pot. od Kon dratów, Zgniła Lipa i Korolówka. Wschodnie ramię Złotej L. między innemi zabiera od lew. brzegu pot. Machnówkę. Do Złotej L. uchodzą praw. brz. Monasterski pot. , a z lew. brz, Leśnicki pot. , Olchowiec, Ceniówka czyli Kuropiec, Litiatyński pot. i Jabłonówka. Prze pływa stawy większe i mniejsze w Kondrato wi 1, w Gołogórach 3, w Zaszkowie 1, w Dunajowie 1, w Buszczu 1, Brzeżanach 1, dawniej w Potutorach, następnie w Sarańczukach 1 i w Urmaniu 1. W. Pol powiada w swojej hidrografii, że Złota L. odlewa wraz z dopływami 39 stawów. Spad wód L. Złotej okazują liczby następujące 275 m. połączenie się obu ramion; 275 m. staw brzeżański; 257 m. w Litwinowie; 254 m. pod Łysą; 253 m. pod Zawałowem; 209 m. w Niskołyzach; 195 m. ujście. Długość biegu od Hinowic począwszy wynosi 82 kil; od źródeł zach. ra mienia 125 kil; a od źródeł wsch. ramienia 116 kil Oba ramiona Złotej L. , Jako toż sama główna rz. , przedstawia krainę leszcza. Dla Złotej L. istnieje w Brzeżanach oddział towa rzystwa rybackiego, Do tej rz. wpuszczono pod Brzeżanami d. 8 września 1880 młode wę gorze. W niej żyją następujące ryby babka, czerwinka, karaś, Melb, kleń, leszcz, lin, minożek, ukleja, okoń, paraszka, piskorz, płocica, szaran, szczupak i śliz. W stawach zaś buszczeckim, urmańskim, brzeżańskim i sarań czuckim znajdują się leszcz, lin, okoń, szaran i szczupak. Br. G. Lipa, rz. , prawy dopływ Soży, lewego dopływu Dniepru, wyżej Uży. Lipa, nazywano w r. 1759 pole do wsi Grzegorz w pow. chełmińskim należące. Ob. Inwent. dóbr bisk. chełmińskiego w archiwum w Peplinie. Kś. F. Lipa al. Lipca, dok. Lipza, Lypa, nazywała się pierwotnie rz. Pregora, niem. Pregel, w Pru siech wschodnich. Podług rozporządzenia le gata papieskiego Wilhelma r. 1243 stanowiła granicę trzeciej nowo utworzonej dyecezyi pruskiej, sięgającej od zatoki świeżej aż do rz. Lipy Pregory północnej, R. 1246 zezwalają krzyżacy, ażeby przy ujścia rz. Lipcy nowe miasto Królewiec zbudowane zostało. Ob. Perlbach, Preuss. Regesten. Kś. F. Lipacino 1. wś, pow. dzisieński, 3 okr. adm, gm. Mikołajów, o 18 w. od Dzisny, 3 dm. , 27 mk. prawosł. 2. L. , folw. szlach. tamże, o 22 w. od Dzisny, 2 dm. , 6 mk. katol. 1866. Lipaiken niem. , pastorat, pow. goldyngeński w Kurlandyi, par. Goldynga. Lipau niem. , wś, pow. gierdawski, st, p. Skandau. Lipawa, ob. Libawa. Lipawiec według Knie, Lilowiec według Triesta; ob. Ruptau, pow. rybnicki. Lipawskie jez. , czyli Bartow, ob. Libawskie. Lipca, rz. , Pregora, ob. Lipa. Lipce, Lipcze, wś, pow. skierniewicki, gm. Słupia, par. Lipce. Leży tuż przy drodze żel. warsz. wiedeń. na lewo, między Płyćwią a Rogowem. Posiada kościół paraf. murowany, prawdopodobnie założony około r. 1500; obecny z 1744 r. pochodzi. Wś L. wchodzi w skład dóbr rządowych Głuchów ob. t. II, 612, stanowiących część ks. łowickiego. W 1827 r. 22 dm. , 178 mk. Par. L. dek. skierniewicki, 2203 dusz. Łaski, Lib. ben. II, 240, 334. R. 1609 do par. tej należały wsie Mszadła, Bobrowa, Chlebowo, Retnowiec, Drzewce, Drzewiecka Wola, Krosnowska Wola i Mikuły. Lipose, NémetL. , ob. Lupcza Niemiecka. Lipczany, wś, pow. mohylowski, nad Dnieitrem, od Mohylewa w. 30, gm. w Berezowej, par, i okr. w Jaryszowie. Cerkiew pod wez. i Mikołaja z 1038 dusz, ma 45 dzies. ziemi. Wś położona w głębokim jarze, przez który przepływa rz. Karajec i obraca 2 młyny. Dom mieszkalny z ogrodem i winnicą, położony na dość znacznej wysokości, nad samym brzegiem Dniestru, skąd rozległy widok na sąsiednią Bessarabią. L. z innemi włoskami wchodziły w skład klucza kuryłowieckiego, Katarzyny Kossakowskiej kaszt. kam. Po rozbiorze kraju cały ten majątek nadany został Komarom. Aleksander Komar sprzedał wieś tę w r. 1846 Wilhelmowi Zaleskiemu, obecnie należy do sy Lipczany Lipa Lipce Lipose Lipa Lipacino Lipaiken Lipawa Lipawiec Lipawskie Lipca Lipia Liperyszki na jego, Zygmunta Zaleskiego. Mk. 400, ziemi włośc. 712, dwor. 700 dz. , 147 dm. K. Z. Lipcze, ob. Lipce. Lipcze dok. , ob. Lipicz. Lipczyn al. Lepczyn, Łebczyn, niem. Lepzin, os. włośc. do Kobylich gór, pow. człuchowski, w okolicy lesistej nad jez. Lipczyno, z którego struga Sępolna wypływa; bud. 12, dm, 5, katol. 7, ewang. 45. Parafia i poczta Przechylewo, szkoła Nowawieś. Kś. F. Lipczywo, jez. , pow. człuchowski, przy wsi Lipczyn, w okolicy lesistej; z jez. tego wypły wa Sępolna, dopływ Brdy. Kś. F. Lipe, wś i folw. , pow. kaliski, gm. i par. Brudzew Kaliski Łaski, Lib. ben. II, 74; odl. od Kalisza w. 23. Posiada kościół drewniany filialny z XVIII w. , przez Lipskiego zbudowa ny. Wieś dm. 11, mk. wraz z os. Żurawice 222; folw. dm. 5, mk. 81. Według Tow. Kred. Ziemsk, dobra L. składają się z folw. L. , no menklatury Młynek, wsi L. , Brudzew, Korab, Piskory, Dębniałki, Bolmów i Rossochy; rozl. wynosi mr. 3474 grunta orne i ogr. mr. 869, łąk mr. 127, pastwisk mr. 83, lasu mr. 2259, nieuż. i place mr. 136, bud. mur. 12, z drzewa 12, płodozmian 9 i 10polowy, cegielnia. Wś L. os. 23, z grun. mr. 41; wś Brudzew os. U, z grun. mr. 43; wś Korab os. 33, z grun. im. 42; wś Piskory os. 29, z grun. mr. 395; wś Dębniałki os. 10, z grun. mr. 180; wś Bolmów os. 7, z grun. mr. 281; wś. Rosochy os. 7, z grun. mr. 90. Br. Ch. Lipe, karczma na obszarze dwor. Berezowicy, pow. tarnopolski. Lipe niem. , ob. Lipa. Lipe, Łaski, Lib. ben. I, 326, wymienia wś t. n. w par. Mielżyn. Ob. Lipa. Lipe, niem. Leipe, wś na dolnych Łużycach, w pow, kalawskim. A. J. P. Lipeck, ob. Lipieck. Lipecka kraina, ob. Lipie, pow. Turka. Lipen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. i par. hazenpocka. Liper Netzkrug niem. , folw. , pow. chodzieski, 1 dm. , 4 mk, ; należy do dom. Jaktorowa. Por. Lipa. Liperyszki, wś, pow. rossieński, par. gawrańska, Lipia al Lipie, wś, pow. jędrzejowski, gm. Sędziszów, par. Mstyczów. Ob. Gniewięcin. Lipia góra, por. Końskie, t. IV, 355. Lipia góra L kol. , pow. włoszczowski, gm. i par. Krasocin. Założona na obszarze dóbr Gruszczyn ob. . Według Tow. Kred. Ziemskiego są tu folwarki Lipie lit. A. , rozległy mr. 304 grunta orne i ogr, mr. 220, łąk mr. 14, pastw. mr. 60, nieuż. i place mr. 10, bud. mur. 4; płodozmian 8polowy, pokłady kamienia wapiennego i budulcowego, torf. Drugi folw. Lipie lit. B. rozległy mr. 159 grunta orne i ogr. mr. 113, lasu mr. 44, nieuż. i place mr. 2, bud. z drzewa 4; płodozmian 8polowy, pokłady kamienia wapiennego i budulcowego; folwarki te w 1878 r. oddzielone od dóbr Gruszczyn. 2. L. , por. Lipie góry. 3. L. Łaski, Lib. ben. I, 216, wymienia wś t. n. w par. Lądek, zapewne tę samą, o której wspomina Kod. dypl. pol I, 216. Br. Ch. Lipia góra, kol. , pow. chodzieski, niem. Lindenwerder. Por. Lipna Góra. Lipia góra, niem. Lindenberg 1. wś włośc, pow. kościerski, nad jeziorem, przy granicy pow. starogródzkiego, o 4. 75 mil od Koście rzyny. Dawna własność cystersów peplińskich, wydana przywilejom z Berlina 25 lut. 1790. Obszaru mr. 806, gburów 10, zagr. 3, katol 13, ew. 157, dm. 18. Parafia Pogutki, szkoła Kierzkowo, poczta Starogród. 2. L. , król leśnictwo i nadleśnictwo, pow. człuchowski, w lesie pod Człuchowem. Obszar lasu mr. 29078, bud. 11, katol 13, ew. 24. Parafia i poczta Człuchowo, szkoła Kałdowo. Por. Człuchowo, t. I, 865. 3. L. , ob. Lipiogóra. 4. L. , król leśnictwo do nadleśnictwa Łąkorz, pow. lubawski; bud 3, dm. 1, katol 2, ew. 11. Parafia Ostrowite, szkoła Lipinki, poczta Biskupice. Kś. F. Lipianka, kol włośc, pow. ostrołęcki, gm. i par. Goworowo. W 1827 r. wś rząd. 14 dm. , 110 mk. Lipianka, wś, pow. czehryński, o 2 w. od Meżyhor, o 10 w. od Złotopola. Ma 1941 mk. prawosł. , 23 katol, 4533 dzies. ziemi, cerkiew z r. 1781. Czarnoziem. W pobliżu ciągnie się płd, kraniec lasu lebedyńskiego. We wsi browar i gorzelnia. L. należała do Wysockich, Suchodolskich, dziś Jasienieckich. Lipianka, Lipnica lub Mień ob. , rzeka, bierze początek o 4 w. na wschód za Lipnem, płynie błotnistą doliną koło Lipna, Maliszewa, Brzeźna, wchodzi następnie w lasy ciągnące się prawym brzegiem Wisły, uprowadza ich wody zbierające się w jeziorze koło osady Wąkole i naprzeciw Nieszawy wpada z prawego brzegu do Wisły. Br. Ch. Lipianka al Orczyk, rz. , prawy dopływ Oreli, lewego dopływu Dniepru. Lipianki 1. kol, pow. gostyński, gm. i par. Duninów. Ma dm. 47, mk. 388, gruntu śre dniego żytniego mr. 1094. Wchodziły w skład dóbr Duninów Stary. . 2. L. , attyn. dóbr Duninów Nowy. Por. Duninów, 3. L. , kol i os. , pow. brzeziński, gm. Ciosny, par. Ujazd. W 1827 r. było ta. 28 dm. , 108 mk. ; obecnie 31 dm. , 296 mk. , 723 mr. ziemi włośc. i 1 dm. , 8 mk. , 4 mr. w osadzie. Br. Ch. Lipiany, węg. Hethars, niem. Siebenlinden, mko w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Torysą Liper Lipen Lipecka Lipeck Lipcze Lipczyn Lipcze Lipczywo Lipe Lipiany Lipianki Lipianka Lipia góra Lipiarz Lipiarz w pięknej okolicy; kościół katol paraf. , w którym kilka pomników rodziny Tarczajów i Desseoffych, uprawa żyta, pastwiska, lasy, młyny wodne i tartaki; stacya kolei koszyckobogumińskiej; 1216 mk. Por. Berzowica. H. M. Lipiarz. Wś t. n. wymienia Długosz Lib. bon. II, 18 w par. Niegowice. Zapewne Liplas ob. . Lipoboki, ob. Lepiboki. Lipica 1. Dolna po rusku Łypicia Doliszna, wś w pow. rohatyńskim, 18 kil na płd. wsch. od Rohatyna, 14 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Bursztynie. Na płn. leży Lipica Górna, na zach. Sarnki Górne, na płd. Światełniki, na wsch. Sławiętyn w pow. podhajeckim. Srodkiem obszaru płynie Narajówka od płn. na płd. do Swistelnik. W jej dolinie leżą zabudowania wiejskie, na praw. boku. W stronie płn, zach. wznosi się wzgórze L. Dolna do 359 m. , na płd. od niego wzgórze Na Kamiennej do 358 m. , a część płd. zach. zajmuje las Pod Komarową ze szczytem 347 m. wys. Na lew. brzegu Narajówki, w stronie płn. wsch. , blisko granicy, wznosi się najwyższy punkt we wsi do 426 m. , na płd. od niego Lipowice do 331 m. , a w stronie płd. wsch. opada obszar do 822 m. Własn. wiek. ma roli ornej 390, łąk i ogr. 183, pastw. 168, lasu 551; własn. mniej. roli ornej 843, łąk i ogr. 634, pastw. 108, lasu 24 mr. W roku 1880 było 1019 mk. w gminie, 58 na obsz. dwors. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 100 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Podwysokiem, gr. katol. w Lipicy Górnej. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Joachima i Anny, szkoła niezorgan. , dwór, kasa pożyczk. gminna z kapit. 330 zł. w. a. i urząd pocztowy. 2. L. Górna po rusku Horiszna, wś w pow. rohatyńskim, 15 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Rohatynie, tuż na płn. od urzędu poczt. w L. Dolnej. Na płn. zach. leży Łopuszna, na zach. Żołczów, na płd. L. Dolna, na płd. wsch. Sławiętyn a mianowicie grupa domów Czartołomy w pow. podhajeckim, na wsch. Mięczyszczów, na płn. Hucisko i Demnia, 3 ostatnie wsie w pow. brzeżańskim. Zach. część obszaru przepływa pot. Narajówka, dopływ Gniłej Lipy, od płn. na płd. ; do niej wpada kilka strug małych od lew. i praw. brzegu. W dolinie Narajówki leżą zabudowania wiejskie; na wsch. od nich, prawic w środku obszaru, grupa domów Sadzawki; koło niej wznosi się Broczycha do 380 m. , a na wsch. od tej grupy, na granicy Mięczyszczowa, grupa domów Żydowa. W płd. zach. stronie obszaru leży grupa domów Baba, a w stronie płn. zach, gr. dm. Drabówka, w lesie zwanym Filipówką, Najwyżej, do 401 m. , wznosi się wzgórze Czerteż w lesistej stronie płn. Płd. część obszaru opada do 271 m. Własn. wiek ma roli ornej 663, łąk i ogr. 275, pastw. 268, lasu 1467 mr. ; własn. mniej. roli ornej 1129, łąk i ogr. 773, pastw. 309, lasu 189 mr. W r. 1880 było 1369 mk. w gminie, 61 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. , z wyjątkiem 102 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Podwy sokiem; gr. katol. w miejscu, dek. rohatyński, archidyec. lwowska. Do par. należy L. Dolna. We wsi jest cerkiew pod wezw. Narodzenia M. B. , szkoła etat. jednokl. , browar i kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 545 złt. wal. a. Lu. Dz. Lipica, Lubica, węg. i niem. Leibitz, Luibitz, łac. Leibitzium, jedno z XVI miast koronnych w hr. spiskiem Węg. , 2 kościoły katol. , 1 ewang. , rok założenia 1204, obszerne lasy na leżące do gminy, uprawa roli, handel, ręko dzieła, fabryki dobrego mocnego sukna, jar marki i targi, 2312 mk. H. M. Lipica, wzgórze lesiste, na południowy wschód od Wilczej Woli, w pow. kolbuszowskim, pod 50 20 20 płn. szer. g. , a pod 39 38 15 wsch. dłg. g. F. Całe wzgórze pokrywa las. Wzn. 212 m. szt. gen. . Br. G. Lipica, nazwa rzeki Narajówki, dopływu Gniłej Lipy. Ob. Narajówka. Lipice 1. wś i folw. , nad strum. Bawół, pow. słupecki, gm. Grodziec, par. Królików Łaski, Lib. ben. I, 280; odl od Słupcy w. 30 1 2; wś dm. 5, mk. 120; folw. dm. 1. mk. 15. Ob. Grodziec, 2. L. , os. włośc, pow. hru bieszowski, gm. i par. Moniatycze. W stronie płn. zach. o 2 w. od Hrubieszowa, w niskiem i mokrem położeniu, ma 8 dm. 3. L. , por. Lipicze. Br. Ch. Lipice po rusku Łypyci, wś w pow. drohobyckim, 28 kil. na płn. wsch. od Drohobycza, 9 kil. na płn. od sądu powiat. i urzędu poczt, w Medenicach, 13 kil. na zach. od najbliższej stacyi kolejowej MikołajówDroho wyże. Na zach. leży Ugartsberg, na płd. Horucko, na wsch. Radelicz, na płn. Kołodruby i Terszaków obie w pow. rudeckim. Wzdłuż granicy płn. płynie Tyśmienica od zach. na wsch. aż do ujścia do Dniestru, a stąd Dniestr w tym samym kierunku. Na praw. brzegu Dniestru leżą zabudowania wiejskie. Przeważna część obszaru moczarzysta Błoto Horuckie. W r. 1880 było 216 mk. obrz. gr. katol, z wyjątkiem kilku rzym. katol. Par. rzym. katol. w Medenicach, gr. katol. w Kołodrubach. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w ekon. sambors. a kluczu medynickim. Inwentarz tejże ekonomii z r. 1760 podaje o niej następujące szczegóły Rk. Ossol. Nr. 1632, sfer. 48. Wieś osiadła na zagrodach Nr. 5 1 2. Chlebnika ad praesens znajduje się Nr. 9. Czynsze tej wsi Z 5 1 2 zagród 27 złp. 15 gr. ; Chyżnego z 9 chałup 27 gr. ., z przygrodzonego pastwiska 7 złp. 15 gr. , Lipoboki Lipica Lipice Lipicz Lipicka z siana z błot i po innych miejscach 37 złp. ; za dziesięcinę pszczelną, jak ad praesens z rewizyi pokazało się pni 2 po 8 złp. ; oczkowego od pszczół pni 17 po 8 gr. 4 zł. 16 gr. ; od bydła spaśnego swego złp. 8. Suma czynszu 99 złp. 13 gr. Elekcycnalnego od wójta 8 złp. Powinności Robocizny na rok dni 16 od po łudnia, inne zaś powinności tak pełnią jako inne wsie, to jest len roszą, konopie moczą, międlą, przędą po łokci 4. Szarawarki koło karczmy i mostów odprawują. Dzielnice koło łąk dworskich grodzą, gdzie dwór każe. Karcz ma w tej wsi skarbowa, drewnianą słomą po kryta. Izba tylko i komora z drzewa, a sień z chrustu przygrodzona. Z tej karczmy arendarz daje na rok 250 złp. Lu. Dz. Lipicka góra, niem. Leepitzerherg, os. obecnie niezabudowana, pow. gdański, na Gdań skiem Wzgórzu, zdawna zapisana szpitalowi ś. Elżbiety w Gdańsku i trzymana w dzierżąwie przez mieszkańców pobliskiego Lipicza. Kś. F. Lipicz, niem. Guteherberge, dok. Lipczę, włośc. wś, pow. gdański, nad rzeką Radunią, na bitym trakcie tczewskogdańskim, 7 8 mili od Gdańska odległa, u stóp stromego wzgórza, z którego jest piękny widok na całą okolicę, mianowicie na żyzne niziny gdańskie, między Orunią a św. Wojciechem, z małym przystan kiem kol. żel. tczewskogdańskiej. Obszaru Mozy mr. 1735, włościan 20, zagr. 18, katol 73, ew. 295. Parafia św. Wojciech, szkoła w miejscu, poczta Orunia. Pierwszy raz wspo minana ta osada r. 1315 pod nazwą Lipcze, kiedy biskup kujawski Gerard zapisuje stąd dziesięciny na rzecz oo. benedyktynów u św. Wojciecha przy Gdańsku. R. 1677 król Jan Sobieski odbył z L. świetny wjazd do Gdań ska. Przybył tu z licznym orszakiem z Malborka w piątek pod wieczór d. 31 lipca i prze nocował w pewnym domku. Królowa jako słaba udała się już poprzednio łódką do Gdań ska. Król zabawił tu aż do południa dnia na stępnego, poczem z największą okazałością, po przedzony przez Gdańszczan, wyruszył do mia sta. Por. Gdańsk, t. II, str. 520. Kś. F. Lipicz, niem. Lippitsch, wś serbska na saskich Łużycach w pow. budyszyńskim. W r. 1875 dm. 42, mk. 231, w tem Serbów 210. Lipiczanka, wś włośc, nad rz. t. n. , dopływem Niemna, pow. lidzki, 2 okr. adm. , gm. Orla, przy trakcie do Zelwy, o 47 w. od Lidy, 37 dm. , 310 mk. 1866. Lipicze i. folw. , karcz. , pow. sieradzki, gm. Klonowa, par. Uników; odl. od Sieradza w. 27; folw. majorat dm. 37, mk. 290; karcz. dm. 1, mk. 2. W 1827 r. wś rząd. 27 dm. , 260 mk. Por. Klonowa. 2. L. , wś, folw. , młyn, karczma, pow. turecki, gm. Tokary, par. Goszczanów Łaski, Lib. ben. II, 62, odl. od Turku w. 21, u źródeł rz. Swędrni; wś dm. 34, mk. 150; folw. dm. 4, mk. 91; młyn dm. 1, mk. 3; karcz. dm. 1, mk. 6. W 1827 r. 24 dm. , 272 mk. Według Tow. Kred. Ziems, folw. L. z wsiami L. , Podkowa, Karolina i kolonią L. rozległy mr, 1100 grunta orne i ogr. mr. 498, łąk mr. 157, pastw. mr. 209, lasu mr. 191, nieuż. i place mr. 44, bud. mur. 8, z drzewa 11; płodozmian 8 i 11polowy; znaczne pokłady torfu, wiatrak. Wś L. osad 47, z grun. mr. 260; wś Podkowa osad 14, z grun. mr. 189; wś Karolina osad 26, z grun. mr. 290; kolonia Lipicze osad 50, z grun. mr. 496. 3. L. Holendry, kol. , pow. turecki, gm. Tokary, par. Goszczanów, odl od Turku w. 23; dm. 35. W 1827 r. 23 dm. , 269 mk. 4. L. Stare, os. karcz. , pow. turecki, gm. Tokary, par. Goszczanów, odl. od Turku w. 23. 5. L. , wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Kruszyna, par. Kłomnice Łaski, Lib. ben. I, 518, o 3 w. od Kłomnic. W 1827 r. 23 dm. , 368 mk. ; obecnie wś ma 40 dm. , 296 mk. , 213 mr. ; folw. 5 dm. , 19 mk. , 508 mr. 240 ornej. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. z nomenklaturą Brygidka, wsiami L. i Pustkowie rozległy mr. 522 grunta orne i ogr. mr. 252, łąk mr. 60, pastw. mr. 39, lasu mr. 156, nieuż. i place mr. 15; bud. mur, 3, z drzewa 14; płodozmian 9polowy. Wś L. osad 33, z grun. mr. 213; wś Pustkowie osad 2, z grun. mr. 19. Lipicze, folw. , ob. Czerniejewo, mko. Lipiczna, folw. pryw. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 50 w. od Lidy, 1 dm. , 26 mieszk. 1866. Lipiczno dok. , nazywała się kiedyś wś na polskiem wschod. Pomorzu, w dziedzictwie księcia Sambora II położona okolice Tczewa, Gniewu, Lubiszewa. Około r. 1247 książę Sambor zapisał tę wieś na własność oo. cyster som czyli szpitalowi św. Gotarda nad Wisłą naprzeciwko miasta Włocławka. Jeżeli niemcy osiądą w tej wsi, tak dodaje, mieć mają prawo niemieckie, jako i inni mieszkańcy w państwie jego używają; jeśli zaś polacy, prawo otrzymają polskie, jakie mają poddani książąt Bolesława i Kazimierza. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Obecnie z dawna wieś L. na polskiem Pomorzu, gdzieby leżeć powinna, nie zachodzi. Kś. F. Lipie 1. wś, pow. grójecki, gm, i par. Lipie. Posiada kościół par. murowany i były klasztor karmelitów trzew. , fundowany tu w 1598 r. przez dziedzica L. Jana Lipskiego. Istniał tu także klasztor brygitek. Parafia utworzoną została dopiero w końcu XVII w. z części par. Jeziorka. W 1827 r. wś rząd, 29 dm. , 172 mk. Ob. Gośniewice. Par. L. dek. grójecki 820 dusz. Gmina L. należy do sądu gmin. okr. III w Błędowie, et. poczt. w Grójcu; ma 14685 mr. obszaru i 3500 mk. Folw. Lipiczna Lipicze Lipiczanka Lipie Lipiczno Lipicka góra Lipie Lipie z wsiami L. i Golany rozległy mr. 579 grunta orne i ogr. mr. 538, łąk mr. 25, nieuż. i place mr. 16, bud. mur. 2, z drzewa 16; płodozmian 10polowy, wiatrak. Wieś L. osad 41, z gran. mr. 510; wś Golany os. 23, z grun. mr. 144. 2. L. Małe, wś, pow. grójecki, gm. Nowa wieś, par. Warka. 3. L. , folw. dóbr Łanięta, pow. kutnowski, gm. Mikstal, par. Łanięta; 3 dm. , 43 mk. , 550 mr. ziemi ornej pszennej. 4. L. , wś i folw. , pow. rawski, gm. Czerniewice, par. Krzemienica Łaski, Lib. ben. II, 302. W 1827 r. 16 dm. , 141 mk. ; obecnie wś ma 13 dm. , 111 mk. , 238 mr. ; folw. 9 dm. , 100 mk. , 900 mr. 300 mr. ornej. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folwarków L. i Krzemienica wsi L. , Krzemienica, Wólka Jagielczyńska i Stanisławów. Rozl wynosi mr. 1695; folw. L grunta orne i ogr. mr. 409, łąk mr. 76, pastw. mr. 8, lasu mr. 819, nieuż. i place mr. 34, razem mr. 1346; bud. mur. 4, z drzewa 17; płodozmian 10polowy; folw. Krzemienicą grunta orne i ogr. mr. 275, łąk mr. 38, pastw, mr. 6, nieuż. i place mr. 29, razem mr. 348; bud. mur. 1, z drzewa 7; płodozmian 7polowy. Gorzelnia, pokłady torfu. Wieś L. osad 14, z grun. mr. 239; wś Krzemienica os. 16, z grun. mr. 291; wś Wólka Jagielczyńska os. 21, z grun. mr. 343; wś Stanisławów osad 24, z grun. mr. 489. 5. Ł. , wś i os. karcz. , pow. noworadomski, gm. i par. Dąbrowa ob. ; wś ma 10 dm. , 90 mk. , 246 mr. , os. karcz. 1 dm. , 7 mk. , 2 mr. ziemi. 6. L. , wś i folw. , pow. częstochowski, gm. Lipie, par. Parzymiechy Łaski, Lib. ben. II, 114; o 38 w. na płn. od Częstochowy, ma urząd gminny i szkołę początkową. W 1827 r. 49 dm. , 410 mk. ; obecnie wś ma 43 dm. , 511 mk, 307 mr. ; folw. zaś 10 dm. , 86 mk. , 1892 mr. 678 mr. ornej. Verdum w swej podróży powiada, iż L. leży nad wielkiem jeziorem, nad którem wznosi się zamek Dankow Liske, Cudzoz. 124. Gmina L. należy do sądu gmin. okr. I w Krzepicach, gdzie st. poczt. ; posiada 4 szkoły początkowe, 2 kantoraty, 4 gorzelnie, 2 wapniarnie, tartak, cegielnię. Ma 10594 mr. obszaru i 3801 mk. 18l9 męż. , 1982 kob. , w tej liczbie 271 ew. i 73 żyd. 1880 r. . Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folwarku L. i Ponęta. Rozległość wynosi mr. 1902; folw. Lipie grunta orne i ogr. mr. 582, łąk mr. 33, pastw. mr. 10, lasu mr. 1126, nieuż. i place mr. 28, razem mr. 1779; bud. mur. 8, z drzewa 18; płodozmian 11polowy; folw. Ponęta grunta orne i ogr. mr. 115, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 122; bud. z drzewa 3. Gorzelnia, pokłady kamienia wapiennego. Wś L. osad 48, z grun. mr. 344. 7. L. al. Podsmuże, kol. , pow. będziński, gm, Wojkowice Kościelne, par. . Ma 14 dm. , 100 mk, 167 mr, ziemi. Ob. Chrobaków. 8. L. , wś i os. leś. nad rz. Kieżek, pow. iłżecki, gm. Lubienia, par. Iłża, od Iłży 9 w. Gruntu włośc. mr. 343, dm. 53, mk. 265. Jest to dawne wójtów stwo, wchodzące w skład dóbr iłżeckich, na którem do rządu należy 1 morga; os. leś. , wła sność starachowickich zakładów górniczych ma 1 dm. , 2 mk. , 108 mr. W 1827 r. wś rząd. ma 26 dm. , 161 mk Por. Iłża, t. III, 274. 9. L, ob. Lipiagóra. 10. L. , pow. jędrzejowski, ob. Lipia. 11. L. , por. Krasnystaw t. IV, 643. Br. Ch. Lipie 1. z Rzekami i Sadkiem, wś, pow. limanowski, par. Góra ś. Jana filii Szczyrzyca, o 9 kil na wschód od st. poczt. w Skrzydlny, 6 kil. od Szczyrzyca i tyleż od Góry ś. Jana, na wzgórzu ciągnącem się od góry Kostrzy w kierunku północnym, pomiędzy dolinami wsi Mstów i Szyk. Graniczy od płd. z Kostrzą i Ryjami, od wsch. z Szykiem, od płn. z Szykiem i Słupią, na zach. ze Mstowem i Dąbrówką jodłownicką. Rozległość obszaru dwors. ról 150, łąk i ogr. 7, pastw. 17 mr. ; mniejszej własn. ról 346, łąk i ogr. 53, pastw. 55, zarośli 24 mr. austr. ; dm. 42, mk. 366 rzym. kat. Z tego L. wzięła gałąź Sreniawitów bez krzyża h. Drużyna nazwisko Lipski. Pisze o nich Paprocki w Herbach ryc. polsk. pod h. Sreniawą dom starodawny i możny bywał, jako opowiedają epitaphia w klasztorze czyrzyckim i katalog, kędy się dla nieprzepomnienia wpisywać dali zakonnikom; tamże naprzód wspominają Piotra temi słowy Magnificus Petrus de Lipie palatinus sandomiriensis, anno 1376 hic in medio choro tumulatus i t. d. Czasu Długosza dziedziczył tu Stanisław Lipski herbu Drużyna; kmiecie i zagrodnicy oddawali dziesięcinę do klasztoru benedyktynów w Sieciechowie, podobnie jak i z innych przyległych wsi, będących własnością Sreniawitów Liber. Benef. III, 278. Por. Lubomierz. Obecnie atynencya dóbr Jodłownik, własność Konstantego i Maryi Romerów. 2. L. , wś, pow. sądecki, par. rzym. katol. Zbyszyce, na prawym. brzegu Dunajca, między Zbyszycami a Kobylem, przy drodze kraj. sądeckotaniowskiej. odległa o 13 kil od N. Sącza, o 4 kil. od st. poczt. w Gródku nad Dunajcem. Graniczy od wsch. ze Zbękiem, Jedlną i Sienną, od płd. z Sienną i Zbyszycami, od zach. Dunajcem ze Znamirowicami i Wyźniem Załężem, od płn. z Kobylem. Wzniesienia koryta Dunajca 252 metr. npm. ; mk, 391, dm. 55. Rozl. obszaru dwors. ról 217, łąk i ogr. 3, pastw. naddunajeckich 43, lasu szpilk. 61 mr. ; mniej. posiadł. ról 264, łąk i ogr. 23, pastw. 64, zarośli 44 mr. austr. Wś leży w parowie nad potokiem spływającym od wsi Zbęk do Dunajca; dwór na wzniesieniu nad równiną, z prześlicznym widokiem na całą naddunajecką dolinę od Tę Lipie goborzy po Kobyle. Główny folw. przy dworze, obejmujący dawniejsze folwarki Wyżnie i Niżnie L. , które, po zabraniu budynków i części gruntów podczas powodzi r. 1813 przez Dunajec, następnie w jeden złączono, leży u stóp wzgórza w równi nad Dunajcem, ma urodzajną tłustą glinę z piaskiem, bliżej góry tęższą, czem bliżej Dunajca tem więcej przypiaskowatą, ze spodem przepuszczalnym; nad Dunajcem bujne pastwiska. Drugi folwark, położony na bystrym wzgórka nad dworem, Prószkówka dawniej Podzbęcze zwany, 40 mr. ornego pola w dobrej pszennej glebie. Gospodarstwo płodozmienne 6polowe, bydło rasy poprawnej. W latach 1870 do 1880 uregulowano koryto Dunajca między Lipiem a Znamirowicami i obwarowano brzegi wspólnym kosztem rządu i pobrzeżnych właścicieli. Przedtem jednak swawolna ta rzeka, płynąc krętym nurtem, zmieniała niekiedy, po lada większym przybytku wody a już zgoła po każdej powodzi, swoje koryto i obszar nadbrzeżnych gruntów, obrywając z jednej strony wyższe brzegi urodzajnej ziemi, a odsypująć po drugiej stronie płaskie namuły, piaski i kamieńce. Nawet samo istnienie głównego folwarku Lipia jest niezbyt dawnem dziełem kaprysu Dunajca. W XVI wieku Dunajec płynął po pod same wzgórze należące do Lipia i Sienny, po lewej zaś stronie rzeki rozpościerały się wszerz i wzdłuż urodzajne równiny wsi Znamirowic, podzielonej na udziały sortes, będące dziedzictwem kilku rodzin Znamirowskich, rozróżniających się przezwiskami por. Znamirowice. Zapewne podczas wielkiej powodzi zmienił Dunajec pod gwałtownem parciem wpadającej doń z prawej strony, rzeczki Siennianki, swoje dawniejsze koryto, odbił się od wspomnianego wzgórza, będącego po ów czas prawym jego brzegiem, zwrócił całą na wałę swego bystrego prądu na lewe brzegi, i wdzierając się coraz to dalej w grunta znamirowskie, zniszczył je po większej części, zostawiając natomiast po pod wzgórza Sienny i Lipia wielkie przestrzenie namulisk i kamieńców, które z biegiem czasu pokryły się bujnemi pastwiskami i kępami wikliny. W początku XVII w. zaczęli się na nich już ludzie osiedlać, a dla odróżnienia tych obszarów odsypanych od Znamirowic, nazwano je Nieznamirowicami, pod którą nazwą figuruje cała ta przestrzeń po pod wzgórza Sienny i Lipia w aktach ówczesnych. Wtedy posiadł Nieznamirowice, nie wiadomo jakim tytułem, Mikołaj Łapka, właściciel przyległej wsi Lipia, wyrobił z zarośli wiklin spory kawał ornego pola i założył folwark. Jego następcy Chwalibogi i Gawrońscy rozprzestrzeniali coraz więcej orne grunta, co w bujnem namulisku było pracą łatwą i wdzięczną, tak, że było już potrzeba założyć drugi folwark, który nazwano Wyżniem Lipiem. R. 1686 kupił tę posiadłość od Gawrońskich Aleksander Żuk Skarszewski, skarbnik podolski, dziedzic dóbr Przyszowy, a dla zabezpieczenia się posiadaniem obu brzegów Dunajca od podobnej katastrofy, jaka poprzednio spotkała dziedziców Znamirowic, nabył r. 1696 od Kazimierza Chronowskiego Sędków, wioskę leżącą na lewym brzegu Dunajca, poniżej Znamirowic. Ale już w połowie XVIII wieku pozostał z owego Sędkowa tylko skrawek pod górą, resztę płaszczyzny zabrał Dunajec, utworzywszy natomiast w swojem łożysku wyspę, która, przekraczając od strony Znamirowic, środkiem rzeki, idealną linią graniczną, stała się przedmiotem zatargów sąsiedzkich, wpływających na dalsze losy tej okolicy. Dziedzicem Znamirowic, należących po wywłaszczeniu Znamirowskich do dóbr klucza rożnowskiego, był pod ów czas Alitom Baltazar dw. im. na Rożnowie ze Stadnik Stadnicki, ssta ostrzeszowski, wyszogrodzki i i d. ; zaś na Lipia, Sędkowie i Wyżniem Załężu, dziedziczył, z podziału ojcowizny, od r. 173lMarcyan Żuk Skarszewski, syn wspomnianego Aleksandra, po ojcu również skarbnik podolski, W sporze toczącym się o ową wyspę czy odsypisko, między skarbnikiem a starosta, stanęli wszyscy sąsiedzi po stronie skarbnika, jak to widać z pierwszego zaraz pozwu starosty, wniesionego r. 1759 do grodu sądeckiego i do trybunału koronnego w Lublinie, przeciw skarbnikowi, o zaoranie gruntów, oraz przeciw Antoniemu Rzuchowskiemu, dóbr Rąbkowy, Adamowi ze Stadnik Stadnickiemu, czaśnikowi bracławskiemu, dóbr Tęgoborzy, Michałowi Dobrzańskiemu, podczaszycowi chełmskiemu, dóbr Zbyszyc, i Felicyanowi Chwalibogowi dóbr LipiaPodzbęcza, dziedzicom, o poniszczenie granic dóbr. To nieprzyjazne wystąpienie starosty dało początek długiemu szeregowi obustronnych manifestów, pozwów i wzajemnych coraz cięższych rekryminacyj o najazdy, gwałty, zabory i t. p. , które były mniej więcej wiernem odzwierciedleniem tego, co się rzeczywiście na wyspie działo. W końcu jednak kilkoletnia walka żywiołu szlacheckodemokratycznego z możnowładcą, świadomym swoich celów i środków, uwieńczoną została zupełnem zwycięstwem ostatniego, gdyż pomienieni sprzymierzeńcy skarbnika, zniechęceni niespokojnem sąsiedztwem i rujnującemi procesami w Lublinie, których ani końca, ani skutku nie było można przewidzieć, poddali się, dla miłego spokoju, nieubłaganej konieczności i posprzedawali jeden po drugim swoje majątki staroście. Roku 1769 postąpił na ostatku tak samo i skarbnik z Lipiem, okolonem już wówczas dobrami swego przeciwnika. Ob. , Akta grodzkie sądeckie. Lipie Lipie Lipie Sumaryusz dawnego archiwum rożnowskiego. Odtąd należało L. do dóbr Zbyszyc, li czących w połączeniu z dobrami klucza rożno wskiego, mko Zbyszyce z główną rezydencyą dziedzica i przeszło 45 wsi. Była to, przed rozpadnięciem się swojem, najpiękniejsza for tuna na całem Podgórzu. L. było więc w po siadaniu teraz już hr. Stadnickich do r. 1808, w którym to czasie Franciszek syn Jana a wnuk pomienionego Antoniego Baltazara Sta dnickiego, otrzymawszy tę wś działem, sprze dał ją Cypryanowi Wyszkowskiemu za 5555 dukatów. Tenże, dotknięty tu r. 1813 klęską powodzi, zamienił L. w tymże samym roku za wś Stróże wyżnie z Michałem Żukiem Skarsze wskim, którego syn Szczepan sprzedał L. roku 1840 Antoniemu Stańskiemu za 25500 zł. m. k. , również po doznanych powodziach. Tegoż Stańskiego wnuk, Teodor Zdanowski, otrzy mawszy L. spadkiem po dziadku, rozpoczął przy współudziale rządu prace około regulacyi Dunajca, a r. 1875 sprzedał tę wś Gustawowi Romerowi za 42000 złr. w. a. , od którego zaś przeszła r. 1880, w tej samej cenie, drogą ukła du familijnego, na własność Stanisława Wysz kowskiego r. 1882, a po tymże, spadkiem, na małoletniego syna Wincentego, ostatniego męskiego potomka Wyszkowskich linii gali cyjskiej. Po przejściu rozdrobnionej fortuny Stadnickich w inne ręce, odżył nanowo kontrowers między L. a Znamirowicami o wyspę na Dunajcu; dopiero regulacya koryta tej rzeki ubiła go ostatecznie. M. Ż. S. Lipie 1. przys. do Jonin w pow. tarno wskim. 2. L. , przys. do Kawęczyna w pow. ropczyckim, składa się z kilku domów, zbudo wanych po północnej strome gościńca z Sędzi szowa do Rzeszowa, na płd. od Kawęczyna. 3. L. , przys. do Olchowy w pow. ropczyckim, na mapie administracyjnej Kummersberga nie jest oznaczony. 4. L. , wś nad Mrówlą pot. , w pow. rzeszowskim, leży na płd. od Głogo wa, liczy 428 mk. rzym. katol. należących do par. Mrówli. Pos. mniej. ma 407 mr. roli, 2l3 łąk, 237 mr. pastw. ; wiek. pos, Towarzystwa wiedeńskiego dla produkcyi leśnej ma 57 mr. łąk. L. graniczy na płn. z Głogowem, na zach. z Bratkowicami, na płd. z Rogoźnicą a od wach. przypiera do rozległych sosnowych la sów. 5. L. , przys. m. Suchy, w pow. ży wieckim. Mac. Lipie, po rus. Łypie 1. częś Chlewisk ob. , w pow. cieszanowskim. Stąd pochodziła rodzina Lipskich, która tu w pobliżu miasteczko Lipsko założyła. 2. L. , przedm. Komarna w pow. rudeckim. 3. L. , po rus. także Łypią, wś w pow. turczańskim, 32 kil na płn. zach. od sądu powiat. w Turce, 6 kil. na płn. od urzędu poczt. w Lutowiskach. Na płn. wsch. leży Bystre, na płd. wsch. Michnowiec, na płd. Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 52. zach. Skorodne, na płn. zach. Czarna obie ostatnie wsie w pow. liskim. Wzdłuż granicy płd. zach. ciągnie się ramię górskie Ostre od płd. wsch na płn. zach. Najwyższy jego szczyt wznosi się na płd. krańcu wsi do 804 m. Na płn. wsch. lesistym stoku tego pasma nastają liczne potoki. Płyną one wszystkie na płn. wsch. Najznaczniejszy między nimi jest potok Tupie. Z połączenia wszystkich tych potoków powstaje jedno z ramion Mszańca. Za biegiem potoków opada obszar na płn. wsch. do 602 m. W środkowej części obszaru leżą zabudowania wiejskie. U stóp granicznego pasma Ostrego idzie droga, wiodąca z Ustrzyk dolnych do Lutowisk. Własn, wiek. Towarz. dla produk. leśn. w Wiedniu ma roli or. 209, łąk i ogr. 71, pastw. 51, lasu 272 mr. ; własn. mniej. roli or. 690, łąk i ogr. 119, pastw. 149, lasu 44 mr. W r. 1880 było 382 mk. w gm. 9 na obszarze dwor. , obrz. gr. katol. Par. rz. kat. w Turce, gr. katol. w miejscu, dek. żukotyński, dyec. przemyska We wsi jest cerkiew drewniana, mająca metryki od r. 1786. Gruntu należy do par. 51 mr, 1021 kwadr. sążni. Plebania drewniana. Szaraniewicz Rzut oka na beneficia ruskie, str. 8 przytacza dokument, obiatowany w r. 1601 w aktach grodzkich sanockich, zawierający sprzedaż popowstwa przez Jerzego Humnickiego, dziedzica Lipia pod Turka, za 200 zł. przy świadkach Bartoszu Bireckim i Hryciu Nestonii Dobrzańskim. Sprzedaż ta uwalnia kupującego Wasyla Maniawskiego od wszelkich robót tak sobą jak koniem; gdyby dziewkę za mąż wydawał, nie miał kunicy od niej dawać; miał być wolen synów swych w innem państwie przystanawiać; obowiązany jednakowoż był do czynszu rocznego 30 złp. , owsa czynszowego miary bireckiej, do dawania kur, kapłonów, gęsi, jaj na Wielkanoc i od 20 owiec jednego złotego na jarkę. O moralnych warunkach kupującego popowatwo w dobrach osób prywatnych przed unią kościelną nie ma mowy. Jest jednakowoż dokument z r. 1671 wystawiony przez Franciszka ze Żmigroda Stadnickiego na Wroblaczynie i Perespie, zawierający potwierdzenie popowstwa zięciowi Michała popowicza, Jeremowi Truszowi, jego żonie, dzieciom i wnukom. Ma tego popowstwa rzeczony Trusz spokojnie zażywać, byle powinności cerkiewne odprawował, jak gdzieindziej odprawiają, według słów tegoż dokumentu juxta consuetudinem sacerdotii r. gr. in aliis ecclesiis ruthenicis atque ordinibus ejusdem graeci ritus. Dokument z r. 1602, oblatowany w aktach grodzkich sanockich r. 1632, wydany przez Jerzego Humnickiego dziedzica, zawierający sprzedaż popowstwa w L. , pozwala gromadzie dawać duchownemu Wasylowi Maniawskiemu i potomkom jego po kopio zboża i kopczyny, i kmieciom tej wsi 17 Lipie corocznie robić dzień, co mu pop każe. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych w ekon. Samborskiej, krainie Lipeckiej. Sumaryusz przywilejów Rkp. Ossol. N. 2837 wymienia następujące przywileje do L. odnośne; na str. 45 A. 1557. Samboriae. Facultas magnifici Boratyński Capitanei Damiano Martowicz locandi villam in rivulo dictu Lipie circa Michnowiec data. .. Cujus per Sig. Aug. facta approbatio in Crasnystaw a. 1857. Na str. 46 A. 1566. Samboriae. Facultas magnifici Starzechowski Provido Damiano sculteto in Lipie, extruendi molendinum in fluvio dicto Mszaniec et Michnowiec, a graniciebus villae Mszaniec, idque ex motivo defectui aquae in fluvii Lipie, ac tabernam aedifioandi in villa Lipie. .. Cajus per Sig. Aug. facta comprobatio a. 1567. Na str. 47 A. 1567. Privilegium. Sig. Aug. Damiano Poponi super administrationem ecclesiae ritus graeci in villa Lipie, dat adque poponatum unum laneum agri. .. Na str. 47 i 48 A. 1572. Privilegium. Sig. rex Damiano Lipiecki sculteto in villa Lipie in locum deperditi originalis privilegii per ipsum perscripta juris solemnitate comprobati dat, quo mediante dictus scultetus denno advocatiam sibi collatam habet cum laneis 4, cum particulis agris Obszary dictis, inferius villae, cum facultate illibi locandi hortulanos, cum taberna, molendino torguatili, Folusz dicto, in torrente Uście Kotylnickie vocitato emolumentis salvis, dicto sculteto reservatis, cum tertia parte de omnibus dationibus regalibus, tertio denario de poenis judiciaribus villanis, cum honoribus ex cmethonibus, vocitatis Poczty, bis in anno Festo nativitatis et resurrectionis Christi percipiendis, cum diebus laboratilibus in anno, scilicet uno arationis, secundo messis, tertio die falcastrationis, ratione quorum dicti sculteti temporales annuam stationem duorum florenorum praestare et expeditionem bellicam in uno equo bono armati in castro Samb. subire tenentur. Lustcracya ekon. sambor. z czasów Jana III Rkp. Ossol. N. 1255, str. 236 i 237 podaje następujące szczegóły Wś ma łanów 22, zosobna wójtowskich 6, hajducki 1. Następnie wymienia czynsze na św. Michał, Marcin i Wojciech i inne powinności, W tej wsi trzyma łan hajducki Pelo, z którego służbą wojenną służy. Więc że sobie trzy ćwierci roli gromadzkiej do swego łanu przyłączył, nakazuje się, aby podatki do gromady płacił albo rolę tę gromadzie oddał i do zużytkowania puścił nakazuje się. Pan Bzicki trzyma 4 łany wójtowskich ról, na które żadnego prawa nie ma, bo violento modo odebrał to wójtostwo p. Bazylemu Lipieckiemu, który pokazał prawo na 4 łany de dto Cracoviae 30 9 1669. Tenże p. Bazyli Lipecki pokazał prawo na 2 łany supanowskie, przy czem go zachowujemy. Czynszu będzie płacił z tego wójtostwa do dalszej rewizyi złp. 20. Inwentarz ekon. samb. z r. 1760 Rkp. Ossol. N. 1632, str. str. 215 podaje następujące szczegóły Wieś osiadła na łanach 22, videlicet sianych 6, koszonych 6, pustych 10. Zosobna kniaziowskich łanów 6, hajducki 1, popowski 1. Chlebnika ad praesens znajduj się in Nr. 21. Czynsze tej wsi czynią 239 złp. 9 gr. wymienione szczegółowo. Wójtostwa tej wsi posesorem p. Porfiry Bartoszewski, na które prawo produxit, vigore którego płacić powinien do kasy ekon. corocznie czynszu, tu dzież z przyczyn i łazu zł. 19 gr. 6, tudzież hybernę na gardekurów J. Kr. M. i inne onera fundi płacić tenetur. Lasy taj wsi Las tylko jeden od płd. jodłowy, smerekowy i inne drzewo. Skarżyła się tu gromada, że im wójtostwo dolno wedle zwyczaju nie płaciło od lat kilkudziesiąt po zł. 20, które gromada musiała zastępować. Taż gromada skarży się, że wieś Skorodne za granice wsi Lipie wdziera się i pola przywłaszcza. Lipecka kraina obejmowała wsie Łomna, Michnowiec, Mszaniec, Grąziowa, Płoskie, Gałówka, Bystre, Łopuszanka, Lipie i Chaszczów. Inwentarz z r. 1760 przytacza o niej następujące ważniejsze szczegóły Cała kraina żali się, iż p. porucznik Ziemiański bez żadnej rekwizycyi zamkowej lub p. Krajnika niewinnych ludzi aggrawuje, więzi, bije, chudobę zabiera i różne przegróżki czyni, w czem aby była im protekcya dana, administracyi recomendatur. Powinności całej krainy Prócz czynszów wyrażonych przy każdej wsi winna każda wieś odwdzić do zamku Samborskiego lub gdzie rozkażą z każdego łanu sianego kostkowe drzewo jedno, łupane jedno, ciosane jedno, krokiew jednę, łat dwie, gontów kóp dwie, albo kiedy tego drzewa zamek nie potrzebuje, płacić powinni do kasy ekon. z każdego łanu sianego po zł. 2. Robociznę do klucza waniowskiego odrabiać powinni, jeżeli administracya pozwoli, to jest na cały tydzień raz w rok posyłać robotników pieszych po 4, a jeśli kosarzów to po 2 z każdego łanu sianego; ale gdy tej robocizny nie odbywają, płacą za nią z każdego łanu sianego po zł. 8. Dziesięciny owczej dawali przedtem od owiec 20 barana jednego albo od każdej owcy płacili gr. 4; teraz ogólnie cała kraina płaci co rok do kasy ekon. na wiosnę zł. 260. Hybernę na gardekurów oraz i expenszczyznę do kasy ekon. samb. podług dyspartymentu zamkowego, każda wieś na termin naznaczony wypłacać ma, tudzież uniwersałom zamkowym i dyspozycyom wszelkim zadosyć czynić tenetur. Elekcyonalne od urzędów przysiężnych i dziesiętników każda wieś do kasy podczas sądów zborowych płaci. Compendium intraty rocznej z krainy Lip. Czynsze 4819 złp. 28 1 2 gr. , Lipie Lipie góry elekcyonalne 137 zł. 28 gr. Ad haec za roboci znę do klucza waniowskiego z łanów sianych w całej krainie ad praesens 86 1 2 po zł. 8 fecit 692, owczej dani 260 zł. Z pasiek seu kopań po lasach prowent podług corocznej rewizyi do kasy należeć ma. Cała kraina podług dy spozycji p. Schmidta konsyliarza J. K. M. , jako komisarza do ekon. samb. zesłanego, w Sam borze 1 lipca 1757 r. uczynionej, łatry do żu py starosolskiej przy naznaozonej zapłacie wozić powinna do dalszej dyspozycyi komisyi skarbu J. K. M. Rewizya praw, przywilejów i t. d. ekon. Samborskiej z r. 1766 zawiera także opis krainy Lipeckiej. Ob. Dodatek miesięczny do Gaz. Lwów. 1872, t. II, str. 51, 114, 121, 183, 242 i t. III, str. 51. Według inwentarza z r. 1768 ob. Dobra koronne przez Czemeryńskiego było z krainy Lipeckiej intraty 7625 złp. 22 gr. Rząd austryacki zajął ją r. 1772 i wcielił do urzędu zawiadowczego w Łomnie. Wójtostwo we wsi L. zajęto 1787 r. Grunta rozdzielono między osadników. Dobra te zostawały w administracyi rządowej do r. 1868, w którym to roku sprzedano je spółce. Lu. Dz. Lipie 1. wś nad Szywrą, pow. wrzesiński; 12 dm. , 102 mk. , wszyscy katol. ; 22 analf. Najbliższa poczta, tel. i st. kol żel w Miłosła wiu. 2. L. , folw. i gm. tamże; 6 dm. , 127 mk, , wszyscy katol; 38 analf. ; należy do m. Miłosławia. Własność hr. Józefa Mielżyńskiego. 3 L. , wś, pow. krobski; 21 dm, 123 mk. , wszyscy katol; 39 analf. Poczta i tel. w Piaskach o 4 kil; st. kol żel w Lesznie o 34 kil 4. L. , dom. tamże; 938 mr. rozl; własność Franciszka Żółtowskiego; ob. Strzelce Wielkie, gdzie podana ludność. 5. L. , folw. , pow, bydgoski; 3 dm. , 52 mk; 19 ewang. , 33 katol; 32 analf. Najbliższa poczta i tel. w Ko ronowie, st. kol żel. w Bydgoszczy. Por. Ko ronowo, t. IV, 413. 6. L. , kolonia, pow. ino wrocławski; 5 dm. , 45 mk. ; 13 ewan. , 32 kat; 28 analf. Poczta, tel. i st. kol żel w Gniew kowie o 3 kil 7. L. , dom. tamże; 2800 mr. rozl; 2 miejs. a L. , dom. ; b Wymysłowo, folw. ; 13 dm. , 276 mk. ; 67 ewan. , 209 katol; 171 analf. 8. L. , wś, pow. ostrzeszowski; 17 dm. , 158 mk. ; 1 ewang. , 148 katol, 4 żyd. ; 70 analf. Najbliższa poczta, tel. i st. kol żel w Opatowie. 9. L. , folw. , pow. ostrzeszowski, należy do dom. Rakowa; ludność tam razem podana. 10. L. , niem. LipkeGross, olędry i gm. , pow. bukowski; 2 miejsc a L. , olędry; b Bolewice Neubolewitz, folw. ; 37 dm. , 294 mk. ; 211 ewang. , 83 katol; 45 analf. Najbliższa poczta w Lwówku, tel. i st. kol żel w No wym Tomyślu. M. St. Lipie 1. folw. dóbr Lubecko, pow. lubliniecki. 2. L, os. do Zwonowic, pow. rybnicki. 3. L. , kol. do Ciężkowic, pow. komelski Lipie, niem, Leipe, właściwie Lipoj ob, . Lipie, góra lesista, w obrębie gm. Ołpin, w pow. jasielskim, w płd. zachodniej stronie wsi, nad granicą z Rzepiennikiem suchym, pod 49 7 29 płn. sz. g. a 38 50 wsch. dłg. g. F. Wzniesienie 425 m. szt. gen. . Br. G. Lipie, jez. , ob. Finowski kanał. Lipie boki, przedmieście m. Buska, pow. Kamionka Strumiłłowa. Lipie góry al Lipia góra, kol i os. , pow. kolski, gm. Czołowo, par. Dębno królewskie Łaski, Lib. ben. I, 216; odl od Koła w. 14. Kol dm. 13, mk. 226; os. dm. 2, mk. 5. Por. KoMdm, t. IV, 446. Lipiec, niem. Lippitz, dobra ryc, pow. morąski, st. p. Kiszpork. Lipiec al Lipa ob. , niem. Pregel, rz. Lipieck, wś, pow. kobryński, okr. polio, dywiński, o 25 w. od Dywina, o 16 od Kobrynia, o 215 od Grodna, ma zarząd gm. błockiej. Lipieck, m. pow. gub. tambowskiej, ma 15000 mk. , leży na praw. brzegu rz. Woroneża. Założona fabryka lanego żelaza przez Piotra W. dała początek miastu, które nazwisko swoje zawdzięcza mnóstwu lip. Połączone koleją żelazną z Woroneżem, Kozłowem i Jelcem. Posiada źródła mineralne wód ziemnoalkali cznożelaznych, bardzo zbliżonych do źródeł w Spa, Schwalbach i Pyrmoncie. W r. 1864 przyprowadzono zakład do porządku i urządzono odpowiednio do tegoczesnych wymagań, pod kierownictwem dr. Nowickiego, który zarazem był przeznaczony na głównego lekarza zdrojów. Lipiecka, st. p. w pow. ananjewskim, gub. chersońskiej, o ćwierć wiorsty od st. dr. żel. Birzuła. Lipienica 1. al Lipieniec, Lipinice, niem, Lipinitza, dok. Lypenitz, dobra, pow. chojnicki, na bitym trakcie chojnickotucholskim, pół mili od Chojnic. Obszaru liczy roli ornej ha. 261, łąk 28, past. 17, lasu 15, nieuż. 5; ogółem obszaru ha. 328; bud. 9, dm. 4, katol. 46, ew. 35; dziedzic Ernst Ebert Par. Nowa cerkiew, szkoła Pawłowo, poczta i st. kol żel Chojnice. R. 1360 Winryk von Kniprode, mistrz wielki krzyżacki, zapisuje dobra Lypenitz prawem chełmińskiem na dziedziczną własność jakiemuś pielgrzymowi Pilgerime. Za to pełnić miał dwie służby wojenne na koniu w zbroi 2 Platendienste i po 1 korcu owsa zamiast płużnego dawać od włóki obsadzonej; także miał dostarczać na zamek na uznanie panowania, co rok 2 funty wosku i 5 denarów. Ob. Dregera odpisy w archiwum w Peplinie, str. 26. 2. L, niem. Lipnitz, dobra, pow. świecki, nad jez. lipienickiem, w lesistej okolicy, przy granicy pow. tucholskiego. Obszaru liczy roli ornej ha. , 241, łąk 38, past. 12, lasu 43, ogółem ha. 336; bud. 14, dm. 7, katol 28, ew. Lipie Lipieck Lipiec Lipienica Lipiecka Lipienka Lipienica Lipin Lipiga Lipieńsko Lipieńskie Lipiensken Lipienko Lipieńki Lipienki Lipienitza Lipieniówka Lipieniec Lipienicka 34. Par. Świekatowo, szkoła Zalesie, poczta Brunstplatz. Hodowla bydła rasy holenderskiej, wyprzedaż tuczonego bydła. Kś. F. Lipienica, nazywała się dawniej struga w pow. świeckim położona, opodal wsi Belna. Podług przywileju lokac. z r. 1328 stanowiła granicę tejże wsi. Wyjmujemy odnośny ustęp z dokum. ,, 0d błota Mszenik między Skarszewem a Belnem, do drogi wiodącej z Belna do Drzycimia, po przez tę drogę do strugi Lipienicy, która z obu brzegami i młynem nad nią zbudowanym do Belna należy, do rz. Wdy Czarnej wody i t. d. Ob. Documenta varia, ręk. w arch. w Peplinie, str. 199. Ks. F. Lipienica, dok. Lypieniza, nazywało się dawniej jez. w pow. bytowskim położone, opodal wsi Pomejska. R. 1310 margrabia brandenb. Waldemar zapisał je wraz ze wsią Pomejskiem oo. cystersom w Oliwie, jako wynagrodzenie za poczynione im czasu napadu wojenne szkody. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Lipienice al. Lepienice, wś i folw. donacyjny, pow. radomski, gm. Rogów, par. Jastrząb, odl 25 w. od Radomia, ma 37 dm. , 187 mk. , 850 mr. gruntu włośc. a 470 mr. dworskiego z młynem cylindrowym na rzeczce Smiłówce. Stacya Jastrząb dr. żel. dęblińskodąbrowskiej oznaczona na gruntach włośc. wsi L. Przed 50 laty były tu rządowe owczarnie zarodowe. Pozostałe po nich budynki włączone teraz do folw. L. Wś L. , niegdyś razem z Lipienicką Wolą własność biskupstwa krakowskiego, nie posiadały ani folwarku, ani młyna, ani karczem wyłącznie biskupich. Dług. Liber benef. II, 487. Biskup Zbigniew Oleśnicki założył tu hutę żelazną fabrica ferri, którą prowadził i urządzał niejaki Janisch. Dalsze losy tego zakładu nieznane. Dług. II, 488. Ig. J Lipienice 1. niem. Lipnitz, wieś szlach. , pow. człuchowski, przy trakcie bitym chojnickokościerskim, między dwoma jeziorami; obszaru mr. 4755, bud. 83, dm. 27, katol. 229, ew. 12, szkoła i st. poczt. Pat. Borzyszkowy. 2. KL. Kętrz, , pow. chojnicki, ob. Lipienica 3. Ł. , pow. lubawski mylnie t. n. pod art. Herrmannshoehe, właściwie Lipinki. Kś. F. Lipienicka Wola, kol, pow. radomski, gm. Rogów, par. Jastrząb, o 25 w. od Radomia, o 1 1 2 wiorsty od st. Jastrząb, ma 48 dm. , 342 mk. , 1379 mr. ziemi. Por. Lipienice. Ig. J. Lipienie L wś w zach. północnej stronie pow. mińskiego, nad rz. Wiazynką, tuż przy drodze żel, libawskoromeńskiej, o w. 3 od st Radoszkowicze, w okr. polic. rakowskim położona, ma os. do 20. 2. L. , folw. w pow. mińskim, własność Bołonina, ma obszaru 360 mr. Lipieniec al. Chechuła, os. młyn. wieczystoczynszowa, pow. łaski, gm. i par. Dłutów ob. . Ma 1 dm. , 17 mk. , 39 mr. ziemi. Lipieniówka, rz. , z dopływem Hujką, ob. Lipienitza niem. , ob, Lipnica. Lipienka, rz. w pow. lepelskim, łączy jez. Odtołowo z jez. Lipno i Czemienicą. Lipienki, ob. Lipinki. Lipieńki, niem. Weykersdorf, ob. Lipinki, pow. lubawski. Lipienko, mylnie, ob. Lipinki, pow. chełmiński. Lipiensken niem. , ob. Lipińskie, Lipieńskie 1. niem. Lieppinsken, wś, pow. lecki, w bagnistem nieco położeniu, około mili od st. kol. żel. w Wydminach, na pruskolu terskich Mazurach, przez osadników polskich jak sama nazwa świadczy założona, R. 1487 Jan von Tieffen, komtur brandenburski, nadaje Marcinowi Lipieńczykowi, Jakubowi i Fryderykowi jego synom, na prawie magdeb. , 36 włók między Miłkami i Staświnami oraz niższe sądownictwo, z obowiązkiem trzech służb zbrojnych. Ob. Kętrz. , Ludn. polska w Prusiech, str. 490. 2. L. , ob. Lipińskie. Kś. F. Lipieńsko, wś, pow. jańśborski, ob. Lipińskie. Lipiga, wś w pow. staryckim, gub. twerskiej, stacya poczt. o 25 wiorst od Wyso kiego, stacyi kolei żelaznej. Z. B. Upiły, zaśc. szlach. , pow. wileński, 6 okr, adm. , o 11 w. od Wilna, 3 dm. , 30 mk. , z tego 8 prawosł. , 22 katol. 1866. Lipin, niem. Liebchen 1. wś, pow, chodzieski; 22 dm. , 258 mk. ; 123 ewan. , 127 katol. , 4 chrześcian innego wyznania, 4 żydów; 39 analf. Poczta i tel. w Margoninie o 6 kil. ; st. kol. żel. w Białośliwiu o 18 kil. 2. L. , dom. tamże; 11 dm. , 149 mk. ; należy do Margońskiej wsi. 3. , L. , olędry tamże; 15 dm. , 132 mk. ; 115 ewang, , 15 katol. , 2 chrześcian innego wyznania; 21 analf. M. St Lipin. W dykc. geogr. Echarda tak się mylnie zowie wś Lipinki, pow. chełmiński. Lipina L folw. , pow. wieluński, gm. Siemkowice, par. Pajęczno, odl od Wielunia w, 29; dm, 2, mk. 6. 2. L. al Lipiny, wś, folw. i Nowe Lipiny, kol, , pow. sieradzki, gm, Zadzim, par, Rossoszyca; odl 17 w. od Sieradza; kol ma 19 dm. , 105 mk. 3. L. , wś, pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. ; odl 16 w. od Suwałk, ma 16 dm. , 132 mk. Wchodzi w skład majoratu Kadaryszki ob. , Lipina por, Lipiny. Lipina, po rus. Łypyna 1. wś w pow. żółkiewskim, 3 kil na płn, zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Żółkwi. Na płn, wschód, wsch. i płd. leżą Winniki, na zach. Wola Wysocka. Płd. część obszaru przepływa od zach. na wsch. potok Młynówka zwany w górnym biegu Fujną, dopływ Świni i tworzy we wsi małą sadzawkę. W dolinie potoku leżą zabu Lipinice dowania wiejskie. Własn. więk. konwentu 00. dominikanów żółkiewskich ma roli or. 86, łąk i ogr. 25, past. 26 mr. ; własn. mniej. roli or. 270, łąk i ogr. 72, past. 38 mr, W r. 1880, było 298 mk. w gm. , 12 na obsz. dwor. 90 obrz. rzym. katol, reszta gr. katol, Parafia rzym. i gr. katol. w Żółkwi. Na błoniach lipińskich pobił Stefan Czarniecki w r. 1657 Jerzego Rakoczego. Na miejscu pobojowiska, śród niedostępnych dawniej moczarów, które dziś całkiem osuszono, ustawiony został w r. 1662 przez Bartłomieja Kobierzyckiego krzyż piaskowca na podmurowaniu. Czas i ręka ludzka zniszczyły większą część tego pomnika, zwanego zwykle lipińską figurą. Zniszczono podmurowanie i kępę, którą śród bagien wzniesiono, i pozostał tylko krzyż głęboko w ziemię wklęsły, na którym jeszcze przed kilkunastu laty pojedyncze litery, niemniej wyraz fortitud. .. i liczby. . 62 odczytać było można, Rkp. Schneidera w Muzeum Ossolińskich. Por. Kołtów, 2. L. , dom w Zwiżyniu, w pow. brodzkim. 3. L. , część Starego Sioła w pow. cieszanowskim. 4. L. , grupa domów w Majdanie, przysiołku Lipowca, w pow. cieszanowskim 5. L. , grupa domów w Wierzbianach, w pow. jaworowskim. 6. L. , częśó Drohomyśla w pow. jaworowskim. 7. L. , grupa domów w Żulicach, w pow. złoczowskim. Lu. Dz. Lipina 1. las w płn. stronie Gajów wyźnych, w pow. drohobyckim. Od wsch. opły wa go pot. Lutyczyna. 2. Ł. , las we wsch. stronie Woli Żołtanieckiej, w pow. żółkiew skim. Od wsch. opływa go pot. Pasieczna, zwany w dalszym biegu Żełdcem, Najwyższe wzniesienie czyni 231 m. 3. L. Góra, 288 m. wys. , w płd. wsch. stronie Czeremoszni w pow. złoczowskim. 4. L. Wysoka, las w w zach. stronie Czerniławy w pow. jaworowskim. Od płn. opływa go pot. Retyczyn, od płn. wsch. mały potok nastający w Czerniławej a pły nący na płn. zach. do Retyczyna, Na płd. wsch. łączy się Lipina z lasem Komamikiem, leżącym w płn. wsch. strome Huków, w pow. jaworowskim. 5. L, wzgórze leśne, w obrę bie gm. Bokowa, w pow. podhajeckim, na płn. wsch. od tejże wsi, pod 42 35 wsch. dłg. g, F. , a 49 16 płn. sz, g. Pokrywają je lasy, które od strony płn. zach. , nad granicą z Szumlanami Wielkiemi, zowią się Lipinką, a od płd. wsch. Hałasówką. Wznosi się 416 m. szt. gem. . 6. Ł. , wzgórze polne, na płn. od wsi Żulio, w pow. złoczowskim, nad lew. brzegiem Bugu, pod 49 52 8 płn. sz. a 42 33 15 wsch. dłg. g. F. , na płn. od Wysokiej Góry 363 m. a na wsch. od góry Żulicy 369 m. . Wzniesienie L. 288 m. Lu. Dz. Lipina, dok. Lyppina, miejscowość położona w pow. chojnickim, wspominana Jako pograniczna wsi Dąbrowy Damianowej DachsDam merau r. 1373. Odnośne granice wyrażają się jak następuje Od jez. Rybno do bagien Cichorzyno do Weislasedliczka, do Slunynegatz Słona gać, do Lipiny, do grania Przechylewa, do strugi Cierzniawy Cirsisnam i Sępolny, Ob. Odpisy Dregera, rękop. w archiwum w Peplinie, str. 29. Kś. F. Lipina 1. niem. Lipine, huta, pow. bytom ski, par. Królewska Huta, przy drodze z tej ostatniej do Zabrza, tuż obok wsi Chropaczów i stacyi dr. żel. Morgenroth. Ma 20 bud. , 93 dm. , 2909 mk. Są tu huty cynkowe, kopal nie węgla i obok leży założona 1857 r. kol PiaśnikiL. Rozl. ziemi 600 mr. Pierwszą hutę cynkową założono tu w r. 1822. 2. L. , pustk. do wsi Jaschine, pow. olesiński. F. S. Lipina, niem, Lippina, wś, pow. bogumiński, gmina Radwanice, na Szląsku austr. , par, katol. Ostrawa Polska, rozległa mr. 259, ludn. 344. Lipinice Kętrz. , pow. chojnicki, ob. Lipienica. Lipiniszki, po łotew. Lipiniszkas, wś w pow. dyneburskim, niedaleko Krasławia, niegdyś starostwo, dziś dobra koronne, z cerkiewką prawosławną dla Rossyankolomstów. Por. Grawery. Lipinitza niem. , ob. Lipienica, Lipinka, os. leśna na obsz. dwor. Jazłowczyka, pow. brodzki. Por. Lipina. Lipinka, poi, ob. Lipinki. Lipinki, por. Lipiny. Lipinki 1. wieś, powiat radzymiński, gmina Ręczaje, parafia Kobyłka. Porównaj Lipiny. 2. L. , wieś, powiat włodawski, gmina Romanów, parafia Wisznice, odl. 1 1 2 w. od Wisznic. Ma 28 dm. , 253 mieszk. , 599 mr. obszaru. Należała do dóbr Wisznice. 3. L. , wś, pow. chełmski, gm. Żmudź, par. Kumów rus. Rostoka. W 1827 r. wś rząd. 30 dm. , 131 mk. Lipinki, wś, pow. gorlicki, 322 m. npm. , zabudowana po obu brzegach bezimiennego potoku, uchodzącego do Libuszanki, dopływu Ropy z prawego brzegu. Porównaj Lipinki, potok. Od wschodu otacza ją las zwany Tatarówką. Z 1418 mieszkańców rzym. katol przebywa stale 114 na obszarze więk. pos. p. Jadw. Straszewskiej, Jest tutaj parafia rzym. katol, szkoła ludowa i rafinerya nafty. Teraźniejszy murowany kościół, z wieżą pobitą blachą, zbudował w r. l782 Ewaryst hr. Kuropatnicki, autor Herbarza polskiego i Geografii Galioyi, wydanej bezimiennie w Przemyślu w r. 1786. W tej książce tak opisuje Kuropatnicki L. Wś hr. Kuropatnickich, pięknym nowo wymurowanym kościołem ozdobnym, mauzoleami wielu, wieżą wysoką blachą pobitą i obszernem obmurowaniem kościoła murowanemi domami dla duchowieństwa Lipina Lipinka Lipinki Lipina Lipiniszki Lipinitza ozdobiona. Dawniej należała parafia do dyec. krakowskiej, dekanatu bieckiego; ale o zalożeniu parafii nie znamy żadnej wiadomości. Według aktów wizytacyi biskupiej z r. 1767 zbudował dawniejszy kościół Jan na Żywcu i Pieskowej Skale Wielopolski, ssta biecki i bo cheński. Teraz parafia należy do dyec. przemys. dek. żmigrodzkiego i obejmuje Bednarkę, Pagorzynę i Rozdziele z ogólną liczbą 1852 rzym. katol. i 40 izrael. Pos. wiek. ma ob szaru 88 mr. roli i 324 mr. lasu; mniej. pos. 1128 mr. roli, 296 mr. łąk i ogr. , 144 mr. pastw. i 99 mr. lasu. L. graniczą na północ z Woytową, na wschód z Dzielem, na południe z Rozdzielam, a na zach. z Libuszą. Kopalnie nafty badał tu Windakiewicz Olej i wos skalny, 1875. Obszar ropodajny znajduje się na równinie między Krygiem i Rozdzielem. Szybów jest 40, ale tylko jeden był w 1875 r. 71 sążni głęboki i wiercono go machiną pa rową. Przy kopaniu natrafiano na następują ce pokłady najprzód żywiczny łupek, dalej zielonawy ił, a w głębokości 15 sążni dwie stopy gruby drobnoziarnisty piaskowiec; na stępnie znowu do 30 sążni zielonawe iły, po nich drugi cztery stopy gruby piaskowiec, a w końcu do 60 sążni mydlasty ił naprzemian z piaskowcem. Pierwszą ropę wydobywano w głębokości 12 do 15 sążni, ważącą 28 do 30 B. Ta niedopływała tak stale, jak druga ropa w głębokości 25 do 60 sążni. Za studnie na chłopskich gruntach płacono 75 zł. Dzienna zapłata wynosiła 50 centów dla robo tnika, a 80 dla górnika. Wpływ moralny kopalni był szkodliwy, ponieważ bogacący się włościanie oddawali się pijaństwu. Por. także Walter H. i dr. E. Dunikowski Goologiczna budowa naftonośnego obszaru zachodniogalic. Karpat, Kosmos 1882, str. 262 i nast. , szcze gólniej str. 288. Por. Czarne. Mac. Lipinki al. Lipieniki, niem. Lippinken, dwie miejscowości w pow. starogrodzkim. L L. król, niem, Königl, Lippinhen, wybud. do Zielonej góry. 2. L. szlach. , niem. Adl Lippinhen, dok. z r. 1567 Leipe, Lipowo, folw. do Jabłówka, na bitym trakcie peplińskostaro grodzkim, pół mili od Peplina, gdzio jest st. kol. żel. , w pięknem położeniu lesistem, nad Węgiermucą. Obszaru liczy roli ornej hekt. 136. łąk 86, lasu 54, nieuż. 10, ogółem obszaru hekt. 287, dziedzic Teodor Kalkstein z Jabłówka; parafia Klonówka, szkoła Nowy dwór, poczta Peplin. Wś L. wraz z sąsiedniem Jabłowem była od dawna królewszczyzną, do dóbr star. gniewskiego należącą. L graniczyły z obszernem opactwem dawniejszem w Peplinie. Sumaryusz prowentow królewskich w ziemi pruskiej z r. 1565 donosi Lipo wo, w pow. nowskim mylnie zamiast gniewskim, przy dobrach opactwa peplińskiego. Dobra były starościńskie, ale zatajone panowie Bazińacy przywłaszczali je sobie, włók miało wtedy 9. Rewizorowie zwiedzili j i nie zabroniono im oglądać, ale powiedzieć nam nie umiano, wieleby z niego dochodów było, bo puszcze są, których poddani opata peplińskiego, jako nam dano sprawę, wynajmują. Ob. odpisy samar. w archiw. peplińskiem. Około połowy XVII wieku posiadało znaczne bory. Tenutą był wtedy Maciej Kruse, mieszczanin starogrodzki, który, wbrew wszelkim prawom bo tenutom niewolno było król lasów niszczyć pod utratą dzierżawy, niezliczoną moc drzewa pościnał w lesie i porosprzedawał po okolicznych wioskach. R. 1647 d. 19 grud. Feliks Niewierski, burgrabia wojew. pomorskiego, wziąwszy z sobą wojskiego Szymona Kowalskiego i dwóch ze szlachty, Stan. Białochowskiego i Tomasza Morawskiego, czynili rekwizycyą za tem drzewem w Rudnie u włościanina Jarosza młodego znaleźli sztuk 120, tamże u Dewka 15, w Lignowach na trzech miejscach leżących sztuk 30, w Starogrodzie u piekarza sztuk 12, którzy wszyscy powiadali, że jeszcze wielu innych drzewa tego kupowało. Byli także rowizorowie w lipińskim lesie i niezliczoną liczbę znaków świeżo pościnanego drzewa natrafili. Ponieważ król Wład. IV pozwolił był oo. cystersom z Poplina na dwa lata wywieść z tego lasu na użytek klasztoru pewną ilość wozów, konwent pepliński r. 1649 skargę i wiadomość o poczynionych tych szkodach do sądu miejskiego starogródzkiego zaniósł, ażeby może wina potem na klasztor nie spadła. Po Krusem trzymał L. wraz z jabłowskiemi dobrami wojew. pomorski Jakób Wejher około r. 1650; um. 1657. Po nim, zdaje się, że król Jan Sobieski, star. gniewski, darował L. wraz z Jabłowem Samuelowi Czarlińskiemu na własność, ponieważ dobra te zawsze z sobą były połączone za polskich czasów, a Jabłowo rzeczywiście otrzymał był Czarliński od króla. R. 1752 konwent pepliński zanosi skargę, jako Mikołaj Wejher, pułk. wojsk król, klasztorny most na Węgiermucy przy L. zerwał i swój nowy postawił, nie dając znać o tem klasztorowi, chociaż do niego Węgiermucą i oba jej brzegi należą. Także i nadal po okupacyi L. pozostawały przy Jabłowie, aż dopiero wr. 1867, po śmierci Wincentego Jackowskiego, dziedzica, do Jabłówka załączone zostały. Około r. 1860 Hiacenty Jackowski wzniósł tu nowe i okazałe zabudowania z niewielkim dworkiem. Lasu w ogóle dość jeszcze młodego znaczny obszar zachował się aż dotąd przy L. ; niestety obecny dziedzic Teodor Kalkstein w największej części pościnał go i sprzedał. Także grunta orne na małe parcele porozdzielał i rosprzedał. Tylko jeszcze obszerne i dość okazałe budynki Lipinki Lipinki z niewielkim obszarem pozostały. Ob. Varia acta w arch. w Peplinie str. 48. Porównaj Lipowo, Kś. F. Lipinki niem. Lippinken, dok. Leipe, Lipno, Kl. Leipe, Lippchen, król domena, pow. chełmiński, nad jeziorem, w pobliżu małego borku, pół mili od bitego traktu chełmińskowąbrzeskiego. Obszaru liczy ornej roli hekt. 569, łąk 30, pastw, 30, lasu 1, nieuż. 18, wody 82, ogółom obszaru hekt. 731; bud. 28, dm. 12, katol 166, ew. 28. Parafia i poczta Lisewo, szkoła Drzonowo. Wś L. należy do najstarszych osad chełmińskiej ziemi; od dawna miała gród warowny. R. 1277 dzielny wódz Skomund z zbrojnym oddziałem 4000 Sudawczyków napadł L. i zapewne zamek zburzył. Około r. 1319 krzyżacy nowy zamek, jak zwykle z cegły murowany, zbudowali, na którym osobnych rządców swoich, t. zw. wójtów Vögte ustanowili, żeby pobliższym obwodem zawiadywali. R. 1414 donoszą o stratach wojennych w obwodzie lipińskim poniesionych Dobra pana Janusza z Orzechowa, także zabudowania ludzkie spalone, bydło zabrane, straty wynoszą 1500 mar. ; w Kończewicach syn sołtysa zabity, koń, pancerz, nakrycie żelazne Eisenhut i t. d. zabrane, strat 10 mar. ; we wsi Szerokopas do niewoli wzięty brat sołtysa, 2 konie zabrane, 2 pancerze i t. d. , strat 18 mar. ; w Myśliwcu Motzelbitz 12 ogrodów po 7 mr. czynszujących do szczętu zniszczonych, ludzi żadnych tam nie ma; w Otowicach Otten Janowi von Seefeld wszystko spalili i zabrali. Ob. Gesch. des Gulmerlandes, str. 147. Wójci w L. znani są następujący Fryderyk 1325, Herman 1341, Albrecht von Leesten 1346, Marquard von Larheim 1370 1374, Hartman von Königstein 1374 1381, Fryd. von Egloffstein 1381 1383, Arnold von Burgein 1383 1387, Gerard von Visohnich 13871391, hr. Jan von Sayn 1391 1398, Jan von Lichtenstein 1398 1399, Eberhard von Wallenfels 1399 1404, Herman von Gans 14041409, Konrad von Sefeln 14091410, Henryk Hold 1410 1411, Jan von Seelbach 1411 1413, Paweł von Rusidorf 14131414, Jan von Menden 1414 1416, Mik. von Bergan 14171421, Hans von Fischborn 1421 1423, Jan von Rodenberg 14231426, Gotfryd von Rodenberg 1426 1430, Wincenty von Wirsberg 1430 1436, Wilryk von Greifenstein 1436 1438, Hans ron Dobeneck 1438 1442, Ludwik von Erlichshausen 14421447, Jerzy von Egloffstein 14511453. ob. Voigt, Namencodex, str. 68. Za polskich czasów zamek tutejszy, jako niepotrzebny, został zaniechany. We wsi L, znaleziono toporek starożytny, z diorytu wyrabiany, który się przechowuje w Nawrze w zbiorach p. Sczanieckiego. Ob, Ossowski, Mapa archeol Prus zachodnich, str. 98. Niegrodowe sstwo lipieńskie w województwie chełmińskiem, po wiecie brodnickim, podług lustracyi z r. 1664 obejmowało wsie L. , Kornatowo, Lissowo, Malankowo, Drzonowo, Pniewite, Kotniewo i Fijawo. W r. 1771 posiadał je Adam Grabow ski, opłacając z niego kwarty złp. 3222 gr. 8, a hyberny złp. 1428 gr. 18. Od d. 13 wrze śnia r. 1772 przeszło pod panowanie pruskie. Por. Chełmno, t. I, 566. Kś. F. Lipinki al. Wikry, niem. Lippinken, dok. Weykersdorf, Wykersdorf, Wikersdorf, włośc. wś kościelna paraf. , pow. lubawski, 1 milę od dworca kol. żel. w Biskupicach, na wschód dość znacznych lasów. Obszaru liczy mr. 4630, bud. 148, dm. 84, katol. 716, ew. 124. Parafia i szkoła w miejscu, poczta Biekupice. Za krzyżackich czasów L należały do komturyi w Radzynie. R. 1330 Teodoryk von Altenburg, mistrz w. krzyżacki, zapisuje 80 wł. prawem chełmińskiem sołtysowi Wyker ku obsadzeniu; z tych włók do proboszcza należało wolnych 6 a do niego sołeckich 10. Od innych dawali czynsz na zamek radzyński; także zobowiązani byli osadnicy od każdej włóki zebrać i przywieść siana z 1 morgi. Rybitwę w jeziorze Osetnie Ossytin mieli wolną z małemi narzędziami ku stołowej potrzebie. R. 1414 donosi krzyżacka księga strat wojennych We wsi L. znajdjuje się włók 80, wieś cała spalona z wyjątkiem kościoła; 30 włók leży pustych; gburzy mają straty 2200 mar. , kościół w dzwonach, srebrze, aparatach 200 mar. ; 60 ludzi jest rozproszonych, albo zabitych. R. 1435 Paweł von Russdorf, mistrz w, krzyżacki, rozporządza na życzenie Henryka Marszałka, komtura radzyńskiego, jako tutejsi osadnicy, w razie, gdyby nie była potrzeba zwozić końmi swymi siana do budy w Suminie, gotowi są zawieść je do dworu krzyżackiego w Swieciu, albo Babalicach Paukdorf. Zresztą, jak orzeka ich przywilej, wolni są od innych szarwarków. Jako zapisuje wizytacyą bisk. Olszowskiego, pierwszy przywilej nadany został tej wsi w Bielicach r. 1309. R. 1608 tenuta Samuel Łaski, herbu Korab, dał nowy dach na kościół w L. Parafia Lipinki, w dekanacie nowomiejskim, liczy dusz 2521. Kośoiół jest tu tytułu św. Piotra i Pawła, w czasach krzyżackich, jak się zdaje, budowany, patronatu rządowego, nic wiadomo kiedy fundowany, ani konsekrowany. Szpitala nie ma przy kościele, bractwo istnieje trzeźw. od r. 1855. Jest przyłączona filia w Łąkorzu. Prob. Franc. Tempski. Wsie paraf. Lipinki, Sędzice, Babalice, Papiernia, Sumin, Rutka, Frycowizna, Szmełtry, Cztery włóki, Biskupice, Stynwałd, Konradzwałd. Szkoły paraf. katol. w Lipinkach dz. katol. 95, w Łąkorzu 73, w Cichem 107, w Suminie 58, Lipinki Lipinki w Konradawałdzie 65; 21 katol. dzieci zwiedza szkołę ewang. w Stynwałdzie, 16 w Biskupicach, dla których nie masz dotąd nauki religii. Ob. Gesch. des Culmerlandes 93, 147; szemat. dyec. chełmińskiej, str. 187. Kś. F. Lipinki, dwie miejscowości w pow. świe ckim 1 L. , niem. Lippinken, dok. Lypchin, Leipchen, rycer. dobra, nad jeziorem laskowioko lipińskiem, około ćwierć mili od stacyi kol. żel. w Laskowicach, w okolicy dosyć jeszcze lesistej. Wraz z przynależnym folw. Wiesowice Wesowitz zajmuje obszaru ornej roli hekt. 277, łąk 36, pastw. 27, lasu 408, nieuż. 14, wody 6, ogółem hekt. 771; bud. 16, dm. 9, katol. 97, ew. 22. Parafia i szkoła Jeżewo, poczta Laskowice. Gospod, mleczne, hodowla bydła karmnego; posiadacze spadkobiercy po Sasie Jaworskim. We wsi L. istniał od dawna gród warowny, śród nieznacznego wyniesienia po nad jeziorem lipińskolaskowickiem zbudowany, około ćwierć mili od dworca w Lasko wicach odległy. Na zachód od drogi wiodą cej ze Świecia do L. widać teraz jeszcze znaki wałów i fos dawnych. Z trzech stron broniły zamku fosy i wały, z czwartej jezioro. Obe cnie na miejscu zamku znajduje się ogród wa rzywny. Znaki jednakowoż suteren, skle pień i t. d. zachowały się. Znaleziono także resztki kości ludzkich, z czego poznać, że i walki krwawe staczały się przy zamku. Sta rożytne natrafione siekierki i inne przedmioty świadczą wyraźnie o wysokim jego wieku. Ponieważ w aktach urzędowych krzyżackich nie ma wzmianki o lipińskim zamku, przy puszczać należy, iż to gród obronny prywatny możnego osiadłego tu rycerza. R. 1451 za krzyżaków dziedzice pełnili służbę wojenną konną. R. 1451 zachodzi posiadacz Michał Mische z L. , którego siostra poszła za Krysztofa w Nowem, syna pana Dawida. R. 1454 w czasie największego uciemiężenia wojennego bogaty dziedzic tutejszy, chorąży pomorski, wyprawiał huczne wesele dla córki swojej szlachta całej rozległej okolicy na nie się zgro madziła i biesiadowali przez kilka dni, tak, że nawet komtur świecki z pozwem wojennym na nową wyprawę czekać musiał. R. 1570 Li piński, dziedzic. R. 1590 Jan Kostka podówczas zamek arx, jak go zowią akta jeszcze istniał; także wspominany bywa burgrabiuB arcis lipinensis. R. 1669 zachwalają akta lipińskie piwo zamkowe Sohlossbier. Ob. R. Wegner, Kreis Schwetz Bin pommer. Herzogthum, str. 132 i t. d. 2. L. , niem. Lippink, włośc, wś, obszaru liczy mr. 2210, , bud. 180, dm. 121, katol. 652, ew. 125. Pa rafia Płochocin, szkoła w miejscu, poczta War lubie. Okolica lesista. Kś, F. Lipinki, niem. Lippinken, wś, pow. kościerski, podana u Kętrzyńskiego, w skorowidzach jej niema; na mapach wojskowych umieszczona jako os. pod Garczynem. Ks. F. Lipinki, niem. Leipchen, wieś serbska na pruskich górnych Łużycach, w pow. rozbórskim. A. J. P. Lipinki 1. potok podgórski, wytryska w obr. gm. Lipinek w pow. gorlickim, płynie jarami zrazu na północ, potem na wschód i północ, przez obszar Pagórka a zabrawszy z lew. brzegu Rybinę, zwraca się na wschód i na granicy Pagórka i Osobnicy wpada do Lasowej. Długość biegu 5 kil 2. L. , potok, wypływa z pod góry Kamieńca 460 m. , na granicy gm. Głobikowej w pow. pilźnłeńskim z Małą w pow. ropczyckim; płynie na po łudnie tąż granicą, potem przechodzi na obszar Grudny górnej, gdzie zwraca się na południo wy zachód i w obr. gm. Grudny dolnej wpada do potoku Czarnego ob. t. I, 768, nr. 4, dopływu Kamienicy ob. t. III, 747, nr. 3, na obsz. gm. Smarzonej. Sprostować należy, że potok Bączalka uchodzi do Kamienicy, a nie do Lipinek ob. t. I, 121. Długość biegu czy ni 7 kil. Br. G. Liplnni niem. , ob. Lipiny. Lipiński Borek, ob. BorekL. Lipińskie 1. wś, pow. gostyński, gm, Pacyna, par. Gombin. Ma dm. 49, z tych 3 murow. , mk. 439, obszaru mr. 740; w 1 3 części ziemia pszenna, łąk nie ma, pastwiska wspólnego mr. 67. Szkoła elementarna od r. 1867. Wiatrak zwyczajny. W 1827 r. wś rząd. , par. Suserz, 46 dm. i 380 mk. 2. L. , wś, pow. szczuczyński, gm. i par. Białaszewo. W 1827 r. wś rząd. 8 dm. , 47 mk. ; drobna szlachta. Lipińskie 1. niem, Lypiensken, Lipiensken, dok. Lipteszken, wś, pow. jańsborski, około milę od polskiej granicy, blisko strugi Wisy, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założona i trzymana. O pierwszym lokacyjnym przywileju nie wiadomo. Istniała ta wieś już r. 1452. R. 1471 Zygfryd Flach von Sohwarzburg, komtur baldzki, nadaje Maciejowi Lipińskiemu Lipientzky i Marcinowi 16 wł w L. , wolnych od dziesięcin i tłoki, z obowiązkiem 1 służby zbrojnej. Tenże Zygfryd komtur nadaje r. 1480 Bartołtowi Rakowskiemu Rekoffzky na prawie magdeb. wł. w L. nad jeziorem Borowo Barben z sądown. niższem i wyższem i z obowiązkiem 1 służby zbrojnej. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 428. 2. L. , niem. Lipinsken, Lipiensken, wś, pow. lecki, na pruskoluterskich Mazurach, przez ludność polską jak sama nazwa świadczy założona, O pierwszej lokacyi nie donoszą akta. Wieś istniała już r. 1542. R. 1550 sprzedaje książę Albrecht Lipińskiemu z Dupek 5 wł. sołeckich, włókę po grz. licząc, celem założenia wsi dannickiej na 50 włókach między jeziorami Kluskiem, Lipiński Lipińskie Lipinki Liplnni Lipińszczyzna Lipińszczyzna Lipiny Kępnem, zdedzkiem i kozlowskiem. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 479. 3. L. , niem. Lipinsken, wś, pow. łecki, pod wsią Ostrym Kołem, nad znacznem jeziorem i strugą Ełk, blisko granicy pow. jańsborskiego, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założona. R. 1483 Jerzy Ramung von Ramek, komtur ryński, nadaje Wałkowi, Maćkowi, Aleksemu Raściborowi i Piotrowi Lipińskim 15 wł. na prawie magdeb. Ob Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 454. 4 L. , por. Lipienskie, 5 L. , ob. Ol szewo. Kś. F. Lipińszczyzna, ob. Kołtów. Lipiny 1. wś, pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów. W 1827 r. 5 dm. , 39 mk. Por. Dębinki 2. , L. , wś i folw. , pow. radzymiński, gm, Ręczaje, par. Kobyłka. Miały r. 1827 dm. 23, mk. 208. Folw. L. z wsiami L. , Lipinki i Buczki, od Radzymina w. 5, od Wołomina w. 2, rozległy mr. 775 grunta orne i ogrody mr. 384, łąk mr. 105, pastw. mr. 93, wody mr. 6, lasu mr. 50, zarośli mr. 95, nieuż. i place mr. 41, bud. mur. 3, z drzewa 19. Wiatrak. Wś L. osad 24, z grun. mr. 565; wś Lipinki os. 8, z grun. mr. 153; wś Duczki os. 10, z gran. mr. 36. 3. L. , wś i folw. , pow. nowomiński, gm. Łukowiec, par. Jeruzal R. 1827 dm. 26, mk. 150. Folw. L. lit. A. B. z wsiami L. i Dębowce, od Mrozów w. 9, rozległy mr. 398 grunta orne i ogr. mr. 182, łąk mr. 109, pastw. mr. 14, lasu mr 79, nieuż. i place mr. 13, bud. mur. 3, z drzewa 12. Wś L. os. 28, z grun. mr. 369; wś Dębowce os. 18, z grun. mr. 266. 4. L. , wś, pow. włocławski, gm, i par. Przedecz; 2 dm. , 23 mk. ; w 1827 r. wś rząd. 4 dm. , 42 mk. Por, Kubłowo, 5. L. Brzezińskie, os. , i L. Wienieckie, folw. , pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par. Wieniec. Ob. Brzezie i Wieniec, 6. Ł. , wś włośc, pow. brzeziński, gm. Lipiny, par. Brzeziny Łaski, Lib. bon. II, 399, 428. Leży przy drodze bitej z Brzezin do Łodzi. Posiada urząd gminny, 35 dm. , 388 mk; , 801 mr. ziemi 586 mr. ornej. W 1827 r. 21 dm. , 203 mk. Gmina L. należy do sądu gm. okr. II w Woli Cyrusowej, st. poczt. w Brzezinach, ma 7691 mr. obszaru i 3068 mk. 1867r. . 7. L. , wś i os. , pow. kolski, gm. Sompolno, par. Dęby szlacheckie Łaski, Lib. ben. I, 214; odl od Kola w. 14; wś dm. 18, mk. 187; os. dm. 1, mk. 5. 8. L. , wś i os, , pow. sieradzki, gm. Dzierzążna Wielka, par. Rossoszyca Łaski, Lib. ben. I, 388 odl od Sieradza w. 17; wś dm. 4, mk 46; os. dm. 1, mk. 9. W 1827 r. 9 dm. , 75 mk. Dobra L. , Bednarzec iRoż dżały, własność St. Pstrokońskiego, mają 2629 mr. rozl 1936 lasu. Por. Borek, t. I 309. 9. L. , wś, pow. koniński, gm. i par. Stare Miasto Łaski, Lib. ben. I, 240. Loży na południo wschód od Konina w odl. 5 w. , ma powierzchni 47 mr. , 84 mk. Znajduje się tu folwark tegoż nazwiska, do dóbr Żychlin należący; ma cegielnię. 10. L. , wś włośc, pow. radomski, gm. Kuczki, par. Skaryszew, od Radomia 17 w. Gruntu mr. 256, dm. 18, mk. 129. Por. Kuczki 11 L. , wś, pow. opatowski, gm. Rembów, par. Szumsko, od Opatowa 30 w. Gruntu dworsk mr. 345, włośc. 111 mr. ; dm. 14, mk. 113. Według Tow. Kred Ziemsk. folw. L. rozległy mr. 455 grunta orne i ogr. mr. 290, łąk mr. 5, pastw. mr. 19, lasu mr. 123, nieuż. i place mr. 13; bud. z drzewa 19. Wś L. osad 13, z grun. mr. 112. 12. L. , pow. włoszczowski, gm. Secemin, par. Czarnca. Por. Ropocice. 13. L. , wś, pow. nowo aleksandryjaki, gm. Wronów. 14. L. al. Lipina, wś i folw. , pow. zamojski, gm. i par. Skierbieszów. Leży na pólnocwschod. granicy pow. , w lesistej okolicy, odl od Zamościa w. 19 i od gminy w. 7, ma obecnie dm. dwors. 2, włośc. 11, mk. 91 dusz, obszaru 704 mr. , z których 158 mr. należy do włośc, a 220 ziemi ornej, 45 łąk i 281 mr. lasu stanowią posiadłość dwors. ; dziś własność Gepnera. Por. Hajowniki. 15. L. Górne i Dolne, wś, pow. biłgorajski, gm. i par. Potok górny. Leży o 6 w. na wschód od Krzeszowa, na lewo od drogi z Krzeszowa do Tarnogrodu, na krawędziach podmokłej doliny rzeczki uchodzącej do Tanwi pod Sierakowem. Posiadają cerkiew par. dla ludności rusińakiej obszar folwarczny należy do dóbr ordynacyi Zamoyskich. W 1827 r. było tu 255 dm, 1419 mk. ; obecnie 241 dm. Gr. un. cerkiew par. erekcyi niewiadomej, 1612 już istniała, obecna 1798 odnowiona; 1839 wcielono do par. L. Górne parafią gr. un. Potok górny. 16. L. , wś, pow. siedlecki, gm. Czuryły, par. Zbuczyn. W 1827 r. 11 dm. , 50 mk; obecnie 15 dm. , 82 mk. , 400 mr. 17. L. , wś, pow. garwoliński, gm. i par. Osieck; 8 dm. , 48 mk. , 115 mr. 18. L. , wś i folw. , pow. łukowski, gm. Gułów, par. Wola Gutowska. W 1827 r. par. Żabianka, 31 dm. , 195 mk. ; obecnie 36 dm. , 276 mk. , 2706 mr. Dobra L. mają 2324 mr. 19. L. , wś szlachecka, pow. konstantynowski, gm. i par. Przesmyki, rozl. mr. 995; dm. 34, ludn. 209 W 1827 r. 30 dm. , 151 mk 20. L, pow. włodawski, gm. i par. Hańsk. 21. L. , wś, pow. ciechanowski, gm. Młock, par. Przasnysz, odl. o 16 w. od Ciechanowa, ma ewang. dom modlitwy, szkołę i wiatrak, 29 dm. , 245 mk. , 620 mr. gruntu, 41 nieuż. Mieszka tu drobna szlachta. 22. L. , wś, pow. lipnowski, gm. Czarne, par. Wielgie, odl. o 16 w. od Lipna, ma 17 dm, , 59 mk. , 271 mr. gruntu, 3 nieuż. 23. L. , os. , pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny; odl 29 w. od Sejn; 1 dm. , 4 mk. 24. L. , os. , pow. augustowski, gm. Kuryan Lipiogóra Lipionka ka, par. Teolin; odl. 42 w. od Augustowa; 9 dm. , 44 mk. 25. L. i Lipinki wymienia Lib. ben. Łaskiego II, 421, 381 w par. Łódź. 26. L. , por. Hańcza, Br. Ch. Lipiny, wś w b. ziemi mielnickiej, par. dziatkowicka. R. 1712 było włók szlach. 5. Lipiny, zaśc. rząd. , pow. wileński, 6 okr, adm. , o 10 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol. 1866. Lipiny, wś, pow. owrucki, ma fabrykę smoły. Lipiny, wś, pow. . uszycki, nad rz. Samiec, wpadającą do Studenicy, gm. Łysiec, obok m. Żwańczyka, do którego parafii należy. Domów 32, mk. 180, ziemi 136 dzies. Założona przez Lipińskich, należała następnie do Bohuszów, dziś do Chełmińskich. Dr. M. Lipiny L wś w pow. dąbrowskim, w ró wninie 240 m. npm. , przy drodze z Tarnowa przez Kobierzyn do Dolny, ma od płn. niewie le wzniesiony las, a od płd. wzgórze Przemiarek 255 m. bezwzględnej wysokości. Wś ma 440 mk. rzym. katol, należy do par. rzym. katol. w Luszowicach a do urzędu poczt. w Dą browy, odległej 1 kil, Pos. więk. ma 243 roli, 806 łąk i ogr. , 153 past. i 15 mr lasu; pos. mn. 501 roli, 118 łąk i 82 mr. pastw. Ta wś graniczy na płd. z Lisią Górą, na płn. z Szarwarkiem, na zach. z Kobierzynem a na wsch. z Jastrząbką Nową. 2. L. z Rzędztnami, Ko zią Wolą i Zajączkowicami, wś w pow. pilźuieńskim, leży na lew. brzegu Wisłoka, 0. 4 kil. na płn. od Pilzna. Dwa przysiołki zwane Rzędzinami obejmują wś od płn. i płd. , przys. Zajączkowice i Kozia Wola leżą na wschód. Z ogólnej liczby mk. 826 przebywa stale na obszarze więk pos. 40, z rozkładu zaś na wś i przysiołki wypada na L. 279, Rzędziny 103, Kozią Wolę 294 a Zajączkowice 107. Ludność jest wyznania rzym. katol. i jest zaliczoną do par. w Pilźnie. Obszar więk. posiadł. księży karmelitów w Pilżnie ma obszaru 461 roli, 83 łąk i ogr. , 31 past, i 407 mr. lasu; pos. ran. 623 roli, 167 łąk i ogr. i 73 mr. pastw. Ta wś graniczy na płd. z Pilznem, na zach. z Macho wa, na wsch. z Parkoszem. Mac. Lipiny, niem. Lipinni, folw. do Łowinka, pow. świecki, w lesistej i bagnistej okolicy, bud. liczy 9, dm. 6, katol. 49, ewang. 18; par. Sierock, szkoła Łowinek, poczta Swiekatowo. Lipiny, niem. Lappen, wś serbska na pruskich górnych Łużycach, w pow. wojereckim; szkoła elementarna. Serbów w r. 1840 206, w r. 1860 256, w r. 1880 227. A. J. P. Lipiny al. Lipinki ob. , pow. rozbórski na Łużycach, niem. Leipchen. Lipiogóra al Lipia góra, niem. Lindenberg r. 1865 przezwane, dok. Linde; dobra, pow. kwidzyński, nad strugą Jonką, w piaszczystej, i nieco bagnistej okolicy, przy granicy i pow. starogródzkiego. Wraz z przynależnym nowo wybudowanym folw. Birkenau liczy ob szaru ornej roli ha. 369, łąk 384, pastw. 300, lasu 58, nieuż. 16, wody 4, ogółem obszaru ha. 865; bud. 51 dm. 23, katol. 241, ew. 45. Par. Barłożno, szkoła w miejscu, poczta i st. kol. żel. w Czerwińsku. Jest tu gorzelnia pa rowa, młyn wodny o 3 kołach; hodowla chmielu i malw Malvenplantagen, cegielnia; wy przedaż koni i owiec; dziedzic Karol Schöler. Po prawej stronie drogi, wiodącej z Kierwałdu, znajduje się stare cmentarzysko pogańskie, na wzgórzu piaszczystem lewego brzegu rzeki Jonki. R. 1866 przy poszukiwaniu marglu trafiono tu na dwa groby skrzynkowe, zawie rające w sobie mniej więcej 20 popielnic. Z wykopaliska tego pan Kantak z Piły zacho wywał u siebie urn 15, które w końcu zagi nęły. iL 1873 badał tę miejscowość dr. Dewitz i znalazł grób mający 2 1 2 mt, dłg. i 0. 50 mt. szer. W grobie tym znajdowało się 15 urn. W jednej z pomiędzy nich znaleziono dro bne ułamki wyrobów bronzowych i żelaznych. W zbiorach muzeum w Królewcu znajdują się nadto 4 popielnice z pokrywami i 7 pokryw od urn zniszczonych wraz z dwiema zauszaicami bronzowemi i fibulą takąż, pochodzące z cmentarzyska lipiogórskiego. Ob. G. Ossow ski, Mapa archeol. Prus zach. , str. 43. Wś L. należała za krzyżaków do komturyi grudziąskiej, wójtostwa osieckiego, za polskich rządów do star. osieckiego. R. 1451, w opisie granic z Luchowem, Linde wieś ta przezwana. Ktoby piaszczystą zwiedził Lipiogórę, zaledwieby przypuszczał, żeby tu kościół kiedykolwiek egzystował. Byłaby też wszelka o tym kościele pamięć utracona, jeżeliby r. 1651 ów czesny proboszcz w Barłożnie Paweł Choiński nie był zapisał w kościelnej księdze tych słów parę Plebania barłoska fundowana jest na 4 włókach i drugie 4 włóki do tego kościoła są fundowane w L. R. 1746 kan. Kliński, archidyakon pomorski, z okazy i wizytacy i kościoła barłoskiego, począł wypytywać się starych i wiarogodnych ludzi, coby o tem wiedzieli, którzy mu wszyscy zeznali, jako w rzeczy sa mej istniał kościół w L. i był filią do Barłożna, ale teraz włóki przepadły, a po kościele ani znaku nie pozostało, nawet cmentarza nie zachowano. O 15 włókach zadekretował ksiądz wizytator, żeby czyniono zabiegi o ich odzyskanie. Nie wiadomo jednak, czy cośkolwiek w tym względzie przedsiębrano; tyle jedynie pewna, że włók stąd żadnych dla kościoła nie wydano. Ob. Utracone kościoły w dyecezyi chełmińskiej. Kś. F. Lipionka, niem. Lipionken, dom. , pow. inowrocławski; 1109 mr, rozl; 6 dm. , 100 mk. ; 23 ewang. , 77 katol; 61 analf. Poczta, tel i st. kol. żel w Gniewkowie o 5 kil. Lipiny Lipiny Lipkany Lipka Saska Lipiszki Lipka 1 Lipiszki Lipka Lipiszki wś i folw. , pow. sejneński, gm. Lejpuny, par. Liszkowo, odl. 48 w. od Sejn, ma 12 dm, , 99 mk. Lipiszki, wzgórze 285 m. wysokie, w płn. stronia lasu lipowskiego w Tatarynowie, pow. rudecki. Lipka 1 wś i dwór, pow. radzymiński, gm. i par. Klembów. W 1827 r. wś rząd. , 23 dm. , 185 mk. 2. L. , wś, os. leś. i os. karcz. , nad rzeką Pilasy, pow. brzeziński, gmina i pa rafia Niesułków Łaski, Lib. ben. II, 401. Leży na prawo od drogi bitej z Brzezin do Strykowa. Wieś ma 23 dm. . 240 mk. , 581 mr. ziemi; osada leśna 2 dm. , 13 mk. , 944 mr. lasu rząd. , przez który płynie rz. Mrożycą; os. karcz. 1 dm. , 3 mk. , 1 mr. rząd. W 1827 r. wś rząd. , 15 dm. , 110 mk. 3. L. , pust. i os. leśna nad strum. Lipką, pow. sieradzki, gm. i par. Godynice, odl. od Sieradza w. 25; pust. dm. 4; os. dom 1, mk. 2. Należy do Brąszewic. 4. L. , os. , pow. sejneński, gm Krosnowo, par. Łoździeje; odl. 17 w. od Sejn. Br. Ch. Lipka, por. Lipa. Lipka 1. niem. Linden, leśn. , pow. obornicki; 1 dm. , 11 mk. ; należy do nadleśnictwa Boruszyna Heidchen. 2. L. , folw. , pow. ostrzeszowski; 1 dm. , 23 mk. , należy do dom. i gm. Grębanina. 3. L. , niem. Klein Lipke, olędry, pow. bukowski; 25 dm, 156 mk. ; 43 ewang. , 113 katol; 53 analf. Najbliższa poczta, tel. i st. kol. źel w Nowym Tomyślu. Lipka, niem. Linde, dok. r. 1491 Lypka, włośc. wś, pow. złotowski, na bitym trakcie łobżenickofrydlandzkim, w okolicy lesistej. Obszaru liczy mr. 5739, bud. 197, dm. 73, katol. 53, ewang, 576. Par. Zakrzewo, szkoła w miejscu, poczta dawniej Pr. Frydląd, obecnie nowo tu otworzona stacya kol. żel. pilskotozewskiej z urzędem poczt. i leleg. , o 30 kil. od Piły. Wś L. należy do obszernych dóbr złotowskich, własności kiedyś hr. Potulickich, Gmdzińskich, Działyńskich, obacnie panującej familii pruskiej. Oddawna istniał w L. kościół katolicki, tytułu św. Anny i św. Wawrzyńca, patronatu prywatnego, przyłączony jako filia do Zakrzewa; budowany był z drzewa, kryty gontami. Prob. posiadał tu włókę roli, Szkoła także istniała zdawna przy koiciele. Skutkiem reformacyi luterskiej zniemczeni i zlutrzeni po największej części mieszkańcy tutejsi kościół zabrali i przez dłuższy czas go używali. Dopiero w r. 1699 napowrót wydany został katolikom d. 17 maja i poświęcony przez sufragana pozn. Antoniego Mdzewskiego. Od tego czasu odprawiało się tu nabożeństwo w trzy główne odpusty i w oktawę Bożego Ciała. W inne święta i niedziele z upoważnienia władzy duchownej odczytywał odnośny ustęp z ewangelii i nauki, zwykle z niemieckiej postyll Jakóba Wujka, katolicki szulmistrz tutejszy, za co do stawał rocznego wynagrodzenia ze wsi 16 k. żyta. E. 1766 istniał jeszcze na dobre kościół w L. ; kiedy następnie zaginął, nie wiadomo napewno; w XIX w. akta o nim milczą. Ob. Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej, str. 299; Schmitt, Gesch. des Kreises Fiatow, str. 278. Autor tytuł powyżej opisanego kościoła ś. Anny i ś. Wawrzyńca fałszywie w ten spo sób zrozumiał, jakoby w małej tej wiosce dwie kaplice istniały ś. Anny jedna, druga ś. Wawrzyńca. Kś. F. Lipka al. Trzeciak, rzeczka w pow, kaliskim. Tak podaje Enc. Org. więk. t XIII str. 718. Może strumień poczynający się o 8 w. na płd. Błaszek i wpadający poniżej wsi Lipki z lew. brzegu do rz. Stawki, niedaleko od Opatówka. For. Lipka, os. , pow. sieradzki. J BI. Lipka, niewielka bagnista rzeczka w pow. borysowskim, ostatni prawy dopływ Derażyny Dzieraczyna, zaczyna się w moczarach za wsią Razlito, płynie ciągle odludną, bagnistą miejscowością w kierunku płn. , na przestrzeni prawie 2 mil; młynów nie posiada. A. Jelski. Lipka Saska, znaczna wś w pow. nowogródzkim, tuż przy granicy pow. sluckiego, o w. 6 na płd. zach. od historycznego Nieświeża, nad małą rzeczułką położona, ma os. 56, w glebie dobrej, miejscowość bezleśna. A. Jelski. . Lipka Święta, ob. Święta Lipka, Lipkany, mko, pow. chocimski, gub. bessalabskiej, nad Prutem, 320 dm. , 3007 mk. , komora. Mko założone przed w. XVII, leży między Chocimem a Skulanami. W 1876 wywieziono tędy za granicę towarów na 35535 rs. a przywieziono na 66458 rs. Jest tu st. poczt. Lipke niem. , ob. Lipie i Lapki. Lipke niem. , wś, pow. zielonogórski na Szląsku, par. Koltzig. Lipki L wś i folw. , pow. sieradzki, gm. Wierzchy, par. Bałdrzychów Łaski, Lib. ben. I, 371; odl. od Sieradza w. 33; wś dm 7, mk. 99; folw. dm. 2, mk. 5. W 1827 r. 12 dm. , 99 mk. Folw. L. Borki z wsiami L. i Borki, podług wiadomości z r. 1866 rozległy mr. 588 grunta orne i ogrody mr. 347, łąk mr. 34, pastwisk mr. 8, lasu mr. 144, nieużytki i place mr. 55. Wś L. os. 19, z grun. mr. 48; wś Borki os. 7; z grun. mr. 8. 2. L. , wś, pow. sokołowski, gmina Dębe Nowe, parafia Stoczek. W 1827 r. par. Węgrów 61 dm. , 448 mk. , obecnie 68 dm. , 463 mk. i 3500 mr. ziemi. 3. L. , wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl 28 w. od Władysławowa; ma 16 dm. , 119 mk. W 1827 r. wś rząd. , 9 dm. , 80 mk. Por, Leśnictwo. 4. L. Wś t. n. wymienia Łaski Lib. ben. II, 476, w par. Grochowo, pow. kutnowski. Lipki 1. wś szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 36 w. od Wilna, 4 dm. , 27 mk. katol. 3. L. , wś rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , Lipki Lipke Lipki Lipkówka Lipkowo Lipkuńce Liplano Lipiany Liplas Lipluny Lipna o 45 w. od Wilna, 4 dm. , 40 mk. katol. 3. Ł. wś rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 49 w. od Wilna, 7 dm. , 65 mk. katol 4. L. , wś włość. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 14 w. od Wilna, 8 dm. , 73 mk, z tego 11 prawosł. , 62 katol. 5. L. , zaśc. szlach. , nad rz. Oszmianką, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. katol 1866. Lipki 1. mały zaśc. w pow. mińskim, o w. 4 na zach. od Starego Sioła położony, ma os, 2, miejscowość lesista. 2. L. , zaśc. w płd. stronie pow. borysowskiego, Misko granicy pow. ihumeńskiego, nad rką Czernicą, w obrębie gm. smolewickiej, w okr. polic. łohojskim, ma os. 4, grunta piaszczyste; miejscowość odludna, poleska, własność niegdyś Radziwiłłowska, dziś ks. Wittgensteina. 3. L. , dwie małe osady wiejskie w pow. borysowskim, nad rz. Cną z prawej strony, jedna ma trzy grunta, druga jeden, okr. polic. łohojski; grunta lekkie, miejscowość odludna. A. Jelski. lipki, wś, pow, rowieński, gm. L. , okrąg polic. meżyrecki, o 9 w. od Meźyrycz. Wchodziła w skład klucza niewierkowskiego. Lipki, wś, pow. skwyrski, nad rz. Kry wianka, graniczy z Krzywem od wsch. Ma 1230 mk. prawosł. , 52 katol, 3304 dzies. ziemi, cerkiew z r. 1763 już 1701 r. tu istniała. Własność od 1850 r. Podhorskich. Około 1800 r. dziedzic dóbr L. niejaki Woroniecki miał je przegrać w karty do Morzkowskiego. Potem była w ręku Jabłonowskich i Radziwiłłów. Por. Krzywe, Lipki 1. część Łopatyna, pow. brodzki. 2. L. , karczma koło Cuniowa na obsz. dwor. Bobrostany, pow. gródecki. 3. L. , część Myślatycz, pow. mościski. 4. L. , wzgórze 405 m. wysokie w płd. stronie Remizowiec, pow, brodzki. Lipki, wś, pow. chojnicki, według Kętrzyńskiego; skorowidze urzędowe jej nie wymieniają. Lipki, wzgórze polne na granicy gmin Remizowiec i Uhorców, w pow. złoczowskim, pod 49 42 10 płn. sz. , a 42 33 wsch. dłg. g. E. Stok wschodni stacza się do doliny Zło tej Lipy Wschodniej; stok zaś płd. zach. jest stromszy, opada ku wąwozowi, którym sączy się potok ku Złotej Lipia. Na płn, wsch. zboczu legły zabudowania wsi Remizowiec, jak Cycy, Hulaki, Kurpiły a na płd. zach. folw Sukmanowski, należący dc Uhoroów. Wznie sienie 405 m. npm. U wsch. stóp w dolinie Złotej Lipy rozsiadły się Uhorce na wysokości 340 m. npm. Br. G. Lipków, wś, pow. warszawski, gm. Zaborów, par. Babice, odl. 12 w. od Warszawy. W 1827 r. było tu 22 dm. , 264 mk. Od 1822 r. istniała tu przędzalnia bawełny przez Paschalisa założona, a następnie jedyna w kraju fabryka tkanin jedwabnych Worowskiego. Zakład ten w 1860 r. posiadał 36 warsztatów, zatrudniał 34 robotników i produkował za 134000 złp. tkanin, jak gobeliny, adamaszki, fulary. Folw. L. rozległy mr. 686 grunta orne i ogrody mr. 318, łąk mr. 45, pastwisk mr. 13, lasu mr. 287, nieużytki i place mr. 23; bud. mur. 8, z drzewa 6. Wś L. os. 15, z grun tem mr. 349. Br. Ch. Lipkówka, polana wraz z zabudowaniami w obr. gm. Kamesznicy, w pow. żywieckim, na płn. potoku Jaraszówki. Br. G. Lipkowo, zaśc. nad rz. Mierzycą, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , gm. Leonpol, o 48 w. od Dzisny, 1 dm. , 11 mk. 1866. Lipkowo, wś, pow. wejhorowski, właściwie Lubkowo ob. . Lipkuńce, wś, w gm. włościań. Zabłocie, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 24, od Wasiliszek w. 23, dm. 18, mk. 143 katol 1866. Liplano, ob. Leplawe, Lipiany, wś, pow. owrucki, na płd. granicy z pow. radomyskim, Lipiany, 2 wsie w pow. mozyrskim, w gm. lelczyckiej, po obu stronach rz. Uborć zabudowane, o wiorst 3 od Lelczyc w stronie płn. ; jedna wś ma osad 15, druga 12; miejscowość nizinna, odludna, w łąki i ryby obfitująca. Liplas, wś, pow. wielicki, w okolicy pa górkowatej, 242 mt. npm. , 4. 6 kil na płn. od Gdowa, 12 od Wieliczki, ma 278 mk. rzym. katol, z których 40 przebywa na obszarze więk. własności; należy do par. rzym. katol w Niegowicach i ma od płn. las sosnowy a od płd. łąki nad pot. Porębą, uchodzącym z lew. brzegu do Raby. Gleba żytnia, po części żółta glinka na podłożu piaskowca. Graniczy na płn. z Jawczycami, na wsch. z Niegowicami, na zach. z Bilczycami a na płd. z Łazowiem i Gdowem. Fas. więk. p. Wikt. Lasockiej ma obszaru 269 roli, 21 łąk i ogr. , 31 past. i 38 mr. lasu; pos. mniej. 211 roli, 44 łąk i 5 mr. pastw. W r. 1794 L. należał do generała hr. Ludw. Dębickiego, u którego czasowo bawił Kościuszko przed objęciem dowództwa naczelnego w r. 1794. Por. Lipiarz, Mac. Lipluny, dwór, pow. kowieński, okr. polic. kiejdański, o 49 w. od Kowna, gorzelnia 1859. Lipna, por. Lipno i Lipnia. Lipna, wś i folw. , pow rawski, gm. i par. Lubania, o 4 w. od rz. Pilicy. Wś ma 8 dm. , 81 mk. , 90 mr. ziemi, 15 os, ; folw. 3 dm. , 15 mk. , 361 mr. , płodozmian 4polowy, 9 bud. Lipna, część Czarnego, pow. gorlicki, 204 mk. Ob. Grame. Lipna, po niem, Leipe bei förten, wieś w zniemczonej części dolnych Łużyc w pow. źarowskim. A. J. P. Lipna, dok. Lupna, nazywało się dawniej Lipki Lipków Lipna Góra Lipna Góra Lipniaki Lipniak Lipnia Lipna Wola jez. w chojnickim pow. , położono w granicach wsi Dąbrówki Damianowej Dąbrowy podówczas. Zachodzi w dokum. z r. 1324. W odnośnym ustępie opisu granic czytamy między innemi Zaczynając od jeziora Irzchnino przy drodze do jeziora Lipna z lasem, który jest przy niem; to jez. do Dąbrowy Damianowej niem. DachsDammerau należy; do drogi z Wysina, do jez. Słupina i t. d. Ob. Odpisy Dregera, str. 107, rękop. w arch. w Peplinie. Kś. F. Lipna Góra, niem. Lindenwerder, kol. , pow. chodzieski; 152 dm. , 1204 rak. ; 1056 ewang. , 136 katol. , 12 żyd. ; 259 analf. Kościół ewang. paraf. dyecezyi Łobżenicy. Najbliższa poczta i telegraf w Szamocinie; stacya kolei żel. w Białośliwiu, M. St. Lipna Wola, wś, pow. miechowski, gm. Kacice, par. Prendocin. W 1827 r. wś rząd. 16 dm. , 108 mk. Lipnia, os, pow. nowogradwołyński, gm. horodnicka. Należy do dóbr kurczyckich hr. Męcińskiej. L. R. Lipnia, por. Muldowa. Lipniak 1. kol. , pow. nowoaleksandryjski, gm. Opole, par. Piotrowin. 2. L. , kol. , pow, lubartowski, gm. i par. Rudno. Leży niedaleko Wieprza, nad rz. Mininą i stawem Skrobackim około 100 mr. , jednym z wielu przez tęż rzeczkę utworzonych. Jestto kol. czynszowa, założona w 1868 r. , po większej części przez Niemców zaludniona, ma 10 dm. , 137 mr. 55 pr. gruntu. Należy do dóbr lubartowskich. Na płn. od niej leży os. leśna t. n. , 1 dom, 16 mr. 165 pr. , ustanowiona dla dozoru lasów lubartowskich. Okrąg leśny L. lasów lubartowskich ma 340 mr. 210 pr. i leży na wsch. od kolonii t. n. 3. L. , wś i os. leśna, pow. radzyński, gm. i par. Kąkolownica. Wś ma 31 dm. , 260 mk. , 901 mr. ; os. leśna 1 dm. , 5 mk. , 1 mr. 4. L. , wś, pow. włodawski, gm. Wola Wereszxzyńska, par. Wereszczyn, 7 dm. , 60 mk. , 369 mr 5. L. , wś, pow. łukowski, gm. i par. Tuchowicz, 7 dm. , 14 mk. , 400 mr. Wchodziła w skład dóbr Kock ob. . 6. L. , wś, pow. siedlecki, gm. Skurzec, par. Niwiska. W 1827 r. 14 dm. , 79 mk. ; obecnie 17 dm, , 125 mk, 485 mr. Według Tow. Kred. Ziemi. folw. L. lit. A Dworski, rozległy mr. 155 grunta orne i ogrody mr. 74, łąk mr. 41, pastwisk mr. 4, lasu mr. 31, nieużytki i place mr. 5, bud. drzewa 4, pokłady torfu. Wś L. os. 7, z gruntem nar. 27. Folw. L. pod Przywory rozległy mr. 134 grunta orne i ogrody mr. 85, pastwisk mr. 46, nieużytki i i place mr. 3, bud. z drzewa 3Folw. L. lit. B Karczemny rozległy mr. 127 grunta orne i ogrody mr. 64s łąk mr. 30, pastwisk mr. 3, lasu mr. 29, nieużytki i place mr. 1, bud. mur. 1, z drzewa 4. 7. L. , pow. ostrowski, gm. Poręba, par. Długosiodło. 8. L. al. Nowiny, folw. , pow. sierpecki, gmina Borkowo, par. Sierpc, odl. o 6 w. od Sierpca, ma 1 dm. , 12 mk, 180 mr. gruntu, 7 nieuż. ; płodozmian 10polowy. 9. L. , wś, pow. suwalski, gm. Za boryszki, par. Puńsk, odl. 17 w. od Suwałk, 12 dm. , 107 mk. Wchodzi w skład majoratu Kadaryszki ob. . 10. L. , wś, pow. suwalski, gm. Hutta, par Kaletnik, odl. 9 w. od Suwałk; 30 dm. , 183 mk. W 1827 r. wś rząd. , 23 dm. , 139 mk. Br. Ch. Lipniak 1. pod Farynami, wś, pow. szczycieński, st. poczt. Rozogi al. Frydrychowo. 1857 r. 33 mk, 2 włóki obszaru. 2. L. al. Kilimany pod Klonem, niem. L. het Liehenberg, wś, pow. szczycieński, st. poczt. Rozogi. 1857 r. 93 mk. , 2 włóki obszaru. 3. L. , por. Klebarskire jezioro. Kś. Fr. Llpniaki 1. zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 53 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. katol. 2. L. , zaśc. tamże, 50 w. od Dzisny, 1 dm. , 8 mk. prawosł. 1866, Lipniaki 1. folw. w płn, wsch. stronie pow. borysowskiego, przy drodze wiodącej ze wsi Teodorówki i Zaostrowia do wsi Zaolchowa, miejscowość poleska, grunta piaszczyste, okr. polic. 2 dokszycki, par. katol. berezyńska. 2. L. , zaśc. w płn. wsch. stronie pow. bory sowskiego, tuż przy granicy pow. lepelskiego, w okr. polic. 3im dokszyckim, ma os. 2, na leży do dominium Puciłowicze, własność pol skiej rodziny Werenków. A. Jelski Lipniaki, dobra, pow. siebieski, 1 okr. polic, o 12 w. od Siebieża, mają 833 dzies. rozl. , własność Rycków. M. K. Lipnica L kol. nad jez. Napruszewskiem, pow. słupecki, gm. Ostrowite, par. Giewartów, odl. od Słupcy w. 16; dm. 10, mk. 67. Ob. Kochowo. 2. L. , wś, pow. turecki, gm. Niewiesz, par. Uniejów Łaski, Lib. ben. I, 344; odl. od Turku w. 29; dm. 39, mk 336, os. 35, rozl. mr. 1043. W 1827 r. 37 dm, , 266 mk. 3. L. , wś nad strugą t. n. , pow. jędrzejowski, gm. i par. Złotniki Łaski, Lib. ben. I, 580. Leży przy trakcie z Małagoszczy do Jędrzejewa, o 7 w. od rz. Nidy. W 1827 r. 23 dm. , 170 mk. Rozległość folw. wynosi mr. 602 grunta orne i ogrody mr. 285, łąk mr. 48, pastwisk mr. 45, lasu i zarośli mr. 200, nie użytki i place mr. 24, bud. mur. 1, z drzewa 17, płodozmian 9 i 14polowy, pokłady torfu. Wś L. os. 28, z gruntem mr. 1594. L. , wś, pow. konstantynowski, gm. i par. Rokitno; rozl. mr. 2054, dm. 57, mk. 417. W 1827 r. par. Piszczac, wś rząd. , 55 dm. , 326 mk. Por. Derło Br. CL Lipnica, wś i dwa bliskie folwarki we wsch. stronie pow. ihumeńskiego, w gm. brodzkiej, w okr. polic. berezyńskim, dziedzictwo Sipajłów. Wieś ma cerkiew, osad włócznych 23, każdy folwark po 633 mr. , grunta lekkie, Lipnica Lipnica Lipnica łąki i pastwiska obfite, miejscowość poleska, odludna. A. Jelski Lipnica 1. wś rząd. nad rz. Ułą, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy w. 56, od Ejszyszek w. 35, dm. 10, mk. 130 katol 2. L, zaśc. w gm. drujskiej, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 45 w. od Dzisny, 2 dm. . 24 mk. katol 1866. Lipnica Murowana, mko w pow. bocheńskim, 281 m. npm. , niegdyś punkt środkowy stetwa niegrodowego które obejmowało mko L. , Królówkę, Leszczynę i Rajbrot, zbudowane nad Uszwicą, wypływającą w lasach sąsiedniej wsi. Przez mko przechodzi gościniec z Zakluczyna do gościńca z Bochni do Nowego Sącza. Mko leży w kotlinie, otoczonej dosyć stromemi górami; mianowicie na płd. wznosi się lesiste wzgórze Szubienica 403 m. i Durkowa góra 384 m. , na płn. Krasna góra 585 m. bezwzględnej wysokości. Miasto opasują dwie wsie od zach. L Górna a od wsch. L. Dolna, ciągnące się po obudwu brzegach Uszwicy. Mko zajmuje przestrzeni 676 mr. i 880 sążni kwadr. , liczy podług ostatniego spisu ludności 972 mk. , z których jest tylko kilku izraelitów reszta rzym. katol. i ma czynnego majątku 2004 zł. w. a. Ludność uboga, trudni się przeważnie garbarstwem i garncarstwem. W mku jest szkoła ludowa 3klasowa tu się uczył Kaz. Brodziński i par. rzym. katol, należąca do dyec. tarnowskiej, dek. brzeskiego. Kościół murowany nieznanej fundacyi został po zupełnej pogorzeli 24 czerwca 1824 r. odrestaurowany. Prócz kościoła paraf. znajduje się na cmentarzu kaplica ś. Leonarda, według podania z r. 1200, i ś. Szymona z Lipnicy, zakonu bernardynów, słynnego misyonarza do krajów wschodnich i filozofa zmarłego w Krakowie 18 lipca r. 1482. Nieurodzajność gleby, przeważni czerwonej garncarskiej gliny, i do niedawna niedostępność miejsca były powodem, że, mimo nadań królewskich miasto podnieść się nie mogło, i mimo nazwy L. Murowanej, czem się odróżnia od dwóch sąsiednich wsi, pozostało małem, drewnianem miasteczkiem. Do niedawna jedynym murowanym domem był dawny dworzec starościński, zwany pańskim domem. Kasa pożyczkowa gminna ma 2891 zł, w. a. kapitału. Par. obejmuje sąsiednie wsie L. Dolną, L. Górną i Borównę, z ogólną ludnością 3649 rzym. katol i 185 izrael. Mko założył Władysław Łokietek w r. 1326, pozwalając wójtowi wsi L. założyć miasto na 100 łanach frankońskich na prawie teutońskiemśredzkiem. W przywileju przeznaczył wójtowi cztery łany, trzeci denar z gruntów, pozwolił mu wystawić jatki mięsne, rybne, szewskie, piekarskie, łaźnię i młyn a wreszcie łowić ryby w sadzawkach. Za to był wójt obowiązany stawiać się na pospolite ruszenie cum lancea et una spadone. Osadnicy zostali uwolnieni na 13 lat od wszelkich poborów, danin i ciężarów a od ceł w całem państwie na zawsze, jeżeli będą sprzedawali i przewozili własne wyroby. Zdaje się, że się prawo niemieckie nie utrzymało a miasto upadło, bo w r. 1370 wydaje matka króla Ludwika węg. królowa Elżbieta nowy dyplom, w którym powiada, iż, widząc biedny stan miasta Lijpnijca, nadaje mu prawo magdeburskie, uchylając wszelkie prawa polskie i zwyczaje powszechne. Szczególniej uciążliwą była dlą Lipniczan podwoda dawana posłom królewskim; dawali ją aż do Sącza, przez co przy złych drogach ponosili wielkie szkody. W r. 1440 uwolnił ich od tego król Władysław III, postanawiając, że mają dawać pod wody tylko do najbliższego miasta, a podróżującemu do Węgier posłowi tylko do Czchowa. W r. 1475 skarżyli się mieszczanie Kazimierzowi IV Jagiellończykowi, że celnicy nie szanują ich dyplomu otrzymanego od króla Władysława Łokietka; dla tego ponowił ten król zakaz wybierania ceł od towarów i rzeczy Lipniczan. W r. 1500 pogorzało miasto. Zygmunt I uwolnił mieszczan na lat 13 od szosu i poborów, z wyjątkiem zwykłego cła; od czopowego zaś na pół roku; poczem w r. 1521 otrzymali znowu uwełnienie od dostarczania podwód na dwa lata. Mimo to miasto nie podnosiło się. Lustratorowie z r. 1564 oświadczają, że mieszczanie nie płacą królowi żadnych czynszów, płacą jedynie księdzu 5 mrk na ołtarz, niewiadomo na jakiem prawie. Wszelkie dochody z młynów i jatek pobierał wójt, któremu także płacili garncarze, było ich 22, po 12 groszy. Dawniej dawali królowi co roku wołu, 12 kóp chleba i 6 achteli piwa, ale za sprawą Kmity wojew. krakow. darował im to Zygmunt Au gust. Henryk III potwierdził dawne przywileje miasta w r. 1574, ustanowił targi w sobotę i trzy jarmarki na Nawiedzenie Panny Maryi, na dzień ś. Mateusza i dzień ś. Jędrzeja. Stefan Batory, potwierdzając przywileje miasta założonego na stu łanach, z których wójt trzyma cztery a kościół dwa, nakazuje, aby kopiący glinę na gruntach naiejekich płaciii do kasy miejskiej po 6 groszy a pędzący gorzałkę po pół grzywny od kotła. Mieszczanie mają wybierać na Trzech Króli dwóch rajców. W r. 1639 przyczynił Władysław IV drugi tygodniowy targ we środy. Lustratorowie z r. 1664 znaleźli piekarzy 7, rzeżników 2, winnic gorzałczanych 9 i młynów 3; wozu nie wyprawiali mieszczanie na wojnę dla małej osady. W sto lat później r. 1765 lustracya zastała tylko 4 piekarzy, 1 rzeźnika, ale za to 20 szewców i 20 gorzelników; hiberny płaciło miasto 206 złp. 12 gr. Ostatnim dzierżawcą ststwa był Fryderyk Moszyński, płacił Lipnica kwarty, wr. 1772 4790 złp. 4 gr. 12 den. Po zajęciu stsiwa przez Austryą w r. 1787, sprzedano je w 3ch sekcyach, a w szczególności wś Rajbrot r. 1811 Dunikowskiemu za zł. ren. 48560, wś Leszczynę w r. 1818 Ignacemu Modelskiemu za zł. reń. 26227, resztę zaś posiadłości w r. 1834 Kazimierzowi Bzowskiemu za zł. rań. 31250. Czyt. Długosz, Lib. ben. II, 140 i Kod. dypl. pol. t. III pod r. 1339. 2. L. Górna i L. Dolna, dwie wsie, otaczające mko L. Murowaną od zach. i wsch. ; obiedwie nad Uszwicą, należą do par. rzym. katol. w L. Murowanej. L. Górna ma szkołę ludową filialną i 1288 mk. , L. Dolna 1218 mk. Pos. więk. nabył w bieżącym roku hr. Ledóohowski, brat stryjeczny kardynałaprymasa; wynosi 183 roli i 363 mr. lasu jodłowego; pos. mniej. w obudwu wsiach i mku ma obszaru 2753 roli, 331 łąk i ogr. , 357 pastw. i 1626 mr. lasu. L. graniczą na płd. z Rajbrotem i J uchową, na wsch. z Tymową i Goeprzydową, na płn. z Borówną a na zach. z Królówką. 3. L. Wiecka Niemiecka, długa, osiadła wś nad bezimiennym pot. , uchodzącym do Jasienny a z nią do Biały Dunajcowej z lew. brzegu, leży 336 m. npm. , w okolicy pagórkowatej, lesistej pow, nowosądeckiego, ma par. rzym. katol, i liczy 1638 mk. rzym. katol, z których 190 przebywa stale na obszarze więk. posiadłości. Znajduje się tu kościół murowany i szkoła ludowa 1 klasowa. Wybudowanie kościoła i erekcyą parafii przypisują Kazimierzowi W. w r. 1359. Podług tradycyi zajęli ten kościół aryanie, ale im go odebrał jakiś Trzeciecki. Pos. więk. Flor. Wieniawa Długoszewskiego ma obszaru 740 roli, 41 łąk i ogr. , 122 pastw. i 662 mr. lasu; pos. mniej. 1363 roli, 74 łąk i ogr. , 325 pastw. i 50 mr. lasu. Par. należy do dyec. tarnowskiej dek. bobowskiego; obejmuje Bukowiec wyźni i Jasiennę, z ogólną liczbą 2239 rzym. katol. i 47 izrael. L. Wielka graniczy na zach. z Jasienną, na płd. z Niecewią, na wsch. z Lipniczką a na płn. ma górę Żebraczkę 354 m. npm. pokrytą lasami. Lib. ben. II, 238. 4. L. Górna i L. Dolna, dwie wsi w pow. jasielskim, u ujścia pot. Dąbrówki do Wisłoki lew. brzegu. L. Dolna leży nad samą Wisłoką, 256 m. npm. ; Górna na zach. od niej, na płd. stoku lesistego grzbietu Liwocza, zwanego w tem miejscu Przykrą górą i Lipnicką górą. Od Jasła jest L. Dolna oddalona o 9. 6 kil a Górna o 11 kil Pierwsza należy do par. rzym. katol w Brzyskach, druga zaś w Bączalu Górnym; wreszcie w Dolnej znajduje się urząd poczt. a w Górnej kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 109 zł. w. a. Ludność w obudwóch wsiach jest rzym. katol. i wynosi w L. Dolnej 379 18 na obszarze więk. pos. , w Górnej 450 18 na obszarze więk. pos. Obszar więk. pos. w L. Dolnej Al Płockiego ma 101 roli i 152 mr. lasu; mniej. pos. 361 roli, 26 łąk i ogr. , 50 pastw. i 35 mr. lasu; w L. Górnej obszar więk. pos. p. Kaz. Klobasy 200 roli i 304 mr. lasu; mniej. pos. 309 roli, 22 łąk i ogr. i 54 mr. pastwisk. Obiedwie wsie graniczą na płn. z Wróblówką, na zach. z Jabłonicą, na płd. z Bączalem Gór nym i Dolnym i Dąbrówką. Lib. ben. II, 278. 5. L. , mały przys. w pow. ropczyckim, pod 39 17 wsch. dłg. od Ferro a 50 O 15 płn. sz. ; leży na płd. od Ropczyc, w okolicy pagór kowatej, 387 m. pomiaru wojskowego, i ma od zach. las Trzemesznę, od wsch. Wolę i Gnójnicę, od płd. Budy a od płn. Średnie. 6. L. , wś w pow. kolbuszowskim, w piaszczystych równinach, śród których wzniesienia dochodzą tylko od 231 do 243 m. npm. pomiaru wojsko wego, ciągnie się wzdłuż drogi gminnej z Raniszowa prawie ćwierć mili pod 39 32 35 wsch. dłg. od Ferro a pod 50 16 15 płn. sz. długim wąskim pasem; należy do parafii rzym. katol. w Dzikowcu i ma 2152 mk. rz. katol, z których 32 przebywa stale na obsza rze większej posiadłości. Od płn. otacza tę wś bardzo wielki sosnowy las, zwany w części za chodniej Mazowieckim borem, a w części wsch. Sojowym borem. Z L. prowadzi droga gminna na płd. przez Dzikowiec do Kolbuszowy a na płn. takie same dwie drogi do Woli Busaanowskiej i Wilczej Woli. We wsi znajduje się szkoła ludowa 1klasowa i kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 1646 zł. w. a. Odległość od Raniszowa na zach. wynosi 7 kil Do wsi należy przysiołek w stronie płd. wsch. ozna czony w Skorowidzu pocztowym H. Stupnickiego i Skorowidzu K. Okszy Orzechowskiego nazwą Jeziorka, zaś na mapie administracyjnej Kummersberga i mapie sztabu gener. nazwą Widełka. Pos. więk. Ferd. Błotnicki ma 175 roli, 42 łąk i ogr. , 94 pastw. i 2712, mr. lasu; pos. mniej. 2515 roli, 566 łąk, 331 pastw. i 84 mr. laau. L. graniczy na zach. z Rudą, na wsch. z Raniszowską Wolą, na płn. z Wilczą Wolą a na płd. z Dzikowcem i kolonią nie miecką Wildenthal Mac. Lipnica 1. wś, pow. szamotubki; 17 dm. , 219 mk. ; 7 ew. , 212 katol; 82 analf Poczta i tel. w Ottorowie o 3 kil; st. kol żel w Szamotułach o 9 kil 2. L, , dom. i gm. tamie, 3228 mr. rozl, 2 miejsc a L. , dom. ; b Pólko, folw. ; 13 dm. ; 188 mk. ; 3 ew. , 185 katol; 77 analf. Własność Mierzyńskich. . St. Lipnica 1. , niem. Lipnitza, od r. 1864 Lindhof, dok. Linde, zur Linde, dwie miejscowości w pobliżu będące, pow. brodnicki, na bitym trakcie brodnickokowalewskim, w nieco lesistej okolicy. a L. , niem. Lindhof dobra, obszaru liczą roli ornej ha. 141, łąk 7, pastw. 17, nieuż, 10, ogółem obszaru ha. 176; do tego przynależność ze wsi L. ha. 200; bud. Lipnica Lipnica Lipnica 9, dm. 4, katol. 58, ew. 4. Par. i poczta Golub, szkoła w miejscu. Hoduje się bydło poło wiczej rasy holend, , owce zarodowe, wyprze daje karmione bydło; dziedzic Jerzy Borchmann. b L. , niem. Lipnitza, włośc, wś, liczy obszaru mr. 2622, bud. 73, dm. 32, kat. 245, ew. 27. Par. i poczta Golub, szkoła w miejscu. R. 1414 podają księgi krzyżackie poniesio nych strat wojennych we wsi L. zabudowa nia od 53 włók spalone, wszystko zabrane, strat na 2000 mrk. , kościół poniósł straty za 100 mrk. , 14 włók leży pustych. Za polskich czasów L. była dobrami ststwa golubskiego; Od dawna znajdował się kościół paraf. we wsi L. Prob. posiadał tu 4 włóki, prócz tego 2 za tacę. Ostatni prob. nazywał się Piotr; r. 1670 starzy ludzie jeszcze go pamiętali. Kościół tytułu ś. Michała arch. , patronatu rządowego, stał na wzgórzu, budowany był z drzewa. R. 1610 ogień niespodzianie wybuchł po naboźeństwie i zniszczył do szczętu cały kościół wraz z plebańskimi budynkami i częścią wioski. Po niejakim czasie zaczęto nowy budować kościół i to za staraniom i kosztem Anny Katarzyny, siostry rodzonej króla Zygmunta III, która w dożywociu trzymała golubskie ststwo. Miał być teraz cały murowany, ściany dokoła by ły już gotowe, długość wynosiła 35 łokci, sze rokość 20. Także dwie wieże po nad kruchtą dość wysoko poprowadzono. Adam Braniewski, zarządca dóbr starościńskich, wydał był go tówką 12000 fi, na budowę. Niestety śmierć fundatorki r. 1625 przecięła na zawsze rozpoczęte dzieło. Odtąd starostowie golubscy nie myśleli o dokończeniu kościoła. Mury jedynie przetrwały aź do ostatnich czasów. Dopiero w r. 1829 za zezwoleniem biskupiem rozebrane zostały; użyteczny materyał kupił Wysocki z Pułkowa za 55 tal. Ob. Utracone koicioły w dyec. chełmińskiej, str. 67. 2. L. , niem. Lipienitza, dobra, pow. toruński, w okolicy le sistej. Obszaru roli or. ha. 250, łąk 8, pastw. 5, nieuż. 4, ogółem obszaru ha. 267 bud. 13, dm. 7, katol. 81, ewang. 14. Par. Chełmonie, szkoła Bielsk, poczta Kowalewo; dziedzic Artur von Wolff w Gronówku. Kś. F. Lipnica 1, Dolna, węg. AlsoLipnicza, wś w hr. orawskiem, w pow. i dystr. trzciańskim Trsztena, nad Lipnicą, dopływem Orawy Czarnej, u połudn. stóp Babiej Góry 1725 m. . Granica północna ciągnie się grzbietem Beski du Babiogórskiego aż po za szczyt Sokolicę 1367 m. . Od wsch. przytyka do obszaru Zubrzycy Górnej, Lipnicy Górnej, od której oddziela ją pot. Kiczora, dopływ Lipnicy, jako też do obszaru Chiżnego; od zach, zaś do obsza ru Półhory, Rabczycy i Bobrowa, od którego oddziela L. pot. Krywań graniczny; na płd. wreszcie graniczy z Hamrami i Osadą. Obszar L. Dolnej, obejmujący 12206 sąż. kw. , przerzynają liczne pot. górskie, jak Lipnica z Kiczorą, Krywań graniczny, Krywań p. , Murgas p. , wreszcie Orawa Czarna, od ujścia Lipnicy aż po za ujście Krywania granicznego do Orawy Czarnej. We wsi znajduje się kościół łac. pod wez. 8. Łukasza ewang. , zbudowany r. 1727. Metryki chrztu sięgają 1727 r. , zmarłych r. 1754, a ślubu 1759. Do par. należy L. Górna, W miejscu ma par. dusz rzym. katol. 2713, nieun. 268, żyd. 27, razem 3008; z L. Górną zaś dusz rzym. katol. 4393, nieun. 473, żyd. 45, razem 4811. Szem. dyec. spiskiej 1878. Według obliczenia z r. 1880 było w L. Dolnej dm. 574, mk. 2828 w tem podobno 2672 Po laków. Poszczególne części wsi, raczej grupy chat, noszą osobne miana i tak w części pół nocnej między pot. Kiczorką i Lipnicą Wil czek, Zosłak, Do Tyrała, Kiczora, . Przywarówka Privarovka przys. , Roztoki; w części płd. zach. między Krywaniem granicznym i Kry waniem Styrulowa polana, Janowiak polana; między Krywaniem i Lipnicą na stokach Bacznika Sołtystwo niźnie; nad samą Lipnicą Winiarczyków i Jurczaków. Wzniesienie obszaru wsi a w północnej części Babia Góra 1725 m. , Sokolica 1367 m, las Kralowa 1010 m. ; b na zachodniej granicy Wajdów groń 934 m. ; o między Krywaniem granicznym i Kry waniem góra Krywań 809 m. , nad Styrulowa polaną szczyt bezimienny 768 m. , moczary nad Orawą przy ujściu Krywania granicz. . 597 m. ; d między Krywaniem a Lipnicą legło potężne wzgórze Bucznik 798 m. ; e w dolinie Lipni cy kościół 648, przecięcie się pot. Lipnicy z traktem orawskim 612 m. , ujście Lipnicy 597 m. Po południowej stronie rz. Orawy, między nią, granicą z Hamrami, pot. Jeleśną i Chiżnickim pot. , legło wzgórze leśne zwane Za Jeleśną lub Paleniskami Sąd powiat. w Trzcianie, urząd podatk. w Twardoszynie; st. poczt. Jabłonka. Słynie tu chów bydła i wyrób sukna. 2. L. Górna, węg. FelsöLipni Gza, wś w hr. orawskiem, w pow. i dystrykcie trzciańskim, nad Lipnicą Suską, na wsch. od L. Dolnej, graniczy od płn. i zach. z L. Dolną, od płn. z Zubrzycą Górną i Dolną i Jabłonką. Należy do par. łac. w L. Dolnej, ma kościół filialny; Uczy dusz rz. katol 1680, nieun. 205, żyd 18, razem 1903. Według obliczenia z r. 1880 było dm. 353, mk. 1614 w tem podobno 1574 Polaków; obszar zaś obejmuje 5123 są żni kw. kad. Słynie tu chów bydła i wyrób sera. Nad potokiem we wsi wznosi się pię kna kaplica pod wezwaniem ś. Stefana króla. Wś legła wzdłuż doliny potoku Lipnicy Su skiej, także Silskim potokiem zwanej. Wznie sienie wsi; północny koniec 747 m. , kaplica 681 m; południowy koniec nad drogą Jabłonka Bobrów 624 m. Stacya pocztowa Ja błonka. Br. G. Lipnicken Lipnicka Lipnick Lipnica Lipnice por. Schadewinkel niem. , pow. nowotarski na Szląsku. Lipnica, rz. 1. ob. Lipianka, Mień. 2. L. al. Brama, al. Złotniczka, lewy dopływ Nidy, lew. dopływu Wisły. Czyt. Łaski, Lib. ben. I, 574. Por. Kielce, i. IV, 26. rz. , dopływ Szczary w pow. nowogródzkim, ma ujście o kilka wiorst wyżej Załuża, mija Krzywoszyn, Kołpaki. Lipnica, rz. , prawy dopływ Wiady, lewego dopływu Wielikiej, wpadającej do jeziora Czudzkiego. Lipnica 1. pot. podgórski, bierze początek na granicy gm. Lipnicy Wielkiej i Jasiennej, w pow. sądeckim, na południowym stoku góry Żebraczki 534 m. ; płynie na płd. między chatami Lipnicy Wielkiej i na granicy tejże z gm. Wojnarową uchodzi do Jasiennej z lew. brzegu. Długość biegu 7 kil. Źródła na wys. 490 m. , ujście 316 m. 2. L. , pot. , wytryska w obrębie gm. Lipnicy Górnej, w pow. jasiel skim, z pod góry Lipnicy 342 m. w paśmie górskiem Liwoczem ob. zwanem, ze źródeł leśnych. Przepływa Lipnicę Górną i Dolną i w obrębie gm. Dąbrówki uchodzi z lew. brze gu do Wisłoki. Długość biegu 7 kil. Płynie w kierunku płd. wsch. ; a przed ujściem ma bieg północny. Zowie się także Dąbrówką, 3. L. , górska rzeka, na Podhalu orawskiem, Węg. , wytryska na południowych stokach Babiej Góry 1725 m. , w Beskidach zacho dnich, w obrębie gm. Lipnicy Dolnej, wsi ora wskiej, ze źródeł leśnych, na wys. 1428 m. szt. gen. . Płynie górską doliną na płd. , nad którą od wsch. wznosi się szczycik lesisty Kralowa 1010 m. i przez przysiołki Lipnicy t. j. Przywarówkę i Roztoki, gdzie zwraca się na lekki płd. wschód, podąża doliną międzywzgórzystą do wsi Lipnicy Dolnej. Tutaj, przyjąwszy z lew. brzegu potok Kiczorę, tworzącą granicę między Lipnicą Dolną a Górną, zwraca się na płd. wschód i przerznąwszy wieś Lipni cę Dolną, uchodzi w niej do Orawy Czarnej z praw. brzegu. Od zach. nad doliną Lipnicy wznosi się między nią od wsch. a pot, Kry waniem od zachodu dział wzgórzysty Bucznik 798 m. szt. gen. . Źródła jej leżą na wys. 1428 m. ; przecięcie się pot. z gościńcem oraw skim podkarpackim 612 m. , ujście 597 m, Długość biegu czyni 16 kil 4. L. Suska znaczny pot. orawski w hr. orawskiem Węg. , także Silskim potokiem zwany, wytryska w Be skidach zachodnich, w dziale Babiogórskim, w obrębie gm. Lipnicy Górnej, płynie na płd. południowy wschód, zrazu leśnym parowem, potem doliną obszerniejszą przez wś Lipnicę Górną, a na obszarze Jabłonki ob. t. III, 343 uchodzi z prawego brzegu do Orawy Czarnej. Długość biegu 16 kil Źródła leżą wys. 800 n, ujście 601 m. npm. Br. G. Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 52. Lipnice 1. wś, pow. łowicki, gm. Jeziorko, par. Kocierzew Łaski, Lib. ben. II, 261, zo wie ją Lypnycza, o 14 w. od Łowicza, nad rz. Lutomią, ma 40 dm. , 256 mk. , 38 osad, 841 mr. ziemi. R. 1864 os. 37, mk. 242, mr. 853; r. 1827 dm. 38, mk. 223. 2. L. , ob. Kochowo i Lipnica. Ocz, Lipnick niem. , ob. Lipnik. Lipnicka góra, wzgórze w pow. bialskim, ob. Lipnik, pot. , i Krzywa. Lipnicken niem. , ob. Lipniki. Lipnicki potok, także Lipnikiem zwany, znaczny potok górski, w hr. spiskiem Wę gry, wytryska w obr. gm. Folwarku ob. na północnych stokach Magóry spiskiej z pod Leszczyny Liszczyna 1010 m. ; płynie górską doliną na lekki północny zachód przez wieś Folwark, Lipnik Wielki, obszar Haligowiec, Śmierdzonkę, po pod Czerwony Klasztor, gdzie z praw. brzegu uchodzi do Dunajca. Dolina tego potoku oddziela północne stoki Magóry spiskiej od wschodniego pasma Pienin. Od południowej strony potoku wznoszą się magórzańskie szczyty, jak Leszczyna 1010 m. . Ubocz 957 m. , Czerteż 790 m. , Bukowinka 851 m. i wzgórza lechnickie 624 m. . Od północnej zaś strony idą Wysokie Skałki, najwyższy punkt w całem paśmie Pienin 1052 m. , Rabsztyn 899 m. , Tokarnia 752 m. , Aksamitka 841 m. , Haligowieckie ska ły, wreszcie Klasztorna góra. Wody górskie, dno kamieniste, prąd rwiący. Długość biegu czyni 14 kil. Zabiera obustronnie liczne stru gi górskie; uwagi godniejsze są potoki magórzańskie, uchodzące do L. z lew. brzegu, jak Podhaj, Sołtysa Woda i Rychwałdzki p. Pę dzi młyny w Śmierdzonce i Czerwonym Kla sztorze. Por. Karpaty. Br, G. Lipniczek, wś, pow. sandomierski, gm. Lipnik, par. Malice, od Sandomierza 18 wiorst. Gruntu mr. 57, dm. 9, mk. 52, osad 6. Należał do dóbr Lipnik. Lipniczka, wś, pow. grybowski, leży na wzgórzu 429 m. npm. , na lewym brzegu Bia ły, w parafii rzym. katol. w Wilczyskach Długosz, Lib. ben. U, 255; ma 296 mk. rzym. katol. Pos. więk. p. Mayd. Rożen wynosi obszaru 177 mr. roli i 37 mr. lasu; Pos. mniej. 248 mr. roli w ogóle; graniczy na zachód z Lipnicą Wielką, na wschód z Brzaną Dolną, na północ z Brzaną Górną a na płdn. z Lasem widomskim. Mac. Lipniczka, potok podgórski, wytryska w obr. gm. Lipnicy W. , w pow. sądeckim, nieopodal granicy z Fałkowa i Brzaną Górną; płynie na południe chatami Lipnicy W. , poczem tworzy granicę między Lipnicą W. a Li pniczka, a w końcu na obszarze gm. Wojnarowej uchodzi z lew. brzegu do Jasiennej. Dłu gość biegu czyni 6 kil. Br G. 18 Lipnicva Lipniczka Lipniczek Lipnicki Lipnik Lipniewice Lipniczki Lipniczki, niem, Lipnitzken, od r. 1868 Lindenhof, rycer, dobra, pow. toruński, nad strugą Bachą; przez wieś przechodzi kol. żel. toruńskowystrucka. Obszaru liczy roli ornej hekt. 243, łąk 17, nieuż. 3, ogółem obszaru hekt. 264; bud. 13, dm. 6, katol. 57, ew. 35. Parafia i szkoła Papowo, poczta i stacya kol. żelaznej Turzno, przedtem Toruń; dziedzic Emil Rafalski; utrzymuje się znaczna melkarnia. Kś. F. Lipniewice, wś rząd. , pow. wilejski, o 11 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 5 dm. , 39 mk, 1866. Lipnik 1. kol, pow. błoński, gm. Młochów, par. Tarczyn. W 1827 r. 1 dm. , 13 mk. 2. L, dwie wsie, pow. wieluński, gm. Radoszewice, par. Siemkowice Łaski, Lib. ben. I, 535; odl od Wielunia 24 w. Pierwsza wś dm. 42, mk. wraz z pust. Mazaniec ma 333. Druga wś dm. 8, mk. 148. W 1827 r. było tu w ogóle 24 dm. , 515 mk. Dobra L. składają się z folwarków L. i Delfina, nomenklatury Bugaj; wsi L. i Delfina; od rzeki Warty w. 4. Rozl. wynosi mr. 2488; folw. L. grunta orne i ogr. mr. 549, łąk mr. 200, pastw. mr. 175, lasu mr. 1262, nieuż. i place mr. 29, razem mr. 2215; bud. mur. 10, z drzewa 8; folw. Delfina grunta orne i ogr. mr. 248, łąk mr. 17, nieuż. i place mr. 7, razom mr. 272; bud. mur. 1, z drzewa 2; płodozmian 13polo wy. Wś L. os. 58, z grun. mr. 452; wś Delfina os. 25, z grun. mr. 303. 3. L. , folw. i os. leśna, pow. częstochowskie gm. Potok Złoty, par. Żuraw. Nie zamieszczony w spisie miejs. gub. piotrkows. z 1882 r. W XV w. były tu dwa folwarki, karczma, łany kmiece; dziedzicem zaś był Gorzkowski Dług. II, 215. 4. L. , wś, pow. sandomierski, gm. Lipnik, par. Goźlice; odl. 18 w. od Sandomierza, przy drodze bitej. Posiada urząd gminny. W 1827 r. 17 dm. , 62 mk. ; obecnie 23 dm. , 171 mk, 561 mr, ziemi dwors. i 95 włośc. Wieś tę opisuje Długosz II, 333, jako mającą jeden folwark, sześć łanów kmiecych, karczmę i dwóch ogrodziarzy. Gm. L. należy do sądu gm. okr. II w Klimontowie, st. poczt. Opatów, ma 13488 mr. obszaru 4205 mr. włośc. i 3607 mk. 1771 męż. i 1836 kob. . W skład gminy wchodzą Adamów, Gaj, Grocholice, Gołębiów, Gozdów, Kurów, Kaczyce, Leszczków, Lipniczek, Lipnik, Łownica Duża, Łownica Mała, Malice Kościelne, Malżyn, Męczennice, Międzygórz, Osiny, Pęsławice, Podgaje, Rogal, Słaboszowice, Słoptów, Studzianka, Swojków, Sciernalice, Tudorów, Ublinek duchowny, Ublinek szlachecki, Uzarzów, Wiesiołówka, Włostówi Żurawniki. 5. Ł. , wś włośc, nad Wisłą, pow. sandomierski, gm. i par. Osiek, od Sandomierza w. 32. Gruntu mr. 29, dm. 15, mk, 91. 6. L. , wś, pow. pińczowski, gm, Kliszów, par. Kije ob. . Leży na wschód od wsi Kije. W 1827 r. 18 dm. , 147 mk Będzie to zapewne ta sama wieś, którą Długosz t. II, 11 opisuje pod nazwą Lipa. Dziedzicami jej byli Zawisza Ołobok i Rafael h. Leliwa. By ły wtedy dwa folwarki, trzy łany kmiece, karczma. 7. L. , wś szlach, i włośc, pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Wąsosz. W 1827 r. 8 dm. , 49 mk. 8. L. , os. włośc, pow. szczuczyński, gm. Ruda, par. Białaszewo. Br, Gh. Lipnik L długa wieś, pow. wielicki, przy drodze gminnej z Drogini do Wiśniowy, w okolicy pagórkowatej i lesistej, nad potokiem tegoż nazwiska, uchodzącym z lew. brzegu do Krzyworzeki. Zachodnią granicę wsi a zarazem powiatów wielickiego i myślenickiego, tworzy wzgórze Kamiennik 782 m. npm. W nizinach są lasy świerkowe, na Kamienniku bukowe. Gleba składa się z zimnej glinki, z której gdzieniegdzie wypływa brunatna o przykrym zapachu ciecz, zwana rdzawką. Wś ma 1094 mk rzym. katol. , przyłączonych do parafii w Wiśniowy Długosz, Lib. ben. II, 183; III, 442. Pos. więk. Bog. Bzowskiego ma 221 mr. roli, 70 mr. łąk, 17 mr. pastw. i 1235 mr. lasu; pos. mniej. 682 mr. roli, 360 mr. łąk i ogr. i 429 mr. pastw. L. graniczy na północ i wschód z Wiśniową, na północ z Glichowem i Trzemesznią, na zachód z Chełmem a na południe z Kobielnikiem. 2. L. , przys, do Harty, pow. brzozowski, leży nad potok. Hartą, tworzącym na południe od przysiółka i folwarku dosyć obszerny staw, którego południową groblę tworzy gościniec z Dubiecka do Domaradza; według spisu ludności z 1880 r. 383 mk. , z których 39 przebywa stale na folwarku. Na obszarze przysiołka rozchodzą się drogi na południe do Dynowa ob. , na zachód do Domaradza, na wschód do Dubiecka. 3. L. , przedm. Biały, leży na południowy wschód od tego miasta. 4. L. z Leszczyną, wś, pow. bialski, przy drodze z Kęt do Biały, 374 m. npm. , ma parafią rzym. katol, aptekę, wielką fabrykę likierów i octu, szpital ubogich z majątkiem zakładowym 3700 zł. i szkołę ludową trzechklasową. W ostatnich czasach założył tutaj niemiecki. . Sohulverein szkołę ludową niemiecką w celach gernianizaoyjnych, co wywołało oburzenie dzienników. Przysiołek Leszczyny leży nad rzeczką Białą, tworzącą granicę Galioyi i Szląska austryackiego, na południowy zachód od L. L. ma 5747, Leszczyny 380, razem 6127 mk. , z których 4295 jest religii rzym. katol, przeszło 1000 ewang. , reszta izraelitów. Pos więk. arcyks. Albrechta ma obszaru 318 mr. roli w ogóle; mniej. 2152 mr. roli, 361 mr. łąk i ogr. , 327 mr. pastw. i 207 mr. lasu. Ludność, inteligentna i zamożna, zarabia najwięcej przy fabrykach i dostarcza Lipniczki nabiału miastom Białe i Bilskowi. Kościół parafialny murowany z r. 1400 spalił się do szczętu od pioruna 2 czerwca 1879 r. , w sku tek czego odprawiało się nabożeństwo w pro wizorycznie urządzonej sali w szkole jeszcze w r. 1880. Teraz odbudowano kościół. Do parafii są dołączone Straconka i Leszczyny; par. należy do dyec. krak. dek. bialskiego. L. graniczy na zachód z Białą, na wschód z Ko zami Małemi, na płdn. ze Straconkąj a na płn. z Hałcnowem Alzen. Czyt. Kod. dypl. pol. t. III, pod r. 1487 i Lib. ben. Długosza I, 85; II, 291. Niegrodowe sstwo lipnickie w wo jewództwie krakowskiem, księstwie zatorskiem i oświęcimskiem, wr. 1771 podług spisów podskarbińskich obejmowało wsie L, Leszczyny, Straconka, Międzybrodzie. W tym czasie po siadał je Teodor Wessel, podskarbi w. kor. , opłacając z niego kwarty złp. 10963 gr. 20, a hyberny łącznie z Białą złp. 1015. Po zajęciu tego sstwa przez rząd austryacki, tenże na publicznej licytacyi w r. 1820 sprzedał je był Wilhelmowi Tschikardt za złot. reńskich 71000. Mac. Lipnik po rusku Łypnyk 1. część wsi Bu bie w pow. brodzkim. 2. L. , poszczególne domy na obsz. dwor. Raźniowa w pow. brodzkim. 3. Ii. , część Lubienia w pow. jaworow skim. 4. L. , część wsi Ulicko Seredkiewicz, pow. Rawa ruska. 5. L. al LRawski, grupa domów w m. powiat. Rawa ruska. 6. L. , część Hukałowiec w pow. złoczowskim. 7. L, Kamieniecki al. KamionkaLipnik, Kamenka Łypnyk, część Kamionki wołoskiej ob. , pow. Rawa ruska. 8. LMały, część Wygnanki, pow. czortkowski. Lu. Dz. Lipnik pustkowie, pow. ostrzeszowski; 16 dm. , 118 mk. ; należy do wsi i gm. Góry. Lipnik, leśnictwo do dóbr Gola, pow. sycowski. Lipnik L niem, Lipnick al. Lypnick leśnictwo, pow. jańsborski, st. poczt. Jańsbork; 1857 r. 9 mk. 2. L. pod Szczytnem niem, Lipnick, leśnictwo, pow. szczycieński, st. poczt. Szczytno; 1857 r. 7 mieszk. 3. L. , por. Lipniak Kś. Fr. Lipnik L Wielkie niem. GrossLipnik, także GrossLaupnik węg. NagyLipnik, wieś ruska w hr. spiskiem Węgry, w pow. magórzańskim, w pasie pogranicznym węgierskogalicyjskim, w dystrykcie starowiejskim, w dorzeczu Dunajca, w uroczej dolinie górskiego potoku Lipnickiego ob. , zamknionej od północy południowemi stokami gór Pienin, a od południa północnemi stokami Magóry spiskiej, zwłaszcza pasma magórzańskiego, zwanego Widernym wierchem. Północna granica przypiera częściowo do Galicyi do obszaru Szlachtowy, częściowo zaś do obszaru Leśnicy, wsi spiskiej. Na tej granicy wznoszą się szczyty Rabsztyn 899 m. , Tokarnia 752 m. i Aksamitka 841 m. Od Aksamitki zbiega zachodnia granica gminy do doliny potoku Lipnickiego, poczem się wznosi szczytami magórzańskimi Bukowinką 851 m. , Kobylą głową 957 m. , Fećkową 959 m. , po szczyt Reniawę 1005 m. , oddzielając obszar L. od Haligowiec i Rychwałdu. Od Reńiawy biegnie grzbietem Widernego Wierchu na północny wschód po szczyt bezimienny 1110 m. , przytykając do obszaru Druźbak górnych. Odtąd ciągnie się granica wschodnia od Folwarku, po; pod Kwaśną Horę 1020 m. i Ubocz 957 m. , schodząc do doliny potoku Podhaja, końoząc się na grzbiecie Pienin, w szczycie bezimiennym 935 m. . Największa długość obsizaru L. wynosi 10 kil. a szerokość 6 kil. W południowej stronie wsi wznoszą się czubki Czerteź 790 m. ;. Domkowa 834 m. i Kwaśna Hora 1020 m, . Wieś sarnę, która leży 580 m. npm, , przerzyna od wschodu na zach. potok Lipnicki, a od południa jej obszar potok Sołtysą Wodą zwany, uchodzący koło Folwarku do Lipnickiego pot. z lew. brzegu. Prowadzi tędy drożyna górska z Czerwonego Klasztoru do Kamionki i miasta Gniazd. Genersich w Bredetzky s Neue Beiträge str. 329 podaje, iż na gruncie tej wsi, w przyległych dolinkach, znajdują się wielkie i czyste kryształy kwarcowe, jakoteź tuż nad potokiem kamień węgielny łupkowy, zawierający ałun. Miała tu także znajdować się szczawa. We dług obliczenia z r. 1880 liczy dm. 222, mk. 965 Mieszkańcy przeważnie są wyznania greckokatolickiego i mają cerkiew w miejscu. Mk. rzym. katol. , których liczba wynosi do 40, należą do par. łać. w Haligowcach. Obszar L. W. , do którego należy pustka Lipnik Mały KisLipnik, obejmuje 4784 sążni kw. katas. Sąd pow. , urząd podatk. i, st. p. w Starej Lubowni. Por. Folwark i Kamionka, 2. Ł. Mały, węg. Kis Lipnik, wieś w hr. szaryskiem Węg. nad rz. Popradem; kościół paraf, gr. katol. , zdrój szczawiowy, lasy, 946 mk. Br. G. Lipnik 1. wzgórze 400 m. wys. w płd. stronie Kruhla Wielkiego w pow. przemyskimNa wsch. jego stoku nastaje poi Głęboki. 2. L. , las w płd. stronie Litowisk i w płn. stronie Szyszkowiec w pow. brodzkim. 3. Ł. , las w płn. stronie Błoźwi górnej i w płd. stronie Sanoczan w pow. przemyskim. Lipnik 1. potok, wypływa w obr. gm. Lipnika, w pow. bialskim, kilku strugami, na wschodniej jej granicy, u północnozachodnich podnóży Magórki 654 m. ; strugi te zlewają się we wsi Lipniku poniżej kościoła w jedno koryto, którem płynie na zachód przez wieś Lipnik; następnie wchodzi na obszar Biały, przerzyna miasto, poniżej którego uchodzi do Białej z praw. brzegu. Długość biegu czyni Lipnik Lipnik 5 1 4 kil. Nad prawym jego brzegiem wznosi się Lipnicka góra, której wschodni czubek leży j 437 m. , zachodni 392 m. npm. 2. L. , potok, wytryska w obr. gm. Lipnika, w pow. wieli ckim, w płdn. zach. stronie wsi, ze źródeł le śnych; płynie na północny wschód przez L. , następnie przez obszar Poznachowic Dolnych, a nakonieo granicą tejże gminy z Glichowem, gdzie z lew. brzegu uchodzi do Krzyworzeki. Przyjmuje potoki Czerwin i Graniczny. Dłu gość biegu 6 41 2 kil. 3. L. ., mały strumyk, wypływa w obr. gm. Truskawca, w pow. drohobyckim, u południowozachodnich stóp Babinej Góry 405 m. ; płynie na północny za chód i po krótkim biegu uchodzi do Wisznicy. Nad tym potokiem, w lesie Lipkami zwanym, wytryskuje źródło mineralne, także Lipnikiem zwane, dotąd nieocembrowane, w pobliżu szy bu św. Anny, dziś zasypanego i wodą zalane go. Od Babinej góry ku wschodowi są lesiste wzgórza Bańki, które przed kilkudziesięciu la ty tworzyły z Babiną górą całość kopalni kruszcowych w Truskawcu. 4. L. Wielki i Mały Gross und KleinLaubnik dwa potoki podgórskie w hr. spiskiem Węgry, uchodzą ce oba do Popradu, z lew. brzegu. L. Wielki powstaje z połączenia dwóch potoków mniej szych, zachodniego Rozdzielem Rozdjil i wschodniego Litmanowym zwanego, w obr. wsi spiskiej Litmanowej. Przerzyna środkiem Litmanową, poczem granicą Kamionki i Jarembiny, następnie granicą Gniazd i Lubowli w kierunku południowym i przerżnąwszy trakt podolinieokolubowelski wpada z lew. brzegu do Popradu na obszarze Lubowli Sta rej. Długość biegu 10 kil. L. Mały bierze początek u północnych stóp góry Czerteża 840 m. w obr. gm. Jarembiny, nieopodal granicy tejże gminy z Litmanową; płynie, na południe, przepływa wieś Jarembinę i obszar Lubowli Starej, gdzie uchodzi do Popradu z lew. brzegu, nieco na wschód od ujścia L. W. Długość biegu czyni 8 kil. 5. L. , potok spi ski, ob. Lipnicki potok. 6. L. , potok górski, lewy dopływ Popradu, wytryska w obr, gm. Matysowej, w hr. szaryskiem Węgry, na granicy z hr. spiskiem; płynie na południowy zachód przez wieś Matysową, poniżej której zwraca się na północny wschód i wchodzi w obręb wsi Lipnika Małego, gdzie uchodzi z lew. brzegu do Popradu, na granicy Węgier i Galicyi. Nad lewym brzegiem jego wznoszą się szczyty Skotniki; Czerteżyk, pod którym wpada do L. potok Bliski; Bystry Garb, a da lej na zachód dział górski Makowiska; nad prawym brzegiem mamy wzgórza Tatarówkę i Łaściński wierch 668 m. . Długość biegu czyni 7 1 2 kil. Br. G. Lipniken niem. , ob. Lipniki, Lipniki 1. wś, pow. garwoliński, gm. Podłęż, par. Samogoszcz. W 1827 r. 9 dm. , 60 mk, ; obecnie 10 dm. , 112 mk. , 150 mr. 2. L. Kąty, wś, pow. węgrowski 10 os. , 193 mr. ziemi, ob. Kąty i Korytnica, 3. L. , wś, pow. sierpecki, gm. i par. Rościszewo; odl. o 13 w. od Sierpca; ma 16 dm. , 198 mk. , 600 mr. gruntu, 281 nieuż. W tem 126 mr. włośc. Folw. należy do dóbr Rościszewo i ma według Tow. Kred. Ziemsk. 702 mr. rozl 4. L. No we, pow. pułtuski, gm. Kleszewo, par. Pułtusk. Ob. Górki. 5. L. Stare, pow. pułtuski, gm. Kleszewo, par. Przewodowo. W 1827 r. wś rządowa 28 dm. , 210 mk. Wójtostwo w L, mające 236 mr. obszaru, stanowi własność szpitala św. Wincentego w Pułtusku. Por, Górki. 6. L. , wś, pow. mazowiecki, gm. Stelmachowo, par. Tykocin. W 1827 r. 18 dm. , 144 mk. 7. , wś szlach. , pow. makowski, gm. Perzanowo, par. Czerwonka ob. . 8. L. , wś, pow. kolneński, gm. Łyse, par. Lipniki. Leży w pobliżu błot nad brzegami rz. Szkwy. Posiada kościół paraf. murowany. Pierwotnie zdawna była tu kaplica, filia par. Kadzidło ob. , od 1841 istnieje nowy kościół W 1827 r. było tu 133 dm. , 828 mk. , wś rządowa; obecnie 164 dm. , 994 mk. i 4428 mr. obszaru. Par. L. dek. kolneński 3804 dusz. Br. Ch. Lipniki, wś, pow. owrucki, nad lewym dopływem rzeki Żerew. Lipniki, ob. Daniłówka, Lipniki 1. wś poleska w pow, pińskim, w gm. dobrosławskiej, przy drożynie lichej, wiodącej z Płoskini do Rudni i w inne miej sca, nad rzeką mającą w dalszym biegu nazwę Wiślicy; ma osad 9 w głuchej, bezludnej miej scowości; to też i mieszkańcy tych stron są w stanie opłakanym, półdzikim. Niegdyś własność dominikanów pińskich, którym L. nadała fundatorka konwentu tego Marya Lukrećya z margrabiów Strozzich Kopoiowa. Dziś własność Skirmunta. 2. L. al. Bołocicze, folw. w pow. słuckim, . dziedzictwo Ambrożewiczów, ma obszaru 148 mr. 3. L. , dwa małe w pobliżu siebie leżące zaścianki, o wiorst prawie cztery na południe od miasta Nowogródka, każdy ma osadę jedne. 4. L. , karczma w pow. borysowskim, o dwie wiorsty od mczka Ziembina, przy gościńcu wiodącym do Pleszczenic. Al. Jelski. Lipniki, wś włośc. nad rz. Miadziołką, pow. dzisieński, o 110 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 14 dm. , 154 mk. 1866. Lipniki Litewskie, wś, pow. kobryński, na zachód od Drohiczyna. Lipniki, ob. Harta i Lipnik Lipniki po rusku Łypnyki 1. karczma na obsz. dwors. Porszny w pow. lwowskim. 2. L. , wś w pow. mościskim, 6 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. , urzędu poczt. i st. kolej. w Mościskach. Na płn. leżą Laszki gośoińco Lipniken Lipniki Lipniken Lipniki Lipniki Lipniszki Lipnitz Lipnitza Lipnitzken Lipniuńce Lipno we, na płn. wsch. Wojkowice i Zawadów, na wsch. Stojańce, na płd. Sanniki, Czyszowice i Radenice, na zach. Mościska. Przez płd. część wsi płynie pot. Siekanica od płd. wsch. na płn. zach. Na praw. brzegu potoku leżą za budowania wiejskie. W płn. stronie obszaru leży dziki folwark i grupa domów Dobosiewiczówka al. Doboszówka. Ta część obszaru wznosi się do 269 m. w lesistej stronie wsch. a do 278 m. na granicy zach. wzgórze Lipni ki. Na lew. brzegu Siekanicy, wzniesionym najwyżej do 253 m. , leży dwór i folwark. Własn. więk, ma roli ornej 666, łąk i ogr, 128, pastw. 13, lasu 422; własn, mniej. roli ornej 675, łąk i ogr. 81, pastw. 39 mr. W r. 1880 było 861 mk. w gminie, 40 na obsz. dwors. blisko 600 obrz. rzym. katol, reszta obrz. gr. katol. Par. rzym. katol. w Radenicach, gr. katol. w Mościskach. We wsi jest cerkiew drewniana pod wezw. śś. Kozmy i Damiana i szkoła etat. jednokl. 3. L. , folw. w Huka łowcach w pow. złoczowskim. 4. L. , po szczególne domy i leśniczówka w Batiatyczach w pow. żółkiewskim. 5. L. , grupa domów i młyn w płn. stronie Skwarzawy Nowej w pow. żółkiewskim. Lu. Dz. Lipniki 1. . las w zach. stronie Niestanic, pow. Kamionka Strumiłowa, na lew. brzegu Kijowskiego potoku. Najwyższe jego wzniesienie czyni 222 m. 2. L. , las w Mostach Wielkich w pow. żółkiewskim. 3. L, os. w Krechowcach, pow. stanisławowski. Lipniki 1. niem. Lipniken, Lypnicken, wś, pow. jańsborski, około milę od granicy pol skiej, nad rzeką Pisą, na pruskoluterskich Mazurach, przez ludność polską założona i trzymana. O pierwszym lokacyjnym przy wileju nie wiadomo. R. 1476 Zygfryd Flach von Schwarzburg, komtur baldzki, nadaje słu dze Janowi Morton na prawie magdeb. 12 wł. nadwyżki w L. w dąbrowie zapiskiej między Stańkiem Turowskim a Jeżami nad Wicentą, z sądown. niższem i wyższem i z obow. 1 służ by zbrojnej. Ob. Kętrz. , Ludność pol w Prusiech, str. 436. 2. L. , niem. Lipnicken al. Lypnicken, dobra ryc. , pow. niborski, st. poczt. Jedwabno, o 2. 5 kil. odległa, mają obszaru 265 ha. ; 187 ha. roli orn. i ogr. , 6 ha. łąk, 33 ha. pastw. , 35 ha. lasu, 3 ha. nieuż. , 1 ha. wo dy. Czysty dochód z gruntów wynosi 946 marek; 1857 r. 32 mk Kś. F. Lipniki, ob. Bystrzyca, t. I, 512. Lipniszki, wś, pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Kieturwłoki; odl 7 w. od Maryampola. W 1827 r. wś rząd. 3 dm. , 33 mk. ; obecnie 5 dm. , 49 mk. Lipniszki i. mko nad rz. Gawią Opitą, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, o 84 w. od Wilna, o 49 w. od Oszmiany, leży obok Gieranom o 21 w. od Dziewieniszek, ma 900 mk. Paraf, kościół katol. ś. Kazimierza, drewniany, założony 1411 przez Zygmunta I. Parafia katol. dekanatu Wiszniewskiego dusz 5451. Kaplica w Zygmunciszkach. Zygmunt I nadał je wieczyście r. 1528 Wojciechowi, synowi Marcina Gastoldowi, wojewodzie wileńskiemu, kanclerzowi lit. , za zasługi jego, gdy ten, zamek połocki, będąc jeszcze tamtejszym wojewodą, od oblężenia wyzwolił i w ziemię nieprzyjacielską z pocztem swym wtargnąwszy, onę mieczem i ogniem wzdłuż i wszerz spustoszył, a do hordy tatarskiej dla ułożenia warunków pokoju jeździł. W późniejszym czasie L. razem z Gieranonami przeszły do Paców i stały się dobrami artyleryi W. Ks. Lit. Kiedy następnie, na mocy ustawy sejmowej, dobra te narodowe oddano, w miejsce pensyi, jako generałowi artyleryi w. ks. lit. , Kazimierzowi ks. Sapieże, liczne spory zaszły o granice i posiadłości tego sstwa, i z tych powodów na sejmie warszawskim 1773 1775 stany rzpltej wyznaczyły oddzielną komisyą z 13 urzędników litewskich, dla ostatecznego oznaczenia tychże granic a zwłaszcza miast L. , Gieranony i dóbr Nosewicze, Remizów i Antokol z przyległościami. Potem L. należały do Biegańskich, dziś do Stanisława Wolskiego. R. 1866 folw. L. miał 40 mk. katol. a mko 105 dm. , 474 mk. katol. , 266 izr. Gmina wiejska L. ma 711 dm. , 5813 mk. , 9 gromad L. , Scygań, Wiergań, Zabłocie, Rusaki, Kładniki, Rowbowicze, Kwacze, Scierkowe. Por. Gieranony. 2. L. , wś szlach. , pow. trocki, 2 okr. adm. , 39 w, od Trok, 3 dm. , 27 mk. katol. Por. Kowale, 3. L. , wś szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 52 w. od Wilna, 9 dm. , 55 mk. katol. 4. L. , zaśc. szlach. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 14 w. od Swięcian, 1 dm, 14 mk. katol. 1866. Lipnitz niem. , ob. Lipienica i Lipienice. Lipnitza niem. , ob. Lipnica. Lipnitzken niem. , ob. Lipniczki, Lipniuńce, wś, pow. sejneński, gm. Kopciowo; odl. 42 w. od Sejn, ma 26 dm. , 274 mk. Nie zamieszczona ani w spisie wsi z 1827 r. . ani w Skorowidzu Zinberga. Lipno, miasto powiatowe gub. płockiej, nad rz. Mień, leży śród niziny otoczonej piaszczystemi wzgórzami, pod 52 51 4 szer. półn. i 36 54 5 dłg. wschod. ; odl 54 w. od Płocka, 28 w. od Włocławka, 33 w. od Golubia. Połączone drogą bitą z Włocławkiem i Kikołem. Posiada kościół par. murowany, kościół ewangielicki murowany, szpital św. Jana na 30 łóżek, szkołę początkową, szkółkę parafialną ewangielicką, sąd pokoju okr. III, urząd powiatowy, stacyą telegraficzną, stacyą pocztową, urząd miejski. Z zakładów fabrycznych są tu 4 garbarnie z prod. na 5630 rs. 10 robotn. , 2 mydląrnie wyrabiające za 4227 rs. . Lipniki 1 1 browar 350 rs. , 1 fabr. octu 350 rs. , 1 olejarnia 484 rs. . W 1827 r. było tu 232 dm. , 3008 mk. ; w 1860 r. 261 dm. 47 murow. i 4532 mk. 2097 żydów, obecnie jest 5401 mk 2225 żydów. Początkiem L. był gród, istniejący w przeddziejowej tylko epoce na usypanej wyniosłości, zwanej dziś górą św. Antoniego od umieszczonej tamże statui. Centralne położenie L. nadawało się do wytworzenia tu miejsca zebrań i obrad. Stąd zawsze L. było stolicą powiatu, miejscem odbywania sejmików i zjazdów. Władysław ks. łęczycki i dobrzyński, syn Ziemowita, wyniósł w 1349 r. osadę, jaka zwykle powstawała przy gro dach, do rzędu miast, i nadał jej prawo niemieckie i 26 włók ziemi. Razem z ziemią Dobrzyńską przechodziło L. te same koleje dziejowe, będąc stolicą powiatu. Władysław Jagiełło, nagradzając szkody ponoszone od krzyżaków, nadał miastu jeszcze 60 włók ziemi i zwolnił od wszelkich służebności na zawsze. Razem z założeniem miasta wzniesiony został zapewne na miejscu dawnego drewnianego murowany kościół Wniebowzięcia Panny Maryi, w stylu ostrołukowym. Późniejsze przerabiania, obniżenia dachu mianowicie i kopuła umieszczona na wieży, zeszpeciły i zmieniły pierwotne formy. Istniały w L. jeszcze dwa kościoły, niewiadomo kiedy i przez kogo założone św. Barbary na cmentarzu, rozebrany z powodu zniszczenia w 1819 r. , i św. Ducha przy ulicy Młyńskiej, zniesiony w 1724 roku. W r. 1820 wzniesiono tu ewangielicki kościół par. z muru pruskiego, a w 1868 r. na miejsce jego nową świątynię w stylu ostrołukowym. Istniała dawniej w L. szkoła podwydziałowa a następnie powiatowa 4klasowa. Utrzymywały się tu również czas jakiś fabryki sukna. Cechy rzemieślnicze w liczbie 10 mają przywileje z XVII jeszcze wieku. Opis kościoła w L. podał Pamiętnik religijnomoralny z 1860 r. Por. Tyg. illustr. z 1869 r. , t. III, 212 i z 1871 r. t. VIII, str. 88; ,, , Kłosy t. XV, str. 307. Czyt. też Kod. dypl pol. t. II, 712. Par. L. dek. lipnowski ma 5900 dusz. Leśnictwo rządowe L. składa się ze straży Ciechocin i Szczutów; posiada 7936 mr. lasu. Folw. LWójtostwo albo Borek, rozległy mr. 273 grunta orne i ogr. mr. 224, łąk mr. 30, pastw. mr. 4, wody mr. 2, nieuż. i place mr. 13, bud, mur. 2, z drzewa 4. Folw. ten w r. 1872 oddzielony od dóbr Lenie Wielkie. Sstwo niegrodowe lipnowskie albo lipińskie w województwie inowrocławskiem, w ziemi dobrzyńskiej, r. 1592 zaliczało się do województwa chełmińskiego, a po r. 1736 do województwa brzeskokujawskiego. W r. 1771 posiadał je Ignacy Zboiński, kaszt. płoc, opłacając z niego kwarty złp, 260 gr. 23, a z wójtostwa złp. 520, hyberny zaś złp. 154 gr. 5. Powiat lipowski gub. płockiej, stanowi część dawnego pow. t. n. , z którego drugiej połowy utworzono pow. rypiński. Posiada on prze ważnie naturalne granico. 0d płdn. i pldn. zachodu granicę stanowi Wisła od ujścia rzeki Skrwy aż do granicy pruskiej; od punktu zetknięcia się Wisły z granicą pruską, aż pod sam Lubicz, niema naturalnej granicy, którą znowu nieco powyżej Lubicza tworzy od zachodu i północy Drwęca, a w części wpadający do niej Ruziec, oddzielający pow. lipnowski od rypińskiego. W dalszym ciągu linia graniczna obu powiatów wije się w zakrętach aż do zetknięcia się z rz. Skrwą w pobliżu Kokoszczyna; odtąd Skrwa tworzy wschodnią granicę powiatu aż do ujścia do Wisły. Ogólny obszar powiatu wynosi 30. 44 mil kw. ; przedstawia on wyżynę wzniesioną średnio nad poziom przyległej Wisły na 200 stóp; podczas bowiem, gdy poziom Wisły ze 147 stóp pod Włocławkiem obniża się do 130 stóp poniżej Nieszawy, to obszar powiatu przedstawia w części środkowej wzniesienia 400 do 440 stóp z obniżeniem się w pobliżu dolin Wisły, Drwęcy i Skrwy do 300 a nawet 230 stóp. Brzeg do liny Wisły aż do Włocławka wznosi się od raz u niemal do 400 stóp, po za Włocławkiem zaś podnosi się nieznacznie tarasami lesietemi, t worzącemi pas około 9 wiorst szerokości, ciągnący się do granicy pruskiej. Jestto najnieludniejsza i najuboższa część powiatu. Po za tym pasem dopiero występuje charakterystyczna bezleśna wyżyna, która, zacząwszy się w pow. kolskim, obejmuje włooławski i część gostyńskiego i przechodzi po za Wisłę, stanowiąc obszar lipnowskiego i rypińskiego powiatu. Cechuje ją żyzna, po części gliniasta gleba i liczne jeziora, tudzież kotliny po wyschniętych jeziorach. Jeziora te zajmują 0. 08 mili kw. Największe z nich Ostrowite ma 300 mr. ; po niem idą Wielkie 200 mr. , Tupadłowskie 102 mr. , Trębińskie 90 mr. . Święte 60 mr. . Skupiły się one przeważnie w środkowej części powiatu i stanowią głównie tylko pozostałości dawnych znacznie większych jeziór. liczne pojeziorne kotliny w pobliżu brzegów Drwęcy i Skrwy świadczą o wielkiem bogactwie wód tego obszaru, które, w miarę coraz słabszego zasilania przez naturalne zbiorniki, znikały stopniowo. Jeziora środkowo swój byt zawdzięczają wyniosłemu położeniu, które, utrudniając zbyt szybki odpływ a nawet przerywając go w wielu razach zupełnie, przedłuża powolne konanie drogą wyparowania. Wisła zabiera wody południowo wschodniej części powiatu; niewielka rzeczka Mień idąca z pod Lipna i większa od niej Skrwa prowadzą wody jezior, a więcej jeszcze leśne, z wschodniej lesistej części powiatu okolice Skępego. Za linią działu wo Lipno Lipno Lipno dnego między Wisłą a Drwęcą przyjąć można, w przybliżeniu, drogę idącą od Lipna na Kikoł do Lubicza, a między Drwęcą i Skrwą trakt z Lipna na Skępe do Rypina. W pobliżu Drwęcy najwięcej spotykamy pojeziornych obszarów pod Lelitowem, Sitnem, koło Piotrkowa. Gleba ziemi głównie w środkowej części powiatu jest urodzajną i sprzyja uprawie pszenicy. Choć bowiem co do ogólnej cyfry zbiorów pow. lipnowski zajmuje pierwsze miejsce w gubernii, jednak należy pamiętać, iż jest on najrozleglejszy a przytem produkuje przeważnie kartofle, żyto i owies. W r. 1877 wysiano w powiecie 37234 czetw. zboża ozimego, 36352 czet. zboża jarego i 60008 czet. kartofli; zebrano zaś 229200 czet oziminy, 225400 czetw. jarzyny i 420000 czetw. kartofli, czyli razem 874600 czetw. , co stanowi 1 5 zbioru całej gubernii, lecz na tę przewagę złożyły się kartofle, żyto 170450 czetw. i owies 137693 czetw. ; podczas, gdy pszenicy zebrano tylko 58750, a więc mniej niż w pow. ciechanowskim 78146 i płockim 82227 czetw. . Pod względem ilości majątków mających płodozmienne gospodarstwo powiat lipnowski zajmował w 1877 roku przedostatnie miejsce w gubernii płockiej, posiadał ich bowiem 20 tylko; najuboższy rypiński 10, podczas gdy płocki 100. Pamiętać jednak trzeba, że pow. lipnowski składa się przeważnie z wielkich posiadłości i dla tego pod względem ilości ulepszonych maszyn i narzędzi rolniczych przoduje innym powiatom. W 1877 r. liczono tu 7 lokomobil, 11 parowych młocarni, 71 siewników, 754 żelaznych bron, 857 pługów angielskich i amerykańskich. Braki większych miast i dróg, sąsiedztwo z Prusami dostarczającemi tanich produktów nie pozwala na rozwinięcie się przemysłu fabrycznego, który niemal nie istnieje. Jedynemi fabrykami są gorzelnie 5 z produkcya na 74177 rs. , 4 browary i miodosytnie 6464 rs. , cegielnie 10 z produkcya na 31322 rs. , olejarnie 2 na 2284 rs. , garbarnie 4 z prod. na 5630 rs. i mydlarnie 2 z prod. 4227 rs. . Ogółem 27 fabryk, zatrudniających 97 robotn. i produkujących za 124104 rs. , co stanowi zaledwie 1 15 część produkcyi fabrycznej całej gubernii. Handlowem ogniskiem powiatu jest właściwieWłocławek, choć w innym powiecie i za Wisłą, lecz połączony drogą bitą z Lipnem, pojadający most na Wiśle i st. dr. żel. warsz. bydg. Lipno, Dobrzyń nad Wisłą i Lubicz komora nadgraniczna mają już podrzędne handlowe znaczenie. Powiat lipnowski, choć najobszerniejszy w gubernii, posiada tylko 50 wiorst dróg bitych, a więc 1. 6 wiorsty na milę powierzchni. Ludność powiatu lipowskiego, która w 1870 r. wynosiła 69031, wzrosła w 1876 r. do 73472, w tej liczbie 58220 kat, , 1558 prawosł. , 9128 protest. , 4558 żydów i 14 sekciarzy. Dla niepojętych powodów urzędo we sprawozdanie gubernatora płockiego z na stępnego roku 1878 r. podaje za 1877 r. i ogólne i szczegółowe cyfry, co do wyznań, znacznie mniejsze a mianowicie ogólną cyfrę ludności w dniu 1 stycznia 1878 r. na 69939, a co do wyznań, to katol. 56259, prawosł. 51, protest. 9255, żydów 4359 i sekciarzy 15; które z tych cyfr prawdziwsze, trudno rozstrzygnać, bo z jednego pochodzą urzędowego źródła, o stanie oświaty świadczą następne cy fry 5 szkół miejskich z 414 uczniami, 26 gminnych z 1427 uczących się, 22 wiejskich z 1300 uczniów i 13 kantoratów ewangiel. z 206 uczniami; ogółem 64 szkół początko wych z 3347 uczniów, co w zestawieniu z 272 szkołami i 14790 uczącemi się z całej gubernii przedstawia 1 4 szkół i uczących się; stosunek bardzo korzystny, ponieważ ludność powiatu stanowi zaledwie 1 7 ludności gubernii. Są siedztwo przyległej ludności polskiej pod rzą dem pruskim pobudza miejscowy lud do oświa ty. Pod względem kościelnym pow. lipnowski stanowi dekanat lipnowski dyec. płockiej, składający się z 31 parafij Bądkowo, Bobrowniki, Chełmica, Ciechocin, Czarne, Czerniakowo, Dobrzejewice, Dobrzyń nad Wisłą, Działyń, Grochowalsk, Kamkowo, Kikół, Ligowo, Lipno, Łążyn, Mazowsze, Mokowo, No wogród, osiek nad Wisłą, Ostrowite, Rokicie, Siecień, Skempe, Sobowo, Spethal Górny, Sumino, Tłuchowo, Trutowo, Wielgie, Wola i Zaduszniki. Pod względem sądowym stanowi on III okrąg sądu pokoju dla Lipna i Dobrzy nia nad Wisłą i pięć okręgów sądów gmin nych Zębowo, Bobrowniki, Nowa Wieś, Skę pe, Trzcianka Wielka. Pod względem admi nistracyjnym dzieli się na 17 gmin Bobrowni ki, Brudzeń, Chalin, Czarne, Dobrzejowice, Jastrzębie, Kikoł, Kłobock, Mazowsze, Nowo gród, Obrowo, Osówka, Oleszno, Osiek, Szpetal, Skępe, Tłuchowo. Prócz tego są tu 2 miasta i trzy osady. Dawniejszy pow. lipnow ski opisał Aleks. SławenkoSławiński w dzieł ku Lipnowskie pod względem historycznym statystycznym i archeologicznym, Warszawa, 1856. W XVI w. pow. lipnowski zajmował 22. 74 mil kw. rozl. , obejmował 4 miasta, 15 m wsi, 23 parafij. Br. Oh. Lipno 1. wś i folw. , pow. sieradzki, g2. Barczew, par. Brzeźnic, odl. od Sieradza w. 19; wś dm. 11, mk. 99; folw. dm. 2; w 1827 r. 11 dm. , 90 mk. Dobra L. , Będków, Pyszków, własność Mich. Kobierzyckiego, mają 2908 mr. obszaru, 1690 mr. lasu. 2. L. , wś włośc, pow. opoczyński, gm. i par. Przysucha, od Opoczna w. 25. Gruntu mr. 225, dm. 18, mk. 103. Łaski, Lib. ben. , wymienia wś L. w par. Skrzyńsko T, 691. 3. L. , wś i folw. . Lipoj księcia Mestwina II darowana oo. cystersom w Kolbaczu. Ob. Perlb. , Pommer. Urkundenbuch Obecnie okolica ta z dawna już zniemczona. 3. L. dok. , ob. Lipinki 4. L. , por. Lipna, Kś. Fr. Lipno, jez. w pow. lepelskim, połączone rzeką Lipienką z jez. Czemienicą i jez. Odtołowem. Lipno, jez. , ob. Kosohudy, Lipnohorskaja st. p. w pow. tychwińskim gub. nowogrodzkiej. Lipnowski powiat, ob. Lipno, Lipnyik węg. , ob. Lipnik. Lipocz węg. , ob. Lipowce. Lipoj, Lipoja, niem. Leipe, wieś na pruskich górnych Łużycach, w pow. wojereckim. Na karcie etnograficznej Smolera mylnie podana jako niemiecka. Razem z sąsiednią wsią Torno liczyła w r. 1840 163 Serbów, w r. 1860 133; dziś niezawodnie jeszcze trzecia część lu dności jest serbską. A. J. P. Lipona, rz. przepływająca między st. dr. żel Wierzbołowo i Ejtkuny. Por. Lepona. Liposzarki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm, , o 67 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol 1866. Lipowe dok. , ob. Lipowa. Lipów, wielkie dobra w pow. rzeczyckim, w okr. polic. kalenkiewickim, o wiorst 10 od mka Domanowicz i tamże stacyi pocztowej przy trakcie bobrajskomozyrskim, od roku 1843 dziedzictwo Horwatów; razem z dobrami Eutuszkiewicze ob. mają obszaru 23730 mr. , przeważnie w lasach i moczarach. Gospodarstwo zamożne, rezydencya piękna, kaplica katolicka pałacowa. Smolarnie, propinacye i młyny. Od 1864 szkoła ludowa. Al. Jel Lipów, niem. Leipitz, wś, pow. niemczyński, par. Danchwitz. Lipowa, wś, i L. poduchowna wś, nad rz. Lipową, pow. opatowski, gm. Opatów, par. Ptkauów. Gruntu dwors. mr. 598, włośc. 114 mr. , dm. 16, mk. 249. W 1827 r. 10 dm. , 68 mk. L. poduchowna 6 dm. , 52 mr. L. stano wi własność instytutu św. Kazimierza w War szawie. W XV w. dziedzicem był Domarad h. Grzymała Dług, II, 499. Br. Ch. Lipowa, wś, pow. kobryński, przy drodze z Dy wina do Kobrynia, Lipowa, karczma, pow. jampolski, par. Tomaszpol Lipowa, wś, pow. żywiecki, na zach. od Żywca 4 kil odległa, nad pot. Kalną. Graniczy od wsch. z Leśną i Pietrzykowicami, od płn. z Kalną i Słotwiną, od zach. z Szczyrkiem i Szląskiem austr. , od płd. z Radziechowem i Ostrem. Północną granicę tworzy po największej części pot. Kalonka, południową zaś Leśna pot. Zachodnią część obszaru wsi zajpow. jędrzejowski, gm. Węgleszyn, par. Kozłów. Por. Łaski, Lib. ben. I, 572 i 607. W 1827 r. par. Konieczno; 27 dm. , 168 mk. Folw. L. z nomenklaturą Bugaj, rozległy mr, 1427 grunta orne i ogr. mr. 669, łąk mr. 168, pastw. mr. 167, lasu mr. 392, nieuż, i place mr. 28, bud. mur. 4, z drzewa 19; płodozmian 7 i 11polowy. Wieś L. osad 31, z grun. mr. 221. 4. L. , wś, pow, konstantynowski, gm. Chlebczyn, par. Chłopków, rozl mr. 984, dm. 40, ludn. 396. W 1827 r. par. Sarnaki, 31 dm. , 300 mk. Por. Klimczyce. 5. Łaski, Lib. ben. II, 294, wymienia wś L. w par. Mogiel nica pow. grójecki. Br. Ch. Łipno, dwa zaśc. w gminie mikołajewskiej, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 16 i 18 w. od Dzisny, 5 dm. , 38 mk. , t. j. 30 prawosł. , 8 katol. 1866. Lipno 1. wś, pow. zwiahelski, gm. nowoczartoryska, włościan dusz 382, ziemi włośc. 668 dzies. , ziemi dwors. 546 dzies. Własność Knolla, ma gorzelnię. 2. L. al. Lipia, wś, pow. zwiahelski, par. Lubar, przy trakcie z Lubaru do Romanowa, ma cerkiew drewnianą, własność Malinowskiego. R. 1867 miała 107 dm. Czyt. art. Fotyńskiego w Wołyń. Gub. Wiedom. 3. Ł. , os. , pow. zwiahelski, ob. Lipnia. Lipno, wś, pow. łucki, o 10 w. od Stydyszcz. Lipno, wś, pow. rówieński, ma kaplicę katol, parafii Derażnia. Lipno, po łotew. Lejpna, wś, pow. lucyński, parafia marienhauska, z kaplicą filialną, własność Ulanowskich; niegdyś część starostwa marienhauskiego. Lipno 1. niem. Leipe, wś, pow. kościański, 21 dm. , 156 mk. , 27 ew. , 129 katol, 51 analf. Poczta i st. kol. żel. na miejscu, tel. w Starem Bojanowie o 9 kil. 2. L. , dom. tamże, 1939 mr. rozl, 9 dm. , 136 mieszk. , 21 ewang. , 115 katol, 42 analf. Własność Juliana Jaraczewskiego. M. St. nad strugą Lupową al Lipową, r. 1274 przezimują lasy i góry Beskidów zachodnich, twoLipno 1. dobra ryc. wraz z folw. , pow. świecki; należą do Laskowic; st. poczt. Laskowice, par. katol Jeżewo 1 2 mili odl, par. ew. Swiecie, szkoła katol Orłowo. R. 1868 było tu U dm. , pomiędzy temi 5 prywatnych, 84 mk. , 44 ew. , 40 katol Obszaru mają te dobra 383. 21 ha. , mianowicie 260. 21 ha. roli ornej i ogr. , 13. 55 ha. łąk, 47. 45 ha. pastw. , 34. 04 boru, 11. 45 nieuż. , 16. 51 ha. zajmują wody. L. należy do starych osad; krzyżackie rej ostra czynszowe z XIV stulecia wymieniają ją, jako wieś zobowiązaną do zbrojnej służby konnej pod nazwą Lyphin gross Ob. Wegner Dor Schwetzer Kreis, tom II, str. 52, 309, 310. 2. L. , niem. Liepen, dok. Lippem, wś, W ziemi słupskiej, na zachodniem Pomorzu, Lipowa Lipów Lipowe Liposzarki Lipona Lipno Lipocz Lipnyik Lipnowski Lipnohorskaja Lipno rzących tutaj dział wodny między dolinami Wisły i Soły. Na granicy Lipowej i Szczyrka z Szląskiem austr, wznosi się Malinowska góra 1150 m. . Od niej na północ ciągnie się grzbiet górski lesisty, Malinowem zwany, po szczyt Skrzeczną 1150 m. , wznoszący się na granicy L. i Szczyrka; na południe zaś mamy grzbiet graniczny między Galicyą i Szląskiem aż po szczyt Magórkę 1129 m. . Od niego na zachód, na połudn. granicy, u zejścia się granic L. , Ostrego i Radziechowa, wznosi się również Magórka 1091 m. Od Malinowskiej Skały wybiega na wschód ramię górskie ze szczytem Kościelcem 1022 m. i z halą Skałką, jako dział wodny między Leśną pot. od płd. i Malinowskim od płn. . Las tuż na zachód od wsi zowie się Równią, w którym wytryska potok Kaina. Od niego na zachód leży Hala Jaśkowa z szałasami; dalej na północ las Bu czyna i Przysłop z łąkami śródleśnemi; w południowo zachodnim obszarze na północnej poohyłośoi Magórki 1129 m. rozpościera się piękna hala Roztoki z szałasami, u źródeł po toku Leśnej. Pomiędzy Kalną i Kalonką leży obszerny folwark Lipowa, a od niego na południowy zachód grupa chat, Soliskiem zwana. Na obszarze L. wytryska wiele potoków gór skich, jak Leśna pot. , Malinowski poi, Żar mówka, Kaina i Kalonka. Sama wieś leży nad potok. Kalną. Obszar więk. posiadł, liczy roli ornej 673, łąk i ogr, 142, pastw. 66, lasu 3737; mniejszej zaś posiadłości roli ornej 1203, łąk i ogr. 300, pastw. 826, lasu 45 1869 r. . W r. 1869 było chat 216, mk. 1732. Według obliczenia z r. 1880 było mk. 1866. Parafia łac. w miejscu. Kościół drewniany pod wezw. św. Bartłomieja Apost. istniał już na początku XVI w. , bo r. 1509 poświęcany. Już na kil ka lat przed tym rokiem byłą tu parafia; później L. , jako filia, należała do Radziechowa, co miało miejsce za wizyty Kazimierzowskiej r. 1598, kiedy właścicielem tej wsi był Krzy sztof Komorowski. Długosz, Lib. ben. I, 87 wymienia dziedzica Piotra Komorowskiego Budowa drewnianego tutejszego kościoła ma cechy XVI w. ; wieża, malowanie stropu, zam knięcie połową ośmiokąta za wielkim ołtarzem i prostokątne murłaty cechują etyl owego cza su. Wielki ołtarz przedstawia św. Rodzinę, po bokach św. Jana Ewan. i św. Bartłomieja. Ołtarz szafiasty pochodzi z końca XVI w. lub początku XVII w. Od r. 1846 tworzyła kapelanią, a od r. 1859 znowu samodzielną parafią. Metryki sięgają r. 1786. Według szem. dyec. krak. z r, 1883 liczy parafia wraz ze Słotwiną dusz rzym. katol 2275, prot. 25, ży dów 15. W miejscu szkoła ludowa. St. poczt. Żywiec. Należy do dóbr aroyksięcia Al brechta. Br. G. Lipowa 1. wś w pow. wadowickim, leży na prawym brzegu Wisły, 9. 1 kil. na wschód od Zatora i dzieli się na dwie dosyć od siebie odległe części; część jedna z folwarkiem leży między Smolicami i Miejscem, druga dalej na wschód graniczy na południe z Łączanami, na północ z częścią Ryczowa, a na wschód z Kęp kami przy Spytkowicach. Gleba jest, jak w ogóle na powiślu, urodzajna, miejscami pod mokła, wydająca szczególniej bujne łąki. L. ma 137 mk. rzym. katol, z których 21 prze bywa stale na obszarze więk. pos. Czyt. Kod. dypl. pol. t. III, pod r. 1238. 2. Ł. , wś w pow. limanowskim, dwa kil. na zachód od miasta Limanowy, na wzgórzu 570 m. npm. , przy drodze z tego miasta do Słopicy szlache ckiej, liczy 301 mk. rzym, katol, z których 21 przebywa stale na obszarze więk. posiadł, i ma kasę pożyczk, gminną z funduszem 161 zł. w. a. Posiadłość większą zapisał probostwu lima nowskiemu ks. Jan Duszyński dla utrzymy wania wikaryusza i domu ubogich. Ma ona obszaru 181 mr. roli, 31 mr. łąk i ogr. , 17 mr. pastw, i 11 mr. lasu; pos. mniej. 194 mr. roli, 60 mr. łąk. i ogr. , 120 mr. pastw, i 38 mr. la su. Należy do parafii rzym. katol. w Lima nowy. Mac. Lipowa niem. Lindewiese 1, L. Dolna, niem. NiederL, , wś, pow. frywałdowski na Szląsku austr. , ma 2504 mk. , z tych 91 na przys. Bieberteich, kościół paraf. katol. , szkołę lud. , st. poczt. i tel. , leśnictwo biskupie. L. jest stacyą kuracyjną, o 3 kil. od Gräfenberga oddaloną, leży w wąwozie wzdłuż szosy, słynie ze stosowanej tu a wynalezionej przez dra Schrotta metody dyetetycznej. 2. L. Górna, niem. OberL, wś tamże, z przysiółkami Ramsau 181 mk. i Hohenbartenstein 51 mk. ma 1541 mk. i szkołę ludową. F. S. Lipowa, ob. Lupowa, Lipowa, Lipa 1. niem. Leipe, Leippe, właśc. DeutsohLeippe, dawniej Lepp, 1315 r. Lipowe, 1364 Lyppow, wś i dobra, pow. grotkowski, przy dr. żel. grotkowskobrzeskiej; 95 bud. , HO dm. , 666 mk. Wś, dawniej podobno mko, ma 68 osad, 2894 mr. ziemi, szkołę od r. 1733 i kościół paraf. katol. Par. L. dek grotkowskiego 1869 r. miała 2886 katol. , 411 ewang. Dobra L. mają 548 mr. roli bez łąk i browar. 2 L. , niem. PolnischLeipe, wś i dobra, pow. niemodliński, par. Dąbrowa ob. , o 9 kil. na płd. wsch. od Niemodlina; 25 bud. , 49 dm. , 320 mk. Wś ma 42 os. , 1058 mr. ziemi i szkołę ewang. ; dobra 2691 mr. ziemi. F. S. Lipowa, wś w hr. szaryskiem Węg. , ko ściół filialny gr. katol. , żyzna gleba, lasy, 195 mk. H. M. Lipowa, góra lesista wznosząca się na płd. zachód wsi Batiatycz, w pow. żółkiewskim, pod 50 5 40 płn. sz. g. a 41 57 36 wsch. dłg. g. P. do wys. 284 m. npm. szt. gen. . Lipowa Lipowa Lipowaianie Lipowa Kłoda Lipowa góra Lipowa Lipowce Lipowaty Lipowa Lipowa, rz. , dopływ rz. Zdwiźa. Lipowa budftp wś, pow. , maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl 36 w. od Maryampola, ma 5 dm. , 40 mk. Lipowa dolina, wś, pow. hadziacki, gub. połtawskiej, na praw. brzegu rz, Chorol, 520 dm. , 4275 mk. Są to byłe dobra zadnieprskie ks. Wiśniowieckich. Czyt. Stecki, Wołyń, II, 231 Lipowagóra, chata rząd. , pow. oszmiański, 2 okr, adm. , 40 w. od Oszmiany, 1 dm. , 14 mk. prawosł. 1866. Lipowa góra, niem. Lindenherg 1 folw. do wsi Buchwałdu należący, pow. ostródzki, st. p. Ostród, 1857 r. 8 mk. 2. L. , kol. , pow. ostródzki, st. poczt. Olsztynek Hohenstein. Lipowa góra, nazywało się kiedyś wzgó rze przybrzeżne zapewne zmienne usypy piaszczyste nad morzem baltyckiem, na wsch. ujścia strugi Piaśnicy, opodal granic wsi Wierzchucina, w pow. wejherowskim położo ne. R. 1257 ks. Swiętopełk II zapisał pp. cysterkom w Żarnówcu wraz ze wsią Wierz chucinem użytek morza, począwszy od Lipo wej aż do Sosnowej góry. R. 1277 góra L stanowi, od morza począwszy, granicę wsi Odargowa. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Por. Dębek Kś. F. Lipowa Kłoda, zaśc. mały we wschodniej stronie pow. mińskiego, tuż przy granicy pow. ihumeńskiego, nad rzeczką, dopływem Wołmy Swisłockiej, ma osadę 1. Miejscowość poleska, grunta lekkie. A. Jel. Lipowaianie, Lipowiany, to samo co Filiponie lub Starowiery. Lipowaiy al. Lipowieni, kol, pow. suczawski na Bukowinie, 1783 r. założona, ma 460 mk. Lipowaty, góra lesista, w obrębie gm. Majdanu, w pow. drohobyckim, w płd. zach. stronie wsi, na zach. jej granicy, w pasmie górskiem, rozpościerającem się między Rybnikiem Zubrzyckim od zach, a Majdańskim pot. od wsch. , a wybiegającem na płn. od Wysokiego Wierchu 1177 m. . L. stanowi płn. szczyt tego pasma i wznosi się nad ujściem Majdańskiego pot. do Rybnika Zubrzyckiego pod 49 8 15 płn. sz. g. , a 40 55 50 wsch. dł g. F. , do wys. 941 m. szt. gen. . Br. G, Lipowaty potok, pot. górski, dopływ Bablichowoa. T. I, 75. Lipowa Wólka, wś. pow. opatowski, gm. Julianów, par. Ożarów, od Opatowa 34 w. ; dm. drew. 16, mk. 130; ziemi dwor. 501 mr. , włośc. 126 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. Wólka z wsią Bronisławów, od rz. Wisły w. 7, rozległy mr. 424 grunta orne i ogrody mr, 328, pastw. mr. 6, lasu mr. 72, nieużytki i place mr, 18, bud. mur. 3, z drzewa 6. Wś Lipowa Wólka os. 23, z grun, mr. 126; wś Bronisławów ob. 14, z grun. mr. 231. Lipowa Wyspa, zaśc. rząd. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 50 w. od Dzisny, 1 dm. , 7 mk. katol 1866. Lipowce po rusku Łypiwci, wś w pow. przemyślańskim, 8 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Przemyślanach, 19 kil na płd, wsch. od sądu powiat. w Glinianach. Na płn, leżą Słowita i Łonie, aa wsch. Wiśniowczyk i Pleników, na płd. Wypyski, na zach. Majdan Lipowiecki. Przez płn. zach. część wsi płynie Gniła Lipa. Wchodzi ona tu od płn. , płynie zrazu na płd. pod nazwą Tury, a potem skręca na płn. zach, i wchodzi do Uniowa, W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie, na płn. od nich folw. Tura z młynem. Na wsch. wznosi się Wysoka góra do 406 m. a na płd. Jaświcz do 410 m. Własn. więk. ma roli or. 799, łąk i ogr. 110, pastw. 149, lasu 1095 mr. ; włas. mniej, roli or. 2253, łąk i ogr. 293, past. 395, lasu 7 mr. Gleba po wytrzebionych lasach nieurodzajna. W r. 1880 było 1139 mk. w gm. , 66 na obszarze dwor. 240 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. Par. rzym. katol w Gołogórach; gr. katol kapelania w miejscu, dek. uniowski, archidyec, lwowska. Do kapelanii należy Majdan Lipowiecki, We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Szymona, szkoła etatowa 1klas. , gorzelnia i młyn. W r. 1675 spalili wś Tatarzy ob. Rkp. Ossol N. 1825. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych w ziemi lwowskiej. Lustracya ziemi lwowskiej z lat 1661, 1662 i 1665 Rkp. Ossol 2834, fol. 254 i nn. podaje następujące szczegóły Posesorką jest tej wsi Jmć Pani Anna z Cieszkowa Janicka, wojska żydaczowska. Ta wś konferowaną była od ś. p. króla Zygmunta p. Jakubowi Sokolniokiemu jure perpetuae et inrevocabilis donationis a to względem odpuszczonych sum pewnych na miasteczku Skale i wsi Koniuszkach przez Mikołaja nieczytelne słowo wuja jego. Jako o tem przywilej szerzej świadczy dany w Krakowie r. 1546 z podpisem ręki i relacyą Revendissimi Samuelis Maciejowski, vicecancellarii. Sukcesorowie pomienionego pana Jakuba Sokolnickiego takiem prawem trzymali tę wieś ad a. 1564, gdzie in conventione revisionis literarum summa 9000 złp. dekretem jest im przysądzona. Od dekretu tego aż do r. 1619 ta wieś w rękach i posesyi pp. Sokolniokich jure suocessivo po sobie następujących zostawała. Tandem w tym roku p. Stanisław Janicki, miecznik ziemi lwowskiej, otrzymawszy przywilej exemptionis tych dóbr wywodzi komisyą i appellationem do sądu komisarskiego, wytacza sprawę na sejm do Warszawy, kiedy in conrentione regni 1619 stawa dekret, że sumę pomienioną 9000 złp. za dobrą i prawdziwą uznawszy, dekretem sejmowym Lipowaiy Lipowce 1 Lipoweni Lipówek Lipowen aprobują i nakazują, aby przerzeczony p. miecznik lwowski trzy części onej, t. j, 6750 złp. pp. Sokolnickim zapłacił, czwartą część 2250 złp. respektem najpierwszego pp. Sokolnickich dożywocia defalkując, o czem szerzej tenże de kret sejmowy króla JMc. Zygmunta III cum subscriptione Stanislai Żółkiewski, regni Pol. cancellarii etc, w sobie opiewa. Tak pomienioną wieś p. Stanisław Janicki, miecznik lwow ski, wykupiwszy, trzyma ją ad extrema vitae suae tempora z defalkacyą drugiej części sumy t j. 2250 złp. Po śmierci rodaioa swego syn p. Mikołaj Janicki otrzymuje te dobra od ś, p. króla Zygmunta IIIgo przywilejem danym w Warszawie 2 maja r. 1624, a potem małżonce swojej pani Annie Cieszkowa Janickiej u tegoż króla JMc. wyjednywa komunikacyą 4 grudnia r. 1626, która aż dotychczas swoją kontynując posesyą trzeciem dożywociem in medietate sumy, to jest 4500 złp. zostaje. A tak my lustratorowie wzwyż opisane prawa i dokumenta konnotowawszy i uważywszy w trzeciem dożywociu JMP. Annę Janicką wojską żydaczewską, być znajdujemy i przy znawamy, że jako dobra respektem trzeciego dożywocia pod lustracyą i taksę podpadać nie powinno, tak JMó Pani wojska do płacenia kwarty pociągana być nie może, ponieważ ab a. 1626 przez lat 21, przed konstytucyą roku 1647 o zniesieniu sum z dóbr Rzpltej, aż do tychczas swoją kontynując posessyą, wieś pomienioną Lipowce trzyma w połowie sumy dekretem sejmowym aprobowanej i przysądzo nej, a zatem pod namienioną a. 1647 konsty tucyą niepodpadającej, gdyż tam nie inkludują sum, które na sejmach przez dekreta są po twierdzono. Eo tamen preoustodito, że post decessum vel cessum teraźniejszej JMó. Pani dzierżawczyni, gdy tę wieś Lipowce in quarta adyitalitate kto otrzyma eadem libertate jako i teraźniejsza dzierżawczyni gaudebit, od lustracyi i płacenia quarty wolnym będąc, lecz po śmierci albo ustąpieniu quartae advitalitatis dzierżawcę, ta wieś totaliter pod lustracyą podpadać ma i kwartę płacić. Później za przyw. na jus commun. z 12 maja 1758 r. przyłączono tę wieś do starostwa gliniańskiego. Według lustracyi z r. 1765 było z niej prowizył 7475 złp. 12 gr. , z czego quarta 1868 złp. 25 1 2 gr. Lu. Dz. Lipowce 1. węg. SzinyIe Lipocz, wś w hr, szaryakiem Węg. , kościół katol parał, kilka źródeł szczawiowych i siarczanych, kąpiele li cho urządzone i zaniedbane; w pobliżu wspaniała skalista dolina, przedstawiająca jakby w miniaturze Tatry; 535 mk. 2. L. Katzerowske lub Ketmrske, węg. KeczerLipocz, wś w hrab. szaryskiem Węg. , wielkie lasy, 263 mk. H. M. Lipowicze, wś i folw. z młynem, pow. noworadomski, gm. Przerąb, par. Kodrąb, na lewo od drogi z Radomska do Przedborza, o 7 w. od Gorzkowic. W 1827 r. było tu 27 dm. , 178 mk. ; obecnie 34 dm. , 276 mk. , ziemi włośc. 327 mr. , dwors. 1237, w tem ornej 419 mr. Do folw. L. należą nomenklatury Jasionek, Opoka, Niwy, Zięciu, Nowiny i Zalesie. Czyt. Łaski, Lib. ben. I, 504, II, 215. Br. Ch. Lipowczyki, wś nad jez. Czeres, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , gm. czereska, o 33 w. od Dzisny, 6 dm. , 61 mk. prawosł. 1866. Lipowe, os. młyn. nad rz. Drzewiczką, pow. opoczyński, gm. i par. Klwów, od Opoczna w. 25; gruntu mr. 120, dm. 2. Lipowe, wś, pow. czehryński, , ob. Lipowo. Lipowe, byłe dobra zadnieprskie Wiśniowieckich. Czyt. Stecki, Wołyń II, 230. Lipowe 1. część Borek janowskich, pow. lwowski. 2. L. , część Batiatycz, pow. żółkiewski. Lipowe dok. , nazywał się kiedyś las w pow. sztumskim, przy Nowej Wsi Teschendorf leżący, blisko wschodniopruskiej granicy. R. 1662 król Jan Kazimierz potwierdza stary przywilej dla tej wsi, podług którego sołtys miał wolny paśnik w lesie L. , za co płacił do zamku 10 grz. Ob. Dr. Schmitt, Gfesch. des Kreises Stuhm, str. 312. Dotąd las niezbyt obszerny znajduje się przy Nowej Wsi. Lipowe, niem. Lippowe, folw, do Budzowa, pow. olesiński. Lipowe budy al. Linhudy, niem. Lindebuden, dok. Lindorf, włośc. wś, pow. złotowski, w okolicy lesistej. Obszaru liczy mr. 1097, bud. 24, dm. 7, ew. 100. Par. i poczta Więcbork, szkoła w miejscu. Przy L. znajdują się dość znaczne usypy czyli szańce, nie wiadomo kiedy albo w jakim celu wykonane. Zresztą, jak przypuszczają, wś ta dopiero około połowy przeszłego wieku założoną została na gruncie wykarczowanych lasów i w wieczystą dzierżawę wydana. W XVI w. istniały prawdopodobnie w tej okolicy dwie inne wioski Piesków i Ostków, które następnie zaginęły. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Fiatow, str. 265. Lipówek, wś, pow. suwalski, gm. Sejwy, par. , odl. 14 w. od Suwałk; ma 27 dm. , 208 mk. Pominięta w spisie z 1827 r. i w Skorowidzu Zinberga. Lipowe miasto nad rz. Supą. Tak Dykcyonarz Echard a zowie miasto pow. Lipowiec na Ukrainie. Lipowen niem. , ob. Lipowo, Lipoweni, ob. Lipowany, Lipowenkie al. Lipoweńka, wś, pow. bałcki, nad Mokrą Dereniuchą, do Kodymy wpadającą, 729 mk. , ziemi włośc. 1119 dz. , dwors. 2389 dz. , dm. 116. Należała do Potockich, do klucza bohopolskiego, schedy Boles. Potockiego, syna Szczęsnego; następnie do Czyżewskich. Lipowenkie Lipowce Lipowe Lipowczyki Lipowicze Jest tu urząd gm, , obejmujący wsio Lipoweńkie, Kapitankę, Witoldowybród, Luszniewatę, Mołdawkę, Rozdół, Sworniowatę, Paszków, razem wsi 8, osad 853, mk. męż. 2474, kob. 2333; ziemi włośc. 9385, dwors. j 4082 dzies. Par. katol. w Hołowaniewskiem. Dr. M. Lipowe pole 1. wś, pow. iłżecki, gm. i par. SkarzyskoKościelne, od Iłży w. 23, gruntu mr. 104, dm. 27, mk. 156. W XV w. wś ta nale żała do par. Wąchock i stanowiła własność klasztoru wąchockiego. Było tu sołectwo, łany kmiece, karczma i ogrodziarze. 2. L. pole poplebańskie, wś włośc, pow. iłżecki, gm. i par. Skarzysko Kościelne, gruntu mr. 380, dm. 29, mk. 205. W 1827 r. wś duchowna L. miała 28 dm. , 182 mk. Br. Ok Lipowetz niem. , ob. Lipowiec. Lipowica, przedm. Krzemieńca. Lipowica, wś w pow. krośnieńskim, w oko licy górzystej i lesistej, 2 kil. na płd. od Du kli, przy gościńcu z Dukli na Węgry. Sama wś ma 335 m. wzniesienia npm. , ale od zach. piętrzy się nad nią góra Kiczka 378 m. , a od płd. Cergowa 718 m. npm. Wś należy do par. rzym. katol. i urzędu poczt. w Dukli, ma ludność przeważnie rzym. katol. w liczbie 289 osób, z których 16 przebywa stale na obszarze więk. pos. i kasę pożycz. gminną z kapitałem 116 zł. w. aust. Pos. więk. Cez. Męcińskiego wynosi 15 roli i 66 mr. lasu; pos. mniej. 233 roli, 17 łąk, 48 pastw. i 40 mr. lasu; graniczy na płd. z Trzciana, na zach. z Chyrową a na wsch. z Lubatową. Mac. Lipowica al. Lipowice, po rusku Łypowycia, wś w pow. dolińskim, 24 kil. na płd. płd. wsch. od sądu powiat. w Dolinie, 13 kil. na płd. zach. od urzędu poczt. w Perehińsku. Na płn. leżą Łuhy, na wsch. Lecówka i Perehińsko, na płd. Perchińsko, na zach. Suchodół. Wzdłuż zach. granicy płynie Czeczwa od płd. na płn. Do niej uchodzą wody z całego obszaru za pośrednictwem kilku potoków, z których najznaczniejsze Lipowica i Mełecinka, płynące od płd. wsch. na płn. zach. Do Mełecinki wpada od praw. brzegu pot. Powałny, płynący na małej przestrzeni wzdłuż granicy płn. Zabudowania wiejskie leżą w płd, części obszaru, w dolinie Lipowicy. Cały obszar jest górzysty i lesisty. Najwyżej wznosi się część płd. Ciągną się tu od płn. zach. na płd. wsch. pasma Werch Sehlos wznoszący się na granicy wsi do 1350 m. , na płn. od niego Świnny ze szczytem 1197 m. wys. na granicy. Dalej na płn. rozróżniamy następujące wzgórza PodJaworników, Jaworenka, Żagroń 823 m. Kiczera, Tołoczyna, Pustki 698 m. , Podwerszki. Na płn. wsch. od zarbudowań wiejskich wznosi się na granicy Perehińska Wulkan do 1021 m. ; od niego wybiega na płn. wsch. ramię górskie, , Górny Werch, tworząc dział wodny między Lipowica i Czeczwą z jednej a Mełecinka z drugiej strony, W paśmie tem rozróżniamy następujące wyniosłości Podkamieniste 957, Wierzchny 983, Ostry Werch 881 m. Wzdłuż praw. brz. Mełecinki ciągnie się na płn zach. pasmo Mełecinka ze szczytem 790 m. wysokim. W r. 1880 było 636 mk. obrz. gr. katol Par. gr. katol. w miejscu, dek. perehiński, dyec. przemyska. We wsi jest cer kiew i szkoła niezorganizowana. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do ststwa dolińskiego w ziemi lwowskiej a pow. żydaczowskim. Lustracya ziemi lwowskiej z r. 1661 i 1672 Rkp. Ossol N. 2834, str. 140, podaje następujące szczegóły, , W tej wsi ła nów 5 było, teraz 1. Poddanych 10. Czynszu z łanu dają złp. 30, owsa z łanu na zł. 1, za stróża i hajduka zł. 20, z młyna zł. 20, gęsi z łanu 2 po gr. 6, kur z łanu 4, jajec z łanu kopa, z drew wozów 6. Dziesięciny owczej 20ta owca, dostało się teraz owiec 10 po zł. 2 20 zł. Dziesięciny pszczelnej pień 10ty; teraz pszczół nie wiele. Dziesięciny świnnej od świń 9 po gr. 3 27 gr. Sarnę jedne dają. Kolendę z łanu 24 gr. Pop daje zł, 2. Stosy siana za wsią Suchodołem zgrabiają. Suma prowizyi 95 zł. 3 gr. Inwentarz ststwa doliń skiego z r. 1727 Rkp. Ossol N. 1420, str. 28 i 29 podaje następujące szczegóły, , Ta wieś osiadła na 1 2 łanie. Zagrodników 12. Powin ności poddanych Czynszu z pół łana 15 zł. , za stróża i hajduka 20, za siano, które robić powinni, 26, kolędnych pieniędzy 1 zl, ry backich pieniędzy 5, za 2 sarny 4 zł. , spisnego 20, kniaziowie za kozaka i hajduka 20 zł. , za puste pola 10, z gruntu należącego do cer kwi 2, osobliwie płaciła wieś za robociznę 30 zł. Czynsz wsi 172 zł. Hyberna 70 zŁ, pogłówne 4 zł. Inwentarz z r. 1758 Rkp. Ossol N. 1419, str. 21 wymienia 22 osadni ków i podaje ich nazwiska Semenin, Moniejów, Horbiański, Lutiaków, Oteniów, Jakimyszyn, Kotelak, Maxymow, Dzignik, Wintoniuk, Chisnów i t. d. Krów było 19, wołów 20, jałówek 10, koni 10, owiec 151 Czynszu dawała wieś ogółem 162 złp. dwiema ratami, hiberny 50 zł. , pogłównego na rok 12 zł, smolackich 35 zł, świątecznego 7 zł. , wieprzowego 6 zł, , na stróża 18 zł, sałaszowego 6 zł Stróże do folw. nadziejowskiego odbywa. Sianożęć in wentarską skosić i zwieść powinni. W tej wsi karczmy nie było. Rząd austryacki zajął sta rostwo dolińskie r. 1781. 2. L. al Lipowice, poszczególne domy na przedmieściu Zasanie w mieście powiatowem Pzemyślu. 3. L. , por. Lipowke, Lu. Bz. Lipowica, lesisty grzbiet górski w Karpatach lesistych, w dziale skolskodelatyńskim, w obrębie gm. Suchodołu, w pow. dolińskim, ciągnący się od doliny Czeczwy od płd. wsch. Lipowe pole Lipowica Lipowetz Lipowe pole Lipowicze Lipowicki Lipowice Lipowiee Lipowice ku płn. zach. po dolinę pot. Ilemki. Na płn. zach. jego krańcu wznosi się Lipowica, także Syjlos zwana. najwyższy szczyt tego grzbietu dochodzący 1316 m. npm. szt. gen. . Ku płn. wsch. wysyła kilka krótszych ramion górskich ze szczytami Helebartynem 1035 m. i Siwakową 861 m. . Zpłn. wsoh. stoków tego grzbietu wypływają liczne strugi i potoki górskie, jak Suchodolski i Czarny potok. Od szczytu L. na płn. zach. jest czubek 1236 m. wysoki. Od niego ciągnie się grzbiet wprost na płn. jako dział wodny między Ozeczwą od wsch. a Ilemką, jej dopływem od zach. . Tu się wznoszą szczyty Stouba 1082 m. , Zielonków 861 m. , Polanka 766 m. , Ozerteź 784 m. , Żłób 676 m. i Pasieczny Wierch 587. m. . Długość całego grzbietu wynosi 14 kil. Lipowice koło Ujkowic jest częścią Ujkowic, należy do par. rzym. katol w Ujkowcach a gr. katol w Żurawicy, w pow. przemyskim; leży śród lasów miedzy Ujkowicami a Przemyślom, ma karczmę i leśniczówkę, 348 m. npm. Graniczy na zach. z Łętownią i Kunkowcami, na płd. z Przemyślem, na zach. z Buszkowicami i Żurawicą a na płn. z Ujkowicami. W Voll ständiges Ortschaftenyerzeichniss, Wien 1882, centralnego biura statystycznego nie jest po daną; również szematyzm rzym. katol. dyec. przem. nie wyszczególnia liczby mieszkańców rzym. katol. ; gr. katol, jest 10. Mac. Lipowice, ob. Garskama i Lipowiec, Lipowiee, wzgórze, w obrębie gm. Lipicy Dolnej, w pow. rohotyńskim, na płn. wsch. od wsi pod 42 28 53 wsch. dłg. a 49 20 8 płn. sz. g. F. Wznosi się 331 m. npm. szt. gen. . Br. G. Lipowicki potok, pot. podgórski, powstaje w obrębie gminy Lipowicy, w pow. dolińskim, z połączenia kilku strug leśnych; płynie między domostwami wsi Lipowicy na płn. zachód i uchodzi z praw. brz. do Czeczwy ob. . Prawy stok doliny potoku L, tworzy dział górski, Górnym wierchem ob. zwany, który jest działem wodnym między Melecinką od wsch. a Lipowickim potokiem i Czeczwą od zach. . Długość biegu wynosi 6 kil. Lipowicze L wś, pow. sieński gub. mohilowskiej, gm. Zameczek, włość dziedziczna Romanowiczów. Ziemi używalnej 297 dzies. , nieużytków 38 dzies. 2. L. Małe, wś, pow. sieński gub. mohilewskiej, gmina Zameczek, włość driedziczna niegdyś Brzostowskich, obecnie Błażewicza. Ziemi używalnej 228 dzies. , nieużytków 41 dzies. A. Ch. Lipowiec 1. folw. , pow. sandomierski, gm. Łoniów, par. Sulisławica. W 1827 r. 4 dm. , 8 mk. ; obecnie niezamieszczony w spisie urzędowym miejscowości gub. radomskiej r. 1882. 2. L. , wś, pow. zamojski, gm. i par. r. g. Tereszpol, r. 1. Szczebrzeszyn, odl od Zamościa w. 40 i pół, Biłgoraja w. 16, Janowa Ordynac. w. 33 i gm. w. 6. Leży pomiędzy lasami, przy trakcie ze Zwierzyńca do Frampola, w fa listej okolicy, na dawnej płd. zach. granicy ziemi chełmskiej. Starożytna ta wś obecnie liczy 73 dm. , 563 mk. w tem 378 rusinów i 5 żyd. w 1827 r. było 58 dm. , 389 mk. a roz ległości włość. 1335 mr. , w tem 500 mr. łąk. Gleba ziemi żytnia, lekka. Folw. L. należy do dóbr ordynacyi Zamojskich Poręby ob. . 3. L. , wś, pow, hrubieszowski, gm. Miętkie, par. Nabróż. 4. L. , wś, pow. biłgorajski, gm. Księżpol, par. Puszcza Solska obrz. grac. Księżpol. Należy do dóbr ordynacyi Zamoj skich. 5. L. , wś, pow. przasnyski, gm. i par. KrzynowłogaWielka, odl. o 22 w. od Prza snysza, ma 15 dm. , 107 mk. , 217 mr. gruntu. 6. L, os. , pow. przasnyski, gm. BugzyPło skie, par. Janów, odl. o 29 w. od Przasnysza, ma i dm. , 5 mk, 15 mr. gruntu. 7. L. , wś, pow. ciechanowski, gm. Ojrzeń, par. Kraszewo, odl. o 14 w. od Ciechanowa, ma ewang, dom modlitwy i szkołę, 16 domów, 157 mk. , 218 mr. gruntu, 25 nieuż. 8. L. , wś, pow. lipnowski, gm. Bobrowniki, par. Kikół, odl. o 10 w. od Lipna, ma 9 dm. , 66 mk, 149 mr. gruntu, 5 nieuż. Por. Brzeźno. 9. L. , os. leśna, pow. lipnowski, gm. i par. Dobrzejowice ob. , odl. o 35 w. od Lipna, ma 2 dm. , 29 mk. , 60 mr. gruntu, 15 nieuż. 10. Ł. Koscielny, wś, pow. mławski, gm. Turza, par. Lipowiec, odl. o 14 w. od Mławy; ma kościół paraf. murowany, karczmę, 18 dm. , 196 mk, 1391 mr. gruntu, 23 nieuż. , w tem 116 mr, ziemi włośc. Kościół tutejszy założony w 1711 r. , odnowiony został w 1859 r. Par. L. , dek. mławski, 3267 dusz. Według Tow. Kred. Ziemsk. folw. L. Kościel ny z os. Surgaty z wsiami L. Kościelny i L. Podborny rozległy mr. 1175 grunta orne i ogr. mr. 391, łąk mr. 84, pastwisk mr. 44, la su mr. 634, nieuż. i place mr. 22, bud. mur. 3, z drzewa 13. Wś L. Kościelny os. 18, z grun. mr. 28; wś L. Podborny os. 17, z grun. mr. 334. 11. L. Podbonry, wś, pow. mławski, gm. Turza, par. Lipowiec, odl o 12 w. od Mła wy, ma karczmę, 22 dm. , 180 mk. , 487 mr. gruntu, 4 mr. nieuż. W tem 58 mr. należy do drobnej szlachty, reszta zaś do włościan. L. Podborny stanowił jedne wś z L. Kościelnym. Do 1880 r. należał do dóbr kęczewskich. Ob. Kęczewo, Br, CL Lipowiec, miasto pow. gub. kijowskiej, rozlegle pobudowano po obu brzegach rz. Śobu, wygląda raczej na kilka razem wiosek niż na jedno miasto. Jest to stolica powiatu tegoż nazwiska, od Kijowa o 191 w. odległa, przy b. trakcie z Berdyczowa do Odessy, między Samhorodkiem 40 w. a Żorniszczami 18 w. . Ks. Janusz Ostrogski, kasztelan krakowski, magnat głośnego imienia i ogromnych dostatków, u Lipowiec tworzywszy z dóbr swoich ordynacyą, aż do końca życia swego liczne wioski ziemiańskie skupował, a tem samem kompleks dóbr swoich powiększał Aż od Horynia i Słuczy, w dolnym ich biegu przez sam środek Wołynia w zbitej masie lub wyspowato ciągnęły się jego olbrzymie dzierżawy, lecz niemniej i do okolic Dniepru i Bohu sięgnęła jego ręka. Tu w Bracławszczyźnio, między innemi włościami, posiadał już on Pików, a także Andruszówkę, Oozeretnię i Lipowiec, które były jakby luźnym anneksom tegoż Pikowa. Zdaje się jednak, że L. bodaj czy nie należał pierwotnie do Obodeńskich, albowiem kiedy tenże Ostrogski zmarł bezpotomnie, a szerokie posiadłości jego spadły na ks. Wład. Dominika Zasławskiego, w 1630 r. , ten ostatni też miał proces z Bazylim Obodeńskim o L. w sumaryuszu archiw. w Lipowce między Bazylim Obodeńskim a ks. Wl. Dom. Zasławskim dekret o Lipowiec. Za ke Zasławskich dobra L. trzymał w dzierżawie Jan Wilga Godzimirski, który około r. 1645 w L. klasztor oo. dominikanów fundował Okolski Russia florida, fol. 57. Zapewne bunty Chmielnickiego nie pozwoliły onej zamierzonej fundacyi przyjść do skutku. Ks, Wł. Dominik Zasławski, niefortunny regimentarz z czasów Chmiolniokiego, umarł w 1673 r. , i majątki ordynackie przeszły na linią żeńską ks, Lubomirskich, potem ks. Sanguszków. Dominik ks. Zasławski, najczystszej krwi rusin, idący od pińskich i turowskich kniaziów, a więc od waregskich niegdyś władców Wołynia i Podnieprza, przecież zacięty, nieprzejednany wróg kozaków, którzy mu byli większą część dóbr jego zajęli i zniszczyli, wyprawiając się na wojnę przeciwko tymże, pisał do sejmu, aby im żadnej amnestyi nie dawać, bo to nam ani użyteczna, ani możliwa, raczej wszystko odważnie trzeba ponosić, Pam. St. Albr. Radziwiłła II, str. 294. Jakoż istotnie i L. był zajęty przez kozaków Ks. pam. Michałowskiego, str. 158 i sotnia kozacka utrzymywała się tu odtąd, należąca do pułku kalnickiego, której sotnimem w 1649 roku był Onyśko Bodiański Reges, wojska zaporos. . Stał tu podówcaias zamek, podwójnemi wałami i przekopami obwarowany Oellaryusz, prawdopodobnie wzniesiony jeszcze przez ks. Janusza Ostrogskłego, który, chcąc swoje dobra ukraińskie od ustawicznych najazdów plądru jącyoh Tatarów zabezpieczyć, w wielu miejscach obronne powznosił był zameczki. Dziś jeszcze w Lipowcu są ślady tego zamku, które w kształcie równoległoboku prostokątnego dotykają jednym bokiem rz. Sobu, z drugiej otoczone głęboką fosą. Zamczysko to ma dłu gości 88 szerokości 39. Oprócz tego w mieście widzieć się dają szczątki zrujnowanego wału, który przedtem miał opasywać całe dawne miasteczko Nazywają go wałem Czarnieckiego, ale chyba nie dla tego, że tan bohater go usypał, ale że go zdobył, jak o tem niżej będzie. L. tedy, jako miejsce obronne, w czasie wojen kozackich nieraz też musiał doświadczać doli wojennej. R. 1651 w marcu hetman polny Marcin Kalinowski, podstąpiwszy pod Winnicę, w której się był zamknął pułkownik kalnicki Bohusz wysłał syna swego Samuela, oboźnego koron. , z częścią wojska na podjazd do L. Jakoż młody Kalinowski wpadł do L. i szturmem zdobył jego zamek Spominki ojczyste II, str. 71; zatrzymawszy się w nim atoli i rozkwaterowawszy, wysyła naatępMe niejakiego Kondrackiego ku Kalnikowi na zwiady; ale ten zaledwie wystąpił w pole, gdy się natknął na przednią straż kozaków i jeszcze większe wojsko kozackie nadciągające zobaczył w dali; tymczasem w tejże samej chwili inni znowu kozacy, z przeciwnej strony, nagle uderzają na rozkwaterowanych w mieście żołnierzy, i pomiędzy tymiż niemałe sprawiają zamieszanie, o którem tak pisze naoczny świadek Wszyscybyśmy na placu zostali gdyby nas Pan Bóg nie bronił. Ha jedne naszą chorągiew uderzyła wszystka potęga nie przyjacielska. .. . Zaczem nastąpiła straszna konfuzya, tak że pilawiecką przechodziła. Z chorągwiami jedni w bramy, drudzy przez wał, jedni konno, drudzy pieszo i kiedyby był nie wojewoda braoławski Śtan. Lanckoroński oparł się u mostu, tedyby wszystka a wszystka legła piechota. Stanęliśmy tedy do północ ka w sprawie; potemeśmy ruszyli do Baru, zwiódłszy piechotę, a zostawiwszy tysiąc chorych i postrzelonych, Dziennik Oświeoima i Ks. pam. Michałowskiego str. 623 i 625. Ale na L, niebawem inny znowu spadł grom wo Jenny. Oto r. 1653 hetman Potocki wysyła na Ukrainę zawichrzoną Stefana Czarnieckiego, który, na Wołyniu siłę zebrawszy wojenną, błyskawicą wpada, szturmem zdobywa i wycina miasteczka Borszczajówkę, Jahubiec, Pohrebyszcże i Lipowiec Grabianka str. 118; Krajewskiego Hist. Stef. Czarn. str. 273. Tymczasem koleją wypadków przeszedł nareszcie kilkudziesięcioletni okres wojen ko2 aokich, i za uspokojeniem się kraju, dziedzice ukraińscy powrócili znowu do swoich dóbr poniszczonych, L. , jak to było wyżej, przeszedł, po śmierci ordynata ks. Aleksandra Zasławskiego, ua siostrę jego Teofilę, ostatnią dziedziczkę tego książęcego domu, poślubioną przez Jóasefa Karola ks. Lubomirskiego, której znów córka, Marya ks. Lubomirska, wyszła była za Jana Pawła ks. Sanguszkę, marsz, w, ks. lit. , i w dom ten książęcy, prócz wielkiej sukcesyi, ordynacyą ostrogaką wprowadziła. Owóż w tych czasach dziedzicem L. był ks Paweł Sanguszko. Wiadomo, że syn tegoż ks. Pawła Sanguszka, Lipowiec Lipowiec ks. Janusz ordynat i marszałek nadw. w. ks. i lit, tranzakcyą w Kolbuszowy r. 1753 ordynaoyą całą rozdarował, przeważnie domowi ks. Lubomirskich; jakoż z podziału ks. Antoni Lubomirski, ssta kazimirskij otrzymał pomiędzy wielu innemi dobrami i Lipowiec. Po wyludnieniu za czasów wojen kozackich, jeszcze za ks. Sanguszków L. zaczął się na nowo osiedlać, ale trwał już nie mczkiem, ale skromną wioską. Toż pod rokiem 1728 czytamy pozew o zbiegłych roboczych z dóbr wsi Piatniczan, Jurka i Jakowa Hawrylenków, i w do brach, , W8i Lipowcu byłem osiadłych Arch. JZR. , 1. 1, część 6, dodatki str. 358. Ale około tego czasu, w tychże stronach zagęścił się był na straszliwy rozmiar bandytyzm, czyli tak zwane hajdamaotwo, które, ustawiczną drobną wojną i dorywczem łupiestwem, nie przestawało nękać tutejszych mieszkańców. Oto co pod r. 1737 d. 5 paźdz, z Białejoerkwi donosi Kuryer polski Hajdamacy okoliczni, w małych kwotach, wsi i mczka napadają. W przeszłym tygodniu L. , Bsłabanówkę, Humań, Mitarce tak a niedaleko Niemirowa Zabokrzyki napadłszy, zrabowali; pieniądze, fanty, bydło i legominy zabierają; zabojów jednak nie czynią; niżeli wojsko nastąpi, znikają, i ślady ich małej kupy wziąć przy trudno Arch. JZR. , część III, t. III, Str. 266. Atoli Maliński, regimentarz tak zwanej partyi ukraińskiej, wciąż ich miał na oku, i w tym celu w r. 1740 tu w L. przebywał Kuryer polski. Tymczasem roku 1768 wybuchła tak zwana koliszczyzna; po całej Ukrainie zgrozą przej mujące katastrofy nastąpiły i w L. też nie obyło się bez krwi rozlewu. Kolije tu wpadli i uczynili rzeź. Sooharzewski rkpsm. Roku zaś 1775 od Marcina ks. Lubomirskiego, Józef DuDin Goławiński i Łukasz Berlicz Strutyński, ssta horodelski, nabywają L. Po zniszczeniu kraju za wojen kozackich, granice wielu dóbr pozarzucały się, i atąd w następstwie, podlegając spornemu i dowolnemu tłumaczeniu, wielu waśni i gwałtów stawały się powodem, tak, że częstokroć upraszano na sejmach o wydelegowanie umyślnej komisyi, dla rozsądzenia sporów i uczynienia dalimitacyi dóbr od dóbr. Jakoż w 1775 r. z sejmu została wysłaną komisya dla rozsądzenia sprawy granicznej, miasta Lipowca, wsio w Roaosza, Napadówki, Oozeretni, Zozowa, Lulinieo, Palijówki, Sze lawkówki części Skitka i Kamionki, dziedzicznych JW. Goławińskiego, od klucza Przyłuckiego, Waohnowickiego, Koszowackiego, Szpiczyniockiego, Żornis iego Vol. leg. , 8, str. 369 70. L. j z małej wioski, przy opiece dziedziców, zaczął wzrastać rok za rokiem w coraz budowniejsze mczko, i to fy tymże 1775 r. liczyło już 126, a na przedmieściach 125 domów Baliński. Łukasz Strutyński, spółdziedzic L. , sprzedawszy swój Strutyń gniazdowy w Galicyf pierwszy z dziedziców, zamieszkał w L. Dom jego, mówi wnuk jego Juliusz Strutyński, był przytułkiem staropolskiej gościnności. Feldmarszałek Rumiańców, w pochodzie swoim na turecką wojnę, bawił dość długo w domu jego w L. Był on ożeniony z Joanną Zamojską. Roku 1803 tenże Strutyński fundował tu kościół, z tem jednak, żeby przy nim był umieszczony bernardyn, Linus Staruszkiewicz, z zapisem rocznym dla niego 1000 złt. Tymczasem r. 1818 Łukasz Strutyński umiera, a kościół nie był nawet zaczęty. Powiada tez księga archidyakonatu kijows. z 1821 r. Dotąd kościoła niema; przeto w rezydencyi plebańskiej uformowana kaplica, w której jest jeden ołtarz i potrzebne sprzęty. Jednakże tegoż nareszcie roku przystąpiono do budowy kościoła, ale po wyprowadzeniu fundamentów znowu roboty na czas długi zaniechano. ,, Parafia, mówi taź pomieniona księga, niema dotąd pewnego wydziału, składa się tylko z jednego miasta, wraz ze słobodami do dóbr klucza lipowiockiego należą cemi. Annuaty rs. 240, kolatorka Joanna Stfutyńska W r. zaś 1822 taź księga mówi Kościół lipowiecki, chałupa drewniana. Administrator ks. Truchsess, proboszcz od 1819 biłołowski. o tym księdzu Truchsessie taź koięga arohid. kijows. takie podaje szczegóły Adam Wacław baron von Truchsess, syn Karola Gustawa i grafini von Seyler Magdaleny Luizy, podpułkownikowstwa w wojsku najj. króla szwedzkiego. Ze stanu szlacheckiego rodził się w Szweoyi, niedaleko Upsalu. Ma lat 53. R. 1772 oddany do korpusu kadetów w Stockholmie w 1795 w łuckiem seminaryum uczył się teologii moralnej; w 1800 r. przez biskupa Cieciszowskiego na kapłana poświęcony; w 1802 r. był wikaryuszem w katedrze żytomierskiej; w tymże roku został honorowym kanonikiem kamienieckim; w r. 1807 został altarystą w Pohrebyazczach; 1813 r. krzyżem bronzowym obdarzony; od 18l9 r. jest proboszczem w Biłołówce. Synem Łukasza Stru tyńskiego był Feliks Strutyński, napoleonista, ożeniony z księżniczką Lubomirską; zostawił syna Juliusza, znanego pod nazwiskiem Berli cza Sasa autora powieści Dwie babki i wie lu innych. R. 1847 od Feliksa Struty oskiego kupił L. Władysław Zdziechowski. Dziś L. jest własnością Władysława Rohozińskiego, ożenionego z córką tegoż Zdziechowskiego, i sukcesorów Ferdynanda Zdziechowskiego, syna Władysława. L. został miastem powiatowem w 1802 i dostał za herb wołu srebrnego w czerwonem polu. W 1875 r. miał mieszkańców męskiej płci 3387, żeńskiej 3323, ogółem 6710, wtem żydów procent 50; dm. 802. I Mieszkańcy utrzymują się z rolnictwa i handlu zbożem, mianowicie z Odessą Posiada dwie cerkwie prawosławne kościół katolicki, dwie synagogi starozakonnyoh, dwie fabryki potażu, dwie cegielnie i browar. Ogółem fabryk 3 robotników 25, produkcya roczna 28373 rs. 1880. Tegoż roku rozchody miasta wynosiły 6064 rs. Parafia katol. L. dek. berdyczowskiego ma dusz 1109; kaplico w Lulińcach, Troszczy i Napadówce. Cztery są przedmie ścia L. Hajsyn, Zamczysko, Berezówka i Ska kunka. Fd. Rulikowski Powiat lipowiechi gub. kijowskiej, 1797 roku utworzony, 1800 połączony z petyhorskim istniał do 1805 p. n. taraszczańskiego a od 1805 pod obecną nazwą. Ma 2541 w. kw. rozl. i około 150000 mk. , w tem 17376 izr. Dzieli się na 3 okręgi admin. stany. L. , Lńce i Monastyryszcze. R. 1847 posiadał 1 miasto, 15 miasteczek, 92 siół, 38 wsi, 6 futorów. Parafia katol. Monastyryszcze zalicza się do dek. humańskiego. R. 1880 powiat bez m, pow, miał 19 fabryk 2995 robot. , 3754269 rs. prod. . Powierzchnia gruntu falowata, gleba urodzajna. R. 1846 na 100 korcy wysiewu przypadało 25 k. żyta, 15 pszenicy, 30 owsa, 9 lireczki, 14 jęczmienia, 5 prosa, 2 gro ohu. Cukrowni w 1866 r. było 4. Marszałkami powiatu byli dotąd Narcyz hr. Krasicki, Aleks. Kuszalski, Jerzy Podoski, Marek Sarnecki, Wład. Rohoziński. Lipowiec, mały folw. w pow. ihumeńskim, własność Wersockich, ma obszaru przeszło 100 mr. Al. Jel. Lipowiec 1. zamek a raczej ruiny zamku, pow. chrzanowski, sterczące na stromej górze 362 m. bezwzględnej, a 107 m. względnej wysokości, po północnej stronie gościńca z Krakowa do Szląska pruskiego t. j. do miasta Pszczyny. Góra porosła lasem, zwanym Czarnym lasem, w którym znajdują się węglarki. L. sięga odległej starożytności; miał być najprzód własnością biskupów krakow. , wreszcie więzieniem dla źle sprawujących się księży dyec. krakow. Tutaj zamknięto w r. 1548 Stankara, profesora języka hebrajskiego w uniwersyteoie krakowskim, głośnego reformatora i ucznia Zwinglego. Rozkaz bisk. Samuela Maciejowskiego nie musiał być ściśle wykonanyj bo Stankar zdołał uciec. Oallariuszna L jako zamek na stromej górze, przeznaczony na więzienie księży. Od r. 1655 mieszkał tu przez dwa lata wódz szwedzki Wirtz. W końcu zeszłego wieku był L. letnią rezydenoyą biskupów krąkow. Tutaj umarł 2 lipca 1732 biskup krak. Felicyan Szaniawski. Baliński w Stafoż. Polsce II, 72, powiada, że zamek jest uszkodzonym, ale mieszkalnym 1846. Stupnicki w Geogr. Galicyi 1849 zna już ruiny, u których podnóża wije się potok Płazianka. Teraz przedstawiają ruiny leżące na górze w obszarze wsi Babic potrójny wal forteczny; w miejscu zamknięfcem wałami wznoszą się zwaliska czworobocznego dwupiętrowego bu dynku, a po nad niemi jeszcze o kilka piętr wyższe ściany wieży. L. widać zdaleka, a z ruin przedstawia się wspaniała pano rama na dolinę Wisły i Karpaty. Łepkowski w Roczn. Tow. nauk. krak. z r. 1861 wymie nia ryciny Głowackiego w wyd. Czecha w Pa miątce z Krakowa i plan u Puffendorfa De r. a Carolo Gustavo 1696. Baszta okrągła ma 43 łokcie wysokości, średnica sklepienia 13 łokci, a grubość murów w najwyżazem miejscu 4 łokcie. W 1861 r. schody i celki były jesz cze w dobrym stanie. Znajdujące się tam herby umieszczono w Przyjacielu ludu z r, 1843, str. 198. Na podstawie herbu Dębno przypisał J. Jerzmanowski zbudowanie tego zamku Zb. Oleśnickiemu. Głęboka studnia niema teraz wody i jest zasypaną rumowiskiem. Prof. Łepkowski spuścił w nią snop chrustu zapalony, który wydawał się małym żarzącym się węglem, ale nie mógł sprawdzić o ile ma słuszności Rzączyński i Ładowski w Hist. nat. kr. pol. 1804, i II, 320, którzy utrzymują, że drzewo pod wpływem tej wody pokrywało się krustą kamienną. Łepkowski znalazł szklane wydrążone kule, których zna czenia i użytku oznaczyć nie można. Czyt. Tyg. ilustr. N. 289 r. 1873. Por. art. Galicya, t. II, str. 447, i Długosz, Lib. ben. II, 227. 2. L. , wś nad potok. Bilczą, poboczną Jasiela, leży w pow. sanockim, w głębokim jarze Be skidu, 471 m. npm. ; od wschodu zasłania wieś góra Horbki 661 m. , od zachodu Tokarnia 695 m. npm. Ze wszystkich stron otaczają L. lasy. Ta wieś, leżąca 3. 4 kil. na południe od Jaślisk, należy do tamtejszej parafii rzym. ka tol. , do sądu pow. w Rymanowie a urzędu poczt, w Jaśliskach. Ma parafią gr. katol. z cerkwią drewnianą i liczy 556 mk. prawie wyłącznie gr. katol. Do parafii gr. katol dyec. przem. dek. jasielski dołączona jest Czeremcha z cerkwią drewnianą. Ludność ca łej parafii wynosi 1041 gr. ka, tolików i 16 izrael. Pos. wieęk. biskup, przem. obrz. rzym. katoL ma obszaru 22 mr. roli i 680 mr. lasu; pos. mniej. 929 mr. roli, 199 mrłąk i ogr. , 380 mr. pastw, i 168 mr. lasu. L. graniczy na południe z Czeremchą, na wschód z Wolą niżną, a na zach. z Zyndramową. Mac. Lipowiec 1. z Lindemmni i Majdanem po rusku Łypoweó wś w pow. cieszanowskim, 25 kil na płd. wsch. od Cieszanowa, 16 kil. na płd. wach. od sądu powiat, i urzędu poczt, w Lubaszowie. Na pła. wsch. leży Łukawiec, na płn. Krowica Lasowa, Oetynia Hołodowska i Krowica sama, na wsch. Drohomyśl, na płd. Nahaczów, na zach, Żmijowiska i Wólką Żmijewska 4 ostatnio wsio w pow. jaworowskim. Lipowiec Lipowiec Lipowiec Lipowiec Płd. wsch. część obszaru zajmuje niem. kol. Lindenau ob. , na płd. od niej leży grupa do mów Mielinki, na płn. od Lindenau Lipowiec na płn. zach. grupa domów Podłubie al Podłuby. Płn. zach. , lesistą część obszaru zaj muje Majdan i grupa domów Lipina. Wody z obszaru płd. zabiera pot. Lipowiec, dopływ Retyozyna, płynący na płd. wsch. Wody z obsszaru płn zach. płyną na płn. zach. do Lubaozówki, a z płn. wsch. na płd. do Zawadówki. W Majdanie wznosi się w t. zw. niwce Siennickiego punkt jeden do 277 m. W stronio płd. wynosi najwyższe wzniesienie 267 m. Własn. wiek. ma roli ornej 287, łąk i ogr. 91, pastw. 33, lasu 562; własn, mniej, ro li ornej 774 łąk i ogr. 184 pastw. 87, lasu 18 mr. W r. 1880 było 728 mk. w gminie, 39 na obsz. dwór, 30 obrz. rzym. katoi. , 100 wyzn. ewang. , reszta obrz. gr. katol. Par. rzym. katoL w Lubaczowie, pastorat ewangel. w Reiohau, par. gr. katol. w miejscu, dek. lubaozowski, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew drewniana, postawiona w r. 1636. Dawniej był tu presbiter i dyakon. Do parafii należą 33 mr. 1140 kwadr, sążni ornego pola I w 45 parcelach i 10 mr. 1412 sążni kwadr sianożęoi w 55 parcelach, 12 sągów drzewa z lasu majdańskiego. Wieś należała, za czasów polskich do dóbr koroanych pow. lubaozowskiego, wojew. bełzkiego, i była wr. 1770 jako dzierżawa w pos. Jerzego Mniszoha z prow. 3073 złp. 6 gr. , z czego kwarta 768 złp. 9 gr. Rząd austryacki zajął ją w r. 1778, założył kolonią Lindenau i sprzedał wr. 1818 Kieiiszkiewiozowi za 34. 500 złr. m. kr. 2. L. zwana także Lipowiec, wś w pow. drohobyckim, 10 kii. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Drohobyczu, 10 kil. na płd. zach. od sądu powiat, w Medanicaoh, 6 kil. na płd. wsch. od najbliższej stacyi kolej, w Dobrowlanach. Na płn. zach leży Rolów, na płn. wsch. Wróblo wice, na płd. wsch. Słońsko, na płd. zach. Michałowice i Ryohoioe. Płd. wach. część ob szaru przepływa Tyśmienica od płd. zach. na płn. wsch. i tworgsy na granicy Wróblewie ma ły stawek. Do Tyśmianłcy wpada od lewego brzegu mały potoczek Bagnisko, wypływający z błot leśnych, a płynący w kierunku wach. płd. Na lew. brwgu Tyśmienioy leżą zabu dowania wiojökie jedna grupa domów zwie się Begerszozyzną. W lesistej strome płn. zach. wznosi się jedno wzgórze do 301 m. Własn, wiek. ma roli ornej 302, łąk i ogr. 91, pastw. 16, lasu 182; własn, naniej. roli ornej 359, łąk i ogr. 133, pastw. 89 mr, Wr. 1880 było 610 mk. w gminie, 10 na obsia. dwór. 265 obrz. rzym. katol, reszta gr. katoL. Par. rzym. katoL w Rychoioaoh, grkatol w Wróblowioach. We wsi jest kasa pożyczk, gmin na kapit. 300 zł w. a Lu. Dz. Słownik geograficzny. Tom V. Zazyt 52. Lipowiec L niem. Lindemiadt przedmieśoie, pow międzychodzki; 52 dm, , 722 mk. 562 ew. , 153 katol. , 7 żydów, 154 analf. , łą czy się z miastem Międzychodem. Poczta, tel. w Międzychodzie; st, kol. żel. we Wronkach, o 36 kil. 2. L. , wś i gm. , pow. krotoszyński, 3 miejsc a L. , wś; b Koźmin zamek, semina ryum ewang. ; c Kollas, osada; 11 dm. , 157 mk. , 120 ewang. , 37 katol. , 22 analf. Poczta, tel. i stacya kol. żelaz. w Koźminie o 1 ML 3. L. , dom. tamże, 1984 mr. rozl. , 5 dm. , 158 mk. , 32 ew. , 126 katol, 81 analf. 4. L, , folw. tamże, 6 dm. , 99 mk. ; należy do dom. Kuklinowa. M. St. Lipowiec 1. niem. Lapowitz, os. do Kamionek, pow, toruński; bud. 16, dm. 11, katol. 66, ewang. 9. Parafia Kiełbasin, szkoła Kamionki, poczta Chełmża. 2. L. , niem. Lippowitz, włośc, wś, pow. kartuski, nad częścią raduńskiego jeziora, zwaną Garsno al. Karsno. Obszaru liczy mr. 363, gbur. 3, katol. 50, dm. 5. Parafia Chmielno, szkoła Borzystowo, poczta Kartuzy, dokąd odległość wynosi I 1 2, mili Pierwotnie leżała tu wieś zwana Plawanow, aż do Borzestowa sięgająca. Należała zdawna do oo. cystersów w Oliwie. R. 1316 ugodą o pewne dobra nabyły ją od cystersów pp. norbertanki w Żukowie Później wieś ta zaginęła, a Jia jej obszarze powstały dwie inne Lipowiec nasz i Chmielonko. Przy klasztorze żukowskim zachowała się aż do pruskich czasów. Po okupacyi przez rząd pruski zabrana i wydana następnie włościanom na własność. Ob. Klasztory żeńskie w dyec. chełmińskiej, str. 54 i 57. Por. Garskania. 3. L. , niem. LipoWitz, dobra, pow. grudziąski na trakcie bitym łasińskogrudziąskim, pół mili od Łasina. Obszaru ornej roli liczy hekt. 196, łąk 18, pastw. 13, lasu li, nieuż. 4, ogółem hekt. 243; bud. 18, dm. 8, katol. 69, ew. 22. Parafia i poczta Łasin, szkoła Szozepanki. W miejscu jest cegielnia. Dziedzic Teodor Schmidt. Wś L. należała zdawna do sstwa rogozińs kiego; nowo założoną została na gruncie rogozińskiego zamku około połowy XVIII w. , jak z następujących przywilejów wynika. Roku 1746 król August III nadał 3 puste włóki, między Szczepankami a Łasinem leżące, na których krzewy mocno już były porosły, na 40 lat w dzierżawę szlach. Tomaszowi LamkowBkiemu. Za to płacić będzie rocznie na zamek 60 fi. ; dla bydła wolną pastwę ma w naszych lasach, piwo może warzyć dla potrzeby i drzewo na opał brać z lasu, jak inni mieszkańcy. Od szarwarków pozostaje wolny. R. 1754 tenże król August III, unieważniając powyższy przy wilej, wystawia drugi odmienny temuż Tomaszowi Lam kowskiemu, któremu, oprócz 3 włók przedtem nadanych, zapisuje 3 inne włóki, Pankiiostro wy zwane, wraz z bagnem Gac czyli Chojnia19 Lipowietz ste bagno i częścią bukowego łasu, około 2 włóki wynoszącą, w którym wolny tylko miał paśnik dla bydła; drzewa zaś z niego na opał i na budynki brać nie powinien, jedno gdzie mu nasz ekonom w Rogoźnie nie wskaże. Tak że prawo wywaru piwa dla domowej potrzeby jako przedtem zatrzymał. Czynszu płacił teraz rocznie 308 fl R. 1774 podwyższono czynsz doroczny z 51 tal. 10 sgr. na 98 tal. 26 sgr. , zwłaszcza, że się wykazało, jako do L. należy więcej niż drugie tyle obszaru. R. 1789 w L. liczono 8 ognisk. R. 1833 zamiast wol nego pastwiska w król. borze wyznaczył rząd właścicielowi 37 mr. przeszło roii ornej; las ów bukowy niemal całkiem był już wtedy wytrzebiony. R. 1843 rząd pruski opłacił wolny wyrąb w lesie dziedzicowi 43 przeszło morgami roii, którą zapisał do Lipowca. Zara zem dzierżawę dotychczasową wieczystą emphiteusis zamienił rząd na osobistą dziedzica własność; zniżył mu przytem roczny czynsz na 93 tal. 12 sgr. R. 1858 czynsz powyższy za mieniony został na roczną rentę amortyzacyjną 84 tai i 2 sgr. Ob. Frolich, Gesch, des Krei ses Graudenz, str. 200. 4. Ł. Bartniki, niem. LipowietzBartniki włośc, wś, pow. brodnicki, przy trakcie bitym jabłonowskobrodnickim, o pół mili od Brodnicy, w okolicy lesistej. Ob szaru mr. 270, bud. 31, dm. 14, katol. 51, ew. 78. Parafia i poczta Brodnica, szkoła Szabda. 5. L. , ob. Drużyny. 6. L. Rumunki niem. łośc, wś, pow. brodnicki, w lesistej okolicy nad Drwęcą, przy granicy pow. lubawskiego. Obszaru mr. 521, bud. 26, dm. 16, katol. 109, ew. 14. Parafia i szkoła Pokrzydowo, poczta Kurzętnik. Kś. F. Lipowiec, niem. Lipowitz al. Lipowietz duża wieś na pruskopolskich Mazurach, pow. szczycieński, 15 kil. na płn. wsch. od Szczytna, dokąd codzień idzie poczta posłańcowa, nad panica, na rozległej równinie między dużemi borami; grunta po większej części piaszczyste; do wsi należy 72 włók. Liczba mieszkańców dochodzi do 1220, którzy są przeważnie katol i mówią po polsku; trudnią się głównie rolnictwem, uprawiając zboża, tatarkę i kartofle; prócz tego hodują bydło i świnie. R. 1857 było tu 880 mk. W pobliżu jest go rzelnia. W miejscu poczta Między tutejszymi prot, mazurami jest rozpowszechniona sekta t z. świętych. Ob. Klon. Zwolennicy tej sekty są przeciwnikami wszelkiego zewnętrznego kultu religijnego i wszelkich innych urzą dzeń i obrządków kościelnych; chc Bogu służyć tylko w sercu; nie pzdrawiają nikogo na ulicy, aby czasem jakiego złodzieja, albo złego człowieka nie pozdrowili; nie uczęszczają na nabożeństwo do kościoła i nie przy stępują do koniunii św. , lecz modlą się wspólnie w domach prywatnych. Trudnią się, mi Lip mo pobożności, przemytnictwem. Sekta ta powstała wr. 1811, kiedy, wskutek zaburzeń wojennych, nie było przez długi czas żadnych księży i regularnej pastoryzaoyi. Ob. Toppen Gesch. Masurens str. 471. Kś. Fr. Lipowiec, ob. Libowiec, pow. rybnicki. Lipowiec, niem. Lgppowetz, wieś, pow. skoczowski na Szląsku austr. , rozl. mr. 1579, ludn. 936. Par. katol L. dek. skoczowskiego ma 1042 katol, 74 ew. , 5 izr. Ewangielicy wsi L. , należą do parafii Ustroń. Lipowiec, ob. Muldowa Lipowiec, znaczny strumień, powstaje w Drohomyślu pow. jaworowski z połącze nia trzech strug; jedna płynie od wschodu, opływa północno podnóże góry Wysokiej 284 m. szt. m. , j płynie przez wieś Drohomyśl, przepływa stawek i w zachodniej części wsi łączy się z drugą strugą, napływającą od pół nocy; wreszcie ten potok łączy się na południe od chat drohomyskich z trzecią strugą od wsi Lipowca płynącą. Tak powstały strumień przechodzi w obręb gm. Lipowca pow. cio szanewski; tu opływa przysiółki Lindenau i Mielniki. Zabrawszy pod Mielnikami z praw. brzegu potok Łuh, pod górą Nowym Światem 249 m. wchodzi w obręb gm. Nahaczowa w pow. jaworowskim. W kierunku połu dniowym przerzyna Nahaozów i poniżej Folmesa Fulmeay, przysiółka nahaczowskiego, na granicy Nahaczowa z Kochanówką i Hu kami, zwraca się na zachód i z praw. brzegu uchodzi do Retyozyna, dopływu Szkła, poniżej dworu w Kochanówce. Długość biegu 10 kil Zwierciadło potoku w Drohomyślu leży 251 m. szt. gen. a ujście 215 m. szt. gen. npm. Na sekcyi Z, 6. Gol 28 specyalnej mapy mon. austr. węg. nosi ten strumień w dolnym swym biegu nazwę, , Orls, prawdopodobnie przekrę coną. Br. Ö. Lipowiecki potoki potok górski, także Bielczą zwany, wytryska z granicznego grzbie tu Karpat, w działo dukielskoskolskim, na granicy Galicyi i Węgier, z pod Lipowieckiej Góry czyli Kamienia 863 m. mk gen. , ze źródeł leśnych na granicy gm Lipowca i Ósseremcby, w pow. sanockim. Zrazu płynie na zachód granicą tych gmin leśnym parowem, potem łączkami, a przyjąwszy z lew brzegu pot. Beskid, przechodzi w obr. gm. Lipowca; zwraca się na północnopólnocny wschód, pły nie między chatami Lipowca, zasilając się licznemi strugami, tak z prawego jak lewego brzegu, poozem przechodzi w obręb Jaślisk i tutaj, na granicy z Posadą, uchodzi z lewego brzegu do Jasiołki. Nad doliną tego potoku wznoszą się od wsch. Horbki 66i m. a od zach. lesista Tokarnia 696 m. . Długość biegu 9 kil Br. O. Lipowieckie Kolo, ob. Koło UpowiecMe, Lipowiecki Lipowiec Lipowitz Lipowietz niem. , ob. Lipowiec, Lipowina, leśnictwo do Roschowitz, pow. kozielski. Lipowitz niem. , ob. Lipowiec i Kosięcin. Lipówka 1. wś, pow. garwoliński, gm. Pszonka, par. Parysew. Ma 24 dm. , 266 mk. , 473 mr. obszaru. W 1827 r. 22 dud. , 112 mk. 2. L. , wś, pow. pińczowski, gm. i par. Sancygniów. W 1827 r. wś poduchowna pojezuicka, 11 dm. , 68 mk. 3. L. , wś i dwór, pow. włodawski, gm. Krzywowierzba, par. Opole; odl. o 2 12 mili od Włodawy. Należały niegdyś do dóbr Chorostyta. W XVII wieku własność Kopciów, w XVIII Sierakowskich, w końcu tegoż stulecia wraz z całemi dobrami, opolskiemi i chorostyckiemi przeszły w posiadanie Szlubowskich. W ostatnich czasach dobra te porozpadały się na oddzielne folwarki i z rąk do rąk przechodzą. L. wś ma 27 dm. , 167 mk. , 32 osad, 554 mr. ziemi. Folw. L. 902 mr. ziemi. 4. L. , folw. , pow. chełmski, gm. Siedliszcze, par. Pawłów obrz. grec. Siedliszcze. Por. Chojno Stare. 5. L. , karczma, pow. zamojski, gm. Wysokie, o 4 w. od Zamościa, o 5 w. od gminy. 6. L. , wś, pow. augustowski, gm. Dowspuda ob. , par. Raczki; odl. 23 w. od Augustowa. Ma 34 dm. , 249 mk. W 1827 r. 20 dm. , 118 mk. 7. L. , wś, pow. augustowski, gm i par. Bargłów; odl. 15 w. od Augustowa, ma 4 dm, , 31 mk. Łipówka 1. wś, pow. trocki, 2 okr. adm. , 44 w. od Trok, 5 dm. , 40 mk. katol. Por. Kowale. 2. Ł, os. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 42 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 3. Ii. , zaśc. żydowski, pow. wileński, 6 okr. adm. , o 6 w. od Wilna, 2 dm. , 9 mk. izr. 4. L. , zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 80 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. łuczajska, 2 dm. , 25 mk. katol. 5. L. , zaśc. nad rz. Wilią, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 57 w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. katol. 6. L. , zaśc. żydowski, pow. dziśnieński, o 15 w od Dzisny, 1 okr. adm. , 2 dm. , 12 mk. , cegielnia. 7. L. , zaśc. pryw. , pow. dziśnieński, o 14 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 2 dm. , 13 mk, 8. L. , zaśc. gm. czereskiej, pow. dziśnieński, 3 okr. adm, , o 30 w. od Dzisny, 2 dm. , 26 mk. prawosł. 9. Ł. , zaśc. gm. drujskiej, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 50 w. od Dzisny, 1 dm. , 6 mk, katol 1866. Łipówka wś w północnej stronie pow. borysowskiego, nieopodal drogi wiodącej z Nowego Sioła do Iwanowszczyzny, w gminie dokszyckiej, nad strugą wodną niknącą w moczarach; osad 12, grunta piaszczyste. A. Jel. Łipówka 1. wś, pow. proskurowski, gm. Juryńoe, par. Tarnoruda, nad rz. Oszuka al. SzukajWodą, dopływem Zbruoza, mk. 608, ziemi wł. 706 dz. , dwors, do 1300; młyn; dm. 112. Stara osada Zofia Odrowążanka wniosła ją w dom Kostko w; Katarzyna ze Sztemberga Kostkowna, wojewodzianka sandom. , w dom Sieniąwskich wraz z kluczem Satanowskim. W dziale majątków Kostków nazwana Lipo wica; następnie władali nią Lubomirsoy, Potrykowscy, Żurakowscy; obecnie, jako wiano posagowe, dostała się Grabiankom. Por. Hreozana 2. h, Komargrodzha, wś, pow. jampolski, gm. i par. Komargród, nad rz. Tomaszpolem, dopływem Rusawy, która tworzy tu staw. Cerkiew pod wezw. św. Dymitra z 1400 par. , dm. 235, mk. 1240, ziemi włośc. 1721 dz. , dwors. 1386 dz. ; gorzelnia robiąca obrotu do 17000 rs. Dziedzictwo dawniej Czetwertyńskich, dziś Mołostwołowa. 3. h. Tymanowśka, wś, pow. jampolski, nad Tymanówką, która tworzy tu staw, gm. Tymanówką, par. To ma szpol. Cerkiew pod wezw. N. P. Kazań skiej z 954 paraf. , mk. 824, ziemi włośc. 664 dz. dwor. 871, dm. 151, ziemi cerkiewnej 47 dz. Własność dawniej Czetwertyńskioh, dziś Bachmetjewych. Lr. M. Lipówka, wś, leży w pow. kijowskim, nad rzeczułką Poozepin, snującą się leniwie śród bagnisk i mokrzadeł. Z puszcz, które niegdyś tę okolicę zalegały i które były jakby przedłużeniem i odnogą głębszego Polesia, dziś tu i ówdzie urywki tylko pozostały. Słynne dawniejsze puszcze tutejsze siekiera uprzątnęła. Od najdawniejszych czasów wieś ta należała zawsze do klucza makarowskiego i wraz z nim z koleją lat odmieniała właścicieli, jako to; Makarewiczów, Charlęskich, Grocholskich, Szczawińskich i ks. Lubomirskich. R. 1768 ks. Antoni Lubomirski, wojew. lubelski, z kś. Kajetanem Rościszewskim zamienił klucz makarowski na Uładówkę, Zabuże, Żórawno, Mikołajówkę, Kamienohorkę i Majdan. Rościszewscy h. Junosza pochodzili z ziemi dobrzyńskiej, i pierwszy z nich Stanisław, ożeniwszy się z Tyszanką Bykowską i wziąwszy po niej znaczną fortunę, osiadł w Bracławskiem. Synem jego był Kajetan, który, ożeniony z Maryanną Krasicką, siostrą rodzoną Ignacego Krasickiego, bisk. warmińskiego, i utraciwszy ją, został księdzem. Oprócz klucza makarowskiego, który wziął w zamian za Uładówkę, posiadał on jeszcze klucze krasnopolski, januszpolski, chodorkowski i kuniewski. Za młodych lat miał on rezydenoyą swoją w Krasnopolu, i dopiero po stracie żony zamieszkał w Makarowie i nareszcie na starość w Lipowce. Umarł 1795 r. Msł on jedynego syna, który umarł za młodu, i trzy córki, z których jedna wyszła za imiennika swego, Kazimierza Rosciszewskiogo, i z działu otrzymała klucz lipowiecki. Syn tegoż Kazimierza Walenty llościszewski, marszałek gub. kijow. , człowiek światły, oddany z zamiłowaniem poszukiwaniom starożytnym, posiadał w domu swym Lipówka Lipowietz Lipowina Lipówka Lipowo Lip Lipowska W L. zbiór ciekawych wykopaliskowych zabytków, wydobytych przeważnie z mogił rozsypanych w jego dobrach. Nadto, ważne w domu jego znajdowało się archiwum domowe, obejmujące dokumenta familijne Piasoczyńskich, Tyszów Bykowskich, Kuniewskich, Makarewiczów, Charlęskioh, opatrzone sumaryuszami, a zawierające niemniej bogaty materyał dziejowy, z którego Michał Grabowski i Aleksander hr. Przeździecki wiele dokumentów historycznych ogłosili drukiem w swoich Źródłach dziejowych. W zbiorach naukowych Kons. Swidzińskiego znajdował się tegoż Walentego Rościszewskiego ciekawy pamiętnik o Niemiryczach. Ob. Opis szczegółowy archiwum w Lipówce, w Kronice wiad. kraj. i zagran. 1857 r. N. 176 8 86. Dziś L. należy do wnuki Walentego Rościszewskiego, p. Straszyńskiej. Jest tu cerkiew prawosławna, niegdyś uniacka. Mk. obojej płci prawosł. 688, katol. 28; ziemi 3436 dzies. Na polach L. pełno mogił. Ciągną się one rzędem na przestrzeni 3 wiorst, i w pewnych odstępach po 20 i więcej się ich znajduje. Edward Rulikowski Lipówka, część Kamesznicy, pow. żywiecki. Lipówka 1. wś nad rz. Obrą, pow. śremskip 9 dm. , 78 mk. , wszyscy katol; 24 analf. Poczta i teleg. w Dolsku o 6 kil; st. kol żel. w Chociczy o 17 kil 2. L. , dom. tamże, 1827 mr. rozl, 9 dm. , 144 mk. ; 7 ewan. , 137 katol; 62 analf. Własność Franciszka Żółtowskiego. Lipowka, kol i st. poczt. w pow. i gub. saratowskiej. Lipówka, rz. , ob. Koprzywianka. Lipówka, rz. , ma źródła na granicy pow. ihumeńskiego i gub. mobilewskiej, ubiegłszy milę rozlewa się w jeziorko pod wsią Zapole, tu obraca młyu, dalej przepływa około wsi Dobryłowicz i ubiegłszy jeszcze milę pow. ihumeńskim por. Ihumeń, przy samej granicy zwraca się odrazu na wschód i wpłyka w gub. mohilewską; pod wsią Siermiażenką porusza drugi młyn, pod chutorem Prom zwanym po rusza młyn trzeci i tu zaraz wpada do rz. Druó albo Brut. Długość około mil 3ch; przyjmuje w siebie rzeczki z prawej strony Perekop, a z lewej Pustosiołkę. Przepływa miejscowości odludne i bagniste. A. Jelski. Lipówka, ob. Łaszanka. Lipówka, wyspa na jez. Dziśniszcze ob. . Lipówka, ob. Lipowska góra, Lipówki, las, ob. Kanie. Lipówki, pod art. Firluz mylnie; powinno być Lipinki Lipowo 1. 08. włośc, pow. augustowski, gm i par. Bargłów, odl 15 w. od Augustowa, 2 dm. , 33 mk. 2. L. , wś, pow. augustowski, gm. Dębowo, par. Jaminy, odl 24 w. od Augustowa, ma 12 dm. , 135 mk. W 1827 r. wś rząd. , 9 dm. , 63 mk. 3. L. , wś, pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. Kaletnik, odl 13 w. od Suwałk, ma 22 dm. , 184 mk. 4. L. , wś, pow. suwalski, gm. Koniecbór, par. Raczki, odl 12 w. od Suwałk, ma 23 dm. , 220 mk. W 1827 r. 16 dm. , 97 mk. Por. Koniecbór. 5. L. , wś, pow. suwalski, gm. i par. Jelenie wo. Niezamieszozona w spisie urzęd. miejsc. gub. suwalskiej z 1878 r. W 1827 r. wieś rząd. 23 dm. , 135 mk. Br. Ck Lipowo 1. zaśc. rząd. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 45 w. od Wilejki gm. miadziolska, 2 dm. , 20 mk. prawosł. 2 L. , zaśc. rząd. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 47 w. od Wilejki, gm. miadziokka, 2 dm. , 11 mk. , z tego 6 katol, 5 prawosł 3. L, wś gm. dryguczeskiej, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 33 w. od Dzisny, 3 dm. , 27 mk. prawosł. 4. L. , wś rząd. gm. przegródzkiej, nad rz. Wiatą, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 45 w. od Dzisny, 3 dm. , 10 mk. , z tego 7 prawosł, 3 katol 5. L. , zaśc. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 40 w. od Dzisny, 2 dm. , 17 mk. katol 6. L. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 32 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 3 dm. , 17 mk. katol. 1866. Lipowo, zaśc. mały, wioseczka i mały folw. na północnym krańcu pow. borysowskiego, w pobliżu siebie leżące, w dzikiej, lesistoba gnistej miejscowości, w okr. polic, dokszyckim, tuż przy granicy pow. dzisieńskiego. Zaścia nek ma osadę 1, wś osad 3. A. Jelski. Lipowo, zaśc, pow. połocki, śród lasów, nad małem jez. , przy drodze z Połocka do Newla, o 50 w. od Połocka. K. 0. Lipowo 1. Nowe, wś, pow. czehryński, o 3 w. od Krylowa, nad strugą Kałabarką ob. al. Dowżkiem; dawniej leżała o 2 w. dalej na wsch. , tam gdzie dziś półwysep dnieprowy Husinnyj, r. 1740 skutkiem wylewu Dniepru zniszczona i tu przeniesiona. Ów półwysep wznosi się tylko 31 saź. npm. , najniższy punkt w gub. kijowskiej pod Kijowem zwierciadło rzeki o 10 saż. wyższe. Cerkiew św. Jana Chrzc 2. L. Stare, o 3 w. na wsch. od po przedniego, obie wsie mają 1785 mk. Lipowo 1. , niem. Lippowo, wś, pow, tucholski, przy granicy pow. starogródzkiego, W okolicy lesistej i piaszczystej. Obszaru liczy mr. 260, bud. 23, dm. 14, katol 19, ewan. 88. Par. i poczta Sliwice, szkoła w miejscu. W L. znajduje się huta szklana. 2. L. , niem, Leipe, dok. Lypow, Lippow, Leippe, wś, pow. ostrodzki, nad strugą Gryżlą, przy granicy pow. lubawskiego, w t. z. starych, po większej części polskich, choć luterskich, Prusach, przez osadników polskich założona i trzymana. R. 1328 Joduta, syn Gunta z Gont pod Prabutami i Walter z Lipowa zeznają, że otrzymali od Ludera komtura ostrodzkiego 80 wł. w ziemi saskiej. Z tych włók wydziela Joduta 8 1 2, nadając takowe wraz z właściwemi prawami Miko Lip łajowi z Prabut i pozwala, aby tenże pobudo wał sobie karczmę w L. R. 1334 istniał już w Ł. kościół, czego dowodem Johannes plebanu0 de Lipow; równocześnie mieszkają tam Adam i Mikołaj z L. R. 1459 nadaje Ludwik Ton Erlichshausen, mistrz w krzyżacki, Wytrębie z Wytrębowio Witram Yon Witramsdorf, burmistrzowi miasta Lubawy, połowę wsi L, aby się wykupił od nieprzyjaciół, któ rzy go w Ostródzie wzięli do niewoli. R. 1543 połowę L. i dobra Balice posiadają Grzegorz i Jerzy Baliccy, Krzysztof Plalkstein, Mikołaj Ruszkowski Rauschke i Anna Śchoneich, wdowa po Janio Sohoneich. R. 1552 L. ma tylko niemieckich osadników. Ob. Kętrz. , Ludnośó polska w Prusiech, str. 360. 3. L. , niem. Lindenwalde, wś, pow. ostrodzki, przy granicy pow. niborskiego, w t. zw. starych po większej części polskich, luterakich Prusach, przez osadników jak już samo imię wskazu je polskich założona i trzymana. Istniała już r. 1411. R. 1442 Paweł yon Ruesdorf, mistrz w. krzyżacki, nadaje Tylowi z L. 10 wł. tamże na prawie chełmińskiem, z obowiąz kiem 1 służby pruskiej. R. 1599 L. posiada samych polskich mieszkańców. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 377. 4. L. , niem. Lippau, dok. Linden wś, pow. niborski, nad strugą Skotową, w t. zw. starych, po największej części polskich, luterskich Prusach, przez polskiołi osadników założona i trzymana. W księgach czynszowych krzyżackich zacho dzi r. i436. R. 1437 Marcin Truohsess, mistrz w. krzyżacki, odnawia Ściborowi z L. przywi lej na wś L. mającą 40 włók na prawie cheł mińskiem, z wyźszem sądownictwem i z obo wiązkiem jednej służby w lekkiej zbroi. Ob. Kętrz, , Ludność polska w Prusieoh, str. 346. Por. Dzialdówha. 5. L. , niem. Lindendorf Linde, wś, pow. ządzborski, nad jez. , na prusko luterskioh Mazurach, przez ludność polską przeważnie zaludnionych. Książę Albrecht kie dy nadał Adryanowi von Buchsen płosę we wsi L. , na której przedtem mieszkał proboszcz i stał kościół, nadto dodał mu jez. Wirbel. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 417. 6. Ł. , niem. Lipomen, wś, pow. lecki, st. p. Orłowo, obejmuje 1278 mr. ; 1857 r, 320 mk. 7. L. , dobra i leśnictwo pow. reszelski, st. poczt. Biskupiec. 8 Ł. V, por. Orahowo, t. II, 786. Ki. F Lipowo dok. , wś, ob. Lipinki szlach. , pow. starogrodzki Lipowska góra, Lipówka, góra i szczyt w Beskidach zachodnich, w pow. żywieckim, na płd. granicy gm. Żabnicy z gm. Ujsołami, nad źródliskami Zabnicy, pod 36 53 12 wsch. dłg. g. P. a 49 32 płn. sz. g. Wznosi się ona w pasmie poprzecznem, biegnącem na płn. wschód jako dział wodny między Małą a Lipówka Lipowo Lipowka Lipówki Lipowy Rów Lippa Lippau Lippchen Lipowo Lippe Wielką Sopotnią. Na zach. od szczytu rozpościera się Hala Boracza 1144 m. ; las pokrywający południowy stok zowie się Złatną, który opada do doliny pot. Bystrego. Na północnym stoku wytryskają liczno strugi, tworzące potężny górski pot. Żabnicę. Na płn. wsch. od L p. w tom paśmie wznosi się Romanka 1366 m. . Wzniesienie L. g. 1324 m. npm. Br. G Lipowski las w płd. stronie Tatarynowa, pow. rudecki. W płn. jego stronie wznosi się wzgórze Lipiszki. Płd. część lasu przypiera do moczarzystej niziny naddniestrzanskiej. Na zach. łączy się on z lasem Grabowno, na wsch. z lasem Rubań w Kołodrubach Lipowski barak, folw. , pow. kozienicki gm. Suskowola, par. Sucha, od Kozienic w. 23; gruntu mr. 661; 1 dm. , 5 mk. Majorat Lipowskie, ob. Czerkasy, t. I, 807. Lipowskie al. Lupki ob. , pow. jańsborski Lipowszczyzna, wś gm. drujskiej, powdzisieński, 3 okr. adm. , o 39 w. od Dzisny, nad rz. Wiatą, 2 dm. , 19 mk. kat. 1866. Lipowy dwór, niem. Lindenhof, dobra, pow lecki, st. p. Miłki Lipowy ostrów, folw. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 54 w. od Dzisny, 1 dm. , 4 mk. katol. 1866. Lipowy Róg, wś, pow. kijowski, na granicy kaniowskiego, o 10 w. od Rzyszczowa, o 4 w. od Hulanik, u źródeł strugi Czuczynki; 62 dm. , 488 mk. , 936 dzies, ziemi, cerkiew par. z 1821 r. ; 1732 już istniała. R. 1741 dm. 35; r. 1792 dm. 40, mk. 354. B. attynencya dóbr Rzyszozów, teraz należy do Ludw. Jankowskiego Lipowy Rów, potok, wytryska ze źródeł łącznych śródleśnych, na płn. granicy gm. Nowej Grobli pow. jarosławski z gm. Suchą Wolą pow. cieszanowski. Płynie na płd. wach. przez obszar Nowej Grobli, moczarowatemi łąkami śródleśnemi; koryto potoku uregulowano dla osuszenia łąk. Uchodzi w Nowej Grobli na Górnikach do stawu utworzonego tutaj przez Lubaczówkę. Długość biegu 5 1 4 kil Lipowy wierch, szczyt w Magórze oraw skiej, w hr. orawskiem Węg. , po północnowschodniej stronie wsi Babina, wznosi się 743 m npm. Br G Lippa niem. , ob. Lipa, Lippau niem. , ob. Lipowo. Lippchen dok. , ob. Lipinki, Lippe niem. , ob. Lipa i Lipy. LippeColonie niem. , kol. , pow. obornicki, ob. Lipa Lippemulh niem. ob. Lipski młyn Lippen niem. 1. wś, pow. niemodliński, o pół mili na płd. zach. od Niemodlina, założoja 1801 1803 r. ; 12 bud. , 33 dm. , 236 mk. , 25 osad, 2564 mr. ziemi. W pobliżu zwierzynieo hrabiów Ton Prasohma. 2. L. , wś, pow Lippe Lippemulh Lipowski Lipowski barak Lipowskie Lipowszczyzna Lipowy Róg Lippowitz Lipska Lipsk Lipschinkolonie Lipschin Lipscliau Lipsa Lippvorwerk Lippuschhfltte Lippusch Lipprode Lippowo Lippowet Lippow Lippitz Lippitsch Lippink Lippina Lippi Lippeno Lippen Lippen koiuchowski, par. Liebenzig. Nałoży tu kol Marianenthal al. Marienthal. F S. Lippen niem. j ob. Lipiny Lippeno dok. , ob. Lipno. Lippi niem. j os. , pow. starogrodzki, ob. L2py. Lippina niem. , ob. Lipina na Szląsku austr. Lippink Lippinhen niem. ob. Lipinki Lippitsch niem. , ob. Lipivz. Lippitz niem. , ob. Lipiec, Lippow dok, ob. Lipowo. Lippowetz niem. , ob. Lipowiec, Lippowitz niem. , ob. Lipowiec, Lippowo niem. , ob. Lipowo, Lipprode niem. , folw. , pow. holądzkij st. poczt. Lauck. Lippusch niem. , ob. Lipusz. Lippuschhfltte niem. , wś, pow. kościerski, ob. Lipusha huta, Lippvorwerk niem. , folw. do dóbr Ham mer, pow, zielonogórski. Lipsa niem. , wś łużycka, pow. wojereoki. par. ewang. Hermsdorf. Miała 1860 r. 193 Serbów. Lipscliau niem. , wś, pow. żegański Lipschin niem. , ob. Luhieszyn, Lipschinkolonie niem. , ob. Lubieszyńska holonia, Lipsk, por. Lipsko, Lipsk 1. os. miejska, przedtem mko nad rz. Biebrzą, pow, augustowski, gm. Petropawłosk, par. Lipsk. Leży na samej granicy od gub. grodzieńskiej, otoczony z 3ch stron, prócz płn. wschodu, rozległemi błotami Biebrzy. Odl. 42 w. od Augustowa, 63 w. od Suwałk, o 275 w. od Warszawy, bży przy trakcie z Augustowa do Grodna. Posiada kościół par. murowany, cerkiew prawosł. , st. poczt. W 1827 r. było to msto rząd. , miało 253 dm. i 1483 mk. ; w 1861 r. 253 dm. i 1716 mk. w tej liczbie 357 rus. i 366 żyd. ; obecnie ma 221 dm. , 1466 mk. Domysły o starożytnej przeszłości L. , oparte na pieczęci miejskiej z datą jakoby 1006 r. , którą miał widzieć Połujański w magistracie miejskim ob. Wędrówki po gub. August. , str. 31, nie mają żadnej podstawy i nie zasługują na poważne zbijanie. Stefan Batory, starając się o podniesienie handlu i przemysłu śród mało zaludnionych puszcz nadbiebrzańskich, zamierzył utworzyć nad spławną Biebrzą port handlowy i na ten cel wybrał Lipsk, któremu w 1580 r. nadał prawo miejskie magdeburskie i za herb łódź z żaglem. Polecił on wznieść ratusz, wystawić kramy, spichrze i składy nad Biebrzą, dom gościnny dla kupców, łaźnię publiczną, browar. Dla zaopatrzenia osady w materyał budowlany nadał jej w 1583 r. kut puszczy pierstańskiej, na milę szeroki i długi. Założył tu jednocześnie parafią i wystawił kościół drewniany 1582 r. Zygmunt III na uposażenie plebana wyznaczył 6 włók lasu z leśnie, nowodworskiego ekonomii grodzieńskiej. Dawne przywileje spłonęły w 1737 r. a na to miejsce August III wydal w 1754 nowy potwierdzający takowe. Nadzieje Batorego nie ziściły się i L. pozostał dotąd biedną mieściną. W 1876 r. wzniesiono tu nową cerkiew prawosł. , na miejsce dawnej pounickiej parafialnej. Dobrami L. władali najpierw Chre ptowioze i Kiszkowie, potem Radziwiłłowie z Birż. 2. L. Murowany, folw. , pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Lipsk, odl 41 w. od Augustowa, ma 1 dm. , 44 mk. Od r. 1818 dobra Ł. należały do Augustowskich, następnie przeszły na własność Mai winy książąt Giedrojciów Augustowskiej; obecnie są własnością Pinkusa Warhaftig. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. L. Murowany z wsiami Jaozniki, Dulkowszczyzna i Siółko rozległy mr. 1289 grunta orne i ogrody mr. 849 łąk mr. 235 pastwisk mr. 9, wody mr. 2, lasu mr. 163, nieużytki i place mr. 30, bud. mur. 1, z drzewa 13; pokłady kamienia wapiennego i torfu. Wś Jaczniki os. 26, grun. mr. 769; wś Dulkowszczyzna os 17, z grun. mr. 316; wś Siółko os. 9, z grun. mr. 380. Br. Ck Lipsk, folw. nad rz. Oknistą, pow. wiłkomierski, okr. polic, uciański, par. Dobejki, o 68 w. od Wiłkomierza, gorzelnia 1859. Należy do Baranowskiego, który go z klucza wiżuńskiego nabył. Lipsk 1. małe mko w płd. stronie pow. nowogródzkiego, ku granicy Pińszczyzny, przy drodze wiodącej z mka Krzywoszyna do wsi Załuża, nad kanałem zwanym Lipnicą, wypro wadzonym z rz. Maryanówki do rz. Szczary; ma osad 67, cerkiew; miejscowość poleska i dość odludna. Była tu kaplica b. parafii katol. Erzywoszyn. 2. L, folw. w pow. ihumeńskim, do dom. Citwy ob. , dziedzictwa Janisze wskich, należący; miejscowość poleska, głucha, grunta piaszczyste, łąk nad rz. Ptyezą dosta tek, i to stanowi główną podstawę folwarku. Por. Horekc, 3. L. wś, pow. borysowski w gm. berezyńskiej, nad rz. Oso winą; ku Berozynie ciągną się lesiste moczary; posiada mły ny, osad do 40; lud trudni się rolnictwem i fiisactwem. 4. L, mała wś w pln. wsch. stronie pow. pińskiego, ku granicy pow. słuckiego i mozyrskiego, nad błotem tegoż nazwi ska, w gm. łunińskiej, przy lichej drożynie wiodącej z folw. Nowosiółek do Malkowicz, w najdzikszej i najodludniejszej miejscowości Pińszczyzny, ma osad 7, mk. 22. Własność ks. Lubeckiego. A. Jelski Lipska, rzeczka, ta sama co Piana. Lipska góra. ob. Lenarowa góra, Lipska Wołaj wś włośc, pow. kozienicki, gm. Bobrowniki, par. Głowaczów, od Kozie Lipskie Budy nic w. 22, gruntu mr. 350, dm. drewn. 27, mk. 164. Por. Lipa. Lipska Wola ob. Wola Wielka, pow. cicszanowski. Lipski młlyn al Piłka, niem. Lippemühl, tartak i młyn wodny do Blomfeldu, pow. kościerski, na strudze do Wierzycy uchodzącej. Na mapach wojskowych podano tu nazwę Linde. Lipskie, wś, pow. ostrowski, gm. Szulborze Koty, par. Czyżewo ob. . Lipskie Budy, wś włośc, pow. kozienicki, gm. Bobrowniki, par, Głowaczów, od Kozienic 25 w. , gruntu mr. 635, dm. 36, mk. 251. W 1827 r. 9 dm, , 126 mk. Por, Lipa. Lipsko 1. os, miejska, przedtem mko nad rz. Krępianką, pow. iłżecki, gm. i par Lipsko, odl. 28 w. od Iłży, 42 w. od Radomia, 49 w. od Opatowa, 140 w. od Warszawy. Posiada kościół paraf, mur. , sąd gminny, urząd gminny, st. poczt. W 1827 r. było tu miasto prywatne 202 dm. , 1421 mk. ; w 1860 r. 178 dm. 18 murow. i 1463 mk. 791 żyd. ; obecnie 200 dm. 31 murow. , 1993 mk. , 532 mr. ziemi dwors. i 1314 mr. ziemi do mieszczan należącej. Fabryka octu. Osada włośc. L. poproboszczowskie ma 68 mr. Kto i kiedy założył to miasto, niewiadomo. Kościół tutejszy erygował wraz z parafią Zygmunt III w 1606 r. , w 1857 r. spalił się i dotąd nieodbudowany. Par. L. , dek. iłżecki 2580 dusz. Dobra L. w r. 1878 rozdzielone zostały; folwarki odłączone i uregulowane w oddzielnych księgach wieczystych; zaś pod nmwą Lipsk pozostały dochody z lasów, młynów i miasta L. oraz wsie Nowe Pole, Katarzynów i Dąbrówka. Rozległość mr. 855, lasu mr. 832, łąk mr. 20, nieużytki i place mr. 3; dwa młyny wodne. Msto L. ma os. 297, z grun. mr. 1315; wś Nowe Pole os. 4, z grun. mr. 115; wś Katarzynów os. 16, z grun. mr. 233; wś Dąbrówka os, 18, z grun. mr. 243. Gmina L. należy do sądu gm, okr. IV; ma 14331 mr. obszaru, . w tem ziemi włośc. 7583 mr. , 629 dm. i 4621 mk. W skład gminy wchodzą Anusiu, Babilon, Cukrowa Wola, Daniszów, Bąbrowa, Długowola, Gruszozyn, Jelonek, Józefów, Katarzynów, KrsEsywda, Leopoldów, Lipa Krępa, Lipsko Miklasy, LipskoMaruszów, Nowawieś, Nowe Pole, Papiernia, Szymanów i Szląsk. 2. L. , wś i folw. , pow. zamojski, gm. Mokre par. katol Zamość, prawosł w miejscu. Leży w dość regularnej kotlinie, okolonej liściastemi i iglicowemi lasami, o 9 w. na płd. od Zamościa, od Tomaszowa w. 31, Biłgoraja w. 38 i gminy w. 7. Posiada cerkiew mur. w kształcie krzyża wzniesioną, na miejscu dawnej drewnianej, przez ordynacyą Zamoyskich w 1861 r. pod wez. ś. Joana Bogosłowa, dla 812 wiernych. Wś L. odznacza się regularnem i dobrem zabudowaniem, co świadczy, iż należy do wsi nowszych czasów, chociaż stan zamo żności włościan średni, z powodu ciężkiej gle by borowiniastej, której posiada wraz z ogro dami 359 mr. i łąk 407 mr. na 39 osad. Łąki nad przepływającym przez nie ku Topornicy strumykiem, biorącym początek w miejscowości Zjawienie ob. Feliksówką, są dwuzbiorowe i podtrzymują gospodarstwo. Ludność 447 mk. 5 w tem prawosł. 355. Dm. dwors. 5. Folw. należy do dóbr ordynacyi Zamoyskich BiałowolaKąty. Br. Ch Lipsko po rus. Łypsko z Jędrzejówką, mko w pow. cieszanowskim, 20 kil. na płn. wsch. od sądu powiat, w Cieszanowie, tuż na płd. wsch. od urzędu poczt, w Narolu. Na płn. zach. leży Narol, na płn. Lipie, na wsch. Łukawica, na płd. wsch. Wola Wielka al Lipska, na płd. Łowcza, na zach Krupiec część Narola. Płn. wsch. część obszaru przepływa Tanew od płd. wsch. na płn. zach. i tworzy w obrębie miasteczka małe stawy. Zabudowania miejskie leżą w płn. stronie; na płd. od nich Jędrzejówka. W płd. części obszaru wznosi się najwyższe wzgórze do 351 m. Własn. więk. ma roli or. 319, łąk i ogr. 20, past. 345, lasu 108 mr. ; własn. mniej, roli or. 610, łąk i ogr. 96, past. 38, lasu 83 mr. W r. 1880 było 939 mk. 440 wyzn. rz. katol, 100 gr. katol, reszta wyzn. mojżesz. . Par. rz. katol, w miejscu, dek. lubaczowski, archidyec, lwowska. Rok erekcyi 1625. Fundacya Samuela z Lipia Lipskiego sędziego ziems. bełskiego. Kościół murowany, konsekrowany r, 1858 pod wezw. ś. Andrzeia. Do parafii należą Bełżec, Brzeziny Bełzeckie, Chlewiska, Huta Lubycka, Lipie, Łukawica i Wola Wielka. Par. gr. katol właściwie także w miejscu być powinna, ale aż dotąd podzielona jest ona na dwa zawiadowstwa, z których Jedno w Bełzcu a drugie w Krupcu. L. należy do Krupca ob. . W miasteczku jest cerkiew pod wez. ś. Onufrego. Za czasów polskich należało L. do województwa bełzkiego i było pierwotnie wsią a należało do Sarnickich h. Ślepowron. Rodzina ta przybyła na Ruś z ziemi chełmińskiej. Pierwszy osiadł tu Jakób Sarnicki za Jana Olbrachta. Był on biegłym w Języku tatarskim, a król używał go w poselstwie do tego narodu. Syn jego Jan pisał się dziedzicem na Lipsku. Był on ojcem Stanisława Sarnickiego, urodzonego w L. za czasów Zygmunta I. Chwyciwszy się nowości w wierze, został Stanisław superintendentem zborów kalwińskich prowincyi ruskiej. Jan Sienieński, kasztelan lwowski, wezwany od Stefana Batorego do opisania Podola i Rusi. wezwał Stanisława ku swej pomocy. Wówczas to zajmował się Sarnicki rozmiarem kraju i geograficznem oznaczaniem miejscowości. Sienieński, oddając ten opis Polski królowi, polecał pamięci monarchy swego pomocnika. W o Lipskie Lipski młlyn Lipska Wola Lipsko Lipska Wola Lipsko Liptowskie Lipusz pisie tym stwierdził Sarnicki także wzmiankę o miejscu swego urodzenia, , Lipsia Russiae, patria authoris libri, et solum haereditarium. Powróciwszy na łono kościoła katolickiego, osiadł Stanisław w L. , dzieląc czas między piśmienne i gospodarskie zatrudnienia. Przypisująo Zygmuntowi III swą pracę, , Statuta i metryka przywilejów koronnych położył przy końcu przedmowy Datum Lipsiae w Ru si, wsi ojczystej, anno 1592 octava septemb. Przy schyłku życia został on wojskim krasno stawskim. Wkrótce po jego zgonie wieś ta przeszła w posiadanie Lipskich, mających w bli skości znaczne dobraj, a między niemi także wieś Lipie. Około r. 1620 wyniósł L. sędzia ziemski bełski, Samuel Lipski, do rzędu miast. Żona Samuela, Helena z Boguskich, zrobiła fundacyą na kościół murowany. W r. 1790 należało miasteczko jeszcze do rodziny Lip skich. Było ufortyfikowane fosą i wałami ob. Podróże Werduma, w dziele Liskego Cudzo ziemcy w Polsce, str. 113. Od Lipskich prze szło do Matczyńskich, potem do Cybulskich, Gwinczewskich i innych spadkobierców po Matozyńskich. W metryce kościelnej mka, zaczynającej się około r. 1630, stoi pod 26 lipca 1648 r. ostatni ślub zapisany jakiegoś Macieja Przybylaka, a dalej napisano hic finitur ob imminentia pericula hostium inoipit novus annus 1649. Herb miasteczka św. Andrzej w białem polu. Lu. Dz. lipsko, folw. i gm. , pow. obornicki; folw, należy do dom. Ludom; 2 dm. , 23 mk. ; 9 ew. , 14 katol. ; 5 analf Poczta w Ludomach; tel. i st. kol. żel. w Rogoźnie o 12 kil. M. St. Lipsko, niem. Liepenfier, podaje Kętrzyński tę nazwę w pow. wałeckim i b. starostwie drahimskiem. Lipsteii niem. , dobra w Kurlandyi, pow. bowski, par. Neugut. Lipsthusen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. i par. Talzen. Łipszezanyj wś i folw. , pow. augustowski, gm. Hołynka, par. Lipsk obrz. grec. Ryga łówka, odl 45 w. od Augustowa, 7 w. od rz. Niemna, ma 17 dm. , 154 mk. W 1827 r. par, Teolin, 16 dm. , 91 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. utworzony w r. 1874 z odpadków dóbr Bala Wielka, rozległy mr. 320 grunta orne i ogrody mr. 244, łąk mr. 55, pastwisk mr. 4, lasu mr. 10, nieużytki i place mr. 6 bud. mur. 3, z drzewa 2. Bt. Ch liipszyszki, ob. Łopie. Łiptawskie hrabstwo, ob. Mikulasz Św. , Lipten niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma. Lipten niem. , łuź. Libesin, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. kalawskim. Liptin niem. , wś i dobra, pow. głupczycki, par. L, o 19 kil na płd. wsch, od Głupczyc; 77 bud, , 95 dm. , 711 mk. Dobra, niegdyś Sobków, od 1828 Rudzinsky oh, mają 1844 mr. ziemi i znakomitą owczarnię zarodową. Wś ma 81 osad, 557 mr. ziemi, browar, dwa młyny wodne, kościół z r. 1788, od 1814 parafialny, szkołę. F. S. LiptoSzent Miklós węg. , ob. Mikulasz Św, LiptoUjvar węg. , ob, Hradek Jest tu st, drogi żel. koszyckobogumińskiej, o 158 kil. od Koszyc. Lipłów Liptowskie hrabstwo, ob. Mikulasz Św, Liptowskie góry, Hale, Tatry ob. Tatry. Por. Karpaty. Lipuska huta, niem. Lippushhütte, wieś włośc, pow. kośoierski, o 2 mile od Koście rzyny, wydana przywilejem z Gdańska 1go kwietnia 1820 r. Obszaru mr. 1101, gbur. 4, zagr. 18, katol 108, dm. 12. Parafia i szkoła Lipusz, poczta Kalisz. Kś. F. Lipuska huta szklana, niem. LippuschGloBMite, dobra i fabryka szkła, pow. kościerski. Obejmuje obszaru ornej roli ha. 88, łąk 0, 30, pastw. 1. 50, lasu 0. 40, nieuż. 3. 90, ogółem 95 ha. Posiadacz Karol Hindenberg. Parafia i szkoła Lipusz, poczta Kalisz; katol. 68; ewan. 48; dm. 7. Odległość od Kościerzyny 2 i pół mili. Za polskich czasów były te dobra własnością star. kościerskiego; po okupacyi r. 1810 w wieczystą dzierżawę wydane przywilejem z Kwidzyna d. 24 lipca. Kś. F. Lipuska papiernia, niem. LippmchFapier mühle, posiadłość z młynem. , pow. kościerski, nad Czarną wodą. Obejmuje obszaru roli ornej ha. 102, łąk 25, pastw. 20, nieuż. 2. 50, wody 15, ogółem obszaru 165. 91 ha. ; posiadacz Zelewski; katol. 29, ewang. 43, dm. 6. Parafia i szkoła Lipusz, poczta Wygoda. Odległość od Kościerzyny 2 mile. Za polskich czasów była tu papiernia, własność star. kościerskiego, i papier rzeczywiście wyrabiano na tym młynie. W nowszym czasie, głównie dla niedogodności położenia, zaniechano tego wyrobu i obrócono starą papiernię na młyn wodny i tartak. Przywileje otrzymały te dobra za polskich czasów r. 1582; za pruskich r. 1831, kiedy w wieczystą dwerźawę wydane zostały. Kś. F. Lipusz, niem. Lippusch, włośc. wś kościelna, pow. kościerski, nad Czarną wodą, która tu młyn i tartak obraca, ćwierć mili od bitego traktu kościerskoohojniokiego, przy granicy Pomeranii i pow. kartuskiego. Obejmuje oprócz wsi włośc, folwark lipuski i przyległe wybudowania Karpno, Konitop, Krugliniec, Lubiszewo, Machowo i Wallachei; obszaru mr. 8334, gbur. 12, zagr. 16, katol. 557, ewang. 107, dm. 55. W miejscu jest kościół katol. paraf. ,, luterski filialny do Kościerzyny, tartak, młyn wodny, 3 karczmy; jarmarki odbywają się 2 doroczne, kramne i na bydło; jest szkoła Lipuska Liputyszki katol. i luter. ; poczta Kalisz. Odległość od Kościerzyny 2 mile. Własność Zaleskiego. Wś L. za polskich czasów stanowiła dobra star. kościerskiego. R. 1560 Mik. Kostka, wojew. pomorski, tenuta lipuski; r. 1765 Łukasz Pie chowski. R. 1743 karczmarz z Żołna, za bluźnierstwa niecne na śmierć skazany, okupił się dość znaczną kwotą pieniędzy, którą nieba wem na budowę tutejszego kościoła obrócono. R. 1746 stanął w L. nowy kościół tytułu św. Piotra i Pawła, w których uroczystość był wielki odpust i jarmark we wsi. R. 1779 folw. tutejszy w wieczystą dzierżawę wydany przy wilejem z d. 27 stycznia w Kwidzynie. Par. lipuska liczy dusz 3569; kościół tytułu ś. Mi chała arch. , patronatu rządowego, nie wiadomo kiedy fundowany; po spaleniu dawniejszego nowo odbudowany około r. 1867. Szpitala nie masz przy kościele; bractwo rożańcowe od r. 1715 i trzeźwości od r. 1855. Wsie parafialne Lipusz, Kalisz, Tuszkowy, Skwierawy, Grzy bowo, Płocice, Wawrzyniec, Dziemiany, Lipu ska huta, Śluza, Jabłuszko, Dywan, Pełki, Trawice, Turzonka, Borowiec, Kruszewo, Sło ne W. i M. , Wyrówno, Szwedzki ostrów, Schodne, Gostomko, Żołno, Ścibórz, Zdroje. Szkółki katolickie parafialne 1 w Lipuszu dzieci katolickich 90, 2 w Kaliszu 99, 3 w Dziemianach 32, 4 w Tuszkowach 87 i 5 w Skwierawach. Kś. F. Liputyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Gryszkabuda, par. Pilwiszki, odl 19 w. od Władysławowa; mają 3 dm. , 22 mk. Por. Leśnictwo. Lipy, kol. i 08. leśna, pow. piotrkowski, gm. Bełchatówek, par. Grocholice; kol ma 23 dm. , 224 mk. , 201 mr. ; os. leśna 1 dm. , 5 mk. , 7 mr. Lipy, wś, pow. rossieński, par. Kielmy. Lipy 1. , niem. Kirche Liep, zowie się niewielki kościół, około 1 8 mili od m. Lubawy odległy, w pow. lubawskim, blisko drogi wiodącej z miasta do Złotowa, nad małą strugą. Stoi ten kościół zupełnie osamotniony, śród pola, lipami otoczony, skąd cała miejscowość L. się zowie. Dawniej, kiedy tu jeszcze las znaczny istniał, nazywano go kościół pod gajem, sup nemore. Jest on cały w cegłę murowany, o 3ch ołtarzach i małych organach z wieżą niewielka, r. 1870 po zgorzeniu dawniejszego nowo wzniesiony. Należy jako filia czy kaplica publiczna do par. w Lubawie. Największym skarbem kościła tego jest prastara, mała, drewniana figura Matki N. , cudami słynąca. Wierni liczne odbywają pielgrzymki na to miejsce św. , osobliwie w czasie głównego odpustu na Nawiedzenie Matki Boskiej. O najdawniejszych czasach, jako i o zjawieniu Matki Najśw. w L. , taką mamy wiadomość. Miejsce, gdzie są teraz nasze polskie L. , już za pogańskich czasów słynęło jako święte. Stare akta kościelne zapisują, że tu istniał gaj święty i że starzy Prusacy, wracając po ofiarowaniu z Lobnic t. j. z Łąk naszych sławnych w tym tu gaju koło miasta Lubawy przystawali, no we ofiary na cześć bogini Majumy składając i biesiady swoje religijne wyprawiając. Było to na początku XIII w. , kiedy sławny apostoł Prusaków, pierwszy biskup chełmiński, Chry styan, zawitał w te strony, żeby wiarę chrześciańską rozpowszechniać. Bardzo mu też Bóg błogosławił w dziele jego, bo główny naczel nik całej tej pruskiej naonczas ziemi, później lubawską nazywanej, Swawabuno, nawrócił się i miasto swoje Lubawę wraz z całą tą zie mią Chrystyanowi podarował. Samo niebo zdawało się dopomagać biskupowi. Tak bo wiem do dziś dnia utrzymują, że owego czasu Matka Najśw. cudownie objawiła się w L. , tuż przy onem pogańskiem drzewie świętem. Wierni postanowili dla cudownego obrazu ko ściół tu pobudować. Ale biskup Chrystyan rzekł nie godzi się, aby obok przybytku Matki Najśw. owo drzewo pogańskie zostawało, przy którem czczoną była Majuma. Pójdźmy i po walmy je Ale się wszyscy dziwili, bo takie panowało przekonanie, że to drzewo jest nie tykalne, i żadna ręka ludzka nie może mu szkodzić. Poszli tedy z Lubawy w uroczystej procesyi na to miejsce; biskup Chrystyan uczy nił pierwsze cięcie, poczem pospólstwo reszty dokonało. Od tego czasu aż dotąd słynie to miejsce łaskami Matki Najśw. Innowiercom było ono solą w oku. R. 1861, kiedy wierni gromadnie zdążali na odpust, zagroził im głośno pewien zły sąsiad Już wy tam więcej nie pójdziecie Poczem wkrótce samotny ko ściółek zgorzał. Ze składek jednak hojnych stanął niebawem r. 1870 nowy, teraźniejszy kościół, który aż dotąd istnieje. Stary spalony kościółek posiadał r. 1580 między innemi, gro bowiec Andrzeja Klickiego, h. Lubicz, 1621, i wielki obraz św. Stanisława Kostki, który jako ślubną ofiarę przynieśli mieszczanie w cza sie zarazy; zawieszony był ten obraz na ścia nie przy zakrystyi. Ob. Obrazy cudowne i miejsca w dyecezyi chełmińskiej, str. 20. Por. Jesionna. 2. L. , niem. Lippi, os. do Sumina, pow. starogrodzki. 3. L. , nazywało się w r. 1759 pole lesiste do wsi Dąbrówka przy Unisławiu w pow. chełmińskim należące. Ob. In wentarz dóbr bisk. chełmińskich w archiwum w Peplinie. Kś. F. Lipy, niem. Lippe, folw. do Guehlchen, pow. namysłowski. Lipza dok. , ob. Lipa. Lis. .. , por. L ss. .. , Łys. .. Lis 1. wś i os. , pow. kaliski, gm. Żydów, par. Dubrzec, odl. od Kalisza w. 6; wś ma dm. 9, mk. ob. Piwonice; os. dm. 1, mk. 2. 2. L. al. Giermanicka, wś, pow. łukowski, gm. Jarczew, Lipy Lipza Liputyszki Lisz par. Wilczyska. W 1827 r. miała 4 dm. i 26 mk. ; obecnie ma 32 dm. , 322 mk. i 327 mr. obszaru. Folw. L. należy do dóbr Jarczew ob. Lis, niem. Liss, młyn, pow. poznański, 2 dm. , 16 mk. ; należy do dom. i gm. Choynicy, Lis 1. niem. LissaMühle, włość z młynem do Kruszyn szlacheckich, pow. brodnicki, nad strugą między dwoma jeziorami płynącą, uchodzącą do Drwęcy pod Brodnicą; w okolicy lesistej; 9 bud. , 3 dm. , 47 katol. , 1 ewang. Parafia Bobrowo, szkoła Kruszyny, poczta Brodnica. 2. L. , niem. Lies, Liss, os. do Ameisenhof, pod Kielnem, pow. wejherowski. Kś. F. Lis, niem. Lisaau, 1292 r. Lessovia polonica lis, wś, pow. lubliniecki, na granicy Król. Pol skiego, wprost komory Herby, przy szosie do Lublińca; 77 bud. , 60 dm. , 594 mk. , 39 osad, 1322 mr. ziemi z pustkowiem Głąby; od XIV w. kościół katol, dziś filia do Kochanowic, od 1802 r. szkoła. Według Knie do L. należały os. Barwinek, Parszewice, Sandvorwerk i huta żelazna Tanina. F. S. Lisa, rz. , ob. Lissa, dopływ Narwi. Lisa, rz. , lewy dopływ Ptyczy w pow. bobruj skim, przyjmuje Klimówkę, Trościaniec, Horoszewkę i Tremuchę. Lisa góra 1. część wsi Kaszowa, w pow. krakowskim. 2. L. , przys. do Furman w pow. tarnobrzeskim. 3. L, przys, do Korczyny w pow. krośnieńskim. 4. L. , przys, do Zupa wy w pow. tarnobrzeskim. Trzy ostatnie wymie nione w Skorowidzu poczt i Skorowidzu Orze chowskiego, ale na mapie administracyjnej Kummersberga nieoznaczone i niewymienione w Vollständiges Ortschaftenverzeichniss, Wien 1882. Mac. Lisak 1. al. Magóra, szczyt lesistej góry, 1365 m. wys. Wznosi się on w tem miejscu, gdzie się stykają granice Brzazy w pow. dolinskim, Kalnej i Libochory w pow. stryjskim. Na wsch. od niego wznosi się góra Krestnyszyr. Wody jego płyną na płn. do pot. Brzazy; na stoku południowym nastaje pot. Syhła i płynie na zach. ; na płd. wsch. nakoniec płyną małe strugi do pot. Magury al Maguryńca. 2. L. Wielkie, lesiste ramię górskie w systemie Jajce ob. w Lolinie w pow, dolińskim. Szczyt wznosi się do 1482 m. Na zach. od niego leży Lisak Mały, nad samą Świcą. Lisak, nazywał się strumyk, przy wsi Lisaki płynący, w pow. jańsborskim, na pruskoluterskich Mazurach. Zachodzi w dok. z r. 1428. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 421. Lisaki 1. niem. Lissaken, wś włośc, pow. kościerski, o 0. 75 mili od Kościerzyny, w okolicy piaszczystej, wydana jako starościńska przywilejem z Warszawy 11 sierpnia 1750 r. Obszaru mr. 1973, gburów 4, zagrod. 4, katol. 52, dm. 8. Parafia i poczta Kościerzyna, szkoła Sycęhuta. 2. L. al. Lisakowo, niem. Lis saken, wś, pow. nidborski, 1 milę od m. Nidborka, w t. z. starych po największej części polskich, luterskich Prusach, przez osadników polskich założona i trzymana. Istniała już r. 1358. R. 1387 Jan Beffart, komtur ostrodzki, odnawia przywilej czcigodnemu Poszce Pu szka, Poschka, sołtysowi lisakowskiemu, i je go synom Jakóbowi, Dytrykowi i Więckowi Wentzke. Poszka dostaje 6 włók chełmińs. z 3 fen. sądowym, kościół zaś lisakowski 3 1 2 wł. ; wszystkie inne włóki dannickie. Roku 1523 trzyma w L. karczmę Maćko Swiniarski Schwinarczky; r. 1600 mieszkają sami Pola cy w K. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Pru siech, str. 335 i 336. 3. L. , niem. Lissaken, dok. Lissack, wś, pow. jańsborski, na pruskoluterskich Mazurach, przez ludność polską za łożona i trzymana. R. 1428 Jost von Strupperg, komtur baldzki i wójt natański, nadaje Andrzejowi na prawie chełmińskiem 10 włók boru w L. nad strumykiem Lisak. R. 1476 Zygfryd Flach v. Schwarzburg, komtur baldz ki, nadaje słudze swemu Kasprowi Drugowi na prawie magdeb. 12 włók w L. z sądown. niższem i wyższem. Granice Soldany, Wicenta, majątek Jakóba Czarnego Schwarz Jakób. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 421, 422. Kś. F. Lisakowo, ob. Lisaki i Łysakowo. Lisanki, wzgórze leśno, na płn. od wsi Sulimowa, w pow. sokalskim, na granicy Galicyi i Król. Polskiego wś Horoszozyce, pow. toma szowski, pod 41 41 28 wsch. dłg. g. F. , a 50 32 20 płn. sz. g. Wznosi się 257 m. npm. szt. gen. . Br. G. Lisaru dok. , ob. Lisewo. Lisaura, także Lissaura, wś w pow. suczawskim, na prawym brzegu Suczawy, w pasie pogranicznecelnym, od płn. i wsch. oblana Suczawą, graniczy od zach. i płd. z obsz. Suczawy, a od płd. wsch. z obsz. Teszowiec Teschoutz. W północnej części obszaru tej wsi wznosi się góra Lisaurą, 329 m. npm. szt. gen. Mk. 488 1880 r. . Por. Boszańce. Br. O. Lisawa, mała rzeczka w pow, rzeczyckim, zaczyna się około zaścianka Rydom i po za zaściankiem Lisawa wpada do rz. Turyi; dłu gość około wiorst 6; płynie w bezludnej miej scowości. A. Jelski. Lisch niem. , ob. Lisz i Liż. Lischbitz niem. , ob. Łyżbice. Lischin niem. , ob. Lisiny. Lischkau niem. , wś i dobra, pow. welawski, st. p. Tapiau. Lischkidde niem. , folw. , pow. labiewski, st. p. Laukischken. Lisehna Nieder i Ober, ob. Liszna Dolna Górna. Lis Lisehna Lischkidde Lischkau Lischin Lischbitz Lisawa Lisaura Lisaru Lisanki Lisakowo Lisaki Lisak Lisa Lis Lisewko Lisecze Lisettenhof Lisettenfeld Lisetho Lisenthal Lisenica Lischnitze niem. , Leśnice, wś, pow. lęborski na Pomorzu. Lischtenau, dok. , ob. Lisnowo. Liścica, futor pryw. , pow. dzisieński, o 54 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 2 dm. , 8 mk. 1866. liście mylnie, ob. Łyszcze. Liścina, ob. Lisina. Lisecki powiat, nazwa mało używana powiatu Lisko w Galicyi. Lisecze błoto na płd. od zabudowań Mostów Wielkich, pow. żółkiewski, śród lasu. Idzie tędy gościniec z Mostów do Żółkwi. Lisek, os. , pow. włocławski, gm. Łęg, pow. włocławski. W 1827 r. os. rząd. , 2 dm. , 16 mk. Dobra LisekBłażejewo składają się z części Bycza Łąka, Józefowo, Korabiecki, Krzywe błoto Nowe, Stare, Górne; Łasica, Łuba, Modzerowo, Okrągłe, Ostrowy Wielkie, Małe, Oszczywilk, Papiezka Poraza, Przyruda, Przytułek, Różanowo, Ruda, Rybnica, Suchykierz, Swieck, Wydów. Liselecht, Heselecht niem. , ob. Leszcze. Lisenica, rz. , ob. Gowidlino. Lisenthal niem. , ob. Lizental. Lisetho, nazwa wysokiego pieca żelaznego w Jakubenach, wsi w pow. kimpoluńskim. Lisettenfeld niem. , dobra, pow. frydlądzki, st. p. Domnowo. Lisettenhof niem. 1. dobra, pow. braniewski, st. p. Braniewo. 2. L. , dobra, pow. szczycieński, st. p. Wielbark. 3. L. , folw. , pow. lidzbarski, st. p, Siegfridswalde. 4. L. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Domnowo. Lisew, ob. Lisewo. Lisewko. Część wsi Lisewa w par. Skulska wieś według Lib. ben. Łaskiego I, 206. Lisewko lub Lissewko, folw. , pow. inowrocławski, 5 dm. , 76 mk. ; 27 ewang. , 49 katol. ; 43 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Złotnikach o 8 kil. Lisewko 1. wś, pow. kościerski, w par. Pogutki, należała oddawna do dóbr opactwa cystersów w Peplinie. Według wizytacyi Jugowskiego z r. 1710 nowo na wykarczowanym lesie założoną została za opata Tomasza Czapskiego; las ten znajdował się na obszarze wsi klasztornej Jeziorze. Wspomnionego roku 1710 było L. w dzierżawę wydane, którą trzymał gbur Paweł Put, katolik. Ob. Akta ręk. opac. pepl. w arch. w Peplinie. 2. L. , niem. Lissewken, dobra w wieczystą dzierżawę wydane przywilejem z d. 18 sierp. 1785, pow. kościerski, w lesistej okolicy, przy granicy pow. starogródzkiego. Obszaru obejmuje roli ornej ha. 93, łąk 5, pastw. 8, nieuż. 0. 66, ogółem ha. 107. 61; katol. 19, ewang. 14, dm. 3. Par. Pogutki, szkoła Kleszczewo, poczta Starogród; odległość od Kościerzyny 4 i pół mili. 3. L. , niem. Lissewken, wś włośc, pow. wejherowski, w okolicy lesistej i piaszczystej, o 2 i pół mili od Wejherowa. Ma 1 włókę, 2 do my, 19 mk. katol. Par. i poczta Kielno, szko ła Szynwałd. Kś. F. Lisewo 1. wś nad rz. Prosną, pow. słupecki, gm. Dłusk, par. Szymanowice Łaski, Lib. ben. II, 24; odl. od Słupcy w. 28; wieś ma dm. 60, mk. 366. Jest tu posterunek straży pogranicznej. Dobra L. lit. A składają się z folw. Olsza, wsi L. , Olsza, Lupica i kolonii Lisewskiej; rozległość wynosi mr. 818 grunta orne i ogrody mr. 304, łąk mr. 71, pastwisk mr. 96, lasu mr. 267, nieużytki i place mr. 80, bud. mur. 11, z drzewa 1; płodozmian 4 i 10polowy. Wś L. 08. 52, z grun. mr. 700; wś Olsza os. 5, z grun. mr. 11; wś Lupica os. 6, z grun. mr. 128; kol. Lisewska os. 26, z grun. mr. 343. 2. L. , wś i młyn nad strumieniem t. n. , pow. słupecki, gm. Skulska wieś, par. Skulsk, odl. od Słupcy w. 37 i pół; wś ma dm. 11, mk. 211; młyn dm. 1, mk. 14. W 1827 r. 20 dm. , 171 mk. Do końca XVII w. był tu kościół paraf. czyt. Łaski, Lib. ben. I, 206. Dobra L. lit. B składają się z folw. L. , Młynek, Przewóz al. Mielnica Duża, wsi L. , Kijowice, Młyn Duży, Młyn Mały, Gawrony, Nowa wieś i Kobylanki; rozległość wynosi mr. 1519; folw. L, lit. B grun. orne i ogr. mr. 755, łąk mr. 88, pastw. mr. 13, lasu mr. 201, nieużytki i place mr. 40, razem mr. 1128, bud. mur. 13, z drzewa 7, płodozmian 11polowy; folw. Młynek grunta orne i ogr. mr. 121, łąk mr. 111, nieuż, i place mr. 8, razem mr. 240, bud. mur. 1, z drzewa 6, płodozmian 5polowy; folw. al. osada Przewóz al. Mielnica Duża grunta orne i ogr. mr. 31, łąk mr. 20, wody mr. 97, nieuż. i place mr. 1, razem mr. 149, bud. z drzewa 2, młyn wodny, wiatrak, cegielnia, pokłady torfu. Wś L. os. 26 z grun. mr. 84; wś Kijowiec os. 15, z grun. mr. 18; wś Młyn Duży os. 14, z grun. mr. 412; wś Młyn Mały os. 17, z grun. mr. 273; wś Gawrony os. 24, z grun, mr. 363; wś Nowa Wieś os. 21, z grun. mr. 109; wś Kobylanki os. 40, z grun. mr. 228. 3. L. , wś, pow. płoński, gm. Kuchary, par. Joniec, odl. 8 w. od Płońska, ma 37 dm. , 208 mk. , 285 mr. ziemi i 46 mr. nieuż. Według Tow. Kred, Ziems. jest tu wś 11 osad, 18 mr. ziemi i dwa folw. L. 707 mr. . i L. lit. A 129 mr. . 4. L. Małe folw. i L. Wielkie folw. , pow. sierpecki, gm. Lisewo, par. Gozdowo, odl. 12 w. od Sierpca, ma 61 mk. , 8 dm. , 245 mr. L. Wielkie folw. , ma urząd gminny, szkołę początkową, 10 dm. , 118 mk. , 307 mr. ziemi i 49 mr. nieużytków. Gm. L. należy do sądu gminnego 1 okr. we wsi Borkowo Kościelne, st. poczt. Bielsk, ma 549 dm. , 5400 mk. , gruntu 21260 mr. , w tem nieużytków 1563 mr. W gminie znajduje się 5 kościołów, 2 szkoły, 1 kaplica, 7 wiatraków, 2 wodne młyny, 10 karczem, 1 tartak, urząd Liselecht Lisew Lischnitze Lischtenau Liszchnitze Lisecki Lisewo Lisewo gminny, dom przytułku dla starców. W skład gminy wchodzą następujące wioski Antoniewo, Borzewo, Brudnice, Będożyn, Głuchowo Bernaty, Głuchowo Grądy, Golejowo, Gozdo wo, Dzięgielewo, Dzięgielewko, DobrzeniceWielkie, DobrzeniceMałe, Żabiki, Żuki, Żół towo, Żurawinek, ŻurawinWielki, Żurawin Jakubowo, Zakrzewko, Zalszya, ZgleniceWiel kie, ZgleniceMałe, ZgleniceBudy, Kozice, Kolczyn, Kotarczyn, Kurowo, Kurówko, Lisi ce, LisewoWielkie, LisewoMałe, ŁukoszynoByki, Mochowo, Myszewo, Myszki, Przybojewo, Przybyszewo, Rempin, RBudy, Rechty, Rudnik, Rękawczyk, Romotowo, Smoszewo, SułkowoBłony, SułkowoBaryjany, SułkowoJasionki, Czarnominek, Czarnomin, Czachowo, Czachówko, Cendrowo, Cieślin. Br. G. Lisewo lub Lissewo 1. dom, , pow. inowro cławski; dom. L. ma wraz z folw. i gm. Lisewkiem 2830 mr. rozl; gm. ma 2 miejsc a L. , dom. ; b Wartenberg, dom stróża łącznego; 12 dm, 180 mk. ; 26 ewang. , 150 katol. , 4 żyd. ; 83 analf. Kościół katol. paraf. dekan. inowro cławskiego Kod. dypl. pol. II, 900. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Złotnikach o 7 kil. 2. L. Nowe, niem. Lissewo Neu, wś nad Lutynią, pow. wrzesiński; 22 dm. , 169 mk. , wszyscy katol. ; 46 analf. Najbliższa poczta, teleg. i st. kolei żel. w Zerkowie. 3. L. Stare, niem. L. Alt, wś, pow wrzesiński; 25 dm. , 212 mk. ; 7 ew. , 205 katol; 43 analf. Najbliższa poczta, tel. , i stacya kolei żel. w Żerkowie ostatnia o 5 kil od miasta. Odkryto pod wsią cmentarzy sko pogańskie, z którego wydobyto urny oto czone kamieniami, młotki kamienne, brązowe ozdoby. M. St. Lisewo 1. niem. Lissewo, dok. Leysaw, Leisau, Lisau, włośc. wś kościelna, pow. chełmiński t. I, 567, na bitym trakcie wąbrzeskochełmińskim, 2 i pół mili od Wąbrzeźna, 2 mile od Chełmna. Obszaru liczy mr. 5201, bud. 173, dm. 83, katol. 738, ewang. 43. Parafia, szkoła i poczta w miejscu. Odbywają się tu 2 jarmarki doroczne, kramne, na bydło i na konie; jest bank ludowy polski, dają się od czasu dó czasu polskie amatorski przedstawienia; dawniej istniało towarz. rolnicze. L. jest osadą prastarą, pierwszy raz wspominane r. 1293, Wiejski przywilej lokacyjny krzyżacki zaginął, tyle tylko wiadomo, że wś ta oddawna osadnikom na czynsz wydawaną była. R. 1414 podają krzyżackie księgi strat poniesionych w wojnie We wsi L. gburskie zabudowania od 36 włók spalone, bydło, konie pozabierane, straty wynoszą 2900 mrk. W okolicy tutejszej licznie osiadła szlachta, tak polska jak i niemiecka, krzyżakom nieprzychylna, najprzód się w związek antykrzyżacki t. z. jaszczurczy Eidechsengenossenchaft zespoliła; w L. odbywała zwykle swoje zgromadzenia, jak np. częściej r. 1450, 1451, 1452. Wójt krzyżacki z pobliskiego zamku Lipinek miał obowiązek czuwać nad obradami tych zgromadzeń i mistrzowi wielkiemu o nich donosić. Także sądy ziemskie Landding odbywały się w Lisewie. Roku 1452 na rokach ziemskich tutejszych także i włościanie przystąpili do związku jaszczurczego szlachty. Jak przypuszczają, w Lisowie na takich zgromadzeniach powstała pierwsza zbawienna myśl wydalić krzyżaków a Polsce się poddać. Ponieważ zebrania wypadały dość licznie, zazwyczaj w kościele się odbywały. Ob. Dr. Schultz Gesch. des Kreises Culm, str. 154, 255, 256, 330. Dodaje się, że znany historyk pruski Voigt, w dziele swojem Gesch. Preussens, zwiedziony podobnemi przezwami Leisau, Leysaw, Lisewo z miastem Łasinem pomieszał. O stanie obecnym parafii lisewskiej donosi szemat. dyec. chełmińskiej, jak następuje Parafia Lisewo w dekan. chełmińskim liczy dusz 2702; kościół budowy starej, zapewne krzyżackiej, tytułu św. Krzyża, patronatu rządowego, nie wiadomo kiedy założony i konsekrowany. Jest przy nim szpital dla 4ch ubogich z parafii i bractwo Opatrzności Boskiej od r. 1739, trzeźwości od r. 1856. Wsie paraf Lisewo, Bielawy, Drzonowo, Firlus, Kornatowo, Krajęcin, Kruszyn, Lipinki, Malankowo, Młyńsk, Pniewite, Strucfon. Szkoły katol w Lisewie 2klas. 209 katol dzieci, w Drzonowie 71, w Malankowie 64, w Pniewitem 97. 2. L. , niem. Lissewo, dwie miejscowości, pow. brodnicki, obok siebie położone; obok miasta Golubia, w okolicy lesistej Parafia, szkoła i poczta Golub. 1 L. szlach. , niem. Adl. Lissewo, rycer. dobra, obszaru liczą roli ornej ha. 446, łąk 32, pastw. 59, lasu 2, nieuż. 9, wody 2, ogółem obszaru ha. 553; bud. 15, dm. 8, katol 111, ewang. 29; w miejscu jest gorzelnia; wyprzedaż mleka do miasta; dziedzic Fryd. freiherr von Keyserlingk, 2 L. król, niem. Königl. Lissewo, włośc. wś, obszaru mr. 996, bud. 30, dm. 11, katol 101. Nieznany autor dzieła Gesch. des Culmerlandes str. 28, krzyżacką nazwę Lygischau Elgiszewo nad Drwęcą, fałszywie odniósł do naszego Lisewa. 3. L. , niem. Lissau, wś i dobra, pow. człuchowski, w okolicy lesistej, nad strugą Brdą, która tu opodal z jez. Szczytna wychodzi, 3 4 mili od bitego traktu człuchowsko białoborskiego. Obszaru liczy mr. 3022, bud. 36, dm. 14, katol 58, ewang. 92. Parafia i poczta Przechylewo, szkoła Szczytno. Ludność oddawna tu niemiecka. 4. L. , niem. Liessau, włośc. parafialna wś, pow. malborski, po praw. brz. Wisły, naprzeciw Tczewa, śród Żuław malborskich, 1 3 mili od Tczewa. Obejmuje wraz z nizinami peplińskiemi Pelpliner Aussenteich obszaru włók 158, gbur. 9, zagr. 9, oberże 2, fabrykę cukru; katol 876, ewang. Lisewo 163, dm. 61. Par. i szkoła w miejscu, poczta Tczew. Odległość od Malborka 2 1 2 mili. Do większych posiadaczy zaliczają się Grossgrundbesitzer Teod. Göhrtz z obszarem ha. 184, Gustaw Mierau 92, Fryder. Reschke 93, Robert Weichbrodt 82, fabryka cukru 220 ha. , hoduje rasę breitenburską i shorthorn. R. 1317 Karol z Trewiru mistrz w. krzyżacki, wystawił pierwszy znany przywilej dla tej wsi, podług którego osadnicy dawali od włóki czynszu po 1 i pół grz. ; otrzymali nadto 1 wł. wolną celem utrzymania przewozu przez Wisłę; także i prawo małego rybołóstwa było mu nadane. Niemieccy tutejsi mieszkańcy sprzyjali luteranizmowi; r. 1600 przybył tu pierwszy pastor luterski Jerzy Bühle. R. 1870 założono w L. wielką fabrykę cukru na akcye urządzoną, pierwszą w Prusach zach. , odkąd jedyna fabryka w Scharfenort pod Gdańskiem r. 1846 podupadła dobrem swem nadzwyczaj powodzeniem stała się przyczyną do założenia wielu innych nowszych fabryk w Prusiech. 5. L. , niem. Lissowo, wybud. do Żukowa, pow. kartuski, par. , szkoła i poczta w Żukowie. Dr. Hirsch N. Preuss. Prov. BL III, 14 przypuszcza, że pierwotnie w dokumentach nazywało się Sulislawe, które Mestwin I darował klasztorowi pp. norbertanek w Żukowie. Co jednak o tyle jest nieprawdopodobnem, że L. w następnych czasach znajduje się w posiadaniu krzyżaków. Dopiero za mistrza wielkiego Karola z Trewiru r. 1316 nabyły panny L. z kilku innemi wioskami wzamian za ustąpione krzyżakom Grabowo za Świeciem. Po okupacyi przez rząd pruski zabrano pannom i wydane później na własność prywatną. Ob. Klasztory żeńskie w dyec. chełmińskiej, str. 54. 6. L. , os. , pow. kartuski, w okolicy lesistej, niedaleko Borzestowa, umieszczona na wojskowych mapach a w skorowidzach jej nie ma. 7. L. al. Lesewo z kaszubska, niem. Lissau, dok. Liniszcza, rycer. dobra, pow. gdański, po jednej stronie okolica leśna, przy granicy pow. kartuskiego. Obszaru obejmuje roli ornej wraz z folw. Malęcinem ha. 312, łąk 43, lasu i, nieuż. 7, ogółem 365. 88 ha, ; samo dla siebie liczy L. mr. 1433, katol. 45, ewang. 81, dm. 15. Par. Prągowo, szkoła Bielkówko, poczta Pruszcz. Hodowla i wyprzedaż tuczonych owiec. Odległość od Gdańska 2 i pół mili. Dziedzic Emil Cremat. R. 1284 książę Mestwin II zapisuje tę wś na własność Piotrowi, synowi Globuny. R. 1362 Kersylies de Knydiswarte, komtur gdański, zapisuje prawem polskiem na dziedziczną własność połowę dóbr L. Bogdanowi i Jakóbowi, którzy przez 6 lat wolni byli a reysa et ab exactione et a vacca et a porco et a falcatione feni etc. Po upływie zaś 6 lat czynić nam będą od tej połowy, co i inni czynią, prawo polskie rycerskie jus polonicum militare mający. Ob, Odpisy Dregera w arch. w Peplinie, str. 50. W XVIII w. po siadali L. możni Lindowie, którzy tu kaplicę domową utrzymywali. Roku 1875 natrafiono w tej wsi przy oraniu pola na grób skrzynko wy, z którego między innemi wydobyto dwie urny twarzowe, oddane do muzeum towarz. przyrodników w Gdańsku. 8. L. , niem. Lis sau, rycerskie dobra, powiat wejherowski, nad strugą Czarną, która młyn tu należący obraca, opodal traktu bitego gdańskokroko wskiego. Obejmuje oprócz dóbr. młyn i Wa rzewo, obszaru włók 35, katol. 10, ewang. 75, dm. 15. Par. Żarnowiec, szkoła w miejscu, poczta Krokowo. Odległość od Wejherowa 2 3 4 mili. L. oddawna przyłączone było do dóbr obszernych hrabstwa Krokowa, własności hr. Krokowskich. R. 1342 na granicy z Sobienczycami, gdzie prowadziła droga, znajdo wało się błoto Kaliszcze Małe, a nieco dalej Kaliszcze Wielkie. R. 1352 Kersilice von Knydiswort, komtur gdański, nadaje braciom Boh danowi i Jakóbowi połowę dóbr L. prawem polskiem; po upływie 6 wolnych lat zobowią zani czynić, co to prawo przepisuje. Około r. 1400 Właściciele oddają czynsz jeszcze staro polski, krowy i świni; na wojnę dostawiają je dnego zbrojnego. Obecny dziedzic Döring v. d. Wickerau hr. v. Krockow. Kś. F. Lisewo, niem. Lissewen, Lyssewen dok. Lissou, Lissowen, Liszowa, Lissowa, wś, pow. lecki, st. p. Borzymy; leży tuż nad granicą polską. Walter Kiekierzyc, wójt lecki, nadaje Bartoszowi Rykaczowi 5 włók sołeckich na prawie chełmińskiem, celem lokacyi wsi dannickiej na 40 włókach w L. między jeziorami rajgrodzkiem i białojańskiem Biała. Dan w Ełku r. 1474. R. 1481 był proboszczem w L. kś. Jan z Gostrowa de Gostrovia z dyecezyi płockiej, a r. 1486 został nim kś. Maciej, również z dyec. płockiej ad praesentationem domini Rudolphi Tiplerszkirche, comnendatoriae in Reyn vicegerentis. R. 1500 piastował ten urząd proboszczowski Paweł plebanus. R. 1559 nadaje książę Olbracht plebanowi lisewskiemu Wojciechowi Grodzickiemu 2 wł. w L. i 2 w Grądzkich. R. 1600 mieszkają w L. sami Polacy Ob. Kętrz. , O ludn. pols. w Prusiech, str. 452. Tutejszy kościół katolicki zgorzał r. 1803 i nie odbudowano go tu już więcej; za to stanął r. 1815 nowy kościół w Borzymach Ob. Script. rer. Warmiensium, str. 390 i 407. Por. Ełk, II, 348. Kś. Fr. Lisewo al. Szparki ob. , pow. jańsborski. Lisewo, wś w pow. lęborskim, ziemi pomorskiej. Lisewo, niem. LissewerSee, jez. , pow. lecki, odnoga wielkiego jez. rajgrodzkiego, na gra nicy Król. Polskiego; do niego uchodzi przy Krzypkach struga Przepiórka. Kś. Fr, Lisewo Lisewo Lisiagóra Lisewska kolonia Lisewski młyn Lisi kąt Lisi Lisia Lisiak Lisiaki Lisiana Lisianka Lisewska kolonia, kol. , pow. słupecki, gm. Dłusk, par. Zagórów, odl od Słupcy w. 25; dm. 26, mk. 153. Lisewski młyn, niem. Lissewomühle, włość z młynem, pow. brodnicki, nad małym dopływem Drwęcy, przyłączony do wsi Lisewa pod Golubiem; bud. 9, dm. 3, katol. 20, ewang. 7. Parafia, szkoła i poczta w Golubiu. Kś. F. Lisi kąt, ob. Lisi uhoł. Lisi piasek, wzgórze 238 m. wys. , w północnej stronie Przedrzymiechów Małych, pow. żółkiewski. Lisi uhoł al. Lisi kąt, mały zaśc. i folw. w pow. mińskim, gub. mińskiej, należące do dóbr Niehorełe, o wiorst parę od stacyi Niehorełe moskiewskobrzeskiej dr. żel. , przed kilku laty własność Abłamowiczów, teraz Czapskich; zaścianek ma osad 2, miejscowość wzgórkowata i mało leśna, gleba dobra; okr. pol, kojdanowski, parafia kojdanowska. A. Jelski. Lisia, góra, ob. Lec, t. V, str. 116. Lisiagóra 1. wś, pow. przasnyski, gm. Karwacz, par. Bogate; odl. 8 w. od Przasnysza, ma 11 dm. , 92 mk. , 428 mr. obszaru i 3 mr. nieuż. Według Towarz. Kred. Ziems. jest tu 308morgowy folw. a wś ma 11 osad, 75 mr. ziemi. 2. L. , ob. Susiec, pow. biłgorajski. Lisia góra, zaśc. rząd. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 17 w. od Trok, 2 dm. , 16 mk. katol. 1866. Lisia góra, wś, pow. tarnowski, leży w ró wninie 254 m. npm. , przy gościńcu z Tarnowa do Dąbrowy, ma parafią rzym. katol. , szkołę ludową jednoklasową, z dwoma nauczycielami, wiatrak i 1797 mk. rzym. katol. , z tych 41 przebywa stale na obszarze wiek. pos. ks. San guszków, która ma obszaru 634 mr. roli, 100 mr. łąk, 28 mr. pastw. Pos. mniej. ma 1578 mr. roli, 370 mr. łąk, 188 mr. pastw. i 90 mr. lasu. Kościół jest drewniany z r. 1343, w któ rym przechowują się metryki od r. 1656. Pa rafia należy do dyec. tarnowskiej, dek. pilzneń skiego; przyłączone są do niej Żukowice Stare, Zaczarnie, Kobierzyn z Piaskami, Żukowice Nowe, Łukowa, Jastrząbka Nowa, Śmigno, Pa węzów, Jodłówka, Krzyż i Jawornik. Cała parafia ma 9506 rzym. katol. , 5 akatol. i 184 izrael. L. g. graniczy na północ z Lipinami, na wschód z Żukowicami, na południe z Za czernią, a na zachód ze Śmignem. Lib. ben. II, 308. Mac. Lisia góra, ob. Łysa góra. Lisiak, folw. we wsi Barwałdzie górnym, pow. wadowicki. Lisiaki L lub Wilcizagóra, kol. , pow. słupecki, gm. Wilczagóra ob. . 2. L. , wś, nad jez. Brzuze, pow. rypiński, gm. i par. Żałe; odl o 10 w. od Rypina, ma 2 dm. , 12 mk. , 7 mr. gruntu. Por. Brzuze. Lisiana, wś, pow, rówieński, w kluczu bereżeńskim. Lisianka, os. leśna, pow. kutnowski, gm. Błonie, par. Krośniewice; 1 dm. , 7 mk. , 20 mr. roli, 374 mr. lasu. Należy do dóbr Krośnie wice. W. W. Lisianka Marczyński al. Łysianka, mylnie Lesianka, wś, pow. winnicki, nad rz. Rowcem, gm. Jóźwin, par. Brahiłów; 150 mk. , ziemi włośc. 1129, dwors. 1155 dz. ; należała do Wróblewskich, dziś Korbego. Cerkiew św. Mikołaja ma 550 parafian i 40 dzies. ziemi. Por. Machnówka. Dr. M. Lisianka czyli Łysianka, mko, pow. zwinogródzki, przy ujściu rzeczułki Lisianki Dykc. Echarda pisze nad Kilszą do Gniłego Tykicza, przy drodze pocztowej z Kijowa do Odesy, odległe od Zwinigródki o 23 w. , od Olszany 30, od Bohusławia 35, od Taraszczy 45, od Kijowa 160. Najbliższą jej stacyą na kol żel. fastowskoznamieńskiej jest Olszanica 45 w. . Zalesiona okolica, prawdopodobnie, dała nazwę Lisiance. Pierwiastkowe, zanim tu ludzie osiedli, przy końcu jeszcze XVI wieku, było to puste horodyszcze, albo uroczysko, należące do sstwa białocerkiewskiego. Leżało ono na krańcach tych dóbr królewskich, i mieszczanie tegoż sstwa, zająwszy je, jak wnosić można, prawem pierwszego zajmującego, stale już je do swoich obwodów terytoryalnych zaliczali ob. Opis pow. wasylk. , str. 93. Stały tu ich futory i pasieczyska. Kochowski i inni nasi i nienasi kronikarze utrzymują, że Michał Chmielnicki, ojciec głośnego Bohdana, rodził się jakoby w L. Kulisz powiada, że L. nie mogła być miejscem jego urodzenia, bo wtenczas jeszcze nie istniała Ist. wozs. Rusi III, str. 231. Istotnie, Lisianki jeszcze wtedy nie było, ale horodyszcze albo uroczysko lisiańskie, przecież mogło być miejscem zamieszkałem, futorem lub pasieką. Czytamy atoli w jednej starej zapisce Dzien. Warsz. r. 1853, nr. 266, że tenże Michał Chmielnicki, z pochodzenia szlachcic, h. Habdank, nie tu, ale na Mazowszu się rodził, i, jako banita, od prawa ścigany, zemknął na Ukrainę, gdzie ożeniwszy się, osiadł w L. a raczej, jak wnosić można, w jednym z futorów lisiańskich. A więc chyba nie on, ale syn jego Bohdan mógł się tu rodzić. Kraj tan, lubo stał futorami i pasiekami, jakkolwiekbądź był pusty, bo w nim gniazd gęstszego osiedlenia nie było; nie było w nim siół, a więc konieczność sama wkładała niejako na rzplitę obowiązek zasiedlenia go regularną i gęstszą ludnością, a zarazem i opatrzenia bezpieczeństwa jego, przez założenie miejsc obronnych pko najazdom tatarskim. Tym też widokiem i koniecznością powodowane zapewne stany rzplitej w 1590 r. , jak widzimy, dozwalają królowi Zygmuntowi III Lisewska kolonia Lisianka tak nazwane pustynie za Białą cerkwią odłogiem leżące rozdawać na wieczność osobom stanu szlacheckiego i zasłużonym krajowi Vol. leg. II, str. 318. Jakoż już w 1593 r. posiada horodyszcze L. , na mocy przywileju, Walenty Czermiński mąż waleczny, jak mówi Niesiecki, przez lat czternaście, w Moskwie, w różnych okazyach, zasłużony. Szeroka to była posiadłość ta L. , bo przywilej nadający ją Czermińskiemu w takich ją zamyka granicach od rzeki Rosi, po Deszków bród, powyżej Targowicy, między rzekami Uhorskim Tykiczem, z wierzchu aż do ujścia rzeki, nad którą las majdanowy Bołkuny, po Talną rzekę, między rzekami Talną i drugą nazwaną Kostia, od wierzchu tych do ujścia, które rzeki w Tykicz uhorski wpadają, aż ku Sinej wodzie, od rzeki Roś po Deszków bród, i tąż między rzeką Szpołą, temi rzekami po obudwóch stronach Sum. archiwum lachowieckiego. Atoli mieszczanom białocerkiewskim to nadanie horodyszcza lisiańskiego Czermińskiemu, poszło w niesmak. Widzieli oni w tem ujmę praw właścicielstwa swego do uroczyska, na którem, jak się skarżyli lustratorom w 1616 r. , z dawien stali pasiekami i do zamku białocerkiewskiego kunicy po 12 gr. lit. z tychże pasiek zawsze dawali i dają. Tymczasem Czermiński nie wywiązał się z zadania, bo umarł, nie zasiedliwszy uroczyska. Zadanie to miał spełnić kto inny, Uroczysko L. , po zajściu Czermińskiego, nie wiadomo nam jaką drogą, ale weszło następnie w skład sstwa korsuńskiego, którego podtenczas starostą był Jan Baniłowicz, wojew. ruski. On to dopiero na uroczysku L. założył miasto, na mocy przywileju królewskiego z d. 28 czerwca 1622 r. Zygmunt III przywilejem tym stanowi za prośbą i przyczyną W. Jana Daniłowicza, wojew. ruskiego, dozwala się temuż osadzić na uroczysku L. lub Łysianka zwanym miasto, ludźmi dobremi, uczciwemi; przy mieście zaś ma stanąć zamek, ku obronie od nieprzyjaciół krzyża św. ; miastu nadaje się prawo magdeburskie, jakie i insze miasta i mka nasze na Ukrainie mają, dając moc zupełną, aby wedle statutu prawa magdeburskiego sądziło się, obierało wójta, burmistrza i rajców z pośrodka siebie, za wiadomością zamkową, których urząd zamkowy, godnych zobaczywszy, ma potwierdzić; winnych mają karać podług prawa; z win krwawych pozwala się im kroczek tak, dwa grosze do skrzynki radzieckiej a trzeci wójtowi; porządek wszelki, jaki w innych miastach, powinni zachowywać, tak w kupiach, jako i w obronach miejskich mają parkany robić i basztami otoczyć się będą powinni; ratusz, aby w pośrodku zbudowali, i tam się sądzili, i sprawy wszelkie i księgi miejskie, aby na nim chowali; urząd zamkowy tylko sług zamkowych sądzić ma; apelacye mają być dopuszczane do starosty, a ten sprawiedliwość nieodwłocznie ma uczynić. Dalej tenże przywilej dozwala mieszczanom L. używać ziem wszelkich przez 24 lata; rybę poławiać w stawach i rzekach, teraz i po wysiedzeniu woli tej, pod warunkiem wszakże, aby każdy bołochowiec sądzimy, że tu zaszła myłka bołochowiec, zamiast bohołowiec; bohołowcy, jak to wiemy skądinąd, byli to ludzie, którzy chodzili na Boh rybę łowić, a w polach przyległych zwierz gromili, przyszedłszy z rybą, dawał 10tą do zamku, a inni bołochowcy bohołowcy z wszelakiej zdobyczy zamkowej starszyźnie winni pokłon, jak w innych królewskich zamkach. Po upływie lat woli każdy chcący wypalać wódkę, ma płacić po złotemu od kotła; każdy mieszczanin obowiązany, pod karą od zwierzchności zamkowej, mieć dobrą strzelbę, dwa funty prochu i 60 kul; z tym orężem mają, za obwieszczeniem starosty, bez żadnych wymówek, iść za podstarostą do królewskiego obozu, i do każdego miejsca, według rozkazowania. Wolno każdemu mieszczaninowi, któremu się niepodobało w Lisiance, wyjść gdzieindziej; dom, majątek przedać, byle nie obcemu i nie kozakowi; przytem zapłacić wychodnego wójtom groszy sześć, a groszy sześć urzędowi zamkowemu. Żeniąc się zaś i wydając za mąż, ma zapłacić pojemszczyzny albo kunicy za dziewkę i wdowę, to co w Steblowie i Korsuniu. Targi naznaczają się w poniedziałek i piątek, na każdy tydzień Arch. JZR. , część 5, t. I, str. 136. Atoli, na to powstanie L. , mieszczanie białocerkiewscy nie przestawali po staremu żalić się i protestować. W 1622 r. przed lustratorami skarżyli się oni na wojew. ruskiego Daniłowicza, że ten ludźmi nowo przychodzącemi osadza ur. L. , zdawna do nich należące, że ku pożytkowi swemu budę potaszową postawić raczył, skąd po wszystkiej Bohatyrowszczyźnie dzieje się wielka krzywda pasiekom ich i innym pożytkom; nadto przez pustoszenie lasów, dla stróży polowej, którą oni corocznie na tem uroczyszczu, ku ostrzeżeniu samych siebie i wszystkich włości, odbywają, niemałe zagraża niebezpieczeństwo; albowiem, za spustoszeniem lasów, tejże stróży polowej odprawować by oni nie mogli, a to z pewnych przyczyn, które sobie specyfikują Lustracya z 1622 r. . Jan Daniłowicz, wojewoda ruski, umarł w 1630 r. i sstwo korsuńskie, wraz z L. , przeszło do żony jego Zofii z Żółkwi, której w 1631 d. 4 września król Zygmunt III dozwolił ustąpić sstwo korsuńskie i czehryńskie, ze Steblowem, L. i Zwinigródką, na rzecz syna jej Stanisława Arch. JZR. , o herodach, str. 560. Wiadomą jest tragiczna śmierć tego młodzieńca, który w r. 1640 będąc wzięty do niewoli w boju z Tatarami, przez Kantymira w więzieniu tyrańsko zamordowany Niesiecki. Roku 1645 Samuel Kalinowski otrzymał intromisyą do dóbr L. z następującemi wsiami Chyżyńcami, Nozinem, Ostapinem, Sarażyńcami, Glińskiem, Wereszczakami, Michalikowem, Markówką, Nesteryanową Łuką, Dubiszczami, Myczkami, Smalczykami, Dererynówką i Chojnowa. Sumar. archiw. lachow Obszar, na którem niedawno stały białocerkiewskie pasieki, za usiłowaniami Daniłowicza, zakwitł teraz 16stu wioskami. L. też już wtedy, mnogością swoich mieszkańców, jak niemniej ich wojowniczym duchem, odznaczać się zaczęła. Jeden z latopiśców powiada, że Tatarzy o sto wiorst nie śmieli się zbliżyć do niej. Ale o ile odznaczała się ona rycerską odwagą i wojowniczością swoich mieszkańców, o tyle i buntowniczym tchnęła duchem. Jeszcze w 1648, w kwietniu, a więc na parę miesięcy przed rozpoczęciem się buntu Chmielnickiego, kozak z L, , niejaki Jarema, schwytany przez władzę, na konfesatach zeznał w Haliczu że w L. dziewięciu przystąpiło już do sprzysiężenia. Pam. wrem. komis. t. I, str. 64. Jakoż po pierwszych zwycięstwach Chmielnickiego, wnet i L. bunt ogarnął. R. 1649 stała tu już sotnia kozacka, należąca do pułku korsuńskiego, której setnikiem był Jacko Hubinenko. Jednakże przed r. 1657 oderwała się od pułku korsuńskiego i utworzyła osobny pułk lisiański, którego pułkownikiem był Demko Jakimowicz. Sama zaś L. , razem z Korsuniem ob. , zastała oddaną na wojskową armatę artylerya Maksym. , Soczynienja I, str. 687, 691. Za czasów Daniłowicza ludno już było w L. , liczne jarmarki ją ożywiały, a i kupcy greccy trzymali w niej sklepy; ale za doby kozackiej jeszcze tu było nieporównanie ludniej, gwarniej, gdy, za rozkazem Chmielnickiego, wszystkie okoliczne włości, dla snadniejszej obrony i bezpieczeństwa, poskupiały się były w tak zwane horody. Jednym z takich herodów była też i L. Przedstawiała się ona dość pokaźnie. Sam horod obwarowany był potężnie; ulice z tłumem naciśnionych domów miejskich roiły się ludem bojowym, a po nad miastem aż cztery cerkwie wychylały swe kopuły. Miasto pyszne otaczały sady. Po za miastem ciągnęły się przedmieścia. Na jednem z tych przedmieść wybudował monaster św. Trójcy setnik lisiański zapewne Hubinenko; stał on na wzgórzu otoczonem stawami, jakby forteca, w działa uzbrojony, przekopem i wałami opasany; w 1653 r. patryarcha antiochejski Makary, przejeżdżając przez L. , monaster ów poświęcił. Patryarcha ten, wracając z Moskwy, jeszcze raz odwiedził L. Kiew. eparch. wiedom. . Atoli w rok potem L. została przez wojska polskie zdobytą i spaloną; lubo, mówi kronikarz, nie należała taka surowość; ale któż natenczas w tumulcie uhamować mógł zagniewanych podług żołnierskiego przysłowia, że pies zabity nie kąsa, a co pokój zrodzi, wojna wygubi Anonim Raczyńskiego, I, str. 203. Za hetmaństwa Jana Wyhowskiego, gdy pakta hadziackie stanęły, które Ukrainę zjednoczyły z Polską, w nagrodę wierności i zasług znakomitych Konstanty Wyhowski, wraz z żoną Rainą Meszczerynówną, otrzymał od rzplitej dziedzicznie L. Vol. leg. IV, str. 303. Ale dopiero w 1661 r. d. 1 kwietnia wszedł on w posiadanie tych dóbr, a mianowicie mka L. , mczka Wodzianik, mczka Murzyniec, Chyżyniec, Nahajnej Łuki, Dziedziniec, Wereszczaków, Poczapiniec, Skrzypczyniec, Miazków, Glińskiego Łuki, Jarek, Budyszcz, Wodzianiczek, Czekalówki, Ostaszyniec, Wałków, Bakozyniec, Markówki, Narul wysokich, z przykazaniom posłuszeństwa poddanym Sammar. arch. lachow. . Podczas wyprawy króla Jana Kazimierza w 1663 r. za Dniepr, w L. deponowane były armaty wojska polskiego i magazyny. Strzegły ich oddziały wojska kor. i kozackiego, pod komendą Zielińskiego i pułkownika bracł. Hohola. Tymczasem na nowo się bunty wszczynają. Warenica i Sulima u anonima Raczyńskiego Wysoczany z kijmi, mówi Jerlicz, idą do L. , armaty biorą, która tam stały, a miasto, w którem dużo było kupców greków, rabują II, str. 87. Atoli wyprawa zadnieprska się skończyła, i Stefan Czarniecki wraca co spieszniej na Ukrainę zachodnią, aby bunt powstrzymać. Zadanie to wszakże było nie łatwe, gdyż pobuntowane horody pozamykały się i z kolei jedne po drugich zdobywać należało. W L. Kładki, pułkownik mirhorodzki, zamknął się; synowiec Stefana Czarnieckiego, także Stefan, dzielny i rezolutny jak i stryj jego, z lekkiemi chorągwiami uderza na miasto, ale gdy się wdziera na wały odważnie, w ramię brzydko postrzelony Anon. Racz. , II, str. 306. Na tę wieść przybywa stryj jego Stefan Czarniecki, wojew. kijowski, i już razem z hetmanem Teterą oblega L. , ale 26 dni straciwszy na daremnem kuszeniu się o zdobycie horodu, sprowadza w końcu wojsko pod dach, wysławszy gońca Ciechanowskiego do hana krymsskiego z prośbą o nadesłanie co rychlej zbrojnych na Ukrainę posiłków List Stefana Czarnieckiego do hana krym. z obozu pod L. d. 28 listopada 1664 r. w arch. acheogr. w Kijowie. Ale po zdobyciu Stawiszcz przez Czarnieckiego bunty cichną i szlachta spłoszona powraca na Ukrainę, za uniwersałami od hetm. Tetery dla obrony od kozaków i posłuszeństwa ze strony poddanych. Lecz Konst. Wyhowskiemu tenże hetman Tetera nie chciał wydać ta Lisianka kowych; owszem zbrojną ręką zawładnął L. , Wodzianikami, Murzińcami etc. , i z nich dochody dla siebie pobierał o co Wyhowscy do grodu krasnostawskiego w 1665 r. zanieśli manifest w zb. Konst. Swidz. . Niebawem nastają czasy Doroszeńkowe, nieszczęśliwa, opłakane, w dziejach nazwane ruiną, w których Ukraina została jak się wyraził spółcześnik dla ambicyi płonnych, od własnych synów, własnym pożogiem na głownię spalona, Samojłowicz, Doroszenko, Suchowijenko, Haneńko z rąk ją sobie wydzierają Jak wszystkie horody, tak i L. nie wiedziała z kim już trzymać, komu się kłaniać. A tymczasem klęska po klęsce, cios po ciosie uderzał. Roku 1671 miasto to cale przypadkowym ogniem wygorzało Akt. Mat. , Kraków, II, str. 636. Roku zaś 1674, gdy Hrehory Doroszenko brat hetmana; pobity przez Rosyan i zadnieprzan, schronił się z Tatarami do L. , mieszkańcy wymordowali Tatarów, a Hrehorego Doroszenka wydali Rosyi Kostomarow Ruina, str. 460. Wiedziała L. , że za zdradę od hetm. Doroszenka nie minie ją pomsta. Jakoż tego jeszcze roku na samą wieść, że Romadanowski i Samujłowicz, przed zdążającymi pod Czehryn Turkami, bez boju cofnęli się za Dniepr, mieszkańcy lisiańscy w popłochu największym, strachem żal przykrywszy, jak powiada kronikarz, z rodzinami i mieniem, wszyscy co do nogi pierzchnęli za Dniepr, zostawiwszy cerkwie i domy swe na urągowisko i spustoszenie nieprzyjaciół. Han z mściwym Doroszenkiem, zastawszy horod pustym, zburzył go i spalił. I, tak z dawnej L. nie pozostało już ani znaku. Pusto było w L. , pusto i w okolicy, i tylko w puszczy pobliskiej ukrywały się rozpierzchłe futorzyska tak nazwanych strzelców striłkow lisiańskich. Wszelakoż, niezadługo potem, dawni mieszkańcy lisiańscy z za Dniepru, gromadnie i choćby przebojem nawet, wracali do swoich przed siedmiu laty opuszczonych sadyb, do swoich zgładzonych kątów. Oto co pisze Stanisław Jabłonowski do króla Jana III ze Lwowa d. 8 paźdz. 1681 r. Słyszałem, że lisiańskich ludzi zebrało się z 800 gospodarzy i przy Dnieprze dali potrzebę kompańczykom, i gwałtem przeszli przez Dniepr, i do L. poszli osiadać Ambr. Grab. Staroż. II, str. 500. Rewolucye przyniosły bezrząd i zostawiły dobra bez posiadaczy; z tej okoliczności skorzystał Jan Aleksander Jabłonowski, ssta korsuński syn Stanisława hetmana i w 1702 r. wyniósł przywilej reincorporationis, jeden na Zwinigródkę, drugi na L. , i takowe, jako dobra królewskie, posiadł. Opis akt. centr. kijow. arch. N. 23. Atoli wkrótce wybuchł bunt Samusia. Ten to kozak, usunięty przez Jabłonowskiego z osadztwa w Bohusławiu, zebrał szajkę, zamordował Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 52. tamecznego gubernatora, w L. wyrznął szlachtę i żydów, a ze słobód osadźcówszlachciców powypędzał Kostomarow Mazepa, str. 170. Bunt ton atoli przygasł prędko, L. zaczęła się urządzać. Urząd miejski się odnowił; po dawnemu z wójta, rajców przysiężnych i pisarza ziemskiego się składał. Na wójta obrano Dmytra Starego. R. 1714 gubernatorem był Kopycki Arch. JZR. , część III, t. I, str. 353. Tymczasem sukcesorowie niegdyś Konstantego Wyhowskiego, dziedzicznego dóbr L. posiadacza, pko Jabłonowskiemu rozpoczynają proces o nieprawne wcielenie dóbr ich dziedzicznych do sstwa korsuńskiego; proces ciągnął się długo, aż nareszcie jeden z sukcesorów, Daniel Wyhowski, kasztelan miński, zyskał dekret reinductionis; wwiązany został w dobra lisiańskie, ale we dwa łata r. 1720 przedał L. temuż Jabłonowskiemu, starościc korsuńskiemu. Dobra L. wtenczas składały się z miasteczek i wiosek następujących L. , Chyżyniec Nożyniec, Ostapiniec, Szczebaszyniec, Szanik, Poczapiniec, Sarażyniec, Wereszczaków, Sokołówki, Michajlików, Markówki, Majdanówki, Szesteryniec, Glińskiej Łuki, Budyszcz, Miszek, Szmalczyniec, Moczybrodu, Wodynek, Czekałówki, Baliczyniec, Wysokiej Góry Peszczynej, Steblowa Sum. arch. lachow. . W owych czasach zwyczajnym stanem rzeczy było hajdamactwo, Z sąsiedniej siczy zaporoskiej bandy zbójeckie wpadały wciąż na osiedloną i osiedlającą się podtenczas gorączkowo Ukrainę, i mordy i rabunek rozpościerały. Bliższe okolice L. , pokryte lasami, które się ciągnęły na mil dziesięć bez wioski po drodze, bez karczmy nawet Kuryer polski, nastręczały właśnie tym rabusiom niedościgłe i bezpieczne schronienia i kryjówki. Ówczesne gazety Kuryer polski i Diario ordinario d Ungheria przepełnione są opisami drobnej wojny, jaką prowadziły z tymi hultajami komendy wojsk polskich. Szczególniej lata 1727 31, 37, 38 i 51 odznaczały się zbójeckiemi napadami hajdamaków na L. i jej okolice. Rabowali oni dwory i wioski, ale szczególniej robili zasadzki po gościńcach na kupców idących z towarami na jarmarki lisiańskie. Ale odkąd generał Mier w 1737 roku, wziąwszy dobra lisiańskie w dzierżawę u księżnej Jabłonowskiej, znaczną partyą wojska cudzoziemskiego autoramentu rozłożył był wzdłuż linii nad granicą, ciągnącej się od Bohusławia przez L. , Umań do Granowa, rozboje ich znacznie przycichły. Nadto, od czasu do czasu i regimentarze ukraińscy, uwijając się za hajdamakami, obierali też L. za główną kwaterę lub miejsce obozu swojego. Punkt ton był dla nich, jak widać ze wszystkiego, ważną wojskową placówką, którą, już nie wiemy dla czego, ówczesno gazety, szachownicą nazy20 Lisianka wały. R. 1737 oddał się dobrowolnie w ręce komendy polskiej, konsystującej w L. , hajdamaka Kassian, który potem razem z Sawą Czałym porządnie tłukł i tępił rabusiów Kuryer polski. Regimentarzami, którzy ustawiczną i czujną straż trzymali w L. , byli w 1737 r. Maliński, 1743 Nitosławski; w 1749 Samuel Ożga, w 1750 Bukowski. Roku zaś 1731 gubernatorem był Mikłaszewski. W 1744 r. niejaki kozak Dawid Zwinigródzki, wziąwszy prawo od Rossyi na osadzenie słobód nad Wisią i Sieniuchą, wjechawszy kryjomo w granice polskie, w L. zaczął przemawiać do ludzi, aby się na jego wynosili słobody ale przez kozaków lisiańskich schwytany i oddany w ręce regimentarza Nitosławskiego List Nitosławskiego w zb. Konst. Swidz. . Około 1737 r. Jan Aleksander Jabłonowski, dziedzic L. , już nie żył, a rządziła dobrami wdowa po nim Teofila z Sieniawskich, W r. 1749 należała L. już do syna ich Józefa Aleks. Jabłonowskiego, wojew. nowogródzkiego, ssty buskiego, zwinigródzkiego i korsuńskiego, który się pisał Comes in Lisianka et Zawolocze, Główną jego rezydencyą były Lachowce na Wołyniu, gdzie utrzymywał dwór z monarchiczną okazałością, nadworną milicyą, służbą i etykietą dworską ob. o dziwactwach jego ciekawy artykuł z Pamiętników anonima w Kalendarzu Ungra na r. 1857. Uczony, pisał i drukował wiele. Dwa. razy się żenił; z pierwszej żony Karoliny Radziwiłłównej miał dwie córki Teofilę za Józefem Sapiehą i Annę za Lanckorońskim; z drugiej Wiktoryi Woronieckiej, syna Augusta Dobrogosta, tak zwanego księcia kozaka. R. 1757 tenże ks. Józef Aleksander zjechał do L. i w dzień Narodzenia N. Matki, w zamku lisiańskim aprobował fundacyą dawniejszą matki swej w 1733 r. uczynioną dla kościoła oo. franciszkanów, pod tytułem Niepokalanego Pocięcia i św. Józefa Oblubieńca w Lisiance Załuski, Anecdot. Jablonow. , i sum. arch. Lachow. , przeznaczywszy dla tychże zakonników na utrzymanie 10000 złt. Nadto miejsce, gdzie stał dawny zamek, darował oo. bazylianom. Inny zaś nowy zamek na innem miejscu dźwignąć kazał. Był to zamek murowany, czterokątny, po którem długi czas pozostało było jedno piętro, ale to w 1842 zgorzało. Z jego planu sytuacyjnego, który mamy pod ręką, widzimy, że z trzech stron prawie Tykicz go oblewał, z czwartej wał bronił przystępu. Ze skrzydłami, w czworobok zbudowany, miał w swym środku dwa piętra; jedne bramę i dwa bastiony po rogach wyniosłe, mogące obraniać z hakownic żelaznych rodzaj armatek wszystkie ściany cnego zamku, sięgając daleko swoimi strzałami; przytem wysoką i dębową palisadą obwiedziony, z bramą drugą drewnianą, także do obrony sposobną. Miał wewnątrz do bronienia się znaczną liczbę kozaków i amunicyi dostatek Lipoman. Około tego czasu gubernatorem L. był Andrzej Krzymuski. Ten to gubernator podniósł był znakomicie mczko, które na całą Ukrainę zaczęło się wstawiać swoimi licznie uczęszczanemi jarmarkami. W tym celu utrzymywał on dobre zachowanie i z Zaporożcami. Skałkowski cytuje list tegoż Krzymuskiego, w którym zapraszał mołojców zaporoskich, aby przyjeżdżali handlować do Lisiańskiej gubernii; winszując zarazem koszowemu Grzegorzowi Fedorowi, iż on potrafił swawolne hultajstwo surowo karać i na wodzy trzymać, a stąd panowie polscy, żyjąc spokojnie, za niego Pana Boga proszą Gliszczyński Znacz. Zapor. , str. 144. Ale nareszcie nadszedł rok 1768, w którym po całej Ukrainie zgrozą przejmujące nastąpiły katastrofy. Szczególniej L. , w ciągu okresu tych zdarzeń opłakanych, aż po dwakroć stała się widownią scen krwawych. Żeleźniak, zdążając do Humania, skierował się ku L. Było to na samym początku powstania, w czerwcu. Garnizon lisiański niezbyt liczny, bo większa część jego przyłączyła się do związku barskiego wystąpił z miasta w pole dla spotkania się z koliami, ale żołnierze zostali rozbici. Wtedy kolie dokoła otaczają zamek, ale gdy się kuszą o jego zdobycie daremnie, gubernatorowi Dobrzyńskiemu ręczą, że jeżeli się podda, to jemu i oblężonym życie darują. Dobrzyński, ozy zawierzając ich słowu, ozy pozbawiony załogi, nie był w możności się obronić, poddał się, a kolie do zamku wpadłszy i miasta, niepomni na przyrzeczenie, rzeź rozpoczynają. Świętokradzkie sceny w kościele ks. franciszkanów dostatecznie są znane; na chórze powieszono razem franciszkanina, żyda i psa, z wiadomym napisem. Pierwszą ofiarą rzezi padł o. Modest Kitarski, franciszkanin. Reszta zakonnej braci schroniła się była do wsi pobliskiej Wodzianik, ale i tam wpadają kolie i zamordowują oo. Franciszka Grondzkiego i Cypryana Szafarkiewicza. Jeden tylko gwardyan o. Hiacynt Pawłowski, jakby cudem, z ich rąk ujść zdołał. Nareszcie, po dokonanych licznie mordach na szlachcie, żydach i majętniejszych włościanach, Żeleźniak wyrusza dalej ku Hu maniowi. Ale w tejże L. , po tej pierwszej katastrofie, nastąpiła druga podobna i co więcej, że już po stłumionej zupełnie, jak się zdawało, koliszczyźnie. Oto w tymże roku, po schwytaniu hersztów rzezi humańskiej, to jest wywiezieniu za Dniepr Żeleźniaka a straceniu w Serbach Gonty, w jesieni wybucha nowy bunt, pod wodzą watażki Buhaja, w okolicach L. W L. przebywał wtedy komisarz Chiczewski, który zjechał tu był z dóbr wołyńskich ks. Jabłonowskiego dla obejrzenia po świeżym Lisianka buncie włości lisiańskiej, oraz zabrania z niej intrat i zawiezienia ich księciu. Przybył z nim razem i gwardyan Hiacynt Pawłowski, szczęśliwie, jak to widzieliśmy, z pierwszej rzezi ocalały. Tymczasem, niespodzianie, Buhaj przyciąga pod L. ze swoimi koliami i wpada na zamek, który, niedawno spustoszony, bez załogi i bez bojowych rynsztunków, nie był się w stanie obronić. Powtórzyły się sceny niedawnych okrucieństw. Na Chiczewskiego kolie włożyli siodło, siadali na niego, a potem spisami zakłóli; ks. gwardyana Pawłowskiego niemniej z wyszukanemi mękami zamordowali. Padli też ofiarą Krasnosielski, Czerkwiński, Kozyrska i Drozdowiczowa. Wierzbicki i świętojański, ukrywszy się, ocaleli. Tych, którzy się schowali na dachy, na ostrzu pik zrzucali; tłumnie wbiegających w pokój murowany, przy kuchni, co do nogi wykłóli, i różnemi narzędziami żelaznemi wyrznęli; a tak ten pokój krwią został zlany, i ściany zmoczono, że jeszcze w 1779 r. , mówi Lipoman, krew ta, aż po okna, zabieloną być nie mogła. Na drugiem piętrze, przy samem wejściu ze wschodami do sali, przy drzwiach, ściana krwią zbryzgana znać, że, uciekający, dosięgniony spisą, tam przybity został w tymże 1779 r. wyraźnie widzieć się dawała. Skarb i piwnicę książęcą zrabowano ze szczętem. Działo się to przed adwentem, w listopadzie 1768 r. Tak nasyciwszy, się krwią i rabunkiem, ciż kolie nareszcie z L. wychodzą, ale gdy we wsi Papużyńcach na noc we dworze bezpiecznie się rozlokowali, niespodzianie wpada na nich Magnuszewski z nadwornymi kozakami humańskimi i rozbija ze szczętem. Tak się, zakończył nowy bunt, który, przytłumiony w początkach, tylko się jednej L. dał we znaki Źródła Excerptum ex Decretu Lisaniensis olim Conventus Franciscanorum, nunc Lisaniensem parochialem Ecclesiam, rkpsm; i Opisanie powtórnego buntu, wszczętego przez watażkę Buhaja, w jesieni 1768 zniesionego we wsi Papużyńcach przez wojsko nadworne, rkpsm. . R. 1775 gubernatorem L. był niejaki Antoni Zawrocki Arch. JZR. , część 6, t. II, str. 185. Podług taryfy z 1778 t. w mieście znajdowało się 457 domów. Józef Aleks. ks. Jabłonowski, wojew. nowogródzki, dziedzic L. , popierał konfederacyą barską znacznym funduszem; po jej upadku, złożywszy dostojeństwo wojewody, osiadł w Lipsku, gdzie umarł w 1777 r. Tamże ufundował on dotąd istniejące towarzystwo Jablonowskische Societät der Wissanchaften, którego komitet składają po większej części profesorowie lipskiego uniwersytetu. Po śmierci jego, L. spadła na córkę jego, księżnę Sapieżynę, krajczynię w. ks. lit, L. , jak to już wiemy, w r. 1720 przeszła w posiadanie Jana Aleks. ks. Jabłonowskiego, na mocy sprzedaży jej temuż przez Daniela Wyhowskiego, kaszt. mińskiego, ale w swoim czasie inni Wyhowscy zaskarżyli byli tę sprzedaż, jako nieprawną, i wydali pozwy; to więc posłużyło w następnym czasie innym już, późniejszym Wyhowskim, do odezwania się na nowo z swojemi do tych dóbr prawami, które nareszcie w r. 1777 odstąpili hetm. Fr. Ksaw. Branickiemu, a ten w końcu przez ugodę z ks. Sapieżyną stał się tych dóbr właścicielem. Branicki w dobrach lisiańskich osiedlił dużo szlachty czynszowej, która, pod kierunkiem braci Kaleńskich, skłonna do burd, wiele na sejmikach żytomierskich dokazywała Korresp. kraj. Stan. Aug. z lat 1783 do 1791, str. 55. Na początku zaś tego wieku tenże het. Branicki odprzedał L. Józefowi Ignacemu Korwin Morzkowskiemu, staroście miłkowskiemu. Kościół tutejszy z klasztorem ks. franciszkanów, zburzony podczas koliszczyzny, w 1792 r. był z drzewa odbudowany. Oto co o nim księga archidiak. kijow. podaje Kościół w L. w 1802 r. pod tytułem Niepokalanego Poczęcia; przy nim klasztor franciszkanów. Gwardyan o. Joachim Majewski. W r. 1804 kościół tenże parafialny pod rządem ks. franciszkanów; ma rocznego dochodu złt 2000, zabezpieczonych na całem mieście L. R. 1819 kościół w L. drewniany ks. franciszkanów; kolatorowie, Józefa z Morzkowskich ks. Jabłonowska i mąż jej ks. Karol Jabłonowski. Księża Łukasz Horyszewski, Mikołaj Zarzycki, Felicyan Domański. W tej parafii kaplica w Steblowie u Onufrego Hołowińskiego marszałka; w Korsuniu druga; w Ryżanówce trzecia u Andrzeja Obrębskiego; w Wodzianikach murowana u Szczęsnego Rościszewskiego; wa wsi Onufryjowej murowana u graffa Adama Bierzyńskiego. Dziedziczką L. była wtedy Józefa z Morzkowskich ks. Karolewa Jabłonowska. Główna jej rezydencya była w Sokulczy. Pani ta ufundowała w L. dom przytułku dla 12 kobiet i mężczyzn chorych, dla tyluż dziewcząt ubogich i starców z dóbr lisiańskich, tak katolików jak i prawosławnych na cześć wspaniałomyślnego monarchy Aleksandra I. Na domu tym był napis Szpital Aleksandra błogosławionego. Czuwa on nad nieszczęśliwymi Rozm. literackie r. 1827, Warszawa, II, str. 219 220. Za rządów ks. Józefy Jabłonowskiej, na miejscu drewnianego kościołka, chylącego się do upadku, za staraniem kś. franciszkanów, przy pomocy parafian, rozpoczęto murować nowy, który w 1820 r. dokończony a w 1826 poświęcony, W kościele słynie cudami obraz ś. Antoniego Padewskiego. Po zejściu ks. Jabłonowskiej dostała się L. siostrze jej Cecylii ks. Radziwiłłowej u której jako nauczyciel jej syna Wilhelma bawił tu 1839 r. Duchiński, a od tej do syna jej ks. Wilhel Lisianka Lisiatycze ma. Po r. 1863 majętność ta została skonfiskowaną i rozdarowaną mko L. rodzinie Kaznakowych. R. 1860 kosztem ks. Wilhelma Radziwiłła, hr. Adama Bierzyńskiego, a staraniem dzisiejszego proboszcza księdza Juliana Kniazia zostały dodane dwie wieże w kościele. W samym kościele pamiątkowe dwie mar murowane tablice; pierwsza poświęcona pamięci ks. Jana Pajączkowskiego, ostatniego franciszkana; druga Emilii z Borejków Hołowińskiej, niegdyś Hermana Hołowińskiego żony, zmarłej 19 stycznia 1841 r. Od połowy XVII wieku L. posiadała swój monaster SwiatoTro icki, niegdyś czerńców, potem bazyliański. Już wyżej była mowa, iż założycielem jego był sotnik lisiański podobno Hubinenko. R. 1662 król Jan Kazimierz monaster uposażył w dobra, a król Michał w 1670 r. to uposażenie potwierdził. Ale podczas tak zw. Ruiny Tatarzy wpadli tu z Doroszenkiem, i cerkiew i monaster spalili; w zwaliskach długi czas złoczyńcy się ukrywali. Nareszcie w 1729 r. Jan Aleks. ks. Jabłonowski do tych ruder, pustkami stojących, bazylianów wprowadził i wiecznym funduszem darował im pewną słobodę. Superiorem został o. KuncewiczBazylianie jakiś czas cieszyli się pokojem i zażywali nadanych przywilejów; atoli potem zostali oni stąd wypędzeni przez nieunitów, i dopiero po latach kilku znowu do swego powrócili klasztoru. Klasztor jeszcze się więcej wzbogacił, bo dziedzic ks. Józef Aleks. Jabłonowski, wojew. nowogródzki, przyłożył się wiele do ich dobrobytu, osobną fundacyą na nowo opatrzył słobodę darowaną im przez ojca swego przywrócił; na pobudowanie zaś nowego klasztoru starego zamku posadę i budynki przeznaczył. Ale niedługo bazylianie z tych darów korzystali. Podczas koliszczyzny, jak to już wiemy, klasztor został spustoszony a superiora ks. Bajewskiego i ks. Jozafata Głembockiego, ludzie klasztorni od śmierci ocalili. Nieunici znowu się tu wprowadzili i dopiero w 1775 r. przez ugodę dobrowolną klasztor bazylianom odstąpili. Tak ten klasztor przetrwał aż do swojej kasaty ob. Kiews. Eparch. Wiedom. 1872, str. 224 i 483 i Oczerk istor. bazylianskoho ordena w Trudach kijews. duchown. Akad. 1871, luty, str. 191. W odległości 5 wiorst od mczka L. na północ znajdują się wały, idące równolegle, oddalone jeden od drugiego od 3 do 4 sążni, i przeciągając się na 10 wiorst przestrzeni, wkraczają w powiat kaniowski. Również niedaleko L. wielki okop, wzmocniony rowem, około 10 wiorst okręgu. Sądzą, że sięga czasów Batorego; bądźcobądź należy on do wielkich opasań, jakie widzimy przy Trechtymirowie, w Hrubsku koło Chodorkowa i w Motroninie. Blisko tych okopów las Dobry den, niby to pod nim na dobry dzień kozacy oddział polski rozbili. Naturalista Rzączyński, piszący w 1742 r. , po wiada, że podczas wojny tureckiej stada dzi kich koni, ze stepów chersońskich nagnane, koło L. widywano Auctuar. hist. natur, 1742. Koło Gniłego Tykicza w L. znajdują się zdro jowiska wody żelaznej, z której urządzonym byćby mógł a nawet był kiedyś przez, dr. Brodowskiego zakład kąpielowy. Obecnie L. Uczy mieszkańców włościan przeszło 3800 ży dów 2300; innych mieszk. 330. Parafia kato licka składa się w ogóle z 900 głów; w liczbie tej trzecia część z drobnej szlachty. Filią ma w Steblowie; kaplice w Ryżanówce i Bahwie. Do parafii katol. L. należą wsie prywatne Daszakówka, Chiżyńce, Czemeryskie, Jabłonówka, Bużanka, Żabianka, Czyżówka, Sniateżyńce, Kuczkówka, Pisarówka hr. And. Po tockiego, Szczerbaszyńce Lerchego, Szende rówka, Komorówka Czosnowskiej, Suchojny, Siedliszcze, Taraszczańska Huta, Taraszcza, Kwitki, Dacki Łopuchina, Sydorówka Turcewicza, Poczapińce Czetwerykowa, Bu dyszcze Tyszkowskiego, Szestyrzyńce Zale skiego, Murzyńce Hampera, Rosochowatka, Stara Bada Sieleckiego, Pawłowką Borow skich, Jankówka Tworkiewicza, Kraczków ka Kozakowskiego, Gnilec Branickiego, Szczęsnówka, Dąbrówka Łyseńki, Orły, Zu rzyńce Protopopowa, Jabłonówka Steblow ska Wojnarowskiego, Berezówka Lubomir skiego, Chyłki, Skrzepczyńce Berengowicza, Sklemińce, Ryzyna Newlińskiej, Kobylaki Ostrorogowa, Bahwa Czarkowskiej, Steblów Panszyna, Papużyńce Szuwałowa; prócz tego Kamionka Czarna, Jurpol, Ochotówka, Monastyrek są skarbowe; Rypki, Pohyblak, Rohi, Szubienne, Bosówka, Kamienny bród, Fraukówka, Rydkoduby należą do Udiełów, a Ryżanówka jest kolokacyą. Co się tycze fabryk to w L. egzystuje gorzelnia, własność gen. Kaznakowa, ma 1 kocioł parowy, dysty lator Pistoryusza, przerabia rocznie 34000 pu dów zboża, otrzymuje 14000 wiader spirytusu za cenę 53000 rs. ; zatrudnia 12 robotników. Dobra L. przed konfiskatą obejmowały 19303 dzies. ziemi. Edward Rulikowski. Lisianka, rz. , ob. Łysianka. Lisianki 1. kol, pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par, Połajewo; w 1827 r. 4 dm. , 27 mk. 2. L. , kol. , pow. włocławski, gm. i par. Lubień. 3. L. , wś, pow. nieszawski, gm. Służewo, par. Straszewo; w 1827 r. 2 dm. , 10 mk. Lisiatyckie Łęgi, ob. Łęgi L. Lisiatycze, wś w pow. pińskim, w gm. Sta wek, nad rzeczką wpadającą do Jasiołdy, ma osad 14, grunta lekkie, 148 mk. , własność Pusłowskiego. A. Jelski. Lisiatycze al. Łysiatycze, po rus. Łysiaty Lisianka Lisianka Lisianki Lisiatyckie Lisicza czi, wś, pow. stryjski, o 12 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Stryju, 5 kil na płd. wsch. od st. kolej. i urzędu poczt. w Wolicy. Na płn. zach. leżą Pietniczany, na płd. zach. Pakienice, na płd. Chodowice, na wsch, Kawczykąt i Teysarów, na płn. wsch. Derszów 2 ostatnie wsie w pow. żydaczowskim. Płd. wsch. na rożnik wsi przepływa Stryj od płd. zachodu z Chodowic, na płn. wsch. do Kawczykąta. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie 277 do 279 m. L. Dolne doliszne i Górne horiszne; w płd. stronie część wsi Łęgi Lisiatyckie. Na płn. zach. od zabudowań wiej skich las Dąbrowa, na wsch. od niego niwa Chatyszcze. Stronę płn. zajmuje podmokłe pa stwisko Kiertyna ob. . Zachodni koniec ob szaru, las Dąbrowę, przerzyna kolej Albrechta i gościniec. Własn. wiek. ma roli or. 504, łąk i ogr. 64, pastw. 4, lasu 266 mr. ; własn. mniej. roli or. 1756, łąk i ogr. 1084, pastw. 617 mr. W r. 1880 było 1724 mk. w gminie, 60 na obszarze dwor. obrz. gr. katol. . Par. gr. katol. w L. Górnych, dek. stryjskim, ar chidyec. lwowskiej. Należą do niej Pietnicza ny i Pukienice. We wsi jest szkoła etatowa lklas. i dwie cerkwie w L. Dolnych i Gór nych. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych w ziemi przemyskiej. Według lustracyi z r. 1768 były L. jako dzierżawa w po siadaniu Ludwika Pocieja, strażnika w. ks. litews. i Wiktoryi z Potockich, z prow. 10748 złp. 28 gr. , z czego kwarta 2687 złp. 7 gr. Po śmierci Pocieja otrzymał tę dzierżawę 1771 r. Józef Mierzejewski, wojski podolski, i posia dał ją aż do zajęcia przez rząd austryacki w r, 1794. Przy licytacyi 22 sierpnia r. 1817 nabył wieś Bernard Zerboni za 281, 400 zł. m. k. Por. Hurko. Lu. Dz. Lisia Wólka, wś, pow. radzyński, gm. Li sia Wólka, par. Bezwola. W 1827 r. 95 dm. , 382 mk. ; obecnie 84 dm. , 468 mk. , 657 mr. obszaru. Gmina L. graniczy z gm. Suchowola, Milanów, Sobótka. Brzozowy Kąt, Żelizna i Biała, ma 5250 mk. i 18829 mr. obszaru, sąd gm. okr. IV w Biały, urząd gm. we wsi Bez wola, od pow. i st. poczłt. w Radzyniu 12 i pół wiorst odległy. W skład gminy wchodzą Bezwola, Bojanówka, Dąbrowa, Fijałki, Grabiówka, Górne, Lisiawólka, Okalew, Siedlanów, Sosnówka, Stasinów, Ustrzesz, Wilczy sko, Wohyń, W. wójtostwo, Wymyśle, Zbulitów Mały i ZbulitówWielki. Br. Ch. Lisica 1. wś. pow. gostyński, par. Gosty nin, gm. Skrzany. Ma 6 dm. , mk. 196, ziemi lekkiej żytniej mr. 200; w tej wsi znajduje się browar piwa bawarskiego, który produkuje rocznie za rs. 18000 i zatrudnia stale 3 robo tników. 2. L. , os. leśna, pow. koniński, gm. i par. Tuliszków, leży na płd. od Konina o 16 wiorst, W. W. Lisica, pot. górski, także Czerwonym zwany, wypływa na obszarze gm. Jaworowa, w. pow. kosowskim, na wschodniej granicy tejże gminy, z połonin Sokólskiego grzbietu; płynie na zach. u północnych stóp góry Stojanowa Wib czenki 766 m. , już to leśnym parowem, już też łąkami jaworowskiemi, i uchodzi w Jawo rowie do Rybnicy z praw. brzegu. Zabiera kilka strug górskich bezimiennych. Długość biegu 4 kil. Br, O, Lisice 1. wś i folw. , pow. sochaczewski, gm. Soroki, par. Pawłowice, o 10 w. od Gro dziska. W 1827 r. wś rząd, , 12 dm. , 144 mk. Folw. L. ma rozl. mr. 292 grunta orne i ogr. mr. 233, łąk mr. 41, pastw. mr. 1, wody mr. 2, lasu mr. 9, nieuż. i place mr. 6, bud. mur, 2, z drzewa 1; płodozmian 6polowy. Wś L. osad 15, z grun. mr. 61. 2. L. , wś i folw. , powiat kolski, gmina Karszew, parafia Pieczew Łaski, Lib. ben. II, 438; odl. od Koła wiorst 25; wieś dm. 21, mk. 272; folwark dm. 6, mk. 151. W 1827 r. 14 dm. , 160 mk. Por. Krzemo, 3. L. , wś, pow. sierpecki, gm. Lisewo, par. Borzewo, odl. 9 w. od Sierpca ma obszaru 275 mr. włośc. i 260 mr. folw. ; 202 mk. , 13 dm. 4. L. , wś włośc. tamże po łożona, par. Kurowo, zajmuje 10 mr. włośc, 37 mk. , 3 bud. mieszkalne. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. L. rozległy mr. 252 grun ta orne i ogr. mr, 178, łąk mr. 27, pastw. mr. 10, lasu mr. 28, nieuż. i place mr. 9, bud. mur. 3, z drzewa 3. Wś L. osad 6, z gruntem mr. 10. Br. Ch. Lisice 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 54 w. od m. powiat. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze poczt. z Wilna do Mińska, 1 dm. , 5 mk. , własność Snitki 1866. 2. L. , wś włośc, nad jez. Lisicą, pow. wilejski, o 74 w. od m. Wilejki, 11 dm. , 149 mk. w tem 69 katol. , gm. łuczajska, 3 okr. adm. 3. L. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 36 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 5 dm. , 60 mk. katol. 1866. Lisice, grupa domów na obszarze dwor. Spas, pow. staromiejski. Lisicza bałka, wś, pow. zwinogródzki, par. prawosł. Petrykówka, o 5 w. na wsch. od Petrykówki, nad strumieniem Lisiczą bałką, do Wysi uchodzącą; 650 mk. , 1062 dzies. rozl. Lisicza bałka, rz, , uchodzi do Wysi w pow. zwinogrodzkim. E. R. Lisiczańsk, m. nad rz. Dońcem w gub. ekaterynosławskiej, pow. bachmucki; ma fabryki żelaza, kopalnie węgla, st. dr. żel, donieckiej. Kopalnie węgla odkryte w r. 1790 i dotąd przez rząd eksploatowane, dostarczają rocznie 500000 pud. Stacya poczt. L. leży o 36 w. na płn, zach. od st. kol. żel. donieckiej tegoż nazwiska. Zenon Bartoszewicz, Lisicze, wś, pow. Ostrogski, o 17 w. na wschód od Ostroga, należała do Ostrogskich, Lisicze Lisiczańsk Lisia Wólka Lisice Lisica Lisia Lisieck Lisiejamy Lisi Lisie Lisiczki Lisiec Lisiczki Lisiczyn potem Jabłonowskich, Antoni Jabłonowskie kaszt. poznański, odprzedał ją kilku dziedzicom, z których Chylescy innych spłacili i o becnie posiadają L. Wś ta leży na równinie, z zachodu i północy lasem otoczona. Gospo darstwo wzorowe, 2000 owiec czystej krwi. Gleba czarnoziem 5tej klasy. Włościanie za możni. Por. Kurasz. Z. Róż. Lisiczki, mały folwarczek w pow. ihumeńskim nad rz. Citewką, należał do dom. Skryl, dziedzictwa Janiszewskich, w r. 1873 nabyty przez włościan Matusewiczów, ma obszaru 240 mr. , gleba i łąki dobre, okr. polic, puchowicki. Lisiczyn, wś i gmina, pow. sieński, dobra dziedziczne Chomińskich, położone na granicy pow. sieńskiego, blisko Chołopienicz pow. borysowski; ziemi używalnej 887 a nieużytków 83 dzies. A. Ch. Lisiczyno, wś rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 25 w. od Oszmiany, 7 dm. , mk. 31, z tego 2 prawosł. , 29 katol 1866. Lisi dół, nazywało się kiedyś wzgórze przy wsi Wierzchucinie w pow. lęborskim. R. 1279 stanowiło granicę wsi, do pp. cystersek w Żar nowcu należącej. Od tej góry szły granice da lej przez strugę Zbychownicę. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Kś. F. Lisie, ob. Lisze. Lisie, nazwa grupy chat włościańskich, we wsi Modlniczce, w pow. krakowskim. Br. G. Lisiec 1. Wielki, wś i kol. nad strugą Pokrzywnicą, pow. koniński, gm. Stare Miasto, par. L. Wielki, odl. od Konina w. 9, od szosy kaliskiej w. 3 1 2, ma powierzchni 1109 mr. , ludności męż. 192, kob. 206, razem 398, grunt szczerkowaty. Posiada kościół paraf. i szkołę element. katol. Z Lib. benef. Łaskiego dowiadujemy się, że wś L. była królewską i stąd Zygmunt I wzniósł w r. 1521 r. kościół małych rozmiarów, modrzewiowy, z wieżyczką. Po przyłączeniu sąsiednich wiosek jako to Liśca Małego, Żdżar i Bicza ustanowiono proboszcza i kościół lisiecki stał się parafialnym. Do r. 1840 L. należał do dóbr skarbowych i był wydzierżawiany przez rząd, następnie przeszedł na własność Apolinarego i Alfreda braci Schuppe, a od tych ostatnich przeszedł na własność ś. p. Antoniego Komierowskiego, który, sprzedawszy las, grunta z pod takowego rozkolonizował. Kościółek, ulegając z biegiem czasu rozmaitym katastrofom, istnieje do dziś w pierwotnym swym kształcie, oprócz wieżyczki, która, nie mogąc się oprzeć dłużej działaniu czasu, jako grożąca zawaleniem, rozebraną być musiała. Włościanie parafii L. , widząc chylący się do upadku stary czterowiekowy kościołek, postanowili swoim kosztem wznieść nowy murowany kościół, a uzyskawszy na to pozwolenie, przystąpili do budowy. W 1878 r. założono kamień węgielny pod takowy. Obecnie kościół nowy jest już na ukończeniu. Do parafii L. należą następujące wsie L. Wielki, L. Mały, L. Nowy, Żdżary, Bicz, Tomaszew, Kazimierów, Zgoda i Ostatki; ludność parafii wynosi 1500 dusz. Łaski, Lib. ben. 242, 272. 2. L. Mały, wś nad rz, Pową, pow. koniński, gm. Stare Miasto, par. L. Wielki. Leży na południe Konina o w. 7, ma powierzchni 979 mr. a mk. 340; grunt szczerkowaty. 3. L. Nowy, kol nad rz. Pową, pow. koniński, gm. Stare Miasto, par. L. Wielki. Leży o 7 1 2 w. na płd. od Konina, ma powierzchni 400 mr. , grunt szczerkowaty. Por. Konin, Kościelna wieś, Krągola, Kiszewy. J. Ch. Lisiec, os. wiejska w pow. rzeczyckim, nad Prypecią, naprzeciw jez. Orzechówki, przy drodze wiodącej ze wsi Drunki do folw. Kożu szki, ma dymów 6. A. Jelski. Lisieck, folw. w pow. pińskim, własność Swierzyńskich, ma obszaru przeszło 679 mr. Lisiecki powiat, mylnie, właściwie liski, ob. Lisko. Lisie jamy 1. os. leśna, pow. kutnowski, gm. Krzyżanówek, par. Łęki Łaski, Lib. ben. II, 489. Należy do wsi Siemienie. 2. L. , folw. , pow. garwoliński, gm. Sobolew, par. Korytnica ob. . 3. L. , os. , pow. konecki, gm. Miedzierza, par. Grzymałków, odl. 21 w. od Końskich, 9 dm. , 68 mk. , 144 mr. ziemi włośc. i 3 mr. rządowe. 4. L. , pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rajgród. Lisiejamy po rus. Łysi Jamy 1. wś w powiecie cieszanowskim, 12 kil. na południe od Cieszanowa, 3 kil. na płd. wschód od sądu powiatowego i urzędu pocztowego w Lubaczowie. Na północ leży Ostrowiec, na płn. wach. Młodów, na wschód Basznia część wsi Borowej góry, Krowica hołodowska i Krowica sama, na południe Dąbrowa szczutkowska i Szczutków, na zachód Opaka i Lubaczów. Wzdłuż granicy zachodniej płynie Lubaczówka od płn. na płd. Płn. wsch. część obszaru przepływa pot. Zawadówka od płd. wsch. na płn. zach. Zabudowania wiejskie są rozrzucone i tworzą grupy Michalczy, Misztale, Niwki, Wójtowszczyzna, Plisy i Mazury. W części płd. zach. leży las Bór, Lesisty jest także narożnik płd. ; wznosi się tutaj wzgórze Flisy do 251 mr. Własność wiek. tutaj i w Ostrowcu ma roli or. 307, łąk i ogr. 73, pastw. 34, lasu 617 mr. ; własn. mniej. roli or. 1051, łąk i ogr. 301, pastw. 377, lasu 1 mr. W r. 1880 było 869 mk. w gm. 522 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. i gr. kat. w Lubaczowie. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych w pow. lubaczowskim a województwie bełzkiem. Rząd austryacki sprzedał ją, wraz z innemi w r. 1818. 2. L. , mieszkanie gajowego na obsz. dwor. Kłodno, w pow. żółkiewskim. 3. L. , lesiste wzgórze, 257 m. Lisiczyno Lisikąt Lisiewicze wys. , w płn. strome Leszczatowa w pow. sokalskim. 4. L. , pole i pastwiska w płd. stronie Jarczowiec w pow. złoczowskim. Por. Hrehelka. Lu. Dz. Lisie jamy, ob. Maszyce nad Prądnikiem. Lisie jamy, niem. Lissiyami, włośc. wś do Szklanej huty, pow. kartuski. Lisiejówka, mylnie Lesiejówka, wś przy ujściu Wierchowej do Żerdzia, pow. winnicki, par. i okr. pol. Strzyżówka. Ma 122 dm. , cerkiew; gleba czarnoziem, miejscami glinka i piasek, grunta płaskie; dwors. 1028 dzies. , włośc. 719 dz. Należała do Józefa Waśkiewicza, dziś Popowskich. Lisie Kąty al. Lisie Kątki, niem. Vosswinkel, właściwie Fuchswinkel, dok. Fosswinkel, włość. wś, pow. grudziąski. Obszaru obejmuje mórg 2290, bud. 51, dm. 22, kat. 7, ew. 169. Parafia Mokre, szkoła w miejscu, poczta Grudziądz. Wieś L. od dawna istniała na obszarze dóbr białochowskich. O pierwszem jej założeniu nie wiemy. Wydawana była osadnikom na czynsz. R. 1776 liczono włók w L. 21, które 10ciu gburom na lat 12 w dzierżawę wydzielone były za rocznym czynszem 40 fl. Także i folw. pański tu istniał, były łąki około 4 włók obejmujące, młyn wodny i karczma. R. 1779 posiada młyn tutejszy wdowa Block, po niej syn Jan Block. R. 1802 major von Klinggräf, dziedzic dóbr białochowskich, wydał 10ciu gburom i jednemu chałupnikowi nowy kontrakt dzierżawy na tę wieś, który rząd pruski potwierdził w r. 1834. R. 1849 pewne zwózki zboża, które gburzy od dawna czynić byli zobowiązani do dworu, zamieniono na kwotę pieniężną, licząc każdą zwózkę po 20 sgr. Inne ciężary i czynsze także zamienione zostały r. 1852 na amortyzacyjną rentę. Emfiteuci tutejsi zdawna bywali niemcy. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 38 i 341. Lisienia, rzeczka, dopływ jez. Lubań. Lisienica, dok. Lysenitz, struga na pograni czu ziemi bytowskiej i Prus wschodnich. Bie rze początek w jeziorze pod wsią Kamionką, płynie w kierunku półn. okolicą lesistą przez drugie bezimienne jezioro, tworząc granicę pow. kartuskiego i bytowskiego; mija następnie bity trakt kartuskobytowski. Naprzeciwko wsi Smolniki opuszcza Prusy zach. , zwracając się na zachód. W Pomeranii płynie przez okolice przeważnie lesiste i piaszczyste, mija wsie Bukowo, Rokitki, Gliśnicę, poczem łączy się z Lu pową. Około r. 1360 Micosz Czerteke, a po nim Mikołaj Swarzewicz, panowie z Jasienia, przywłaszczyli sobie las i łąki nad Lisienicą; zakon jednak krzyżacki przytwierdził te łąki do Gowidlina. Długość biegu L. wynosi około 2 i pół mili. Ob. Odpisy Dregera, ręk. w arch. w Peplinie. Kś. F. Lisieniec 1. wś, pow. koniński, gm. i par. Rzgów. Leży o 14 1 2 w. na zachód od Konina, od rz. Warty w. 2; ma powierzchni 121 mr. , 61 mk. , grunt żytni, zimny. 2. L. , folw. i os. włośc. , pow. częstochowski, gm. Grabówka, par. Częstochowa. Leży na lewo od drogi z Czę stochowy do Kłobucka. Folw. ma 4 dm. , 15 mk. , 837 mr. ; os. włość. 4 dm. , 165 mk, 49 mr. ziemi. Br. Ch. Lisiew, według Tow. Kred. Ziems. , wś i folw. , pow. rawski, par. Biała, o 8 w. od Ra wy. Folw. ma 716 mr. rozl. , wś 4 os. i 25 mr. rozl. A. Pal. Lisiewice al. Lisowice, wś, pow. łowicki, gm. Dąbkowice, par. Chruślin, odl. od Łowicza 12, od Chruślina w. 3. W 1881 r. dm. 45, katol. 357, a ziemi włość. mr. 1252. Os. 51 klasy Iej. W 1864 r. mr. 1319 a nieużytków mr. 156, os. 52, ludności 348. Lib. benef. Łaskiego nazywa ją Lyssovycze. Ulrych von Werdum, szukając prymasa Prażmowskiego, z Łyszkowic przybył do Lisowie, wsi należącej do arcybiskupa. Lisiewicze, wś. wlośc. , pow. wilejski, o 85 w. odm. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Sitce, 12 dm, , 72 mk. 1866 r. . Lisiewo, ob. Lisewo. Lisiewo, wś, pow. płoński, gm. Kuchary, par. Płońsk, odl. o 8 wr. od Płońska, ma wiatrak, 37 dm. , 208 mk. , 285 mr. gruntu, 45 nieuż. Lisi Kąt, przys. do Chmielnika, pow. rzeszowski, leży na płn. od Chmielnika; folw. i kilka domów pod lasem. Lisikąt, ob. Gniewskie pole. Lisikierz, wś i folw. , pow. łukowski, gm. Mysłów, par. Wilczyska. W 1827 r. 14 dm. , 105 mk. ; obecnie 16 dm. , 296 mk. , 30 os. , 399 mr. obszaru. Folw. miał 1866 r. 1159 mr. roli. Por. Bystrzyca i Krupa. Lisin, por. Jelnica. Lisina, może też Liścina, dok. Lissina, Lystina, nazywał się kiedyś bór, na Pomorzu zach. , obecnie zniemczonem, leżący. E. 1268 należał do cystersów w Bukowie. Lisińce, wś nad bezimiennym dopływem rzeki Ikopotu, pow. zasławski, gm. i par. Butowce, ma cerkiew drewnianą; własność Dyonizego Lasoty. X M. O. Lisiny 1. folw. , pow. lipnowski, gm. Osówka, par, Czernikowo, odl. o 15 w. od Lipna, ma 1 dm. , 4 mk. , 7 mg. gruntu. 2. L. , wś i folw. , pow. rypiński, gm. i par. Rogowo, odl. o 16 w. od Rypina, ma 13 dm. , 141 mk, 312 mr. grun. , 32 nieuż. Według Tow. Kred. Ziem. folw. L. rozległy m. 427, grunta or. i ogrody m. 259, łak m. 16, pastw. m. 35, wody m. 15, lasu m. 60, zarośli m. 30, nieuż. i place m. 12, budowli z drzewa 9, pokłady torfu, jezioro; wś L. os. 14, z gruntem m. 33. 3. L. , wś, pow. rypiński, gm. Wompielsk, par. Radziki, odl. o 11 wr. od Rypina; 5 dm. , 50 mk. , 12 mr. gruntu. 4. L. , por. Dąbrowa, pow. mławski 1. 923. Lisiny Lisińce Lisina Lisin Lisikierz Lisiewice Lisi Kąt Lisie jamy Lisiewo Lisie Lisiejówka Lisie Kąty Lisienia Lisienica Lisieniec Lisiew Lisiny Liska Lisk Lisionki Lisiogon Lisiny Liskefluss Liski Liskau Liskauer Lisiny, 1. folw. , pow. ostrzeszowski, 5 dm. , 61 mk. , należy do dom. i gm. Mroczenia. 2. L. słupskie, folw. , pow. ostrzeszowski, 8 dm. , 50 mk. ; należy do wsi i gm. Zmyślonej słup skiej. M. St. Lisiny 1. niem. Lissini, włość. wś, pow. tu cholski, w piaszczystej i lesistej okolicy, przy granicy pow. świeckiego, śród puszczy tu cholskiej. Obszaru liczy mr. 684, bud. 38, dm. 14, kat. 90. Parafia, szkoła i poczta w Śliwi cach. Za polskich czasów L. zwały się pustko wiem i należały do star. tucholskiego; w lustr. tegoż star. z r. 1664 czytamy L. , pustkowianie dają czynszu zł. 30. Nadto dowiadujemy się z tejże lustr. , że Lisiny stanowiły osobny dział strażniczy wielkiej puszczy tucholskiej i to w części jej zaborskiej. Straż urzędową puszczy i barci lisińskiej zobowiązani byli po dług przepisanego porządku odbywać. Ob. Od pisy przywil. tucholskich w Belnie, str. 9 i 15. 2. L. , niem. Lischin, os. , pow. świecki, w oko licy lesistej, przy granicy pow. tucholskiego, obszaru liczy mr. 418, bud. 21, dm. 11, katol 64, ewan. 33; par. Drzycim, szkoła Lniano, po czta Szklana huta. Kś. F. Lisiogon, niem. Fuchsschwanz, wś, pow. bydgoski; 3 dm. , 29 mk. , wszyscy ewan. , 5 analf. , poczta i st. kol. żel. w Bydgoszczy o 10 kil. ; o 1 kil od kanału bydgoskiego. Lisionki, folw. , pow. inowrocławski, 1 dm. , 7 mk. , należy do dom. i gm. Kijewic. Lisionki, niem. Lissonken, os. do Sokolej gó ry, pow. brodnicki, w okolicy lesistej, bud. 3, dm. 1, katol. 10, ewan. 5. Par. Pluskowąsy, szkoła Gałczewo, poczta Golub. Kś. F. Lisk, wś i folw. , pow. lipnowski, gm. Szpetal, par. Chełmica, odl. o 10 w. od Lipna, ma 9 dm. , 94 mk. , 303 mr. gruntu, 300 nieużyt. Folw. należy do dóbr Chełmica wielka. Liska, ob. Liszka. Liska Nowosiółka, ob. Nowosiółki Liskie. LiskaSchaaken niem. , wś, pow. krolewiecki, ze stacyą poczt. Liskau niem. , ob. Łyskowo. Liskauer Vorwerk niem. , folw. do Ornontowic, pow. pszczyński według Knie. U Triesta go niema. Liskawica, góra w grzbiecie górskim, Czortką zwanym, w Karpatach wschodnich, na obszarze gra. Pasiecznej, w pow. nadwórniańskim, tuż po półn. zach. stronie tejże wsi, pod 42 3 wsch. dłg. g. F. , a 48 34 45 płn. sz. g. Grzbiet Czortka poczyna się szczytem Szczyworysem 1078 m. na obszarze Porohów pad Bystrzycą sołotwińską i ciągnie się od półn. zach. na połd. wschód po szczyt Czortkę 1259 m. , gdzie rozdziela się na dwa ramiona, północne z szczytami Czorcinem 1178 m. , Liskawica, i południowe, oba sięgające po dolinę rzeki Bystrzycy nadworniańskiej. Ramię górskie, w którem się wznosi L. , oddziela dolinę potoku Czorcina od połd. od doliny Buchtowca od półn. . Wznosi się 1031 m. npm. Na półn. wsch. od L. wznosi się ostatni czubek tego grzbietu gór skiego, Sokołowiec 800 m. , przy ujściu Buchtowca do Bystrzycy nadw. Br. G. Liskefluss niem. , ob. Liszki i Milcicha. Liski 1. pustkowie, pow. sieradzki, gm. Klonowa, par. Uników, odl. od Sieradza w. 31; ob. Klonowa. 2 L. , wś, pow. hrubieszowski, gm. i par. Horodło gr. obrz. Kopytów. W r. 1827 30 dm. , 208 mk. Liski 1. , wś, pow. sokalski, 24 km. na zach. od Sokala, 15 km. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt, w Bełzie. Na płn. wsch. leży Kościaszyn, na wsch. Hulcze, na płd. wsch. Zniatyn, na płd. Przewodów; płn. zach, częśó przypiera do Królestwa Polskiego do Nowosiółek pokropiwnych. Wody z płn. części obszaru płyną na płn. wsch. za pośrednictwem kilku strug małych, z których powstaje pot. Kryniczki al. Sulimówka, zwany w dalszym biegu Warężanką, dopływ Bugu. Z płd. obszaru płynie kilka strug małych na płd. , do pot. Kamienia, płynącego wzdłuż granicy płd. od wsch. na zach. , a wpadającego w Królestwie do Huczwi, dopływu Bugu. W środkowej części obszaru leżą zabudowania wiejskie. Na płd. od nich wznosi się najwyższy punkt we wsi, wzgórze Liski, na niwie Zagumienki, do 279 m. We wsch. stronie obszaru leży las Krasny dąb na mapie Kummersberga mylnie Krasnym dołem zwany. W stronie zach. leży Długi las ze szczytem Koropówka, 254 m. wys. Własn. wiek. ma ro. or. 335, łąk i og. 57, pastw. 13, la. 539; własn. mniej. , r. o. 814, ł. i o. 181, pa. 20 mr. Grunt jest po części torfowaty W r. 1880 było 570 mk. w gm, , 85 na obsz. dwor. obrz. grec. katol. z wyjątkiem kilkudziesięciu rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Źniatyniu, grec. katol. w miejscu, dek. waręski, dyec. przemyska. Do par. należą Kościaszyn i Przewodów. We wsi jest cerkiew, dwór i szkoła etat. jednokl. Są tu ślady dawnych mogiłek, dziś pozaorywanych a na polach tutejszych wyorywano dość często naczynia gliniane, przedmioty krzemienne i metalowe. W muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie jest piękna siekiera krzemienna, znalezioną tutaj r. 1878. Jest ona 14 ctm. długa, 6 ctm. szeroka a 4 ctm. gruba, i ma ostrze nader ostre. 2. L, wś w pow. kołomyjskim, 15 km. na płn. od sądu powiat. w Kołomyi, tuż na wsch. od urzędu poczt. w Korszowie. Na płn, leży Żukocin, na wsch. Kamionka Wielka, na płd. Kamionka Mała, na zach. Korszów. Wzdłuż granicy płd. płynie pot. Dobrowódka ob. al. Kołomyjka ob. od zach. na wsch. Na płn. od Dobrowódki płynie pot. Turka, dopływ Prutu, od płn. zach. na płd. wsch. , a jeszcze dalej na płn. poi Korszawa, dopływ Czerniawy, od płd Liskawica Liski Liskie Lisko wsch. na płn. zach. Zabudowania wiejskie leżą na przestrzeni między Turką a Korszawą, bliżej granicy zach. Przez wieś idzie kolej lwowskoczerniowiecka od płd. zach. na płn. wsch. i przebiega pot. Turkę. Własn. wiek. ma ro. or. 74, łąki ogr. 525, pa. 14, lasu 1082; własn, mniej. ro. or. 422, ł. i o. 138, pa. 14 mr. W r. 1880 było 848 mk. w gminie, obrz. grec. katol. Par. grec. katol. w miejscu, dek. żukowski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja i szk. jednokl. nieetatowa, młyn parowy i gorzelnia. Par. Korszów. Lud. Dz. Liski, ob. Łyski i Liszki Liski, niem. Lyssken, dok. Lyszken, wś, pow. jańsborski, na pruskoluterskich Mazurach, przez ludność polską założona i trzymana. Istniała już r. 1471. R. 1539 posiada samych polskich mieszkańców. Ob. Kętrz. Ludność, polska w Prusiech, str. 433. Par. Jańsbork III, 440. Liski, st, p. i st. dr. żel. woroneskorostow skiej, pow. bobrowski gub. woroneskiej. Liski, potok górski, nastaje w obr. gm. Mo stów, w pow. jabłonkowskim, z połączenia dwóch strug źródlanych leśnych. Płynie w kie runku północnym przez wschodni obszar Mo stów, następnie zrasza obszar Jabłonkowa, mia nowicie osady Uszy i Dolne Liski, poniżej któ rych uchodzi z lew. brz. do Olszy Olzy. Dłu gość biegu 4 kil. i pół. Br. G. Liski, las w płd. zach. stronie Kornalowic, pow. Samborski. Liskie Nowosiółki, ob. Nowosiółki L. Lisko z liską Posadą, właściwiej Lesko, msto powiatowe na prawym brzegu Sanu, przy kolei przemyskołupkowskiej i gościńcu z Sanoka do Baligroda. Prócz tego gościńca wychodzi z miasta jeszcze gościniec na wschód do Chyrowa. L. leży w okolicy górzystej, na wzgórzu 316 m. npm, a od strony południowej ma lesistą górę Czulmin, 578 mt. bezwzględnej wysokości, gdzie się znajduje godna widzenia skała, zwana Kamieniem pod Liskiem. W L. znajduje się wzpaniały kościół rzym. katol. , murowany ratusz, murowana cerkiew grec. katol. i wielkie stare zamczysko, obrócone na pomieszczenie urzędów, gdyż po pożarach w r. 1785 było mało użytecznem do mieszkania. Miasto zajmuje 875 mr. obszaru i Mozy 3415 mk. , z których 997 wyznaje religią rzym, katol. , 442 gr. kat. a 1976 izrael. Niegdyś było obronnem miastem. Celarius Deseriptio Polon. 1659 str. 337 nazywa je obronnem warowniami a Staro wolski wspomina, że mieszczanie, obawiając się napadów tatarskich, z każdym rokiem utwierdzali warownie. Rok 1704 zadał stanowczą klęskę miastu, po której się nie podniosło, bo według zapiski w Libri copulatorum tamtejszej cerkwi, tom II pag. 6, zajęli je Szwedzi bez wystrzału 17 sierpnia, potem opanowali zamek i w nim trzymali się do 28 tegoż mca, poczem zamek i miasto zrabowali i tak spalili, że tylko dwie cerkwie ocalały. Potem nastąpiło morowe powietrze, które zabrało 94 chrześcian i 303 żydów. Teraz brudne, przepełnione pospólstwem żydowskiem miasto, ma c. k. starostwo i urzędy z niem połączone radę. powiatową, pocztę, telegraf, szkołę czteroklasową męską, wydział towarzystwa kred. ziem. , kasę pożyczkową gm. z kapitałem 3148 zł. w. a. i fundusz ubogich niewiadomej fundacyi, posiadający cztery mr. roli i 1650 zł. w. a. kapitału. W L. znajduje się także sąd powiatowy, apteka i mieszka lekarz pow. Majątku nie posiada to msto żadnego, a wszelkie potrzeby pokrywa z opłat targowych i poboru dodatków do podatków i podatku konsumcyjnego. Jarmarki, szczególniej na bydło, odbywają się 3 lutego i w poniedziałek po niedzieli Rogate, a co czwartek targi tygodniowe. Dawniej były także fabryki siarki i witryolu Stupnicki, Geogr. Galicyi, teraz jest wielka potażarnia Tatomir, Geogr. Galic. . Kto założył Lisko niewiadomo; w r. 1550 było dziedzicznem Piotra Kmity woj. krak. Zygmunt August wydał miastu w tym roku dwa przywileje, w jednym potwierdził dwa jarmarki i dodał trzeci na święto Oczyszczenia P. Maryi, w drugim dozwolił mieszcz, handlu wszelkie mi towarami, uwalniając ich zarazem od wszelkich ceł, grobelnego, mostowego i targowego, z wyjątkiem cła pogranicznego. Później było Lisko dziedzictwem Stadnickich. Z r. 1594 posiada cerkiew gr. kat. dokument, wskazujący, że najżarliwsi przeciwnicy kościoła rzym. katol. i zwolennicy reformatorów, chociaż w celu nakłonięnia ludu do nowego wyznania zamykali kościoły rzym. katol. , to cerkwie prawosławne zostawiali w spokoju; Stanisław na Żmigrodzie Stadnicki, sławny reformator i awanturnik, wystawił bowiem następujący dyplom Ja Stanisław ze Żmigroda dziedzic na Lisku, wiadomo czynię komu o tem wiedzieć potrzeba, żem przedał popostwo w mieście Lisku Wasylowi popowi y potomkom jego za sumę złotych sto moneto Polską y Liczbą ze wszystkiemi pożytki, Polmi, Rolami, Łąkami, Sadzawkami, z starodawna do tego Popostwa należącemi, którego Popostwa temu y Potomkom Jego wolno będzie używać; wolno mu go też będzie przedać, darować, przefrymarczyć alias z dozwoleniem Pańskim albo Potomkom Jego; żadnych z tego popostwa nie będzie oddawać prócz tylko czynszu dorocznego groszy 16, od inszych wszelkich tak mieskich iako i mesznego wolen będzie; pożytki albo dochody wszystkie, którekolwiek należą do tego popostwa jak z Miasta, z Przedmieścia jako y ze wsi inszych to iest Hurobon y Posady będzie wolno temu Popowi wybirać wedle starodawnegozwyczaju jako przedtym dawali, nie de negując nic tom temu przywiliowi, który ma tenże Pop sławnej Pamięci nieboszczyka Pana Liski Stanisława Kmity; od posług wszelkich tak zamkowych jako y mieskich tenże pop wolen, który to przerzeczony Wasyl pop ma rządzić obiema cerkwiami tak w mieście Lisku jako y na Przedmieściu, do którego Popostwa y Summy wyższy mianowany na potomne lata utwierdzam tym przywilejem; dla lepszej pamięci Pieczęć swoją przykładam y ręką się swoją własną podpisuję, 13. Martij w Lisku w poniedziałek przed niedzielą Głuchą Anno Dei 1594. Stanisław Stadnicki ze Żmigroda, Aleksander Stadnicki W. W. , Andrzej Samuel ze Żmigroda Stadnicki. Podług odpisu w szematyzmie duch. dyec. gr. kat. przem z r. 1881, odpisanego z urzędowej kopii wcale niedbale sporządzonej w r, 1799. Po zniszczeniu miasta przez Szwedów 1704 r. niepodnosiło się, dlatego August III w r. 1744 zaprowadził cztery jarmarki. W owym czasie przeszło Lisko wianem za Teresą ze Stadnickich żoną Józ. hr. Ossolińskiego chorążego w. k. w dom Ossolińskich. Teraz pos. więk. jest własnością Edm. hr. Krasickiego. Pos. więk. wynosi obszaru 98 m. roli i 555 mr. lasu; pos. mn. 718 m. roli, 45 m, łąk i ogr. , 1712 m. past. O założeniu pierwszem parafii nie mamy żadnych wiadomości. Wspominają ją pierwszy raz akta biskupie w r. 1603; ale w r 1539 zamienił Piotr Kmita z Wiśnicza, woj. kr. starosta przemyski i spiski, probostwo liskie na prepozyturę z czterema mansyonarzami a w r. 1580 zapisał przełożonemu kolegiaty Stanisław Herburt kasztelan lwowski, jako opiekun Stanisława Stadnickiego burgrabi krak. , wieś Jankowce i różne dziesięciny w celu utrzymania dwóch księży kaznodziei i kierownika szkoły. Oprócz kościoła par. był jeszcze w Lisku kościół św. Ducha i dwie prebendy św. Anny utworzona przez Mieleckich w XVII w. i św. Jana Chrzciciela, założona przez Jana Stadnickiego woj. wołyń. r. 1713. Teraźniejszy wspaniały kościół murowany zbudowany został w r. 1539. Parafia należy do dyec. przemyskiej dek. leskiego, ma dołączone Bernichową dolną i B. górną, Glinno, część Hużela, Jankowce, Łączki, Łukawicę, Manasterzec, Posadę liską, Postołów, Wolę postołowską, Weremień, Wujskie i Żałuż. Ludność całej parafii 1813 rzym katol. Par, grec. kat. składa się z czterech dawnych probostw, z których dwa połączono w r. 1594, a resztę około r. 1800. Obejmuje Posadę liską, Weremień, Jankowce z cerkwią drewnianą, Hużele, Ruczki i Glinne. Cała ludność grec. katol. 1707 osób dyec. przem. dek. liski. Miasto otaczają od północy Liska posada, od zachodu po za Sanem Kużele, od wschodu Glinno a od południa lasy. Leska posada wysunięta na północ graniczy na północ z Wolą postołowską a na wschód z Jankowcami. Powiat Lisko ma 18. 277 kw. miryam. 32. 93, kw. mil, 74118 mk. , rozdziel. na 154 os. a 156 gm. katastralnych. W obrębie starostwa są cztery sądy pow. w Lisku, Ustrzykach dolnych, w Lutowiskach i Baligrodzie. Te trzy miejscowości są miasteczkami. Pod względem obszaru zajmuje pow. trzecie miejsce, albowiem większy obszar ma najprzód pow. kosowski, potem nadworniański; pod względem ludności jest średnio zamieszkałym, wypada bowiem 3883 mk. na milę kw. 70. 4 na klm. kw. . Zalegając góry na źródłowisku Sanu tj. góry śred. wys. , jest pow. w połowie obszaru pokryty lasem i pastw. położonemi na obszarach górskich, resztę zajmują role przeważnie żytnie i owsiane i łąki. Stosunek rozkładu ziemi urodzajnej jest następujący ornych gruntów 70454 mr. pos. więk. 13065 m. , pos. m. 57389, łąk i ogrodów 11983 pos. w. 1820, mn. 10163, mr. pastw. 27120 pos. więk. 2634, mn. 24486, mr. lasów 48428 pos. więk. 33524, mn. 14904. Cała przestrzeń użyt. 157985. Mieszkańcy w części zachodniej po góry działowe Sanu i Dniestru, około Baligroda, należą do rodu Czuchońców, zwanych także Łemkami lub Kurtakami albo Rusnakami, w części wschodniej koło Ustrzyk i Lutowisk jest ludnośó napływowa, osadzona po XIV stuleciu na prawie wołoskiem, przeważnie pochodząca od istotnych Wołochów, cofających się przed Tatarami, lub Rusinów uchodzących z tegoż samego powodu z części Rusi więcej na te napady narażonych. Pow. L. graniczy na zachód z sanockim, na północ z birczańskim, na wschód ze staromiejskim i turczańskim a na południe z Węgrami. Mac. Lisko po rus. Łysko 1. wś, pow. kamionecki, 22 km. na płd. wsch. od Kamionki Strumisowej, 13 km. na płd. zach. od sądu pow. w Busku, 6 km. na płn. od najbliższej stacyi kolejow Zadwórzu, tuż na płd. od urzędu poczt. w Milatynie nowym. Na wsch. leżą Kędzierzawce, na płd. Nowosiółki liskie, na zach Ubinie, na płn. zach. Niesłuchów. Wzdłuż granicy płd, płynie pot. Dumny, dopływ Pełtwi. W płd. zach. kończynie tworzy on mały staw, z którego wypłynąwszy płynie na wsch. do Kędzierzawiec. Z płn. strony obszaru płyną małe strugi od płn. zach. na płd, wsch. i wpadają w Kędzierzawcach do pot. Dumnego. W płd. stronie obszaru, na lew. b. pot. Dumnego, leżą zabudowania wiejskie; na płn. od nich cegielnia, a jeszcze dalej na płn. folw. lisecki. Zach. stronę obszaru zajmuje las. Na płn. wsch. wznosi się punkt jeden do 263 m. Własn. więk. ma ro. or. 523, łąk i og. 77, pastw. 27, lasu 79; własn, mniej. ro. or. 364, ł. i o. 112, pastw. 12 mr, W r. 1880 było 454 mk. w gm. , 65 ną obsz. dwor. 226 obrz. rzym, katol, reszta grec. katol. Par. rzym. katol w Milatynie nowym, grec. katol w Nowosiółkach liskich. We wsi jest szkoła fil i kasa pożycz. z kapitałom 482 zł. w. a. 2. L. , ob. Czernilawa. Lud. Dz. Lisko Liskowec Lisków Liskow Liskowa Liśkowa Lisków, wś, folw. , os. prob. , pow. turecki, gm. Strzałków, par. Lisków Łaski, lib. ben. II, 62; odl. od Turku w. 28 i pół. Kościół par. posiada drewniany, z XVIII w. Ma 67 dm. i 665 mk. Folw. dm. 2, mk. 6; trzy os. dm. 2, mk. 24; os. prob. dm. 2, mk. 11. W 1827 r. było tu 64 dm. i 448 mk. Wieś L. była dawniej własnością kolleg. jezuitów w Kaliszu; dawniej nawet oprócz proboszcza miejscowego mieszkali w L. kś. jezuici jako zarządzający dobrami jezuickiemi; potem własność Biernackich. L. par. dek. turecki 3627 dusz. Według Tow. Kred. Ziemfolw. L. al Zielonów z wsiami L. , Żychów, Sierzohów, kolonią Wygodni i Budy Liskowskie, rozległy m. 1441, grunta orne i ogrody m. 347; łąk m. 73, pastw. m. 164, lasu m. 818, nieużyt. i place m. 39, bud. mur. 1, z drzewa 9. Bobra L. , Żychów, Zakrzyn i Annopol mają 2400 m. rozl 1530 lasu. Liskow, ob. Liszkow, Liszkowk Łuż. . Liskowa, węg. Liszkofálva, Liszkóva wś, słowacka, w hr. liptowskiem Węgry, w pow. rożeńskim, w dystrykcie dolnoliptowskim, na wschód od Rożenia, przy gościńcu liptowskim i drodze żel bogumińskokoszyckiej, w dolinie Wagu, na prawym jego brzegu, u połud. stóp Chocza, stanowiącego zachodnie kończyny pasma tatrzańskiego. Wzniesienie wsi 489 m. npm. szt. gen. Dm. 143, mk. 1544; obszar wynosi 2853 sążni kw. katastr. 1880. W miejscu wznosi się starożytny kościół p. w. Przemienienia Pańskiego, zbudowany r. 1650. Metryki zaczynają się r. 1697. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 miała parafia dusz rzym. katol. 1375, prot. 218, nieun. 195, żydów 5, razem 1793. Protestanci augs. wyzn. należą do gm. prot. w Rożeniu. Szkoła lud. kat. i prot. Sąd pow. , urząd podat. i st. p. w Rożeniu. Jest tu u podnóża góry Mnich godna widzenia jaskinia. Czyt. L. Loczy Die Liszkovaer Hoehle, Peszt, 1879. Liśkowa, wś w pow. słuckim, w gm. kleckiej, nad rz. Suszanką, o milę na płd. od miasteczka Kiecka, w glebie żytniej położona; ma osad 32, miejscowość bezleśna. A. Jelski. Liskowate 1. wś, pow. dobromilski, o 14 km. na płd. zach. od sądu pow. i urzędu poczt. w Dobromilu, 5 km. na płn. zach. od najbliższej stacyi kolej. w Krościenku. Na płn. zach. leży Jureczkowa, na płn, Kwaszenina, na wsch. Łopuszanka, na płd. wsch. Wolica, na płd. Berehy dolne, na płd. zach. Łodyna i Leszozowate 3 ostatnie wsie w pow. liskim. Wody z całego obszaru płyną na płd. wsch. do Strwiąża za pośrednictwem pot. Karaszyna, nastającego w lesie Karaszynie ob. i pot. Łodyny, przepływającego zach. część obszaru. Do Karaszyna wpada od praw. b. pot. , płynący od płn. zach. na płd. wsch. W dolinie tego potoku leżą zabudowania wiejskie. W stronie płd. zach. leży las Wolańska Kiczera. Płd. jego część wzno si się swym szczytem do 632 m. Na granicy wsch. wznosi się w płd. części lasu Karaszyna wzgórze Krzemień do 615 m. Własn. wiek. rządowa ma ro. or. . 27, łąk i og. 2, pastw. 7, lasu 1256 własn. mniej. ro. or. 1738, ł. i o. 198, pastw. 295, lasu 138 mr. W r. 1880 było 1088 mk. w gm. , 5 na obsz. dwor. obrz. grec. katol. Parafia rzymskokatol. w Jasieniu, grec. katol. w miejscu, dek, ustrzycki, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew. Według zapisków wizy tatora z r. 1732, była erekcya od króla Zyg munta na łan pola z r. 1564, potwierdzona przez Władysława IV w r. 1633. Inna hramota na łan pola pochodziła od Jana III z r. 1691. Za czasów polskich należała wś do dóbr koron. w stwie przemys. Rząd austr. przyłączył ją w r. 1787 do klucza dobromilskiego. Należy ona obecnie do okr. gospod. Berehy. Rozmaito ści z r. 1836 Nr. 23 str. 186 podają wiado mość, że we wsi osiedlili się dawnemi czasy tatarscy osadnicy, że od nich ma pochodzie ro dzina Hakłaków i że między ludem krążą po dania odnośne do tych czasów. 2. L. , os. w Dorze, pow. nadwórniański. Lu. Dz. Liskowce al Leskowce, wś, pow. uszycki, gm. Gruszka, par. Stara Uszyca, nad rz. Żwańczykiem, 376 mk. , ziemi włośc, 320, dwor. 886 dzies. , dm. 56. Cerkiew Wniebowzięcia N. M. P. posiada 47 dz. ziemi. Dawniej dziedzictwo gen. Witta, dziś Karaszewiczów. Dr. M. Liskowec, po węg. Leskocz, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , kościół parafial. kat. , uprawa roli, 241 mk. H. M. Liskowiec, 1. Leskowiec, wś, pow. frydecki na Szlązku austr. , rozl. mr. 1251, ludn. 1000. Jest tu kościół katol fil par. Frydek. 2. L. al. Spachow, niem. Spachendorf, wś, pow. beneszowski, 1670 mk. 3. L. , Laskowiec, niem. Markersdorf, wś, pow. Witkowski na Szląsku austr. , 469 mk. F. S. Liskowiec, Liskowetz, przys. gm. Storożyń ca, w pow. storożynieckim. Br. G. Liskowiec, znaczne wzgórze, w obr. gm. Stroniowic, w pow. przemyskim, na północ od wsi, tuż nad północną jej granicą z gm, Tyszkowic, pod 40 34 30 wsch. dłg. g. F. a 49 42 28 płn. sz. g. , wzn. 313 m. npm. Br. G. Liskowiec, pot. , wypływa u połudn. stóp góry Liskowca 497 m. w obr. gm. Broszkowiec, w pow. storożynieckim; płynie na połud. przez łąki broszkowieckie, następnie przez ob szar. Storożyńca i w Storożyńcu uchodzi z lew. brz. do Seretu. Długość biegu niemal 6 kil Por. Krywa, góra. Br. G. Liskowskie Budy, ob. Budy. Lisna, wś. i folw. , pow. skierniewicki, gm. Doleck, par. Jeruzal W 1827 r. 9 dm. , 72 mk. Lisna, ob. Marklissa. Lisna, rzeczka górska, wytryska w Karpa Liskowate Liskowce Lisków Liskowiec Liskowiec Liskowiec Liskowskie Budy Lisna Lisna Lisna Lisna Lisne Lisnej Lisnewyczi Lisno Lisnówko tach wschodnich, w ich dziale skolskodelatyń skim, z pod północnowschodnich stoków pasma Gorganu ilemskiego, ze źródeł leśnych, na połudn. zach. obszarze gm. Ilemni w pow. dolińskim. Zrazu płynie na póła. wsch. , potem na wschód górską doliną leśną, opływając od zach. i półn. górę Kruhłą 1081 m. , a od połud. gó ry Komarak 1190 m. i Rozkoliska 1060 m. . Uchodzi z lew. brz. do Ilemki ob. . Długość biegu 6 kil. Br. G. Lisna, ob. Uboró. wś, pow. kładzki, rus. , ob. LeśnioLisne, ob. Lisno. Lisnej, niem. Loeschney, par. Lewin. Lisnewyczi, Lisnowyczi wice, Liśnica, potok górski, wytryska w obr. gm. Brenny, w pow. skoczowskim, w Beskidach zach. , nieopodal granicy Szląska austr. z Galicyą, ze źródeł leśnych. Płynie doliną górską w kierunku półn. przez obsz. Brenny. Od wsch. zawiera dolinę potoku połogie wzgórze Starym Gromem zwane z czubkiem 797 m. npm. wys. liczącym. Od zach. zaś wznoszą się szczyty beskidzkie, jak Malinka 809 m. , Gronik 662 m. , Orłowa 766 m. i Równica 883 m. . W dolinie tego pot. legły grupy chat należące do wsi Brenny, jak Stawy, Wawrzynka, Swiniarka, Kępkowa i Krzuwonek. Po 9 kil. biegu łączy się we wsi Brennie z pr. brz. z pot, Polczanym, tworząc rz. górską Brenicę, prawy dopływ Wisły. Pędzi kilka młynów i traczów. Źródła leżą na wys. 700 m. , ujście 410 m. npm. Liśniewo, niem. Lissnau, dobra szlach. , pow. wejherowski, na swarzewskiej kępie, nad brzegiem Bałtyku, o 3 i 3 4 mili od Wejherowa. Obszaru włók 22 169. 21 hektarów; katol 38, ewan. 6, dm. 4. Parafia i szkoła Strzelno, pocz. Puck. Posiadacz Otto Timreck. Około r. 1400 rządziła się wś prawem staropolskiem. Na wojnę dostarczała krzyżakom jednego zbrojnego. Liśniewo, ob, Łyśniewo. Liśnik L duży, wś, pow. janowski gub, lubelskiej, gm. i par. Gościeradów, obecnie wcielona do rozległych dóbr gościeradowskich. Os. włośc. 68, dm. 73, mk. 547, ziemi włośc. mr, 614, oraz folw. 400 mr. , a na nim dm. 2, bud. 4. Cegielnia dworska. L. leży przy drodze bitej z Kraśnika do Annopola, nad Taczynem, który w L. przyjmuje Zimnowodę i pod Janiszowem wpada do Wisły. Grunta gliniaste lecz urodzajne, łąki dobre, rybny staw rzeczny. L. jest os. starożytną, dawniej zwał się Leśnik i w XVI w. do Otwinowskich należał. Ślad tego znajdujemy w opisie poselstwa i podróży Erazma Otwinowskiego do Konstantynopola r. 1557 odbytej, wydanym 1860 Bibliot. Turowskiego przez J. I. Kraszewskiego z rękopisu hr. Ilińskiego z Romanowa, który to poseł rzplitej wracał przez Bełz, Skokówkę i Turobin do L. , gdzie, zastawszy panią matkę z łaski Bożej dobrze zdrową, odpoczywał w domu z przyja ciółmi po tej na owe czasy bardzo uciążliwej i niebezpiecznej podróży. R. 1827 było tu 43 dm. , 282 mk. 2. L. mały, wś, pow. janowski, gm. Trzydnik, par. Gościeradów. Razem z do brami L. duży, w XVI w. należał do Otwinowskich, w XVIII w. do Mroczkowskich, od któ rych otrzymał ludową nazwę Mroczkowszczyzna, w bieżącem stuleciu do Mianowskich, póż niej Narzymskiego, a obecnie rozparcelowany od 1881 r. ; główny zaś folw. 14 wł. nabył dr. med. Aleksander Braun. Ogólna rozl. dwor. gr. wł. 30, do których należą obecnie w posiada niu kolonistów attynencye Budki i Kotówka. Gruntów włośc. mr. 284, dm. włośc. 23, dwor. 4; ogólna ludność 196 dusz. Również jak L. duży leży nad rzeczką Tuczyn, przy drodze bi tej kraśnickoannopolskiej. Dawniej na rzeczce tu był młyn, śladem czego pozostała usypana pod górą grobla, znacznie podnosząca poziom wody w razie potrzeby. R. 1827 było tu 23 dm. , 115 mk. R. F. Lisno, wś, pow. skierniewicki, gm. Głuchów, par. Janisławice. Spis z 1827 r. daje ją p. n. Lnisno, wś rząd. , 40 dm. , 271 mk. Lisno, dobra, pow. drysieński, 2 okr. polic, mają 5307 dzies. ziemi dwor. , własność Kor saków. R. 1670 były w posiadaniu Kazimierza Sapiehy, któren zbył Justynianowi Szczytowi; od 1678 żona Justyniana Anna z Łukowiczów Szczytowa ustępuje synowi swemu Krzysztofo wi Szczytowi. W r. 1688 Jan III nadaje Kata rzynie z Benetów Szczytowej. Później były we władaniu Anny z Zawiszów Szczytowej, która zrzeka się na syna swego Józefa Szczytta. Por. Klasice. M. K. Lisno, jez. w płn. stronie pow. drysieńskiego, 13, 7 w. kw. rozl. , łączy się z jez. Oświej, przyjmuje rz. Swołnę; do 25 stóp głębokie. Półn. brzeg L. stanowi granicę pow. siebieskiego. Lisno dok. , ob. Leszno, por. Goręsin. Lisnówko 1. niem. Kl. Leistenau, włośc. wś, pow. grudziąski, po nad jeziorem. Obszaru liczy mr. 1308, bud. 56, dm. 26, katol. 1, ewan. 200. Parafia Płowęż dla ewan. Lisnowo; szkoła w miejscu, poczta Łasin. L. należało zdawna do dóbr obszernych lisnowskich. O pierwszym początku i założeniu tej wsi nic nie wiemy. Wydawana była na czynsz gburom. R. 1789 liczyła 10 rodzin. R. 1803 wydano tę wś we wieczystą dzierżawę 12 włośc, którzy płacili rocznego czynszu 334 tal Nadto dostawiali państwu 22 k. żyta, 8 mac. owsa, 22 i pół gęsi, 34 kurcząt i 22 i pół mędli jaj. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 280. 2. L. , niem. Elisenau, r. 1875 przezwane Elisenhof, dobra, pow. toruński, przy granicy pow. chełmińskiego, w okolicy lesistej. Obszaru liczą or. ro. hekt. 106, łąk 9, nieużyt. 8, ogółem obsz. hekt. 119; Lisna Lisnowo Lisnowo bud. 9, dm. 4, katol. 32, ewan. 7. Par. i poczta Chełmża, szkoła Lisnowo. Dziedzic Robert Lincke w Zeglnie; hodowla bydła rasy holender skiej. Kś. F. Lisnowo 1. niem. Leistenau, dok. Leistenaw, Lissenow, Leyssenau, Lischtenau, włośc wś i rycer, dobra, pow. grudziąski, nad jeziorem, z którego struga bezimienna płynie do rzeki Ossy, przy granicy pow. brodnickiego, w części dawniejszej Pomezanii i Prus książęcych; posiada kościół luterski paraf. i szkołę luterską; dla katolików parafia Płowęż. poczta Łasin a L. , niem. Gr. Leistenau, włośc. wś parafialna, obszaru liczy mr. 1190, bud. 104, dm. 58, katol. 31, ew. 455; b L. , niem. Schloss Gr. Leistsnau, rycer. dobra, obszaru roli ornej zajmują hekt. 545, łąk 60, pastw. 9, lasu 64, nieuż. 12, wody 61, ogółem hekt. 753; bud. 34, dm, 18, katol. 110, ew. 167. Posiadacz Eugeni Petersen. W miejscu odbywają się dwa doroczne targi, kramne, na bydło i konie. Przy wsi po nad jeziorem znajduje się znaczny dość dobrze zachowany szaniec Schanzenberg, od którego samo jezioro zowie się szańcowe Schanzensee. L. jest osadą prastarą. O pierwszych jednak początkach i o założeniu jej nie wiadomo. R. 1285 posiadał całą tę część w dawniejszej Pomezanii, gdzie jest L. , 1000 włók obejmującą, sławny rycerz Dyteryk Stanko. Dopiero od XVI począwszy wieku dość liczne przechowały się szczegóły. Od dawna była ta wieś szlachcie na własność wydawana. W XVI w. posiadała L. rodzina niemiecka von Drahe. Ludność jednak co najmniej do połowy była polska. R. 1550 liczono 9 nazwisk polskich a 12 niemieckich. R. 1556 umarł d. 8 lutego Michał von Drahe, posiadacz L. Niezadługo po nim r. 1567 zeszli z tego świata krótko po sobie d. 25 i 28 maja także jago synowie Michał i Andrzej von Drahe, obydwaj bezdzietnie, tak, że obszerny ten majątek przypadł teraz na własność księciu pruskiemu. Począwszy od r. 1577 król Stefan Batory starał się o te dobra dla ulubionego przyjaciela swego i ministra siedmiogrodzkiego Marcina Borzewicza. Długo wymawiał się z nadaniem książę Jerzy Fryderyk, nareszcie w r. 1585 zapisał Borzewiczowi dobra lisnowskie na dziedziczną własność prawem chełmińskiem, ustępując zarazem wyższe i niższo sądownictwo, prawo patronatu nad tutejszym kościołem i t. d. O kościele zawarował sobie książę, ażeby nowy dziedzic na proboszcza li tylko pastora luterskiego prezentował; znajdował się bowiem ów kościół podówczas w ręku luterskiem. Włók liczyło wtedy L. ogółem 119 1 2. Właściciel zobowiązany był czynić 2 służby wojenne konne w zbroi i miał sumiennie o wszystkiem donosić, coby szkodliwego było pruskim rządom. R. 1593 d. 5 marca król Zygm. potwierdził powyższy przywilej donacyjny. Oprócz L. król Stefan wystarał się nadto dla Marcina Borzewicza o sstwo osieckie i starogrodzkie. Za małżonkę pojął Borzewicz zacną i pobożną Katarzynę Dąbrowską al. Wojanowską z Wojanowa pod Gdańskiem, z którą miał syna dobrze po katolicku wychowanego Jana Borzewicza ojciec jego, jak donoszą kościelne akta, sprzyjał luteranom. Marcin Borzewicz umarł, jak się zdaje z wzniesionego mu w L. nagrobku prawdopodobnym, r. 1596. Po nim przejął dobra lisnowskie wspomniony syn jego Jan Borzewicz, który za żonę miał Dorotę Kryską, herbu Prawdzic; umarł w L. r. 1646, zostawując po sobie tylko córkę Annę. R. 1607 nazywają także niektóre akta dziedzicom L. Baltazara Stanisławskiego, nie wiadomo jednak na jakiej podstawie, ponieważ w r. 1613 król Zygm. znowu potwierdza tę wieś Janowi Borzewiczowi. Po Borzewiczach posiadał najprzód dobra lisnowskie Wituski, podskarbi koronny. R. 1653 nabył je Swiętochowski za 100000 zł. Począwszy od r. 1667 zachodzi jako posiadacz L. Paweł von Biberstein Orzechowski, dziadzio zarazem dóbr Biberstein, Oberfeldt i Orzechowo, wyznania luterskiego. Podług lustr. z r. 1686 należała do L. także wieś z czasem nabyta Kowalki; włók liczono w tych dobrach 149 1 2 i to w L. proboszczowskich włók 4, do folw. należących 40, włościańskich 75 i pół, w Kowalkach 30 wł. , które trzymali gburzy. Na lisnowskich włośc. włókach 75 i pół siedziało gburów 4 i ogrodu. 29. Gburzy dawali czynszu po 6 m. , 4 kury, 2 gęsi i odrabiali szarwark na folw. z wyjątkiem soboty; każdy posiadał 2 konie i 4 woły. Karczmy dwie istniały w L. , jedna na folw. , a druga we wsi; w roku wyszynkowały piwa beczek 160. Glebę folwarczną opisują jako bardzo żyzną; także łąki obszerne do dworu należały. Naokoło ciągnął się las, po największej części jodłowy, w którym dziki, sarny, jelenie, niedźwiedzie i inne zwierzęta się chowały. Ryb dostarczały w wielkiej ilości i rozmaitości jeziora pańskie, których lustracya wspomina 5 dwa jeziora przy Lisnowie, po 3 tonie liczące, karpiowe i szańcowe; jedno pod Płowęż o 9 toniach do połowy z biskupem chełmińskiem posiadane rzeka Ossa przechodząca przez nie stanowiła granicę; czwarte jezioro ciągnęło się pod Szonowo, piąte pod Swiecie, każde z nich o 2 3 toniach. Jeziora te nadzwyczaj były rybne, lepszego pewnego roku przyniosły dochodu 10000 m. Dwór dwupiętrowy, kiedyś wspaniały i z niemałym komfortem urządzony, liczył salonów i różnych pokojów 14, wszystkie okna, jako i wielkie podwoje, posadzki, kominy, schody i t. d. były częścią białym kamieniem niderlandzkim, częścią marmurem wy Lisnowo kładane. Obecnie stał ów dwór pusty i nadzwyczaj zaniedbany, szyby w oknach powybijane i t. d. Także gospodarcze zabudowania chyliły się ku upadkowi. Z następnych czasów brak znowu wiadomości. Tyle tylko pewna, że r. 1701 Paweł Orzechowski już nie żył, i że niezadługo potem jest dziedzicem w L. niemiec i luter Jan Karol von Streim. R. 1724 otrzymała wieś L. przywilej król. odbywania 4ch rocznych jarmarków kramnych, na konie i na bydło. Około tegoż czasu powstały nowe 2 folwarki pańskie na gruncie lisnowskim założone Carlshof i Ossa. R. 1734 Albrecht Krysztof burgraf zu Dohna nabył L. za 24000 tal. Tegoż samego roku, dokupiwszy w sąsiedztwie leżące wioski Warzele Warzels i Galnowo Gallnau za 16666 tal. od Karola Ferd. von der Mülbe, Tymawę od Jakóba von Taube za 15000 tal. Trąbki od. Zygm. von Auerswald za 8333 tal. Babki od Otona Fryd. von Bolschwing za 4666 tal, przyłączył je do L. i utworzył majorat familijny. Dobra te przypadły następnie Aleksandrowi Ferd. burgrafowi zu Dohna, a po jego śmierci r. 1740 jedynej pozostałej córce, księżniczce holsztynskiej Fryderyce. R, 1777, na mocy ugody z innymi krewnymi, nabył cały powyższy majorat Fryderyk Aleks. burgraf zu DohnaSchlo bitten za 93000 tal, który tego jeszcze roku większą połowę dóbr majorackich, t. j. Lisnowo, Kowalki, Tymawę i Babki odłączył i sprzedał Otonowi hr. Kayserling za 65295 tal R. 1797 hr. Kayserling nabył nadto wieś Goczałki, W następnych czasach wojen i niepokoju dobra lisnowskie bardzo podupadły i nabyte zostały na subhaście przez prowinc. dyrekcyą ziemstwa pruskiego w Kwidzynie, od którego je dopiero w r. 1836 wykupił August Teodor von Peterson. R. 1818 nadano włościanom we wsi L prawa własności, przyczem około połowę dzierżawionych dotąd gruntów im odebrano i osobny folw. dworski na tym obszarze założono pod niem. nazwą Scharnhorst. Włościanie otrzymali ogółem ornej roli mr. 1063, lasu mr. 166 i łąkę wspólną ponad jeziorem. Nadto mieli prawo brać piasek i glinę ku potrzebie z szańcowej góry. Na wybudowanie nowego folw. pańskiego Scharnhorst każdy włościanin zobowiązany był dowieść z lasu 5 sztuk budulcowego drzewa, 500 cegły i 10 fur polnych kamieni. Pastorowi i organiście lisnowskiemu dawał każdy po misce grochu, 1 bochen chleba, pół głowy świniej, 20 jaj i 3 grosze za stół jestto oczywiście stary zabytek polskiej i katol kolędy, Ob. Frölich, Gesch. des Graudenzer Kreises, str. 180 184. Są jeszcze niektóre wiadomości o, kościele. We wsi L. bowiem od dawna istniał kościół katol parafialny. Prob. posiadał 4 wł. roli. Do parafii należało Lisnowo, Lisnówko, Kowalki, Partęczyny, Babki, Tymawa i Goczałki. Podczas reformacyi przez sto lat prawie trzymali go luteranie. Także wspomniony powyżej dziedzic tutejszy Marcin Borzewicz, wielki ulubieniec Stefana Batorego, sprzyjał innowiercom. Dopiero syn jego Jan Borzewicz, gorliwy katolik, oddał napowrót kościół lisnowski katolikom. Innowierców w lisnowskiej parafii nie było co liczyć. R. 1668 nie znaleziono ich wszystkich więcej nad 7; 6 osób znajdowało się w Tymawie, a jedna jedyna w L. Uroczyste poświęcenie kościoła lisnowskiego odbyło się 22 marca r. 1622 sam bisk, Kuczborski osobiście go dokonał. W sprawozdaniu czytamy, że nader gościnnie podejmowano biskupa. Kościół był wtenczas cały murowany, tytułu N. M. P. i św. Jana Chrzciciela. Chór mniejszy czyli prezbyteryum nowo dobudował Marcin Borzewicz; organy nowa sprawiła Dorota Borzewiczowa. Ołtarze były 3 N. M. P. wielki ołtarz i je den boczny i św. Trzech Króli. Przedewszystkiem zwracał na siebie uwagę przepyszny nagrobek Marcina Borzewicza, wystawiony r. 1596. Znajdował się on po lewej stronie wielkiego ołtarza ku południowi Na marmurze były wypisane wszystkie jego czyny, któremi się w życiu odznaczył; sama jego postać jakoby śpiąca pięknie wyrobiona z alabastru. Dokoła nagrobka szły kraty żelazne, zielono malowane, u góry pozłacane. Opodal stało bogate krzesło czyli tron nieboszczyka, cathedra subsellii. Górna jego część, czyli podniebienie, opierało się na dwóch pięknie rzeźbionych małych filarach. W ogóle wyraża się o tym nagrobku wizytator biskupa Olszowskiego, kan. Strzesz, bardzo pochlebnie, zowiąc go dziełem pysznem, mauzoleum, opus augustum. Inny pomnik przedstawiał Wawrzyńca Struckiego, dziedzica Tymawy, zmarłego r. 1604. Jana Borzewicza pamięć wyrażał skromny napis na kosztownej materyi adamaszkowej. Życie religijne w lisnowskiej parafii w niczem nie ustępowało innym gminom. Szlachta zgromadzała się licznie na nabożeństwo. Słynne tu bywały odpusty M. Boskiej; wiele gromnic przynosili wierni na ofiarę i na znak odebranych łask nowe coraz wota na ołtarzu przypinali. Istniała także sokoła w L. i szpital, który posiadał ogród zwany Ogonkowskim. Prob. stale przemieszkiwał przy kościele; przedostatni Paweł Czubakowski umarł r. 1720, po nim przybył ostatni Ludwik Dittmer. Niestety, gwałtem zabrany został katolikom kościół lisnowski R. 1721 Fryd. Wilhelm wydał rozkaz, żeby po prostu odebrać kościół katolikom; ale regancyą królewiecka odpowiedziała, że choć już przedtem znajdował się w ręku luterskiem, na teraz trudno go przywłaszczyć zapewne, że wszyscy. parafianie byli katolicy. Wtedy drugi Lisonie Lisny raz pisze król zrobić go symultannym Nakoniec r. 1722, kiedy sam osobiście przybył d L. , rozporządził, żeby się w kościele odbywało naboż. prot. , przez co urzędowo oddany został kościół innowiercom w dzień św. Trójcy r. 1722. ob. Utracone kościoły w dyec. cheł mińskiej, str. 89 92; X. Chotkowski, Roz szerzenie protestantyzmu, str. 33. 2. L. , niem. Elisenau, r. 1875 przezwane Elisenhof, wś włośc, pow. toruński, przy granicy pow. chełmińskie go, w okolicy lesistej. Obszaru liczy mr, 553, bud. 41, dm. 27, katol 66, ew. 127. Parafia i poczta Chełmża, szkoła w miejscu. 3. L. , niem. Lissnau, folw. do Łyśniewa, pow. kar tuski. Kś. F. Lisny, pot. , dopływ Prutu; por. Iwanowce, pow. kołomyjski. Lisocha al Trubajło, błoto w pow. kozieleckim, gub. czernihowskiej, nad rz. Trubież, 59 wiorst kw. długie, Lisok, ob. Lasek i Kłodnice. Lisok, grupa domów w Chlebowicach Swirskich, pow. przemyślański. Lisok, pot. , nastaje na obszarze gm. Musze nicy, w pow. serockim, płynie w kierunku wschodnim, na obszarze Waszkowiec przepły wa znaczny staw, i zwróciwszy się na płn. wschód, łączy się z młynówką waszkowiecką, uchodzi z prawego brzegu do Seretu. Długość biegli 5 i pół kil. Br. G. Lisok, skała z jaskinią w pobliżu Tryhołowatki, pow. tłumacki. Czyt. A. H. Kirkor, Pokucie, str. 7. Lisonie dok. , ob. Łysonie. Lisonsruh niem. , ob. Wilhelmsruh. Lisów l. , wś i folw. , pow. grójecki, gm. Rykały, par. Przybyszew, o 5 w. od rz. Pili cy. W 1827 r. 8 dm. , 96 mk. Dobra L. składają się z folwarkóy L. i Biniędy, wsi L. , Wyszoty i Biniędy, rozległość wynosi mr. 622 folw. L. grunta orne i ogrody mr. 375, łąk mr. 24, lasu mr. 62, nieuż. i place mr, 12, razem mr. 473, bud. mur. 4, z drzewa 12, płodozmian 12polowy; folw. Biniędy grunta orne i ogr. mr. 124, łąk mr. 20, pastwisk mr. 2, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 149, bud. z drzewa 5, płodozmian 10polowy. Wś L. os. 2, z grun. mr. 58; wś Wyszoty os. 20, z grun. mr. 22; wś Biniędy os. 3, z grun. mr. 9. 2. L. , wś, pow. grójecki, gmina Kobylin, parafia Grójec. W 1827 r. 3 dm. , 24 mk. 3. L, daw. Lisówek al Komorniki, wś nad rz. Radomką, pow, radomski, gm. Jedlińsk, par. Lisów Łaski, Lib. ben. I, 672, odl. od Radomia 15 w. Po siada kościół paraf. drewniany, 20 dm. , 209 mk. , 1088 mr. ziemi dwor. , 395 mr. włośc. W 1827 r. 10 dm. , 123 mk. Kościół założony w 1414 r. był pierwotnie filią Gorynia ob. ; obecnie buduje się nowy kościół, . Par. L. dek, radomski, 1184 dusz. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. L. z wsiami L. , Piaseczno i Marcellów rozległy mr. 802 grunta orne i ogr. mr. 276, łąk mr. 113, pastw. mr. 43, lasu mr. 343, nieuż. i place mr. 27, bud. mur. 4, z drze wa 19, młyn wodny. Wś L. os. 16, z grun. mr. 395; wś Piaseczno os. 17, z grun. mr. 384; wś Marcellów os. 8, z grun. mr. 216. 4. L. , kol. i folw. , pow. opatowski, gm. Wojciecho wice, par. Gierczyce, od Opatowa 7 w. Folw. ma 444 mr. , dm. 4, mk. 34. Kol. ma 29 dm. , 234 mk. , 351 mr. rozl. 5. L. , os. leśna, pow. sandomierski, gm. Obrazów, par. Kleczanów, od Sandomierza 15 w. ; gruntu mr. 349, dom drewn. L 6. L. al. Lissów, wś, pow. stopnicki, gm. Maleszowa, par. Lisów. Leży przy drodze bitej z Chmielnika do Kielc, posiada ko ściół parafialny wzniesiony w 1312 r. z drze wa, na miejscu którego stanął w XVI w. obecny murowany z wieżą. Dom schronienia dla starców i kalek; młyn wodny. W 1827 r. było tu 31 dm, , 189 mk. W XV w. było tu trzy folwarki i trzech dziedziców Lisowski h. Róża, Piotr Rudkowski h. Kopaszyna i Jan Solecki Dług. II, 390. L. par. , dek. sando mierski, 3174 dusz. Folw. L. , od rz. Nidy w. 10, rozległy mr. 543 grunta orne i ogrody mr. 144, łąk mr. 42, pastw. mr. 32, wody mr. 1, lasu mr. 309, nieuż. i place mr, 15, bud. mur. 4, z drzewa 1. Folw, ten w r. 1879 oddzielo ny od dóbr Maleszowa. Wś L. os. 41, z grun. mr. 342. Czyt. Kod. dypl. poL i III, pod datą 1385. 7. L. , wś włośc, pow. lubarto wski, gm. Łuck, par. Lubartów, leży na stoku wyżyny przerzniętej kilku parowami, obniża jącej się ku dolinie Wieprza, po lewej stronie rzeki, o 3 w. od Lubartowa; ma 40 dm. , nale ży do dóbr lubartowskich. Spadek gruntów ku nizinie Wieprza tu dopiero się zaczyna. R. 1827 dm. 18, mk. 133. Br. Ch. Lisów 1. wś w pow. jasielskim, leży na lew. brz. Ropy, przy gościńcu z Jasła do Bie cza. Położenie wsi faliste, wznosi się od 325 do 350 m. npm. , na wschodnim stoku wzgórza Byczaka 370 m. bezwzględnej wysokości. Od ległość od Jasła wynosi 7 kil. Ma 458 mk. rzym. katol. i należy do parafii rzym. katol. w Sławęcinie. Pos. wiek. p. Kaz. Klobasy ma 118 roli i 157 mr. lasu; pos. mn. 356 roli, 19 łąk i ogr. , 37 pastw. i 41 mr. lasu; graniczy na wsch. z Bączalem Górnym, na płn. z lasami Jabłonicy i Lipiny Górnej a na płd. z Lisówkiem. 2. L. al Łyszów, folw. w Sadkowej górze, pow. mielecki, leży na lew. brz. Wi słoki, wprost Gałuszowic. Mac. Lisowa, przys. Karapczowa nad Czeremoszem Karąpcziu, w pow. wyźnickim. Lisowa Buda, dobra, pow. rohaczewski, 2 okr. adm. , mają st. poczt. przy szosie kijowskopetersb. , fermę, duży ogród fruktowy. Własność Aleksandra Żukowskiego, 2300 dzies, obszaru, Lisów Lisowa Lisny Lisocha Lisok Lisonsruh Lisówek Lisowce Lisowanie Lisowa w tem 450 dz. roli ornej, 250 dz. łąk i 1000 dzies. lasu liściastego. Gleba glinka. E. E. Lisowa góra, góra lesista, w obr. gm. Hołowska, w pow. Turka, w Karpatach wscho dnich, w ich dukielskoskolskim dziale, na płd. od wsi, pod 40 52 50 wsch dłg. g. F. , a 49 8 płn. sz. g. Na płn. zach. ód niej wznosi się Bahna 1060 m, , a na płn. wsch. Kiczera 922 m. . Wzniesienie L. 987 m. Wnętrze tego gniazda górskiego, oblanego od płn. i płn. wsch. potokiem Bahną, od wsch. Rybnikiem Zubrzyckim, a od płd. Chodorowcem, tworzy piaskowiec karpacki; tu i owdzie znajdują się smugi pokładów rudy żelaznej. Br. G. Lisowa Ruda, ob. Ruda Lasowa. Lisowanie, rus. Łysowanie, leśniczówka koło Dołhołuki, pow. stryjski. Lisowce 1. Małe, wś, pow. skwirski, o 5 w. na płd. od Pawołoczy, nad strugą b. n, uchodzącą o 2 w. do Rastawicy. Ma 911 mk. , w tem 27 katol. , cerkiew paraf. ś. Mikołaja bardzo dawną. Własność Uwarowych 1811 r. , potem Kalinowskich, dziś Płautinów, 2. L. Wielkie, daw. Kowezin, wś, pow. skwirski, na praw. brz. Unawy. o 12 w. na płn. od Pawołoczy; 734 mk. , w tem 12 katol, 1571 dzies. ziemi, cerkiew Zesłania Ducha św. z r. 1748. B. attynencya dóbr pawołockich, dziś własność Dyakowskich. 3. L. , ob. Lesowicze, wś, pow. taraszczański. Lisowce do rus. Łysiwci, wś w pow. zaleszczyckim, 28 kil na płn. płn. wsch. od Zaleszczyk, 7 kil. na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Tłustem. Na płn. leżą Milowce i Kapuścińce w pow. zbaraskim, na wsch. Głęboczek w pow. borszczowskim, na płd. Szypowce i Tłuste wieś, na zach Tłuste miasto i wś Swidowa w pow. czortkowskim. Wzdłuż granicy od Kapuściniec płynie na małej przestrzeni Seret, dopływ Dniestru, od płn. zach. na płd. wsch. , potem skręca na płd. zach. , przepływa wś i skręcając znowu na płd, wsch. wchodzi do Szypowiec. Od praw. i lew. brzegu zasilają go mało strugi. W środku obszaru leżą zabudowania na praw. brzegu Seretu. Na płn. zach. od nich mały las. W pobliżu granicy płn. zach. dochodzi jedno wzgórze 302 m. wys. W stronie płd. zach. leżą niwy Hlinki i Krostawice 299 m. , w stronie wsch. Burzany i Bebnówka. Własn. wiek. ma roli ornej 1376, łąk i ogr. 14, pastw. 68. lasu 292 mr. ; własn. mniej. roli or. 1491, łąk i ogr. 115, pastw. 26, lasu 8 mr. W r. 1880 było 1667 mk. , 112 na obsz. dwor. 669 obrz. rzym. kat. , reszta gr. katol. Par. rzym. katol. w miejscu, dek. skalski, archidyec. lwowska. Do parafii należą Szypowce. We wsi jest cerkiew, szkoła etat. lklas. , kasa pożycz, gminna z kapit. 5539 zł. w. a. , dwór, gorzelnia i młyn. Lu. Dz. Lisówek 1. folw. , pow. grójecki, gm. Kobylin, par. Grójec, o 5 w. od Grójca, nad rz. Melenicą, rozległy mr. 290 grunta orne i ogr. mr. 262, łąk mr. 17, nieuż. i place mr. 11, bud. z drz. 10, płodozmian 9polowy; folw. ten w r. 1870 oddzielony od dóbr Mirowice. 2. L. , ob. Jedlińsko i por. Lisów, pow. radomski. Lisówek, przys. na płn. zach. od Skoły szyna, pow. jasielski, na lew. brz. Ropy, przy trakcie z Jasła do Biecza, par. Sławęcin. Ma 75 mk. w gminie, 40 na obszarze dworskim; browar piwny. Mac. Lisowiaki, ob. Lasowcy i Mazury. Lisowice L wś i kol. nad rz. Wartą, pow. wieluński, gm. i par. Działoszyn Łaski, Lib. ben. I, 533, odl. od Wielunia w. 27; wś dm. 21; kol. dm. 20, mk. 605. W 1827 r. wś rząd. 39 dm. , 280 mk. Por. Draby. 2. L. , wś nad rz. Mrogą, pow. brzeziński, gm. Długie, par. Brzeziny, odl o 3 w. od Brzezin i 4 od Kolu szek, st. dr. żel warsz. wied. Posiadają pię kny park, pałac, kaplicę; obfitość wody, las, malownicze położenie, uczyniły to miejsce je dną z letnich siedzib dla mieszkańców pobli skich miast; w tym celu wzniesiono tu pewną liczbę domków letnich. Wś L. ma 11 dm. , 170 mk. , 175 mr. ziemi włośc. i 324 mr. dwor. L. stanowiły do 1874 dominium dóbr Długie ob. . 3. L. , ob. Lisiewice, pow. łowicki Ła ski, Lib. ben. II, 347. Br. Ch. Ltsowice po rus. Lisowyczy, wś w pow. dolińskim, 20 kil na płn. płn. zach. od Doliny, 7 kil na płn. płn. wsch. od sądu powiat. , st. kolejowej i urzędu poczt. w Bolechowie. Na płn. leży Wola Zaderewacka, na wsch. Derewacz i Czołhany, na płd. Bolechów i Wołoska wieś, na płn. zach. Niniów Górny i Dolny i Morszyn w pow. stryjskim. Srodkiem obszaru płynie Sukiel krętym biegiem od płd. zach. na płn. wsch. Dolina jego szeroka, brzegi niskie. Wzdłuż granicy płn. zach. płynie na znacznej przestrzeni Bereźnica, zrazu od płd. zach. na płn. wsch. a potem na płn. krawędzi wsi, najdalej na wsch. wysuniętej, dotyka pot. Gerynia. Na lew. brzegu Sukiela leżą zabudowania wiejskie, na płn. od nich część wsi Perebroda, a na płn. zach. , na praw. brzegu Bereźnicy, część wsi Bania lisowicka. W płd. części leży nad Sukielem młyn Garbarnia. Zachodni narożnik obszaru zajmuje las Horyszny, zwany w płn. części Pańską górą a połączony na płd. z lasem kameralnym. W części płn. leży las Zbirek, wzniesiony w stronie południowej do 358 m. Zachodnią częśó obszaru przerzyna kolej arcyks. Albrechta i gościniec stryjskodoliński. Własn. wiek. rządowa ma roli or. 40, łąk i ogr. 59, pastw. 12, lasu 1360 mr. ; własn. mniej. roli or. 951, łąk i ogr. 1210, pastw. 131, lasu 71 mr. W r. 1880 było 1466 mk. w gminie, 64 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. Par. rzym. katol. w Żulinie gr. kat. Lisowa góra Lisowice Lisowiaki Lisowicze w miejscu, dek. bolechowski, archidyec. lwow ska. We wsi jest cerkiew, szkoła etat. 1klas. i c. k. zarząd lasów i domen. Za czasów pol skich była tu warzelnia soli. W chwili zaboru Galicyi była właścicielką wsi i saliny pani kasztelanowa kamińska Kossakowska. Były tu dwie panwie, na których warzono sól ty godniowo 14 razy. Każda warka dostarczała 18 beczek soli. Pod jedną panwią palono do jednej warki drzewa za 18 zł. p. Bednarze dostawali za każdą beczkę prócz drzewa 6 gr. p. Beczka soli kosztowała na miejscu 2 złp. 15 gr. Obie panwie były wydzierżawione Ka zimierzowi Zakrzewskiemu za cenę 15000 złp. a przy sporządzeniu kontraktu otrzymała p. kasztelanowa 930 złp. zadatku. Roczna pro dukcya wynosiła 13104 beczek czyli 9172 ctn. Sól wywożono do Lwowa, Małopolski i Turo bina. Ob. Jahrb. der geolog. Reichsan. t. 26, r. 1876, str. 179. Rząd austryacki nabył L. wraz z Niniowem dolnym i górnym r. 1786 w nagrodę zamiany od hr. Kossakowskiej. Sa linę 1826 r. zwinięto dla gorzkiego smaku soli. Wieś przyłączono r. 1787 do klucza bolechowskiego. Pozostaje ona dotąd w administracyi rządowej. Lu. Dz. Lisowice. niem. Lissowitz, wś, pow. lubli niecki, par. Lubecko, na zach. od Lublińca, przy szosie; 93 bud. , 67 dm. , 536 mk. , 62 os. , 1125 mr. ziemi z kol. Andreasthal i 4 pustkowiami Suwkowe, Malkowe, Naplatek i Zawada. Szkoła i cegielnia. F. S. Lisowicze, ob. Lesowicze. Lisowice, ob. Sromowce. Lisowiki, część Ponikwy, pow. brodzki. Lisówka, ob. Sutkowce, Lisówka, ob. Łyszów. Lisówka, góra, na północ od wsi Jasionki, w pow. krośnieńskim, pod 39 24 10 wsch. dłg. g. F. , a 49 33 45 płn. sz. g. Wscho dnie jej stopy oblewa rz. Lubatówka, południo we Jasionka a zachodnie Jasiołka. U półn. jej stóp biją źródła pot. Głębokiego, który, bieżąc w zachodnim kierunku, uchodzi poniżej ujścia Jasionki do Jasiołki. Wzniesienie góry 506 m. npm. Br, G. Lisowo, por. Lisewo. Lisowola, Lisiawola, wś i folw. , pow. skierniewicki, gm. Korabiewice, par. Jeruzal, o 5 w. od Radziwiłłowa. Wś ma 7 os. , 8 mr. roli a folw. 529 mr. , płodozmian 4polowy. Por. Emilanów. Lisowska Buda, wś, pow. żytomierski, nad rz. Lomlą; por. Lisowszczyzna. Lisowska Wola, wś, pow. lubartowski, gm. Łucka, par. Lubartów. Lisowszczyzna 1. folw. w pow. mińskim, własność Wroczyńskich, razem z folw. Szczedrowszczyzną ma obszaru 414 mr. 2. L. , Słownik geograficzny, Tom V. Zeszyt 53 zaśc. w pow. mińskim, w okr. polic. rakowskim, ma os. 6, miejscowość górzysta. Lisowszczyzna i Lisowska buda, wsie, pow. żytomierski, nad rz. Lemlą, która w Lisówszczyźnie przyjmuje potok a w Budzie Lisow skiej tworzy staw. Przez L. idzie szosa z Ży tomierza do Owrucza. Grunta gnejsowe; la bradoryty nad rzeką. W L. była kaplica katol. parafii Uszomierz. A. L. Br. Lisowy 1. część Bołożynowa, pow. brodzki. 2. L. , os. w Rozdziałowie, pow. sokalski. 3. L. , ob. Losowa. 4. L. Haji al. Gaje lasowe, także Na Osie, część Radruża, pow. Rawa Ruska. Liss niem. , ob. Lis. Lissa niem. , ob. Leszno. Lissa niem. 1. in Schlesien, mko, pow. nowotarski na Szląsku, nad Bystrzycą, przy drodze żel. dolnoszląskiej, o 13 kil. od Wro cławia, ma 1400 mk. , 2 jarmarki. Kościół pa rafialny katol. , piękny park, fabrykę chemi czną. Po bitwie pod Leuchten Fryderyk W. zabrał tu do niewoli sztab austryacki. Dobra L. zowią się r. 1226 Lesnyc, 1288 Lesniz, 1360 Lesna. Ruiny zamku w którym 1201 r. za kończył życie ks. szląski Bolesław I. 2. L. , podobno Lessow, wś i dobra, pow. zgorzelicki na Szląsku; ma kościół paraf ewang. 3. L. , ob. Marklissa. F. S. Lissa, Liza, rz. w pow. mazowieckim, ma początek pod wsią Hodyszewem, płynie w kierunku wschodniopółnocnym, stanowiąc na całej długości granicę od cesarstwa; wpada naprzeciwko Suraża z lewego brzegu do Narwi. Długa wiorst 17. Lissack dok. Lissaken niem. , ob. Lisaku Lissaerdorf niem. , ob. Leszczenko. Lissagura niem. , pow. lubliniecki, ob. Łysa góra. Lissahorn niem. , ob. Liszahora. Lissaken niem. , ob. Lisaki. Lissakowo niem, , ob. Łysakowo. Lissamühle niem. , pow. brodnicki, ob. Lis. Lissau niem. , ob. Lis i Lisewo. Lissaura, ob. Lisaura. Lissaw, Lisse dok. , ob. Marklissa. Lissek niem. , pow. rybnicki, ob. Łyski. Lissekmühle niem. , młyn do Kielcza, pow. wielkostrzelecki. Lissen niem. , ob. Lisy i Łysiny. Lissen al. Kutkuhnen niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. Rautenberg. Lissenow dok. , ob. Lisnowo. Lissewen niem. , ob. Lisewo. Lissewken niem. , ob. Lisewko. Lissewo, ob. Lisewo. LissewoMühle niem. , pow. brodnicki, ob. Lisewski młyn. Lissigora dok. , ob. Łysa góra. Lissina dok. , ob. Lisina. 21 Lissen Lissenow Lissewen Lissewken Lissewo Lissigora Lissina Lissekm Lissek Lissaw Lissaura Lissau Lissam Lissakowo Lissaken Lissahorn Lissagura Lissaerdorf Lissack Lissa Liss Lisowy Lisowszczyzna Lisowska Lisowola Lisowo Lisówka Lisowiki Lisowice Lisowice Lissini Lisy Liswarta Lisuny Lisunie Listyce Listwin Listwarta Listur Listowaty Listowatka Listopady Listopadowicze Listopadowa Listkowania Listewka Listewaszka Lissowitz Lissomitz Lissok Lissnau Lissm Lissiyami Lissini Lissonken Lissou Lissow Lissuhnen Lissini niem. , ob. Lisiny. Lissiyami niem. , pow. kartuski, ob. Lisie jawy. Lissmühle niem. , ob. Łysymłyn, Lissnau niem. , ob. Liśniewo i Lisnowo. Lissok niem. 1. folw. do Gąsiorowic, pow. wielkostrzelecki. 2. L. , pustkowie do Kłodnic, pow. kozielski. Lissomitz niem. , ob. Łysomice, Lissonken niem. , pow. brodnicki, ob. Lisionki, Lissou dok. , ob. Lisewo. Lissow niem. , pol. Lisewo, pow. lęborski. Lissowa, Lissowen dok. , ob. Lisewo. Lissowitz niem. , ob. Lisowice. Lissuhnen niem. , ob. Lisunie. Listewaszka, mały poleski zaśc. w północnej stronie pow. borysowskiego, ku granicy pow. lepelskiego, o wiorst 4 na płn. od wsi Dolce, w okr. polic. 3im dokszyckim. Listewka, według Kętrzyńskiego osada w pow. chojnickim; skorowidze urzędowe jej nie wymieniają. Listkowania, szczyt w paśmie Karpat wsch. , w ich dziale dukielskoskolskim, na granicy Galicyi i Węgier, pod 40 35 40 wsch. dłg. g. F. , a 48 53 33 płn. sz. g. Północnowscho dnie stoki należą do obszaru wsi Libuchory, w pow. turczańskim; tu biją źródła licznych potoków górskich, dopływów Libuhorki ob. . Wzn. L. 1248 m. npm. Br. G. Listopadowa, wieś, pow. czehryński, na praw. braegu rz. Turyi, powyżej Złotopola, jakby płn. przedmieście tego mka; 1212 mk. , cerkiew paraf. M. B. Garbarnia, cegielnia. Listopadowicze, por. Jazowin, Listopady, wś nad rz. Bęreźną, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 40 w. od Oszmiany, 22 dm. , 141 mk. , z tego 133 prawosł. , 8 katol. 1866. Listowatka, zaśc. gminy woropaszczyńskiej, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 86 w. od Dzisny, 2 dm. , 8 mk. katol. 1876. Listowaty, szczyt i góra w Karpatach wsch. , w dziale czarnohorskim, w obrębie gm. Hryniawy, w pow. kosowskim, na dziale wodnym między Czeremoszem Białym od wsch. a Cze remoszem Czarnym od zach. , pod 42 33 50 wsch. dłg. g. F. , a 47 49 46 płn. sz. g. Na szeroko rozpostartym grzbiecie tej góry rozle gają się obszerne paśmiste połoniny. U płn. jej stóp wytryska jedno ramię źródlane poto ku Hostowca, dopływu Czeremoszu Białego, a z płd. wsch. stoku spływa potok Maskotyn, dopływ tegoż Czeremoszu. Na lekki północny wschód wznosi się szczyt Hostyn 1583 m. . Wzn. L. 1525 m. npm. Br. G. Listur, grupa chat włościańskich we wsi Czokanestie, w pow. kimpoluńskim. Br. G. Listwarta, Liswarta, ob. Liczwarta, Listwin, wś w pow. dubieńskim, na drodze z Małego Mizocza do Dubna; położenie górzy ste, cała wieś w sadach owocowych. Gleba urodzajna, czarnoziem i glina. Gruntów dworskich 350 mr. , lasu 300 mr. L. stanowił da wniej część dóbr mizockich, należących do ro dziny DuninKarwickich. Śprzedany następnie Krzywickiemu, sędziemu powiatu rówieńskie go, pozostaje dotąd własnością jego syna Wła dysława. J. D. K. Listwin, wś w pow. rzeczyckim, w gminie chojnickiej, przy drodze wiodącej z Gubarewicz do Posielicz, ma os. 33. A. Jelski. Listwin, wś, pow. owrucki, między Stawecznem a Wielednikami, o 5 w. od Sławeczna. Listwin, wś, pow. kaniowski, nad Rosią, o 2 w. wyżej Korsunia, przy ujściu strumienia Pohańskiego. Ma 420 mk. prawosł. Listwin, rz. , poczyna się u wsi Kwitek, tworzy 10 stawów i pod Korsuniem w pow. ka niowskim uchodzi do Rosi. E. R. Listyce, niem. Leisnitz, wś, pow. głupczycki, par. L. ; 295 bud. , 289 dm. , 1790 mk. , 248 osad, 5498 mr. ziemi, młyn wodny, łomy kamienia, kościół katol. z r. 1657 i szkoła od 1660. Lisunie, niem. Lissuhnen al. Liszuhnen os. i leśnictwo, pow. ządzborski, st. poczt. Mikołajki; obszaru jest tu 150 mr. , mieszkańców było 1857 r. 29. Lisuny al. Lesuny, wś mała i folw. w pow. słuckim, przy drodze wiodącej z Grzybowszczyzny do Rakowicz; wś ma os. 5; folw. , dziedzic two Pietraszkiewiczów, ma 210 mr. , w miej scowości bezleśnej. A. Jelski, Lisuny, ob. Lesuny. Liswarta, rz. , ob. Liczwarta. Lisy 1. pow. warszawski, gm. Wilanów, par. Powsin. W 1827 r. 7 dm. , 59 mk. 2. L. , pustkowie, pow. sieradzki, gm. i par. Godynice, odl. od Sieradza w. 22 1 2. Ma 5 dm. , por. Brąszewice. Łaski, Lib. ben. I, 476, wymienia wś L. w par. Strońsk. 3. L. , wś i folw. , pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Romany. W 1827 r. 5 dm. , 31 mk. Obecnie wś ma 5 os. , 9 mr. rozl. , a druga wś Misiołki, niegdyś do folw. L. należąca, 7 os. , 55 mr. ziemi. Lisy 1. przys. do Raniszowa, pow. kolbuszowski, na praw. brzegu pot. Żyżogi, graniczy na zachód z Raniszowem, na wschód ze Staniszewskiem. 2. L. al. Łysy, część Lubyczy kameralnej, pow. Rawa Ruska. Lisy 1. pustkowie, pow. odolanowski; 3 dm. , 21 mk. , należy do wsi i gm. Chwaliszewa II. 2. . L. , folw. ; 1 dm. , 30 mk. , należy do dom. Chwaliszewa II M. St. Lisy, niem. Lissen, Lyssen 1. wś, pow. jańsborski, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założona i trzymana. O pierwszym przywileju lokacyjnym nie wiadomo. R. 1465 Ulryk von Ottenberg, wójt jańsbor Lissowa Liszczak Liszczarów Liszcze Liszczów Liszczyn Liszczyna Lisze Liszeiten Liszewo Liszka Liszki Lisyj ski, nadaje Maciejowi Pawłoczyńskiemu Paulotzinthske na prawie chełmińskiem 8 włók boru w L. po obu stronach strumyka Pruskiego położonych, wolnych od dziesięcin i tłoki, z obowiązkiem pół służby zbrojnej. W końcu XVI w. mieszka w N. Jakób Lis, od którego lub od jego przodków wś przybrała nazwisko. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 428. 2. L. , wś, pow. węgoborski, st. poczt. Banie. Lisyj, wzgórze 622 m. wys. w zach. stronie Zworu, pow. Samborski, na granicy Woli Koblańskiej, pow. staromiejski. Wody jego płyną na płd. wsch. do Wolanki, na płn. zach. do Krzemionki. Lu. Dz. Lisz, ob. Liż. Lisza hora, podług Smolera Ljesahora, po niem. Lissahorn, wieś na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W 1875 Serbów 23. Liszczak, Leszczok, pustkowie do Petersowa, pow. lubliniecki. Liszczarów ług, wzgórze leśne, w obrębie gm. Brzozy Królewskiej, w pow. łańcuckim, pod 40 1 20 wsch. dłg. g. F. a 50 15 15 płn. sz. g. Wzn. 236 m. npm. szt. gen. . Liszcze, os. , pow. lipnowski, gm. i par. Tłuchowo, odl. o 28 w. od Lipna, ma 1 dm. , 4 mk. , 20 mr. gruntu. Liszczów al. Liszcze, Leszcziw, część Rudaniec, pow. lwowski. Liszczyn, ob. Leszczyn, Liszczyna, ob. Leszczeszne. Liszczyna, może Leszczyna, góra nad Fol warkiem, wsią w hr. spiskiem Węg. , w pa smie Widernego Wierchu, należącem do Magóry spiskiej, mylnie Łysiną zwana, wznosi się do wys. 1010 m. npm. U północnych jej stóp biją źródła Lipnickiego potoku, dopływu Du najca; 38 3 wsch. dłg. g. F. , a 49 20 50 płn. sz. g. Br. G. Lisze al. Lisie, Łysze, dom pocztowy i karczma w Gajach, pow. lwowski. Liszeiten al. Lyszeiten niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Kaukiejmy. Liszewo, ob. Lisewo. Liszka, kol. , pow. częstochowski, gm. Grabówka, par. Częstochowa. Ma 39 dm. , 86 mk. , 421 mr. ziemi. Liszka węg. al. OlassiLiszka, mko w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , nad rz. Bodrogiem, w Hegyallyi. Kościół katol. parafialny i ewang. , bóżnica żyd. St. kol. żel. cisańskiej, st. poczt. i telegr. ; gleba urodzajna, winnice, połów ryb, jarmarki, piękne budynki, brak dobrej wody do picia. Tutejsze winnice zało żone zostały po zniszczeniach Tatarów za króla Beli IV przez sprowadzonych z Włoch osadni ków; 2191 mk. H. M. Liszki 1. kol. , pow. łęczycki, gm. i par. Grabów, odl. od Łęczycy w. 14, dm. 8, mk 53. 2. L. , os. i L. Holendry, kol. , pow. łęczycki, gm. Tkaczew, par. Leźnica Mała, odl. od Łęczycy w. 9; dm. 6, mk. 48. 3. L. , wś, pow. sokołowski, gm. i par. Wyrozęby. Ma 16 dm. , 87 mk. , 400 mr. ziemi. 4. L. , wś, pow. sokołowski, gm. Repki, par. Skrzeszew. W 1827 r. 22 dm. , 109 mk. ; obecnie 7 dm. , 85 mk. , 199 mr. Wchodziła w skład dóbr Karskie ob. . Liszki 1. przys. do Baczkowa w pow. bo cheńskim, leży na lew. brzegu Raby, przy go ścińcu salinarnym z Bochni do Sierosławie, od zach. osłania go puszcza niepołomska, od wsch. oblewa Raba, na płd. graniczy z Baczkowem a na płn. z Gawłówkiem. 2. L. , wś w pow. krakowskim, ma par. rzym. katol. , sąd powiat. 23337 mk. w okr. sądowym, notaryat, urząd pocztowy i szkołę ludową 1klasową; leży w okolicy falistej, przy gościńcu z Krakowa do Oświecima, 217 do 259 m. npm. Z L. prowa dzą drogi na południowy zach. do Czernichówka i Sułkowy a na połudn. wschód do Tyńca. Kilka ładnych domków zamieszkałych przez urzędników i jarmarki odbywające się w każdy pierwszy poniedziałek każdego miesiąca, nada ją L. pozór miasteczka. Z 1197 mk. przebywa 74 stale na obszarze wiek. pos. dawniej hr. Żeleńskich h. Ciołek a po śmierci hr. Wita Że leńskiego, p. J. Skirlińskiego. , Pos. wiek. ma obszaru 154 mr. ; pos. mniej. 489 roli, 108 ogrodów i łąk i 211 mr. pastwisk. Par. należy do dyec. krakowskiej. , dek. czernichowskiego, obejmuje Kaszów. Nową Wieś Szlachecką, Rącznę, Piekary, Śmierdzącą, Jeziorzany, Sciejowice, Kąty i dwa domy w Budzyniu. Cała lu dność par. składa się z 6300 rzym. katol. , 2 gr. katol. i 51 izr. Łepkowski w Rocz. Tow. nauk. krak. 1861 opowiada, że według aktów kościel nych była tam od r. 1444 kapliczka, którą ja kiś wieśniak wystawił, stanowiąca prezbiteryum dzisiejszego kościoła zbudowanego w r. 1810. W kościele są dwa obrazy pędzla W. Eliasza ś. Izydora w stroju chłopa krak. i ś. Jana Kantego. We wsi L. 1800 r. urodził się zasłużony matematyk Jan Kanty Steczkowski. W XV w. L. należały do klasztoru tynieckie go Lib. ben. II, 123. Czyt. Tyg. illustr. 1877, 70. Mac. Liszki, niem. Liskefluss, nazywa się dziś struga do Jonki uchodząca, w pow. starogrodzkim. Jest to jednakowoż najniezawodniej wyraz zniemiecką już od krzyżaków popsowany. Pierwotnie nazywała się bowiem ta struga czysto po polsku Milcicha, pod którym wyrazem także się opisze. Lud okoliczny zowie Liszkami do dziś dnia całe otoczenie strugi, jako to łąki, pastwiska i strome wzgórza przybrzeżne. Zapewne te wysokie nieraz wzgórza nazywały się pierwotnie Łyski, z czego także wyraz zniemczały Liske, Liszki mógłby powstać. Por. Milcicha, Kociewie i Kierwałd. Lisyj Lisza Lisz Liszkówko Liszkofalva węg; , ob. Liskowa. Liszków al. Liszkowo lit. Liszkiawa, wś nad rz. Niemnem, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Liszków, odl 21 w. od Serej, 42 w. od Sejn, 76 w. od Suwałk. W 1827 r. było tu 44 dm. , 354 mk. ; obecnie 73 dm. , 713 mk. , kościół paraf. murowany. Wś tą zasługuje na uwagę tak dla swego malowniczego położenia, jak i dla pamiątek dziejowych jakie się z nią łączą. Płynąc Niemnem od płd. pierwszą górę jaką się spotyka na jego brzegach stanowi wyniosłość, na której przed wiekami książęta litewscy wznieśli potężną warownię z głazów granitowych, spojonych wapnem i przekładanych warstwami twardej jak kamień cegły. Lud litewski zwie tę górę Pilakalnis piłkalnis, t. j. zamkowa góra. W przeszłości zwała się podobno Naujepile nowy zamek, Nowogród i według domysłów Narbutta była już w połowie XI w. siedzibą słowiańskich książąt pod nazwą Nowogródka por. Kiernów. Około 1241 r. Mongołowie zniweczyli panowanie książąt Hlebowiczów w tych stronach, które przeszły do książąt litewskich. Mendog, według Narbuta, koronował się na króla Litwy w Nowogródku nadniemeńskim nie zaś krzywiczańskim. Wigand kronikarz krzyżacki wspomina istotnie o zamku Nauenpille nad Niemnem. Przechowane dotąd resztki ruin i mnóstwo kamiennych grobów pokrywających górę świadczą, iż w istocie był tu potężny na swe czasy zamek, odgrywający ważną rolę w dziejach Litwy. Dzisiejsza nazwa L. pojawia się dopiero w XV w. , gdy Jagiełło zrujnowany zamek z przyległym obszarem nadał niejakiemu Liszkowi Zybincie. Na mniejszej nieco górze, przytykającej do zamkowej, są jeszcze szczątki fundamentów kościoła parafialnego wzniesionego tu w XV w. Dalej w dolinie przerzniętej przez strumień uchodzący do Niemna, rozłożyła się wieś L. Po za nią na wzgórzu wznosi się piękny kościół na wzór bazyliki rzymskiej św. Piotra, zbudowany w 1694 r. przez Jerzego Kosiłłę wojskiego trockiego, wraz z klasztorem dominikanów. W 1796 r. klasztor przez rząd pruski zniesiony został, a kościół od 1812 r. obrócono na parafialny. Gmach klasztorny służył następnie na miejsce pobytu księży zsyłanych za karę przez swą władzę, dopóki nie obrócono na ten cel w 1849 r. gmachów klasztoru łysogórskiego, Dominikanie usiłowali zamienić L. na miasteczko i w tym celu sprowadzili tu żydów; celu jednak nie osięgli, bo osada nie miała warunków bytu. Opis i widok L. podał Zygmunt Gloger w Tyg. illustr. z 1876 r. 48. Inny opis zamieściły Kłosy t. VII, str. 283 346. Par. L. dek. sejneński dawn. łoździejski 4893 dusz. Dobra L. należały r. 1654 do Radzymińskich Frąckiewiczów. R. 1670 kupione przez Kosiłłę Jerzego Władysława i jego żonę Lis Krystynę z Giblów; następnie przeszły w ręce ich córki Johanny, zamężnej Piątkowskiej; potem do jej syna Kazimierza Piątkowskiego, ststy łoździejskiego; po nim na siostrę jego Annę z Piątkowskich Billewiczową Janową, stścinę wojnucką; po nich na córkę ich Billewiczównę Johannę Michałowa Sulistrowską, stolnikową oszmiańską. Prawem spadku z ojca na syna dostały się Edmundowi Sulistrowskiemu, który sprzedał ją kanonikowi Kruszewskiemu. Folw. L. al. Wysoki z wsiami Liszków, Rycele, Gaj luny, Judele, Ryngieliszki, Krzewina, Grabina, Zajmy, Bartoszyszki, Posiery, Wilkowice i Barbańce rozległy mr. 1521 grunta orne i ogrody mr. 952, łąk mr. 48, pastwisk mr. 148, wody mr. 136, lasu mr. 122, nieużytki i place mr. 114, bud. mur. 1, z drzewa 7, młyn wodny i jezioro Liszkowo. Uposażenie włościan we wsiach niewiadome Liszków 1. wś, pow. krotoszyński; 4 dm. , 30 mk. ; należy do gminy i wsi Wielkiego Za lesia Łaski, Lib. ben. II, 18. 2. L. , folw. ; 2 dm. , 61 mk. ; należy do dom. Wielkiego Za lesia. 3. L. , por. Liszkowo. M. St. Liszkow, niem. Gross Liskow, wś serbska na dolnych Łużycach, w pow. chociebuskim. Kościół paraf. ewang. z nabożeństwem serbskiem. Szkoła początkowa. W r. 1880 ludności 520, z małym wyjątkiem serbskiej Liszkowce, właśc. Liczkowce ob. . Liszkowice, ob. Liszkowo Liszkowk, po niem. Klein Liskow, wś serb ska na dolnych Łużycach, w pow. chociebu skim. W r. 1880 ludności 195, wyłącznie serbskiej. A. J. P. Liszkówko, niem. Jobshöhe, dom. , pow. wyrzyski; 1347 mr. rozl. ; 7 dm. , 134 mk. ; należy do dom. Liszkowa, niem. Witzleben Liszkowo, ob. Liszków. Liszkowo 1. niem. Witzleden, wś, pow. wyrzyski; 20 dm. , 188 mk. ; 149 ewang. , 39 katol. ; 67 analf. Poczta i tel. w Łobżenicy o 6 kil. , st. kol. żel. Osiek o 15 kil. 2. L. , dom. i gm. , 10260 mr. rozl. , z których 2270 mr. jest lasu; 5 miejsc a L. , dom. ; folwarki b Massowo Ericfelde, c Augustowo Augustenhof, d Liszkówko Jobshöhe, e Kleinglienicke, cegielnia; gorzelnia i cegielnia; 39 dm; , 664 mk. ; 317 ewang. , 347 katol; 241 analf. Ordynacya. 3. L. , wś, dom. i gm. , pow. inowrocławski; 4696 mr. rozl; 5 miejsc a L. , dom. ; folwarki b Wola, c Budziaki, d Wiesenvorwerk; e Liszkowskie olędry niem. Berg. bruch; 17 dm. , 277 mk. , 99 ewang. , 178 katol; 113 analf. Kościół. katol. paraf. dekan. inowrocławskiego. Gorzelnia parowa. Poczta, tel. i st. kol żel w Złotnikach o 6 kil W ogrodzie dominialnym przy planowaniu wzgórza odkryto olbrzymi grób pogański, Kod. dypl Liszkofalva Liszkofalva Liszków Liszkow Liszkowce Liszkowice Liszkowk Liszkowo Lisznia LiszkowoLisznia Liszna pol. II, 494, wymienia L. al. Liszkowice pod r. 1444. M. St. Liszkowo, jez. , pow. sejneński, o 2 w. na płn. od wsi t. n. , nad Niemnem, długie na 2 w. , połączone przez strumień z Niemnem i kilkoma drobniejszemi jeziorkami. Liszna 1. wś, pow. bialski, gm. Zabłocie, par. Sławatycze, nad Kalmaczką i Bugiem. W 1827 r. wś rząd. , par. Sarnaki, 51 dm. , 312 mk. ; obecnie 61 dm. , 463 mk. , 1176 mr. 2. L. , ob. Liszno. Liszna 1. kolo Cisny, wś w pow. Lisko, leży w kotlinie 588 m. npm. , śród lasów po krywających wysokie góry, zamykające pra wie zupełnie niewielką kotlinę. Przez wioskę przepływa pot. Rostoka, przerzynający się wąskiem korytem i uchodzący z praw. brzegu do Solinki. Od zach. piętrzy się nad wsią góra W. Breda 1043 m. , od płd. Rostoka 1093 m. , od wsch. Mały Wasiel 1097 m. . Rożki 937 m. i Rożki groń 653 m. , a od płn. Ilony groń 820 m. bezwzględnej wysokości. Gleba jałowa, owsiana, lasy szpilkowe. Ludność, 211 mk. , jest prócz kilku osób ruską i gr. katol. L. na leży do par. gr. katol. i urzędu poczt. w Ci śnie a par. rzym. katol. w Hoczwi. Pos. wiek. Henryka bar. Flemminga de Arnim wynosi obszaru 25 roli, 87 łąk i ogr. , 26 past. i 2432 mr. lasu; mniejsza 175 roli, 210 łąk i ogr. , 127 pastw, i 20 mr. lasu. L. ma szkołę ludową 1klasową i graniczy na płn. z Cisną a na płd. z Rostokami górnemi. Loży już blisko granicy węgierskiej. 2. L. , ob. Lisznia. Mac. Liszna, Leszna, dwie wsie, pow. cieszyński a Dolna ma 1026 mk. , 837 mr. ziemi. b Górna ma 744 mk. , 2071 mr. ziemi, szkołę ludową, prywatną i kościół paraf. katol. Parafia ta obejmuje 2500 katol. , 1869 ewang. , 40 izr. Ewang. należą do par. Goleschau. Liszna, potok podgórski, wytryska w obr. gm. Liszni, w pow. sanockim, u zachodnich podnóży działu leśnych wzgórzy. Słoną górą zwanych, rozpościerających się na granicy Ty rawy solnej i Siemuszowej z Lisznią. Zrazu płynie na południowy zachód, a potem na pół nocny zachód, zachodnim bokiem wsi Liszni. Uchodzi z praw. brzegu do Sanu. Długość bie gu wynosi 3 3 4 kil. Br. G. Lisznia, wś, pow. kijowski, nad rzeczułką Lisznią, inaczej Kudelą nazywaną. Stare dokumenta mianują ją Leśnią, zapewne z powodu, że lasy, w dawnym wieku, dokoła ją otaczały. Wieś ta należała do Byszowa ob. , dziedzictwa Charlęskich, ale w 1606 r. została zastawioną Iwanowi Siennickiemu. Atoli w 1644 r. Charlęski, testamentem napisanym w Augsburgu, na fundacyą zakonników w Byszowie legował sumę 10 tysięcy złt. Matka jego, Jerzowa Charlęska, wtórych ślubów Łukaszewa Witowska, uskuteczniając ostatnią sy na swego wolę, niebawem sprowadziła oo. do minikanów do Byszowa, ale nadto do funduszu 10 tysięcy, przez niego logowanego, jeszcze swoich własnych 10 tysięcy dodawszy, w tejże sumie wsie Lisznię i Dobkowszczyznę, wyku piwszy je od Siennickich, tymże zakonnikom zapisała. Ale zaledwie dominikanie weszli w posiadanie wiosek, gdy sukcesorowie Sa muela Charlęskiego, w pilności zanieśli protestacyą do akt, że zapis jest nieprawny, albo wiem się sprzeciwia konstytucyi z 1633 r. , która dobra szlacheckie duchownym alienować zabrania. Tymczasem wybuchła wojna Chmiel nickiego, i nietylko dominikanie uciekać mu sieli z Byszowa, ale i dziedzic jego. I dopiero, gdy przeszła burza kozacka, i gdy dominikanie znowu się osiedlili byli w Byszowie, wtedy dziedzic dóbr Byszów, Antoni Charlęski, puł kownik wojsk kor. , z dominikanami rozpoczął proces, lecz tylko o L. , bo Dobkowszczyzna nie istniała już wtenczas, będąc za wojen koza ckich zniesioną. Proces ciągnął się długo, i nareszcie na stronę pułkownika Charlęskiego wypadły wyroki, nakazujące dominikanom, aby zwrócili wioskę a sami na spłacie sumy zapisowej poprzestali. Jednakże na tem się nie skończyło; pomiędzy stronami przychodziło do zajść nieustających, które w końcu dopro wadziły do katastrofy, to jest do zabicia ks. przeora Trawińskiego przez Ant. Charlęskiego. Dominikanie pozwali go do konsystorza i gro du. Konsystorz ogłosił na Charlęskiego eks komunikę, wyłączającą go ze społeczeństwa wiernych, a gród skazał na śmierć. Charlęski uciekł za kordon do Galicyi, skąd zaniósł ape lacyą na trybunał lubelski. Zbrodnia była wielka, ale znalazcy się i zwalniające zbrodnię w części okoliczności, a więc trybunał zniósł karę śmierci a skazał Charlęskiego na dwuna stoletnie więzienie w twierdzy kamienieckiej. Wkrótce atoli nastąpił ostatni rozbiór kraju i Charlęski, wysiedziawszy kilka lat w więzie niu, został wypuszczony na wolność. Całe to zajście szczegółowo opisane w Roczniku liter. Rom. Podbereskiego Petersburg, 1843. Char lęski tedy do swego Byszowa powrócił a i L. posiadł. Był to pan możny i butny; podocho ciwszy miał zwyczaj mawiać Drwię z czte rech części świata, drwię z buławy; Byszów mój, i niebo nad Byszowem moje. R. 1799 już Aleksander i Leon Charlęscy synowcowie pułkownika dzielili się Lisznią. W 1843 r. wieś ta została przedaną Janowi Michałowskie mu; w 1854 kupił ją Michał Dobrynskij. Mk. obojej płci 632. Cerkiew tutejsza, pod we zwaniem św. Anny, została zbudowaną w 1798 roku. Edward Rulikowski. Lisznia 1. wś, pow. dubieński, par. Łysin. 2. L. , Lisznie, wś w pow. krzemienieckim, Liszniówka z kaplicą katol. parafii Krzemieniec. 3. L. , ob. Liszniówka, Lisznia lub Liszna, wś w pow. sanockim, na prawym brzegu Sanu, między Sanokiem i Mrzygłodem. Wieś leży w dolinie potoku uchodzącego do Sanu, 350 m. npm. , którą do okoła otaczają lasy, pokrywające wzgórza sięgające na południu i zachodzie do 570 m. , a na północy do 564 m. bezwzględnej wysokości. Ludność wynosi 429 osób, z których 14 przebywa na obszarze wiek. pos. Zabudowania tej pos. wznoszą się na samym brzegu Sanu. Pos. wiek. Fr. Adamowicz i Eug. Grohmann ma obszaru 152 mr. roli, 14 mr. łąk i ogr. , 47 mr. pastw. i 326 mr. lasu; pos. mniej. 288 mr. roli, 32 mr. łąk i 137 mr. pastw. Paraf. rzym. katol. w Mrzygłodzie. Oddalenie od urzędu poczt. w Sanoku wynosi 9. 4 kil. Lisznia z Monasterem Liszniańskim, po nisku Łysznia, wś w pow. drohobyckim, 5 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Drohobyczu ob. . Na płn. leży Bronica, na płn. wsch. Śniatynka, na wsch. i płd. wsch. Drohobycz, na płd. Dereżyce, na zach. Uniatycze. Przez środek obszaru płynie pot. Bar ob. z Uniatycz od płd. zach. na płn. wsch. i przyjmuje w obrębie wsi kilka małych dopływów od praw. i lew. brzegu. Wzdłuż granicy płn. płynie pot. Brońcy, zwany w dalszym biegu Niedźwiedzińską. W dolinie Baru leżą zabudowania wiejskie, na płn. zach. od nich Monaster Liszniański i folw. Kopania. Płn. część obszaru zajmuje las Hryniowiec. W nim wznosi się szczyt Dubiena do 348 m. W części płd. leży las Tersewiszcze. Własn. więk. rządowa ma roli ornej 70, łąk i ogr. 27, pastw. 11, lasu 1173; własn. mniej. roli ornej 1448, łąk i ogr. 577, pastw. 618 mr. W r. 1880 było 1276 mieszk. w L. gminie, 17 na obszarze dwor. , a 234 mk. w Monasterze Liszniańskim obrz. gr. katol. , z wyjątkiem 28 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Drohobyczu; gr. katol. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska. W L. jest cerkiew murowana pod wezw. św. Michała i szk. etat. jednokl. , w M. L. cerkiew pod wezw. św. Ilii. W monasterze był klasztor bazylianów. W r. 1666 nadał Jan Kazimierz ihumeństwo O. Sylwestrowi Twarowskiemu cum libera incisione in sylvis Lisznianensi et Medweczanensi, quod Privilegium cum libertatibus post fata praedicti Twarowski monachis praedicti monasterii Lisznianensis servi debet. Jan Sobieski potwierdził r. 1681 przywilej Jana Kazimierza, a także poponatum ad praefatum monasterium Lisznianense incorporavit. W r. 1691 nadał Jan Sobieski ihumeństwo Mitrofanowi Radzimińskiemu cum foenificium ac laneum unum adjacentem in suburbio Drohobycensi, a oraz prawo warzenia soli na tym gruncie. Monaster Liszniański zniesiono r. 1775 i utworzono fundacyą dla dzi siejszego klasztoru drohobyckiego. W r. 1804 odebrała kamera monasterowi grunt i prawo warzenia soli, nadane mu przez Sobieskiego, na rzecz swoje, a klasztorowi drohobyckiemu wy znaczyła roczną rentę. Za czasów polskich na leżała wieś do dóbr koronnych w ziemi prze myskiej. R. 1533 uwalnia Zygmunt I wieś tę a tributo seu praestatione Boum praedicta Odumarszczyzna, tum quoque a cesu faginatitio et podvodiv immunem declarat praeter Podvodas pro regem. Rkp. Ossol. 2837, fol. 188. L. wraz z Niedźwiedzą i Kołpcem tworzyła klucz liszniański. Do klucza liszniańskiego należała także wieś Niedźwiedzą. Do tego klucza według dawnego zwyczaju i po winności swoich kraina Podbuska robocizny pomaga. Extrakt inwent. ekon. sambor. z r. 1760 Rkp. Ossol. 1632 fol. 173 podaje następujące szczegóły Klucz liszniański, po nieważ za przywilejem in posessione WP. Grzegorza Turkułła zostaje, którego imieniem JMP. Eliasz Turkułł konsens ad cedendum od matki swojej de dt. Warszawa 5 grudnia 1746 produxit, a cesyą in rem tegoż brata swego uczynioną deklarował quovis tempore reproducere, wnosząc, że jest ad praesens u posesora tego klucza na Podolu rezydującego i że jest coram actis authenticis zeznaną, o co się ma te raźniejsza administracya dopomnieć, więc się ani budynki, ani wsiów osiadłość i sprzężaj ta kowym modelionem, jako inne klucze nie opi sują, ani też intrata staute hoc advitalitio nie wyprowadza. To tylko nadmienia się, że ante hac należał do skarbu JKM. Do tego, że wło ści tego klucza płacić powinny do kasy eko nom. hibernę i ekspenszczyznę podług dyspartymentu zamkowego, tudzież łatry z lasów zakupionych przez skarb do żup skarbowych za opłatą proporcyonalną; tudzież i sól skarbo wą z żup do składów także za zapłatę wozić. Według lustracyi z r. 1768 był klucz liszniań ski w posiadaniu Konstantego Turkułła za przywilejem Augusta III z 11 września r. 1759. Rząd austryacki zajął go r. 1772 i przy łączył do dóbr drohobyckich. Lu. Dz. Liszniów, lesiste pasmo górskie w Karpatach wschodnich, w dziale czarnchorskim, na obszarze gm. Mikuliczyna, w pow. nadwórniańskim, między Pruteciem mikuliczyńskim czyli wschodnim od wsch. i płno. wsch. , Prutem od zach. i potok. Pihym od płd. zach. . Poczyna się szczytem Hordie 1478 m. , na granicy pow. nadwórniańskiego i kosowskiego, a na połudn. granicy gm. Mikuliczyna z Kosmaczem i ciągnie się na północny zachód przez obszar mikuliczyński aż pod południowy kraniec wsi Mikuliczyna na przestrzeni 13 kil. , kończąc się szczytem Liszniowem 1256 m. . Wzdłuż grzbietu rozpościerają się paśmiste po Lisznia Liszniów Liszno Liszniszki łoniny. Od niego wybiegają na płn. wschód odnogi z szczytami Szekelówką 1287 m. , Hyczką 1210 m. , Hegą wyźnią 1108 m. , opadające stromo do doliny pot. Prutecia. Z pod grzbietu tego wytryskują liczne potoki, od strony płn. wsch. zlewające swe wody do Pru tecia, jak Szekelowski pot. , Hyczka, Kopczyn i Stawny, a od płd. zach. liczne strugi górskie, dążące do pot. Pihy, między nimi pot. Hordie. Północnozachodnia część togo pasma, opadająca do doliny Prutu, jest skalistą. , jak Kidrówka i Strymba. Br. G. Liszniówka al. Lisznia, mko, pow. łucki, o 95 w. od Łucka, przy drodze z Równego do Pińska. R. 1870 miało 353 mk. , w tem 28 proc. izr. , 71 dm. , cerkiew, synagogę, dom modlitwy, 3 rzemieślników. Liszniszki, zaśc. szlach. , nad pot. Ażustrupis, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 44 w. od Swięcian, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Liszno 1. wś i folw. , pow. chełmski, gm. i par. Pawłów. Leży przy linii dr. żel. nadwiśl. , o 8 w. od Trawnik ku Rejowcowi por. Kanie. Folw. L. lit. A. z wsiami L. , Majdan Krypkowski i Majdan Leszczanka rozległy mr. 1260 grunta orne i ogr. mr. 464, łąk mr. 79, pastw. mr. 116, lasu mr. 709, nieuż. i place mr. 31, bud. mur. 4, z drzewa 9, pokłady torfu. Wś L. lit. A. osad 18, z grun. mr. 227; wś Majdan Krypkowski os. 4, z grun. mr. 36; wś Majdan Leszczanka os. 7, z grun. mr. 70. Folw. L. lit. B. z wsiami L. lit. B. , Majdan Krypkowski i Majdan Leszczanka rozległy mr. 828 grunta orne i ogr. mr. 328, łąk mr. 68, pastw. mr. 2, wody mr. 32, lasu mr. 337, nieuż. i place mr. 61, bud. mur. 4, z drzewa 25. Młyn wodny, pokłady kamienia budowlanego. Wś L. lit. B. os. 12, z grun. mr. 126; wś Majdan Krypkowski os. 2, z grun. mr. 19; wś Majdan Leszczanka os. 5, z grun. mr. 48. 2. L. al. Lisno ob. , wś i folw. , pow. skierniewicki, gm. Doleck, par. Jeruzal, o 16 w. od Skierniewic. Folw. L. rozległy mr. 478 grunta orno i ogr. mr. 407, łąk mr. 6, pastw. mr. 6, lasu mr. 45, nieuż. i place mr. 14, bud. mur. 4, z drzewa 6. Wś L. os. 20, z grun. mr. 232. Liszny poroh, ob. Dniepr. Liszowa niem. , ob. Lisewo. Liszuhnen niem. , ob. Lisunie, Liszyce, ob. Kadysz. Liszyno 1. kol. włośc, nad rz. Wisłą, pow. płocki, gm. Bielino, par. Słupno, odl. o 7 w. od Płocka. Posiada ewangielicki dom modlitwy, 38 dm. , 197 mk. , 596 mr. gruntu i 4 mr. nieuż. 2. L. Czernie, wś włośc, pow. płocki, gm. Bielino, par. Słupno, odl. o 7 w. od Płocka, ma 5 dm. , mk. 31; 66 mr. gruntu i 4 mr. nieuż. Lit, prawy dopływ Uhorskiego Tykicza, wierzchowiny Siniuchy, lewego dopływu Bohu. L. , przybrawszy Popówkę, wpada między Bukami a Szawlichą, poniżej Czarnej Kamionki. Litacz, góra lesista, wznosi się na południo wej granicy wsi Krasnego Potockiego, w pow. sądeckim, nad gościńcem rządowym podkarpa ckim, i dochodzi do wysokości 652 m. npm. Wody od północy spływają do Smolnika, a od południa do Dunajca, jak Pruska i Brzezna. Br. G. Litagoszcz, wś, por. Kaszówka. Litatyn, ob. Litiatyn. Litefken niem. , ob. Litewki. Litembark, mały przys. między Szlachtową a Szczawnicą górną, pow. sądecki. Liteni, rus. Łuczyna ob. , wś, pow. suczawski na Bukowinie, nad granicą mołdawską. Gm. ma 609 mk. ; dwór 53 mk. Litepły i. część Krzywego w Kamionce Wołoskiej. 2. L. , część Ławrykowa, pow. Rawa Ruska. Litewka, ob. KuleszeL. Litewka, folw. w pow. słuckim, do dóbr Lachowicze należący, własność Kossakowskich, ob. Lachowicze. AL Jel. Litewka z Horbulą, wś, pow. rudecki, na płd. od Katarynic ob. , graniczy z Komamem i Klickiem. Własn. wiek. ma roli or. 206, łąk i ogr. 8, pastw. 2, lasu 74 mr. ; własn. mniej. roli ornej 108, łąk i ogr. 55, pastw. 33 mr. W XVIII wieku należała L. do klucza Komarno. Litewken niem. , ob. Litewki. Litewki 1. niem. Litewken al. Litefken, folw. , należący do dóbr także L. Lautensee zwa nych; pow. sztumski, paraf. ew. i katol. i st. poczt. Kiszpork; szkoła jest w miejscu samem. Mają rozległ. 14 włók, mk. zaś 47 r. 1868, 42 ew. i 5 katol. ; r. 1857 było ich 26. Budyn ków jest tu 12, między temi 4 domy mieszkal ne. 2. L. , niem. Lautensee, dobra ryc, pow. sztumski, st. poczt. Kiszpork, odległy 6 kil. , st. kol. żel. Stare Pole Altfelde, dokąd odle głość wynosi 17 kil. Razem z należącym do nich folw. tej samej nazwy obejmują te dobra 465. 97 ha. i to 348. 24 ha. roli ornej i ogr. , 80. 67 ha. łąk, 25. 09 ha. pastw. , 10. 90 ha. nieuż. , 1. 07 ha. wody; czysty dochód z grun tów oszacowano na 9414 mk. Dobra te po siada Paulina v. Flotwell ur. v. Frantzius. R. 1868 było tu 21 bud. , 174 mk. , 127 ew. i 46 katol. Podatek od gruntu wynosi 300 tal. , od budynków, 24. R. 1857 liczono 128 mk. Ce gielnia i mleczarnia. Kś. Fr. Litewniki Stare i Nowe, wś i folw. , pow. konstantynowski, gm. Hołowczyce, par. r. 1. Sarnaki, r. gr. Chłopków, poczta Łosice, okr. sąd. Komarno, rozległość grun. włośc. 1838 56 osad, folwarcz. 692; ludn. 497. W 1827 r. wś rząd. 51 dm. , 312 mk. Obecnie od 1842 majorat pułk. Kudaszewa. Rz. Litewniki Litewki Litewken Litewka Litepły Liteni Liszniówka Litews Litembark Litatyn Litefken Litagoszcz Litacz Liszyno Liszyce Liszuhnen Liszowa Liszny Liticia Litiatyn Lithauen Litews. .. , por. Litwa. Litewska al. Lauderska góra, ob. Inflanty, t. III, 280. Litewskie niziny, ob. Kurońskie niziny, Litewskie sioło al. Preobrażenka, wś nad rz. Konką, pow. aleksandrowski gub. ekaterynosławskiej, o 51 w. na płd. wschód od Aleksandrowska; 225 dm. , 1496 mk. Litewszczyzna, ob. Litowszczyzna. Liftinken niem. , ob. Litwinki. Lithauen niem. , ob. Litwa. Litiatyn al. Litatyn, po rusku Łytiatyn, wś w pow. brzeżańskim, 12 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Brzeżanach. Na płn. wsch. leży Krzywe, na płn. zach. Żołnówka, na zach. Potutory, na płd. zach. Sarańczuki a mianowicie część wsi Baźnikówka, na płd wsch. Telacze, na wsch. Szczepanów obie ostatnie w pow. podhajeckim. We wsi nastaje pot. Litatyński i płynie na płd. , a wpada następnie w Bożykowie do stawu, utworzonego przez Złotą Lipę. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie 371 m. , na płd. od nich wznosi się Wysoka góra do 411 m. Na płd. wsch. od zabudowań leży w narożniku płd. wsch. folw. Bogdanowicza zw. Obozowisko. Stronę płn. zach. obszaru zajmuje las Dubniki. Przez wieś idzie gościniec brzeżańskopodhajecki. Własn. wiek. ma roli ornej 851, łąk i ogr. 62, pastw. 49, lasu 565 mr. ; własn. mniej. roli ornej 926, łąk i ogr. 87, pastw. 12 mr. W r. 1880 było 617 mk. w gminie, 114 na obsz. dwors. Litiatyn a 50 na folw. Obozowisko w połowie obrz. rzym. katol. , w połowie gr. katol. . Par. rzym. katol. w Kozowej, gr. katol. w Potutorach. We wsi jest cerkiew, gorzelnia i młyn. Wspomniony powyżej folwark Obozowisko utworzono w r. 1870 na miejscu, w którem Jan Sobieski w pochodzie swoim do Podhajec obozował. Miejsce to nazwano od owego czasu Obozowiskiem a nazwę tę zostawiono folwarkowi. W miejscu tem są dwa źródła, z których jedno nazywają tutejsi włościanie Polacy stołową kiernicą a Rusini korołewską kiernycią, gdyż sam król i sztab jego brali stąd wodę do stołu. Niedaleko tego królewskiego czyli stołowego źródła leży w stronie zach. drugie obfite źródło, t. zw. gniła kiernicą. Woda tego źródła czysta i zdrowa, a nazwa gniła pochodzi stąd, według tradycyi, że żołnierze królewscy podczas swego pobytu myciem i praniem wodę zamącili. Przy gościńcu stoi kamienna kolumna ze statuą Matki Boskiej. Na 4 ścianach kolumny znajdują się następujące napisy 1. Bogu w Trójcy Jedynemu na cześć i na chwałę Przenajświętszej Panny na wystawienie i uszanowanie niepokalanej P. M. , ta kolumna w r. 1747 M. Paź. mies. paźdz. wystawiona. 2. Kto nawidzi to miejsce, niech zezna z nabożeństwem owej aryi tę modlitewkę za duszę zmarłych Ach którzy już dni swojo skończyli, niech wieczny odpoczynek mają. 3. Taż kolumna kosztem ś. p. JMPana Krzysztofa Byliny ie dysponowana do erygowania, którą synowie po śmierci ojca swego skutkiem wypełnili. 4. Miłosierny Bóg niegdy ś. p. małżonce Krzysztofa Byliny z Czeczierowskich a może Czerowskich, gdyż napis niewyraźny spłodzonej, to miejsce do pokuty naznaczył, która kilkanaście razy pokazująca się służebnej Frużce, poddanej tej wsi L. , doskonałe dowody objawienia swego czyniła i w r. 1731 do przybytków wiecznych wprowadzona. Lu. Dz. Litiatyński potok, wypływa na wscho dnim końcu wsi Litiatyna, w pow. brzeżańskim; płynie z początku na zachód przez tę wieś, w płn. podnóży Wysokiej góry 411 m. , poczem zwraca się na południe, opłukując za chodnie stopy tejże góry i lesistej góry Sokołeczy 411 m. , przepływa obszar Baźnikówki, u wschodnich stóp wzgórzy Równi 372 m. i Holicy 364 m. i na obsz. gm. Bożykowa pod górą Kamyczkiem 393 m. rozlewa się w ob szerne łąki moczarowate, tworzące dno dawne go stawu, i tutaj uchodzi do Złotej Lipy. Dłu gość biegu 10 kil. i pół. Br, G, Liticia, w dok. z 1262 nazwa rz. Luciążny. LitigainerSee niem. , ob. Litygajny. Litinye, ob. Lucina. Litki, wś, pow. latyczowski, gm. , parafia i okrąg polic. w Derażni, st. kol. odes. wołocz. , od której odległa o 5 w. ; nad rz. Wołczkiem, wpadającym poniżej do Wołka; dm. 57, mk. 451, ziemi dwors. 326, włośc. 484 dzies. ; pa rafia katol. Nowosiółki. Niegdyś dziedzictwo Wisłockich, następnie Newelskich, dziś Zwonczyły i Tomaszewskiego. Dr. M. Litki, wś, pow. owrucki, na płd. od m. Łubiny. Litkówka, ob. Letkowce, Litmanowa, także Littmanowa, wś ruska w hr. spiskiem Węgry, w pow. popradzkim, w dystrykcie lubowelskim, nad Lipnikiem Wielkim, graniczy od płn. z wsiami galicyj skiemi, od płn. zach. z Białą Wodą Ruską, a od płn. wsch. z obsz. Piwnicznej; od wsch. z Jarembiną, od płdn. i zach. z obsz. Kamionki. Liczy dm. 163, mk. 828 a obszaru 3729 kw. sążni katastr. Cerkiew ruska w miejscu. Rz. katol. , których liczba wynosi 42 szem. dyec. spiskiej 1878, należą do par. łac. w Starej Lu bowni. Wzniesienie wsi 670 m. npm. Na płn. granicy wznoszą się szczyty Wierchliczka 955 m. . Jedlina 938 m. , Syhła 927 m. , Okruhła 962 m. i Heliaszówka 1024 m. . Północny obszar zraszają potoki górskie Litmanowy i Rozdziel, tworzące potok Lipnik Wiel ki. St. p. w Starej Lubowni. Br. G. Litmanowy potok, potok podgórski, w hr. Litewszczyzna Litewskie Litewska Litews Litmanowy Litmirz Litmanowa Litkówka Litki Litinye Litigainer Litiatyński Littausdorf Litowicz Littow Litowce Littauisch Littauische Litschen Litowyszczy Litowszczyzna Litowiż Litowiszna spiskiem Węgry, wschodnie ramię źródlane Lipnika Wielkiego ob. , wypływa z pod góry Syhłej, wznoszącej się na granicy Śpiża i Ga licyi do wys. 927 m. , na obszarze gm. Litmanowej; płynie na południe i powyżej wsi Litmanowej łączy się od zachodu z Rozdzielem, tworząc potok Lipnik Wielki. Długość biegu 6 kil. Br. G. Litimirz 1. znaczny potok górski, wypływa z pod Hołowaniwki Horba 706 m. , góry roz dzielającej źródlaną kotlinę Dniestru ob. od kotliny tegoż potoku, na obsz. gm. Przysłopa, w pow. turczańskim. Płynie na płdn. wsch. przez wieś Przysłop, a przeszedłszy na obszar gm. Turki, podąża w kierunku wschodnim po między domostwami Turki Wyźniej i śród miasta Turki uchodzi do Jabłonki ob. , dopły wu Stryja. Dług. biegu wynosi 11 kil. Liczne potoki zasilają go; między nimi najznaczniejszy jest Szumiacki potok z lew. brzegu. Nad lew. brzegiem wznoszą się Wielki Horb 697 m. , Szejka 730 m. , a nad praw. brzegiem Pa włowska g. 661 m. i Dołha 758 m. . Źró dła leżą na wys. 680 m. , ujście 582 m. npm. 2. L. , potok górski, wypływa w obr. gm. Tarnawy Wyźniej, w pow. turczańskim, z łąk śródleśnych, pokrywających płn. wsch. zbocze Halicza, góry w Karpatach, niedaleko granicy Galicyi i Węgier się wznoszącej do wys. 1335 m. npm. ob. . Płynie na północny wschód łą kami tarnawskiemi i na granicy Tarnawy wyź niej z Sokolikami uchodzi z lew. brzegu do Sanu. Długość biegu 7 kil. Br. G. Litohoszcz, Litagoszcz, ob. Kaszówka. Litomirz, płn. część Chłopczyc, pow. rudecki, nad pot Łącznym. Litosin, mały zaśc. w pow. borysowskim, w pobliżu mka Szklańce, ma osad 4, okrąg po licyjny dokszycki, parafia kiemieszewicka; miejscowość poleska, grunta lekkie, wzgórkowate. Al. Jel. Litosza, ob. Uborć. Litowce, wś włośc. , nad bezimienną rzeczką, pow. wilejski, o 86 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Porpliszcze; 24 dm. , 155 mk. 1866. Litowicz, ob. Litowiż. Litowiski rów, potok łączny, wypływa we wsi Litowisku, w pow. brodzkim, na zacho dnim jej krańcu, płynie przez wieś i łąki litowiskie na południe, następnie przez obszar Szyszkowiec, a w końcu granicą gmin Zwyżyna i Markopola. Poniżej folwarku markopolskiego uchodzi do Seretu, zwanego tutaj Gra barką. Dawniej był tutaj rozległy staw, dziś rozpościerają się obszerne łąki moczarowate. Długość biegu 8 1 4 kil. Br. G. Litowisko al. Litowiska, Lutowisko, po rusku Liutowyszcze, wś w pow. brodzkim, 20 kil. na płd. wsch. od Brodów, 18 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Załoścach, 4 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Pieniakach. Na płn. leży Hucisko brodzkie i Czernica, na wschód Pańkowce i Styberówka, na płd. Szyszkowce, na płd. zach. Pieniaki, na zach. Hołubica. Zach. część obszaru przepływa mały pot. od płn. zach. na płd. wsch. , dopływ Seretu zwa nego w tej części biegu Grabarką. W środ ku obszaru leżą zabudowania wiejskie, na płn. od nich dochodzi jedno wzgórze 415 m. Płn. część obszaru zajmuje las, a śród niego leży wysunięta ku płn. zach. część wsi Hucisko litowiskie. W płd. części obszaru leży las Li pnik. Własn. wiek. tutaj i w Maleniskach wsie Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego ma roli ornej 64, łąk i ogr. 241, pastw. 19, lasu 951 mr. ; własn. mniej. roli ornej 807, łąk i ogr. 178, pastw. 53 mr. W r. 1880 było 736 mk. w gminie, 40 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. , z wyjątkiem 296 obrz. rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Pieniakach, gr. katol. w miejscu, dekanat załoziecki, archidyecezya lwowska. We wsi jest cerkiew i szkoła fi lialna. Lu. Dz. Litowiszna, podmokłe pastwisko w płn. stronie Tuturkowic, w pow. sokalskim, w części wsi zwanej Szychtorami al. Szechtorami, między Bugiem od wsch. a jego dopływem Warężanką od zach. Jest to najdalej na płn. wysunięty kraniec pow. sokalskiego. Litowiż, Litowież, Litowicz, wś, pow. włodzimierski, st. p. Włodzimierz, nad Bugiem, na granicy Galicyi i Wołynia. Paraf. kościół katol. św. Michała Arch. , z drzewa wzniesiony 1615 r. przez ks. Janusza Ostrogskiego. Par. katol. dek. włodzimierskiego dusz 431. Litowszczyzna, wś w pow. nowogródzkim, gub. mińskiej, nad rzeką Pietuchówką, lewym dopływem Serwecza, w okr. polic. horodyszczańskim, w miejscowości górzystej i bezleśnej, ma osad 20. Al. Jel. Litowszczyzna, folw. , pow. dzisieński, o 60 w. od Dzisny, o 8 od Głębokiego, 600 mr. obszaru z lasem. Gleba dobra, żytnia. K. O. Litowyszczy potok, potok górski, dopływ Jasianowyci czyli Jasienicy. Ob. t. III, str. 467. Litra, lewy dopływ Jury, prawego dopływu Niemna. Litschen niem. , por. Słóczyn, Złyczyn, Littauische Niederung niem. , ob. Kurońskie niziny. LittauischPillwarren niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. Plaschken. Littausdorf niem. , wś, pow. fyszhuski, st. p. Fyszhuza. Litten niem. , ob. Ljetoń. Litteny, ob. Liteni i Łuczyna. Littersdorf niem. , folw. , pow. królewiecki, st. p. Waldau. Littisdorf dok. , ob. Litwinki. Litowisko Litowiski Litimirz Litohoszcz Litomirz Litosin Litosza Littschen Łittow, Littowa dok. , ob. Litwinki, Littschen niem. , ob. Licze, Litułowice, niem. Leitersdorf, wś, pow. opawski na Szląsku austr. , ma 698 mk. Litwa. Pod nazwą Litwa rozumiemy zarówno ziemie, które są siedzibą szczepu litewskiego, jak niemniej dawne posiadłości w. ks. litewskich, tworzące niegdyś obszerne państwo, co się zjednoczyło z Polską w r. 1386 i tworzyło z nią jedne całość państwową aż do dni upadku polskiej rzplitej. Granice L. , jako w. księstwa, były bardziej obszerne, niż granice siedzib szczepu litewskiego. Szczep ten zajmował obszary ziem leżących między Bałtykiem prawie od ujścia Wisły aż poza ujście Dźwiny a środkowem porzeczem Niemna. Kożnił się ów szczep od innych sąsiednich językiem, obyczajem, a do końca XIV w. i kultem pogańskim, zupełnie odrębnym. Szczep litewski w granicach wyżej rzeczonych rozpadał się na cztery plemiona. Ogólna nazwa całego szczepu była Lettowie, Naród Lettów dzielił się, wedle kronikarzy XII w. na Kuronów, później nazywanych Łotyszami Łotwą, których cząstka nosiła miano Semigalów; ci Kuronowie Kors zajęli najbardziej północne okolice Kurlandyą dzisiejszą i Inflanty; na Litwę właściwą Letuwa; Prusów, którzy zajmowali pobrzeża Baltyku od morza ku południowi, na praw. brzegu dolnej Wisły, ku wybrzeżom rz. Drwęcy w dzisiejszych Prusach wschodnich; i wreszcie na plemię Jadźwingów Jaćwież, którzy mieszkali na południe od Narwi ku siedzibom polskiego szczepu Mazurów. O tych ostatnich jest mniemanie, że byli nie latoroślą Lettów, ale mieszaniną pogańskich Mazurów z Litwinami, posiadającą tylko wodzów litewskich. Patrz Domin. Szulca O znaczeniu Prus dawnych, Warszawa, 1846. Jadźwingowie wytępieni byli w walce z Polską w XIII stul. Prusowie również wyginęli, lecz pod naciskiem krzyżackiego oręża i krzyżackich srogich, gerinanizujących praw. Język ich uległ zatracenia. Ostatnia kobieta mówiąca po prusku żyć przestała w połowie XVII w. Z całego narodu Lettów jeden tylko szczep litewski odegrał pewną rolę dziejową, Z plemieniem L. łączyli się ściśle Żmudzini; ich powinowactwo plemienne jest bardzo bliskie. Ziemia tych ostatnich, między dzisiejszomi Prusami Wschód, a Kurlandyą położona, wzięła swą nazwę od wyrazu Źiemajciej, i j. okolica niższa, stok ku morzu, którym to stokiem spływają do Baltyku rzeki litewskożmudzkie Niemen, Szwenta, Pregoła, Okmiana, Sałanta Patrz Żmudź. Granice plemienia właściwie litewskiego wciąż się zmieniały i teraz ulegają zmianom te miedze lingwistyczne, a nader trudne są do określenia. Właściwa L. , jako siedziba plemienia litewskiego, zajmuje obecnie gub, wileńską, suwalską, wązki pas na północozachodzie gub. grodzieńskiej, tudzież północnozachodnie okolice gub. mińskiej. Granice zaś w. ks. lit. obejmowały przestrzeń o wiele większą, gdyż to księstwo składało się z dzisiejszych gubernij witebskiej, mohilewskiej, wileńskiej, kowieńskiej, grodzieńskiej, mińskiej i dzisiejszej suwalskiej niekiedy smoleńskiej. Przestrzeń w. ks. litews. wynosiła przeto około 5866 m. kw. Przestrzeń ta w r. 1772 rozpadała się pod względem administracyjnym na 10 województw, składających terytoryum ówczesnego w. ks. litews. , wchodzącego w skład państwa polskiego; nie liczymy tu wojew. smoleńskiego, takowe bowiem znacznie wcześniej odpadło od Polski. Patrz Litewskie województwa. Rozmaite okolice tego terytoryum, oprócz podziałów administracyjnych na województwa, nosiły różne nazwy, a mianowicie wileńskie woj. i część północna trockiego nosiła nazwę właściwej Litwy; południowa część trockiego, między lewym brzegiem Niemna, puszczą augustowską i granicą pruską, nazywała się Traktem Zapuszczańskim; woj. połockie, witebskie, mścisławskie i część mińskiego wschodnia BiałąRusią; nowogrodzkie z cząstką trockiego na południe od Grodna i zachodnia cząsteczka mińskiego Czarną Rusią; i wreszcie południowe okolice wojew. brzoskolitewskiego i mińskiego tworzą tak zwane Polesie. W. ks. lit. , śród prowincyj rzpltej polskiej, od czasów unii 1569 r. , stanowiło trzecią prowincyą po W. Polsce i Małej Polsce. Główne ognisko życia dziejowego L. stanowiły wybrzeża środkowego i górnego Niemna i wpadających doń rzek, zaludnione przez szczep litewski; o tej to więc właściwej Litwie wyłącznie mówić tu będziemy. Szczep litewski należy do aborigenów Europy. Pierwotne jego dzieje otoczone mitycznemi podaniami, śród których widzimy legendę o przybyciu z poza morza, aż z Rzymu, Palemona, przyczyniającego się do uspołecznienia rzeczonego szczepu. Podanie to, bajeczne, jest prawdopodobnie odbiciem się wspomnień o najazdach zbrojnych gromad skandynawskich z poza morza. Najazdy skandynawskie stanowczo wypłynęły w IX i X stul. na wyjście L. ze stanu nawpółdzikiego. Odtąd byt L. gminowładny przekształca się na bardziej uspołeczniony. Ukazują się kuningasi i wittingowie, t. j. naczelnicy, rodzaj królików pokoleń i gmin litewskich, przedtem nieznani. Ślady najazdu skandynawskiego pozostały do dziś na Żmudzi w podaniach i nazwie skandynawskiego brzmienia szlacheckich rodzin, np. Misztolt, Dowgird, Norwid, Dowkont i t. p. W czasach pierwotnych Litwa i Żmudź żyły wspólnie jednem życiem dziej o wem. Doba historyczna rozdziela coraz bardziej dwa plemiona nadmorskie, dolne Żmudź i ziemię górną, Litwa Litwa Litułowice Litwa wyższą Auxtote, t. j. właściwą Litwę. Ta ostatnia to kolebka Litwinów, to wyższy bieg Niemna i Wilii, okolice na południe od rzeki Niewiaży, dopływu Niemna, leżące. Już w XI w. L. wystawioną była na najazdy, które przyczyniały się do grupowania pojedynczych gmin w jedne społeczną całość. Były to najazdy waregskich książątek, panujących nad krewickiemi ludami. Następstwem tych napadów było hołdowanie L. , z ponad górnej Wilii, w. ks. Jarosławowi Włodzimierzowiczowi. Lecz daleko większego wpływu na losy L. były usadowienia się niemieckich osadników ponad dolną Wisłą i u ujść Dźwiny. Niemieccy osadnicy, a jak się wkrótce dało widzieć i boleśnie uczuć, zdobywcy, prawie jednocześnie stanęli nad Wisłą i Dźwiną. Krzyżacy zaczęli się kolonizować w ziemi chełmińskiej w roku 1225, a kawalerowie mieczowi przybyli do ujścia Dźwiny w r. 1201. I tu i tam, pod pozorem apostołowania, rycerskie zakony szerzyły ucisk, zabór i wytępiały ludność miejscową. Pierwsi całem swem brzemieniem przytłaczali Prusów, drudzy zaś Łotwę. Oba te szczepy, pokrewne Litwinom, wciągały i tych ostatnich w krwawe zapasy, lecz głównie L. wspiera Łotwę i walczy z kawalerami mieczowymi, nad którymi nawet odnosi zwycięstwa w czasach, gdy na czele narodu litewskiego staje Ryngolt r. 1230. Wódz ten bitny prawdziwym przodownikiem jest swego narodu na polu uspołecznienia się. Drogą podboju wytwarza państwo śród dziedzin waregskich książątek, których zwycięża w wielkim boju pod Mobilną 1235 r. ; rozszerza granice swego państwa poza granice szczepu litewskiego; sięga do Prypeci, na południu, i do Dźwiny górnej, na północy, ujarzmiając Połock, ustalając pobyt władzy naczelnej tworzącego się państwa śród siedzib krewickich, w Nowogródku. Zaledwie ta pierwsza postać dziejowa Litwy znika, ukazuje się na historycznej widowni inny wódz, książę, który góruje nad innymi książętami L. ówczesnej i jej imię czyni głośnem w świecie chrześciańskim. Był to Mendog Mindowe, Mindows. L. pod naciskiem dwóch niemieckich zakonów skupia się, jednoczy w jednę całość, rozlewa się po ziemiach słowiańskich, wytwarza monarchią pogańską, panującą nad ludami chrześciańskiemi. Wojny nieszczęśliwo z zakonem mieczowym znagliły Mendoga do przyjęcia chrztu. Oba zakony sprzymierzały się na zgubę L. Ale i chrzest przyjęty z rąk katolickich kapłanów Wit błogosławiony, polak, zakonnik, zostaje wówczas biskupem katolickim całej Litwy, i poddanie się Rzymowi, który go królem uznaje, nie zdołały ocalić niepodległości jego dziedzin. Krzyżacy, w połączeniu z mieczowym zakonem, myślą o budowie państwa. Mendog, zagrożony. wraca do pogańskiej wiary i do walki z krzyżactwem, które nie zostało wstrzymane przez stolicę apostolską od zaborów i najazdów. Postanawia on odtąd walczyć ze wszystkiem co chrześciańskie, walczy więc i z Polską. L. staje się najezdniczą, łupieżczą. Śród tych krwawych zagonów zapoznają się wtedy po raz pierwszy Polacy z Litwinami 1260 r. . Po kilkudziesięciu latach najazdy L. wgłąb Polski sięgały aż do murów Kalisza. W owej dobie widzimy na widowni dziejów niemało imion różnych książąt, lecz wzajemny ich do siebie stosunek hierarchiczny nie jest dokładnie znany. Witines wreszcie zaczyna się wyróżniać jako władzca naczelny Litwinów, walczący wciąż i dość szczęśliwie z krzyżakami. Jest on założycielem dynastyi, która dała się poznać światu i zasłynęła na ówczesnej europejskiej północy. Posuwał on bardzo daleko swe najazdy w głąb ziem, równie krzyżackich jak i polskich, i wielokroć na swych barkach dźwigał brzemię krwawego odwetu krzyżaków. W r. 1315 na tronie pogańskiej L. zasiada syn Witinesa Gedemin; obejmuje on po ojcu, wraz ze spadkiem krwawej. walki z zakonem, posiadłości dość obszerne; gdyż oprócz ziem mówiących językiem litewskim do państwa jego Wchodziły ziemie słowiańskie krewiclcie, t. j. białoruskie. Granicą jego państwa na wschodzie była Berezyna, na północy przekraczała ona górną Dźwinę, obejmowała bowiem połockie księstwo, a ku południowi sięgała władza Litwy po Prypeć; na zachodzie o Biebrzę i Narew opierała się, i miedzą wschodnią krzyżackich siedzib do morza biegła; Kurlandya wreszcie, ówczesna posiadłość kawalerów mieczowych, zamykała od północy granice księstwa litewskiego w chwili, gdy je obejmował Gedymin. Pogrom krzyżaków, dokonany przezeń wnet po wstąpieniu na tron, dał mu możność szybkiego rozszerzenia swej władzy na południu poza Prypecią, szeroko, po dolny Dniepr. Waregscy książęta, osłabieni walkami domowemi i upokorzeni mongolską przewagą, niemocni byli do stawienia mu czoła. Wprędce upadli w boju. Włodzimierz Wołyński, Łuck, Kijów, Żytomierz i Perejasław w r. 1321 uznali w Litwinach swych panów. Gedymin stał się w ten sposób największą potęgą wschodniej Europy. Rozpostarł się na ziemiach rusińskich, brał spadek po waregskich książątkach. Maluczki co do liczby i co do potęgi ludek, ludek przytem pogański, obarczał przewagą i dawał miano swe obszernym ziemiom i ludom chrześciańskim. Odtąd miano Litwina zaczyna służyć nie tylko ludowi litewskiemu, ale każdemu z mieszkańców państwa Gedyminowego. Szczególniej wschodni sąsiad Litwy, Moskwa, mianem Litwina hojnie obdarzała każdego, co przybywał z poza jej Litwa granic zachodnich, bez względu azali pochodził ze słowiańskiego, czy też z litews. szczepu. Język krewickich i rusińskich plemion białoruski i rusiński, tudzież wiara wschodnia spotykały się w tem noweni państwie Gedyminowem częściej niż mowa litewska i pogański obyczaj Litwy. Panując na dużych obszarach ziem rusińskich, Gedymin rozszerzył tam system feudalny, zostawił bowiem na drobnych dzielnicach dawnych książąt waregskiego szczepu, już przekształconych na tubylców co do mowy i obyczaju. Zestosunkowanie bliższe Gedymina z temi ziemiami słowiańskiemi oddziaływało mocno na L. , szczepiąc w jej umyśle pojęcia chrześciańskie. Książę, który przybrał tytuł króla L. i wielu Rusinów Rex. Letwinorum et multorum Ruthenorum ustala rezydencyą władzy najwyższej w Starych Trokach a później w Wilnie, mieście przez siebie założonem przy zbiegu rzek Wilejki i Wilii. Poganizm wówczas jeszcze górował; był on jednak tylko wiarą dynasty i i znacznej mniejszości ludności państwa. Wyznawał go wyłącznie lud litewski, i ze czci swych bóstw czerpał hart do walki z krzyżactwem. Pojedyńcze obrazy tej walki, z małemi przerwy w ciągu całego XIV stul. toczącej się, przedstawiają umóstwo ustępów homerycznych prawdziwie bojów. Wpływ Gedymina sięgał na północy słowiańskich rzeczypospolitych W. Nowogrodu i Pskowa, a zatem L. , około połowy XIV stul. , była bezzaprzeczenia największą potęgą europejskiego wschodu. Zabiegi Władysława Łokietka, by z L. uczynić sprzymierzeńca w walce z krzyżakami, uwieńczone były pomyślnym skutkiem; w r. 1325 stanął pierwszy traktat przymierza między Polską a L. , przyczem syn Łokietków, młodziutki Kazimierz, zaślubił Aldonę, córkę Gedymina. 25000 jeńców polskich, wówczas przez L. zwróconych Polsce, świadczy wymownie o niszczącym charakterze walk ówczesnych. Zestosunkowywała się L. tamtoczesna i z dalszym zachodom. Gedyniin sprowadzał rzemieślników z miast hanzeatyckich niemieckich jak Lubeka, Bremen i chętnie umiejętnym kolonistom dawał w swem państwie przytułek; miał jednak głównie na widoku podniesienie poziomu dobrobytu i światła we właściwej L. ; zdobyte, wcielone prowincye państwa niewiele go obchodziły. Gedymin, podobnie jak Mindows Mendog, chciał zostać chrześcianinem, ale się cofnął ze złości ku krzyżakom. Chrześcianizm, chociaż nie był religią państwową do r. 1386. istniał w państwie litowskiem poza granicami szczepu litewskiego. Szczep ten był jedyną pogańską ludnością w w. ks. litews. w chwili, gdy Jagiełło nawracać zaczął L. ; był to też wówczas ostatni lud pogański w Europie. Gedymina świetne dla L. rządy skończyły się jego zgonem w boju z krzyżakami w r. 1338 czy też 1339. Ani rok, ani też miejsce zgonu pewnemi nie są; jedni przy pierwszej dacie wskazują zamek Bayern, nad Niemnem przez krzyżaków wzniesiony; inni przy następnej dacie podają Wielonę, jako miejsce jego bojowego zgonu. L. , po jego śmierci, rozpada się na dzielnice, śród których przewodniczy Wilno, a w niem rządzi najmłodszy z siedmiu Gedyminowiczów, Jawnuta. Był on znać charakteru mniej twardego, nie umiał stanąć na wysokości potrzeb chwili, bo go inni dwaj bracia, Olgerd i Kiejstut, w bojach z głównym wrogiem, z krzyżakami, doświadczeńsi, obalają z naczelnej stolicy, a Olgerd wchodzi w posiadanie tronu. Rządy jogo, od r. 1341 sprawowane, ustalają orężne władztwo L. nad słowiańskiemi ziemiami, gdzie dogorywała władza rozrodzonych książątek waregskiego szczepu. Władztwo litewskich książąt nigdy tak szerokich nie zajmowało przestrzeni jak przy Olgerdzie; sięgało ono na południe do Krymu, na północy graniczyło z rzecząpospolitą pskowską, a na wschodzie przekraczało górny Dniepr i o środkowy opierało się. Rządy olgerdowe obfitują w walki z zakonem krzyżackim i kawalerami mieczowymi, w starcia z Moskwą i Tatarami krymskimi, a nawet docierał do siedzib tych ostatnich do półwys. Krymu, gdzie zdobył i złupił znakomity Chersonez na którego zgliszczach dzisiejszy Sewastopol wzniesiony. Przewaga Olgerda na północy tak była wielką, iż rozciąga on swój protektorat nad rzecząpospolitą pskowską i nowogrodzką. Obok Olgerda stoi postać brata jego Kiejstuta, który na Żmudzi rządy sprawował i był dla L. przedmurzem w walce z krzyżakami. W r. 1381 Olg. żyć przestaje, ale jeszcze za życia oddaje rządy L. synowi Jagielle, który, chociaż chwilowo był wyzuty z tronu w. ks. litews. przez stryja Kiejstuta i musiał poprzestawać na małej dzielnicy, złożonej z Krewa i Witepska, później jednak Jagiełło odzyskuje tron naczelny na L. ; stryj Kiejstut ginie śmiercią gwałtowną, a syn tego ostatniego, Witold, ucieka z więzienia Jagiełłowego do krzyżaków. Była to jedna z najkrytyczniej szych chwil dla niepodległości L. Krzyżacy wo władzcach L. spodziewali się mieć poparcie w swych zdobywczych na L. zamiarach. Słabnący duch rycerski na zachodzie europejskim był dość potężnym sprzymierzeńcem dla łupieżczego i zaborczego zakonu. Popieranie planów krzyżackich przez Witolda trwało zbyt krótko. Pogodził się wprędce Witold z Jagiełłą; i wówczas to ten ostatni, widząc, że poganizm nie może dłużej opierać się krzyżakom, postanowił przyjąć chrzest, aby w ten sposób nadać pewnego rodzaju znaczenie swemu ludowi, wprowadzając go do grona narodów chrześciańskich. Do owej bowiem epoki świat ucy wilizowany patrzał na pogańską L. jako na lud I upośledzony, pod każdym względem niżej sto jacy, któremu nie pomagać, lecz raczej wytępiać go należało. Myśl Jagiełłowa przyobleka się w szatę czynu, kiedy rycerstwo w Polsce, głównie małopolskie, postanawia znaleść męża dla swej młodziutkiej królowej Jadwigi i sprzymierzeńca do walki z krzyżackim zakonem. Na wiosnę, w r. 1385, rozpoczęły się rokowania Jagiełły z Polakami o małżeństwo z Jadwigą; w tym celu wysyła on do Polski poselstwo. W rzeczonym roku 1385, 16 sierpnia, w Krewie, gdzie była jego rezydencya ówczesna, czasowa, składa zapewnienie posłom, od matki Jadwigi, Elżbiety Bośniaczki wdowy po Ludwiku Węgierskim, wysłanym, iż dotrzyma obietnic wygłoszonych królowej Jadwidze przez jego posłów, na czele których był brat, Skirgiełło; obietnice składały się przeważnie z zapewnienia, iż nie dość, że on sam chrzest przyjmie, ale i lud mu podległy ochrzcony będzie a jego państwo zjednoczone z Polską. Rycerstwo polskie wnet potem obiera go królem, i gdy Jagiełło wyjeżdża na nowe swe królowanie, d. 10 stycznia 1386 zajeżdżają mu drogę w Wołkowysku wysłannicy rycerstwa polskiego, witając go po raz pierwszy jako króla. Byli tam Krystyn z Ostrowa, Piotr Szafranieo, podstoli krakowski, i Mikołaj Bogorya, kasztelan zawichoski. Gościniec królewski szedł z Wołkowyska przez Lublin, Sandomierz do Krakowa, gdzie staje w dzień poniedziałkowy, d. 12 lutego; czwartek tegoż tygodnia był dzień jego chrztu, na którym otrzymuje imię Władysława, a niedziela chwilą ślubu z Jadwigą d. 18 lut. ; w tydzień potem koronują go w katedrze krakowskiej, d. 4 marca 1386 r. Akt ten, zespalając dynastyą litewską z Polską, jednoczy, kojarzy plemiona i ziemie tworzące w. ks. lit. z Polską i jest zarazem zamknięciem dziejów L. jako odrębnego państwa. odtąd jej losy z Polską ściśle związane. Chrześcianizm, wedle obrządku rzym. katol. , rozszerzać zaczął Jagiełło, wnet po swem wstąpieniu na tron. polaki, wyłącznie śród litew. ludności, bo to co było słowiańskiego szczepu, wyznawało w państwie litewskiem wiatę wschod, kościoła. Katolicyzm i przed r. 1386 miał śród Litwinów i apostołów i swych zwolenników. Już przy Mendogu zakonnicy św. Franciszka apostołują na L. , za dni Olgierda chrześcianie obu wyznań spotykają się w Wilnie, gdzie staje nawet kościołek, przy którym osiadają franciszkanie; śmiercią oni okupują swą gorliwość apostolską. Możny Litwin Gastold vel Gastowd miał być fundatorem pierwszej tej misyi katolicyzmu na L. W r. 1387 runęły świątynie pogańskie na L. , gaje święte wycinano a lud chrzcono. Szło to bez oporu na L. właściwej, na Żmudzi dopiero w r. 1413 można było pokusić się o rozszerzanie chrześciaństwa. Brak oporu na L. , gdy chodziło o wyrzeczenie się poganizmu, tłumaczy się oswojeniem stopnicwem z chrześciaństwem w ciągu lat poprzednich, gdyż patrzano już długie lata zarówno na apostolstwo katolickich zakonników, franciszkanów, z Polski przychodzących, jak i na świątynie wschodniego kościoła, wznoszone przez żony w. ks. litew. , pospolicie rusinki, grecką wiarę wyznawające takiemi były np. żony Olgierda. Oprócz tego lud litewski, do posłuchu przyzwyczajony i ślepo ulegający woli w. kks. , i tym razem, rozstając się z poganizmem, złożył dowody swej uległości. Pierwszym biskupem nowo kreowanej przez papieża Urbana VI dyecezyi litewskiej, raczej wileńskiej, został w r. 1387 Andrzej, herbu Jastrzębiec, nazywany pospolicie Wasiłło, uprzednio biskup cereteński ceretemsis, t. j. serecki, na Wołoszczyźnie 1399. Oprócz kościoła katedralnego w Wilnie, który stanął na zgliszczach pogańskiej świątyni, pod wezw. św. Stanisława, a poświęcony był przez arcybisk. gnieźnieńs. Bodzętę, posiadała dyec. wileńska pierwotnie sześć tylko kościołów w Wiłkomierzu, Niemenczynie, w Miodnikach, Mejszagole, w Krewie, w Bolciach i w Hajnie, nie licząc kaplicy w Wilnie, którą, pod wezw. św, Andrzeja, fundował i uposażył biskup Andrzej Wasiłło 1397 r. . Uposażenia nowej katedry nadawane były w Koronie, nawet aż w Wielkopolsce, gdzie nadał Jagiełło bisk. wil. Kłodawę, aby ów biskup, jak się Bielski wyraża poczciwie z dostatkiem wychował. Oprócz tego król nadał Turogno czyli Tauroginy 1387 r. , później Strzesztn 1391 r. . Krzyżacy, udając, że także troszczą się o szybkie szerzenie się katolicyzmu, w lat dwanaście po chrzcie Jagiełły, zawierając na wysepce Salinie traktat z Witoldem, znaglili tego ostatniego do zobowiązania się, że wiarę chrześciańską rozszerzać będzie gorliwie we wszystkich prowincyach swego państwa. Troska krzyżacka rzekoma próżną była, gdyż chrześciaństwo rozszerzało się, dzięki pracom również bisk. Wasiłły, jak i jego następcy Jakóba Plichty, herbu Żnin; rozszerzało się atoli powoli, i bywały przykłady srogiego oporu litewskich bałwochwalców. Tenże bisk. Plichta rodem Litw. , 1407 vel 1408 r. , dzięki tylko wjnnowie swej i umiarkowaniu, ocalił życie swoje od napadu bałwochwalców, którzy uparcie stali przy dawnym kulcie pogańskim. Skarga o wielo lat później w r. 1580, w liście do nuncyusza papieskiego, bisk. Caligari, powiada, że lud na L. ,, obłąkał się, pozbawiony nauki. Patrz list rzeczony umieszczony przy wyd. Kazań sejmowych kś. Piotra Skargi, wyd. K. Turowskiego, 1857. Pogańskie praktyki długo trwały śród litews. ludu i poniekąd do dziś trwają w niektórych okolicach L. Ód czasów Litwa Litwa Jagiełły L. szybko przekształca się, jej instytucye stają się stopniowo do polsk. podobnemi, despotyzm wielk. ks. znika, chociaż bardzo powoli, gdyż jeszcze król Aleksander, ze swego tytułu w. księcia litews. , miał zamiar ścinać w Brześciu głowy opornych panów litewskich; ledwo go Polacy od tego odwiedli. Przymierze z Polską nie zmienia w niczem niepodległosci L. , owszem korzystnie wpływa na przekształcenie jej społecznych stosunków. Prawo własności, dawniej na L. będące udziałem tylko wielk. księcia, rozszerza się po zjednoczeniu na górujące warstwy społeczne; zjednoczenie z Polską budzi życie narodowe, nieistniejące uprzednio, tworzy własność ziemską, stan średni czyli szlachtę a wreszcie senat litewski, z którym książę dzieli władzę. Pierwotna unia, z r. 1386, była wypływem woli pojedynczej Jagiełły, jako w. ks. ; później w r. 1401, już w Wilnie, widzimy unią zawartą przez panów litewskich dobrowolnie, bez nacisku władz; ; przymierze takież samo, wznowiono w r. 1413, w Horodle, na lew. brzegu Bugu, jest stosunkowo unią doskonalszą, bo oba społeczeństwa, polskie i litewskie, przez usta swych przedniej szych stwierdzają unią uprzednią. Takich aktów, coraz to doskonalszych, stwierdzających unią Jagiełłową, historya wskazuje kilkanaście, a najdoskonalszym śród nich jest akt unii lubelskiej, zawartej w lipcu 1569 r. L. odtąd staje się składową cząstką rzpltej; ziemie dawnej Polski dla odróżnienia nazywają się koroną. Praca więc wewnętrzna organizmu społecznego L. , łączącego się z Polską, trwała lat prawie 200, i przy końcu wieku XVI zamknięta została unią lubelską. Praca ta przeważnie tyczyła się życia wewnętrznego, w zakresie którego unia wyiwarzała się stopniowo; każde pokolenie od r. 1386 do 1569 przybiera coraz to więcej form życiowych z Polski; coraz to szerzej język polski rozlewa się na niezmiernych L. obszarach. Do unii tembardziej podatne żywioły znalazły się na L. , iż nie łączyły się tu ludy o wyrobionych już jednakowo u obu narodów warunkach rozwoju, lecz jednoczył się tu naród ucywilizowany, chrześciański, z ludami na wpół tylko uspołecznionemi, które rozpoczynały dopiero wędrówkę życia historycznego. Wyższa kultura ich nęciła, zaciekawiała; dla tego też one kojarzeniu szczerze sprzyjają. Instynkta lepsze zawsze chętnie jednoczą się z tem co piękne i wzniosłe. Nabycia prawne, społeczne, były widoczne. Tworzono szlachtę litewską podczas sejmów unii, a więc obdarzano przywilejami wolnych ludzi tych, co byli niewolnikami; zapewniano prawo własności tam, gdzie jej nie znano; bo na L. wedle miejscowych ówczesnych pojęć i praw książę był właścicielem i swych poddanych i wszystkiego co oni posiadali. Unia nie była wypływem pojedyńczej woli lub czyjegoś kaprysu, nie tworzył się sztuczny aglomerat, który pod ciosem młota zewnętrznych okoliczności mógłby się rozpaść, lecz była to praca wiekowa wewnętrznego życiowego procesu w którym czynniki działają świadomie; płynęło to zjednoczenie z ówczesnego stanu rzeczystało się czynem; było, bo być musiało. Nie są na dokładnem rozumieniu rzeczy oparte wyrazy wyrzoczone przez Iw. Groźnego, gdy r. 1569 doszła doń wiadomość o ówczesnym sejmie lubelskim. A ja mówiłem, wyraził się ten monarcha, że Litwini zawsze królewscy. Patrz owoczesne Pamiętniki T. Jowłaszewskiego; w polskim przekładzie wyd. X. T. L. . Chciano temi wyrazami określić zupełne oddanie się L. woli króla Zyg. Aug. ; mniemanie mylne. Ani ten król, ani żaden inny, w tej sprawie nacisku nie wywierał, i opozycya również, jeżeli się spotykała, to śród żywiołów, które stały zewnątrz narodu litewskiego. Byli to jedynie drobni, udzielni władzcy, waregskiego podboju zabytki, na Rusi litewskiej. Ci jedynie wichrzyli i opozycya swą wygłaszali, nie mogąc zawiści stłumić, iż ród Gedymina ponad inne się wyniósł. Inne, mniejsze opozycye, chociaż nie pochodziły z grona książątek waregskich, zawsze na prywacie były oparte i z niej jedynie czerpały swą moc. I o najsilniejszych na polu tem warchołów zalicza się rokosz Glińskiego przy królu Aleksandrze Jagiellończyku. Knowania te, jak i inne pojedyncze usiłowania rozerwania unii, na ambicyi oparte, nie przyniosły ziszczenia marzeń wichrzycieli, dziejowego pochodu nie wstrzymały. Zanim do ostatecznej unii przyszło, L. posiada swych wiel. książąt oddzielnych, podległych królowi polskiemu byli to niejako zastępcy królów, przebywających pospolicie we właściwej Polsce, w tak zwanej Koronie, a mianowicie byli tam Witold, Skirgiełło, Swidrygiełło, Zygmunt Kiejstutowicz. W roku 1501, podczas jednego z licznych wznowień unii, zawarowanem było, aby odtąd król polski i wielki książę był jedną osobą. I rzeczywiście widzimy to w latach następnych. Przy Zygmuncie I był wprawdzie w Wilnie, w charakterze w. księcia lit. , Zygmunt August, lecz on uprzednio został pacholęciem jeszcze ukoronowany na króla polskiego, chociaż ojciec żył i długie dnie rokował. Herb Litwy była to Pogoń w polu czerwonem, pod mitrą książęcą, to jest jeździec zbrojny na koniu białym rozpędzonym, a okrytym czaprakiem długim prawie do kopyt, z potrójną frendzlą; mąż ten zbrojny, w hełmie, z mieczem w prawej ręce do cięcia podniesionym, a tarczą w lewej, na której dwa krzyże złote w joden spojone. Posiadano jeszcze inny herb, który właściwie był herbem nie L. , nie państwa ale jedynie rodziny Jagiellońskiej; nazywał; się on Kolumny, składał się z trzech żółtych krzyżów w polu czerwoneni. Kiejstutowicze używali takowego herbu na tarczy Pogoni, zamiast krzyża; widzimy go również na monecie litewskiej, srebrnej, bitej przy Zygmuncie Auguście, i oddzielną nawet chorągiew, z wyobrażeniem owych kolumn, niesiono na pogrzebie Zygmunta I, niezależnie od chorągwi z Pogonią. Język litewski do dziś jest mową szczepu litewskiego. Granice jego trudne są do oznaczenia; biegną one w tym kierunku, w jakim oznaczyliśmy tu wyżej granice szczepu litewskiego. Na północy rz. Niewiaża, na płd. linia przebiegająca na płn. m. Grodna, między wsiami Hożą i Przewałką mniej więcej 3 mile na płn. od Grodna, są miedzą tego języka. oprócz tego obrębu miedz stałych, język ten spotyka się w różnych osadach sporadycznie rozrzuconych, a w czasach dawnych jego granice były znacznie szersze. W miarę jak szczep litewski wytwarzał coraz to większą i wspanialszą budowę państwową, szedł on bardziej na zatracenie. Tak było jeszcze przed unią, w okresie pogańskim. Zony i otocznie książąt, pospolicie pochodzenia słowiańskiego, wnosiły język białoruski na dwór książąt, a tem samem ze sfer możniejszych go wypierały, przenosiły do chat chłopskich, gdzie wreszcie stale on zamieszkał i stamtąd się już obecnie nie wychyla. Już w XIII i XIV w. język białoruski, wielką falą otaczając mowę litewską, podmywał jej brzegi, uszczuplał jej siedziby. Podboje czynione na Rusi przez w. ks. lit. stanowczo szalę przewagi na stronę białorusińskiej mowy przeważyły. Niemczyzna i polska mowa przedzierały się na dwory książąt, ale nie tępiły mowy litewskiej; germanizm czekał aż L. pokona, a wtedy czyniłby z nią co z mową pokrewnych jej Prusów, których języka zabronił używać Prusom ich władca, mistrz krzyżacki, Siegfried von Feuchtwangen, rozkazem piśmiennym w r. 1309. Na mocy tego wzbronienia nikt z Prusów nie mógł wstąpić w związki małżeńskie, gdyby nie umiał mówić po niemiecku. Od czasu wprowadzenia wiary chrześciańskiej na mowę litewską patrzano na L. właściwej podejrzliwie, widziano w niej zabytek dawnego, pogańskiego kultu. Kazania mówiono wprawdzie po litewsku, lecz wyroki sądowe nigdy w tym języku nie były spisywane, i ani jednego dokumentu urzędowego pisanego po litewsku nie widzi historya. Dekrety pisano po białorusku lub po łacinie, chociaż sądzono po litewsku, a nawet kazania nie dłużej jak do XVII w. upowszechniono były litewskie w Wilnie. Zastąpiono je tam polskiemi. Są wskazówki dziejowe, że Witold pragnął mowę swego rodzinnego ludu podnieść do godności języka urzędowego, zastępując w ten sposób białoruski, ale krzyżacy mu to odradzili. Podczas doby unii lubelskiej już ten język był jedynie mową gminu wiejskiego; szlachta przekładała polski, białoruski lub łacinę, duchowieństwo zaś albo jeden z dwu wymienionych, lub też łacinę. Ruch reformacyjny w XVI stul. przyczynił się do podniesienia znowu, acz nie na długo, mowy litewskiej; używano jej jako narzędzie różnowierczej propagandy. Tłumaczono wtedy biblią, psalmy, układano pieśni po litewsku do świątyń protestanckich, drukowano wreszcie w r. 1561 w Królewcu katechizm Marcina Lutra w przekładzie pruskim. Reakcya katolicka w XVII w. równiez posługiwała się językiem litewskim; podnosiło go gorliwie duchowieństwo katolickie; szczególniej jezuici, którzy się uczyli języka litewskiego i wydali w nim książki do nabożeństwa, pisali pieśni religijne, układali słowniki litewskie a nawet gramatyki. Mowa Litwinów odznacza się niepospolitą zwięzłością. Bogactwo języka tego niezmierne i przymiotników mnóstwo, a zarazem i cieniowanie licznę spieszczeń i zdrobnień rozmaitych. Tworzenie się przymiotników i słów z rzeczowników nie przedstawia w nim najmniejszej trudności. Przy całem bogactwie tej mowy posiada ona mnóstwo wyrazów, które są wspólne językom słowiańskim; nie jest to wszakże zapożyczenie, bo są to wyrazy codziennej potrzeby, wyrazy konieczne, a zatem jednocześnie kiedyś wraz ze Słowianami zaczerpnięte przez L. gdzieś u wspólnego źródła, w języku sanskryckim. O języku litewskim pisali liczni badacze, Niemcy przeważnie, a mianowicie Adelung, Bohlen, Jenisch, Ruhig, Bopp, Milck; kkś. Szyrwid i Bohusz; T. Narbutt, J. I. Kraszewski, Jaroszewicz, Karłowicz i inni. Języki Łotyszów, Żmudzinów, Prusów i Jadzwingów zaginionych. Kurów i Liwów, są narzeczami pokrewnemi mowie litewskiej i prawdopodobnie odłamami jakiegoś wspólnego pnia, który był w czasach przeddziejowych mową ludów mieszkających na ogromnych pustyniach przed Bałtykiem, między ujściem Wisły a Dźwiny, opierając się o górny brzeg Wilii i Niemna a o środkowy bieg Bugu. Patrz Łotysze, Prusowie i Źmudź Lud litewski jest jasnowłosy, zachował swe cechy odrębności plemiennych bardzo wyraziście tam, gdzie się nie zmieszał z plemionami innemi, w głębi swych siedzib, około Trok, Wiłkomierza, Kowna. Tam on rosły, silny, o rysach regularnych, ale zmieszane z innemi szczapy plemię litewskie karłowato i brzydko wygląda. Daje się to wybornie spostrzegać, skoro z Wołynia wjedziemy do dawnej prowincyi litewskiej powiaty piński, nowogródzki, lidzki, grodzieński, gdzie lud jest od wieków mieszaniną szczepów litewskich ze słowiańskiemi, krywickiego i polskiego po Litwa Litwa chodzenia. Piękność kobiet, sławiona w pieśniach ludu litewskiego, tyczy się środkowych okolic siedzib L. ; pieśń mówi o długich warkoczach włosów jasnozłocistyeh, lecz nie rudych, o oczach niebieskich, licach świeżych, rumianych. Praca twarda, wielowiekowa, wpływała na degeneracyą rasy, stępiała nawet uczucia, owa nadmierna, fizyczna praca i zależność ludowa. Stąd też w ich pieśni o uczuciu miłości nie wiele się mówi. Miłość zarysowuje się jako uczucie czyste, głębokie, nieśmiałe, bojące się wynurzyć z tajników duszy. Miłość litwina, jak ją pieśń maluje, daleka zawsze od tajemnej schadzki, kradzionego pocałunku, od dwuznacznego wyrazu zawsze jest ona wzniosła, niczem nieskalana. W pieśni litewskiej nigdzie nie brzmi głos skargi uwiedzionej dziewczyny, a również nigdzie swawolnego, nieprzystojnego żartu. Weselna pieśń nawet częściej zawiera uczucie żalu za przeszłością, tęsknoty, obawy nieznanego jutra, niż prawdziwego wesela. Lud ten zachowywał śród swych puszcz dość długo obyczaj pogański. Po nad dolnym Niemnem jeszcze w r. 1545 ks. pruski Albert zalecał ludności litewskiej, aby się wstrzymywała od praktyk pogańskich; w sto lat później podróżnik spotyka obrzędy pogańskie śród litewskiego ludu w okolicach Wystrucia Insterburg. Gwagnin także wspomina o niektórych praktykach pogańskich zbyt długo zachowywanych na L. Tenże Gwagnin szeroce opisuje jakim był stan ludu wiejskiego na L. w jego czasach koniec XVI w. ; stan to ucisku i poniżenia. Wieśniacy, mówi Gwagnin, dni pięć, czasem sześć, panom swoim robią; poniedziałek im się na własną robotę zostawia; po większej też części w dni niedzielne pracują, gdyż nie zachowują tu żadnych świąt, w święta rolę obrabiają, źną, koszą i t. d. Stan ten ucisku trwał wieki i odbił się w usposobieniu ludu lit. Chociaż L. jest i dziś jeszcze krajem dość leśnym, a w wiekach ubiegłych obfitowała w opromne puszcze; wszakże uprawą roli od niepamiętnych czasów trudniono się, trzebiąc lasy i wypalając pnie na trzebieżach po lit. lidach; liczno są ślady w języku litewskim rozpowszechnionego u nich rolnictwa od niepamiętnych czasów. Wiele posiadają wyrazów na oznaczenie pracy około roli i gatunków zboża. Do prac polowych kobieta ręki nie przykładała, bo, jak mówi litewskie przysłowie, koza nie bydło, dziewka nie czeladź. Uprawiał więc ziemię wyłącznie mężczyzna. Socha, którą Gwagnin uważał za narzędzie niepraktyczne do uprawy roli, i dziś jeszcze w użyciu. Gospodarstwo prowadzą trzypolowe; własność wspólna, gminna nieznaną jest na L. Rolnictwo w rozmaitych miejscowościach różnie się opłaca; można jednak uważać, że rolnik w okolicach bardziej lirodzajnych zawsze otrzymuje osiem ziarn z jednego zasianego. Pszczelniotwo źródłem dochodu jest oddawna; bywały czasy iż dochód z pszczół uważano za główny dochód litewskiego gospodarstwa. Pasieki są już późniejszym zwyczajem; pierwotnie zaś L. posiadała barcie śród puszcz w wielkiej ilości i oddzielne pnie, które, chociaż rozsiane były śród dzikich ostępów, niemniej przechowywały się w całości, bo je strzegło bóstwo oddzielne za dni pogańskich, a w epoce późniejszej surowe prawa przeciw wybieraczom miodu z cudzych pni. Język litewski posiada znaczną ilość wyrazów określających różne odcienia pracy pszczelniczej, co świadczy o dawnem i powszechnem zajmowaniu się tą gałęzią gospodarstwa. Myśliwstwo od wieków było zajęciem mieszkańców L. i obszernie niem się trudniono. Zwierz, liczniejszy niż teraz, był pożywieniem, a skóra j. ego przedmiotem handlu. Oprócz niedźwiedzi, rysi, jeleni, borsuków, lisów, wilków, które tworzą trofea myśliwskie teraz, polowano jeszcze na tury, dziś zaginione. Obfitość jeziór, rzek, wytworzyła rybołóstwo niegdyś rozwinięte. Strój mieszkańców z domowych wełnianych wyrobów składał się. Gwagnina uderzała tu jednostajność szarej barwy stroju, śród której trudno mu było odróżniać jednych od drugich. Przy kaftanie, który się spina na guziki lub pętlice, używają kożucha baraniego. Czapki są śpiczaste z uszyma wiszącemi. Płótno niepospolitą gra rolę w stroju litewskiego ludu. Kobiety okrywają głowy płócennemi zawiciami, które pod brodą podpina się. Lud tu nadzwyczaj religijny, poważnie zapatrujący się na życie i jego sprawy, a że w swym charakterze posiada dużo hartu woli, więc i wiara głęboko w jego sercu jest zaszczepioną. Wszędzie, gdzie większą masą przebywa, w granicach dawnych swych siedzib, katolickim on jest; po za granicami starych siedlisk swych, to jest we wschodnich okolicach grodzieńskiej gubernii i w południowych okolicach mińskiej, na kończynach wschodnich wileńskiej gubernii, gdzie się połączył pierwiastkami słowiańskiemi, gdzie sąsiaduje zbiałoruskiem plemieniem, wyznawał on katolicyzm wedle obrządku unickiego, a zatem, od roku 1839, zaliczony został do kościoła prawosławnego. Ilość i wyznanie litewskiego szczepu, na zasadzie dat urzędowej statystyki 1860 1863 r. daje nam następujące cyfry powiat wileński, na ogólną liczbę 130, 152 mk. nie licząc m. Wilna 83, 003 katol. a 53 prawosł. litwinów; pozostała masa ludności składa się z ross. 983 praw. , bialorusów 4, 847 praw. , żydów 14, 000, polaków 47, 140 i rusinów 684 praw. , a przytem małej ilości tatarów mahem. wyzn. . Pow. trocki z ogólnej liczby mk. 102, 474, litw. 90, 688 katol. a 382 praw. , ross. 999 praw. , białorus. 1, 260 praw. , po Litwa Litewskie województwa laków 4144 i żydów 14, 000. W lidzkim pow. na 108, 735 mk. litw. 45, 198 katol. a 19, 427 praw. , ross. 7, 265 praw. , białorus. 23, 016 katol. , polaków 7, 385 katol. , żydów 6444. W oszmiańskim pow. na 128, 666 mk. , litw. 62, 571 katol. a 2, 527 praw. , białor. 27, 394 praw. i polaków 20, 650 katol. . Pow. święciański na 104, 358 ogółu mk. posiada litw. 82, 135 z których 1, 626 prawosł, pozostali katol. , ross. 376 praw. , polaków 5, 506 katol. , białor. 6, 557 i żydów 3, 402. Wilejski pow. posiada mk. 116, 753, z których litw. 28, 925 katol, a 1820 praw. , ross. 5, 266 praw. , białor, 46, 199 praw. a 2, 609 katol, , polaków 24, 092 katol. , żydów 6, 848 i tatarów 303. Pow. dzisieński na 122, 380 ogółu mk. litw. 2, 150 praw. , białor. 57, 174 praw. , ross. 41 praw. , rusinów 14 praw. i polaków 45, 469 katol. . Wyliczyliśmy szczegółowe daty statyst. powiatów wileńskiej gubernii, jest ona bowiem główną siedzibą plemienia litewskiego; w innych zaś guberniach, na które się rozpada dawna L. w guber. grodzieńskiej, mińskiej i w pow. wiłkomierskim gub. kowieńskiej inne pow. kowieńskiej gub. tworzyły niegdyś Żmudź ob. , liczba litewskich plemion jest następującą w grodzieńskiej gub. litwinów 260, 096, z których prawosł. 123, 712 a katol. 136, 384; w mińsldej gub. liczono ich około 1862 r. 64, 344, z których 9, 026 prawosł, a 55, 308 katol. ; w powiatach wschodnich mińskiej gub. liczba ta jest tak maluczka, iż zaledwie kilkaset głów na powiat wynosi, np. w bobrujskim 230 głów, w rzeczyckim 185. Jeżeli do cyfr powyższych dodamy litwinów w Wiłkomirskim pow. 104, 000 i suwalskiej gub. 214, 000, to otrzymamy ogólną ilość litwinów w granicach dawnego w. ks. litew. wynoszącą 1, 062, 420 w r. l862. Patrz Litwa pruska, Litwa, od czasu unii lubelskiej tworząc jednę z prowincyj Polski, uległa jej losowi, w r. 1792 i 1795 była ona wcieloną do państwa rossyjskiego i odtąd tworzy z niem jednolitą całość. Ob. poniżej Litewskie województwa i Litewskie gubernie. Przy podziale Polski część trockiego wojew. , tak zwany Zapuszczański Trakt, nie weszła, wraz z okolicą Białegostoku, do Cesarstwa Rossyjskiego, ale dostała się Prusom, które, po bitwie pod Jeną w r. 1806, wyzuć się musiały z tego kawałka L. Trakt Zapuszczański wszedł w 1807 r. , na mocy traktu tylżyckiego, do tworzącego się w. ks. warszawskiego i po r. 1815 wytworzył wojew. augustowskie w ogłoszonem właśnie wtedy Królestwie Polskiem; później wojew. augustowskie nazwano gubernią tegoż miana; a nareszcie gubernią suwalską ob. . Okolice Białegostoku wyżej rzeczony tylżycki traktat oddał Rossyi, która wcieliła je do swego państwa pod mianem Obwodu Białostockiego, a Słownik geograficzny Tom V. Zeszyt 53. takowy w r. 1841 przyłączono do gubernii grodzieńskiej. M. D. Litewskie województwa. Chociaż Ruś południowa wcześnie, bo od czasu Gedymina i 01gerda, hołdowała Litwie, a dzielnice kijowska, wołyńska, bracławska i inne, już w dobie rzeczypospolitej sądziły się statutem litewskim, to jednak w skład terytoryum w. ks. litew. wchodziło tylko 11 prowincyj, mianowicie województwa wileńskie, trockie, mińskie, nowogródzkie, brześciańskie albo brzeskie, mścisławskie, smoleńskie, witebskie, połockie, infianckie i księstwo żmudzkie. Wszystkie one zajmowały przestrzeni mniej więcej 9900 mil kw. , miały 509 miast, przeszło 400000 dymów i około 2, 500, 000 mk. ; wspomnijmy więc o każdej i zaznaczmy położenie geograficzne. 1 Województwo wileńskiej rdzenna dzielnica L. , ustanowione od r. 1413, czyli od pierwszej unii horodelskiej, graniczyło na płn. i płn. zach. z Semigalią i wojew. trockiem; na zach. z wojew. trockiem; na południe z wojew. nowogródzkiem przypierając do Niemna; na wsch. z wojew. mińskiem i polockiem. Miało herb Pogoń białą w polu czerwonem, liczyło powiatów 5; wileński, oszmiański, lidzki, Wiłkomirski i brasławski; z nich od r. 1569 t. j. od unii lubelskiej posyłano 10 posłów na sejm krajowy, zaś trzej senatorowie biskup, wojewoda i kasztelan otrzymali pierwsze miejsca po senatorach poznańskich. Od początku do chwili ostatniego rozbioru było biskupów 29, wojewodów 33, kasztelanów 37; przeszło za kordon w części 1793 r. a ostatecznie w 1795 r. Z powodu niedokładnych pomiarów niepodobna wykazać akuratnie ilości obszaru, a zarazem określić cyfry ówczesnego zaludnienia wojew. wileńskiego, bo jej żadne statystyki nie podają; zauważmy jednak, iż według lustracyi 1775 r. dymów wiejskich i miejskich w dobrach duchownych, starościńskich i obywatelskich liczyło się około 71, 000; w tej liczbie dymów miejskich około 7, 000 a dymów wiejskich około 64, 000. Miastem stołecznem było Wilno; inne ważniejsze Oszmiana, Lida, Wiłkomierz, Brasław i Żołudek. Powiał wileński pod koniec XVIII stulecia miał przeszło 10, 350 dymów w dobrach ziemskich, w tem dymów miejskich około 1, 580, dymów wiejskich przeszło 8, 770. Do r. 1791 według dawnych taryf opłacał podatek, mianowicie podymnego 80, 966 zŁ, czopowego 10, 355, pogłównego 13, 900 zł. , kwarty 38, 047, młynowego 1, 612 zł. , razem około 144, 880 zł. Po ustawie zaś 3 maja komisya skarbowa wyznaczyła następne dodatkowe opłaty rządowi ofiary 10go grosza i 20 z dóbr wszelkich 100, 321 zł. , kwart nowych ze starostw 28, 756 zł. , podymnego 15, 993 zł. , półpodymnego z miast królewskich 14, 042 zł. , procentu z dóbr pojezuickich 4, 068 zł. , razem około 163, 180 zł. czyli wszystkiego około 308, 080 zł. Starostw w pow. wileńskim niegrodowych było 3 bystrzyckie, inturskie, kiernowskie, tudzież dzierżaw królewskich 40, mianowicie Burkiły, Dojlidziany, Giełżuny, Giełony, Grycuny, Ganszlany, Gieżuny, Grzybiany, Kieny, Kretony, Krumelany, Kłoczuny, Łowcze, Ławejkuny, Ławaryszki, Ławkuny, Miedniki, Miedziuny, Mozole, Milcjkuny, Mejszagoła, Matalujnie, Mozorów, Niemicza, Niemenczyn. Pelikany, Piazow, Rakuńciszki, Rotuńce, Sedaszniki, Smogury, Szuksztele, Szyrwinty, Szaterniki, Sterniki, Trokinowo, Troskuny, Udziały, Wojciszuny, Wysoki Dwór. Fowiat oszmiański dzielił się na części oszmiańską i postawską; w tym samym czasie liczył dymów przeszło 28, 000 w dobrach ziemskich, w tem dymów wiejskich około 25, 250 i dymów miejskich około 2, 750. Według dawnych taryf pow. oszmiański opłacał podatku podymnego 168, 556 zł. , czopowego 18, 329 zł. , pogłównego 17, 810 zŁ, kwarty 52, 018 zł. , młynowego 3, 014 zł. , razem 259, 727 zł. Po ustawie 3 maja przybyło ofiary 10go grosza i 207o z dóbr wszelkich 234, 676 zł. , kwart starościńskich 68, 181 zł. , podymnego 51, 244 zł. , półpodymnego z miast królewskich 2, 426 zł. , półprocentu z dóbr pojezuickich 7, 301 zł. , razem 363, 827 zł. , zatem cały podatek wynosił 623, 554 zł. Powiat oszmiański posiadał starostwa oszmiańskie, trąbskie, duckie, krewskie, dawgieliskie, hubskie, markowskie, wilejskie, a przytem inne dzierżawy i królewszczyzny, których spis znajduje się w VI t. Vol. Leg. na str. 190 194. Powiat lidzki w r. 1775 liczył dymów w dobrach ziemskich, duchownych, obywatelskich i starościńskich 11, 723, w tem dymów wiejskich 10, 974 i dymów miejskich 749. Według dawnych taryf pow. lidzki opłacał podatków podymnego 67, 701 zł. , czopowego 8, 606 zł, pogłównego 13, 227 zł. , kwarty 47, 614 zł. , młynowego 1, 178 zł. , razem 138, 327 zł. Po ustawie 3 maja przybyło ofiary 10go grosza i 20 z dóbr 58, 956 zł. , kwart starościńskich 14, 789 zł. , podymnego 8, 704 zł. , półpodymnego z miast król. 2, 102 zł. , półprocent z dóbr pojezuickięh 2, 333 zł. , razem około 85, 975 zł. , a cały podatek wynosił przeszło 224, 000 zł. Pow. lidzki miał starostw 7 borciańskie al. bersztańskie, dubiejskie albo dubskie, koniawskie, nowodworskie, raduńskie, stokliskie, wasiliskie i różne królewszczyzny ob. Vol. Leg. VI, str. 187, 191. Powiat wiłkowiersk według lustracyi 1775 r. liczył dymów mianowicie w dobrach ziemskich miejskich 416, wiejskich 10, 581; w dobrach duchownych miejskich 185, wiejskich 986; w dobrach starościńskich miejskich 391, wiejskich 2, 281, razem dymów 14, 840. Powiat wiłkomierski opłacał podatków według dawnych taryf podymnego 137, 112 zł, czopowego 11, 195 zł, pogłównego 17, 440 zł. , kwarty 87, 647 zŁ, młynowego 1, 318 zł. , razem 254, 713 zł. Po ustawie 3 maja przybyło podatków ofiary 10go grosza i 20 z dóbr 121, 688 zł. , kwarty starościńskiej 48, 987 zł. , podymnego 29, 987 zł, półpodymnego z miast królewskich 1, 555 zł. , 1 2 z dóbr jezuickich 1, 447 zl, razem około 203, 666 zł. , a cały podatek wynosił 458, 379. zł. Powiat wiłkomierski posiadał starostwa bolnickie, kopiskie, onikszciańskię, subockie, pieniańskie, uszpolskie, tudzież inne królewsczyzny. Ob. Vol. Leg. VI, str. 185, 190, 191. Powiat brasławski według lustracyi 1775 r. liczył dymńw, mianowicie w dobrach szlacheckich miejskich 181, wiejskich 2, 926; w dobrach duchownych miejskich 148, wiejskich 1, 193; w dobrach starościńskich miejskich 358, wiejskich 1082; razem 5, 888. Pow. brasławski opłacał podatków według dawnej taryfy podymnego 42, 631 zł. , czopowego 5, 099 zł. , pogłównego 6190 zł, kwarty 27, 941 zł. , młynowego 434 zł. , razem 82, 296 zł. Po ustawie 3 maja dodano ofiary 10go grosza i 20 z dóbr 83, 231 zł. , kwarty 54, 607 zŁ, podymnego 26, 289 zł. , półpodymnego z miast królewskich 458 zł. , 1 2 dóbr pojezuickich 1, 322 zł. ; razem 165, 908 zł, a cały podatek wynosił 248, 204 zł. Pow. brasławski posiadał starostwa 2 brasławskie i opeskie, a przytem inne królewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. na str. 186. Porównywając powyższą liczbę dymów 71, 000 w woj. wileńskiem, według lustracyi 1775 r. , z podaną w konstytucyi z r. 1717 na 23, 270 ob. Vol. Leg. t. VI, str. 180, należy przypuszczać, że lustracya pierwotna, o ozem świadczą ówcześni pisarze, była niesumienną, gdyż niepodobieństwem jest, aby w przeciągu lat około 60 ludzkie osady, a zatem ludność pomnożyła się więcej niż we troje. Zaznaczmy, że niniejsza uwaga w zupełności stosuje się i do innych województw, które tu niżej opisywać będziemy. 2 Województwo trockie miało początek razem z wojewódz. wileńekiem w r. 1413, od pierwszej unii; herb biała Pogoń w czerwonem polu; od r. 1569 posyłało 8 posłów na. sejmy, a senatorowie mieli miejsce po kaliskich. Wojew. trockie graniczyło na płn. z Semigalią, na zach. z ks. żmudzkiem, Prusami elektoralnemi i wojew. podlaskiem; na południe z województwem podlaskiem, opierając się o rzekę Narew i wojew. brześciańskiem; na wsch. z województwami nowogrodzkiem i wileńskiem; miało powiatów 4 trocki, grodzieński, kowieński i upitski; przeszło za kordon 1795 r. ; miasta ważniejsze Grodno, Kowno, Troki, Upita, Białystok, Swisłocz, Skidel, Lipsk, Merecz, Kurczyn, Olkieniki, Olita, Poźajść, Birże, Choroszcza, Wygry. Powiat kowieński zamykał w sobie starostwa preńskie. Litwa wiłkowyskic, dorsuniskie, wisztynieckie i inne królewszczyzny ob. Vol. Leg. VI, str. 185, 186, 189, 194. Wedlug lustracyi 1775 r. posiadał dymów w dobrach szlacheckich micjskich 233, wiejskich 3, 248; duchownych miejskich 20, wiejskich 481; starościńskich miejskich 1, 530, wiejskich 3, 377; razem dymów 8, 889. Opłacał podatku według taryfy dawnej podymnego 75, 957 zł. , czopowego 8, 697 zł. , pogłównego 15, 370, kwarty 106, 302, młynowego 628 zł. , czynszów magdeburskich 9, 268 zł, razem 216, 223 zł. Po r. 1791 przybyło podatku ofiary 10go grosza i 20 dóbr 32, 638 zł. , kwarty 173, 799 zł, podymnego 16, 135 zł. , półpodymnego z miast królewskich 5, 768 zł. , 1 2 z dóbr pojezuickich 431 zł. , razem 228, 773 zł, a cały podatek wynosił 444, 996 zł. Powiat trocki zamykał w sobie starostwa mereckie, niemonajckie, olkienickie, źyżmorskie, łoździejslde i inne królewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. na str. 185, 188, 188, 189, 194. Liczył dymów w dobrach szlacheckich miejskich 92, wiejskich 2, 792; w dobrach duchownych miejskich 40, wiejskich 796; w starościńskich miejskich 639, wiejskich 3, 795; razem 8, 154. Opłacał podatku według taryfy dawnej podymnego 51, 425, czopowego 8, 968 zł. , pogłównego 14, 762 zł. , kwarty 86, 581 zł. , młynowego 862 zł. , czynszów magdeburskich 6, 400 zł. , razem 168, 999 zł. Po r. 1791 przybyło ofiary 10grosza i 20 z dóbr 39, 128, kwarty 106, 199, podymnego 32, 437 zł. , podymnego z miast królewskich 5005, 1 2 z dóbr pojezuickich 133 zł. , razem 182, 964 zł. , a cały podatek wynosił 351, 963 zł. Powiat grodzieński zamykał w sobie starostwa filipowskie, przewalskie, przeroślskie, wasilkowskie i drobniejsze królewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. na str. 186, 193. Posiadał dymów w dobrach szlacheckich miejskich 2, 518, wiejskich 22, 689; w duchownych miejskich 288, wiejskich 1383; w starościńskich miejskich 1052, wiejskich 1395; razem dymów 29, 327. Opłacał podatku według dawnej taryfy podymnego 149, 589 zł. , czopowego 26, 220 zł. , pogłównego 34, 537 zł. , kwarty 23, 996 zł, młynowego 1, 400 zł, czynszów magdeb. 10, 019 zł, razem 245, 763 zł. W roku 1791 przybyło podatku ofiary i procentów z dóbr 105, 551 zł. , kwarty 28, l71 zł. , podymnego 28, 718 półpodymnego 5, 897 zł. , 1 z dóbr pojezuickich 1, 813 zł. , razem 17 0, 153 zł; cały podatek wynosił 415, 915 zł. Powiat upiski zamykał w sobie starostwa gulbińskie, sengwicjskie, Szymańskie, szadowskie, wobolnickie, żydejczańskie i inne królewszczyzny wspomniane w VI t. Vol. Leg. na str. 185, 188, 189, 195. Według lustracyi 1775 r. pow. upitski posiadał dymów w dobrach szlacheckich miejskich 600, wiejskich 6, 359; w duchownych miejskich 186, wiejskich 703; w starościńskich miejskich 30, wiejskich 1, 366; razem 9, 244. Według dawnych lustracyj pow. upitski płacił podatków podymnego 89, 551 zł. , czopowego 9, 128 zł. , pogłównego 15, 837 zł. , kwarty 49, 871 zł. , młynowego 582 zł. , razem 164970 zł. Od r. 1791 dodano podatku ofiary 10grosza i 20 81, 098 zł. , kwarty 44, 422 zł. , podymnego 10, 838 zł. , półpodymnego z miast królewskich 277 zł. , 1 2 z dóbr pojezuickich 1, 688, razem 138, 322 zł. , a cały podatek wynosił 303, 292 zł. 3 Województwo mińskie, ziemia krywiczańska, niegdyś dzielnica księstwa połockiego, shołdowana Litwie za Gedymina, powstało r. 1569 czyli od unii lubelskiej, miało herb Pogoń cielistego koloru w polu białem; obierało na sejm 6 posłów; senatorowie, mianowicie wojewodowie, zajmowali miejsce po pomorskich, kasztelanowie zaś po gdańskich. Wojew. mińskie należało do biskupstwa wileńskiego, sądziło się w trybunałach wileńskim, tudzież na kadencyach mińskiej i nowogródzkiej; graniczyło na płn. z wojew. połockiem i witebskiem, na zach. z województwem wileńskiem i nowogrodzkiem, na płd. z wojew. brześciańskiem i kijowskiem, tudzież z Ukrainą moskiewską; na wsch. z Ukrainą moskiewską, opierając się o Desnę i wojew. mścisławskie; miało powiatów 3; własny miński, mozyrski i rzeczycki; przeszło za kordon 1793 r. Powiat mińsk z miastem stołecznem Mińskiem nad Świsłoczą, miał dymów w dobrach szlacheckich miejskich 428, wiejskich 17, 675; w dobrach duchownych miejskich 3, wiejskich 3, 710; w dobrach starościńskich miejskich 1, 082, wiejskich 235; razem 23, 133. Opłacał podatków według dawnej taryfy podymnego 140, 576 zł, czopowego 16, 524 zł. , pogłównego 17, 977 zł. , kwarty 14, 329 zł, młynowego 3, 046 zł. , razem 192, 453 zł W r. 1791 dodano ofiary 10 grosza i 20 z dóbr 199, 316 zł. , kwarty 4, 866 zł. , podymnego 43, 344 zł. , półpodymnego z miast król. 6, 426 zł. , 1 2 dóbr pojezuickich 2, 485, razem 256, 438 zł. , a cały podatek wynosił 448, 941 zł. Pow. miński posiadał ststwa radoszkowickie i krasnosielskie, tudzież inne królewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. na str. 188 i 189. Ważniejsze miasta Radoszkowioze, Dokszyce, Berezyna, Ihumeń, Kojdanów, Borysów, Raków. Powiat mozyrski z miastem powiat. Mozyr albo Mozyrz nad Prypecią, miał dymów według lustracyi 1775 r. w dobrach szlacheckich miejskich 51, wiejskich 2, 954; w dobrach duchownych miejskich 27, wiejskich 1, 185; w dobrach starościńskich miejskich 99, wiejskich 1034; razem 5, 350. Zamykał w sobie starostwo mozyrskie i inne królewszczyzny wykazane w VI t. Vol. Leg. na str. 192. Ważniejsze miasta Ozarycze i Kimbarówka. Opłacał podatku według Litwa dawnej taryfy podyninego 21, 476 zł. , czopowego 4, 588 zł. , pogłównego 5, 627 zł, kwarty 21226 zł. , młynowego 908 zł. , razem 53, 826 zł. W r. 1791 przybyło ofiary i 20 dóbr 24, 199 zł. , kwarty 9, 893 zł, podymn. 13, 226 zł. , półpodymnego z miast król. 1085 zł. , 1 2 z dóbr pojezuickich 4, 533 zł. , razem 52, 937 zł. , a cały podatek wynosił 106, 763 zł. Powiat rzeczyski z miastem powiat. Rzeczycą nad Dnieprem miał dymów według lustracyi 1775 r. w dobrach szlacheckich miejskich 320, wiejskich 2, 842; w duchownych miejskich 92, wiejskich 698; starościńskich miejskich 176, wiejskich 1, 548, razem 5, 676. Opłacał podatku według dawnej taryfy podymnego 28, 055 zł. , czopowego 4, 932 zł. , pogłównego 4, 322 zł, kwarty 28, 788 zł, młynowego 906 zł, razem 67, 005 zł. W r. 1791 dodano ofiary i 20 z dóbr 50, 257 zł, kwarty 71, 560 zł, podymnego 18, 719 zł, półpodymnego z miast król. 1, 213 zł, 1 2 z dóbr pojezuickich 722 zł, razem 142, 473 zł, a cały podatek wynosił 209, 473 zł. Pow. rzeczycki miał ststwa homelskie, rzeczyckie, rohaczewskie, bobrujskie, czeczerskie, propojskie i inne królewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. str. 186, 188. 4 Województwo nowogródzkiej niegdyś dzielnica księstwa wołyńskiego, shołdowanęgo Litwie w XIII w. , do r. 1500 było namiestnictwem, odtąd przzybrało miano województwa a w 1569 r. otrzymało prawo posyłania 6 posłów na sejmy; herb Pogoń biała w polu czerwonem; senatorowie zasiadali po bełskich. Od początku do ostatniej doby miało 30 wojewodów i 19 kasztelanów. Składało się z 3ch powiatów własnego nowogródzkiego wraz z księstwem słuckiem, Słonimskiego i wołkowyslciego. Graniczyło na płn. z województwami mińskiem i wileńskiem; z tem ostatniem granice stanowiły w części rzeki Suła i Niemen; na zach. z pow. grodzieńskim wojew. trockiego, na płd. z pow. pińskim wojew. brzeskiego, opierając się o Prypeć pod Petrykowem, na wsch. z powiatami mozyrskim i rzeczyckim wojew. mińskiego, zajmowało przestrzeni około 900 mil kwadr. , przeszło za kordon 1793 1795. Powiat nowogrodzki mieszczący w sobie księstwo słuckie, posiadał ststwo nowogrodzkie, które się zwykle zwało ekonomią, liczył dymów według lustracyi 1775 r. w dobrach szlacheckich miejskich 2, 585, wiejskich 28, 619; w duchownych miejskich 152, wiejskich 2 992; starościńskich miejskich 126, wiejskich 268; razem 34, 742. Zamykał ważniejsze miasta Nowogródek, Słuck, Nieśwież, Kopyl, Hłusk, Mir, Lubcz, Kłeck, Petryków, Ciemkowicze, Korelicze, Stołbco, Świerżeń, Myse, Rubieżewicze, Lachowicze, Zdzięcioł i inne. Opłacał podatku według dawnej taryfy podymnego 200, 250 zł, czopowego 32, 561 zł, pogłównego 30, 060 zł; kwarty 3, 788 zł, młynowego 4, 062 zł. , razem 270, 723 zł. W r. 1791 przybyło podatku ofiary i 20 z dóbr 254, 365 zł. , kwarty 863 zł, podymnego 58, 263 zł, półpodymnego z miast królewskich 1, 244 zł, 1 2 z dóbr pojezuickich 9, 140 zł. , razem 323, 876 zł a cały podatek wynosił 594, 599 zł Powiat słonimski z miastem stołecznem Słonim odgraniczał się od nowogródzkiego na płn. rz. Mołczadzią, dalej szła granica pomiędzy Stołowiczami, Połanką, Usławiczami ku Pińszczyźnie z jednej strony i Buszaczem, Bytyniem i Słonimem z drugiej. Słonimski pow. zamykał ststwa sokołowskie i zdzitowskie, tudzież inne królewszczyzny, wymienione w VI t. Vol. Leg. na str. 187. Posiadał dymów w dobrach szlacheckich miejskich 1, 042, wiejskich 6, 885; w duchownych miejskich 386, wiejskich 1, 381; w starościńskich miejskich 482, wiejskich 1, 627; razem 11, 803. Opłacał podatków według dawnej taryfy podymnego 66, 003 zł. , czopowego 12, 680 zł. , pogłównego 10, 722 zł, kwarty 54, 113 zł, młynowego 1, 358 zł, razem 144, 877 zł W r. 1791 przybyło podatku ofiary i 20 z dóbr 65, 139 zł, kwarty 21, 381, podymnego 4, 710 zł, półpodymnego z miast królew. 1, 858, 1 2 dóbr pojezuickich 303 zł. , razem 93, 393 zł. a cały podatek wynosił 238, 270 zł Ważniejsze miasta Różanna, Łyszkców. Powiat wołkowyski miastem stołecznem Wołkowysk, tudzież ważniejszemi jak Mścibów, Wołpa i inne, odgraniczał się od pow. Słonimskiego rz. Zelwą, zamykał w sobie ststwa wołpińskie, jałowskie, mścibowskie, wołkowyskie i inne królewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. na str. 186. Według lustracyi 1775 r. liczył dymów w dobrach szlacheckich miejskich 615, wiejskich 5, 812; w duchownych miejskich 110, wiejskich 1, 325; w starościńskich miejskich 769, wiejskich 972; razem 9, 603. Opłacał podatku według dawnych taryf podymnego 56, 752 zł, czopowego 13, 285 zł, pogłównego 11, 882 zł, kwarty 31, 861 zł, młynowego 1390 zł. , czynszów magdeburskich 1, 800 zł. , razem 116, 972 zł. W r. 1791 dodano podatku ofiary i 20 z dóbr 61, 177 zł, kwarty 19, 424 zł. , podymnego 2, 673 zł, półpodymnego z miast królewskich 2, 140 zł. , 1 2 dóbr pojezuickich 50 zł, razem 85, 463 zł, , cały więc podatek wynosił 202, 435 zł 5 Wojwództwo brzeskie, dawna dzielnica księstwa wołyńskiego, zagarnięta przez Gedymina około 1316 r. , pewniej ukonstytuowana od unii lubelskiej, miała herb Pogoń białą w polu czerwonem, z rycerzem przybranym w barwy błękitne; wysyłała 4ch posłów na sejmy, a senatorowie zasiadali po rawskich; wszystkich wojewodów miało 24; dzieliło się na 2 powiaty brzeski i i piński; graniczyło od płn. z pow. mozyrskim wojew. mińskiego, z księstwem słuckiem, po Litwa wiatami nowogródzkim, Słonimskim i wołkowyskim w oj ew. nowogródzkiego, tudzież z powiatem grodzieńskim wojew. trockiego; od zach. z ziemiami bielską, drohicką i mielnicką wojew. podlaskiego i wojew. lubelskiem; od płd. z ziemią chcłmską, z powiatami włodzimierskim, łuckim i krzemienieckim wojew. wołyńskiego; od wsch. z pow. owruckim wojew. kijowskiego; przeszło za kordon 1793 1795 r. częściami. Powiat brzeski z miastem stołecznem Brzeście Litewskie, miał dymów w dobrach szlacheckich miejskich 3, 306, wiejskich 23, 596; w duchownych miejskich 393, wiejskich 2, 575; w starościńskich miejskich 1, 245, wiejskich 1, 439; razem 32, 554. Opłacał podatku według dawnej taryfy podymnego 217, 196 zł. , czopowego 34, 466 zł, pogłównego 37, 447 zł. , kwarty 17, 710 zł. , młynowego 1, 996 zł. , razem 308, 817 zł. W r. 1791 dodano podatku ofiary i 20 z dóbr 167, 161 zł. , kwarty 6, 263 zł. , podymnego 46, 731 zł, półpodymnego z miast król. 4, 420 zł. , 1 2 z dóbr pojezuickich 2, 613 zł. , razem 227191 zł. , cały więc podatek wynosił 536, 008 zł. Zamykał w sobie starostwa kamienieckie i ziołowskie, tudzież inne krolewszczyzny, wymienione w VI t. Vol. Leg. na str. 193. Ważniejsze miasta i miejscowości Prużana, Wysokie Litewskie, Kobryń. Biała, Włodawa, Kodeń i inne. Powiat piński z miastem stołecznem Pińsk, posiadał starostwo grodowe pińskie i krolewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. na str. 191, 193. Liczył według lustracyi 1775 r. dymów w dobrach szlacheckich miejskich 934, wiejskich 10, 857; w duchownych miejskich 201, wiejskich 2, 289; w starościńskich miejskich 630, wiejskich 1754; razem 16, 665. Opłacał podatków według dawnych taryf podymnego 75, 712 zł. , czopowego 10, 394 zł. , pogłównego 17, 500 zł. , kwarty 51, 188 zł. , młynowego 1, 794 zł. , razem 156, 588 zł. W r. 1791 przybyło podatku ofiary i 20 z dóbr 86, 770, z kwarty 26, 073 zł. , podymnego 21, 405 zł. , półpodymnego z miast król. 2, 479 zł. , 1 2 z dóbr pojezuickich 5, 024 zł. , razem 141, 752 zł. Cały podatek wynosił 298, 340 zł. Ważniejsze miejscowości Janów, Turów, Dawydgródek, Kożangródek, Łachwa, Łohiszyn, Śniadyń, Łunin. 6 Województwo mścisiawskieniegdyś dzielnica kniaziów Rurykowiczów, za Olgerda już Litwie hołdująca, ukonstytuowane pewniej od unii w. ks. lit. z koroną w 1569 r. , posyłało dwóch posłów na sejmy, miało herb Pogonię białą w polu czerwonem na żółtej chorągwi. Miało wojewodów 33, kasztelanów 28. Senatorowie ci zasiadali po chełmińskich ob. Niesiecki I, str. 215, 283. Od północy graniczyło z województwem smoleńskiem, korytem rzek Wiekry i Meregi, z pow. orszańskim wojew. witebskiego; od zachodu i południa z powiatami mińskim i rzeczyckim wojew. mińskiego, tudzież z regimentem smoleńskim; od wschodu z gub. białogrodzką, należącą do posiadłości Moskwy; odeszło za kordon 1772 r. Zamykało w sobie sstwa kryczewskie, korszańskie, radomskie, mscisławskie i inne krolewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. , str. 185, 192. Ważniejsze miasta Mścisław stołeczne, Mobilów, Czeryków, Propojsk, BychowNowy. Według lustracyi 1717 r. miało posiadać dymów 2, 323, ale to, jakeśmy już zauważyli wyżej, błędna cyfra, chociaż zamieszczona w VI t. Vol. Leg. na str. 180 182. 7 Województwo połockie, część dawnego obszernego księstwa polockiego, shołdowanego Litwie w wieku XIII, graniczyło na północy z posiadłościami w. ks. moskiewskiego, od zachodu z Inflantami i wojew. wileńskiem, od południa z wojew. miiiskiem, od wschodu z wojew. witebskiem; miało zawierać około 1, 000 mil kwadr. Województwem już było w 1500 r. , lecz pewniej się ukonstytuowało od r. 1569, wybierało 2 posłów na sejmy, a senatorowie zasiadali po lubelskich; miało wojew. 21, kasztel. 16 ob. Niesiecki, t. I, str. 189, 269, herb Pogonię w białem polu; dygnitarze nosili kontusze karmazynowe z błękitnemi wylotami; wojewodowie wybierani przez szlachtę; w r. 1775, mianowbicie w czasie 1 zaboru po rzekę Dźwinę odeszło za kordon, a 1793 całkiem przyłączone do Rosyi. Mieściło w sobie sstwo dziśnieńskie i inne krolewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. na str. 184, 187. Opłacało podatku przed rokiem 1791 z pozostałej części podymnego 55, 698 złt; czopowego 8, 123 złt. ; pogłównego 7, 650 złt. ; kwarty 3, 181 złt. ; młynowego 896 złt. ; czynszów magdeburskich 600 złt. ; razem 76, 149 złt. W r. 1791 dodano ofiary 10go grosza i 20 z dóbr 109, 875, kwarty 10, 593 złt. ; podymnego 27, 771 złt. ; półpodymnego z miast królewskich 1, 237 złt. ; 1 2 z dóbr pojezuickich 6, 555 złt. , razem 156, 032 złt. Cały podatek wynosił 232, 281 złt. 8 Województwo witebskiej część dzielnicy dawnego księstwa połockiego, shołdowanego Litwie za Olgerda, ukonstytuowane całkowicie podczas unii lubelskiej w r. 1569, posyłało na sejmy 4ch posłów, senatorowie zasiadali po płockich; wojewodowie byli wybierani przez szlachtę i zatwierdzani przez króla; herb Pogonia biała w polu czerwonem; wojewodów było 37, kasztel. 22 ob. Niesiecki, t. I, str. 197, 274; dzieliło się na dwa powiaty witebski i orszański, od wojew. smoleńskiego w r. 1667 dołączony; graniczyło na płn. z ziemią pskowską, na wsch. z ziemią smoleńską i wojew. mścisławskiem, na płdn. z pow. mińskim wojew. mińskiego, na zachód z województwami mińskiem i połockiem. Powiat witebski mieścił w sobie sstwa i krolewszczyzny wymienione Litwa w VI t. Vol. Leg. na str. 187, 193. W roku 1773 gdy nastąpił 1y rozbiór kraju, znaczna część wojew. witebskiego odeszła za kordon, z pozostałej jednak części powiatu do r. 1791 opłacano podatku podymnego 411 złt. ; czopowego 12 zlt. , razem 423 złt. W r. 1791 dodano ofiary i 20 z dóbr 587 złt. ; podymnego 195 złt. , 1 2 z dóbr pojezuickich 111 złt. , razem 894 złt. , cały więc podatek 1, 317 złt. ; przeszło całkiem za kordon 1793 rPowiat orszański mieścił w sobie sstwa borysowskie, wielatyckie, orszańskie, luboszańskie i inno królewszczyzny, wymienione w VIt. Vol. Leg. na str. 184, 188. W r. 1772 znaczna część północna powiatu przeszła za kordon, odtąd więc obywatelstwo sejmikowało w pogranicznem mku wojew. mińskiego, Chołopieniczach, a w r. 1793 reszta wojew. witebskiego przeszła pod panowanie rosyjskie. Powiat orszański według lustracyi 1775 r. posiadał dymów w dobrach szlacheckich miejskich 312, wiejskich 5, 838; w dobrach duchownych miejskich 10, wiejskich 701; w dobrach starościńskich miejskich 42, wiejskich 1, 916, razem 8, 819. Bo r. 1791 opłacał podatku podymnego 51, 678 złt. ; czopowego 7, 742 złt. ;. pogłównego 3, 780 złt. ; kwarty 46, 224 złt. ; młynowego 1, 590 złt. , razem 111, 015 zlt. W r. 1791 dodano podatku ofiary i 20 z dóbr 66, 852 złt. ; kwarty 70, 954 złt. ; podymnego 21, 389 złt. ; półpodymnego z miast królewskich 2, 203 złt. ; 1 2 z dóbr pojezuickich 2, 255 złt. , razem 163, 654 zlt. , cały więc podatek wynosił 274, 669 złt. 9 Województwo smoleńskie niegdyś dzielnica książąt ruskich, shołdowana Litwie przez Witolda około 1403 roku, według Stryjkowskiego. Miechowity i Kochowskiego zamieniona na województwo w r. 1430. Miało herb Złotą laskę na chorągwi czerwonej w polu szarem. Biskupstwo od roku 1613. Graniczyło na północ z ziemią nowgorodzką, na wschód z ziemią moskiewską, na południe z siewierską i wojew. mścisławskiem, na zachód z wojew. witebskiem; było punktem ciągłych zatargów rzpltej z księstwem moskiewskiem, wzajemnie sobie wydzierane, aż wreszcie w r. 1667, po nieszczęśliwej wojnie rossyjskiej Jana Kazimierza z carem Aleksym, traktatem andruszewskim ustąpione Moskwie w znacznej części, mianowicie oprócz okręgów siebieskiego, newelskiego i orszańskiego. Sławny traktat zawarty przez Grzymułtowskiego w r. 1686, podpisany ze łzami przez Jana III, potwierdził to ustępstwo, a sejm koronacyjny w r. 1764 polecił osobnej komisyi wejść w ostateczne układy z Rosyą z rzeczy traktatu 1686 i wszelkie spory zakończyć ob. Vol. Leg. t. VII, str. 158 Z tem wszystkiem taż konstytucya chcąc ułatwić egzultom, czyli wychodźcom smoleńskim i starodubowskim, bezpieczne sejmowanie, przepisała porządek zbiorowisk tak, że powiat smoleński miał sejmikować odtąd w kościele bernardynów wileńskich, a starodubowski u karmelitów za Ostrą Bramą ob. Vol. Leg. VII, 00. Jakoż wybierano po dwóch posłów na sejmy z każdego powiatu i tyluż deputatów in partibus, na trybunał; król zaś zachował tytuł władcy ziemi smoleńskiej nawet po latach 1772 i 1793, kiedy cząstki Smoleńszczyzny już całkiem odeszły za kordon. . Biskupstwo zachowało też swoje. miano do ostatniej doby kraju, przedostatnim był sławny Naruszewicz. Zauważmy, iż elekcyą Stanisława Augsuta podpisało 97 dygnitarzy i szkchty smoleńskiej ob. Vol. Leg. VII, str. 1201. Wojew, składało się z powiatów smoleńskiego i starodubowskiego, od początku do końca istnienia kraju miało biskupów 18 Niesiecki, I, str. 861, zasiadali po inflanckich; wojew. 33 ib. 184, zasiadali po podolskich; kasztel. 27 ib. 266, zasiadali po kamienieckich. 10 Księtwo żmudzkie dolna kraina historycznej Litwy, niegdyś obszerna i posiadająca udzielnych książąt, w wieku XIII już shołdowana władcom pokrewnej sobie Litwy; jako dzielnica całkiem uporządkowana występuje od r. 1569; posyłała 3 posłów na sejmy, a rządzący nią sstowie porównani z wojewodami zasiadali po łęczyckich. Miało biskupstwo fundowane przez Jagiełłę w 1416 roku na pamiątkę bitwy grunwaldzkiej; herb Pogonię białą z jednej, a z drugiej Czarnego Niedźwiedzia w polu czerwonem; graniczyło od północy z księstwem kurlandzkiem, od wschodu i południa z wojew. trookiem, dosięgając źródeł rzeki Lepony, za Wierzbołowem; od zachodu z Prusami elektoralnemi po rzece Szeszupa i dalej linią ku Memlowi, tudzież parumllową przestrzenią z morzem Baltyckiem. Było na 700 mil kw. rozległe. Gwagnin w księdze V, części 3 na stronicy 426 wyd. Bohomalca, wylicza tylko 7 powiatów księstwa żmudzkiego, lecz ich było według konstytucyi 1717 r, 23 ob. u Łubieńskiego Świat, str. 448, mianowicie berzański, berzyniański, dyrwiański, ejragolski, gondejnski, jaszwoński, korklański, korszewski, krożski, pojurski, połągowski, płotelski, retowski, rosieński, szadowski, twerski, telszewski, tendziagolski, użwencki, wieszniański, widuklewski, wilkijski, wioloński. Bartoszewicz jednak nadmienia o 28 powiatach. Ks. żmudzkie zamykało w sobie sstwa botockie, chwejdańskie, gorzdowskie, jurborskie, płungiańekie, połągowskie, płotelskie, rosieńskie, skirstymońskie, tyrkszlańekie, tryskie, wilkijskie, wikszańskie, tudzież inne królewszczyzny wymienione w VI t. Vol. Leg. , str. 185 187, 192. Stołecznem miastem były Miedniki, bodaj Miodniki, dzisiejsze Wornie, z rezydencyą biskupią; inne ważniejsze miasta Litwa Litwa Wierzbołów, Władysławów, Wielona, Bjrag ła, Kiejdany, Rossienie, Widukle, Twery, Re tów, Szawle, Płungiany, Użwenta, Telsze, Krotynga, Połąga, Płotele i inne. Według lu stracyi 1775 r. ks. żmudzkie liczyło dymów w dobrach szlacheckich miejskich 509, wiej skich 16, 717; w dobrach duchownych miej skich 215, wiejskich 3, 210; w dobrach staro ścińskich miejskich 1, 203, wiejskich 10, 659. Opłacało podatku z obu repartycyi rosieńskiej i szawelskiej wodług starej taryfy podymne go 305, 368 złt. ; czopowego 24, 388 złt. ; po głównego 39, 991 złt. ; 285, 497 złt. ; młynowego 3, 392 złt. , razem 658, 096 złt. W r. 1791 przybyło podatku ofiary i 20 z dóbr 174, 136 złt. ; kwarty 330, 943 złt. ; po dymnego 72, 529 złt. ; półpodymnego z miast królewskich 7, 961 złt. 1 2 dóbr pojezuiokich 4, 515 złt. , razem 589, 085 złt. Cały więc podatek wynosił 1, 247, 181 złt. , a na dzisiejsze pieniądze przeszło 337, 000 rs. Do przejścia pod panowanie Rosyi, t. j. do 1795 r. księstwo żmudzkie miało biskupów 35 Niesiecki, I, 62, wojew, czyli sstów 29 i b. 161, kasztel. 23 ibid. 254. Terytoryum obecnej Żmudzi po zaborze w r. 1795, przechodząc rozmaite rozgra niczenia i zawarłszy się od r. 1845 w gub. ko wieńskiej, całkiem się zmieniło przez dołącze nie do niej z jednej strony części dawnych wo jewództw trockiego i wileńskiego i odcięcie do królestwa kongresowego, mianowicie do wo jewództwa augustowskiego dziś gub. suwal ska całej przestrzeni po rzekę Niemen, prawie od Kowna aż po za Jurborg, do granicy pru skiej. Wielu pisało o Żmudzi, lecznajtreściwszą i najuczeńszą o niej pracą jest Juliana Bar toszewicza, zamieszczona w XVIII t. Wielk. Encykl. Orgelbr. 11 Województwo inflanoMe ob. Inflanty, AL Jeklski Gubernie litewskie, W czasie podziałów rzeczypospolitej i później, granice pojedynczych dzielnic ciągle się zmieniały, stosownie do woli nowego rządu; to też i województwa litewskie podlegały także nieustannym przemianom terytoryalnym, póki się nie ustaliły granice gubernij takie, jakie je dziś widzimy. W r. 1795, zaraz po ostatnim zaborze, cesarzowa Katarzyna kazała utworzyć z województw wileńskiego, trockiego, nowogródzkiego i księstwa żmudzkiego dwie gubernie wileńską i Słonimską. W skład pierwszej wchodziło całe księstwo żmudzkie, z częścią województwa wileńskiego, a stolicą było Wilno; słonimską zaś gubernią składały ziemie odcięte od województw nowogródzkiego, brześciańskiego, wileńskiego i trockiego, albowiem powiaty słonimski, nowogródzki, wołkowyski, lidzki, brzeski, kobryński, próżański i grodzieński, a stolicą jej był Słonim. W r. 1796, na mocy ukazu cesarza Pawła z dnia 12 grudnia, a nie w roku 1797 jak mylnie podają inni, obie te gubernie złączono w jedne, pod nazwą gubernii litewskiej; atoli pięć lat tylko trwały jęj granice, gdyż w r. 1801 cesarz Aleksander I rozkazał ją rozdzielić znowu na dwie, wileńską i grodzieńską jednak z zostawieniem im tytułu gubernij litewskich. Słonim wtedy, stawszy się miastem powiatowem, pxzeszedł do gub, grodzieńskiej, a Grodno zamianowano gubernialnem. Jakkolwiek do r. 1840 zachodziły małe zmiany tery tory alne, istniały wszakże dwie powyższo gubernie litewskie, lecz w tym czasie z woli cesarza Mikołaja odjęto im nazwę litewskich, a w r. 1843 zmieniły się nawet zupełnie ich. granice przez utworzenie gub. kowieńskiej z księstwa żmudzkiego i rozmaite dokonane zmiany graniczne w innych guberniach byłego ks. litewskiego. Teraz, chociaż na to niema osobnego postanowienia władzy, litew, guberniami urzędownie nazywają wileńską, grodzieńską i kowieńską, w literaturze zaś i w potocznej mowie gub. mińska nie odłącza się od litewskich, mając zupełnie tamtych cechy; właściwą bowiem Białoruś zawsze stanowi kraj objęty dziś guberniami mohilewską i witebską; co więcej, że do dziś dnia mińska gubernia urzędownie wchodzi w skład dyecezyi wileńskiej, tudzież okręgów sądowego, naukowego i wojennego wileńskich a niedawno jeszcze należała do generał gubernatorstwa wileńskiego. Al. lekki. Litwa pruska. Litwini zajmują północnowschodni kąt Prus wschodnich, między źródłami Pregoły, Labiawą i Klajpedą. Graniczą na wschód z Litwinami pod berłem rosyjskiem żyjącymi, na zachód z Kuronami ob. , na południe zaś z Mazurami. Z Litwinami pokrewni są Kuronowie, zamieszkający półwysep kuroński i wschodnie wybrzeża zatoki kurońskiej od Labiawy począwszy aż do Kłajpedy. Powiaty, w których Litwini tworzą jeszcze dziś większą albo przynajmniej znaczną część ludności, są w obwodzie regencyi gąbińskiej szyłokarczemski, nizinowski, ragnecki, tylżycki. W królewieckim obwodzie reg. nodeszkają Litwini tylko w pow. labiawskim ob. i kłajpedzkim. Mapa etnograficzna Prus królewskich, książęcych i Warmii, ułożona przez Kozłowskiego ob. Pamiętnik Fizyografiozny, 1883, jest zatem pod tym względem niedokładna, nie zaliczając pow. labiawskiego wcale, a nizinowski tylko częściowo do litewskich. Naj gęściej siedzą Litwini w pow. szyłokarczemskim, nizinowskim, ragneckim i tylżyckim. Według statystyki z r. 1878 z urzędowych, ale zdaniem naszem nie całkiem wiarogodnych źródeł przez Weissa zestawionej ob. Preuss. Littauen und Masuren, 1878, II, str. 199 240, przypadało w pow. szyłokarczemskim na 39332 mk. 23286 Litw. , w nizinowskim na 509i5 mk. 37345 Litw. , w ragneckim Litwa na 52459 mk. 35143 Litw. , w tylżyckim na 42538 mk. 19586 Litw. Na końcu zeszłego stulecia należały jeszcze pow. wystrucki, piłkałowski, gąbiński i darkiejmski nieomal całkiem, a stołupiański, gołdapski, jańsborski i węgoborski, przynajmniej w znacznej części szczepowi litewskiemu; dziś jednak znajdują się tam Litwini tylko bardzo sporadycznie. Według wzwyż wymienionego, ale podejrzanego źródła było r. 1878 w pow. pilkalskim między 43441 mk. 2086 Litw. , w stołupiańskim między 45218 mk. 1038, w gąbińskim między 47368 mk. tylko 16, w wystruckim między 67149 mk. 1813, w gołdapskim wreszcie na Mazurach między 43233 mk. 386. Ze i w darkiejmskim pow. mieszkają jeszcze Litwini, dowodzi ta okoliczność, że we wsi Ballethen po ukończeniu niem. nabożeństwa prawią i śpiewają jeszcze po litewsku. W węgoborskim pow. , także już na Mazurach, język lit. już całkiem wyginął, tylko nazwy familijne i lokalne przypominają jeszcze dawniejszą ludność litewską. Ale i w tych powiatach, gdzie ludność lit. jeszcze przeważa, są miasta i wsie z kościołami parafialnemi już niemieckie, zwłaszcza wyższe i bogatsze stany. W ogóle w całej pruskiej Litwie żywioł niemiecki coraz bardziej się rozpościera. Przyczyny tego są różne. W szkołach uczą już tylko religii po litewsku, wszystkie inne przedmioty wykładają w niem. języku. Żołnierz lit. , który, odsłużywszy swoje trzy lata w wojsku, wraca do swej wioski rodzinnej, mówi najchętniej po niemiecku, pyszni się z tego i patrzy z pewną pogardą na swoich ziomków, nie umiejących po niemiecku. Na jarmarkach i targach nawet zagorzały Litwin nieraz zmuszony mówić po niemiecku jak może, aby się nie dać oszukać. Dalej w każdej lit. wsi znajdują się już niem. koloniści, którzy się niemało przyczyniają do germanizacyi. W końcu predykanci i nauczyciele albo są Niemcami, albo jeżeli są pochodzenia litewskiego, to jednakowóż, ponieważ całe ich wykształcenie w gimnazyum i w Królewcu na uniwersytecie było niemieckie, w tym też lubują się języku i tylko z konieczności na kazalnicy przemawiają do ludu po litewsku; w potocznej zaś mowie, gdzie tylko mogą, używają języka niemieckiego. Wszystko to świadczy, że język litewski w Prusach wschodnich wnet wyginie, jeżeli nie zajdą jakie nieprzewidywane zmiany polityczne na jego korzyść. W obwodzie regencyi królewieckiej tworzą Litwini 4. 33 proc. ludności, w gąbińskiej 13. 52, a w całych Prusach wschodnich, liczących 1856421 mk. 8. 11 proc. czyli 150555. Ale prawdopodobnie jest ich więcej, jak czytamy w pol. źródłach, które ich liczbę podają na 200000 Pamiętnik fizyograficzny, t III, 1883, str. 485. Przestrzeń ziemi przez Litwinów zamieszkałej obejmuje około 200 mil kwadr. , jest jednak tylko rzadko zaludniona, bo podczas kiedy w całem państwie pruskiem rachują przecięciowo 4100 mk. na milę kwadr. , przypada w Prusach wschodnich tylko 2800 na milę kwadr. , a w pow. szyłokarczemskim tylko 2739, w ragneckim nawet tylko 2398. Dla tego miast tu mało; w 11 powiatach, leżących we właściwej Litwie pruskiej, jest tylko 10 miast; są niemi Kłajpeda 19796 mk. . Tylża 19753, Wystruć 16303, Gąbin 9114, Ragneta, Piłkały i Schirwindt, Stołupiany, Darkiejmy i Labiawa 4487. Pow. szyłokarczemski i nizinowski nie mają żadnych miast, co się w całem królestwie pruskiem tylko jeszcze raz powtarza w Prusach zachodnich, gdzie pow. kartuski także jest bez miasta. Niektóre z tych miast powstały dopiero w nowszym czasie Darkiejmy np. dopiero r. 1725, Wystruć r. 1572, Gąbin dopiero r. 1724 według planu przez króla Fryderyka Wilhelma własnoręcznie nakreślonego. Król kazał tam wystawić 56 domów mieszkalnych i sprzedał je potem kolonistom; za dom nad rynkiem płacono 400 tal. , w pobocznych ulicach 250 tal. Wsie są gęstsze, co kraj także zawdzięcza temuż królowi, który tu założył 332 wsi; gdyż morowe powietrze, srożące się na Litwie pruskiej od r. 1708 1711, pochłonęło wtedy 155, 000 ludzi, tak że czwarta część mieszkańców pozostała przy życiu; by spustoszało okolice znów zaludnić, sprowadził król niemieckich kolonistów z różnych stron. Pomimo to jeszcze r. 1721 było tu 60000 pustych włók. Dla tego tegoż roku przybył król sam w te strony, by się naocznie przekonać o tutejszych stosunkach, i wyznaczył komisyą, której zadaniem było opiekować się melioracyą gruntów. Wydano wtedy na ten cel od r. 1721 27 więcej niż 6 milionów talarów, a ponieważ dochody prowincyonalne na to nie wystarczały, nadsyłano miesięcznie z Berlina 25000 tal. z kasy państwowej. Wtedy to na całej Litwie pruskiej powstawały wioski nowe, jak grzyby w lesie. R. 1732 zaś obdarzył król 9000 wychodźców zalcburskich gruntami także na Litwie i uwolnił ich na 3 lata od wszelkich podatków. Koleje żelazne przecinają Litwę pruską w kilku kierunkach kolej wschodnia Ostbahn, łącząca Berlin z Królewcem, dotarła do tego miasta r. 1853, a aż do r. 1860 przeprowadzono ją na Tapiawę, Welawę, Wystruć, Gąbin i Stołupiany aż do polskiej granicy, gdzie Ejtkuny są ostatnią stacyą. Przez Wystruć przechodzą prócz wspomnionej co dopiero kolei jeszcze trzy inne; jedna idzie na północ przez Tylżę aż do Kłajpedy, druga na południe przez Darkiejmy, Gołdap i Ełk do granicy polskiej od r. 1879, trzecia wreszcie w zachodniopołudn. kierunku do Torunia. W najnowszym czasie rozpoczęto także przedwstępne prace do kolei między La1 biawą a Tylżą przez trzęsawiska nad zatoką kurońską. Bite trakty, łączące wszystkie miasta i większe wsie pomiędzy sobą, są tak liczne, że je tu wy łuszcząc byłoby rzeczą zbyteczną. Najbardziej ożywiona jest jednak komunikacyą wodna na Niemnie i kanałach z nim w związku stojących, a wymienionych już w tym słowniku na str. 931 a tomu IT. Skoro tylko flisówka się rozpocznie, wnet szeroki Niemen, jak tylko okiem sięgniesz, pokryty jest niezliczonemi statkami, obładowanemi to lnem, to konopiami, to zbożem, a mianowicie drzewem, czy to budulcowem, czy też opałowem. Wszystkie te statki dążą z Polski do Tylży, a stąd do Królewca. Tędy to całe lasy płyną po wodzie, ogromne sosny, jodły i dęby, które w długie tratwy są powiązane. Flisaków litewskich nazywają tu powszechnie zniemiecka dzimkami Dzimken, która to nazwa jest tylko korupcyą wyrazu Żmudzini, bo z tych najwięcej się rekrutują. Ich mieszkanie stanowi prosta buda ze słomy; tam sypiają, tam mają swoję żywność i inne przybory. Czasem znajduje się na tych tratwach jeszcze mały domek drewniany z kuchenką i izdebkami wtedy to jest mieszkanie żyda, do którego tratwa cała i wszystko drzewo na niej należy. Inne statki, nieraz olbrzymich rozmiarów, ładowane lnem, zbożem, skórami i innemi produktami, składają się także z samego nieobrobionego drzewa, łykiem tylko spojonego, tak że żelaza tam wcale nie znajdziesz. Łodzie te zowią się wiciny albo struże, jeżeli ładunek jest pokryty dachem z desek; karopki zaś albo bojdaki, jeżeli towary na nich spoczywające są tylko plecionką z łyka obsznurowane. Dla wielkich rozmiarów posuwają się te tratwy po woli, a gdy zmrok zapada, flsacy muszą zatrzymywać się nad brzegiem rzeki. Nie mogą się też odważyć na otwarte morze, ani na niebezpieczną dla żeglarzy zatokę kurońską, lecz płyną zawsze rzekami i kanałami, nieraz od morza Czarnego aż do Bałtyku. Mozolne i pełne trudów jest życie tratwiarzy litewskich; pomimo to kontentują się oni skromną strawą, składającą się zwykle z kartofli, grochu, kaszy i zacierki; mięsa prawie wcale nie jedzą, dorzucają tylko do potraw nieco słoniny. A jeżeli dostaną jeszcze trochę gorzałki, są już całkiem zadowoleni. Nie mniej skromny jest ich ubiór noszą grubą siermięgę filcową albo barankową z sierścią na wierzch przewróconą; prócz tego grubą koszulę z płótna, na piersiach otwartą, takież spodnie; na głowie mają duże czapki baranie z kutasem, albo gruby kapelusz słomiany, na nogach chodaki z łyka szyte, t. zw. pareski. Chodzą zimą i latem w tej samej ciepłej odzieży, mówiąc, że kożuch nie tylko od zimna, ale i od skwaru strzeże. Ci jednak, którzy już kilka razy odbyli flisówkę, postępując niby za cywilizacyą, kupują sobie nowomodne obuwie i czapkę, kamizelkę o jaskrawej barwie, surdut i chustkę na szyję, co im jednak nie bardzo do twarzy. Flisacy litewscy to lud rosły i wysmukły, średniej wielkości, nieraz zajmujących rysów twarzy, czarnowłosy, z niebieskiemi oczami, są bardzo spokojni, nikomu w drogę nie wejdą; choć w Królewcu nieraz ich ze stu razem widzieć, jednak nikt się na nich nie skarży; wałęsają się z ulicy na ulicę, gapią się zatrzymując się przed każdem oknem wystawnem, przed budą teatralną, albo przed szwadronem dragonów, podziwiając złote szlifiy kapitana, co jedzie na czele z szablą dobytą. Wszystko to bawi ich więcej niż budowy starożytne albo pyszne pałace, na które wcale nie patrzą. Chociaż nie posiadają nic więcej nad to, co właśnie na sobie mają, jednak są zawsze weseli. W podróży snuje się żart po żarcie; zawsze między nimi żywa toczy się rozmowa. Wieczorem, gdy tratwy juz u brzegu uwiązane, zakładają ogień, który przez całą noc się pali. Potem jedni grają na skrzypcach lub kobzie, a drudzy tańczą i chórem lub koleją śpiewają. W Kłajpedzie lub Królewcu sprzedaje żyd cały statek, bo wiciny nie mogą iść pod prąd wody i wypłaca flisakom ich zarobek, który przed wyzwoleniem z poddaństwa wynosił często tylko rubla za całą podróż. Za to kupują sobie harmonikę, nowe skrzypce, albo fajkę ozdobną i pełni radości wracają czasem parowcem, ale najczęściej pieszo i gromadami do domu. Na czele kroczą ci co sobie kupili nowe instrumenta muzyczne, na których teraz na przemian grają bez przerwy; drudzy postępują za nimi, śpiewając i skacząc, choć przy upale pot z nich się leje. Kraj przez pruskich Litwinów zamieszkały składa się niemal całkiem z rozległych nizin, spuszczających się z grzbietu wyżyny uralskobaltyckiej coraz bardziej ku zatoce kurońskiej. Dolną część tych nizin zajmują Kurończycy ob. , dalej w głąb kraju siedzą Litwini zmieszani z Kurończykami. Ponieważ ta część kraju już pod nazwą kurońskich czyli litewskich nizin ob. tom IV, str. 930 uwzględnioną została, dla tego przechodzimy tu do opisu t z. Szwaj caryi litewskiej koło Tylży się rozciągającej. Na miano to zasługuje ta okolica tylko ze względu na nieco niżej położone kurońskie czyli litewskie niziny, bo właściwych gór i tu napróżnobyś szukał; ale nad Niemnem, milę ponad Tylżą, wznoszą się po obu stronach rzeki małe wzgórza, jedyne na całej Litwie praskiej; to kończyny pasma uralskobaltyckiego. Ciągną się po lewej stronie Niemna od wsi OberEisseln aż do Tylży, po prawej zaś od Schreitlaugken aż do sławnej góry Rombinus zwanej. Okolica ta należy do najromantyczniejszych na Litwa Litwa Litwie pruskiej. Góra Rombinus jest wprawdzie najwyżej 150 stóp wysoka, ale ponieważ w tej rozległej płaszczyźnie jest najwyższym punktem, dla tego u Litwinów wielkiej zażywa sławy; uważają ją za świętą, łączą z nią początki swej historyi, do niej przyczepiają różne podania. Najprzód jest góra ta dla Litwinów niejako barometrem, zwiastunem powietrza, bo ponieważ się składa z gliniastych, wapiennych części, w które z łatwością wilgoć wsiąka, przeto jej powierzchnia zmienia często swą barwę. Przy czystem powietrzu jest blado żółta, jeżeli zaś zanosi się na deszcz, pokrywa się mgłą i przybiera kolor czerwony. I na burze i nawałnice wywiera wpływ niemały. Tu bowiem chmury najdłużej się zatrzymują, stąd rozchodzą się potem na wszystkie strony. Ze szczytu góry ma się piękny widok nażuławy pruskolitewskie, ginące aż tam het pod horyzontem. Pod sobą widzisz Niemen, wijący sięduźem półkolem, niby biała wstęga śród łąk zielonych; po prawej stronie leży Tylża z zamkiem starożytnym i licznemi wieżami, po lewej ciągną się piękne ogrody ragneckie, tusseineńskie i wioski OberEisseln. Czem w mitologii greckiej Olimp, tem w litewskiej, przynajmniej dawniej, był Rombinus. Gęsty las pokrywał tę świętą górę, wartkie potoki spadały z jej wierzchołka, który zdobił ogromny głaz granitowy. Jeszcze dziś widać tam ślady wałów, czworogran tworzących, który Pillis czyli Pillatis, t. j. zamkiem zowią. Tu czczono Potrymposa, tu kapłani udzielali wyroczni. Aż od Smoleńska i Moskwy przychodzili tu bojarowie i książęta z podarunkami, składając je na kamieniu ofiarnym. I chorzy dotykali się jego w nadziei, że przez to wyzdrowieją. Co rok zgromadzała się tu L. cała, by uczcić swego najwyższego Boga śpiewami i tańcami. I arcykapłan, który był zarazem sędzią najwyższym w kraju, miał tu swoję siedzibę. Miecz na kamieniu ofiarnym wyryty wskazywał tę jego władzę. Oprócz Potrymposa czcili Litwini na tej górze i Lajmę, boginię szczęścia i nieszczęścia. Niewiasty jej służbie się oddające zwano łaumami; do ołtarzy na jej cześć wzniesionych zbliżały się niewiasty tylko w świątecznym stroju. Do niej pielgrzymowali nowożeńcy, prosząc o szczęśliwe małżeństwo. Naokoło głównej świątyni, na wierzchołku góry się znajdującej, wznosiły się liczne warownie i okopy, zabezpieczające ją od nagłych napadów; po prawej stronie stała warownia Ramige, naprzeciwko po lewej stronie rzeki Ragaina, skąd dzisiejsze miasto Ragneta wzięło swą nazwę. Wzgórza, na których te twierdze stały, zowią Litwini jeszcze dziś górami zamkowemi; ich ślady są jeszcze dość wyraźnie zachowane. Gdy krzyżacy kraj ten podbili 1283, uległy i owe warownie zniszczeniu, a wajdeloci ratowali się ucieczką, pozostawiając bogate skarby na łup zwyciężcom. Jeszcze przed 50 laty wykopywano z Rombinusa nieraz złote łańcuszki, pasy, sprzączki, miedaice, i jeszcze dziś opowiadają sobie o rombinusowej cynie, którą wówczas korcami sprzedawano do Tylży; nie była to cyna lecz czyste srebro, a przebiegły kupiec stał się wkrótcc bogatym panem. Ale najkosztowniejsze skarby spoczywają jeszcze, jak podanie niesie, we wnętrzu góry. Chociaż wajdelotów już nic było, pozostały jednak według mniemania ludu łaumy na górze. Na dniu wprawdzie nic mogły się więcej pokazywać, ale po zachodzie słońca wychodziły z góry i nieraz słyszano ich wesołe pląsy i śpiewy. Dobrych i pobożnych obdarzały, a z głupich naśmiewały się. Widać stąd, źe lit. łaumy to ukraińskie rusałki. Jeszcze na początku bieżącego stulecia weselnicy, jadąc mimo góry, zatrzymywali się tu na chwilę, by się pomodlić, o pomyślność prosząc, a narzeczona składała podarek na kamieniu ofiarnym. Ów kamień był okrągły, z czerwonego granitu, i mierzył 15 łokci w obwodzie; na jed. nej stronie był 5 stóp, na drugiej 9 stóp wysoki, a leżał jeszcze głęboko w ziemi; na powierzchni był miecz wyryty. Gdy go przed 60 laty rozstrzelać postanowiono, ostrzegały podobno łaumy ludzi przed owym bezbożnym zamiarem, przepowiadając srogie kary. Ale daremnie. Tedy nucąc smętne pieśni pożegnały się po raz ostatni z górą i w świątecznym stroju z koronami na głowie zeszły na dół; tam skinęły na rybaka, który ich przewiózł na drugą stronę rzeki i przepowiedziały wtedy, że ta święta góra stoczy się jeszcze kiedyś do rzeki. I spełniły się ich słowa; przy rozstrzelaniu twardego głazu bowiem zostali jedni poranieni, drudzy zaś zaczęli niedomagać i wkrótce pomarli, a młynarz Schwarz z pobliskiej wioski Barden, który z największego odłamu sobie był zrobił kamień młyński, zginął nagłą śmiercią, dostawszy się w koło młyńskie. Dopiero od tego czasu ustały kary, a odtąd, kto tylko mógł, starał się choćby kawałek owego kamienia ofiarnego pozyrskaó, przechowując go skwapliwie jako talizman najpewniejszy. Miejsce, na którem ów kamień leżał, jest tylko już w mniejszej części zachowane; większa część, podorywana coraz bardziej z roku na rok, zanurzyła się rzeczywiście w rzece, jak przepowiedziały łaumy. Ale pomimo to góra Rombinus jeszcze dziś uchodzi za świętą; i młodzi i starzy z trwogą i pewną czcią nań wstępują i to tylko we dnie, w nocy stronią od niej. I bogini Laima żyje jeszcze między ludem; gdy się zdarzy coś niespodzianego, mówi Litwin Taip Laima leme, to Laima tak zrządziła; a gdy coś ważniejszego podejmuje Su Laima laime Litwa su, t. j. z Lajmą będę szczęśliwy. I sta ra lipa tej bogini poświęcona, stojąca u stóp Rombinusa we wsi Bardehnen, jeszcze dziś u ludu w wielkiem zostaje poszanowaniu. Przedtem bowiem były wszystkie lipy jej poświęcone, a w lipcu, kiedy stały w pełnym rozkwicie, obchodzono też jej święto. Postać Litwina wcale pokaźna; są rośli i silni, zdatni do ciężkiej pracy i trzymają się prosto. Włos mają jasny, oczy niebieskie albo szare, cerę zdrową, wyraz twarzy wyrazisty, wogóle dobre robią wrażenie. O bystrości ich umysłu świadczą ich trafne przysłowia Diewas dawe dantis, Diewas dus ir dunas Bóg dał zęby. Bóg da i chleba; albo Liga raita atjój, pesczia atstój choroba przyjeżdża na koniu, pieszo odchodzi. Litwin jest także odważny i przebiegły, ale często podejrzliwy i hardy; jest i pracowity, ale tylko by zaspokoić własne potrzęby; zanadto nie lubi się natężać jeżeli podczas żniwa grozi deszcz, bynajmniej się nie śpieszy. W każdym Niemcu widzi swego wroga, który go chce wyzyskać. Az do r. 1848 każda Litwinka nosiła odzież tylko własnej roboty. Ale nowsza cywilizacya i pod tym względem nowe wprowadza zwyyczaje. Wioski na Litwie pruskiej różny przedstawiają widok, stosownie do zamożności mieszkańców. Bogaty włościanin ma obszerny dom drewniany, słomą pokryty; zamieszkuje jednak tylko dużą przednią izbę i małą stancyą tuż za nią; reszta domu obrócona jest na potrzeby gospodarskie. Chałupy uboższych są z gliny ulepione, niskie i ciasne, także słomą pokryte. Latem przenosi się zamożny gbur do t. z. kletis, małego domku drewnianego, stojącego w środku na podwórzu. Do tego domku jest przybudowana altanka, w której siedzi babusia, która wygrzewając się na słońcu i przędąc, opowiada ciekawym wnukom o Potrymposie, Laimie i Rombinusie. Właściwych okien nie ma w tym domku, są tylko małe otwrory, które na noc okienicami zamykają. Tu składa zamożny Litwin swoje skarby, pościel, bieliznę i inne rzeczy; dla straży sypia tu zawsze kilku z familii. Tu podejmują także gości, na co osobny urządzony jest pokój. Ale i z innych względów kletis w wielkiem stoi poszanowaniu u Litwinów; tu bowiem odbywa się na drugi dzień po weselu zdjęcie wieńca i oczepiny, których to obrzędów dokonywają z dalekiej starożytności sięgającemi ceremoniami. Do hucznych zabaw Litwin pruski zbyt skłonny. Żaden interes, żaden kontrakt, ża Ine kupno nie zostanie załatwione bez wódki; zdaje się jednak, że ten nałóg wkradł się do nich z obczyzny, bo ich narodowym i ulubionym napojem jest t. z. allus czyli allaus, wyrabiany z chmielu i jęczmienia. Ten jak przedtem tak i dziś jeszcze przy każdem weselu, przy chrzcinach i pogrzebach i przy innych uroczystościach całemi beczkami zapijają, tak, że wielki elektor brandenburski wydał swego czasu rozporządzenie przy zaręczynach nie pić więcej jak jedne beczkę, przy weselu najwyżej cztery. Ale Litwini tych przepisów nigdy nic przestrzegali i dziś jeszcze wesela bardzo hucznie wyprawiają. Bawią się tedy 3 5 dni; całe pokrewieństwo z obojga stron bierze w nich udział, tańczą późno w noc, a nad ranem znów się schodzą do gościnnego domu; nie rozjeżdżają się prędzej, aż ostatnią kroplę wypiją, czego znakiem kurek z beczki wyjęty, który w końcu gospodyni przynosi na misce, odjeżdżających gości obdarza gospodarz to piękną sztuką płótna, to bielizną, ale za to są i goście zobowiązani młodej parze coś podarować, a nie jeden przynosi, by tylko nie zabrakło napoju, zaraz z sobą to beczkę allusa, to połcie tłuste i t. d. tak, że gospodarz zazwyczaj nic nie traci. Jeszcze wystawnie wyprawiają pogrzeby. Zjeżdżają się krewni ze wszystkich stron, czasem 80 do 100. Trumnę wybijają białym atłasem, ciało ubierają w najkosztowniejsze szaty, na jakie się zdobyć mogą. Potem wstawiają trumnę do największego pokoju, gdzie stoi przez dłuższy czas, aby ksiądz mógł podziwiać, jak bogato i strojnie wszystko przyrządzono; w tymże celu zdejmują nawet na cmentarzu jeszcze raz wieko, aby się każdy mógł napatrzeć do woli. Jak wesele, tak i pogrzeb bez muzyki odbyć się nie może; dla tego bogatsi nawet zdalcka wojskową sprowadzają kapelę. Wino i allus znów leją się strumieniem, a stoły uginają się pod ciężarem pieczywa, między którem baby do których użyto kilka korcy pszenicy, niepoślednie zajmują miejsce. Bo zaradna gospodyni już gdy nieboszczyk niebezpiecznie zachorował, zaczęła tuczyć wieprze, cielaki i gęsi. Nieraz taka uczta do 1000 tal. kosztuje i nie puszczają gości prędzej, aż wydatki rzeczywiści tyle wynoszą, bo często w testamencie nieboszczyk wyraźnie to sobie zastrzegł. Przed 200 laty nie znał Litwin pruski gorzałki, nastąpiło to dopiero, gdy rząd pruski na piwo cło nałożył; aż do owego czasu pili Litwini prócz allusa jeszcze inny trunek z miodu i wody przyprawiony, middus zwany, którego jednak obecnie rzadko już tylko używają. Nasze pojedyncze piwo zowią pywas. W czasie upałów pokrzepiają się cienkuszem, który puspywe i skinkis nazywają. Taniec narodowy zowią keppurinis czyli kapeluszowy; jest poniekąd do kontradansa podobny. Tańczą go tylko dziewczęta i to zwykle cztery pary, z których połowa ma kapelusze na głowie, które podczas tańca co chwila zdejmują, pozdrawiając się i kłaniając się swemu visa vis; czasem też przelatują między I sobą to w tę, to w owę stronę, uciekają i gonią się, przy czem wielką pokazują zwinność. Gdy muzyce już tchu zabraknie, tedy dziewczęta same różne wyśpiewują pieśni. Przy końcu ostatniej zwrotki powtarzają obecni coraz sweiks, t. j. bądź zdrów; albo gerksweiks, pijcie zdrowo; albo ant sweikatos, na zdrowie. W ogóle do muzyki i do śpiewu każdy Litwin już z natury jest uzdolniony. , I najtrudniejszych melodyj uczy się dziecko w krótkim czasie z wielką łatwością. Każde niemal umie większą część pieśni religijnych i narodowych na pamięć. Skrzypce prawie w każdym znajdują się domu; przedtem mieli i rodzaj harfy, kanklis zwanej, własnej roboty. Pieszo Litwin nie lubi chodzić, lecz konno jeździ do kościoła, na targ, do przyjaciela, na pole, choć ma niedaleko; nawet dzieci od 4 6 lat dosiadają tu już konia i bez siodła i uzdy, trzymając się grzywy, wyprawiają swoje harce; stąd powstało przysłowie Litwin rodzi się z cuglami w ręku. Juz od początku reformacyi Litwini pruscy są wyznania luterskiego; bardzo pobożni; nabożeństwa nikt nie opuści, choćby była największa słota i choć ma kilka mil drogi. Gdy przystępują do stołu Pańskiego, podają sobie na miejscu ręce na znak zgody. Skoro tylko kilku zbierze się w kościele, zaczynają zaraz śpiewać. Kazania słuchają z natężoną uwagą, po drodze je omawiają, a jeżeli czegoś nie zrozumieli, idą do kaznodziei, prosząc o wyjaśnienie spornej kwestyi. Przy wzruszających ustępach w kazaniu zachodzących, zaczyna najprzód jeden ze starszych wzdychać i płakać, niebawem wtorują mu drudzy tak rzewnie, iż kaznodzieja nieraz jest zmuszony przerwać mowę, aż się uspokoją. Dają też na modły, prosząc o zdrowie, o błogosławieństwo na inwentarzu, o dobre żniwo, dobrą pogodę i t. d. , zupełnie jak nasz ludek polski w Prusach zachodnich. Z katolickich czasów zachowało się prócz tego jeszcze wiele innych zwyczajów. Każdy Litwin, wchodząc do kościoła, schyla głowę przed ołtarzem i przed każdym krzyżem, i modli się klęcząc. W niektórych okolicach zamawia kazanie za zmarłych, co mu zastępuje naszę mszę św. żałobną. Co więcej zwiedza nawet czasem katolickie kościoły i tu dla pewniejszego osiągnięcia skutku, daje także na tę sarnę intencyą, jak u luterskiego pastora, a w dzień św. Jana Nepomucena daje sobie także święcić ziele świętojańskie, któremu cudowną moc przypisuje. To też katolicyzm coraz większe tu robi postępy. W nowszym czasie urządzono dla tutejszych katolików nawet osobny dekanat litewski, zostający pod jurysdykcyą biskupa warmińskiego. Najwięcej przyczyniło się do tego towarzystwo ś. Bonifacego i Wojciecha, które większą część kościołów założyło i utrzymuje. Według szematyzmu z r. 1879 należy do tego lit. dekanatu 6 parafij Tylża z 695 komunikantami, Robkoje 426, Szygale 683, Bilderwejcze 666, Riedelsborg 340, Szyby 590. Nadto istnieją parafie litewskie w Klłajpedzie 1096 i Wystruciu 172, do osóbnego dekanatu sambijskiego przyłączone. Między luterskimi Litwinami szerzy się obecnie sekta Maldeningków, których można stawić na równi z szerzej znanymi pietystami. Do mowy swej Litwini mocno są przywiązani, cenią ją jako skarb najdroższy. Dla tego nienawidzą Niemców, którzy im ją wydrzeć usiłują. Powszechnie znane jest u nich przysłowie Głupi jak Niemiec, albo Niemcy będą wnet tak mądrymi jak Litwini. Germanizacyjnym dążnościom rządu pruskiego opierają się jak mogą. Gdy przed 20 laty jakiś zagorzały radca szkolny Rettich wszystkie szkoły rządowe zniemczyć usiłował, udał się Gisevius, nauczyciel gimnazyalny w Tylży, zasłużony badacz w dziedzinie literatury litewskiej, z prośbą do ówczesnego króla Fryderyka Wilhelma IV, aby język Litwinów pruskich ratował od zguby. Petycya ta odniosła pożądany skutek. A gdy w ostatnich latach znów zaczęto rugować język litewski ze szkoły, wysłali Litwini petycyą, pokrytą tysiącami podpisów, prosząc o zachowanie swego języka. oprócz Giseviusza położyli niemałe zasługi około zbadania języka litewsk. August Schleicher, który r. 1856 wydał litew. gramatykę w Pradze, dalej Bogumił Mielke, kantor w Pilkałach, który napisał gramatykę litew. p. t. Anfangsgründe der lit. Sprache, Königsberg 1800; wreszcie Kurchssat w swojem znakomitem dziele Beiträge zur Kunde der lit. Sprache, I, 1843; II, 1849. Język Litwinów pruskich dzieli się na dwa mało co różniące się od siebie narzecza, na górnolitew skie i dolnolitewskie czyli żmudzkie; na płn. około Kłajpedy mówią po dolnolitew. ; dalej na płd. po za Niemnem po górnolitew. Ob. kś. Fr. Malinowski Krótka wiadomość o trzech językach nadbałtyckich, w Warcie, dziele zbiorowem z r. 1874, str. 115; dalej O. Glagau Littauen, 1869, str. 134 135; inne dzieła przytacza Encykl. Orgel. pod wyrazem Litwa. Klasyczna literatura Litwinów pruskich nie jest bogata; posiadają bowiem tylko jedne opopeę, p. t. Pory roku, napisaną przez Krystyana Dunaleites po łac. Dunalitius, proboszcza w Tolmingkehmen. W niej opisuje poeta stare zwyczaje litewskie, skarżąc się na obce wpływy. Epopeę tę wydał prof. Rhesa w Królewcu w niem. tłumaczeniu r. 1818 w hexametrach, w które i oryginał jest ujęty. Drugie wydanie sporządził Schleicher r. 1865, dodawszy objaśnienie tekstu. Dunaleites napisał także t. z. Pasakos czyli bajki w hexametrach, które Rhesa ogłosił drukiem r. 1824. Do starszych zabytków literatury litew. należy tłu Litwa Litwa maczenie luterskiego katechizmu z XVI w. I Skarby w literaturze ludowej złożone niepośledniej są wartości. Na pierwszem miejscu wymieniamy pieśni ludowe dainos, które tradycyonalnie przechodziły z pokolenia na pokolenie. I dziś jeszcze przy rożnych okazy ach nowe tworzą się pieśni, mniej wprawdzie wykończone, świadczące jednak wymownie o j poetycznym ustroju Litwinów. Znaczną część tych pieśni zebrał i wydał Herder Yolkslieder, Leipzig, 1779. Za jego przykładem poszli Rhesa, Gisevius i Nesselman, którzy wiele pieśni ogłosili drukiem w Preuss. Prov. Blätter. Treść ich po większej części erotyczna; trzymają się jednak zawsze w granicach przyzwoitości; ważną rolę odgrywa w nich ruta, zastępująca rzadki tu mirt. Drugie opiewają wiosnę, skowronka, ogródek, rolnictwo, rybołóstwo, rumaka; pieśni wojennych jest mało. Niektóre noszą na sobie piętno dalekiej starożytności, wymieniając jeszcze starych bogów, zwłaszcza Perkuną. Szczególny rodzaj pieśni tworzą zagadki wierszowane. Prócz tego mają Litwini bogaty zasób pieśni nabożnych czyli giesmes; pieśni żałobne nazywają raudos. Zachowały się też u nich jeszcze rożne stare przemowy, już to w prozie, już to w wierszach. Ciekawe są mianowicie zaproszenia na wesele, które deklamuje drużba, siedząc na koniu wstęgami różnobarwnemi przystrojonym. By jeszcze choć słówkiem wspomnieć o dziennikarstwie pruskolitewskiem, nadmieniamy, źe obecnie proboszcz Kurschat w Królewcu wydaje tygodnik p. t. Keleiwis, t. j. Pielgrzym, w konserwatywnym duchu. Drugie pisemko wychodzić zaczęło r. 1863 w Szyłokarczmie p. t. Lietuwininku Paslas, t. j. Goniec litew. , które propaguje liberalne tendencye. Oba czasopisma mają licznych abonentów. Kś. Fr. W dopełnieniu artykułu niniejszego o stosunkach litewskich w Rossyi, wypada nam dodać z Wileńskiego Wiestnika następujące cyfry. Wiadomo, że d. 4 marca 1864 r. wydane zostało rozporządzenie, mocą którego zapewniono urzędownie korzyści, przywileje i pożyczki pieniężne osobom pochodzenia rossyjskiego, któreby chciały w tym kraju zachodnim nabywać grunta rządowe lub prywatne. Otóż wpływ rozporządzenia tego w ciągu 4ch pierwszych lat przytoczona gazeta okazuje w następującem zestawieniu. W marcu 1864 r. było w 4ch guberniach wileńskiej, kowieńskiej, grodzieńskiej i mińskiej 987 obywateli ziemskich pochodzenia niepolsKiego wileń. 144, kow. 306, grodz. 30, miń. 507, posiadających razem 1, 516, 338 dzies, ziemi wileń. 146, 897, kow. 270, 084, grodź. 55, 266, miń. 1, 044, 091; 14, 505 obywateli pochodzenia polskiego wil. 3, 705, kow. 6, 370, grodz. 1, 171, miń. 3, 259, posiadających razem 7, 017, 055 dzies, ziemi wileń. 1, 581, 110, kowień. 1, 467, 495, grodz. 904, 059, miń. 3, 064, 391. W d. 1 lipca 1870 r. było 2, 129 obywateli ziemskich niepolskiego pochodzenia wil. 379, kow. 508, grodz. 250, miń. 992, posiadających 2, 371, 140 dzies, ziemi wil. 337, 845, kow. 385, 566, grodz. 295, 303, miń. 1, 352, 426; 13, 774 obywateli pochodzenia polskiego wil. 3, 501, kow. 6, 234, grodz. 1, 060, miń. 2, 979, posiadających razem 6, 292, 048 dzies, ziemi wil. 1, 416, 259, kow. 1, 373, 427, grodz. 700, 383, miń. 2. 801, 979. Niepolacy nabyli 615, 000 dzies. z wolnej ręki, 110, 000 dzies, na licytacyi, 130, 000 dzies, od skarbu. Literatura odnosząca się do opisu Litwy jest w naszym języku bardzo bogatą. Nie mając zamiaru podać wyczerpującej bibliografii, zwracamy tylko uwagę na dzieło Jaroszewicza Obraz Litwy, Wilno 1844 45, t. 3; Syrokomli Wycieczki po Litwie, Wilno 1858; Lachnickiego Statystyka gub. lit. grodz. , Wilno 1817; odpowiednie ustępy w Starożytnej Polsce, w Geografii Polski Tatomira, w Encykl Orgelbr. i t. p. Czyt. też art. Chłopickiego Kłosy t. XVII; J. F. Nowakowskiego Bibl. Warsz. 1857; hr. St. Tarnowskiego Listy z Wilna w Przeglądzie polskim; dzieła Konst. hr. Tyszkiewicza, , 0 kurhanach na Litwie i Rusi, Berlin 1868; art. Doboszyńskiego w Kraju 1882 83; prace A. H. Kirkora i rozliczne obszerniejsze artykuły w niniejszym Słowniku, przy których są także cytowane źródła. Litwa 1. ob. KuleszeL. 2. L. , ob. Kostry L. 3. L. , folw. , pow. krasnostawski, założony i zabudowany 1878 r. przez dziedzica Stefana Kowerskiego. Powstał z gruntów po lesie do dóbr Stara Wieś A należącym. Rozl. 142 mr. , wykarczowanej już i obsiewanej. Grunta pszenne przepuszczalne, glinka szara lubelska. Litwa 1. folw. w zach. płd. stronie pow. ihumeńskiego, w okr. polic. uździeńskim, przy gościńcu wiodącym z Uzdy do Mobilnej, w miejscowości dogodnej; tu w r. 1751 urodził się poseł miński Stanisław Bohuszewicz, który się odznaczył na sejmie 1775 r. obok Rejtana cnotą obywatelską; umarł w 1819, pochowany w Iwieńcu. 2. L. , folw. w pow. mińskim, własność Prószyńskich, ma obszaru przeszło 1762 mr. 3. L. , wś znaczna w pow. nowogródzkim, w gm. darewskiej, w okr. polic. snowskim, opodal brzegów rz. Szczary, o dobrą wiorstę na płd. od Darewa, ma osad 67, grunta dobre, miejscowość bezleśna. A Jelski. Litwa, ob. Piwonia. rz. Litwiaki, wś, pow. łubieński, gub. połtawskiej, na lew. brz. rz. Suły, 313 dm. , 2146 mk. Litwiańce, wś rząd. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 49 w. od Trok, 16 dm. , 229 mk. , z tego 1 prawosł. , 225 katol, 4 izr. 1866. Litwa Litwiaki Litwiańce Litwinki Litwinka Litwiany Litwiniec Litwini Litwiany Litwińczyce Litwiniszki Litwica Litwicze Litwiany, wś i folw. , pow. święciański, 1 okr. polic. , gm. Kiemieliszki, mk. katol. 236, żyd. 7, dm. 20, od Święcian 42 w. ; gorzelnia, młyn wodny. Litwiany 1. wś i zaśc. w pow. mińskim, przy granicy pow. ihumeńskiego, w gm. zasulskiej; wś ma osad 15. 2. L. , folw. w pow. mińskim, w okr. polic. kojdanowskim, w miej scowości bardzo dogodnej, własność księdza prawosł. Piotra Truskowskiego, ma obszaru 1125 mr. A. Jelski Litwica, wś rząd. , pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 57, od Dziewieniszek 14; dm. 13, mk. katol. 116 1866. Litwicze, wś w zachodniej stronie pow. borysowskiego, w okr. polic. dolszyckim, przy drodze wiodącej z Omniszewa do Czupry, ma osad 15, miejscowość górzysta, lasów dostatek. Litwińczyce, zaśc. szlach. i wś w pow. nowogródzkim, w okolicy Swojatycz, w gm. snowskiej, wś ma os. 7, gleba dobra. A. Jelski Litwini, ob. Litwa. Litwiniec, wś, pow. kaniowski, o 6 w. od Kaniowa ku Potokowi. Ma 845 mk. w tem 4 katol. , par. Rzyszczów, cerkiew paraf. p. w. Pokrowy z r. 1859. Należała do ststwa kaniowskiego, potem własność Poniatowskich, Monastyrskich, Sieleckich, Paszczenkowej, od 1840 Jankowskich. Cerkiew unicką fundował tu 1746 r. ststa kaniowski Mikołaj Potocki. L. należy do Chodorowa ob. , do Otolii Jankowskiej. Por. t. III, str. 813. Litwiniec, ob. Kopanka. Litwiniszki, wś na lew. brz. Wilii, powyżej Zubiszek, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 59 w. od Wilna, 4 dm. , 35 mk. katol. 1866. Była własność Montwiłły. Litwiniszki, wś, pow. rossieński, parafia skawdwilska. Litwinka, ob. Sidra i Tykicz górny. Litwinki 1. wś włośc, pow. wilejski, o 8 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 7 dm. , 77 mk. 2. L. , wś rząd. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 40 w. od Święcian, 11 dm. , 112 mk. , z tego 1 prawosł. , 111 katol. 1866. Litwinki 1. niem. Litwinken, dok. Littow, Littowa, Littisdorf, wś, pow. nidborski, nad Nidą, na t. z. starych, po większej części polskich, luterskich Prusach, przez polskich osadników założona i trzymana. R. 1384 Konrad Zollmer, mistrz w. krzyżacki, nadaje Jakuszowi z Franknowa 26 wł. joi Nidborkiem we wsi Litwinki Littow na prawie chełmińskiem, R. 1412 Jakusz z L. stracił 1 konia w wojnie z Polakami, o czem świadczą Mikołaj z Warzyn i Mikołaj z Piątek. Roku 1537 ks. Albrecht zapisuje Piotrowi Kobierzyckiemu Kobersee, stście nidborskiemu, Orłowo z 60 wł. i L. z 19 wł. dannickiemi. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str, 341 Por. Działdówha, 2 L. , była wś kiedyś w pow. ostródzkim, na t. z. starych, po większej częścipolskich, choć luterskich Prusach; jako jej imię świadczy, przez osadników polskich założona. W r. 1620 była pusta, graniczyła z wsią M. Parwułki. od tego czasu więcej nie istnieje. Ob. Kętrz. , Ludn. polska w Prusiech, str. 366. Kś. F. Litwinów po rus. Łytwiniw wś w pow. podhajeckim, 10 kil. na płn. zach. od sądu powiat, i urzędu poczt, w Podhajcach. Na płn. leżą Bożyków i Wołoszczyzna, na wsch. Muźyłów i Podhajce, na płd. Rudniki, na zach. Szumlany Wielkie. Środkiem obszaru płynie Złota Lipa, zrazu od płn. na płd. wsch, a potem na płd. W obrębie wsi przyjmuje ona dwa znaczniejsze dopływy jeden od praw. brzegu, płynący z płd. zach, strony wsi na płn. wsch. , a zasilony kilkoma strugami od lew. brzegu; drugi od lew. brzegu, płynący zrazu wzdłuż granicy Wołoszczyzny a potem na płd. zach. W płn. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie na praw. brz. Złotej Lipy; na płd. wsch. od nich, , na lew. brz. Lipy, część wsi Zastawcze al. Zastawczyk. We wsch. lesistej części, wznosi się w stronie płn. wzgórze Klimiatyn do 402 m. , w stronie płd, Furdyna góra do 391 m. Tutaj leży część wsi Monaster i leśniczówka. W stronie zach. , również lesistej, leży las Buczyna na płn. . Strzelecka dębina na płd. Tutaj wznosi się na granicy Rudnik punkt jeden do 413 m. , a na granicy Bożykowa Popowa góra do 392 m. Własn. wiek. ma roli or. 500, łąk i ogr. 363, pastw. 141, lasu 2787 mr. ; własn, mniej, roli or. 552, łąk i ogr. 270, pastw. 15, lasu 8 mr. W r. 1880 było 655 mk w gm. , 227 na obszarze dwor. 800 obrz. gr. katol, 44 obrz. rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Zawało wie, gr. katol, w miejscu, dek. podhajecki, aixhidyec. lwowska. Do par. tej należą Rudniki. We wsi jest cerkiew, szkoła filialna, kasa pożycz, gm. z kapit. 950 zł. w, a. i młyn. W L. istniała niegdyś także parafia obrz. łacin. , jak świadczy rękopis Tomasza Pirawskiego, dziekana kapit, lwow. , pisany r. 1615 a znajdujący się w Bibl. Ossol. Był także kościół łaciński, założony jeszcze przed r. 1476, gdyż Jan Buczacki, dziedzic Litwinowa i Jan Skarbek ze Szarańczuk uposażają w tym roku kościół w L. , a pierwszy potwierdza zarazem zapisy ojca swego Jana Litwinowskiego, ststy trembowelskiego, temuż kościołowi uczynione. Pergaminowy oryginał tego dokumentu znajduje się w konsyst. kanc. lwów. arcybisk, łacińsk. , drukowany zaś był w języku łacin. i tłumaczeniu polskiem w Dodatku do Gazety Lwow. z r. 1858 51 i 52 i Akta grodz. i Ziems. , t. II, str. 219. W III t. tychże Aktów str. 243 i in. umieszczony jest dokument z d. 31 stycz. r. 1483, w którym Anna z Litwinowa i Jan Skarbek z Szarańczuk uposażają Litwinów Litychowo Litwinowicze kościół w L. W dokumencie tym stoi nawet ad oppidum nostrum Lythwynow. W t. VII Aktów str. 187 i nn. mieści się dokument z d. 8 maja r. 1495, wedle którego Anna z Bucza cza, dziedziczka L. , żona Dersława z Hownowa, kasztelana bełskiego, wzniosła w katedrze lwowskiej ołtarz Narodzenia Maryi P. , gdzie również czytamy in opidis et Yillis Lithvinow, Rudułki i t. d. W aktach synodu z r. 1765 nie ma już wzmianki o parafii łacin, w L. Był tu także dawniej klasztor bazylianów. W rewizyi ihumenów z r. 1724 czytamy Monastyr litwinowski bez żadnego prawa siedzi. W. O. Ihumen Isaia Dunajewski za patentem JW. O. Athan. Szeptyckiego E. L. Zakonników wszyst kich 5. W Dyaryuszu monasteru wicyńskiego czytamy na str. 32 A. 1774 die 12 Aprilis zniesiony jest klasztorek litwinowski nad wsią Litwinów na górze leżący w dobrach JW. Teofili Muszyńskiej, stolnikowej koronnej, a to za naleganiem tejże JW. Pani o pokazanie praw pierwiastkowych, które poginęły podczas wycięcia ludzi w Podhajcach Wielkich, w Li twinowie. .. przez Tatarów. Ten klasztorek już istniał w r. 1586, jak się poznaje z ksiąg grodu halickiego Sabbatho in Vig. festi S. Barth. Apost. Z tego monasterku jest przeniesiony obraz św. Onufrego, Łaskawy, do tutejszego monasteru. Na ołtarz nowy do tego obrazu dał o. Szczawiński, superior de ante Litwinowski zł. 297. Był tu także zamek, który spalono, gdy go Michał Buczacki przeciw Ta tarom obronić nie mógł. Rkp. Siarczyńskiego w Bibl. Ossol. 1825. Lu. Dz. Litwinowicze, dwie wsi i dwa folwarki w pobliżu siebie położone, w południowej stro nie pow. bobrujskiego, w okr. polic. paryckim, nad rz. Ochówką; tak zwane Małe L. mają os. 9. , drugie mają cerkiew i os. 20. Jeden folwark, dziedzictwo Deryngowskich, ma ob szaru 615 mr. , drugi, własność Wołodzków, 4640 mr. ; grunta piaszczyste, łąk dostatek; miejscowość odludna poleska; opodal miastecz ko Ozarycze. A. Jelski. Litwinówka, mały folw. w pow. mińskim, w okr. polic. rakowskim, w par. katol. rakow skiej, o 2 w. w stronie zachodniej od mia steczka Rakowa odległy, nad rzeczułką wpa dającą do Isłoczki. A. Jelski. LitwinowkaRudnia, wś, pow. owrucki, nad praw. dopływem rz. Użu. Por. Kaawerów. Łitwinówka 1. wś, pow. kijowski, o 48 w. od Kijowa a o 8 w. od Demidowa, nad rz. Kózką. Własność Sinielnikowa. Mk. 824 wyznania prawosł. , należy do demidowskiej parafii. Ziemi 2417 dzies. , dosyć urodzajnej, z dobrym lasem. Mieści się tu piękny dom właściciela z ogromnym ogrodem, gorzelnia, liczne stado hiszpańskich owiec i koni. Kilkadziesiąt dzies, sadzą tu kartofli i pędzą z nich wódkę. Jest też fabryka smoły. Do 1843 r. L. miała cerkiew parafialną. Por. Demidów i Mać. 2. L. , ob. Stajki, pow. kijowski. 3. L. , wś, pow. taraszczański, nad strugą Soroką, o 3 w. od Żaszkowa. Ma 377 mk, w tem 33 katol. , 4 izr. , 1603 dzies. ziemi, cerkiew z roku 1856. Własność niegdyś Ledóchowskich, dziś Rożniatowskich. Litwinówka, słobodą w pow. starobielskim, gub. charkowskiej, nad rz. Obytoką, 370 dm. , 2406 mk. Litwinowo, wś włośc, pow. newelski, gm. stajecka, o 35 w. od Newla, o 75 od Połocka, 600 mr. obszaru. Gleba mierna, żytnia. Litwinowo, jez. , pow. newelski, 38. 6 w. kw. rozległości, należy do dóbr rządowych Stajki. M. K. Litwinowski futor, przy wsi Cebalówce, pow. bałcki, 30 dzies. ; należy do Gruszeckich. Litwiny, ob. Cywiny. Litwiny, dwie wsie, pow. rossieński a par. betygolska; b par. szydłowska. Litwiszcze, lesista góra w płd. stronie Korczyna, pow. stryjski. Litworowa dolina, ob. Czerwone Wierchy, Krzesanica i t. p. Litworowe żleby, w Tatrach spiskich, ob. Jaworzynka. Litworowy staw, nazwa dwóch stawów tatrzańskich, 1 w Tatrach spiskich, po półno cnej stronie głównego grzbietu Tatr, w dolince Litworowej. Na zachód od Polskiej Przełęczy czyli Polskiego Grzebienia wznosi się w głó wnym grzbiecie szczyt Litworowa Turnia 2218 m. szt. gen. , u niemców Felker Spitze zwany. Od szczytu tego ku północnemu za chodowi wybiega odnoga górska, jako wscho dnia ściana dol. Litworowej, między nią od zach. a dolinką Świstową od wsch. . U zach. stoków tejże ściany górskiej rozlewa się znacz ny staw Litworowy. Leży on 1853 m. npm. szt. gen. . Nazwa tego stawu i dolinki po chodzi od rośliny obficie tam rosnącej Archangelica officinalis Hoffin. , u ludu litworem zwa nej. 2 W Tatrach nowotarskich, najniższy staw z Gąsienicowych stawów, także Sobkowym zwany. Wzn. 1626. 47 m. Janota, 1619 m. Kolbenheyer, powierzchnia 0. 474 hekt. Tworzy on małe, lejkowate zagłębie nie, jest płytki i błotnisty. Ob. Gąsienicowe Stawy. Br, G. Litwy, wś, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , gm. Połoczany, o 63 w. od Oszmiany, 29 dm. , 226 mieszk. , z tego 151 prawosł. , 75 katol. 1866. Litychowo, wś i kol. , pow. nieszawski, gm. i par. Bytoń. Według Tow. Kred. Ziems. r. 1868 od dóbr Bytoń oddzielono folw. L. , który z attyn. Ludwikowo ma 594 nar. rozl. Litwinowo Litwinowski Litwiny Litwiszcze Litworowa Litworowe Litworowy staw Litwy Litwinowicze Litwinówka Litwinowka Lityn Liiycze, ob. Licicze. Litygajny al. litygajno, niem. LiifgainerSee, dosyć długie, ale wąskie jez. w pow. margrabowskim. ; rzeka Hasna łączy je z jeziorem Hasny. Kś. Fr. Lityn, miasto powiatowe w gub. podolskiej, nad rz. Zharem, Boharem i Szmigówką, pod 49 20 szer. i 45 45 dłg. dłg. T. , o 160 w. od Kamieńca Podolskiego. Mk. 7181, w tej liczbie męż. 3563, kob. 3518; pod względem wyznań prawosł. 3135, katol. 603, żyd. 2400, sekciarzy roskolnicy 943. Pod względem stanów szlachty 238, duchow. 72, mieszczan 6403; reszta włościan. Tu mieszczą się urzędy powiatowe, kantor pocztowy 4 klasy, stacya telegraficzna, kościół parafialny Niepokalanego Poczęcia N. P. wybudowany w 1856 r. ze składek na miejscu dawnego drewnianego postawionego w 1748 r. ; parafian 1860, kaplica na cmentarzu; 3 cerkwie, z tych 1 murowana; synagoga; dm. 891, po większej części drewnianych z przedm. Siedliszcze; szkoła powiatowa 2klasowa, szpital miejski na 35 chorych i drugi więzienny, apteka i kilku lekarzy. Jest tu fabryka tytuniu, świec z produkcya na 2350 r. , cegielnia na 700 rs. i młyn krupczatny na 2000 rs. Mieszkający tu piliponi wyrabiają sanie, zwane powszechnie lityńskiemi. Jarmarki w Litynie 1 stycznia, 2 lutego, 9 marca, 30 marca, 8 maja, 31 maja, 1 sierpnia, 29 sierpnia, 26 września, 8 listopada, 6 grudnia i 15 kwietnia. Obrót na tych jarmarkach według urzęd. obliczeń od 7 do 10, 000 rs. Kiedy L. założony niewiadomo; prawdopodobnie założyli go Lityńscy, gdyż znajdujemy wzmiankę w Niesieckim, że Zygmunt August odebrał im Lityn; nie wspomina jednak kiedy i za co, jak również niewiadomo, czy to ten sam Lityn. Następnie władali nim Kmitowie h. Chorągwie. Synowie Aleksandra Kmity podzielili się majątkami ojcowskiemi. Krzysztofowi dostał się Korosteszów ob. a Semenowi Lityn, Pików, Hlińsk z Sieliszczami aż do Czarnego szlaku. Krzysztof zeszedł bezpotomnie; wszystkie więc dobra spadły na brata Semena Kmitę, rotmistrza J. K. M. , ożenionego z Katarzyną Owdotyą Kapuśtianką. Tenże Semen Kmita zostawił tylko jednę córkę za Iwanem Proskurą i syna Filona późniejszego wojewodę smoleńskiego 1596, znakomitego wojownika kresowego. Filon Kmita odziedziczył więc cały ojcowski majątek; wkrótce potem Korostyszów sprzedał Olizarom, a Lityn zamienił na Czarnobyl, jak to czytamy w przywileju Zygmunta Augusta danym w Bielsku 29 marca 1566 r. Gdy około szerokości gruntów owych imion, o ludziach i pożytkach z nich przychodzących, od dworzanina naszego Bazylego Mackiewicza do nas i do skarbu naszego wiadomość pewna jest przyniesiona, my, mając łaskawy wzgląd na wierne, poczciwe i pilne posługi pana Filonowe, ktoremi on od niemałego czasu na posługach naszych gospodarskich i ziemskich, i w niemałych bitwach bywając przeciw nieprzyjaciela naszego, nie litując garła i przelewania krwi swojej, mężnie się, jako prawemu rycerzowi naszemu należy, zastawiał i tem łaskę nasze zasługując, dobrze się nam podobał, z łaski naszej hospodarskiej na tę odmianę pozwoliliśmy. Wziąwszy więc te wyżej wzmiankowane imiona Lityn, Półtewicze i Sołasze do rąk i do stołu naszego hospodarskiego, za to daliśmy mu wzamian zamek nasz Czarnobylski, z miastem i z mieszczany tamecznymi i bojarami, ze sługami pątnymi, z ich gruntami i siedzibami i siołami. Baliński Star. Polska; Źródła do dziejów Polski II, 321. L. więc został własnością królewską a następnie starostwem niegrodowem. Lustracya w 1616 r. przez Humieckiego kaszt. kam. robiona, zowiąc miasto to Litinią tak nam je opisuje Domów 130 było, ale teraz po spaleniu lat temu dwie, tylko 88; ratione libertatis pożytków nie czynią żadnych, które im było pozwolono do lat 12. Szewców jest 6, krawiec, kuśnierzów 2, kowalów 2, garncarzów 2, żydów 12, służkow 2, którzy straż od Tatar odprawują, pop, wójt, lontwójt. Staw pod zamkiem, młynów 2. Crescentia iż niewielka, a do tego iż ludzi niemało zamek do obrony potrzebuje, tedy się wszystko na wychowanie podstarościego jako i czeladzi defalguje. Baliński Star. Polska. Jak więc widzimy, stan ówczesnego L. był bardzo smutny; posesorem wtedy był Piotr Łaszcz a do starostwanależały oprócz miasta L. wsie Stara Wieś, Woniaczyn, Nowosielice, Pułtowicze, Ilikowce, Czortki i słoboda Bruślinowo, ze stawami, młynem, arendą, z 3ma folwarkami w tem starostwie, z mytem od woza po groszu; suma prowentu ststwa 2 11 złp. 8 gr. , kwarty zaś 422 złp. Był tu i zamek, jak nam wspomina lustracya z 1631 r. zamek zbudowany na kępie, miał 8 hakownic, kul 200 i kilka dział spiżowych z napisem Osvaldus Baldinus Cracoviam fecit A. D. 1568. Widać że L. znowu uległ klęsce, bo lustratorowie w 1665 r. opisują stan jego w bardzo smutnym stanie. Starostwo zastaliśmy cale zdesolowane, zrujnowane, które cale in hostico będąc, trudno tam za niedobrym poddanych osadzać i restaurować, gdzie przez kilkanaście lat w posesyi rąk nieprzyjacielskich bo to starostwo graniczy z wojew. bracławskiem zostawają Baliński. Gdy traktatem buczackim w 1672 r. dostało się Podole Turkom, zajęli oni i L. , który przez 27 lat zostawał w ich posiadaniu; zwrócony Polsce, należał ciągle do wojew. bracławskiego. Inwentarz w 1762 r. podaje gospodarzów chrześcian 184, na przedmieściu 39, zatylnych Litycze 23; cechy szewski, kuśnierski, tkacki, garncarski, ślusarski, wolnych od wszelkich powinności w mieście 12; piechota zamkowa pod dowództwem kaprala Kuźmińskiego składa się z 13 ludzi i dobosza, kozaków zaś zamkowych 23. Stanisław August, wracając z Kaniowa, stanął tu 22 maja 1787 r. w domu starościńskim, nazajutrz wyjechał stąd konno. Lustracya w 1789 r. , wymieniwszy wsie należące do ststwa Nowosielica, Sosny i Wojniaczyn, wszystkie nad Zharem, Bruslińów nad Zharkiem, Kułyha nad Kułyhą, Hruskie nad Hruską. Huta nad Berezną i Balin nad Iskrzynią, tak nam opisuje ówczesny stan miasta i starostwa miasto leży nad Zharem, przedmieście Siedliszcze po drugiej stronie rzeki. Na rozległym stawie młynów 2; staw dla spławów i zaroślin wielkich nie jest spustny, a każdy z mieszkańców, mając wolność łowienia ryby, stawszczyzny po 2 zł. opłaca; rudnia do przerabiania żelaza o 2 kowadłach i miechach. Wjeżdżając do zamku, brama pod gontami z drzewa dębowego, w kostkę oprawnego o 2 piętrach, do obrony sposobna; dziedziniec palami ostawiony i rezydencya starościńska z 2 facyatami, zawierająca pokojów 8 i sale, dosyć ozdobnie postawiona; oficyny 2; altana na stawie o 4 rezydencyach i stołowej izbie, na palach zbudowana, wielkiej reperacyi wyciąga; do niej most; przy rogu zamku ogród włoski, spustoszały; koszaiy, ogrody folwarczne i t. p. Do miasta idąc kościołek farny drewniany. Miasta budowla drewniana pośród rynku ratusz z poddaszem dla przekupek, przy nim kramnic pod jednym dachem 18; domów szynkowych 20, z tych 5 zajezdnych; rynkowe domy jak i zatylne żydami osadzone; żydzi mają wolność pędzenia gorzałki na kotłów 24 w winnicach miejskich, a od każdego wypędzonego spustu kwart 32 trzymającego po złp. 3 płacą. Gorzelnia dworska w lesie na ćwierć mili od miasta, tamże browar i dwa młynki. Chrześcian w mieście i na przedmieściu chałup 205; pańszczyzna, osypy, czynsze, podorożczyzna, stawszczyzna, kołowe od mielników, warsztatowe od tkaczów, arenda karczemna z łojowem czyni intratę złp. 13516 gr. 18. Starostwo ma lasy rozległe; inne na potaże i fabryki, prawie do szczętu wycięte; mieszkance, mało mając gruntu do orania, z lasów powycinanych pola dobywają, wykopując pozostałe pnie i krzaki. Dochód ze ststwa złp. 32611 gr. 13 den. 12, z czego dzierżawca wnosi do skarbu pół czwartej kwarty. Baliński Starożytna Polska. Starostwo lityńskie oddane zostało za Stanisława Augusta Stanisławowi Chołoniewskiemu prawem emfiteutycznem na lat 50, z opłatą kwarty 2893 r. 82 kop. Dochodu rocznego podług ostatniej lustracyi czyniło to ststwo 3546 r. 79 kop. ; prawo władania Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 53. Chołoniewskiego kończyło się 4 paźdz. 1838 r. W skład jego wtenczas wchodziły Balin, Bruslińów, Huta Lityńska, Kułyże, Majdan Hołoskowski, Majdan Hruski, Nowosielica Lityńska, Sosny i Woniaczyńce. Po wcieleniu Podola do Rossyi, L. został powiatowem miastem bracławskiej gub. , a po zniesieniu jej podolskiej, i nadany mu został herb cztery brzozy w srebrnem polu. Powiat lityński gub. podolskiej graniczy na płn. z gub. wołyńską, na zach. z pow. latyczowskim, na płd. z mohylowskim i Winnickim, na wsch. z winnickim. Ziemia jest urodzajna, miejscami czarnoziem a miejscami glinkowata i piaszczysta, potrzebująca nawozu. Obszar powiatu 60, 48 mil kw. 2926 wiorst kw. , 295693 dzies. Ludność męż. 69850, kob. 66709, razem 136559. Pod względem wyznań prawosł. 54090, kob. 50344, razem 104434; katolików męż. 7010, kob. 6994, razem 14004; żydów męż. 7952, kob. 8503, razem 16455. Pod względem stanów szlachty męż. 786, kob. 843, razem 1629; duchowieństwa męż. 829, kob. 792, razem 1621; mieszczan męż. 13275, kob. 13935, razem 27210; włościan 50573, kob. 48937, razem 99510; różnych męż. 4373, kob. 2212, razem 6585. Na 1 kw. milę przypada 2360 mk. ; na 1 kw. wiorstę przypada 48 mk. ; na 1 mieszkańca 2 dzies. ziemi. W 1878 r. zawarto ślubów w m. Litynie 71, w pow. zaś lityńskim 1548, razem 1619; urodziło się w m. L. męż. 207, kob. 148, razem 355; w pow. lityńskim męż. 3666, kob. 3442, . razem 7108; zmarło w m. L. męż. 178, kob. 125, razem 303; w pow. lityńskim męż. 2686, kob. 2475, razem 5161. A zatem w m. L. przewyżka jest 52, w powiecie lityńskim 1947. Z ogólnej ilości ziemi zostaje pod budowlami, ogrodami, wygonami 22852 czyli 7, 73 proc. , pod polami uprawnemi 171498 czyli 57, 09 proc. , pod łąkami 20850 czyli 8, 05; pod lasami 64985 czyli 21, 98 proc; pod błotami i wodą 15506 czyli 5, 24 proc. R. 1878 zasiano żyta 54800 czetw. , pszenicy 43509, owsa 54569, jęczmienia 19270, hreczki 16516, kartofli 35000 czetw. ; sprzątnięto żyta 320222 czetw. , pszenicy 234961, owsa 315139, jęczm. 62988, hreczki 54333, kartofli 79471 czetw. Buraków zasiano pudów 4375 w 1873 r. ; zebrano 175000 berkowców. Fabryki w pow. lityńskim następujące świec 2, z produkcya roczną 500 rubli. , zatrudn. 2 ludzi; mydła 1, z produk. 200 r. , zatrud. 1 człow. ; cukru 5, z prod. 515000 r. , zatrud. 1600 ludzi; gorzelni 9 z prod. 190000 r. zatrud. 100 ludzi; browarów 5, z prod. 2800 r. , zatrud. 6 ludzi; cegielni 6, z prod. 2600 r. , zatrud. 12 ludzi; miodu 1, z prod. 500 r. , zatrud. 1 czł. ; wapniarek 9, z prod. 5700 r. , zatrud. 23 ludzi; wyrobów z miedzi 1, z prod. 4000 r. , zatrud. 12 ludzi; wyrobów z żelaza 1, z prod. 6200 r. , zatrud. 23 Lityn Litynia 20 ludzi; szkła 1, z prod. 9600 r. , zatrud. 19 ludzi; młynów krup. 12, z prod. 34200 r. zatrud. 66 ludzi młynów parow. 2, z prod. 5000 r. zatrud. 7 ludzi. Wszystkich więc fa bryk 55, wyrabiających na sumę 776300 r. i zatrudniających 1869 ludzi. Cerkwi murowanych 24, drewnianych 99, razem 123. Kościo łów rzym. katol. 8; synagog 0. Szkoła 2klas. jest w L. , szkółki wiejskie przy gminach. Po wiat dzieli się na 5 okręgów stanów w Iwszy, w NowymKonstantyiaowie, w Meżyrowie, w Starej Sieniawie, w Ulanowie. Gmin 8 w Janowie, Sosence, Litynce, Chmielniku, Ulanowie, Starej Sieniawie, Meżyrowie, Owsianikach. Rzeki główne są Boh przerzyna północną część powiatu; do niego wpada w gra nicach powiatu Sniwoda, biorąca początek w tymże pow. wyżej wsi Torczyna, płynie pod Markuszami, Ulanowem, Czemiatynem i Ja nowcami. Zhar płynie z latyczowskiego po wiatu, oblewa Bahrymowce, Mikulińce, Lityń, Woniaczyń, Nowosielice, wpada około m. Miedziakowa w winnickim pow. do Bohu. Domacha, mała rzeczka, płynie do Bohu około wsi Kumanowiec. Ikawa, rzeczka, wpada do Bohu koło Sieniawy. Z rzeczy kopalnych jest tylko kamień wapienny, kamień do murowania, ka mienie do młynów. Dekanat lityński dyecezyi łuckożytomierskiej rozciąga się na powiat li tyński i obejmuje 8 parafij Starą Sieniawę, Chmielnik, Kumanowce, Lityn, Mańkowce, Meżyrów. Nowy Konstantynów i Ułanów. Wier nych liczy 15025. Marszałkami powiatu dotąd byli Andrzej Chołoniewski, Krasiowski Józef, Komüowski, Sarnecki Wincenty i Zawrocki Wincenty. Lr. M. Litynia, wś w pow. drohobyckim, 18 Ml. na płn. wsch. od Drohobycza, 7 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Medenicach, 7 kil. na płn. wsch. od najbliższej stacyi kolej, i urzędu poczt. w Dobrowlanach. Na wsch. leżą Medenice, na płd. wsch. Rabczyce, na płd. Rolów, na zach. i płn. Tynów. Mała część obszaru płn. przypiera do Wołoszczy w pow. Samborskim, a na płn. wsch. leży Terszaków w pow. rudeckim. Wzdłuż granicy płd. wsch. płynie Tyśmienica od płd. zach. na płn. wsch. Płd. część obszaru przepływa Trudnica. Wchodzi ona tu z Rolowa, płynie zrazu od zach. na wsch. a potem na płn. wsch. i wpada do Tyśmienicy. Część płn. , przypierająca do Wołoszczy, oddzielona jest od niej Bystrzycą. Położenie wsi nizinne, wylewy dość częste. Na lew. brzegu Trudnicy leżą zabudowania wiejskie; jedna ich grupa zwie się Sołtysami. Na zach. od zabudowań leżą orne pola; na płn. podmokłe pastwisko Tłoka, a na płn. wsch. od niego część wsi Hrud al. Hrudy. Własn, mniej, ma roli or. 1001, łąk i ogr. 1265, past. 810 mr. W r. 1880 było 2222 mk. w gminie 2020 obrz. gr. katol. , 5 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Medenicach, gr. katol. w miejscu, dek. mokrzański, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew drewniana, zbudowana r. 1821, szkoła etat. 1kla sowa, kasa pożycz. gm. z kapit. 502 zł. , gromadzka czytelnia, gromadzki spichlerz i sklepik. W Hrudach jest kaplica, wystawiona r. 1872. Nazwa wsi pochodzi, według podania, stąd, że pasterze wsi okolicznych Tynowa, Wróblewie, Hruszowa i t. p. osiedlali się tu zwyczajnie ze swojemi trzodami na lato na lito. W tutejszej cerkwi znajduje się dokument pergaminowy z pieczęcią królewską z r. 1670. Jest to przywilej króla Michała, nadający popom i Popowiczom lityńskim o Wasilu, Semionu, bratu jego także Iwanu dwie ćwierci pól z łąkami, stawiszczami, sianożęciami, sadzawkami z chróstem i trzema pastewnikami, pozwalający tymże popom także na robienie piwa i palenie gorzałki na własną swoje potrzebę, jako to na praźniki, chrzciny i wesela; także wrąb w lesie na opał. Przywilej ten, zaintabulowany r. 1710 w Samborze a 1797 w Drohobyczu, poszedł jednak w zapomnienie, gdyż do parafii należy obecnie tylko 25 mr. ornego pola w 18 rozrzuconych parcelach i 18 mr. sianożęci, a pobierane dawniej 18 sągów drzewa zamieniono r. 1877 na 40 zł. w. a. Z L. pochodziła rodzina Lityńskich h. Sas. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w ziemi przemyskiej, ekonomii Samborskiej, do klucza dublańskiego. W lustracyi z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 88 czytamy Litynia wraz z Hruszowem mają ćwierci 120 w L. łanów 11, w Hruszowie 19. Następnie wymieniono powinności tych wsi i czynsze, a w końcu podano następną uwagę Poddani mają wolne robienie piwa i gorzałki na domową potrzebę dwa razy do roku na dwa praźniki według przywileju; przytem owych zachowaliśmy tak jednak, aby kaczmarskiemu szynkowi więcej nad 2 razy do roku i dłużej nad dzień jeden podczas praźnika nie przeszkadzali, a czegoby z piwa i gorzałki nie wypili podczas praźników do dnia 3go, to już będzie wolno kaczmarzowi zabierać dnia 4go wszelkie napoje. Extr. inwent. ekon. sambor. z r. 1760 Rkp. Ossol, 1632, str. 29 i nn. podaje następujące szczegóły L. ma w osiadłości łanów 11, co czyni ćwierci 44, yidelicet gromadzkich 37, karczmarska 1, popowskich 2, sołtyskich 2, ciż pod wsią Tynowem 2. Chlebnika ad praesens gromadzkiego znajduje się 60. Czynsze tej wsi czynią 428 złp. 22 1 2 gr. wymieniono je szczegółowo. W tej wsi znajduje się karczma za przywilejem, którą trzyma Antoni Lubczak i inni, na co prawo produxerunt; z niej do skarbu płacić powinni złp. 200; do karczmy należy ćwierć pola i młynek, któren gromada reparować powinna szarwarkami, ka Litynia mienie zaś sami karczmarze z mielnikami i inne naczynia żelazne sprawować i oporządzać, to jest karczmarze groszy dwa, a mielnicy grosz trzeci eregować i przykładać powinni. Powinności tej gromady są takie same, jak i gromady hruszowskiej, a więc robocizny żadnej nie pełnią, tylko podwody powinne jechać do Sambora, Gródka, Stryja, Drohobycza, kiedy potrzeba; sól skarbową z żup do składu wiodą. Także siano wozić. Na szarwarki do młynów, do reparacyi młynów karczemnych, budynków, jazów tarasowania chodzą. Mielnikom ma dopomódz do sprawowania kamieni, które mielnicy obrobić i osadzić sami powinni. Poddani tej wsi mają wolne robienie piwa i gorzałki na domową potrzebę dwa razy do roku t. d. , tak samo jak w lustracyi z r. 1686. Lu. Dz. Litynka, Lityńce, wś, pow. lityński, gm. Bahrymowce, od Lityna w. 12, do którego na leży parafii katol. ; dm. 113, mk. 562, ziemi włośc. 1030 dzies. , dworskiej Radziszewskich 1081 i Kalińskiej 202 dzies. Wieś ta należała do ststwa chmielnickiego; w czasie lustracyi Humieckiego w 1616 r. posesor był Piotr Łaszcz, z opłatą kwarty złp. 12; następnie władali nią Zawroccy. Ziemia czarna z glinką pomieszana. Jest tu cerkiew p. wez. N. Panny, 1253 parafian i 53 dzies. ziemi. Lr. M, Litynka, karczma koło Brigidau, pow. drohobycki. Lityńska huta, wś, pow. lityński, par. Lityn, 92 dm. , por. Huta Hlibowska. Lityński majdan, mała wioska w pow. lityńslcim, 42 domy. Litzin niem. , była część wsi Turawa, pow. opolski. Liu. .. , por. Lu. .. Liubekow dok. , ob. Lubkowo, Liubessov dok. , ob. Luubiszewo. Liuszkowo dok. , ob. Łyskowo, LIvov węg. , ob. Lwów. Liw, os. miejska, przedtem miasto, nad rz. Liwiec, pow. węgrowski, gm. Ruchna, par. Liw, odl. 28 w. od Siedlec, leży w nizinie rz. Liwiec, przy drodze bitej z Sokołowa do Kałuszyna. Posiada kościół paraf. drewniany, szkołę początk. 1kl ogólną, sąd gm. okr. III. W 1827 r. było tu 137 dm. i 767 mk. ; w 1860 r. 140 dm. drewn. i 1223 mk. 175 żyd. ; obecnie 128 dm. , 1159 mk. i 2919 mr. ziemi należącej do mieszczan. Jest to jedna z najstarszych osad na Podlasiu, Pierwotnym zawiązkiem jej był zamek książęcy, wystawiony na wzgórzu usypanem śród błotnistej niziny nadrzecznej i otoczonem do koła wodą. Na fundamentach z kamienia wznosił się pierwotnie drewniany prawdopodobnie a następnie murowany zamek, niejednokrotnie przerabiany. Jako stolica ziemi liwskiej, stanowiącej oddzielną dzielnicę książąt mazowieckich, L. stał się wkrótce dość ludnem miastem, które rozwijało się pod osłoną zamku. Ziemowit, książę na Liwie i Gosty ninie, panując tu około 1350 r. , założył podob no kościół paraf. i zapewne jednocześnie pod niósł osadę zamkową na miasto. Bolesław ks. mazowiecki w 1446 r. w skutek spalenia się drewnianego miasta, wydał nowy przywilej lokacyjny i liczne udzielił swobody. Potem L. stał się kasztelanią mniejszą i ststwem grodowem. Zygmunt I i Zygmunt August potwier dzali dawne przywileje w 1528, 1558 i 1562 r. Lustracya z 1564 r. świadczy o wysokim stopniu pomyślności miasta. Było tu wówczas 350 dm. , 270 rzemieślników i 104 piwowarów. Wzrost sąsiedniego Węgrowa, do którego ścią gali przemyślni różnowiercy, zatamował dalszą pomyślność L. Szwedzkie wojny zrujnowały drewniane miasto. W 1657 r. zajęli Szwedzi zamek, w 1703 r. złupili i spalili całą osadę. Spłonął wtedy i poszedł w ruinę kościół da wny murowany, zamek również uległ zniszcze niu. Przechowały się tu akta ziemskie z 1446 1652 i 1659 do końca XVIII w. , przewie zione obecnie do Siedlec. Z zamku pozostały dotąd jedna wieża w całości i część murów. Przy kościele tutejszym był proboszczem kś. Jan Paweł Woronicz, poeta, późniejszy prymas i arcybiskup. W zamku tutejszym Jan Łaski woj. sieradzki, stronnik domu rakuskiego, prze praszał Stefana Batorego w 1579 r. Podług lustracyi z r. 1660, zaliczały się do starostwa liwskiego miasto L. Nowy i Stary, wsie Kry py, Grodziska, Popowo, Korytnica, Korycka Wola i Ruda Wydra. W r. 1771 posiadał je Józef Karczewski, opłacając z niego kwarty złp. 1450, a hyberny złp. 574 gr. 10. Opis L. i widok ruin zamku pomieścił Tyg. illustr. 1866 str. 379 i Tyg. Powsz. z 1880 r. 19. Par. L. , dekanat węgrowski, 2405 dusz. Por. Mazowsze. Br. Ch. Liw, ob. Liwowie. Liwa, niem. Bieherswalde, wś, pow. ostródzki, nad strugą Liwa, w t. z. starych po większej części polskich ale luterskich Prusach, wyraźnie tak pod tą nazwą polską podana na wojskowych mapach. Wynika stąd, że i rzeka po niem. zwana Liebe Fl. , zwać się winna po polsku Liwa al. Liwna ob. . We wsi L. od bywają się trzy jarmarki. Kś. F. Liwa, st. p. w gub. estlandzkiej przy trakcie z Rewia do Hapsalu. Liwady a, os. w pow. jałtyńskim, gub. tauryckiej, na południowym wybrzeżu Krymu, w czarującej okolicy, 200 mk. ; dwa wspaniałe pałace cesarskie, wytwornej architektury, ozdobione arcydziełami sztuki, park, cieplarnia. Zwykle przebywa tutaj latem dwór rossyjski. Liwald dok. , ob. Rywałd. Liwanów, mały folw. poleski w pow. bory Litynka Lityńska Lityński Litzin Liubekow Liuszkowo LIvov Liwa Liwady a Liwald Liwanów Liw Litynka Liwce Liwcza Liwczyci Liwen Liwenmujża Liwja Liwieńsk Liwin Liwki Liwna sowskim, nad rzeczką Wiejnicą, małym lewym dopływem Berezyny, w okr. polic, chołopienickim, opodal drogi wiodącej z Ozdziatycz do Droździna; grunta piaszczyste. A Jelski Łiwanowa, część Wicynia, pow. złoczowski. Liwaszówka, rzeczka, dopływ rzeki Cybulnik. Liwce al. Liwcze, część m. powiat. Doliny, w płn. wsch. stronie obszaru, na lewym brzegu Turzanki. Liwcza, ob. Łówcza. Ltwcze 1. ob. Liwce. 2. L. , wś w pow. sokalskim, 18 kil. na zach. od Sokala, 15 kil. na płn. od sądu powiat. w Bełzie, 5 kil. na płd. zach. od urzędu poczt. w Warężu. Na płn. leży Sulimów, na wsch. Horodyszcze i Waręż wś, na płd. Winliiki, na zach. Hulcze. Wzdłuż granicy płn. płynie dopływ Bugu Sulimówka, zwany Warężanką, od zach. na wsch. Do granicy zach. przytyka stawek, utworzony przez pot. Młuyński. Potok ten, wypłynąwszy ze stawu, płynie przez płn. zach. narożnik wsi, tworzy w pobliżu płn. granicy drugi pomniejszy stawek, z którego wypłynąwszy, wpada do Sulimówki, Zabudowania wiejskie leżą w płn. stronie obszaru. W płd. , lesistej stronie obszaru, wznosi się Łysa góra do 265 m. Własn. więk. ma roli or. 258, łąk i ogr. 48, pastw. 7, lasu 372 mr. ; własn, mniej, roli or. 256, łąk i ogr. 41, past. 11, lasu 32 mr. W r. 1880 było 173 mk. w gminie, 87 na obszarze dwor. obrz. przeważnie gr. katoL. Par. rzym. i gr. katol. w Warężu. We wsi jest folwark, młyn i kasa pożycz. gm. z kapit. 201 zł. w. a. Lu. Dz. Liwczyci rus. , ob. Łówczyce, Liven, Livenhof niem. , ob. Liwowie i Liwerihof. LiwenBerzen, niem. LievenBehrsen, wś, pow. mitawski. Paraf. kościół katol. ś. Józefa; par. katol. dekanatu kurlandzkiego, dusz 845. Łiwenhof 1. mko i wś, pow. dyneburski, łotew. Liwenmujia, Liwesmtijża, dobra sukcesorów Mik. bar. Korffa. Kościół paraf. ś. Michała archanioła, 1678 r. fundowany przez Pociejów, 1860 nanowo odbudowany przez słynnego z ofiarności protestanta Mik. bar. Korffa. Parafia katol. L. , dek. dolnodyneburskiego, ma 5196 dusz i filią w Carogrodzie. L. założony 1533 r. przez Lievenow. St. dr. żel. L. ryskodynebursHej, między Carogrodem a Treppenhofem, leży o 56 w. od Dyneburga. Mko L. leży u zbiegu Dubny z Dźwiną. Por. Kryzbork. 2. L. , niem. Liewvenhof, wś w pow. talseńskim, gub. kurlandzkiej. Paraf, kościół katol. ś. Jerzego, 1748 r. wzniesiony przez jen. de Lieyen. Parafia katol. dekanatu kurlandzkiego dusz 652, z kaplicą w Tukkumie. Liwenmujża, Liwesmujża, ob. Liwmhof, Liwja, wś w pow. mińskim, nad rzeczułką Zasułą, w gm. zasulskiej, ma osad 11. Liwiec, folw. , pow. nowomiński, gm. i par. Kuflew ob. . W 1827 r. 1 dm. , 13 mk. Liwiec, rz. w gub. siedleckiej; początek w pow. siedleckim pod wsią Krzymosze na zach. od osady Mordy; od Mordów płynie w kierunku płn. zachodnim na płn. od Siedlec, potem pod Mokobody, poczem wchodzi w pow. węgrowski, płynie pod Liwem i Węgrowem, tworzy granicę z pow. radzymińskim, około wsi Podłęża wchodzi w ten powiat i powróciwszy znowu w pow. węgrowski, wpada pod Kamieńczykiem z lew. brzegu do Bugu. Długa około 120 kil. Przyjmuje z praw. brzegu Miedzankę, z lew. Muchawkę, Kostrzyń, Czerwonkę, Gołębicę i Ossownicę podług Enc. Orgel. więk. t. 24, s. 45 wpadają doń Kopcianka, Muchawka z Żytnią, a ta ze Źbielud, Kostrzyn z olszówką, Kostrzynltiem i Śmierdziochem. Dzieliła niegdyś ks. mazowieckie od Podlasia. Obszerny opis tej rzeki i jej doliny przez Tymoteusza Łuniewskiego zamieścił Pamiętnik fizyogr. t. I, 453, z mapką. Z opisu tego wyjmujemy szczegóły następujące dolina i brzegi L. są formacyi 3rzędowej dyluwialnej i aluwialnej. Koryto blisko źródeł i ujścia wąskie, w średnim biegu szerokie łąki nadbrzeżne; bieg prędki, woda czysta, miękka; brzegi niestałe; szerokość przy ujściu do 50 metr. ; głębokość w ogóle nieznaczna; a jeśli od r. 1867 urzędownie uspławniono rzekę od Węgrowa, zakazując budowy młynów i tam to tylko rozporządzeniem tem pokrzywdzono okoliczne rolnictwo. Na rzece tej jest dziś 15 mostów, 16 młynów a nad nią leży 81 siedzib zaludnionych. Liwieńsk, m. i st. p. w pow. biruczyńskim, gub. woroneskiej, 3186 mk. Liwin, wś i folw. , pow. płocki, gm. Święcice, par. Orszymowo, odl. o 30 w. od Płocka, ma 8 dm. , 156 mk. , 300 mr. gruntu, 13 nieużytku. Folw. Liwino od rz. Wisły w. 7, rozległy mr. 242, grunta orne i ogrody mr. 197, łąk mr. 6, pastwisk mr. 27, wody mr. 2, nieużytki i place mr. 10, bud. z drzewa 5. Wś L. osad 13, z gruntem mr. 76. Liwki, wś, pow. przasnyski, gm. BugzyPłoskie, par. KrzynowłogaWielka, odl. o 32 w. od Przasnysza, ma 5 dm. , 35 mk. , 119 im gruntu, 6 mr. nieuż. W 1827 r. parafia Duczymin; 4 dm. , 25 mk. Livand niem. , ob. Inflanty i Liwowie. Liwna 1. niem. Liebe, rz. , dopływ Wisły; por. Kwidzyn t. V, str. 25, Hamer i jezioro Dzierzgoń, Rzekę tę Kopernicki mylnie zowie Benawą. 2. L. , niem. Liebefluss struga, ma swe źródło w południowej części pow. ostródzkiego, płynie potem w półn. zach. kierunku przy Ostrodzie przez jez. Drwęckie aż do Miłomina, gdzie się dzieli na różne odnogi, które się gubią w jeziorach około tego miasta Liwanowa Liwaszówka Liwo Liwocz Liwodańszczyzna Liwona Liwo Liwowie Liwny Liwny Liwo Liwonia Liwoniszki rozlanych. Por. Libsztat. 3. L. , niem. Liebe, rz. , dopływ rz. Guber, płynie pod Barcianami. Liwny, m. pow. gub. orłowskiej, ze st. p. i st. dr. żel. liwęńskiej, 14190 mk. Liwo, jez. w pow, siebieskim, należy do dóbr rządowych Żanwil, gminy Ryków, ma 4. 5 w. kw. powierzchni. M. K. Liwo węg. , wś w hr. szaryskieni Węg. , nipdaleko źródła Topli, kościół paraf. gr. katol. , lasy, 355 mk. H. M LiwoHutta, niem. Hitten, wś w hr. szaryskiem Węg. , 328 mk. H. M. Liwocz, Liwocza, lesiste pasmo górskie w Beskidzie wschodnim, w dziale dukielskim, tworzące lewy t. j. zachodni stok doliny Wisłoki, ciągnie się od wsi Jodłowej, w pow. pilźnieńskim, od źródeł pot. Jodłowki, , zrazu na wschód, w końcu na płd. wschód. Część południowa tego pasma zwie się Liwoczem. Szczyt lesisty L. wznosi się na obszarze gm. Brzysk, na zach. od wsi, do wys. 561 m. npm. W płn. zach. części tego pasma wznosi się szczyt Wyszowa 409 m. , od niego na płd. wsch. Rysowany Kamień 427 m. . Z płn. wsch. stoków tego pasma wody spływają do Wisłoki, a z płd. zach. do Olszynki, dopływu Ropy. Br. G. Liwodańszczyzna, por. Dzwon, Liwona, rzeczka rivuius, wymieniona w r. 1323 w nadaniu książąt dobrzńskieh Włady sława i Bolesława szpitalowi w Rypinie W. H. Gawarecki Opis Ziemi Dobrzyńskiej, str. 150. Zatem w pow. rypińskim, gdzieś jeżeli jeszcze istnieje koło Rypina i Rudy versus Rudam; prawdopodobnie dopływ rzeki Rypienicy. J. Bl, Liwonia, ob. Inflanty i Liwowie, Liwoniszki, wś, pow. rossieński, par. Kroże. Liwowie po niem. Liven, po łotew. Lihbi al. Lihheeszy stanowią dzisiaj już tylko nieznaczną cząstkę plemienia fińskiego, zaludniali wszakże niegdyś całą południową część teraźniejszej gubernii inflanckiej czyli ryskiej, tudzież dzisiejszą Kurlandyą, jak to z wielu okoliczności i wskazówek a nawet z rozmaitych danych historycznych na pewno twierdzić można. Obecnie Liwowie zamieszkują dwie okolice. Jednę grupę Liwów, wprawdzie nader szczupłą, spotykamy w dobrach NeuSalis w gub. inflanckiej, niedaleko ujścia rz. Salis. Wedle ostatniego spisu ludności w tej okolicy, liczono ich tam zaledwie kilkunastu płci obojga. Druga grupa Liwów, nierównie liczniejsza, przebywa na północnym brzegu Kurlandyi. Liczą ich tam 2324 płci obojga. Mówimy tu tylko o tych, którzy dotąd używają pomiędzy sobą języka Liwów. Liczba wyżej wykazana oczywiście znacznieby się zwiększyła, gdyby doń dołączono tych wszystkich, co od. dawnych Liwów pochodzą, a obecnie już oddawna przyjęli język i obyczaje sąsiadujących z niemi Łotyszów. W okolicach Wendenii naprzykład, jakkolwiek nie spotykamy śladów języka Liwów, natrafiamy tam wszakże na ich nazwę w słowach Livenhof, Livenstrasse i t. p. a nawet w nazwie całej gminy Liwów po łotewsku Lihbu pagasis składającej się z pewnej liczby posiadłości włościańskich, t. j. pojedynczych sadyb, małych wsi i przysiółków. Mieszkańcy tych sadyb i wsi dotąd mają prawo do tak zwanego dzwonu Liwów Liyenglocke t. j. do bezpłatnego podzwonnego po śmierci. Sadyby te, wsie i przysiołki, wymienione są dokładnie na samym dzwonie. Wszakże przy przelaniu tego dzwonu w r. 1818 dodanych na nim zostało siedm nowych sadyb, które jednak pochodzenia od Liwów dotąd dowieść nie zdołały. Czy te sadyby włościańskie były niegdyś rzeczywiście zamieszkane przez Liwów, i w jakim mianowicie czasie, o tem braknie wiadomości; obecnie wszystkie one są zamieszkane przez Łotyszów. Jeśli nie będziemy liczyli owych kilkunastu Liwów, osiadłych w dobrach NeuSalis w gub. inflanckiej, uwaźaćby można dzisiaj już tylko północny kraniec Kurlandyi za jedyne miejsce zamieszkane przez Liwów. Tutaj posiadają oni od wieków wysokie i. piaszczyste wybrzeże morskie, którego długość wynosi mil 10 i ciągnię się od przylądka Domesnez patrz wyżej w niniejszym Słowniku geogr. . t. II, str. 117, stanowiącego północny kraniec Kurlandyi, na zachód ku przylądkowi Lyserort, od którego oddalone jest na przeszło milę; z drugiej znów strony nie dochodzi na 1 3 4 niili od. zatoki ryskiej. Szeroki zaś pas ziemi, błotnisty i zarosły lasami, oddziela ich tu od Łotyszów, zamieszkujących wnętrze kraju. Na zachodnim krańcu tego wybrzeża przerywają się nagle osady Liwów; na wschodnim zaś ku zatoce ryskiej, od niedawnego czasu ludność łotewska z Liwami mieszać się poczyna; stosuję to zwłaszcza do osad czy też wsi Gibken i Schozen, położonych w zachódniopołudnio wej części opisanego powyżej piaszczystego wybrzeża. Wsie wyłącznie przez Liwów zamieszkane, w kierunku od wschodu na zachód, są następujące Musta numm po niem. Melsillen, Mag Kula, Lucik Kula, i Kuolka nad zatoką ryską położone; ostatnia z nich leży na najbardziej północnym krańcu. Dalej na zachodniej stronie kurońskiego półwyspu Wajda, Sanog Saunaggen, Pitrog Pihtraggen, Kuóstrog Koschtraggen, Irai Klein Irbcn, Sikrog Sihkraggen, Ud Kula Jaunzeem, Ira GrossIrben, Piza Kula Pijsen i Lus Kula Luhschen. Nazwy tych włościańskich osad spotykamy już w dokumencie z dnia 17 października r. 1387 por. Bunge Urkundenbuch 1248, gdzie w liczbie wsi do dóbr Dondangen należących, wymienione są wyraźnie Domesnez, Klein Irwa, Sigkeraghe, Gipterwalme tudzież Irwenmünde dziś GrossIrben z łąką Angern. Najbardziej na zachód wysuniętym a przez Liwów zamieszkanym punktem jest przysiołek Dehling, należący do wzmiankowanej powyżej wsi Lus Kula, na południe zaś osada Pizineek, położona na drodze wiodącej ze wsi Piza Kula do pastoratu Angermiinde. Pomiędzy nazwanemi tu wsiami znajdują się jeszcze pojedyńcze folwarki i osady włościańskie a także dwie małe wioski Mak Kula i Luoik Kula, z których każda po dwie tylko włościańskie sadyby zawiera. Liczą tu w ogólności 136 sadyb Livenhöfe, zamieszkałych przez Liwów. Z nich 54 zachodnich należy do dóbr Popen, położonych w obrębie filii Piza Kula, wchodzącej w skład parafii angermündskiej; pozostałych zaś 82 należy do dóbr Dondangen, parafii Klein Irben i jej filii Domesnez. Granicę pomiędzy niemi stanowi strumień Irben, który przepływa o 1 6 mili od wsi UdKula i należy do okręgu popeńskiego. Nazwa Liwowie u samychże Liwów nie jest w użyciu. Jakkolwiek akademik petersburski Sjögren w pracach swoich o Liwach wzmiankuje, że Liwowie w dobrach NeuSalis nazywają sami siebie Lib, prędzej przypuścić należy, iż nazwę tę przyjęli oni od Łotyszów; ojczysty ich bowiem język w okolicy NeuSalis już wychodzi z użycia. Kurlandzcy Liwowie znają wprawdzie to miano, ale używają go tylko wtedy, gdy mówią po łotewsku; sami zaś nazywają siebie randglist t. j. mieszkańcy wybrzeża, dla odróżnienia się od Łotyszów, jako mieszkańców wnętrza kraju, którym dają nazwę mo od słowa ma oznaczającego ląd. Nazwę tę i sami łotysze przyjęli, nazywając pogi anicznych Iiwów jurmalneeki t. j. mieszkańcy morskiego wybrzeża, albo zwejneeki to jest rybacy i zrzadka tylko zastosowują do nich słowo Lihbeszy to jest Liwowie. Inflanccy Liwowie, których ostatni przedstawiciele tylko w dobrach NeuSalis jeszcze się napotykają, pod tem mianem są znani nie tylko u najdawniejszych miejscowych kronikarzy, ale i u ruskiego latopisca Nestora z ostatniej ćwierci XI stulecia, który ich stale tak nazywa. Słowem, jak daleko sięgają historyczne wiadomości, tak krajowe jako i zagraniczne, zawsze ten lud temże mianem znajdujemy oznaczony. Czy wszakże Liwowie, o których prawią Saxo i Joannes Magnus, są tymi samymi co i spotykani w kronice Henryka Łotysza, nic stanowczego o tem powiedzieć nie można. Po ostatecznem ujarzmieniu Liwów i ugruntowaniu w Inflantach niemieckiego panowania, nazwy Livonia i Livones znaczenie swe odmieniły. Kronikarz Henryk Łotysz raz wyraźnie odróżnia kraje Livonia i Lottavia czyli Liwonią i Łotwę, drugi raz znowu pod nazwą Liwonii zdaje się rozumieć kraj cały przez Łotyszów, Liwów i Estów zamieszkały. Następnie nazwa Liwów znika zupełnie. W ostatnich dopiero czasach na lud ten zwrócono baczniejszą uwagę i język onego badać i zgłębiać zaczęto. Akademia petersburska w r. 1861 wydała nader uczone dzieło p. t. Livische Granmiatik nebst Sprachproben. Pod nazwą Livländer po łacinie Livonus rozumieją obecnie Niemcy mieszkańca Inflant tak polskich jako i szwedzkich czyli gub. ryskiej, bez względu na jego pochodzenie lub narodowość. Z obszernej literatury traktującej o Liwach wymienimy tu tylko prace następujące 1 W. Hillner Die Liven an der Nordküste Ton Kurland, oddrukowane w Bunge s Archiv für die Geschichte LivEsth und Curland s, t. V, str. 159 167 Dorpat, 1847. Ta sama praca ogłoszoną także została w Bulletin de la classe des sciences historiques, philosophiques et politiques de l Academie Imperiale des Sciences de St. Petersbourg, t. III, 17, staraniem P. Koeppena. 2 Sjögren Rapport sur son voyage en Livonie et en Courlande, ogłoszone w Melanges russes, 1852, II, p. 235 et sequentes. 3 Przytoczone już wyżej znakomite dzieło przez Akademią Petersburską wydane, a którego tytuł całkowity tu przytaczamy Joh. Andreas Sjögren s Livische Grammatik nebst Sprachproben im Auftrage der kaiserl. Akademie der Wissenschaften bearbeitet und mit einer historischethnographischen Einleitung versehen von Ferdinand Joh. Wiedemann, Petersburg, 1861, in 4to maj. , str. CIV i 480, . a więc ogółem str. 584. Po obszerniejsze szczegóły o Liwach przedewszystkiem do tego ostatniego dzieła czytelników odsyłamy. Gustaw Manteuffel. Lixainen niem. , ob. Likszany, pow. morąski. Lixeiden. niem. , wś, pow. fyszhuski, st p. Pobethen. Lixna, ob. Liksna. Lixten, niegdyś mały gród krzyżacki przy ujściu Likśnienki do Dźwiny; dziś ani śladu po nim nie zostało. Liż, Lisz, niem. Lisch, folw. , pow. śremski, u zbiegu Pogony z Obrą; 3 dm. , 56 mk. , należy do dom. Jawory. Liza Nowa, wś szlach, i folw. , pow. mazo wiecki, gm. Poświętne, par. Piekuty. Ma 16 dm. , 131 mk, , odl. od miasta powiatowego 17 w. Obszaru mr. 844 prętów 137. L. nie gdyś należała do jezuitów, po kasacie tego zakonu przeszła na rzecz rządu, następnie stała się własnością Józefa Kiesznowskiego, który, po wycięciu lasów, sprzedał ziemię szlachcie drobnej w r. 1871 i odtąd wieś powstała; fol wark zaś, jaki jest obecnie, był i poprze dnio, P. Łuk. Lixna Liza Nowa Lixten Lixainen Liza Liza, rz. , lewy dopływ Narwi w ziemi bielskiej, ob. Lissa. Liza, szczyt w Karpatach lesistych, obok Klimca, 1238 m. wys. Por. Lizia. Lizak, os. , pow. olkuski, gm. i par. Wolbrom. Lizak, niem. Lischachern podobno os. w pow. ostródzkijn. Lizaki wymienia Kętrzyński w powiecie kościerskim; zapewne Lisaki ob. . Lizawy 1. kol. , pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Ślesin. Leży na płn. od Konina odl. 18 w. , od szosy konińskowłocławskiej w. 7, ma powierzchni 108 mr. ; ludności wyłącznie niemieckiej 20; grunt szczerkowaty. 2. L. , wś i os. , pow. stopnicki, gm. Drugnia, par. Pierzchnica. J. Ch. Liżbitz, ob. Łyżbica. Lizdejki, wś, pow. suwalski, gm. Kadaryszki; odl. 25 w. od Suwałk, ma 48 dm. , 130 mk. Nie zamieszczona ani w spisie z 1827 r. , ani w Skorowidzu Zinberga. Lizdy, wieś gminy oławskiej, pow. trocki, 4 okr. adm. , 77 w. od Trok, 7 dm. , 34 mk. , z tego 28 katol. , 6 żydów 1866. Liże, wś i okolica, pow. rossieński, par. pojurska. Liżenki, wś w pow. nowogrodzkim, przy samej granicy pow. Słonimskiego, w gminie koszelewskiej; ma osad 13, miejscowość wzgórkowata. AL Jel. Lizental, folwark poleski w pow. borysowskim, opodal jeziora domaszkiewickiego i góry wyniosłej na 135 sążni nad powierzchnię mo rza. Al. Jel. Lizenthof niem. , nazwa dwóch folwarków w Kurlandyi, pod Windawą i pod Libawą. Lisia al. Liziaherg, karczma koło Klimca, na obszarze dworskim Smorze i Skole, pow. stryjski. ŁizigoźdźWólka, wś szlach, nad rz. Słutwią, pow. kutnowski, gm. Żychlin, par. Opo rów, dm. 7, mk. 105, ziemi ornej mr. 260, łąk i pastw. mr. 29. W 1827 r. 10 dm. , 97 mieszk. W. W. Lizki, wś w pow. rzeczyckim, nad rzeką Wiedrec, w gminie rowieńskosłobodzkiej, ma osad 36, w miejscowości całkiem odludnej, po leskiej. Al. Jel. Liźnik, wś, pow. żytomirski, o 18 kil. od mka Czerniachowa odległa, na zach. od rz. Trościanicy. Lizowszczyzna 1. zaśc. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 4 w. od Dzisny, 1 dm. , 9 mk. katol. 2. L. , zaśc. rząd. tamże, gminy przegrodzkiej, o 57 w. od Dzisny, 2 dm. , 9 mk. staroobrz. 1866. Llzwarta, rz. , ob. Liozwarta. Lizyki al. Leżyki, dobra w pow. szawelskim, w parafii starożagorskiej; część zaś majątku w parafii i gminie krupiewskiej. Majętność ta kilkaset lat i w zeszłym wieku należała do obszernych dóbr StareŻagory, Girkoncie, Krupie i t. d. zamożnej rodziny Umiastowskich. R. 1745 po śmierci Karola z Klimonta Umiastowskiego, skarbnika księstwa żmujdzkiego, nastąpiły działy familijne między Anną Kosciuszkową, Anną Szkultynową i Kazimierzem Umiastowskim, bratem ich; ten ostatni został dziedzicem L. R. 1797 testamentem bezdzietny Kazimierz Umiastowski zapisał dobra te bratu ciotecznemu Adamowi Stankiewiczowi, zrodzonemu 1734 z Zofii Umiastowskiej i Antoniego Stankiewicza, skarbnika księstwa żmujdzkiego. W 1798 dokumentem sprzedażnym ojca, syn Adama Ignacy, sędzia ziemski szawelski, nabył dobra te, składające się z folwarków Rudowsie, Podorbie, Kościuszki, Minki, Mecedy, a po żonie swej Annie baronównie Berg folwark Małdeni nad granicą kurlandzką został przyłączony; ogółem włók było 167. Po darowaniu folwarku Rudowsie synowicy swej Elwirze za Janem Stankiewiczem dla utrzymania dóbr w imieniu Stankiewiczów i po sprzedaniu Małdeń, Kościuszków, Niemejksz, została dziedziczką jedyna córka Emilia Leonowa Godlewska w 1848 roku, posiadając włók 107 ziemi było wówczas. Leon Godlewski, ojciec teraźniejszego dziedzica, w 1860 r. wymurował w folwarku Żukońciach kościoek na miejscu spalonego w 1831 r. drewnianego. Bulla Benedykta XIV wr. 1755 nadała pięć uroczystości temu kościołowi filialnemu źukonckiemu, należącemu w początkach tego stulecia do parafii szakinowskiej, obecnie zaś do krupiewskiej. Budynki gospodarskie w samem fundum po większej części wzniesione pracą Leona Godlewskiego; przez ogród fruktowy, okalający w tarasach mieszkalne domostwo, płynie rzeka Sweta po łotewsku znaczy Święta, w której niegdyś chrzcili się Łotysze. Rzeka ta z tego miejsca coraz się powiększa i odznacza się obfitością ryb i raków. Jenerał wojsk polskich M. Stetkiewicz, który 16 czerwca 1794 roku walczył pod Żagorami, czas jakiś obozował we dworze Liżykach. Po uwłaszczeniu włościan i działach familijnych pozostało w L. teraz 60 włók ziemi. Separowano od włościan 34 włóki, w których folwark Źukońci 7 włók ziemi ornej i sianożęó z płodozmianem; folw. Mecedy 5 włók gospodarczych i 3 włóki lasu; folwark Kazimirów 3 włóki i 3 włóki lasu; reszta ziemi 13 wł. należącej do dworu. O kilka wiorst od L. , około wsi uwłaszczonej Minki, folw. Minki wł. 10 ziemi ornej i leśnej, gdzie też jest wietrzny dobrze urządzony młyn liźycki. W końcu o wiorst 19 od L. folw. i wś Podorbi, gdzie również po uwłaszczeniu włościan pozostało wł. 16 różnego gatunku ziemi. L. należą do 3go ucząstku sądowego, znajdujące Liza Lizak Lizawy Lizdejki Lizdy Lizental Lizenthof Lizki Lizowszczyzna Lizyki Lniano Lniska Lizyszki Lizzen Liżyszki Lnianka Lnianek go się w handlowem miasteczku Źagoraeh, odległem o w. 10; jako też do 3 okręgu policyjne go w Janiszkagh, odległych o mil 5. Nieda leko dworu ciągnie się żwirówka z rozmaitych stron do Mitawy i Rygi. Z otwarciem linii mitawskiej drogi żelaznej ruch traktem tym prawie ustał. Najbliższa o mil 4 od L. stacya kolei żelaznej Behnen. Poczta listowa w Źagoraeh. Obecnym właścicielem L. jest Józef Gozdawa Godlewski przez dokument dzia łowy 1872 roku, prawem spadku po matce 1854. J. Gödl. Lizyszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 6 okr. adm. , o 9 w. od Wilna, 1 dm. , 18 mk. katol. 1866. Lizzen niem. , folw. dóbr Lehnen, pow. hazenpocki, par. Amboten, w Kurlandyi. Lnianek, niem. Lniannek, dok. Elian, Ylwen, Yluen r. 1874 przezwane Sternhach rycer, dobra, pow. świecki, w lesistej okolicy nad strugą Mokrą, do Czarnej wody wpadającą. Obszaru liczy ornej roli hekt. 616, łąk 79, pastw. 64, lasu 674, nieuż. 20, wody 26, ogółem hekt. 1481; bud. 20, dm. 12, katol. 97, ew. 100. Parafia Drzycim, szkoła Lniano, poczta Terespol. W miejscu jest cegielnia, młyn wodny i gorzelnia. Dziedzic książę DinoTayllerand. R. 1415 rozróżniają księgi krzyżackie Ylwen Uuwe, Nowe Lniano, zapewne nasz Lnianek, i Elian al. Ylwen Alde, Stare Lniano, w którem było włók włośc. 20, sołtys posiadał wolne 2, od innych dawali po pół marki i po 2 kury; 4 wł. były tylko podówczas obsadzone. Lnianka albo Lnianiki, folw. w pow. nowo gródzkim, o w. 3 na południe od mczka Horodyszcza, w okr. polic. horodyszczańskim, nad rzeczulką wpadającą do Serwecza, dziedzictwo Kalenkiewiczów; ma obszaru przeszło 532 mr. , w glebie dobrej. AL Jel, Lniano, niem. Lnimno trzy miejsc, w pow. świeckim, opodal siebie położone; w pobliżu jeziora, w okolicy lesistej. Parafia Drzycim, szkoła Lniano, poczta Brunstplatz. 1 L. szl. , niem. Adl. Lnianno włośc, wś z L. król. liczy obszaru mr. 3009; bud. 29, dm. 21, katol. 79, ew. 41. 2 L. król niem. Königl Lnianno, wś do szlach. L. , bud. 63, dm. 31, katol. 234, ew. 9. 3 L. lasek, niem. LniannoWäldchen, osada do Zielonej góry Grünberg. Kś. F. Lniska, niem. Ellemitz, dok. Flnis, Elniz, Blnischez, Lniah dwie miejscowości w pow. grudziąskim. 1 L. Wielkie, niem. Gr. Ellemüz, rycer, dobra, milę od Grudziądza, pół mili od bitego traktu grudziąskiego, obejmują obszaru ornej roli hekt. 332, łąk 13, nieuż. 8, ogółem hekt. 353; bud. 13, dm. 6, katol. 123, ew. 26. Parafia i poczta Grudziądz, szkoła Grabowiec. Czysty dochód podług podatku gruntowego podany urzędowo na 5677 m. ; hodowla bydła i owiec. Posiadacz Albert von Alvensleben. L. należą do najstarszych osad ziemi chełmińskiej. R. 1285 Jan z L. zachodzi jako świadek. R. 1345 Mikołaj z L. uczynił fundacyą dla grudziąskiego kościoła. Około r. 1400 czytamy w księdize krzyżackiej, że wieś ta posiadała wł. 20 i że posiadacz zobowiązany był służyć konno w wojnie. R. 1414 Mikołaj Cunze z L. podał straty swojej w wojnie poniesionej, źe mu konie i zbroję zabrali, ogółem liczył sobie straty 200 mar. , na co otrzymał od krzyżaków wynagrodzenia 80 marek. R. 1481 Barbara Wolfowa wdowa sprzedała z dóbr swoich L. 6 włók za 50 mar. i inne 37 włóki za 9 mrk. Wawrzyńcowi i Andrzejowi. R. 1498 taż Barbara Wolf wraz z synami swymi Januszem z Michałowa i Januszem Damianem sprzedali dobra swoje L. 24 wł. obejmujące miastu Grudziądzowi za 320 mrk. R. 1514 wydało miasto 18 wł. w L. Wielkich na czynsz gburom, lasek mały tamże będący Weltchen dla siebie zatrzymując. Sołtys posiadał wtedy wolne włóki 2 i trzeci fenig z sądów, od reszty 16 włók dawali osadnicy czynszu po 2 mrk. i po 2 kury; takżeodrabiali szarwark po 2 dni od włóki. Sołtys zaś zobowiązany był służyć miastu w wojnie na koniu swoim. A jeśliby karczmę we wsi założyli, czynszu by nam od niej dawali l 1 2 marki, około połowy XVI w. szlachetny Jerzy Gelwald wytoczył proces miastu o połowę wsi L. , do której rościł sobie prawa. Spór potrwał długo i niemałe sumy kosztował miasto. Dopiero przy końcu tegoż wieku zakończył się z niekorzyścią dla Gelwalda. W tym czasie jednak majątek znacznie podupadł. R. 1589 siedzieli już tylko we wsi dwaj gburzy Jakob Pawer i Drożdżak, każdy na 2 włókach. R. 1591 byli jeszcze gbuizy Bednarz, Maciek i Maciołek, także każdy 2 wł. trzymając. Roku 1591 kupiło miasto sołectwo 2włóczne za 300 mrk. i dobra te wydzierżawiono na czynsz. R. 1612 wynosiła dzierżawa 1800 mrk. Wreszcie r. 1624 sprzedało miasto całą wieś Michałowi Trzcińskiemu, wicewojew. chełmińskiemu, za 12500 fl. czyli 18750 mrk. Tenże Michał Trzciński nabył r. 1615 dobra pobliskie Małe Lniska od Ludwika Kozłowskiego za 2300 fi. Oprócz tego posiadała ta iodzina dobra Dębieniec i Szozuplinck. R. 1705 Bernard i Ignacy Trzcińscy, synowie Adama Trzcińskiego, sędziego ziemskiego chełmińskiego, uczynili podział spadku rodzicielskiego pomiędzy siebie takim sposobem, że Bernard wziął dobra ojcowskie Dębieniec z włókami Wejherowemi czyli Czystem, Szczuplinek i część w Lniskach; Ignacego zaś spłacił gotówką. Po Bernardzie przejął te dobra jedyny syn jego Adam Trzciński, który je znowu oddał r. 1768 synowi swemu Michałowi Trzcińskiemu, podkomorzemu koronnemu. Pobożna Lobbitz familia Trzcińskich od początku utrzymywała 1 prywatną kaplicę w L. , o której tyle tylko wiadomo, że w czasie wojen szwedzkich wiele ucierpiała i w skutek tego rozebraną została i przewiezioną do Tarpna przy Grudziądzu, gdzie posłużyła za zakrystyą niewielkiego kościoła tamtejszego. Ob. Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej, str. 92; Frölich, Gesch, des Kreises Graudenz, str. 69 70. 2. L. Ma łe, niem. Kl Ellernitz, rycer, dobra, milę od Grudziądza, obszaru liczy ornej roli hekt. 272, łąk 2, wody 2, nieuż. 5, ogółem hekt. 282; bud. 17, dm. 6, katol. 87, ew. 9. Parafia Okoniu, szkoła Niewałd, poczta Grudziądz; wyprzedaż karmnego bydła, skopów, świni. Posiadacz Klettner. Podług podatku gruntowego wynosi czysty dochód Grundsteuerreinertrag 4041 m. O pierwszym początku i założeniu tych dóbr niewiadomo. Jest atoli pewnem, że istnieją od dawnych czasów. Około r. 1400 donosi księga służb krzyżackich, że właściciel tutejszy posiadał 17 wł. roli i zobowiązany był służyć konno w wojnie. R. 1414 Piotruś i Ulryk z Małych Lnisk podają strat poniesionych w wojnie z Polską 550 m. ; wszystek inwentarz im zabrano, budynki spalono; krzyżacy wypłacili im wynagrodzenia za to 220 mrk. R. 427 Paweł von Russdorf, mistrz w. krzyżacki, zapisał Damianowi z L. jezioro Piaseczno na użytek, sprzedawać jednak ryb nie było mu wolno. Jak się zdaje, tenże Damian z L. podpisał akt przymierza przeciwko krzyżakom r. 1440. R. 1615 Ludwik Kozłowski sprzedał dobra swoje L. Małe Michałowi Trzcińskiemu, wiccwojew. chełmińskiemu, za 23000 fl. ; tenże Michał Trzciński odkupił potem w r. 1624 także L. Wielkie od miasta Grudziądza za 12500 fl. Oprócz tego posiadała ta familia dobra Dębieniec i Szczuplinek. R. 1775 Fclicyan Ostrowicki, podstoli, zastawił MałeL. Piotrowi Chomse, kupcowi z Grudziądza, za 25000 li. Podówczas należało do tej wsi włók ornych 10 i mały 10morgo wy lasek. Nadto posiadały dobra prawdo wolnego wywaru piwa i wódki, wolnych łowców, sądownictwo nad poddanymi i rybitwę letnią w jeziorze Piasecznie ku domowej potrzebie. Kś. F. Ob. Frolich 1. c, str. 67 71. Lniska, niem. ElkrmtZj szlach, dobra, pw gdański, w uroozem położeniu, na bitym trak cie gdańskokartuskim, nad Strzelniczką, która tu do strugi Raduni uchodzi, przy granicy pow. kartuskiego, 317 npm. stąd miły jest widok na wijącą się po żukowskiej dolinie strugę Radunię, niemal do koła wzgórzami, lasem umajonemi, otoczonej. Z przeciwnej strony inna struga bezimienna z poza wzgórz stromych wartko stacza się ku Raduni. Obszaru liczy roli ornej hekt. 187, łąk 54, pastw. 11, lasu 3. 50, nieuż. 9, ogółem hekt. 264. 77, dziedzic Karol Hone; katol. 78, ew. 10, dm. 9. Pa rafia i poczta Żukowo, szkoła Lezno. Odle głość od Gdańska 2 1 4 miliR. 1789 posiada L. Grabowski, kasztelanie elbląski. Wedllig Kś. Gapińskiego z Nawry wś ta zowie się Strzelno. Kś F. Lnisko, młyn nad jez. Gopłem, pow. słupecki, gm. Skulska wieś, par. Skulsk, odl. od Słupcy w. 43; dm. 1, mk. 10. Lnisno, ob. Lisno, Liszno, Głuchów, Łaski, Lib. ben. , zowie je Lnyszno, a wydawca, niewiadomo dlaczego, objaśnia tę nazwę przez Liniewo, Lo dok. , ob. Lohe. Lobbitz niem. , ob. Łowice i Łowicz, Lobchow, tak się zwała, 1416 r. wś Lubieszowe, pow. kozielski. Lobdau niem. , ob. Łobdowo, Lobdaw dok. , ob. Łohdowo i LuhthaL Lobdow dok. , ob. Lobedau i Lohendau, Lobdowo niem. , ob. Łohdowo. Lobeckshof niem. , os. do Brętowa, pow. gdański. Lobedau dok. , ob. Łohdowo, Lobedau niem. , 1372 r. Lohdow, może Łohdów, wś i dobra, pow. grotkowski, o 9 kil. na płn. zach. od Odmachowa, par. Laszwitz; 91 bud. , 94 dm. , 585 mk. Wś ma 80 osad, 3024 mr. ziemi. F. 8. Lobegast niem. , ob. LauhegasL Lubelleii niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. NeuEggleningken. Loben dok. , ob. Luhnowij, Lobeiiaw niem. , ob. Chwalczyce, Lobeiidau niem. , 1351 r. Lohdow, wś, pow. złotogorskohajnowski na Szląsku, z kościołem paraf, ewang. , składa się z wielu częsci. F. S. Lobeiidorf niem. , ob. Łoboiice. Lobeostein niem. , ob. Lubsztyn, Łabsztyneh i Uwalno, Lobesz, niem. Lohes 1. avś, pow. pleszewski, 20 dm. , 201 mk. , wszyscy katol. , 68 analf. Najbliższa poczta i gośc. w Górze, st. kol. żel. w Jarocinie. 2. L. , folw. tamże, 4 dm. , 90 mk. , należy do dom. i gm. Góry. M, St, Lobctiiiz niem. , 1221 r. Lovetice 1261 Lohetinoz, 1353 Lowentiez, 1361 Lowinticz Avś, pow. nowotarski na Szląsku, parafia Radaxdorf. F 5. Lobetow dok. , ob. Luhthal, Lobice, ob. Łowicz. Lobiniien niem. , folw. , pow. piłkalski, st. p. Pukały. Lobitten niem. , wś, i ow. królewiecki, st. p. LiskaSchaaken. Lobitz niem. , ob. Łowicz. Lobkowitz niem. , ob. Łowhowice, Loblow dok. , ob. Lubiewo, Lobfiiic dok. , ob. Łąh pow. lubawski. Lobchow Lobdau Lobdaw Lobdow Lobdowo Lobeckshof Lnisko Lobegas Lobeiiaw Lobeiidau 1351 Lobeiiaw Lobeiidau Lniska Lobedau Lnisno Lodniki Lodnitz Lodomerya Lodomiria Lodowe Lodowy Lodoyci Lods Lodwici uilla Lodwigisdorff Lody Lodyszki Loe Loebardt Loebarten Loebau Lodwigowen Lobnitz niem. , pow. bielski na Szląsku, ob. Wapienica. Lobris niem. , 1390 r. Lowbrus wś, pow. jaworski na Szląsku, par. Profen, ma kościół filialny, zamek piękny i ogród. F. S. Lobsentz niem. , ob. Łobżenica. Łobsztynek, właściwie Łabsztynek ob. , pow. ostródzki. Lobtau Lobtaw dok. , ob. Lubthal Locarsowicze dok. , ob. Luckerwitz. Loch, potok górski, wypływa w Magórze spiskiej, w obr. gm. Hanuszowiec ob. , w hr. spiskiem Węgry, płynie na północny wschód i po 2 kil. biegu wpada do Kowniny z lewego brzegu. Br. G. Lochau niem. , ob. Łochowo. Lochstaedt niem. , dobra i leśnictwo, pow. fyszhuski, st. p. Pillawa. L. niegdyś zwano Wttlandsort, Są dotąd ruiny zamku krzyżackiego. W kaplicy zamku tryptyk ze zrujnowanej pod Tenkitami kaplicy św. Wojciecha. Pod Ł. dawniej było połączenie zatoki Świeżej z Bałtykiem, zamulone prawdopodobnie koło połowy XV w. Por. Frszuhuzai Tenkity. Lochy, wzgórze 234 m. wys. w płn. zach. stronie Smarzowa, pow brodzki. Locina, ob. Łocina, Lockau niem. , wś, pow. reszelski, st. p. Jeziorany; dawniej zwała się Tłoków, Niemcy pojawili się tu dopiero r. 1319. Locken niem. , ob. Obozini Łukta, Lockmer, Lochman dok. , ob. Luemir, Lockszillen niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Grünheide. Loczany, ob. Lec. Lodehnen niem. , folw. , nad rz, Dzierzgoń ob. , pow. morąski, st. p. Dzierzgoń. Lodenau niem. , wś, pow. rozbórski, nad Nisą łużycką, par. ew. Rozbórek. Lodenice, niem. Lodnitz, wś z przys. Tabor, pow. opawski na Szląsku austr. , ma 700 mk. i szkołę ludową. Lodewigesdorff dok. , ob. Ludewigsdorf. Lodewigolfczyken dok. , ob. Łodygowo. Lodeynen niem. , ob. Lodehnen, Lodigowen niem. , ob. Łodygowe. Lodniki, wś rządowa, pow. dzisieński, o 63 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 8 dm. , 50 mk. prawosł. 1866. Lodnitz niem. , ob. Lodenice. Lodomerya, por. Galicya. Lodomiria łac. , m. , ob. Włodzimierz wołyński. Lodowe pleso, staw tatrzański, ob. Zamarzły staw. Lodowy, niem. EistalerSpitze, węg. Jigvölgyi csucs szczyt w głównym grzbiecie Tatr, w hr. spiskiem Węgry. Od południa łączy się z Jaworowymi Sadami i Pośrednią Granią, od północy przytyka do Baranich Rogów, ubocznemi zaś ramionami schodzi od zach. w dolinę Jaworową, od wsch. ku Pięciu Stawom wę gierskim, gdzie w zaułkach przechowują się płaty śniegu zlodowaciałego, od których po chodzi nazwa tej góry. Szczyt ten zwrócony ku Polsce mało jest widocznym z węgierskiej strony, dla tego też na wierch jogo, za przy kładem Staszyca, który r. 1805 pierwszy sta nął z ludzi na nim, tylko Polacy się wdzie rali; dopiero r. 1876 z węgierskiej strony po częto go zwiedzać. Wycieczka z Zakopanego na L. trwa trzy dni. Wierzchołek L. jest ma ły, z pośród głazów sterczy żerdka jako mier niczy znak, w około którego pomieścić się mo że do 12 osób. Oryginalny jest widok z L. na Łomnicę, Durny Wierch, Baranie Rogi, Po średnią Grań i dolinę Pięciu Stawów węgier skich, które się czernią, gdyby czarne oczka, na szarej powierzchni skał. Ku południowi zaj muje uwagę Sławkowski szczyt, Staroleśna, stawy tej doliny i nader imponujący stąd Gierlach czyli Garłuch; od zachodu za Wysoką Mięguszowieckie Rysy i aż po Rohacze bujać może oko, gdy pogoda sprzyja. Wzniesienie 2495 m. Schubert, 2580 m. Blasius, 2595 m. Greiner, 2631 m. Fuchs, 2621 m. Pauliny, Loschan, 2628 m. Kolbenheyer, 2629 m. szt. gen. . Przełęcz na południe Lodowe go wznosi się 2354. 4 m. Fuchs npm. Pod Lodowym na stronie północnozachodniej roz pościera się lodowiec 2183 m. Fuchs, drugi na stronie wschodniej w dolinie Zimnowódzkiej Klein Kolbach, 2173. 6 m. Fuchs npm. O tych pisze Wahlenberg Ab Eistalerspitze versus Fünfsee descendunt verae glacies Glet scher, uarum massa ad oram inferiorem valde disrupta est etvalleculas sic dictas die vorde ren Eistäler replet. Ad alterum septentrionale latus iugi alpini, etiam infra idem Eistaler spitze, descendunt aliae glacies minores, valle culas die hinteren Eistäler dictas occupantes str. 53. Br. G. Lodoyci Villa dok. , ob. Ludwigsdorf. Lods dok. , ob. Łoza. Lodwici uilla dok. , ob. Ludewigadorf. Lodwigisdorff, Lodwigsdorff dok. , ob. Ludivigsdorf. Lodwigowen dok. , ob. Łodygowo. Lody, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 51 w. ód Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 11 mk. katol. 1866. Lodyszki, ob. Leśnictwo. Loe dok. , ob. Lohe, pow. trzebnicki. Loe niem. , rz. , ob. Ślęza. LoebardtNausseeden niem. , wś, pow. . kłajpedzki, st. p. Dawillen. LoebartenPeter niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Karlsberg. Loebau niem. , ob. Chwałaboga. Loebau niem. , ob. Lubawa i Lubij. Lobnitz Lobnitz Lobris Lobsentz Lobtaw Locarsowicze Loch Lochau Lochstaedt Lochy Loci Lockau Lockmer Lockszillen Loczany Lodehnen Lodenau Lodenice Lodewigesdorff Lodewigolfczyken Lodeynen Lodigowen Loewitz Loeben Loebei dok. , ob. Łubianki, Loeben. niem. , attyn. do wsi Küpper, pow. lubański. Löbenicht niem. , ob. Królewiec. Loebenslust niem. , attyn. do wsi OberLichtenau, pow. lubański. Loebensinueh niem. , folw. do dóbr Mengelsdorf, pow. zgorzelicki. Loebenthal al. Loewenthal niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Grabowo. Loebertshoff niem. , dobra, pow. labiewski, st. p. Seith. Loebgallen niem. , domena, pow piłkalski, st. p. Rautenberg. Loebkallen al. Loebtuballen niem. , wś, pow. piłkalski, st. p. Malwiszki. Loeblau niem. , ob. Lublewo, Loeblauken niem. 1. wś, pow. wystrucki, st. p. Berschkallen. 2. L. , wś, pow. piłkalski, st. p. Lasdehnen. Loebtuballen niem. , ob. Loebkallen. Loebz niem. , ob. Lebcz, Łebcz. Loeckeroth niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Inse. LoeckmannSee niem. , ob. Łukamie i Luemir, Loecknik niem. , wś i dobra, pow. gierdawski, st. p. Nordenburg. Loecknitz niem. , ob. Łęczna, Löcse niem. , ob. Lewocza. Loedenhaeuser niem. , kol. do wsi Rothlach, pow. bolesławski. Loeffelkrautsee, nazwa niemiecka stawu tatrzańskiego, ob. Warzęchowy Staw, Loelken niem. , dobra, pow. pruskoiławski, st. p. Iława Pruska. Loellekraggen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. Loellen niem. , wś i dobra, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. Loemischau niem. , ob. Lemiszow, Loenhoefen niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p, Bladiau. Loenkendorf niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. Kl. Gnie. Loepacken niem. , os. leśna, pow. piłkalski, st. p. Lasdeny. Loepen niem. , wś, pow. morąski, st. p. Reichenbach. Loepkarłen niem. , al. Skardupoenen, wś, pow. gąbiński, st. p. Niebudszen. Loeptuballen niem. , al. Plicken wś, pow. stołupiański, st. p. Stołupiany. Loeschney niem. , ob. Lisnej. Loeslau niem. , właśc. Lostau, ob. Włostowo. Loeslau, Lesław niem. , ob. Wodzisław, Loesse dok. , ob. Loos pow. żegański. Loesser Berg niem. , ob. Kiemarek. Loeszno niem. , ob. Leszno, Loethen niem. , dobra, pow. morąski, st. p. Miswalde. Loetnitz niem. , ob. Laettniz, Loetzen niem. , ob. Lec. LötzenAlthof niem. 1. Stary Dwór, pow. lecki, majątek prywatny na terytoryum mia sta Lecu położony, od którego jest tylko 2 kil. odległy; st. p. i kol. żel. Lec. Obszar ziemi wynosi 233. 78 ha. ; mianowicie 32. 39 ha. roli orn. i ogr. , 12. 14 łąk, 177. 51 pastw. , 3. 00 nieuż. , 8. 74 wody; czysty dochód z gruntu szacują na 476 mrk. 2. L. Althof niem. , pow. lecki, tak nazywają teraz urzędowo twier dzę Boyen. Ki, Fr. Lótzener Waldbude niem. , leśnictwo w boru do m. Lecu należące, pow. lecki, leży niedaleko jez. gołdapskiego. Loewen niem. , miasto już r. 1333 prawa miejskie miało, pow. brzeski na Szląsku, nad Nissą, ma 2057 mk. trudniących się rolni ctwem, kościół katol. paraf. , 5 jarmarków dwu dniowych i st. dr. żel. z Katowic do Wrocła wia, o 56 kil. od Wrocławia. Par. L. dek. brzeskiego w r. 1869 liczyła 1059 katol. , 4650 ewang. , 41 izr. F. S. Loewenberg niem. , miasto na Szląsku, ob. Lwów. Loewenberg niem. , wś, pow. labiewski, st. p. Mehlauken. Loewenhagen niem. , wś i st. dr. żel. , pow. królewiecki. Loewenkrug niem. , al. Lauenhrug ob. . Loewenkuppe niem. , góra w Sudetach austryackoszląskich, 1040 m. npm. wys. Po polsku Lwi czubałek, Loewenstein niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. Dietrichsdorf. Loewenstein niem. , 1282 r. Lewensiein civitas, 1288 Lewnstein, 1358 Lebynstein, wś, pow. ząbkowicki, par. Peterwitz, ma kościół filialny, F. S. Loewensteinberg niem. , ob. Karpaty, t. III, str. 857. Loewenthal niem. 1. os. do Lauenthal, pow. gdański, nad jez. Zaspą, o pół mili na płn; od Gdańska. 2. L. , ob. Lewenthal. 3. L. , wś, pow. labiewski, st. p. Mehlauken. Loewentin niem. , ob. Lewientyn. Loewitz niem. , al. Lewitz, wś i dobra, pow. głupczycki; por. Łowice. Loewkabuda al. Loewhowen niem. , pow. gołdapski, ob. Lewicowo. Lofalu węg. , ob. Kobyle i Kobule, Loffkowitz niem. , ob. Łowkowice. Loga niem. , ob. Łahow, Logau niem. , r. 1374 Logów, wś, pow. lubański, par. Berthelsdorf. Logdau niem. , ob. Lobdowo, Logendorf niem. , tak 1222 r. przezwane Mgowo ob. . Loewentin Loewensteinberg Loewenkuppe Loewenkrug Loewenhagen Loeszno Loesser Loesse Loeslau Loeschney Loeptuballen Loelken Loedenhaeuser Loeckmann Loeckeroth Loeblauken Lohna Lohberg Lohe Lohe Loheden Lohhecken Lohmuehle Lohnau Lohnia Lohnig Lohnitz Lohrschz Lolisa Lojasy Loiben Loischwitz Lokaj Loknj Lokajcie Lokca Lokehnen Loknian Lokna Lokzinkeii Lolidimiiien Loliii Łoggow niem. , ob. Łojewo, Logisch niem. , 1430 r. Logusch, dwie wsie, pow. głogowski. We wsi GrossL. jest kościół paraf. katol. F. S. Logischen niem, , wś, pow. górski, par. Kraschen. Logow dok. , ob. Logau i Lohe. Logtowo niem. , ob. Łoktowo, Logusch dok. , ob. Logisch Lohberg niem. , wś, pow. pasłęcki, st. p. Młynary. Lohe niem. 1. wś na lew. brzegu Odry, 1209 i 1360 r. zwana Laa, 1292 La, 1341 Schwartzhorn, Blesow i Lahe a 1345 Lo, pow. wrocławski, par. Oltaschin. 2. L. , część wsi Stróży, pow. trzebnicki. F. S. Lohe niem. , rz. , ob. Ślęza. Loheden niem. , os. , pow. nizinny, st. p. Gr. Friedrichsdorf. Lohhecken niem. , leśnictwo, pow. śremski, ob. Brzednia, Lohmuehle niem. , młyn wodny do wsi Brieg, pow. głogowski. Lohna niem. , ob. Łanów, Łona, Łony, Lohnau niem. , pow. kozielski, ob. Łonów. Lohnest niem. , rz. , ob. Lonast Lohnia niem. , ob. Łonia pow. toszeckogliwicki. Lohnig niem. , 1371 r. Lawenik, folw. do wsi Dromsdorf, pow. strzygłowski. Lohnitz niem. , ob. Łonice, Lotio węg. , ob. Łochowo, Lohrschz dok. , ob. Lauersitz, Lolisa niem. , ob. Łaz. Lojasy, grupa chat, młyn i tracz w obrębie gminy Poronina, pow. nowotarski. Loiben dok. , ob. Lubawa, Loischwitz niem. , dawniej Ulozsohiuitz wś, pow. oleśnicki. pai Lossen. Łoje, pow. łecki, ob. Łoje. Lokaj, ob. Lukaj, Loknj, Łaba; , os. , ob. Kościelec t. lY, 446. Lokajcie, wś i folw. , pow. władysławowski, gm. Dobrowola, par. Sapieżyszki; odl. 47 w. od Władysławowa, 5 w. od rz. Niemna. Posiada urząd gminny, szkołę początkową, sąd gm. okr. IV. W 1827 r. były tu dwie miejscowości Lokajoie i Llaw obie rządowe; L. miały 12 dm. i 136 mk. ; L. ława 44 dm. i 455 mk. ; obecnie jest tylko jedna wielka wieś, mająca 107 dm. i 995 mk. Młyn wodny. Folw. L. ma 201 mr. ziemi. Ob. Dobrowola. Lokca, Lókcza, ob. Łohcza. Lokehnen niem. , pow. świętosiekierski a dobra ryc, st. p. Wolitńik; b os. leśna, st. p. Zinten; c cegielnia, st. p. Bladiau. Loknian, jez. , ob. Lueniir, Charzykowskie jez. i Łukamie. Lokna dok. , zapewne przekręcona nazwa zam. Łączne 1. t. p. , nazywało się kiedyś jezioro w pow. świeckim, w granicach miasta Now ego leżące. R, 1375 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, zapisał to jezioro na użytek miasta. Obecnie L. jezioro pod tą na zwą nie jest znane. Ob. Wegner, Gesch, des Kreises Śchwetz Ein pommer. Herzogthum, str. 102. Ks. F. Lokzinkeii niem. , os. w pow. człuchowskim według Kętrzyńskiego. W skorowidzach urzędowych nicwymieniona. Kś F. Lolidimiiien niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Sodebnen. Lolin, folw. , pow. pińczowski, gm. Dobiesławice, par. Kazimierza Wielka. Loliii i Niagryn po rusku Lołyn, Niahnjn, wsie w pow. dolińskim, 12 kil. na płd. płd. zach. od sądu pow. w Dolinie, tuż na płd. od urzędu poczt, w Wełdzirzu. Obszar przez te wsie zajęty ciągnie się pasem 3 do 9 kil. szerokim aż do granicy węgierskiej, oddalonej od płn. krawędzi wsi o 32 kil. w linii prostej i leży między 48 34 a 48 53 30 płn. szer. , am. 41 25 i 41 39 wsch. dłg. od F. Na zach. leży Wyszków, na płn. zach. Wełdzirz, na płn. wsch. Grabów, na wsch. Ilemnia i Perehińsko, na płd. zach. Węgry. W płd. stronie obszaru nastaje na płn. stoku granicznej Kruhłej Młaki 1261 m. wys. Świca i płynie wzdłuż zach. granicy zrazu na płn. płn. zach. , potem na płn. , w końcu na płn. wsch. i wchodzi do Wełdzirza. Bo Świcy płynie przeważna część wód z płd. obszaru i prawie wszystkie wody z płn. części obszaru. Znaczniejsze między temi potokami są od płd. ku płn. Sołotwina, Tysowiec, Prawicz, Łukowiec, Sokołowiec, Szandrowiec, Jasienowiec, Niagryn. Wody z płd. krańcu obszaru i z części płd. zach. płyną do Łomnicy za pośrednictwem Mołody nastającej na wsch. stoku granicznej Strmigi 1180 m, . Mołoda płynie zrazu na wsch. , potem na płn. wsch. pod nazwą Piskawy, a przyjmuje w obrębie wsi ze znaczniejszych dopływów od praw. brzegu Ruską rzekę i Czarną Rzeczkę zwaną w dalszym biegu Hanińcem ob. , a z lew. brzegu Heczę ob. . Bo Mołody wpadają jeszczepo za obrębem L. , nastające tutaj Mszana, płynąca na płd. wsch. wzdłuż granicy i jej dopływ od praw. brzegu Mszanka, płynący na płn. wsch. zrazu w obrębie wsi a potem wzdłuż jej granicy. Z płn. wsch. krawędzi obszaru nakoniec płynie kilka małych potoków na wsch. . do Ilemki. Dział wód między dopływami Świcy a Łomnicy tworzą Kruhła Młaka, Hyczowa 1277 m. , Sołotwina 1355 m. , Szywana 1650 m. , Ukiernia 1622 m. , szczyt Jajce 1683 m. wys. , Podniszan 1180 m. , Gorgan Ilemski 1589 m. . Na praw. brzegu Świcy wznoszą się od płd. ku płn. Las Czornyj Horb ze szczytem 1134 m. wys. między Świcą a Sołotwiną; las Sołotwi Loggow Logow Logischen Logtowo Logusch Lonitz Lonk Lonkau Lonke Lonken Long 1263 Longa Longli Lomp Lompnica Łomske Lonast Loniak Loocken Lonckenruhl Łonczek Lonczka Lonezke Loncznik Lonczyn Longinówka na na praw. brzegu potoku t. n. ; na płn. od niego aż do pot. Prawicza rozgałęziona grupa górska Jajce ob. , ze szczytem Wielki Lisak 1432 m. ; na praw. brzegu Prawicza las Na Wełykim Prawyczu a na płn. od niego roz gałęziona grupa górska, sięgająca aż do pot. Łukowca, ze szczytami Pustaszok 1427 m. , Żurapel pusty 1318 m. , Kamionka 1022 m. , Petrykalny 1037. Między Łukowcem a Sokołowcem wznosi się Sokołów do 927 m. , a na płn. zach. od niego leżą lasy Osobniak 866 m. i Jesionów 870 m. . Między Szandrowcem a Niagrynem wznoszą się Magryn 1191 m. , a na płn. zach. od niego Niagra 929 m. . Stąd począwszy opada obszar coraz bardziej Zdygunowe 862 m. , Kościów werch, Lolin 679 m. aż do 631 m. w płn. stronie. W płd. krańcu obszaru wznoszą się na granic ęgierskiej idąc od Kruhłe Młaki na płd. Strunga 1180 m. , Bołośniak 1138m. , Bisowaty dił 1288 m. ; na lew. brzegu Mołody Perechrestje i Hyczowa; na praw. brzegu Mołody Szeroki Werch i Haninec; między Mszianą a Mszanką, nakoniec Jajce z Szywaną 1430 m. . Cały obszar po krywają lasy, na wyższych grzbietach gór le żą połoniny, najwyższe szczyty wznoszą się jako nagie skały. Orne pola leżą głównie w płn. stronie obszaru. Zabudowania L. leżą w stronie płn. , a na płd. od nich, nad Niagry nem, zabudowania Niagryna. Własn. wiek. ma roli orn. 17, łąk i ogr. 77, pastw. 517, lasu 30671 mr. ; własn, mniej, roli orn. 640, łąk i ogr. 1180, pastw. 1581, lasu 8 mr. W r. 1880 było 694 mk. w Lolinie a 300 w Niagrynie obrz gr. katol. , z wyjątkiem 3 obsz rzym. katoL w L. , a 61 w Niagrynie. Par. rzym. katol. w Wełdzirzu; gr. lvatol. w Lolinie, dek. perehińsld, archidyec, lwowska. Bo parafii należy także Maksymówka. Cerkwie są dwie w L. i N. W Lolinie jest talcże szkoła jednokl. niezorganizowana. Lu. Dz. Lolpa, wieś, pow. rówieński, wchodziła w skład klucza niewierkowsldego. Loni. .. por. Łom. .. . Loni dok. , ob. Łona. Lome dok. , ob. Łom. Łonien dok. , ob. Łonu LoiMinatsch niem. , OhmacZj ob. omacz. Loni na, ob. Łomna, Loniiiau niem. , dobra, pow. niborski, st. p. Muszaki. Loninitz niem. , ob. Łomnica, Lomnitz niem. 1. r. 1348 Lomnicz, dwie wsie, pow. bystrzycki, z kościołem katol, paraf. 2. L. , wś, pow. walbrzysld, par. Donnerau. 3. L. , 1369 r. LompnicZj wś, pow. jeleniogórski, ma dwa kościoły paraf, katol, i ewang. , bogate łomy feldspatu i kopalnie torfu. 4. L. , wś, pow. zgorzelicld, par. Jauernik. Lomnitzbach niem. , Łomnica dopływ Liczwarty w pow. olesińskim. Lomp niem. 1. wś, pow. pasłęcki, st. p. Goettchendorf. 2. L. , dobra, pow. morąski, st. p. Libsztat. 3. L. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Schoenbruch. Lompnica, ob. Lewpno. Łomske niem. , ob. Łomsh łuż. . Lonast, Lohnest niem. , lewy dopływ Wielkiej Irby, dopływu morza Bałtyckiego. Loocken niem. , ob. Łąki. Lonckenruhl niem. , os. , pow. człuchowski, ob. Łącki młyn. Łonczek niem. , ob. Łączek i Łążek Lonczka, ob. Łączha. Lonezke niem. , ob. Łączha, Loncznik niem. , ob. Łącznik, Lonczyn niem. , ob. Łączyn i Łązyn, Londyn, zaśc. szlach, nad rz. Wilią, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 21 w. od Wilna, 1 dm. , 4 mk. katol. 1866. Londzek niem. , wś, pow. lubawski, ob. Łąiek. Londzin niem. , ob. Łąiyn. Long niem. , ob. Łęg, Longa uilla, tak się zwała 1263 r. wś Langendorf, pow. nisański. Longawa, rz. , tak zowią też rzeczkę Troję, prawy dopływ Cynny. Longli węg. , ob. Łuzany. Longinówka, kol. włośc, nad rz. Jiciążą, pow. piotrkowski, gm. Krzyżanów, par. Mile jów. Ma 54 dm. , 495 mk. , 1139 mr. ziemi, w tem ornej 997 mr. Br. Ch. Longinówka przys. Siekierczyna w pow. horodeńskim. W początku r. 1876 odkryto tutaj kamieniołom, położony tuż nad samym Dniestrem a obfitujący w wapień, powierzcho wnie zupełnie do kamienia litograficznego po dobny. Chemiczny rozbiór tego kamienia po dał dr. Wąsowicz w Kosmosie, Lwów, 1881, t. VI, str. 202. Lu. Dz, Longkorn dok. , ob. Łąhorz. Longulec, potok górski, wytryska ze źródeł leśnych w północnozachodnim obszarze gm. Mołdawicy ruskiej, w pow. kimpoluńMcim, płynie na północny wschód leśn Tii parowem i po przeszło 5 kil, biegu uchodzi do Mołdawi cy, dopływu Mołdawy, z praw. brzegu, w po wyższej wsi. Br. G. Longus pons, tak się zwała 1390 r. wś Langenbrück, pow. prądnicki. Lonia, ob. Łonia. Loniak, ob. Łoniak Lonitz niem. , pow. rybnicki, ob. Łonice, Lonk niem. , ob. Łąki, Łąkie. Lonkau niem. , pow. pszczyński, ob. Łąka. Lonke niem. , ob. Kurzehiela. Lonken niem. , ob. Łąki, pow. kościerski i bytowski. Ł Longkorn Longus Lonia Lołpa Londyn Londzin Lonkorreck Lonker dok. , ob. Łakorz. Lonki niem. , wś, pow. kartuski, ob. ŁąM, Lonkorreck niem. , ob Łąkorek Lonkors, Lonkosz niem. , ob. Łąlorz, Lonky, niem. Wiese, ob. ŁąM. Lonormujża łotew. , ob. Eleonorhof. Lonorwils łotew. , ob. EleomnoU, Lonów, właśc. Łonów ob. , pow. kozielski. Lonsehek niem. , dobra, pow. starogrodzki, ob. Łązek. Lonschin niem. , ob. Łaczyn. Lonschken niem. , ob. Łączki, Lonsk niem. , ob. Łączi i Łążeh Lonsklpiec niem. , ob. Łashie piece. Lonszin niem. , ob. Łążyn. Lontschnig niem. , ob. ŁążyneL Lontselmig niem. , ob. Łącznik, Lontzki niem. , ob. Łączki, Lonzek niem. , ob. Łązeh. Lonzig niem. , ob. Łączyh, Lonzyil dok. , ob. Łązyn, Lonzynek niem. , ob. ŁązyneK Looken niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Kiauten. Loos niem. 1. wś, pow. zielonogórski na Szląsku, par. Milzig, ma kościół katol. fil. 2. L. , wś, pow. żegański, par. Eisenberg. Loosen niem. , ob. Łom, Looskeim niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. Dietrichsdorf. Looswitz niem. , wś, pow. bolesławski na Szląsku, par. Bolesław. Lootsenhaus niem. , mała włość, pow. el bląski, przy ujściu rz. Elbląg do zat. Świeżej; o milę od Elbląga; dm. 1, mk. 6, gmina Boll werk. Kś. F. Lopatken niem. , ob. Łopatki Lopcza, węg. Lipcse ob. Lupcza. Lopeniez, Loppmniea dok. , ob. Lauhnitz, Lepinno niem. , ob. Łopienno, Lopittken niem. , dobra ryc, pow. morąski, st. p. Zalewo. Lopkeim niem. , ob. Łophojny, Loppinnen niem. , wś, pow. darkiemski, st. p. Sodehnen. Lopslenen niem. , dobra, pow. fyszhuski, st. p. St. Lorenz. Łopuchów, ob. Łopuchów. Lopusclina niem. , ob. Łopuszna. Lorankwitz niem. , 1360 r. Buhniwicz 1388 i 1425 Rolantowitz wś, pow. wrocławski, par. GrossTinz. Lorcin 1. pow. pułtuski, gm. i par. Nasielsk. 2. L. , ob. Krasówka. Łoiefe, LorTco imię własne, to samo co Wawrzyniec. Lorek al. Gozdechie, dwór, pow. sieradzki, pa. i par. Brzeźnic; odl. 11 w. od Sieradza, ma 3 dm. , 36 mk. Lorek, młyn wodny do wsi Syryn. pow. raciborski. Loremcindorff dok. , ob. Wawrzęcice. Lorenczendorff dok. , ob. Lorenzdorf i Lorzendorf. Lorenki, kol. i folw. , pow. łęczycki, gm. Rogoźno, par. Gieczno; odl. od Łęczycy w. 21; kol. dm. 13, mk. 22; folw. dm. 2, mk 20. Por. Gieczno, Lorenz niem. , Lorenc, os. , pow. kościerski, ob. Wawrzyniec. Lorenz Sanct niem. , wś, pow. fyszhuski, ma stacyą pocztową. Lorenzberg niem. , góra, pow. chełmiński, ob. Góra św. Wawrzyńca, Lorenzberg niem. , wś, pow. strzeliński na Szląsku, par. HohenGierschdorf, ma kościół paraf. ewang. Lorenzdorf niem. 1. al Lorzendorf, 1233 r. Laurentii villa, 1390 Lorenczendorff. wś i mko, pow. bolesławski na Szląsku, par. Birkenbrück, miała kościół fil. do r. 1767. Odbywają się tu trzy jarmarki, jest gisernia i emaliernia. 2. L. , por. Woskowice, 3. L. al. Lorke kol. do Ligoty polskiej, pow. oleśnicki. Loret, zaśc, pow. dzisieński, o 81 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 5 mieszk. katol. 1866. Lorki, niem. Lorken u Kętrzyńskiego Kelk rode niewiadomo czy słusznie, bo Kellerode jest przezwa Gruchacza, trzy miejscowości w pow. lubawskim, nad strugą Welem, w oko licy lesistej a os. , 517 mr. obszaru, dm. 27, katol. 143. Parafia Grodziczno, szkoła Wólka, poczta Lubawa; b folw. , 1248 mr. obszaru, bud. 12, dm. 10, katol. 34, ew. 10. Reszta jak wyżej; c os. , 708 mr. obszaru, 19 bud. , 8 dm. , 51 katol. Parafia Grodziczno, szkoła. Wólka, poczta Kiełpin. Kś. F. Lorupeniiijia łotew. , ob. Kronenberg, Lorzendorf niem. 1. ob. Wawrzęoice pow. oławski. 2. L. , ob. Wawrzyńcowskie pow. olesiński. 3. L. , 1360 r. Laurencii villa wś, pow. nowotarski, par. Gr. Peterwitz; ma kościół fil. 4. L. , por. Lormzdorf Los, os. , pow. kalwaryjsld, gm. Janów, par. Ludwinów; odl. 5 w. od Kalwaryi, ma 1 dm. , 7 mieszk, Łosa niem. , ob. Chełmża, Losannyk dok, , ob. Feterwiu pow nowotarski na Szląsku. Losbuda, karczma we wsi GiemMce ob. . Losburg niem. , ob. Włościbórz i Wiości borek Loschen niem. , ob, Łosie. Loschkeim niem. , dobra, pow. frydlądzki, st. p. Schoenbruch. Loschniirs dok. , ob. Plusznioa pow. wielkostrzelecki. Lonschken Loschniirs Loschkeim Loschen Losburg Losbuda Losannyk Łosa Los Lorzendorf Lorupeniiijia Lorki Loret Lorenzdorf Lorenzberg Lorenzberg Lorenz Lorenki Loren Loremcindorff Lorek Łoi Lorcin Lorankwitz Lopusclina Łopuchów Lopslenen Loppinnen Lopkeim Lopittken Lepinno Lopeniez Lopcza Lopatken Lootsenhaus Looswitz Looskeim Loosen Loos Looken Lonzynek Lonzyil Lonzig Lonzek Lontzki Lontselmig Lontschnig Lonszin Lonsklpiec Lonker Lonki Lonkors Lonky Lonormujża Lonorwils Lonów Lonsehek Lonschin Lonsk Lonker Lostowice Lostun Lościbórz Lościbórz, niem. Lossburg, dobra, pow. złotowski, ob. Włościbórz. Losendorf niem. , wś włośc, pow. sztum ski, przy trakcie bitym malborskokwidzyń skim, o półtorej mili od Malborka; obszaru 1410 mr. , bud. 35, dm. 13, katol. 66, ew. 89, szkoła. Parafia Niem. Dąbrówka, poczta Mal bork. Wieś L. , roku 1409 Losindorf, roku 1659 Lozmdorf, prawdopodobnie od polskiego Łoza przezwana, należała za polskich czasów do dóbr star. sztumskiego. Podług odnowio nego przywileju r. 1641 posiadała prawo cheł mińskie. R. 1699 cała wieś na czynsz wyda ną została; sołtys Jan Stielau otrzymał 2 i pół włóki, od których płacił rocznie czynszu fi. 46 gr. 20. Od szarwarków i podwód był wolny, tylko podatki na rzeczpospolitę płacił. Później jeszcze jedne włókę dodano sołtysowi. R. 1655 znajdowała się jedna włóka wolna we wsi, którą kupił r. 1766 Ignacy Kraus za 8000 złt. Po reformacyi założono w L. zbór luterski, do dziś dnia istniejący, przez kogo i którego roku niewiadomo. Pierwszy pastor Jan Tischler 1633 1683 pełnił poprzednio urząd kapela na polnego w wojsku szwedzkiem. Ob. Schmitt, Kreis Stuhm, str. 205. Kś. F. Losgehnen niem. , wś i dobra, pow. frydlądzki, st. p, Bartoszyce. Loska, wybudowanie, pow. brodnicki, st. p. Lidzbark, nowa osada, założona dopiero po r. 1868. Loskoń, ob. Łoskoń. Loslau niem. , ob. Wodzisław. Losowa, potok górski, leśny, wytryska w obrębie Putylli, w pow. wiżnickim, z pod góry Losowej 1429 m. ; płynie jarem leśnym na zachód i po 3 1 2 kil. biegu uchodzi z praw. brzegu do Łopuszny, dopływu Białego Czere moszu. Br. G. Losowa, szczyt i góra w Karpatach bukowińskich, pod 47 53 8 płn. sz. g. , a 42 44 wsch. dłg. g. F. , na połudn. obszarze gm. Putylli storonieckiej, w pow. wyżnickim; wznosi się do wys. 1429 m. npm. U południowych jej podnóży biją źródła bukowińskiej rzeki Putylli, płynącej tutaj na półn. wsch. , i Łopuszny, dążącej na płn. zach. Z płn. jej stoku spływa w kierunku zachodnim potok leśny Losowa, dopływ Łopuszny, 4 kil. dłg. Br. G. Losowiec, niem. Koenigshuld, ob. Osowiec. Losowo, ob. Lusowo. Lossainen niem ob. Luzymy. Lossburg niem. , Lossowo, Łościbór, ob. Włościbórz. Lossen niem. , wś, pow. lubawski, ob. Losy. Lossen niem. , 1. r. 1380 Lossow, wś, pow. brzeski na Śląsku, ma kościół paraf. katol. a od r. 1788 i ewang. Par. katol. L. dek. brzeskiego w r. 1869 liczyła 1231 katol. , 5715 ewang. St. dr. żel. z Katowic do Wrocławia, o 51 ML od Wrocławia. 2. Ł. , r. 1201 Lossina, wś, pow. trzebnicki, ma dwa kościoły paraf. katol, i ewang. F. S. Lossinerthal niem. , os. do Starego Bukowca, pow. kościerski. Por. Łasienek Lossini niem. , ob. Łosiny. Lossmirz dok. , ob. Plusznica, Lossen niem. , wolne sołectwo we wsi Biasowice, pow. pszczyński. Lossow dok. , ob. Lossen. Lossowicz dok. , ob. Lastwitz. Lossowo, ob. Lossburg. Lostau niem. , wś, pow. inowrocławski, ob. Włostowo. Lostowice, niem. Schónfeld, rycer, dobra, pow. gdański, na wzgórzu gdańskiem położone, nad bezimienną strugą, do Raduni wartko płynącą, która tu młyn i tartak obraca; po przeciwnej stronie strumienia jakby w połączeniu z L. leży wieś Zakoniczyn; trakt bity gdańskokościerski wiedzie przez wieś; położenie wioski dosyć urocze pomiędzy górą Ludwiki Louisenberg i górą Kozaczą 246 wysoką. Odległość od Gdańska wynosi 3 4 mili al. 6 kil. Obszaru liczy ornej roli ha. 286, łąk 19. 92. past. 13. 90, lasu 1. 36, nieuż. 15, wody 2, ogółem 338. 80 ha. ; katol. 194, ewang. 177, dm. 30. Parafia ś. Wojciech, szkoła w miejscu, poczta Gdańsk. Obecny dziedzic Artur Wendt; utrzymuje się obszerna melkarnia. Obronna ta z natury miejscowość częściej zachodzi podczas oblężeń Gdańska. I tak r. 1577 Stefan Batory, oblegając miasto, roztoczył swój obóz w dolinie łostowickiej. Także i Prusacy, zdobywając miasto r. 1813, z tegoż miejsca kierowali oblężeniem. Lostun, pot. leśny, 6 kil. długi, ma źródła na płn. stoku góry Płoski 1132 m. , wznoszą cej się na obszarze gm. Seletyna, w pow. radowieckim, płynie leśnym parowem na płn. , za bierając liczne potoki spływające z Krasnego działu 1046 m. , i uchodzi z prawego brzegu do Putylli, na obszarze gminy Sergie, w pow. wyżnickim. Br. G. Lostun, także Lozdun, szczyt w Karpatach wschodnich, w dziale czarnohorskim, nieopodal granicy galicyjskowęgierskiej, pod 42 27 wsch. dłg. g. F. , a 47 50 30 płn. sz. g. , z obszernemi połoninami. Wzniesienie 1656 mnpm. Ob. Mokryn, por. Luston. Br. G. Loswicz dok. , ob. Laskowice. Losy, niem. Lossen, wś, pow. lubawski, w okolicy górzystej, nad strugą Jesionną, o ćwierć mili od Lubawy, obszaru mr. 544, bud. 32, dm. 9, katol. 65, ewang. 5. Parafia, szkoła i pocz ta w Lubawie. Kś. F. Loszinni niem. , os. , pow. tucholski, ob. Łosiny. Loszwitz niem. , wś, pow. wołowski na śląsku, z kościołem paraf. katol. Lotery, ob. Czajki, Lotery Loszwitz Loszinni Losy Loswicz Lościbórz Losendorf Losgehnen Loska Loskoń Loslau Losowa Losowiec Losowo Lossainen Lossowo Łościbór Lossen Lossinerthal Lossini Lossmirz Lossow Lossowicz Lossowo Lostau Lotine Lotine dok. , ob. Lotyń. Lotterbach niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Lichtenau. Lotterfeld niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Lichtenau. Lottin niem. , ob. Lotyń. Lottinenhof niem. , folw. , pow. królewiecki, st. p. Loewenhagen. Lotyn, niem. Lottin, dok. Lotine, rycer, dobra, pow. chojnicki, w lesistej okolicy. Obszaru liczy roli ornej ha. wraz z folw. Nicponia 528, łąk 51, pastw. 38, lasu 81, nieuż. 15, wody 6, ogółem obszaru ha. 722; bud. 27, dm. 9, katol. 90, ewang. 45. Parafia Nowa cerkiew, szkoła w miejscu, poczta Sitno; dziedzic Jerzy Rotzoll; wyprzedaż tuczonego bydła, znaczna melkarnia. Wś L. oddawna istnieje. R. 1276 książę pomorski Mestwin II zapisał dobra Lotine wraz z pobliską wsią Wysoką podkomorzemu swojemu Wojciechowi pod tym warunkiem, że wrazie, gdyby nie miał po sobie zostawić potomków męskich, jedne z tych dóbr napowrót przypadłyby do księcia, drugie wolno mu było, komu by chciał, podarować. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. R. 1355 Henryk von Thabach, komtur człuchowski, nadaje dobra L. prawem chełmińskiem na dziedziczną własność Domysławowi, synowi Bartusza, Domysławowi, Sylce, Mikołajowi i braciom Marcinowi i Klemensowi w granicach mniej więcej jak następuje Od strugi Parznicy do granic wsi Obersyr, do Nowej cerkwi, Jeziórk, do doliny Turgwedel, do rzeki Dbry Brdy, wyjąwszy 30 włók Mikołajowi, synowi Domysława, zapisanych, i także wyjąwszy dobra Sucouwe Żukowo, obok poprzednich włók położone, które na orną rolę zamienione być mogą, do mostu Sylostry Lukomski most, stąd do wielkiej wyspy w jeziorze Przyżarcz Presercz. Za to dawać nam będą rocznie czynszu 10 ulów miodu urnas i 10 marek i sprzątną nam siano z 12 morgów. Także chcemy, aby poddani z Raciąża mieli wolny paśnik dla bydła i użytek drzewa suchego i leżącego w lesie, od mostu Sylostry, aż do wielkiej wyspy w jez. Przyżarcz sięgającym. Na czynsz mogą powyżej nazwani dziedzice Lotynia wydawać drugim ku użytkowi ozy to las, czy wodę, czy zarośla albo też młyn zbudowany, ale nam wtedy połowę czynszu odstąpią. Ze sądów otrzymają dla siebie trzeci grosz. Na wojnę dostawią jednego zbrojnego na koniu; do budowy nowych zamków i t. d. dopomogą na zawołanie i potrzebę. Ob. odpisy Dregera, rkp. w arch. w Peplinie, str. 26 i 32. Kś. F. Lotz dok. , ob. Łoza, Loucome dok. , ob. Lukome, Louisdorf niem. , 1. wś, pow. kożuchowski na Śląsku. 2. L. , wś, pow. strzcliński, par, HohenGierschdorf, Louisen. .. , por. Luisen. .. Louisenau niem. , folw. , pow. mogilnicki, 4 dm. , 139 mk. ; należy do dom. Jankowa. Louisenberg niem. , 1. dobra, pow. frydlądzki, st. p. Domnowo. 2. L. , os. , pow. ostródzki, st. p. Ostróda. Louisendorf niem. , kol. do wsi Hegendorf, pow. lwowski na Śląsku. Louisenfeld niem. , wś, pow. brzeski na Śląsku, par. W. Lubieś. Louisenfelde. niem. , wś, pow. inowrocławski, ob. Dąbrowa. Louisenfelde niem. , ob. Klecewko por. Louisenwalde. Louisenfelde niem. , dobra, pow. labiewski, st. p. Wulfshoefen. Louisenhain niem. , leśnictwo, pow. poznański; ob. Dębina; należy do gminy Dębiec. Louisenhain niem. , kol. do wsi Eckersdorf, pow. kładzki. Louisenheini niem. , dom. , pow. szubiński, ob. Żurczyn, Louisenhoch niem. , os. do Czarnego, nowozałożona 1866 r. , pow. człuchowski, bud. 5, dm. 2, katol. 5, ewang. 10. Kś. F Louisenhof niem. , 1. folw. , pow. pleszewski; ob. Żychlin; należy do dom. Karsy. 2. L. , folw. , pow. szamotulski; 1 dm. , 11 mk. ; należy do dom. Szamotuł. 3. L. , por. Świba Donaborów i Janków. Louisehof niem. , 1. wś i folw. , pow. pszczyński, par. Pszczyna o 1. 5 kil. , 11 bud. , 6 dm. , 63 mk. Wś ma 152 mr. ziemi a folw. książęcy 500 mr. ziemi i stadninę koni. Knie nazywa L. po polsku Snellowiec, a po nie miecku inaczej Baerisch, Baehrisch. Por. Kalus, 2. L. , folw. do dóbr Uszyce, pow. olesiński. 3. L. Knie wymienia t. n. folw. do wsi Siera ków, pow. lubliniecki, i folw. do Jaśkowie, pow. toszeckogliwicki. F. S. Louisenhof niem. , 1. dobra do gminy Pieczyn, pow. złotowski, r. 1851 nowo założone; obszaru mr. 2275, bud 10, dm. 4, katol. 17, ewang. 109. Paratia Krajenka, szkoła Pieczyn, poczta Złotowo. 2. L. , hamernia do szlach. Czapielska, pow. kartuski. 3. L. , os. do Łapina, pow. kartuski. 4. L, podobno Biała, os. do Rumii, pow. wejherowski, o półtorej mili od Wejherowa. 5. L. , folw. do rycer. dóbr Krzykosy, pow. kwidzyński, bud. 6, dm. 1, ewang. 32. Par. Szynwałd, szkoła Krzykosy, poczta Nowa wioska. 6. L, , os. do Szczepkowa, pow. suski, przy trakcie bitym suskoiławskim. 7. L, , dobra chełm. , pow. oleckowski, st. poczt. Dunajek, dokąd odl. wynosi 4 kil. ; areał obejmuje 154. 87 ha. i to 127. 66 ha. roli or. i ogr. , 25. 68 ha. łąk, 1. 02 ha. nieuż. , 0. 51 ha. wody; czysty dochód z gruntów wynosi około 700 mrk. 8. L. al. Louisenthal, pow, ostródzki, st. poczt. Brzydowo, Lotyn Lottinenhof Lottin Lotterfeld Lotterbach Lotine Louisenhoff folw. należący do dóbr rycer, Haasenberg, które razem z folw. mają obszaru 991 ha, i to 707 ha. roli or. i ogr. , 47 ha. łąk, 52 ha. pastw. , 166 ha. lasu, 18 ha. nieuż. , 1 ha. wody; czystego dochodu z gruntów 5960 mrk. 9. L. , dobra prywatne, pow. świecki, obejmuje areału 190. 19 ha. i to roli or. i ogr. 175. 90 ha. , łąk 12. 99 ha. , nieużyt. 1. 30 ha. czysty dochód z gruntów Grundsteuerreinertrag oszacowany na 718 mrk. Własn. Floryana Dembińskiego. odl. od Pruszcza, gdzie jest st. poczt. , teleg. i kolei żel. , wynosi 2 kil. Chodują tu bydło oldenburskiej rasy i owce t. zw. Rambouillet. 10. L. , folw. , pow. węgoborski, stacya poczt. Kruklanki, dokąd odl. wynosi 7 kil. , należy do dóbr rycerskich Żywki niem. Siewken zwanych. 11. L. , folw. , pow. pruskoiławski, st. p. Wildenhoff. 12. L. , folw. , pow. darkiemski, st. p. Jodlauken. 13. L. , folw. , pow. sttołupiański, st. p. Mehlkehmen. 14. L. , dobra, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. 15. L. , dobra, pow. frydlądzki, st. p. Wöterkeim. 16. L. , pow. rastemborski, st. p. Dryfort. Louisenhoff niem. , 1. podobno Łowin, folw. należący do dóbr rycer Grupą zwanych, w pow. świeckim; ma obszaru 132. 77 ha. ; st. poczt. Grupa; odl. od Warlubia gdzie jest st. kolei żel. wynosi 13 kil. 2. L. , dobra ryc. , pow. świętosiekierski, st. poczt. Ludwigsort. 3. L. , dwa folw. , pow. pruskoiławski, st. p. Tharau. 4. L. al. Louisenthal, pow. ostródzki; ob. Louisenhof. Louisenhorst niem. , folw. , pow. grudziąski, st. p. Lisnowo. Louisenhütte niem. , fryszerki w Laskowicach i Dzieckowicach. Louisenruh niem. , folw. , pow. frydlądzki, st. poczt. Bartoszyce. Louisenseegen niem. , ob. Łowizowo i Lowizowo. Louisenthal niem. , folw. , pow. pleszewski; ob. Pogwizdołki i Klęka. Louisenthal niem. , ob. Fundul. Jest tu filia ewang. par. Jakobeny. Louisenthal niem. , ob. Szklana huta i Huta, t. III, str. 236. Louisenthal, niem. , 1. dobra, pow. elbląski, nad zatoką Świeżą, przy granicy pow. braniewskiego. Liczą obszaru roli or. ha. 46, łąk 6, lasu 6, nieuż. 2, wody 23, ogółem obszaru ha. 85, katol. 13, ewang. 4, dm. 1. Par. Tolkmicko, szkoła Conradswalde, poczta Frombork. Odległość od Elbląga 3 mili; dziedzic Franc. Blank. Aż do r. 1796 L. było król. leśnictwem, poczem na prywatną posiadłość zamienione zostało. 2. L. , folw. , pow. jańsborski, st. p. Rudczany. 3. L. , majątek chełm. , pow. szczycieński, st. p. Dźwierzuty Mensguth, 1857 r. 23 mk. 4. L. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Domnowo. 5. L. , dobra, pow. wystrucki, st. Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 53. p. Wystruć. 6. Ł. , dobra, pow. królewiecki, st. p. Królewiec. 7. L. , folw. , pow. morąski, st. p. Morąg. 8. L. , os. , pow. rastemborski, st. p. Rastembork. 9. L. , folw. , pow. pruskoiławski, st. p. Schrombehnen. 10. L. , ob. Louisenhof. , Louisenthal niem. , wś, pow. brzeski na śląsku, par. W. Lubieś. Louisenwalde niem. , wś, pow. gnieźnieński, ob. Grabowo. Louisenwalde niem. , pow. sztumski, ob. Klecewka. Louisenwalde niem. , folw. , pow. holądzki, st. p. Schlodien. Louisenwerth niem. , folw. , pow. gierdawski, st. p. Gierdawy. Lovetice dok. , ob. Lobetinz. Lowbrus dok. , ob. Lohns, Lowenticz dok. , ob. Lobetinz. Lowetzko niem. , ob. Łowiecko. Lowicz dok. , ob. Łowiecko. Lowiden niem. , dobra w pow. iłłukszciańskim w Kurlandyi, par. Dyneburg. Lowigus, pow. starogrodzki, ob. Łowigus. Lowin niem. , ob. Łowin. Lowinnek niem. , ob. Łowinek. Lowinticz dok. , ob. Lobetinz. Lowitz niem. , ob. Łówcz. Lowitz dok. , ob. Łowiecko, pow. wielkostrzelecki. Lowizowo, niem. Louisenseegen, wś włośc, pow. suski, nad jez. Łabędź, o pół mili od Iławy, o ćwierć od st. dr. żel. Budzicz. Obszaru mr. 436, bud. 13, dm. 6, ewang. 40. Parafia i poczta Iława, szkoła Nowawieś. Lowkowitz dok. , ob. Łowkowice. Lowocie, wś, ob. Łowocie i Kadaryszki. Lowoschau niem. , ob. Łowoszów. Loyden niem. , wś i dobra, pow. frydlądzki, st. p. Bartoszyce. Loye niem. , wś i leśnictwo, pow. nizinny, st. p. Inse. Loye niem. , ob. Łoja. Loyen niem. , ob. Łoje. LoyerSee niem. , ob. Łoje. Loyken niem. , ob. Łojki. Łoza, ob. Chełmża. Lozaynen dok. , ob. Luzyanki. Lozdun, ob. Lostun. Lozen dok. , ob. Łoza. Lozno, Lezno, ob. Łozno. Lścin, wś nad rz. Jędrzejówką, pow. jędrzejowski, gm. Raków, par. Imielno. W 1827 r. 10 dm. , 37 mk. W XV w. dziedzicem był Mikołaj h. Róża, posiadacz kilku przyległych wsi, jak Jemielno, Boryszowicze, Jasiona, Żórawie błoto Dług. II, 67. Folw. L. z osadą młynarską Bociek z wsiami L, , Jasionka, Niebyła i Mogiła rozległy mr. 702 grunta orne i ogrody mr. 223, łąk mr. 77, wody mr. 2, la24 Lśna Lubachorka Lubachowy Lubacz Lubacza su mr. 295, zarośli mr. 38, nieużytki i place mr. 10, w osadzie młyn. Bociek mr, 55; bud. murow. 1, z drzewa 9, płodozmian 8polowy, młyn wodny i tartak. Wś L. os. 7, z gruntem mr. 66; wś Jasionka os. 49, z grun. mr. 796; wś Niebyła os. 9, z grun. mr. 98; wś Mogiła os. 4, z grun. mr. 24. A. Pat. Lśna, Ilszna, rz. , ob. Leśna, Bug, Grodno, Lsta, rz. , wpada między Opoczką a Ołowiem z lewej strony do Scroti, prawego dopływu Welikiej, dopływu jeziora Czudzkiego. Por. Muldowa. Ltyca, litym, daw. Alta, rz. gub. czernichowskiej i połtawskiej, prawy dopływ Trubieży. Ma kierunek południowowschodni. Długość 45 w. W 1664 r. Taras Trasyło nad brzegami tej rzeki wyrznął podczas nocy Polaków. Luba al. Łuba, prawy dopływ Bartowa, dopływu morza Baltyckiego, przyjmuje pod Szkudami z lewej strony Szatawę. Luba, pow. starogrodzki, ob. Łuby. Lubachino, st. p. w pow. ustiużeńskim gub. nowogrodzkiej. Lubachorka, pot. , ob. Libuhorka. Lubachowy, wś, pow. włoszczowski, gm. Moskorzew, par. Dzierzgów, w płd. wsch. stro nie powiatu, przy szosie myszkowskojędrzejo wskiej, o 9 w. od Szczekocin, o 26 od Jędrze jowa, o 2 w. od źródeł Nidy. Wś leży na nie wielkiem wzgórzu błotnistem, ma 22 domy 1 murowany, 169 mk. W 1827 r. 15 dm. , 105 mk. Ziemi w ogóle 670 mr. , w tem 400 mr. dworskiej, wszystko pod pługiem. Ziemi włośc. ornej 268 mr. , nieużytków 2 mr. Folw. nale ży do dóbr Moskorzew, gleba rędziniasta z ob fitą przymieszką marglu, mocno wilgotna. Spód czyli podłoże ilastowapienne nieprzepuszczal ne, w wielu miejscach obfitość wody zaskórnej. W ogóle grunt żyzny, bogate pokłady kamie nia wapiennego. Smolarnia z produkcyą na 500 rs. Dr. E. B. Lubacz, Lubacze, mały zaścianek w północ nej stronie pow. ihumeńskiego, ku granicy pow. borysowskiego, w pobliżu rzeczki Mieżareczki, w obrębie gm. bieliczańskiej, przy dro żynie wiodącej ze wsi Wiazicz do Moszczenicy, ma osad 6, grunta piaszczyste, miejscowość odludna poleska. Są tu małe cząstki rodziny Korbutów. A. Jelski. Lubacz, przys. na zach. od Raniszowa, pow. kolbuszowski, przy drodze do Kolbuszowy. Lubacz, ob. Lubasz. Lubacza. Wś t, n. wymienia Długosz Lib. ben. II, 164 w par. Pleszów. Lubaczów po rus. Liubacziw, msto w pow. cieszanowskim, 10 kil. na płd. od Cieszanowa, między 50 8 20 a 50 12 płn. szer. i między 40 44 30 a 40 49 30 wsch. dłg. od F. Na płn. wsch. leży Dachnów, na płn. Załuże, na wsch. Basznia, na płd. Ostrowiec, Lisie jamy i Opaka, na zach. Borchów i Oleszyce. Do miasta należą następujące przysiółki i grupy domów Bałaje, Hurcze, Mokrzyce, Niwki, Perekopy al. Przekopy, Szutki ai. Szczutki, Za przekopem i Żuki. Powierzchnia miasta wynosi 2003 ha. Środkiem obszaru płynie Lubaczówka, dopływ Sanu. Wchodzi ona tu z Załuża pod nazwą Sołotwy i płynie zrazu na płd. zach. a potem na płd. , przybiera nazwę Lubaczówki, tworzy na małej przestrzeni granicę od Lisich jam, a następnie wchodzi do Opaki. Wzdłuż granicy płd. zach. płynie pot. Borchowski al. Borchówka od zach. z Borchowa, na wsch. do Opaki, gdzie wpada do Lubaczówki od praw. brzegu. Wzdłuż granicy płd. wsch. płynie pot. Hodwisznia od wsch. na zach. łukiem lekko na płn. wygiętym i wpada do Lubaczówki od lew. brzegu. Zabudowania miejskie leżą w płd. wsch. stronie obszaru na lew. brzegu Lubaczówki, cokolwiek od niej oddalone najwyższe wznies. 223 m. . W stronie płn. wsch. , także na lew. brzegu Lubaczówki, leży przysiołek Bałaje; w tejże stronie na praw. brz. Lubaczówki przysiołek Mokrzyce; w płd. zach. stronie obszaru na praw. brzegu Lubaczówki leżą przysiołki Hurcze, Żuki i Za przekopem. Doliny Lubaczówki i Hodwiszni są moczarzyste. W płn. zach. stronie obszaru leżą niwy Skorzylec Wielki i Mały. Własn. więk. gminy lubaczowskiej ma roli or. 18, łąk i ogr. 21, past. 3 mr. ; własn. mniejsza roli or. 2645, łąk i ogr. 712, past. 425 mr. W r. 1880 było 4425 mk. 976 mk. obrz. rzym. katol. , 1855 gr. katol. , 1304 wyzn. mojżesz. . Parafia rzym. katol. w miejscu, dek. lubaczowski, archidyec. lwowska. Rok erekcyi niewiadomy, istniała ona jednak już przed r. 1388, jak się okazuje z przywilejów ks. Ziemowita Mazowieckiego ob. Akta grodzkie i ziem. t. VIII, str. 26. Ziemowit darowuje Piotrowi, proboszczowi kościoła w Lubaczowie i jego następcom wieś Szczyatatycze może Szczutki albo Szczutków dzisiejszy. Bełz 30 grudnia 1388 r. i króla Kazimierza. Kościół drewniany p. wez. ś. Stanisława, konsekrowany r. 1843 r. Na cmentarzu są dwie kaplice. Do par. tej należą wsie Basznia, Cityna, Kornagi, Krowica Hołodowska, Kr. Lasowa, Kr. Wnika, Lipowiec, Lisie jamy, Majdan, Młodów, Opaka, Ostrowiec i Załuże. Do dekanatu lubaczowskiego należą parafie Cieszanów, Dzików, Horyniec, Lipsko, Lubaczów, Łukawiec, Narol, Niemirów, Oleszyce, Płazów i kapelania Kobylnica al. Fehlbach. Parafia gr. katol. w miejscu, dek. lubaczowski, dyec. przemyska. Parafia ta istniała już w r. 1330. Do parafii należą Młodów, Opaka, Felsendorf i Lisiejamy. Cerkiew drewniana p. wez. ś. Mikołaja. Do dek. gr. katol. należą następujące parafie Basznia, Brusno, Bihale, Wróblaczyn, Hory Ltyca Lubachino Lśna nie, Żuków, Kobylnica Wołoska i Ruska, Krowica, Lipowiec, Łówcza, Lubaczów, Lubliniec, Niemirów, Nowesioło, Płazów, Podemszczyzna, Radruż, Sieniawka, Smolin, Szczerzec i Szczutków. W L. jest sąd powiatowy, notaryat, urząd pocztowy i połączona z nim stacya telegraficzna, szkoła etat. 4klas. męska, doktor medycyny, chirurg i apteka. Stan czynny majątku miejskiego wynosił w 1882 r. 92342 zł. r. , stan bierny 3344 zł. r. Dochodu było w tymże r. 8396 zł. w. a. Mieszkańcy trudnią się uprawą roli i rzemiosłami. Handel spoczywa głównie w ręku żydów, a tutejsze targi i jarmarki są dość odwiedzane. W okolicy znajdują się pokłady torfowe i żelazna rudawina. W w. XVIII wyrabiano w L. żelazo, była także huta szklana a w w. XIX sławna garbarnia. Przywilej Zygmunta I z r. 1533 pozwolił mieszczanom mieć gorzelnię i woskobojnię, przychód z nich obracać na potrzeby miejskie, a zakazywał obcym sprzedawać wosk i gorzałkę. L. jest starożytnym grodem ruskim, o który książęta ruscy częste boje staczali, wydzierając go sobie nawzajem. Na mocy traktatu między w. księciem krakowskim Leszkiem a węgierskim królem Andrzejem synem i następcą Beli III zawartego na Spiżu r. 1214 otrzymał Pakosław, wojewoda Leszka Białego, L. ob. Szaraniewicza Starodawny Halicz, str. 86. W r. 1340 przeszedł z całą Rusią Czerwoną w posiadanie Kazimierza Wielkiego. Zdaje się, że był on już wówczas grodem warownym a Kazimierz przebudował zamek i wzmocnił go wałami około r. 1360. Do Polski należał L. prawdopodobnie do r. 1377, kiedy to król Ludwik nadał go z. innemi dzierżawami i prawem dożywotniem ks. Jerzemu Narymuntowiczowi. Odtąd został L. miastem pow. bełskiego. Ziemowit książę mazowiecki otrzymał go wraz z Bełzom od Władysława Jagiełły r. 1388; po nim dzierżył miasto syn jego Kazimierz, a po, tem Władysław, ks. rawski, po którego bezpotomnym zgonie, Kazimierz IV przyłączył go r. 1462 do korony. Zygmunt Iszy, przychylając się do prośby mieszczan tutejszych, ponawia r. 1523 przywilej na prawo magdeburskie, służący zdawna a zatracony w czasie najazdu Tatarów. W przywileju tym zakazuje on żydom i innym odbywać targi i handle po wsiach okolicznych, warzyć piwo w obwodzie jednomilowym, lecz takowe brać mają szynkarze, jako też miód i gorzałkę, z miasta; zachowuje mieszczan przy użytkowaniu z pastwisk w latach król. , dozwala wrębu na budowle i potrzebę domową i połowu ryb w rzece Hedwiśnia; zaleca nakoniec, ażeby do liczby 3 rajców, przybrany został 4ty wyznania greckiego, w liczbie zaś 7 ławników, mieścić się ma jeden Rusin. Ponieważ miasto leżało w równinie bagnistej, utrudzającej przystęp, przeto zanieśli mieszczanie do Zygmunta Augusta prośbę, aby im pozwolił zbudować własnym nakładem most i usypać groblę i utrzymywać je w należytym stanie, a za to zapewnił stosowną opłatę. Jakoż król pozwolił r. 1572 pobierać mostowe od konia u wozu zaprzężonego po 6, od wołu zaś i skopu po 3 denary. Dnia 4 marca r. 1606 nocowała tu Maryna Mniszchówna z ojcem w drodze z Sambora do Moskwy. R. 1655 spalili miasto Kozacy i Rossyanie. Ob. Swodnaja Litopys Petruszewicza, str. 124. Odbudowane miasteczko zniszczyli znowu Tatarzy w r. 1672. Jan Sobieski, marsz. w. kor. natenczas, tak pisze o tem w liście do króla pod d. 8 września Ruszywszy się z pod Narola o północku, przyszedłem zaraz równo ze świtem pod Cieszanów, i Lubaczów gorejącym zastał. A że tam bardzo mało był torhak, rozproszeni zaraz od ochotnika zostali, z którego żywcem 15 przyprowadzono. Kluczycki Pisma do wieku i spraw Jana III, t. I, cz. II, str. 1083. Werdum podróżujący w tych stronach między r. 1670 a 1672 pisze o Lubaczowie Miasteczko z watem z ziemi, na którym drewniane bastiony czyli wieże. Są tu dwa ruskie kościoły. Zamek leży trochę przedtem, w bagnie, w miejscu bardzo warownem. Tatarzy atoli wszystko spalili i spustoszyli. Ob. Liske, Cudzoziemcy w Polsce, str. 78. Stanisław Leszczyński, osadzony przez Karola XII na tronie polskim, nadciągnąwszy z wojskiem r. 1709, główne miał tu stanowisko. L. był niegdyś siedzibą kasztelanii i ststwa grodzkiego. Kasztelanią lubaczowską otrzymał r. 1604 od Zygmunta III Jerzy Dzieduszycki po Marcinie Łaszczu. Starostwo lubaczowskie było najintratniejsze w województwie bełskiem. W lustracyi starostwa lubaczowskiego z r. 1570 czytamy rkp. Ossol. 2319 To starostwo nie jest przez nas lustrowane przez niedopuszczenie Jm. P. wdy ruskiego, ststy lubacz. , który się opowiedział mieć na tem ststwie sumę 500000, przeto lustracyi dopuścić nie chciał. A iż ku temu ststwu przybyło kilka wsi, które p. Tarło, chorąży przemyski, trzymał za nową daniną prawem lennem od Króla Jm. post cassatum feudum i danin nowych wedle konstytucyi i dekretów sejmowych, tedy ea bona ad capitaneatum sunt restituta, na które lustracyi dopuszczono. Są to wsie Kobylnica Ruska i Wołoska, Tarnawskie al. Królów Staw, Lipowiec, Drohowyż, Ruda, Wola Tarłowa. Ogół dochodu ze ststwa lubaczowskiego 983 zł. 6 gr. 14 den. Lustracya wojew. bełskiego z r. 1765 rkp. Ossol. 2835, str. 93 i nn. podaje następujące szczegóły Ststwo lubacz. , to jest miast 3 Lubaczów, Płazów, Potylicz z wsiami Kobylnica Ruska i Wołoska, Wulka Ostrowiecka seu Lisiejamy, Młodów, Basznia, Lubaczów Radruż, Dziewięcierz, Prusie, Brusno Stare, Huta Stara, Krzyształowa, Gorajec, Zuków, Lubliniec Stary i Nowy, Ruda Rożaniecka, Huta Rożaniecka, Mokrzyca i Opaka w posesyi JW. de Magna Kończyc Mniszek, marszałka nadw. koron. na fundamencie cesyi przez niegdy JW. Zygmunta Linowskiego kasztelana łęczyckiego, za konsensem Augusta III 1757 r. in rem et personas JW. Jerzego i Maryi Amalii z Bruehlów Mniszchów zeznany. Miasto Lubaczów nad rz. Hedwisznią osadzone, bram 4 drewnianych jednę od zamku przy kościele farnym, drugą z przyjazdu ode Lwowa, trzecią od Cieszanowa mające, wałami, a na wałach parkanami opasane; a parte miasta o kilkaset kroków zamek lubaczowski, czyli dwór drewniany z oficynami dwiema drewnianemi na okopie stojący, na pole parkanem a na okopie sztachetami obwiedziony. Obywatele i mieszczanie lubaczowscy reproduxerunt przywileje Pierwszy od Zygmunta I z r. 1523 ob. wyżej; drugi od Zygmunta z r. 1533 ob. wyżej; trzeci od Zygmunta Augusta zr. 1572 ob. wyżej. Wszystkie te przywileje aprobowali Stefan Batory, Zygmunt III, Władysław lV, Jan Kazimierz i Jan III. Czwarty przywilej króla Michała w Krakowie podczas sejmu koronacyjnego r. 1669 dany, którym wszystkie przywileje, dekreta gdziekolwiek nastąpione, prawa i prerogatywy temu miastu służące potwierdził. Powinności miasta Mieszczanie i pospólstwo podług dawnych lustracyj płacą z placów, pól i ogrodów złp. 34; mosty, ławy, groble na rzekach i wszelkie terasy na drogach, jako też drogę od zamku do kościoła ciągnącą się, pod winą 30 grzywien reparują, a gdzie potrzeba mosty nowe budują, baszty, parkany po wałach pod takąż winą stawiają i reparują, szarwarki do stawu miejskiego lubaczowskiego czasu niebezpieczeństwa jakiego poty, póki ludzie ze wsiów nie nadciągną, odbywają. Po wypytanych i spisanych powinnościach wnieśli mieszczanie zażalenie, że przeciwko prawu i zwyczajowi żarnowe do arendarza dawać są przymuszani, mosty, groble na fundamencie przywileju reparują, a mostowe przywilejami mieszczanom naznaczone nie tylko za nich arendarz z zamku postanowiony wybiera, ale od samychźe mieszczan, gdy co na handel prowadzą, mostowego od fury gr. 6, oprócz tego targowego od przedaży beczki soli po gr. 3 na mieszczanach wymusza i in vim reparacyi dla pozoru praw tylko po zł. 24 mostowego mieszczanom płaci, które do roku kilkaset zł. importuje. Przeto zważając w tych uciemiężeniach i ukrzywdzeniach skargi pro resolutionem do Prześw. Komisyi ekonomicznej odsyłamy. Arenda w tem mieście importuje do skarbu starościńskiego złp. 10000, której to arendy commoda et adjuncta, w kontrakcie wyrażone, na indagacyi wyznane, takowe Dom skarbowy w mieście; karczma z winnicą na grobli opackiej; folusz na stawie opackim; młyn na stawie pod miastem o kamieniach 4; młyn na stawie wielkim opackim o kamieniach 3; żarnowe od mieszczan i przedmieszczan w liczbie więcej 200 gospodarzów będących od tych, którzy ziarno mają, hreczki po korczyków 2, a którzy żarn nie mają po korczyku 1 garncy 22 dają; żarnowego ze wsiów do arendy tejże należących, jako to Młodowa, Wólki Ostroskiej, Opaki, Mokrzycy w których wsiach z prawnemi rachować się może gospodarzów więcej 230, od poddanych żarna mających po korczyku, od niemających po pół korczyku; pola ćwierci dwie w Młodowie a 3cia w Szczytkowie; folw. mokrzycki z gruntem dworskim, ogrodami, łąkami, do którego z różnych wiosek poddanych 28 dodanych; ci odbywają po dniu pańszczyzny i dniu szarwarku na tydzień; dragan do arendy dla posłuszeństwa; kotłowego od żydów w mieście zł. 1200; workowe od słodu macy, bez miarki mełtego zł. 2 gr. 7; od wysycenia garnca miodu przaśnego na miód lub wiszniak po gr. 12; od rzeźników klocowego zł 30; smoły i świec sprzedawanie samym tylko arendarzom lub ich substytutom pozwolone; targowe od soli beczkami sprzedanej lub składanej; mostowe, grobelne i spaśne od wołu, od bryk, kuf, to jest od bryki po gr. 12, od kufy po gr. 6, od wozu po gr. 1, od wołu kupieckiego po gr. 6, od wołu szlacheckiego po gr. 3; jarmarcznego z miasta gr. 20; niemniej od postronnych jarmarczne i targowe od wszystkich na przedaż rzeczy według instruktarza; mieszczanie i wsie do arendy należące, na prażniki, pogrzeby, wesela trunki w arendzie brać powinni; sądy miejskie dla odbytu w ratuszu się odprawować powinny. Tymże samym kontraktem konserwacya budynków do arendy należących do arendarza należeć ostrzeżona. Staw wielki na spuście w sumie 700 złp. idący na rzece Hedwisznią zastawiony, na którym młyn o 4 kamieniach. Intrata miasta L. za rok 1764 wyprowadzona 10301 złp. 19 gr. Onera et expensa fundi czyniły w tymże roku 2011 złp. 6 gr. Roczna intrata całego ststwa lubacz. wynosiła w tym roku 134528 złp. 7 gr. 8 den. Z tego przypadało na miasta 16920 złp. 6 gr. 9 den. , na kuźnię czyli Rudnię Rożaniecka 36656 złp. 14 gr. , reszta na 19 wsi. Wójtostwo lubaczowskie ma łan jeden w mieście wójtowski z ogrodami i łąkami i zagród 2 w Wulce Ostrowieckiej, na których zagrodach siedzi poddanych 9, to jest 2 czynszowników a 7 pańszczyznę robiących. Powinności te poddany na ćwierci zagrody siedzący, pociężny ciągiem, pieszy pieszo, pańszczyzny dzień i szarwarku dzień na tydzień odbywa; czynszyku Lubaczów Lubahorka Lubajny Lubaczowa Lubań drobnego gr. 9 płaci na zakos, obkos, zażen, obżen i tłokę. Lasem wychodzi z zagrody całej po fur 4; za pańszczyznę orzą, młócą, włóczą, drwa wożą zwyczajem ststwa lubacz. Rzeźnicy Rusini w mieście łopatkowego od wieprza po gr. 6 płacą; żydzi od wołu łopatki dawać po winni. Szewcy z rzemiosła po gr. 6 dają. Intrata roczna z wójt. lubacz. wynosiła 258 zł. 22 gr. Rząd austryacki zajął ststwo lubaczowskie po śmierci dożywotnika Jerzego Mniszcha w r. 1778. Do dóbr tego ststwa przyłączono inne dobra, dzierżawy i wsie w województwie położone i zarządzano niemi jako ekonomią lubaczowską. Założono osady przy L. profesyonistów Ostrowiec, Burgau, Reichau, Fehlbach, Freifeld, Smolin, Lindenau, Deutschbach, Felsendorf i Einsingen. W r. 1817 i 1818 sprzedano wszystkie dobra. Wsie Koblnicę Ruską i Wołoską i osadę Fehlbach nabył Doerl za 42155 zł. ; dzierżawę Lipowiec, wieś Majdan i osadę Lindenau Kieliszkiewicz za 34500 zł. ; wsie Rudę i Hutę Rożaniecką, Lubliniec Nowy i Stary, dzierżawy Żuków z ziemi ha lickiej, Kosobudy, Krupiec, miasteczko Płazów i osadę Freifeld hr. Brunicki za 75050 zł. ; wsie z pow. bełskiego Krzywe, Brusno Nowe i Sta re, wsie Rudka i Huta Stara i osadę Deutsch bach Kapuściński za 61, 260 zł. ; wsie Potylicz, Prusie ziemi lwow. , Dziewięcierz, Srocza Łoza i osadę Einsingen Schrott a od niego przez cesyą Świątkiewicz za 46320 zł. ; wsie Radruż i Smolin i osadę DeutschSmolin Dobrski za 62005 zł. ; wsie Basznię, Hutę Krzyształową i osadę Reichau hr. Pawłowski za 100510 zł; wsie Młodów. Mokrzycę. Lisie jamy, Dą browę z Rudą Szczutkowską i Opakę, osady Ostrowiec, Felsendorf, Burgau i wójtostwo lubaczowskie nabył Brunicki i odstąpił Pawło wskiemu za 85100 zł. Browar w Ostrowcu nabył skarb wojskowy w r. 1817 a w r. 1869 Dobrzański za 2360 zł. r. Lu. Dz. Lubaczowa, ob. Luboszowa. Lubaczówka al. Lubaszówka, wś, pow. olhopolski, gm. Demówka, od Olhopola 18 w. , od st. Kodymy w. 43; wraz z Michałówką ma 940 mk. , 993 dz. ziemi włośc, dwor. 917. Par. Czeczelnik. Własność Jurjewiczów. Dr. M. Lubaczówka, rz. , powstaje z połączenia dwóch znacznych strumieni, Sołotwy i Zawadówki. Oba te strumienie łączą się po płd. stronie miasta Lubaczowa, na granicy jego obszaru z gm. Lisiemi Jamami w pow. cieszanowskim. Płynie na płd. , tworząc granicę między Lisiemi Jamami od wsch. a Lubaczowem i Opaką od zach. , poczem wchodzi w obręb gm. Opaki, zwracając się na płd. zach. Lecz niezadługo znowu płynie granicą Opaki i Szczutkowa, następnie granicą Nowej grobli i Bihala. W Nowej grobli tworzy rozległy staw z wielu wyspami. W Suchej Woli przyjmuje kierunek zachodni, a wszedłszy w obręb Zapałowa, zwra ca się na płn. zach. ; zrasza obszar gm. Śurmaczówki; od Radawy w kierunku zach. i płd. zach. podąża przez obszary Radawy, granicą Czerwonej Woli i przez Manasterz do Sanu. Zabiera liczne wody tak z prawego jak z le wego brzegu. Ważniejsze dopływy z prawego brzegu są Borchowski potok czyli Pokrowa, Lipowy Rów, Bachorka ob. , Starycz, Bechy Koziany; z lew. zaś brzegu są Młaha, Łukawiec, Czemiawka czyli Kaniług ob. . Długość biegu wynosi 450 ML Spadek wód wskazują następujące liczby 214 m. połączenie się Słotwiny i Zawadówki; 212 m. ujście Pokrowy; 208 m. ujście Łukawca; 203 m. wypływ ze stawu nowogrobelskiego; 190 m. ujście Starycza; 182 m. ujście do Sanu. W L. żyją następujące ryby chwat, świńka, czerwinka, jazgar, jelec, jaź, karaś, karp, kiełb, kleń, ko bei, kózka, leszcz, lin, marynka, miętus, okoń, płocica, płotka, piskorz, szczupak, uklejka, węgórz. W stawie nowogrobelskim są czerwinka, jazgarz, jelec, jaź, karaś, karp, kiełb, kózka, kleń, leszcz, lin, kleń, miętus, okoń, płocica, piskorz, parawka, pukas, szczupak, świńka, uklejka, węgórz. Br. G. Lubaczycha, zaśc. mały poleski nad bezimienną rzeczułką, pow. borysowski, okr. polic. chołopienicki, przy nędznej drożynie wiodącej ze wsi Nowosiółek do Wysokiego Stanu i Zaczyścia; ma osad 5, w glebie piaszczystej. Lubaczyn al. Lubaszyn, wś i folw. w zach. stronie pow. mozyrskiego, przy granicy Pińszczyzny, nad rz. Smierć, przy drodze wiodącej z miasteczka Łachwy do Oziernicy, w gminie łachwiańskiej, ma osad 35, grunta piaszczyste, łąk dostatek, miejscowość poleska, odludna. Folw. należy do dom. Łachwa ob. . A. Jelski. Lubahn niem. , ob. Lubań. Lubahora, ob. Libochora. Lubahorka, pot. , ob. Libuhorka. Lubajny mylnie, niem. Lubainen, właściwie Łubajny ob. . Lubań, folw. pryw. , pow. wilejski, o 8 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej świrskiej; 1 dm. , 155 mk. różnych wyznań; gorzelnia 1866. Lubań, niewielkie mko żydowskie, niegdyś w wojew. nowogródzkiem na Polesiu, teraz w pow. bobruj skim, nad rz. Oresą, o 34 w. od jej źródeł, o 115 od Bobrujska, w okr. polic. hłuskim, ma cerkiewkę, szkołę żydowską, osad 136, miejscowość głucha, odludna. Żydzi tru dnią się drobnym handlem poleskim, skupem miodu, grzybów, ryb. Mk. przeszło 500 oboj ga płci. W r. 1808 otrzymało na mocy da wnych inwentarzy potwierdzenie na miastecz ko. Por. Jeremicze i Kopyl. A. Jelski. Lubań, wś i folw. , pow. poznański; folw. ma 542 mr. rozl. ; 234 mk. , 9 ewan. , 225 katol. ; Lubaczówka Lubacz ka Lubaczycha Lubaczyn Lubahn Lubahora Luban Lubań 71 analf. Poczta, tel. i st. kolei żel. w Poznaniu o 7 kil. Pod wsią wykopano kości mamu towe i ząb. M. St. Lubań, dobra, pow. horodecki, własność Dyszlewskich, 871 dzies. ziemi dwor. M. K. Lubań, 1. niem. Lubahn, szlach. dobra, pow. kościerski, na bitym trakcie kościerskogdańsko starogrodzkim. Obejmuje w 5 dzia łach obszaru mr. 4577, katol. 190, ewang. 118, dm. 27. Par. Niedamowo, szkoła w miejscu, poczta Nowa Karczma. Odległość od Koście rzyny 1 mili. Największy dział tych dóbr posiadał r. 1880 Jacobsohn z Gdańska; obszaru liczyła ta część roli or. ha. 627, łąk 19, pastw. 74, lasu 63, nieuż. 12, ogółem ha. 795. 49. Na lekkiej wyniosłości, gdzie się dziś znajduje dwór tej wsi, przy grodzeniu sadu trafiono na grób skrzynkowy, który zburzono. 2. L. dok. Luban, nazywała się kiedyś miejscowość przy wsi Swornigac w pow. chojnickim. Roku 1382 stanowiła granicę posiadłości do Karcz my swornigackiej należącej. Dok. wymienia następujące granice najprzód role będące po dle Chocimia ma być Chocina struga z obu stron do brodu bagnistego podle L. , wzdłuż jez. Łączką nazwanego i role podle strugi Pław chocińskiej. Ob. Przywil. ststwa tuchol. , ręk. w Belnie, str. 56. Ki. F. Lubań, niem. Lauban, m. pow. na Szląsku pruskim, okr. reg. lignicki, nad rz. Kwisą, o 18 mil od Wrocławia, przy dr. żel. górskiej, ma 9100 mk. , gimnazyum ewang. , wyższą szkołę żeńską, klasztor sióstr miłosierdzia, fabryki tkackie, sukienne, blicharnie, farbiarnie, fabry kę wyrobów garncarskich. Trzy jarmarki. Po wiat lubański, jeden z 3ch śląskołużyckich, zajmuje 9. 25 mil kw. , obejmuje 65486 mk. , przeważnie ewang. ; gęsto zaludniony, wzgórzysty ale żyzny, słynie z hodowli bydła, głównie kóz. Hodowla lnu. Kopalnie węgla brunatnego i łupku dachowego. Przemysł bar dzo rozwinięty. Główne miasta Seidenberg, Marklissa, Schönberg, Goldentraum, Wiegandsthal, Langenoels. F. S. Lubań, st. p. w pow. i gub. nowogrodzkiej. Stacya drogi żel. mikołajowskiej o 76 w. od Petersburga. Luban dok. , ob. Lubianki. Luban, prawdopodobnie dawna nazwa rz. Turośl. Lubań, jez. , ob. Leśno i Łubań. Lubań, góra i szczyt w paśmie Gorców, w dziale lubańskim, który rozpościera się na płd. wschód od Gorców właściwych; od płnocy oblewa go Ochotnica, od płd. Dunajec 1 Krośnica a od wsch. także Dunajec. Wzniesienie szczytu 1211 m. Dokładniejszy opis tego działu podano w art. Gorce t. II, str. 702, jako też tam znajdzie czytelnik wytłumaczenie właściwej nazwy tej góry, którą niektórzy mieszają z nazwami Lubień i Luboń ob. . Lubania 1. wś i folw. , pow. rawski, gm. i par. L. Leży na lewo od drogi bitej Nowego Miasta do Grójca; odl. 26 w. od Rawy i 6 w. od Nowego Miasta, w dorzeczu Gostomki. Posiada kościół paraf. drewn. spalił się w 1875 r. , urząd gm. , 39 dm. , 414 mk. , 498 mr. ziemi włośc. i 6 mr. kościel. Folw. należy do dóbr Skarbkowa Wola. W 1827 r. było tu 31 dm. i 224 mk. Par. L. dek. rawski 2396 dusz. Gmina L. należy do sądu gm. okr. II w Nowem Mieście, gdzie też i st. poczt. ; ma 20251 mr. obszaru i 4006 mk. 1867. 2. L. , wś, pow. stopnicki, gm. i par. Chmielnik. Leży na lewo od drogi z Chmielnika do Rakowa. W 1827 r. 26 dm. , 143 mk. Według Towarz. Kred. Ziemsk. folw. L. z wsiami L. i Suchowola, od rz. Nidy w, 14, rozległy mr. 511 grunta orne i ogr. mr. 412, łąk mr. 21, pastw. mr. 25, wody mr. 2, nieużytki i place mr. 40, bud. mur, 9, z drzewa 9, płodozmian 11polowy, gorzelnia, młyn amerykański, pokłady kamienia wapiennego, rzeczka bez nazwy przepływa. Wś L. os. 35, z grun. mr. 441; wś Suchowola os. 41, z grun. mr. 512. 3. L. , właśc. Lubonia ob. , por. Grabina, Br, Ch. Lubanicze, wś i zaśc. w pow. nowogródz kim, w okr. polic. mirskim, nad rz. Serwecz; wś ma os. 39, zaśc. os. 2 w glebie wybornej; łąki słynne z traw wyborowych, miejscowość wzgórkowata bezleśna. A. Jelski. Lubanie, wś i folw. , pow. nieszawski, gm. i par. Lubanie. Posiada kościół paraf. murowa ny, dom schronienia dla 8 starców i kalek, go rzelnię z produkcyą na 24000 rs. W 1827 r. było tu 41 dm. , 314 mk. L. stanowiły posia dłość kapituły włocławskiej, i jeden z bisku pów wzniósł tu w XII w. kościół parafialny z polnego kamienia, z domieszką cegły w łu kach i wnękach ścian szczytowych. Pomimo śladów restauracyi w w. XVI przechowała się pierwotna prosta lecz udatna postać ostrołukowej świątyni. Piękne obszerne tabernaculum z XVI w. i rzeźba ścienna przedstawiająca ś. Annę zasługują na uwagę. Par. L. ma 1520 dusz. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 63. Dobra L. , przeszedłszy na własność rządu, stanowią od 1835 donacyą gen. Arseniewa, mającą roz ległości 2766 mr. W skład dóbr wchodzą Kucerz, Gąbinek, Mikanowo, Siutkowo, Gąsienice, Kawka, Osła, Piaski, Piekut. Wś L. ma os. 33, ziemi mr. 1071 a wś Gąbinek os. 14, ziemi mr. 633. Gmina L. należy do sądu gm. okr. I w Nieszawie, st. poczt. Waganiec. Roz ległość ogólna 15640 mr. , w tem dominialnych 10483 mr. , włościańskich 5157 mr. Ludność wynosi 4030 głów. Br. Ch. Lubanki, folw. i las pod Krasnymstawem, własność miasta Krasnegostawu. Lubanki Lubanicze Lubarce Lubarka Lubarowszczyzna Lubańskie Lubanów Lubańszczyzna Lubanojce Lubanojce al. Libanojce, niem. Laubsdorf, wś serbska na dolnych Łużycach, w pow. chociebuskim. W r. 1880 mk. 348. A. J. P. Lubanów, folw. i os. nad strum. Usiącą, pow. kaliski, gm. i par. Błaszki, odl. od Kalisza w. 29; folw. dm. 5, mk. 95; os. dm. 1, mk. 18. Rozległość folw. wynosi mr. 391 grunta orne i ogrody mr. 369, łąk mr. 2, nieużytki i place mr. 20, bud. mur. 3, z drzewa 3, płodozmian 12polowy. Folw. ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Błaszki. Lubański potok 1. pot. górski, wytryska z płn. stoków lesistych pasma górskiego Gor ców ob. , w dziale lubańskim, w obrębie gm. Ochotnicy, w pow. nowotarskim; płynie w kie runku płn. , zrazu przez las, potem przez łąki, i we wsi Ochotnicy uchodzi z praw. brzegu do Ochotnicy. Długość biegu 3 kil. 2. L. p. , ob. Wąski potok. Br. G. Lubańskie al. Dywińskie ob. , Dziwińskie, jez, w pow. kobryńskim, do 9 w. obwodu; łączy się z Muchawcem, za pomocą kanału kozackiego. Lubańszczyzna, nazwa grupy chat w obrębie gm. Dworów, w pow. bialskim, przy gościńcu wiodącym z Oświęcimia do Zatora. Lubar, mko, pow. nowogradwołyński, nad rz. Słuczą, w najżyźniejszej okolicy Wołynia, ma mk. 6902, dusz włośc. 1657, do których należy ziemi 2343 dzies. Założone między 1340 i 1382 r. przez ks. Lubarta Gedyminowicza i dla tego długi czas Lubartowem się nazywałoKochowski o niem powiada Lubarum seu Lubartovia, primo conditori nomen debet a Lubarto conditum. Następnie L. wcielony został do dóbr koronnych, w nagrodę zasług nadany ks. Lubomirskim; od nich przeszedł do Walewskich, a obecnie należy do hr. z Karwickich Wodzickiej. Dziś jeszcze L. nosi cechy dawnej świetnej przeszłości. Pobazy liańskie mury klasztorne i kościelne, w których mieściły się do r. 1833 tak sławne niegdyś szkoły, drugie na Wołyniu po pijarach międzyrzeckich, dziś na klasztor prawosławny przerobiono. Pozostała tylko tradycya i wsponmienie w kronikach, bo obecnie i śladu nawet nie ma owego warownego zamku przez ks. Lubarta w XIV w. założonego, który jednakże musiał być należycie warowny, gdy zdołał przetrwać wojny kozackie XVII w. i napad w 1651 r. ; co się z nim dalej stało, niewiadomo. Największą zaś ozdobą i dziś L. stanowi kościół parafialny, dawniej księży dominikanów, w stylu romańskim, fundowany przez ks. Stanisława Lubomirskiego w 1630 r. i zniszczony podczas wojen kozackich. Przez ks. Franciszka Lubomirskiego w XVIII w. odmurowany, a przez bisk. kijowskiego i czernihowskiego Załuskiego w 1765 r. p. wez. ś. Michała i Jana Nepomucena konsekrowany. W kościele jest obraz Chrystusa, cudami słynący, sprowa dzony do L. z Hryniowiec pow. zasławskiego w 1754 r. przez bisk. Kajetana Sołtyka. Wi dać, że przy tym kościele lub klasztorze była niegdyś większa galerya obrazów, bo i dziś bardzo wiele malowideł widzieć tam można; dużo jest portretów różnych biskupów chełm skich, płockich, łuckich, nawet poznańskich, krakowskich, lwowskich i litewskich, 5 por tretów papieży, dużo obrazów z Pisma św. i symbolicznych; zwraca na siebie uwagę siedem obrazów męczeństwa dokonywanego przez Ta tarów. ślady świetnej widać biblioteki świad czą korzystnie o życiu umysłowem oo. domini kanów. Niemało upiększa L. pałacyk dziedzi ców w stylu włoskim, przy rzece na dosyć znacznej wyniosłości postawiony, i dom nie gdyś hr. Ponińskiej, jeden z pokaźniej szych w miasteczku. Dziś L. oprócz fabryki organów i pozytywek Łuczyckiego, powozów Jakubo wicza, ładnego młyna na Słuczy, browaru, ża dnych fabryk nie posiada; lecz są tradycye, iż kiedyś tu była sukiennia, fabryka kapeluszy, winiarnia, księgarnia, która do 1855 r. prze trwała, drukarnia przy kościele, kąpiele pry sznicowe i sławna woda ze źródła od księży bazylianów, która pod względem leczniczym zastępowała Wołyniowi modne dzisiejsze, , bady i do L. w czasie kąpielowym ściągała nie mały zastęp gości. Do majątku tego należy ziemi dworskiej 6243 dzies. , z której hr. Wodzickich 5675 dzies. , innych drobnych właści cieli 568 dzies. W L. jest zarząd policyjny, gminny, poczta, doktor i apteka. Także mieszka tu sędzia mirowy i mirowy pośrednik. Parafia katol. L. dek. żytomirskiego dusz 2172. Filia w Wolicy Wielkiej dawniej i w Nowej Czar toryi; kaplice w Pedyńkach, Motowidłówce, Wyszczykusach dawniej jeszcze w Wygnance i Sewerynach. R. 1870 L. miał 4922 mk. , w tem 54 proc. izr. , 893 dm. , 8 cerkwi, mona styr, kościół, synagogę, 6 dm. modlitwy, 3 gar barnie, gorzelnię, 116 sklepów, 90 rzemieślni ków, 3 jarmarki. Czyt. o L. art. Komaszki w Woł. Gub. Wied. z r. 1862. L. R. Lubar, wś włośc, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 26 w. od Lidy, 19 dm. , 231 mk. 1866. Lubarce al. Lubowce, wś nad Ałtą, pow. pereasławski, gub. połtawskiej, 219 dm. , 2545mk. Lubarka, futor, pow. lityński, ziemi włośc. 48 dzies. , ziemi dwor. 141; należy do Kamińskiego. Lubarka, wś, pow. owrucki, nad prawym dopływem Użu. Lubarowszczyzna, nazwa lasu w Komorówce, w pow. brodzkim. Jest to płn. część tak zwanego Wielkiego Gaju, wznosząca się 219 m. wstronie płn. a 227 w stronie płd. Łubarska Huta, wś, pow. zwiahelski, z hutą szklaną, do Lubaru należy. Lubanojce Lubar Lubartów dawniej Lewartów, miasto powiatowe gub. lubelskiej od r. 1867, poprzednio zaś okręgowe, położone o w. 2 od rzeki Wieprza; odległe od Warszawy 150 wiorst, od Lublina 24, od dawniejszych miasteczek, obecnie zaś osad Kamionki w. 10, Michowa 20, Firleja 12 i Czemiernik 26; połączone z Lublinem szosą gubernialną. Miasto posiada 12 ulic, z których tylko jedna, Lubelską zwana, jest brukowaną; inne zaś Rynek I, Rynek II koński, Kamionkowska, Stodolna, Browarna, Cmentarna, Syrnicka, Żabia, KrzyweKoło, Podzamcze i Piękna, niebrukowane, z powodu bardzo szczupłych środków kasy miejskiej. Stąd na wiosnę i jesień błoto trudne do przebycia dla pieszych; wysycha ono jednak w porze wiosennej bardzo prędko z powodu gruntu piaszczystego. Domy przy obu rynkach i w części na ulicy Lubelskiej murowane, parterowe lub jednopiętrowe; w reszcie zaś miasta, z małym bardzo wyjątkiem, drewniane, parterowe. Ludność z końcem r. 1883 wynosiła 4869, a mianowicie męż. 2400 i kob. 2469, a w tej liczbie obojga płci katol. 2148, prawosł. 22, ewang. 18 i żydów 2681. Ogólna przestrzeń terytoryum należnego do miasta wynosi mr. 1337 pręt. 71, t. j. pod gruntami ornemi mr. 1018 pręt. 106, pod zabudowaniami mr. 58 pręt. 53, pod pastwiskami mr. 105 pręt. 173, pod łąkami mr. 101 pręt. 268, pod nieużytkami mr. 4 pręt. 115, pod drogami, rzekami i błotami mr. 48 pręt. 256. Przed r. 1830 posiadało miasto 587 dm. , daleko obszerniejszych od teraźniejszych, lecz po spaleniu się do dawnego stanu dotąd nie powróciło; obecnie zaś istnieje dm. murow. 52 i drewn. 280, zaasekurowanych we wzajemnem gubernialnem towarzystwie od ognia, łącznie z wszelkiemi zabudowaniami gospodarskiemi, na sumę ogólną rs. 188100, z których opłaca rocznie składki ogniowej normalnej rs. 1677 kop. 76 i dodatkowej rs. 417 kop, 84 czyli łącznie rs. 2095 kop. 60. Mieszczanie z końcom r. 1883 posiadali koni 42, bydła rogatego sztuk 326 i nierogacizny 483. Mieszkańcy chrześcianie głównie zajmują się rolnictwem; żydzi zaś jedynie drobnym handlem i rzemiosłami. Obok tego znaczna część mieszczanchrześcian, z powodu małej ilości posiadanego gruntu, zajmuje się mularstwem, tak dalece, że z początkiem wiosny każdego roku około 200 starszych i młodszych udaje się na mularkę w okolice sąsiednie, do Lublina i dalszych miejscowości, by powrócić do domów dopiero późną jesienią; niektórzy wreszcie zajmują się robotami bednarskiemi i przygotowane przez siebie statki drewniane zbywają na miejscu, lub też rozwożą na sprzedaż po okolicznych jarmarkach. Miasto obecnie 1883 posiada narzędzia ogniowe, stanowiące własność kassy miejskiej sikawek 3, beczek 11, drągów żelaznych 10, bosaków 10 i beczkę dużą rezerwoarową na wózku, objętości wiader 30; obok zaś tego mieszkańcy drabin 332, bosaków 188, wiader 248 i beczek 332. Dochody kasy miejskiej w r. 1883 wynosiły rs. 4323 kop. 95; wydatki zaś w tymże roku rs. 3533 kop. 39. Miasto płaci składek gminnych i podatków skarbowych, oraz innych specyalne przeznaczenie mających rocznie rs. 6756 kop. 9 r. 1883; posiada 17 latarń na słupach żelaznych, oświetlanych naftą, na głównej ulicy Lubelskiej. Własności nieruchomej, oprócz szopy drewnianej na skład narzędzi ogniowych i szlachtuza miejskiego, z którego pobiera 1883 rocznej dzierżawy rs. 588, żadnej nie posiada. W mieście istnieją dwa browary piwne, na których wyrabia się piwo zwyczajne i bawarskie, na miejscu i przez okolicznych włościan i szynki używane, oraz fabrykę miodu. Z władz rządowych instytucyj i urzędników posiada L. zarząd powiatowy, magistrat, dziekana powiatowego, oddział pocztowy, stacyą telegraficzną, kancelaryą komisarza włościańskiego, sędziego pokoju, sędziego śledczego, rejenta, szkołę elementarną miejską i pomocnika nadzorcy okręgowego akcyzy; obok tego jest dwóch lekarzy, jeden powiatowy, drugi zaś wolno praktykujący, i jedna apteka, a przy zarządzie powiatowym istnieje litografia. Jarmarków bywa 6, we wtorki po Trzech Królach, po niedzieli kwietniej, po św. Stanisławie, po św. Annie, po św. Bartłomieju i po św. Dyonizym. W mieście znajdują się dwa kościoły katolickie jeden parafialny pod wezw. św. Anny, drugi zaś pokapucyński, pod wezw. św. Wawrzyńca; żydzi mają obszerną bóżnicę murowaną i dwie szkoły. R. 1781 urodził się w L. Feliks Bentkowski. Miasto L. założone zostało w r. 1543. Wybudował je na gruntach wsi Łucki i Szczekarkowa, śród lasów, Piotr z Dąbrowicy Firlej, wojew. bełski i lubelski, pan i właściciel dóbr Kockich, Czemiernickich, Firlejowskich, Baranowskich, Szczekarkowskich, Janowieckich i t. d. ; a miasto od swego herbu Lewart nazwał Lewartowem. W r. 1552, po śmierci Piotra, dziedzictwo przeszło na syna Mikołaja Firleja, nagrobki obu znajdują się w kościele ks. dominikanów w Lublinie, w oddzielnej bocznej kaplicy z prawej strony, Firlejowską zwanej, słynnego z pięknej wymowy. Ze sławnych szkół kalwińskich, do których Mikołaj Firlej sprowadzał znacznym nakładem biegłych nauczycieli z Lipska i Wittenberga, także i ze szkół aryańskich nie tylko śladów żadnych, ale nawet żadnych tradycyj nie przechowało się na miejscu. Mikołaj Firlej sprowadzał z Flandryi i Holandyi rękodzielników, obdarzając ich przywilejami, t. j, stolarzy w roku 1571, bednarzy zaś, kowali, cieśli, szewców i ku Lubartów śnierzy w r. 1580. Angielscy kupcy w Elblągu i Szczecinia poszukiwali potem wyrobów tutejszych rękodzielników. Osiedlił tu również trudniących się chowem bydła osadników. Miasto wzrastało w zamożność i domy murowane się wznosiły, zwłaszcza, że do tutejszych szkół nawet młodzież katolicka z akademii krakowskiej tak licznie przybywała, że jej nie było gdzie pomieścić. Zostawszy potem zwolennikiem nauki kalwińskiej, dziedzic oddał tutejszy kościół katolicki współwiercom swoim. W r. 1580 zjechało się tu 150 kalwinów i luterskich pastorów, dla porozumienia się z sobą co do różnicy dogmatów; lecz za przybyciem aryan i unitaryuszów, a mianowicie ich naczelnika Fausta Sooyna, synod się rozwiązał, nie chcąc z wyklętymi przez kościół wchodzić w żadne stosunki. Wtedy to stronnicy Aryusza założyli tu szkołę, a pierwszy jej rektor, biegły w naukach Albert Kalisz w r. 1581 miał w Lewartowie dysputę z jezuitą Radzimińskim. Czyt. Albert Calissius Schola Levartoviana restituta 1593. Ze śmiercią Mikołaja w roku 1588, dla braku męskiego potomka, wygasła dziedziczna linia Firlejów w tych stronach. Podobno za jego czasów zbory kalwińskie miały być tu usunięte, jak o tem wspomina K. Wł. Wójcicki w notatce biograficznej Encyklopedya Powszechna, t. VIII, str. 931. Pozostałe po Mikołaju Firleju cztery córki, podzieliwszy się dobrami, przeniosły Lewartowszczyznę w inne domy, jako to Tarnowskich, Wiśniowieckich, Lubomirskich, a jedna z nich Elżbieta poszła za Mikołaja Kazimirskiego Bibersztein, wojskiego radomskiego. Ten, będąc wyznawcą Socyna, wprowadził do zboru lewartowskiego nabożeństwo swojego wyznania. Niezadługo jednak, w skutek starań kś. Piotra Skargi, powrócił na łono kościoła katolickiego i na śmiertelnem łożu wynurzył w testamencie swą wolę, aby kościół w Lewartowie powrócony był katolikom, a szkoły rozpuszczone, czego na początku XVII wieku dokonał brat jego Krzysztof Kazimirski, biskup kijowski. Wtedy to zbory akatolickie zupełnie tu upadły. W r. 1643 w charakterze dziedzica dóbr figuruje Władysław Dominik książę Zasławski, lecz już w r. 1678 Lewartów drogą spadku przeszedł w posiadanie księcia Dymitra Jerzego Korybuta Wiśniowieckiego; następnie w r. 1688 dostał się Józefowi Karolowi Lubomirskiemu, który się ożenił z wdową po Wiśniowieckim, Teofilą córką ks. Zasławskiego. W r. 1705 Marya Lubomirska wyszła za Pawła ks. Sanguszkę i w posagu dostała dobra Lewartowskie. Odtąd przez lat 184 miasto było własnością Sanguszków, którzy ród swój wywodzili od Lubarta i Lubartowiczami się mianowali. Małżonek Maryi, upodobawszy sobie tutejsze okolice, postanowił Lewartów zrobić głównem siedliskiem dla siebie i dla swojej familii. Po śmierci ks. Maryi z Lubomirskich, Lewartów przeszedł na syna jedynaka Aleksandra; od niego ojciec nabył te dobra, lecz po nastąpionej śmierci syna, sukcesorowie Lubomirscy pieniali przez lat 4 księciu Pawła de nullo dato et accepto, żądając zwrotu dóbr, do czego jednak nie przyszło. W r. 1723 i 1726 nadano miastu przywileje na jarmarki dwutygodniowe, w pierwszym na trzy a w drugim na jeden dodatkowy. W roku 1739 Paweł Sanguszko objął powtórnie miasto w posiadanie i stał się jego odnowicielem, a w r. 1743 wyrobił przywilej do zmiany nazwy Lewartów na Lubartów, stosownie do imienia swego protoplasty. Przy sposobności tej wznowiono także niektóre jarmarki, zatwierdzono ponownie prawo magdeburskie, czego pierwej po Firleju dokonali w r. 1643 Władysław Dominik, książę na Ostrogu i Zasławiu, hrabia na Tarnowie, koniuszy koronny, a w r. 1678 książę Jerzy Korybut Wiśniowiecki i w 1688 Józef Karol Lubomirski; nadano miastu herb nowy i t. p. Dziedzic, poraz drugi ożeniony z hrabianką ze Skrzynna Duninówną, zostawił trzech synów Józefa, Hieronima i Janusza. Lubartów przeszedł na najstarszego Józefa, połączonego w r. 1788 z Anną z Cetnerów, córką IgnacegoAleksandra i Ludwiki z Potockich. Po zgonie męża ur. 1781, dobrami rządziła wdowa, słynna z urody i majątku. W r. 1790 pochowawszy syna, oddała rękę swemu ciotecznemu bratu ks. Kazimierzowi Nestorowi Sapieże, generałowi artyleryi litew. , z którym niezadługo wziąwszy rozwód, poraz trzeci weszła w związki małżeńskie z hr. Kajetanem Potockim, sstą urzędowskim. Niesnaski domowe wywołały z tym małżonkiem proces rozwodowy ze strony Anny z Cetnerów, a do kłopotów familijnych przybyły także i majątkowe. Gdy skutkiem wypadków ówcześni bankierzy Teper, Szulc i Kabryl zbankrutowali, obywatele będący z niemi w związku, narażeni zostali również na straty i nieprzyjemności. Kajetan Potocki należał do tych ostatnich, a mając zapis od żony na dobra Lubartowskie w sumie rs. 60000, naraził ją na liczne odwiedziny wierzycieli, sam zaś był zasypany pozwami i zagrożeniami, a lubo te dobrom dożywotnim szkodzić nie mogły, przecież mimo to ciągle trwały. Proces rozwodowy nabrał przez to nowej siły. Zgryziony i obarczony Potocki uprzedził śmiercią swoją wyrok rozłączenia. W r. 1806 przybył książę Janusz Sanguszko najmłodszy syn ks. Pawła z zagranicy do kraju po kilkoletniej daremnej kuracyi na oczy i zastał dobra lubartowskie w wielkim nieładzie. Do tego mieszczanie lubartowscy rozpoczęli o różne atrybucye sześć procesów przeciwko niemu, jako dziedzicowi Lubartów Lubartów po śmierci synowca jego syna ks. Pawła i Anny z Cetnerów Sanguszków. Książę Janusz najprzód z pomocą przyjaciół nabył prawa dożywocia, następnie starał się zaspokoić mieszczan, pozwolił żydom na wolną sprzedaż wódki; lecz wkrótce, utraciwszy wzrok, życie zakończył w gub. wołyńskiej. Po śmierci jego dor. 1822 wdowa zarządzała Lubartowszczyzną. W r. 1823, wskutek podziału z bratem swoim księciem Karolem, otrzymała dobra Lubartowskie dziedzictwem Klementyna z Sanguszków, córka ks. Janusza, z powtórnego małżeństwa hrabina Małachowska i sprzedała je następnie w r. 1839 Henrykowi hr. Łubieńskiemu. Po nim dobra lubartowskie zajęte zostały w r. 1844 na własność Banku polskiego, następnie zaś na rzecz skarbu, od którego ostatecznie nabył w r. 1859 hr. Mycielski. Ten ostatni z ogółu dóbr tych sprzedał folwark Pałecznicę w r. 1860; zaś folwarki Łuckę i Annobór w r. 1861, które następnie w r. 1882 przeszły na własność drobnych kolonistów; znaczną zaś część gruntów dworskich i lasów hr. Mycielski w latach 1865 67 sprzedał na prawach dzierżawy wieczystej powiększej części Niemcomkolonistom i z obszarów tych uformowały się oddzielne kolonie. W końcu Bank polski w r. 1883 pozostałe folwarki, do dóbr tych należące Rudno, Gołąb, Kierzkówka, Wincentów, Szczekarków, Tarło, Klementynów, Brzeźnicę Książęcą, Zagrody Lubartowskie i pałac lubartowski wraz z parkiem i ogrodem owocowym, sprzedał z publicznej licytacyi pojedyńczo rozmaitym osobom a obecnie pozostał jeszcze czasowo właścicielem przy folwarku Serock i znacznej przestrzeni lasów, z powodu trudności uregulowania spraw włościańskich. Wspominając o m. L. , nie podobna nie wspomnieć i o pałacu lubartowskim, tuż przy samem mieście położonym, oraz parku, terytoryum których zajmuje przeszło mr. 33. Pałac ten, który wraz z całem otoczeniem zamkiem zwykle nazywano, wybudowany został przez założyciela samego miasta Piotra Firleja, park zaś i ogrody założone i pielęgnowane przez syna tegoż Mikołaja. Według inwentarza z r. 1703 zamek przedstawia się bardzo smutnie. Brama wjazdowa od miasta przez sadzawkę o piętrze z gankiem naokoło, z dwoma kompasami, bez szyb, tylko z kratami w oknach; dalej na prawo parkany drewniane i szopy na stajnie i kuchnie ku drugiej bramie, zdaje się na północ, ogołoconej z parkanu, który Szwedzi spalili. W zamku okna po większej części bez szyb z kratami żelaznemi, gdzieniegdzie pouszkadzanemi. Zamek piętrowy opisany niejasno. Zdaje się wszakże, iż było na dole izb, pokoi i alków razem osiem z obrazami na ścianach, stołem marmurowym w jednej. Na drugiem piętrze trzy pokoje. Stan w ogóle zły. Na dziedzińcu na prawo piwnica murowana. Na środku dziedzińca lipa, pod którą ganek gątami kryty, opustoszały, podobnie jak i stojąca obok strzelnica, w której stawała armata. W ogrodzie otoczonym 160ma przęsłami parkanu, siedem kwater zasadzonych bukszpanem, dom dla ogrodnika i łazienka, wszystko zniszczone. Następnie pałac przez Pawła ks. Sanguszkę został rozprzestrzeniony. W roku też 1747 na dziedziniec prowadzi brama murowana, ośmiokątna, z figurami drewnianemi, malowanemi i złoconemi na każdym rogu. Nad bramą wieża z kopułą zakończoną żelazną złoconą gałką i wietrznikiem albo Pogonią z żelaza, malowanym i pozłacanym. Nad drewnianemi wrotami takaż cyfra snycerską robotą malowana. Brama uzbrojona 5ma Wielkiemi i czterema mniejszemi armatami śpiżowemi, oraz lawetami od 4 przelanych na dzwon. Dziedziniec w kwadrat 1 mórg 5 pr. , otoczony murem, z basztami po rogach ośmiokątnemi. Na dachach baszt figury drewniane jak na bramie. Po bokach dziedzińca ku pałacowi ciągną się dwie oficyny. Mur na froncie dziedzińca ozdobiony filarami z figurami kamiennemi i sztachetami żelaznemi, zielono malowanemi ze złoconemi strzałkami. Na środku każdego przęsła sztachet na blachach herb Pogoń z mitrą i paludamentem, miejscami wyzłacana. Z dziedzińca tuż przy pałacu dwie bramy murowane, ku północy na folwark, ku południowi do miasta. Ta ostatnia z mostem zwodzonym. Pałac jest budynkiem dwupiętrowym, prostokątnym, o 13 oknach frontu od wschodu. Środek jego zdobi ganek żelazny na ośmiu filarach z pojedyńczych brył piaskowca, stylu doryckiego, wsparty; dalej pilastry w tymże stylu i facyata trójkątna. Nad facyatą osoba drewniana snycerską robotą alias Victoria z insigniami i cyfrą Imienia Pańskiego. Pod nią immediate dwie osoby także drewniane, snycerską robotą, siedzące, różne reprezentujące insignia. Niżej znowu jakoweś dwie statuy. Koło tejże facyaty rozchodzą się dwie rynny z białej blachy per modum smoków skrzydlatych. Od ogrodu facyata we dwie baszty kwadratowe, czyli wieżyczki pod takową, jak i pałac dachówką termina; koło tychże w angule rynny z blachy w postaci smoków. Na wierzchu tych wieżyczek po jednej osobie drewnianej snycerską robotą z insygniami wyzłacanemi. Od przyczółków pałacu do baszt dziedzińcowych mur sztachetowy, jak od frontu z wrotami prowadzącemi na galeryą ogrodową, ciągnącą się z trzech stron pałacu z posadzką kamienną i balustradą ozdobioną 20ma posągami. Z galeryi do ogrodu prowadziły z każdej strony schody dębowe. W następnym opisie z r. 1788 nie pomieszczono już galeryi ogrodowej, ale za to figurują dwie oficyny par Lubartów terowe, nazwane łazienkami, w miejsce dawniejszych wejść na galeryą ogrodową. Występują też pomieszczenia w antresolach, o których w poprzednim opisie mowy nie było. Główna facyata frontowa przyozdobiona jest dziś symbolicznemi figurami poezyi, astronomii i innemi postaciami, sztuki piękne wyobrażającemi. Elewacya pałacu tego przedstawia obecnie dom dwupiętrowy, z oknami dolnego piętra bardzo wysokiemi, pierwszopiętrowemi mniejszemi nieco i oknami drugiego piętra o 2 dużych szybach, jedna nad drugą; zdobny ornamentami w stylu francuskim Ludwika XV z dwoma skrzydłami parterowemi, dawniej z dachem płaskim a dziś wznoszącym się na sposób zwykły. Jedynie dolne piętro jest dziś mieszkalne. Figury, zdobiące szczyt, pouszkadzane w czasie burzy w 1846 r. Na szczycie dachu głównego budynku znajduje się ganek opatrzony galeryą żelazną. Piękne, szerokie schody, o misternej żelaznej poręczy, na piętro jak również kamienne kręcone na górne i dwoje drewnianych bocznych na toż piętro w dobrym przechowały się stanie. Dolne piętro w znacznej części podzielone jest na dół i antresole, bez widocznego z zewnątrz przedziału. Antresole te są w większej części w stanie mieszkalnym. W południowej baszcie urządzona była kaplica. W sklepieniu jej pozostawiono otwór okrągły, pozwalający sięgnąć okiem do wierzchołka wieży, na której dwu piętrach Paweł Sanguszko urządził bibliotekę w sposób niezwykły. Podłoga biblioteki wiła się czterema skrętami helisojdy o tworzącej prostopadłej do osi pionowej. Szafy modrzewiowe a raczej jedna szafa wycinkiem śrubowym walca biegła przy ścianach wzdłuż dwu piętr górnych, niby zwój śruby prostokątnej. Urządzenie to przechowało się dotąd prawie nienaruszone zębem czasu. Ostatnia dziedziczka z rodu Sanguszków Klementyna hr. Małachowska zburzyła oficyny boczne i zamierzyła w nowym guście około 1830 r. pod kierunkiem Szucha odrestaurować pałac. Przygotowany materyał drzewny zgorzał w młynie parowym Banku polskiego w Warszawie, a pałac pozostał w zaniedbaniu. Kościół parafialny w m. L. fundowany byt pierwotnie z drzewa w r. 1549 przez Piotra z Dąbrowicy Firleja, założyciela miasta, jak o tem bliżej przekonywa protokół wizyty z d. 28 września 1800 r. Wojciecha Skarszewskiego, biskupa chełmsko lubelskiego, znajdujący się w aktach kościelnych. Fundacya pomieniona zatwierdzoną została przez biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego. Po nastąpionej w r. 1552 śmierci Piotra, za syna jego Mikołaja, kościół pierwotny oddany wyznaniu kalwińskiemu, dopiero po śmierci socynianina Mikołaja Kazimirskiego Bibersztein, na początku XVII stulecia był powrócony katolikom. Kościół ten w następstwie czasu ulegał pięć razy zupełnemu zniszczeniu przez pożar, lecz w których latach miało to miejsce, kiedy i przez kogo poczterykroć był odbudowywany, żadnego o tem śladu nie pozostało. Po ostatnim dopiero pożarze, na miejsce poprzedniego drewnianego, istniejący obecnie kościół parafialny murowany wybudowany został w latach 1733 1735, przez PawłaKarola dwóch imion księcia Sanguszkę, marszałka w. ks. litews. , ówczesnego dziedzica dóbr lubartowskich, a następnie, za zezwoleniem kardynała Lipskiego, biskupa krakowskiego, w r. 1738 konsekrowany przez Michała Karpia, biskupa żmudzkiego. W roku 1791 świątynia uległa częściowemu pożarowi; lecz w jakim czasie i przez kogo dopełnioną została restauracya, akta kościelne nie zawierają wzmianki. Domyślać się tylko można, że rzeczonej restauracyi prawdopodobnie dopełnili następni dziedzice, albo wdowa po Józefie ks. Sanguszko na którego przeszły dobra lubartowskie po ojcu Pawle, Anna z Cetnerów, córka Ignacego i Ludwiki z Potockich, zarządzająca dobrami po śmierci męża swego, lub też synowie zmarłego fundatora Hieronim i Janusz książęta Sanguszkowie, i to wkrótce po nastąpionym pożarze, albowiem już w r. 1793 wystawili oni w pomienionej świątyni wspaniały nagrobek ojcu swemu Pawłowi i matce Barbarze z Duninów; według zaś wzmiankowej wizyty biskupiej z r. 1800, kościół w tejże epoce już w poprzednio świetnym znajdował się stanie. Za staraniem ks. kanonika Jana Skolimowskiego, proboszcza miejscowego, w r. 1860 przystąpiono do gruntownej zewnętrznej restauracyi kościoła, prowadzonej do r. 1864, która jednakże dopiero w r. 1871 w zupełności została ukończona. Następcy zmarłego ks. Antoni Kazanowski, potem zaś ś. p. ks. Adam Laskowski, proboszcze lubartowscy w latach 1873 1877, uskutecznili wewnętrzną restauracyą kościoła. Nareszcie w r. 880 poprawiono wiązania dachowe i pokryto część dachów blachą cynkową w miejsce dachówki. Wspaniała ta świątynia zbudowaną jest w stylu nowym Odrodzenia. Niezwykły wygląd nadaje jej kształt beczkowy w rzucie poziomym. Nawa główna ma również kształt wrzecionowaty, boczne zaś odpowiednio wygięty. W ołtarzu wielkim umieszczony jest obraz św. Anny, malowany w r. 1694, przechowany z poprzednio spalonego drewnianego kościoła. Sześć innych ołtarzy posiada obrazy bardzo mierne. Odrzwia kościoła nadzwyczaj okazałe i wielkością swoją imponujące, zbudowane są z marmuru czarnego, w których umocowane odpowiednie podwoje. Z prawej strony nawy bocznej kościoła jest nagrobek fundatorowi dzisiejszego kościoła, jego żonie i jednemu z synów poświęcony. Oprócz powyższego grobowca, w filarach kościelnych wmurowane są cztery tablice marmurowe, poświęcone pamięci Hyacentcgo i Lucyi z Cholewickich Nestorowiczów z roku 1826, Antoniego Jaruzalskiego b. kapitana b. wojsk polskich, zmarłego w r. 1847; Feliksy z Dziewczopolskich Kleszczyńskiej zmarłej w r. 1857 i Maryi Dębickiej zmarłej w roku 1876; a nadto bardzo piękny grobowiec z marmuru kararyjskiego białego, poświęcony papamięci Jozefa Kossobudzkiego i Teodozyi Kossobudzkiej, dzieło Syrewicza. Tuż obok kościoła, po prawej stronie cmentarza kościelnego, stoi okazała murowana dzwonnica, a na niej zawieszone są trzy dzwony, z których największy waży podobno funtów 3450. Wreszcie kościół cały, dzwonnica i cmentarz kościelny, opasane są murowanym parkanem, front którego ozdobiony jest gzemsami i sztachetami w murze osadzonemi. Istniejący w m. L. drugi kościół pokapucyński, obecnie od r. 1865 filialny, wybudowany został wraz z klasztorem ks. kapucynów w r. 1741 kosztem Mikołaja Krzynieckiego. Postacią zewnętrzną i urządzeniem wewnętrznem przypomina wszystkie kościoły kapucyńskie w kraju. W ołtarzach zawiera dobre obrazy, prawdopodobnie pędzla Smuglewicza. Zabudowania klasztorne, z pozostawieniem części takowych dla wikaryusza przy kościele, przeznaczone zostały od r. 1869 na pomieszczenie w nich zarządu powiatowego; obszerny zaś ogród klasztorny rozdzielony został na cztery części, z których jedne oddano do użytku wikarego przy kościele, drugą dla szkoły elementarnej miejscowej, trzecią przeznaczono dla zarządu powiatowego; ostatnią zaś i największą, gdyż 1877 sażeni kwadratowych zawierającą, zarezerwowano pod budowę szpitala powiatowego. Dobra lubartowskiej powstałe z dawnych wsi Szczekarków i Łucka, w r. 1466, według aktu granicznego z owej epoki, którego oryginał na pergaminie spisany zniknął w ostatnich czasach z akt miejscowych, stanowiły dziedzictwo Grotha na Ostrowie i w r. 1703 składały się z miast Lubartowa i Firleja, wsi i folw. Szczekarków, wsi Lisów, wsi Brzeziny, wsi Pipisówka, wsi i folw. Serock, wsi i folw. Leszkowice, wsi i folw. Brzeźnica, wsi Zabiele, wsi i folw. Niedźwiada, wsi i folw. Tarła, wsi i folw. Pałecznica, wsi i folw. Górka, wsi i folw. Łucka, wsi Baranówka, wsi Trzcińca. W r. 1747 występują dobra w składzie powiększonym o wś i folw. Kijany bliższe i dalsze, wś Stoczek, wś Wólkę Kijańską, wś i folw. Jakóbowice, wsie Długie, Swidniczek, Wólkę świdnicką i wś i folw. Zadębie. W inwentarzu z r. 1788 wykazano znowu dodatkowo wś i folw. Rudno, wś Krupy, wś Kunów, mczko Rawę, wś i folw. Giżyce. Prawie w takim składzie dobra istniały do r. 1850, ubyły bowiem tylko Jakóbowice z 4ma okolicznemi i około r. 1855 Kijany z przyległościami. Od r. 1860 zaczęła się parcelacya, prowadzona przez plenipotentów hr. Mycielskiego, który połowę prawie folwarków sprzedał i znaczne przestrzenie lasów rozkolonizował. Obecnie wszystko już prawie zostało w różne ręce sprzedane przez Bank polski. Powiat lubartowski, utworzony w 1869 r. z północnowschodniej części dawnego powiatu lubelskiego, graniczy na północ z powiatem radzyńskim gub. siedleckiej, na wschód z powiatami radzyńskim, włodawskim i chełmskim, na południe z powiatami chełmskim i lubelskim, na zachód zaś z nowoaleksandryjskim puławskim. Powierzchnia powiatu wynosi 23 mil kwadr. , albo inaczej 234734 mr. , albo 120294 dziesięcin, z której to przestrzeni 50536 dz. ziemi ornej, 13102 dz. pastwisk, 11661 dz. łąk, 2891 dz. pod budynkami, 32395 dz. lasu, pod nieużytkami 3540 dz. , pod zaroślami 3301 dz. , pod drogami, błotami i rzekami 2868 dz. Gleba przeważnie piaszczysta i sapowata, tylko w południowowschodniej części powiatu, od strony powiatu chełmskiego, gliniasta i urodzajna. Bardzo widoczny tu jest wpływ wzrostu mieszkańców w śladach szybkiego znikania wód, których, jak widać z resztek dawnych urządzeń stawowych i dokumentów piśmiennych, było nieskończenie więcej. Gospodarstwo po większej części trzypolowe, a u włościan nawet i dwupolowe. Pszenicy uprawia się stosunkowo mało. W r. 1883 zasiano czetwerti pszenicy ozimej 3981, żyta 21240, pszenicy jarej 90, owsa 10448, jęczmienia 5732, gryrki 7268, innego zboza 2203, kartofli 31273. Zebrano zaś w tymże roku czetwerti pszenicy ozimej 19475, żyta 111959, pszenicy jarej 493, owsa 65683, jęczmienia 25811, gryki 34904, innego zboża 11547 i kartofli 190393. Siana zebrano 1387533 pudów. W r. 1883 podano do ubezpieczenia bydła 29358 sztuk oprócz 3327 sztuk cieląt, które są wolne od opłaty, a z tej liczby w dwu miastach 719, u właścicieli większych 5609, resztę zaś 23030 sztuk u włościan. Wołów było w tej liczbie 1919, krów 21864 i jałowizny 5575 sztuk. Koni 10899 sztuk, a mianowicie w miastach 212 a reszta po wsiach. W tej liczbie pomieszczone są konie znanej stajni p. Grabowskiego w Syrnikach, krwi czystoangielskiej, a mianowicie 5 ogierów, 7 koni wyścigowych, 9 matek i 24 źrebaków po lat 2 i mniej. Ludność przeważnie zajmuje się rolnictwem. Z rzemiosł najbardziej kwitnie mularstwo i bednarstwo w L. 250 mularzy i 10 bednarzy. Ludność wiejska wyrabia gdzieniegdzie płótno i sukno na własne potrzeby, a nawet pewną ilość na handel. W powiecie istnieje 59 fabryk i zakładów przemysłowych, zatrudniających razem Lubartów 427 robotników i produkujących wyrobów na sumę 482999 rs. Pierwsze miejsce w liczbie fabryk pod względem obrotu trzyma cukrownia w Kijanach z 256ma robotnikami i obrotem 185000 rs. ; liczebną zaś przewagę w ogólnej ilości stanowi 30 młynów. Dalej idą gorzelnie, browary i cegielnie po 5, jeden tartak parowy i trzy wodne, 3 smolarnie i t. d. Główny przedmiot handlu miejscowego stanowi zboże; wywozowego zaś wełna i drzewo, którego znaczne bardzo ilości wyrębują się corocznie. Według danych statystycznych w roku 1883 utrzymywano owiec około 21000 sztuk cienkorunnych i do 18000 prostych włościańskich; sprzedano wełny 2150 pudów za 60220 rs. i drzewa za rs. 106100. Po miastach i osadach w powiecie lubartowskim bywa corocznie 30 jarmarków, z których jednak tylko dwa łęczyńskie, w czerwcu dni 8 i we wrześniu dni 10 się odbywające, szerszy budzą interes. W r. 1883 było w powiecie ludności 74365, a w tej liczbie męż. 36257, kob. zaś 38108. Pod względem wyznań prawosł. 1441, katol. 58846, ewang. 5153, baptystów 435, żydów 8490. Według stanów szlachty 537, duchowieństwa 18, mieszczan, kupców, handlarzy i t. p. 8912, mieszkańców osad miasteczek 7221, włościan 49543, kolonistów 4, 942, urlopników 2952, cudzoziemców 240. Pod względem administracyjnym powiat dzieli się na gminy Łucka, Niemce, Kamionka, Samoklęski, Firlej, Chudowola, Rudno, Wielkie, Tarło, Luszawa, Czemierniki, Syrniki, Ludwin, Spiczyn, z których dwie pierwsze czwórki i dwie następne trójki, po kolei stanowią jeden okrąg sądowy. Wsi i osad włościańskich znajduje się 171, z których 31 nie miało przyznanych serwitutów, 78 zamieniło je r. 1883, a 63 korzysta dotąd z praw służebnościowych. Pod względem kościelnym dekanat lubartowski dyecezyi lubelskiej obejmuje 10 parafij L. z filią Firlej, Czemierniki, Dys, Kamionka, Kijany, Krasienin, Łęczna, Michów, Rudno, Syrniki. Szkółek początkowych 1klasowych ogólnych jest w powiecie 23. Powiat lubartowski mógłby być nazwany powiatem dolnego biegu Wieprza, gdyż nie licząc 20 wiorst najniższej części koryta tej rzeki, większa połowa spławna przerzyna tenże powiat od strony Łęczny do Kocka 50 z górą wiorst w kierunku północnozachodnim, a następnie od Kocka do Baranowa w PołudniowoZachodnim. Bardzo kręte koryto rzeki i nader szybki bieg wody wywołują częste wyrywanie brzegów i zmiany koryta. Tym sposobem od Serocka do Łysobyk powstały dwie odnogi przez połączenie dawnej rzeczki Starca z korytem Wieprza na prost wsi Luszawy, gdzie zdawna istniało podwójne koryto. Wpływa to bardzo niekorzystnie na komunikacyą, tak lądową pod Kockiem, gdzie trzeba utrzymywać podwójny przewóz, jak i wodną z powodu ubytku wody. Całą pociechą dla spławiających drzewo są bardzo gęste młyny z groblami i mosty z dwu promów złożone a przewozami zwane, które w czasach suszy stanowią pewien system sztucznego podwyższania wody w danej części rzeki. Gęste bardzo wyrwy czyli łachy, będące zbiorowiskami wody stojącej, zwie tu lud niecieczami. W powiecie lubartowskim Wieprz przyjmuje z lewej strony, oprócz najdrobniejszych, nie noszących nazwy, strumieni pod Rokitnem i Wólką Rokicką Bystrzycę naprost Zawieprzyc wraz z wodami Dyski, małą tylko cząstką wkraczającą w powiat lubartowski, i bardzo obfitą w wodę choć wązką Mininę, poruszającą bardzo wiele młynów. Rzeczka ta powstaje pod Nasutowem, tworzy kilka stawów, z których Młyniski ma dwieście kilkadziesiąt morgów powierzchni, Skrobacki zaś bliżej ujścia nie wiele mniejszy. Zaczynając od stawu Młyniskiego wody Mininy tworzą szerokie błotniste przestrzenie a suche grunta okoliczne na 2 łokcie głęboko napawają sobą całkowicie. Z prawej strony uchodzą do Wieprza tylko dwa krótkie strumyki pod Górką Lubartowską i Luszawą. Na płdn. wschodnim krańcu powiatu po prawej stronie Wieprza występują jeziora Dratów, Rogoźne, Woksza, Chrzcze, Piaseczno, Bikcze Bihcze i Uściwierz, spływające do Wieprza Pam. Fiz. t. II; na północy zaś pod Firlejem Firlejowskie i Kunowskie albo Dychawica Pam. Fiz. t. I, nie mające wyraźnego odpływu i znacznie wyżej od niedalekiego Wieprza położone. Z płodów kopalnych w południowowchodniej części powiatu dobywają nieco wapienia, używanego na budynki lub do wypalania wapna, a w Woli Skromowskiej zaczęto od lat kilku kopać torf na opał gorzelni Artykuł opracowany przez pp. Stan. Ostrołęckiego i Zygm. Gepnera. Lubartów, dobra, pow. wiłkomierski, par. kurklewska, własność Makarskiego. Lubartowo, dok. Lubartuff, była wś w pow. jańsborskim, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założona i trzymana. Następnie opustoszała i dziś z dawna już nie istnieje. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 437. Kś. F. Lubarty, wś włośc. i folw. pryw. , pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 41, od Ejszyszek 20, mk. katol. we wsi L 113, staroz. 11; w folw. L. mk. katol. 5 1866. Lubasz 1. niem. Lubasch, wś, pow. czarnkowski, nad jeziorem, w okolicy leśnej; 53 dm. , 760 mk. , 44 ew. , 619 katol. , 97 żydów, 307 analf. Kościół katol. paraf. należy do dek. czarnkowskiego. Poczta, tel. i gośc. na miejscu, st. kol. żel. we Wronkach o 18 kil. , st. kol. żel. w Trzciance o 20 kil. Poczta osobowa chodzi Lubartów Lubartowo Lubarty Lubasz z Czarnkowa o 8 kil. przez L. do Wronek. I 2. L. , dom. i gm. , tamże, ma z Prusinowem 8804 mr. rozl. ; 5 miejsc a L. , dom. ; folwarki b Bończa; c Prusinowo; d Sławienko; leśnictwo e Milkowo; 33 dm. , 519 mk. , 12 ew. , 507 katol. , 299 analf. Gorzelnia parowa i cegielnia. Własność dra Zygmunta Szułdrzyńskiego. Wspomnienia historyczne o L. , opis wsi i wykopalisk tamże znalezionych znajdują się skreślone piórem kś. kanonika Dyniewicza w Przyjacielu Ludu II p. 61, VII, 174 i IX, 99; kościoła zaś mianowicie w Opisie historycznym kościołów dyec. poznańskiej J. Łukaszewicza, skąd czerpiemy głównie następujące uwagi L. niegdyś był położony nad odnogą jeziora, teraz nad łąką, w kształcie dokładnego półkola. Ze strony północnej otaczają go różnokształtne, wysokie wzgórza, skąd objąć można okiem liczne wioski rozrzucone w równinie. Rozległe jezioro wciska się wąskiemi zatokami pomiędzy górzyste cieśniny. Góry te, w różnym kierunku się rozchodząc, noszą różne nazwy. Jedna odnoga, północnozachodnia, pod nazwiskiem Babicy tworzy ogromny okop, który na pierwszy rzut oka czyni z L. od strony północnej niezdobytą twierdzę; druga odnoga łączy się z wyniosłym brzegiem Noteci i nosi nazwisko Biesiadki; trzecia, środkowa, nazywa się KrzykowąGórą; na czwartej zaś mniejszej, Krasnej Górze, zbudowany jest teraźniejszy kościół parafialny. Pomiędzy ludem utrzymuje się jeszcze dawna legenda o okropnych spustoszeniach, jakie tu niegdyś z niewiadomych przyczyn jakiegoś bóstwa wydarzyć się miały; legenda ta wskazuje rozległe bagna, w których dzwony zapadłej świątyni w pewnym czasie dzisiaj jeszcze podziemne swe ludowi dają słyszeć głosy. Szeroka alea prowadząca niegdyś przez dolinę śród zarośli gęstwin do zamku, naprzeciw świątyni wystawionego, zapadła się i zostawiła tylko strumyk bystrej i głębokiej wody śród bagna. Zamek znikł także, i tylko pozostał ogromny kopiec, dotąd widzialny, na którym ów gmach wznosił pyszne szczyty i wieże; pozostał także dąb odwieczny, osłaniający niegdyś jego mury, a teraz tylko świadek zniszczenia i trwogi. Dziś bowiem zamieszkuje to miejsce tylko zakonnik, który o północy pokazuje się; okapturzony, z paciorkami w ręku i ze spuszczoną głową, wolnym krokiem zwiedza wszystkie zakątki. Rozliczne światła się tam zapalają, gdzie świątynia stała, a szmer wyniosłych topoli, w zaciszu rozłożystych i ponurych jodeł, zdaje się oddawać przytłumione pienia duchów pobożnych. Wieś L. jest gniazdem rodziny wielkopolskiej, obecnie zapewne wygasłej, Lubaskich, herbu Radwan. Łukaszewicz przytacza szczegół z akt grodzkich poznańskich, że w r. 1505 Domasław Lubaski, właściciel L. , zabezpieczył na nim wiano żony Doroty z Sławieńskich. W wieku XVII L. już należał do Gorajskich, w XVIII był własnością Miaskowskich, później Świnarskich; przed laty 50 mniej więcej nabył tę posiadłość obywatel w życiu publicznem zasłużony Szułdrzyński, którego syn Zygmunt teraźniejszym jest dziedzicem. Historyą kościoła lubaskiego skreślił jeszcze przed Łukaszewiczem ks. kanonik warszawski Siatkiewicz w książce pod tytułem Krasna Góra Lubaska, cudami bożemi w kościele lubaskim N. M. P. wsławiona; II wyd. w Poznaniu, 1762 68. Lubascy zapewne wystawili kościół parafialny w połowie XV wieku pod tytułem św. Wawrzyńca; kościół ten stał śród wsi, był drewniany; w XVII wieku przebudowano go, przy wielkim ołtarzu z palonej cegły i ozdobiono dosyć piękną wieżą. Trwał do początku XIX wieku. Rozebrano go, gdy w roku 1761 stanął był na Krasnej Górze zamiast drewnianego kościołka Panny Maryi nowy kościół murowany, i wtedy nabożeństwo parafialne do tegoż kościoła przeniesiono. Kościół N. Panny Maryi wystawiony został wedle książeczki Krasna Góra Lubaska przez matronę z Włościejewskich Trąbczyńską. Podług zaś dokumentów kapitulnych poznańskich założycielem był ojciec Adam Ryskonius ze Stajkowa, członek zakonu cysterskiego klasztoru przemęckiego r. 1609. Kościołek drewniany pogorzał r. 1664; nowy stanął także drewniany ze składek ludzi pobożnych; tenże stał do r. 1757; poczem z gruntu przebudowanego; stanął nowy, murowany, w kształcie krzyża. Obraz cudowny N. M. Panny był przeniesiony przez ks. Franciszka Siatkiewicza do kościoła św. Wawrzyńca. Do nowego kościoła na Krasnej Górze wprowadzono go znowu uroczyście 6 września 1761. Kś. Siatkiewicz opisuje tę uroczystość w ten sposób W asystencyi przeszło trzydziestu kapłanów introdukowałem obraz. Na czele tej procesyi postępował Antoni Bończa Miaskowski, scholastyk katedralny poznański. Obraz był prowadzony na tryumfalnym wozie, który trzymali dwaj kapłani w kościelny aparat przybrani; asystowała mu chorągiew usarska znaku N. królewicza Karola polskiego i książęcia kurlandskiego, z Kooperacyi J. P. Maksymiliana Bończy Miaskowskiago, wojew. kaliskiego, kawalera orderu orła białego, pułkownika tej chorągwi, pana dziedzicznego Lubasza i kolatora. Osobliwa radość ludzi na ten akt zgromadzonych była, których się liczyć mogło na sześć tysięcy. Większej przyczyniła chwały między tak wielkim tłumem przytomność JW. wojewodów i kasztelanów, wielmożnych urzędników i innych różnej rangi panów. Kompanie wieluńska i czarnkowska wielki też dały plauz temu świętej Pani nabo Lubasz żeństwu. W teraźniejszym kościele, pochodzącym z r. 1760, mało jest starożytnych pamiątek. Przeniesiono tylko z dawniejszych kościołów lubaskich dwa wota srebrne złożone przez Teodora i Łukasza Gorajskich na pamiątkę ocalenia w bitwie pod Beresteczkiem r. 1651 z napisami łacińskiemi; rysunek tych wotów opisał szczegółowo ks. Dyniewicz w Przyj a, cielu ludu, IX, p. 100; przedstawione są na pierwszem z jednej strony wojska koronne i litewskie, z drugiej hordy tatarskie i kozackie Bohdana Chmielnickiego; a nadto rycerz Góraj ski, klęczący i polecający się opiece Zbawi ciela; przy nim godła rycerskie; herb familijny Gorajskich, początkowe litery imienia i nazwiska T. G. Na drugiem wotum Łukasza Goj rajskiego w odległości dwa wojska widać przeciw sobie idące. Na uboczu klęczy rycerz z podgoloną czupryną, przy karabeli, obok czapka; modli się do Bogarodzicy. Nad rycerzem jest herb i początkowe litery imienia i nazwiska. Po drugiej stronie obudwóch wotów mieszczą się napisy łacińskie. Prócz tych wotów widzimy jeszcze w kościele na wewnętrznych ścianach kilka wizerunków właścicieli dawnych Lubasza Miaskowskich i Świnarskich, dalej kardynała Lipskiego, bez napisów. O wykopaliskach lubaskich rozpisuje się kś. Dyniewicz w Przyj. Ludu, VII, 174; i dyrektor Schwartz wspomina w pierwszym zeszycie swoich Materialien. Kś. Dyniewicz pisze, że na przestrzeni 3 mil kwadr. odkrył 7 cmentarzysk, a mianowicie w L. , Liszkowie, Mikołajowie, Górze, Stajkowie, Sokołowie i Miłkowie. Schwartz wyraźa się, że na górze Krasnej Górze i teraźniejszym cmentarzu przy kościele wykopano mnóstwo urn ozdobnych, piękne młotki, granitowe, serpentynowe, dolorytowe; przedmioty żelazne i brązowe; pierścień miedziany 1 cala średnicy z czteremi promieniami ze środka do obwodu idącemi w urnie, nadto niebieskie korale z prążkami, szklane, w kształcie malin. Kś. Dyn. dodaje jeszcze, jako osobliwość, pigułkę glinianą w postaci ptaka, długości 3 cali, objętości dwóch i pół cali, bez wyraźnych nóg, z podstawką; po obu stronach wystające skrzydełka maleńkie, jakoby do lotu rozpostarte. 3. L. czyli Lubacz, niem. Lubasch, dom. , pow. wyrzyski, 1640 mr. rozl, 5 dm. , 128 mk. , 68 ew. , 60 katol. , 33 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Nakle o 5 ML; gośc. na miejscu. W okolicy odkryto cmentarzysko pogańskie, które zbadał dyrektor gimnazyalny Richter z Nakła w r. 1881. Pisze o niem Cmentarzysko znajduje się na paśmie wzgórzy spadających ku Noteci. Kilka grobów szeregiem obok siebie położonych i Wielkiemi kamieniami poobsadzanych otworzono. W jednym z nich znaleziono 7 czarnych urn, dość dobrze zachowanych; w innych liczba była mniejsza, w przecięciu po 5. Szczególną uwagę na siebie zwróciła urna czarna około dwóch stóp wysoka, w której znaleziono 3 perły z glinki. Wydobyto także dwie urny z pierścieniami brązowemi naokoło szyjki, również odłamy naramienic z tegoż kruszcu i pierścienie żelazne. Większa część urn miała pokrywy, niektóre miały białe ozdoby na zewnątrz. Jedne z czarnych urn z twarzą posłał dyrektor Schwartz do berlińskiego muzeum. Z jednej wycieczki do tego cmentarzyska dyrektor Richter skreślił protokół, który brzmi, jak następuje Zastaliśmy przybywając na miejsce 4 skrzynie kamienne wielkich rozmiarów przez służbę właściciela L. już odsłonięte; ziemia z nich była odrzucona, wszystkie miały kształt czworoboków. Rozmiary jednej z nich, składającej się z łupanych, po obudwu stronach mocno obciosanych płyt kamiennych, były takie. Długość wynosiła 104 centm. , szerokość 75 centm. , głębokość 54 centm. Z dwóch urn z tego grobu wydobytych z czarnej glinki, jedna rozsypała się na drobne kawałki; z jej popiołów i kości wygrzebano ozdobę brązową i pierścień żelazny. Druga urna na powietrzu także się roztrzaskała, ale za pomocą kleju zdołano ją przywrócić do stanu pierwotnego. Wysokość tej urny wynosi 38 centm. , obwód 101 centm. , obwód szyjki długiej na 16 centm. , u samego wierzchu wynosił 31 centm. , obwód dna 42 centm. Urna zawierała tylko popiół i t. d. i dwie małe pospolite muszle. Drugi grób rozkopany w części południowej, ku łąkom noteckim, był ułożony z surowych kamieni, w części zaś północnej z większych płyt kamiennych, po obudwu stronach także ociosanych; nie było tu juz kamiennej pokrywy i płyty kamiennej na kończynie południowej. Naokoło szyjki obudwu urn tu znalezionych był położony pierścień brązowy; pierścień nie był nigdzie przymocowany, miał zresztą obwód o wiele znaczniejszy od szyjki urn, bo wynosił 45 cntm. M. St, Lubasz z Lubaską Wolą lub Berezówką, wś, pow. dąbrowski, leży w równinie, na prawym brzegu Wisły, 1 klm. na zachód od Szczucina. Liczy 700 mk. rzym. katol. , z których 121 przebywa stale na obszarze wiek. pos. Al. Bo gusza i spółwłaścicieli. Należy do parafii rzym. katol. w Szczucinie. Jestto miejsce ro dzinne Andrzeja Rawicza Gawrońskiego, se kretarza komisyi edukacyjnej, lektora króla Stanisława Augusta, a wreszcie biskupa kra kowskiego. Pos. wiek. ma obszaru 439 mr. roli, 143 mr. łąk i ogr. , 135 mr. pastw. i 539 mr. lasu; pos. mniej. 346 mr. roli, 150 mr. łąk i ogr. i 77 mr. pastw; graniczy na zachód z Laskówką, na południe z Delastowicami. Wola lubaska leży na południe. Mylnie piszą także Lubacz i Lubacka Wola. Mac. Lubaty Lubasza Wielka, wś poleska, pow. rówieński, o 5 mil od Równego, dawna własność ordynacyi Ostrogskiej, potem Czartoryskich. Ma cerkiew i słynną fabrykę wyrobów żelaznych. Już w XVIII w. była tu rudnia i przy. niej fabryka narzędzi rolniczych. Por. Japołot. Lubaszczyce, ob. Eleonorhof. Lubaszewicze, por. Krupa, os. Lubaszewką, st. dr. żel. OdessaElizawet grad, między Żerebkowem a Wradyjówką, o 245 w. od Odessy. Lubaszewo, wś, st. p. i folw. w południo wej stronie powiatu słuckiego, ku granicy pińszczyzny, przy gościńcu pocztowym nieświesko kleckopińskim, w obrębie gminy krugowickiej, u źródeł rzeki Cny wś ma osad 22; folw. , od r. 1870 za nagrodę oddany urzę dnikowi Tumanowowi, ma obszaru 513 mr. , w glebie piaszczystej; miejscowość całkiem odludna, poleska; w stronie południowej leżą niezmierzone błota kaczajskie. AL Jel. Lubaszka, lewy dopływ rzeki Wereśni, wpadającej do Uszy. Lubaszów, ob. Lubieszów, pow. piński. Lubaszowa, ob. Luboszowa. Łubaszówka, wś, pow. humański, par. Humań. Własność Feliksa Jałowickiego. Por. Jurkówka. Lubaszówka, wś nad rz. Jałańcem, pow. olhopolski, 41 dm. , ob. Lubaczówka. Lubaszówka, dopływ Białej Dunajcowej, ob. Rostówka. Lubaszyn, ob. Lubaczyn. Lubata, struga, ob. Hrodziszćo. Lubatowszczyzna, folw. w pow. borysowskim, od r. 1872 własność Czerniawskich, ma obszaru 276 mr. AL Jel Lubatka, os. , pow. sochaczewski, gm. i par. Iłów. Lubatowa, wś, pow. krośnieński, ma parafią rzym. katol. a należy do sądu powiat. i notaryatu w Rymanowie, zaś do urzędu poczt. w Iwoniczu; leży nad potokiem tegoż nazwiska w dolinie 400 m. npm. , ścieśnionej od południa górą Osiecznikiem 633 m. , od zachodu Żabią górą 550 m. a od wschodu Lisowską górą 506 m. npm. Miejsce zabudowane zniża się od północy ku południowi z 438 na 353 m. Pierwotnie była ta wieś własnością Zyndrama z Maszkowic, miecznika krak. , od którego kupił ją w r. 1408 Maciej biskup przemyski. Sprzedając w r. 1412 wójtostwo w niej jakiemuś Piotrowi, wyznaczył kościołowi łan frankoński. W L. znajduje się szkoła ludowa jednoklasowa; kościół drewniany został poświęcony w r. 1529. Pos. więk. kapituły rzym. katol. przemyskiej ma obszaru 189 mr. roli, 17 mr. łąk i ogr. , 14 mr. pastw. 386 mr. lasu; pos. mniej. 1744 mr. roli, 20 mr. łąk i ogr. , 256 mr. pastw. i 101 mr. lasu. Na 1600 mk. jest 1579 rzym. katol. a 21 izrael. L. gra niczy na południe z Kamionką, na zachód z Ja sionką, na wschód z Wólką, a na północ z Lubatówką. Mac. Lubatówka, wś, pow. krośnieński, paraf. rzym. katol. w Rogach, leży w wąwozie nad potokiem Lubatówką, ścieśnionym od wschodu Winaską górą 528 m. , a od zachodu Pachanowcem 512 m. npm. Położenie wsi zniża się od południa ku północy z 353 na 320 m. bez względnej wysokości. L. ma 434 mk. rzym. katol. , szkołę ludową i kasę pożyczkową gmin ną z kapitałem 247 zł. w. a. Pos. wiek. Tyt. Trzecieskiego ma 118 mr. roli, 3 mr. ogr. , 18 mr. pastw. i 357 mr. lasu; mniej. 443 mr. roli, 55 mr. łąk, 53 mr. pastw. i 9 mr. lasu szpilko wego. Graniczy na południe z Lubatową, na wschód z zakładem kąpielowym w Iwoniczu, na zachód z Duklą i Równem, a na północ z Rogami. Mac. Lubatowką, znaczna rzeka, wypływa w południowej stronie wsi Lubatowej, w pow. krośnieńskim, z Lubatowskiego lasu, u zachodnich stóp wzgórza Osiecznika 633 m. ; płynie w kierunku północnym pomiędzy domostwami wsi Lubatowej, potem dolinką śródleśną, nad którą od wsch. wznosi się Winaska góra 528 m. , a od zach. Pachanowa góra 512 m. ; następnie przerzyna wieś Lubatówkę, Rogi, a przyjąwszy z praw. brzegu Iwonicki potok ob. , opływa od zach. mko Miejsce i Winną górę 343 m. , przerzyna wieś Głowienkę; w końcu, zasiliwszy się z praw. brzegu wodami potoku Olszynami zwanego, przechodzi na obszar miasta Krosna i tutaj w północnozachodniej części miasta uchodzi do Wisłoka. Długość biegu czyni 23 kil. Spadek wód podają liczby około 600 m. źródła; 438 m. pod kaplicą w Lubatowej; 353 m. na granicy gm. Lubatowej i Lubatówki; 320 m. południowy koniec wsi Rogów; 273 m. u stóp Winnej góry; 267 m. północny koniec wsi Głowienki; 258 m. ujście. W wodzie L. żyją ryby błyskawka, brzanka, jelec, karasek, kiełb, kijanka, kobyła, lin, lipina, miętus, piskórz, płotka, podustwa, świnka, śliz i wierzbówka. Br. G. Lubaty 1. wś włośc. , pow. włocławski, gm. Boruchowo, par. Białotarsk; odl. 31 w. od Włocławka. Posiada jezioro mające do 10 mr. obszaru i 15 do 20 łokci głęb. ; 13 dm. , 102 mk. , 180 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 4 dm. , 32 mk. 2. L. , pow. gostyński, gm. Ra taje, par. Solec. Br. Oh. Lubau niem. , ob. Lubowo. Lubawa, niem. Löbau, dok. Loiben, Lubno, Lubow, Lubowe, Lubowa, Lubovia, miasto powiat. w obwodzie regenc. kwidzyńskim, w Prusach zachodnich, nad strugą Libawką al. Lubawką i dopływami jej Elszką, Sandelą i Jesioną, o milę od rz. Drwęcy i granicy pow. suskiego i o Lubaszewo Lubaszka Lubaszów Lubaszowa Lubaszówka Lubaszyn Lubata Lubatowszczyzna Lubatka Lubatówka Lubatowką Lubau Lubasza Wielka Lubasza Wielka Lubaszczyce Lubaszewicze Lubaszewką strodzkiego, na bitym trakcie lubawskolidz barskim, lubawskoiławskim i lubawskonowo miejskim, milę od st. kol. żel. malborskomław skiej w Nowym folwarku Weissenberg, dokąd miasto podrzędną kol. żel. zamierza poprowadzić. Obszaru liczy mórg 6289, bud. 616, dm. 310, mk. 3951; r. 1880 liczono 4506, katol. 2709, ew. 1244, żyd. 553. W ogóle jest miasto starannie zabudowane; domy z wyjątkiem przedmieść wszystkie murowane; mianowicie odznacza się piękny rynek przestronny; domy całej wschodniej strony zachowały tu prastare t. zwane podsienia niem. Vorlauben. W miejscu znajduje się sąd obwodowy Amtsgericht, przedtem był większy powiatowy; kościół paraf. katolicki i prot. , synagoga żydowska, dom sióstr miłosierdzia ze szpitalem i kościołem św. Barbary, inny szpital miejski, progimnazyum miejskie symultanne sięgające do sekundy wyższej, które kosztem rządowym zamienione być ma na całkowite gimnazyum rządowe, seminaryum luterskie dla nauczycieli, szkoła miejska ewang. , 4kl. szkoła katol. , wyższy zakład dla dziewcząt luterski, z pensyą połączony, do którego po zniesieniu katol. pensyi u sióstr miłosierdzia także polskie dziewczęta uczęszczają; urząd pocztowy, stacya telegr. , apteka, fizyk powiatowy, konował powiatowy, lekarzów 4 2 polaków, 2 żydów, rzeczników 3; jest spółka pożyczkowa polska, kupców większych i mniejszych 19, zajazdów 5, restauracyj 12, browarów 2, gorzelnia na przedmieściu Fijewie, 3 młyny wodne, drukarnia, księgarnia, cukiernia, zegarm. 1, majstrów mular. 2. Dorocznych jarmarków jest 8, na bydło i na konie 4 i kramne 4. Oprócz tego słynie L. z targów swoich na świnie, które co tydzień w każdy poniedziałek odbywają się. Drobniejsi przekupnie, w mieście albo blisko L. mieszkający, rozchodzą się po wszystkie strony, głównie na Warmią, i przez cały niemal tydzień skupują świnie, zazwyczaj wieprze wielkie, które całemi gromadami, po sto i więcej sztuk liczącemi, na targ spędzają; stąd przez większych handlarzy, głównie z Prus i z Księstwa Poznańskiego, dalej w świat wysyłane bywają. Zwyczajne targi tygodniowe przypadają w środę i sobotę. Chociaż miasto nad kilku strumieniami położone, otrzymuje jednak czystą do picia wodę za pomocą wodociągów starodawnych, z pod Lip zaprowadzonych. Od czasu do czasu urządzają się tu przedstawienia polskie amatorskie. Z historyi miasta niezbyt obfite zachowały się wiadomości. L. od dawna istniała na zagonach pierwotnie pruskich i zwała się niby z pruska Loiben, co raczej nasze polskie będzie Lubno, z czego potem Lubowa, Lubawa utworzyło się. Była ta osada naczelna całej ziemi okolicznej, której imię takze lubawska ziemia, terra Lubavia, Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 53. Stare akta kościelne wizyta biskupa Olszowskiego zapisują, że przy L. znajdował się kiedyś gaj św. , w którym Prusacy pogańscy, wraqając z Łąk pobliskich, także już u nich świętych, zwanych wtedy Lobnic, igrzyska swoje i biesiady religijne wyprawiali. Wcześnie zajęli te okolice i berłu swemu podbili mazowieccy książęta. W początkach XIII wieku przybywa tu sławny apostół Prusaków, pierwszy biskup chełmiński, Chrystyan, i zaprowadza wiarę św. Ówczesny władzca ziemi tutejszej czyli naczelnik pruski Suavabuno zapisał r. 1214 L. na własność Chrystyanowi, który na stałe, jak się zdaje, tu przemieszkiwał. Lud także, w znacznej części napływowy, polski, chętnie zapisywał się pod sztandar wiary. Tylko jeszcze stary dąb w gaju był przeszkodą, który resztki pogan pruskich około siebie gromadził. Jest do dziś dnia podanie, że w tym gaju podówczas Matka Boska objawiła się i kaplicę jej chciano postawić. Ale biskup Chrystyan rzekł Nie może być Matka Najśw. czczona obok bożyszcza pogan; pójdźmy i dąb ów obalmy. Poczem poszli z miasta w procesyi i dąb św. zerwali. Kościół, który na jego miejscu postawili, do dziś dnia słynie z pielgrzymek wiernych. Ob. Lipy pod Lubawą. O założeniu miasta i wzniesieniu zamku lubawskiego niepewne są wiadomości. Niektórzy piszą, że miasto założone r. 1201; akta zaś lubawskie, także nie wiadomo na czem oparte, utrzymują, że to się stało r. 1214, kiedy Prusak nawrócony Suavabuno Chrystyanowi zapisał L. Jak z pism kościelnych wynika, farę tutejszą budować zaczęto r. 1233. R. 1243 po śmierci nieszczęśliwego, od krzyżaków tyle znienawidzonego biskupa Chrystyana, Lubawa wraz z całą ziemią przyległą dołączona została do nowo wtedy utworzonej dyecezyi chełmińskiej. Odtąd tąk miasto jak i część ziemi lubawskiej przeszły na własność biskupów chełmińskich, którzy tu również stolicę główną sobie obrali. R. 1301 nowy wygodniejszy zamek warowny zbudowali. Niemniej i miasto całe murami i wałami obwarowali. W L. też najczęściej rezydowali, niektórzy także umarli; pochowani są tu, o ile wiadomo, Mikołaj Krapicki, Jan Konopacki i Stan. Żelisławski. R. 1263 Henryk Monte, wódz pruski, splądrowawszy ziemię chełmińską, napadł krzyżaków pod L. i na. głowę pobił; landmistrz pruski z 40 braci krzyżackiej legli na placu. R. 1301 nowy tu zamek biskupi pobudowany, jak się rzekło, w cegłę murowany. R. 1422 Władysław Jagiełło stanął o pół mili stąd obozem d. 4 sierpnia, poczem miasto oblegał z wojskiem przez 4 dni. Dowiedziawszy się, że to własność biskupia, zaniechał oblegania i dalej pociągnął. R. 1439 król Wład. Jagiellończyk zajął miasto. R. 1440 miasto L. wraz z wielu 25 Lubawa Lubawa innemi przystąpiło w Kwidzyniu do związku I antykrzyżackiego. R. 1458 dziwnym sposobem dobrowolnie miasto mistrzowi krzyżackiemu poddało się, tłumacząc, że jest bez pana i chcąc na przyszłość temu podlegać, komu po zawarciu pokoju przysądzonem będzie. R. 1459 Wytręba z Wytrębowic Witram von Witramsdorf, polak, zachodzi jako burmistrz lubawski. R. 1521 margraf Albrecht, mistrz krzyżacki, nadciągnął tu po 3 Królach z wojskiem naprzeciw Mazowszu; Polacy w liczbie około 2000 wyszli mu z miasta naprzeciw, cofnęli się jednak z dość znaczną stratą, od liczniejszego daleko nieprzyjaciela odparci. Roku 1533 bisk. Jan Dantyszek nadał nowy wilkierz miastu. R. 1545 z powodu, jak utrzymują, niezagaszonych świec w kościele, pożar wielki powstał, który całe miasto w perzynę obrócił. R. 1638 bisk. Jan Lipski potwierdza stare przywileje miastu, według których zdawna służy mieszczanom prawo wyszynku i wolnego wywaru w granicach swoich. R. 1641 bisk. Gaspar Działyński odprawił tu synod dyecezyalny, trzeci z kolei za polskich czasów. Roku 1660 panowało morowe powietrze w L. Roku 1724 całe miasto zgorzało z wyjątkiem zamku biskupiego, fary, klasztoru bernardynów i 4 czy 5 domów. R. 1745 d. 16, 17 i 18 września Andrzej Załuski, biskup chełmiński, odprawił w tutejszej farze z duchowieństwem swojem czwarty synod dyecezyalny, który aż dotąd jest ostatni w tej dyecezyi. Po okupacyi Prus r. 1772 miasto L. wraz z przynależnemi dobrami biskupiemi na rzecz państwa zabrane; rządom tutejszym duchownym i stolicy biskupiej koniec położony został. Odtąd niemczyzna protestancka jak i żydowstwo niemały wzrost wzięły w mieście i w okolicy. Co się tycze narodowości, warto jeszcze dodać, że L. za rządów krzyżackich przeważnie była niemiecką. Nawet jeszcze w XVI i XVII wieku charakter miasta zdaje się być przeważnie niemiecki. W wizycie biskupa Potockiego wyraźnie czytamy, że podówczas, t. j. w XVI w. całe miasto było niemieckie, erat enin protunc germanica tota civitas. U fary nabożeństwo i kazanie li tylko w języku niemieckim. odprawiało się. Dopiero biskup Mikołaj Krapicki około r. 1500 wystawił na cmentarzu osobną kaplicę św. Barbary, żeby się w niej naboż. i kazanie odprawiało dla Polaków. Tegoż czasu sławny Krzysztof Kupner, rodowiec tutejszy, doktór obojga prawa, uczynił legat 900 fi. , żeby dwóch studentów o ile możności z L. , uniwersytet niemiecki w Lipsku odwiedzało. R. 1533 nowy wilkierz, wydany przez bisk. Jana Dantyszka dla miasta, pisany jest po niemiecku. Rektor szkoły tutejszej, Andrzej Neander, pracujący tu podówczas, był nietylko niemcem, ale i otwartym innowiercą. Jeszcze w r. 1672 statuta czysto kościelnego bractwa Bożego Ciała u fary pisane są po niemiecka. W późniejszych czasach nic nie wiadomo o Niemcach, a w czasie okupacyi zaledwie słabe jakie jednostki dochowały się; osobliwie, że i o innowiercach zaledwie znak jaki pozostał z późniejszych czasów. Było też to miasto daleko obszerniejsze i ludniejsze za dawniejszych czasów. Są znaki dość pewne, ze przedmieścia lubawskie sięgały aż do kościoła w Lipach. Do parafii tutejszej prócz miasta należało jeszcze r. 1647 wiosek 10, podczas kiedy dziś 3 ich tylko należy. Kościół farny, tyt. św. Anny, patronatu dawniej biskupiego, budowa zaczęta r. 1233, cały w cegłę murowany, daleko kiedyś okazalszy, przez ogień i wojnę znacznie ucierpiał; ma dwie kaplice św. Aniołów Stróżów, przez Gaspara Działyńskiego, bisk. chełmińskiego, wzniesioną, i Zwiastowania N. M. P. albo, teź familijną Mortęskich, r. 1620 przez 3 siostry rodzone Mortęskie, Magdalenę, ksienię chełmińską, Annę, zakonnicę w Chełmnie i Zofią, żonę Samuela Żalińskiego, wojewody chełmińskiego, fundowaną. W niej dwóch ufundowanych kapelanów i trzech chóralistów odprawiało codzienne przepisane nabożeństwo. Groby familii Mortęskich ze wsi Mortęg pobliskich zostały dotąd przeniesione i różnemi ozdobami a napisami upiększone. Niestety za szwedzkich wojen kaplica z ozdób swoich i grobowców ogołoconą i funduszów wszelkich pozbawioną została. Od niepamiętnych czasów przechowuje się w tej kaplicy cudowna figura N. M. P. z Lip pobliskich ob. Lipy, która jedynie tylko na odpusty tamże w uroczystej procesyi bywa przenoszona. W kościele przed wielkim ołtarzem są groby dwóch pochowanych tamże biskupów chełmińskich Jana Konopackiego, 1530, który na kamieniu miał napis Qui fuit a Conopat generos. stemana Joannis Praesulis ossa sub hoc marmore tecta cubant, i Stan. Żelisławski, 1571, którego pomnik drewniany znajdował się dawniej w ścianie bez żadnego napisu. Ołtarz wielki sprawił biskup Wawrzyniec Gębicki r. 1612. Istniał przy tym kościele kiedyś dom dla chorych i słabych księży i dom św. Anny dla ubogich; obecnie jest jeszcze szpital św. Walentego, r. 1616 przez bisk. Kuczborskiego dla 8 ubogich z parafii fundowany, i 3 bractwa różańcowe z r. 1723, aniołów stróżów z r. 1798 i trzeźwości z r. 1855. Do fary przyłączony jest kościół filialny w Złotowie. Szematyzm dyec. z r. 1867 podaje Parafia lubawska liczy dusz 3305, prob. Antoni Klingenberg obecnie oficyał, wikaryusz gener. i protonot. apostolski w Peplinie, wikary Teofil Bączkowski. Wsie paraf. L. , Losy, Tynwałd i Mortęgi; do filii w Złotowie należą Złotowo, Lubsztyn i Zakurzewo. Szkoły paraf. katol. w L. 4klas. , dzieci katol. 350; szkoła dziewcząt u I sióstr miłosierdzia z pensyą połączona; ochrona i szkoła przemysłowa szwalnia tamże 3 ostatnie zakłady skutkiem kulturkampfu zniesione zostały; w Złotowie dz. katol. 102. Klasztor oo. bernardynów, pierwotnie franciszkanów z Saksonii niemieckiej, założył tu bisk. Mikołaj Krapicki r. 1502 przy kościele ś. Michała i ś. Jana Chrzciciela, przez bisk. Wikbolda r. 1366 fundowanym. Pierwotni oo. franciszkanie, jak się rzekło, przychodzili z Saksonii i byli Niemcy, w czasie reformacyi zupełnie podupadli i wymarli r. 1566. Klasztor stał wtedy pusto przez 14 lat. R. 1580 bisk. Piotr Kostka sprowadził w ich miejsce polskich bernardynów z Warszawy, którym kościół nowy, do dziś dnia istniejący, pięknie w cegłę murowany wzniósł swoim kosztem Seweryn Zaleski chorąży pruski, od r. 1600 1610. Przed wielkim ołtarzem jest tu pochowany pierwszy fundator klasztoru bisk. Mikołaj Krapicki, mąż niemałych zasług i niezwykłej życia pobożności, który, zrezygnowawszy z biskupstwa r. 1508, osiadł na dewocyi w klasztorze i tamże umarł r. 1515. Po okupacyi i po kasacie klasztoru przez rząd pruski, zabrali piękny ten kościół luteranie gwałtem i podstępem r. 1821; na pamiątkę tego zaboru umieszczono napis w południowej ścianie kościoła Regis ex alma gratia sublato monasterio evangelicis haec domus donata MDCCCXXI. Pierwsze luterskie nabożeństwo odprawił pastor z Iławy Plitt w drugie święto wielkanocne. W klasztorze pomieszczono szkołę miejską, kilku nauczycieli, sąd powiatowy początkowo, obecnie w jego miejsce seminaryum nauczycielskie luterskie. Prepozytura ś. Jerzego, bogato kiedyś uposażona, połączona była z miejskim szpitalem. R. 1509 dr. Kupner z L. zapisał na nią 1000 mrk. , za które później 5 wł. roli pod Grabowem kupiono. R. 1584 bisk. Piotr Kostka przyłączył do prepozytury kaplicę polską ś. Barbary na 4 wł. w Grabowie fundowaną, dodając nadto nowych 10 wł. w Rożentalu najprzód, które następnie na inne 10 w Grabowie zamienione zostały. R. 1627 bisk. Zadzik przydał prepozyturze probostwo w Grabowie z 9 wł. składające się. Proboszczowie od ś. Jerzego mieli obowiązek stać do rady biskupom tu rezydującym. Około r. 1600 Odinet Perenot, kan. i oficyał chełmiński, był tu proboszczem, następnie kanonik Brandysz, Jan Petrykowski proboszcz kapituły chełmińskiej i inni. Obecnie jest ta prepozytura z częścią dawniejszych dochodów na użytek siostrom miłosierdzia oddana i zowie się pospolicie kaplicą ową kiedyś polską ś. Barbary; Jerzy jest świętym przeważnie krzyźstckim, u ludu naszego mniej znanym. Dom sióstr miłosierdzia fundowany r. 1861 przy prepozyturze dawniejszej ś. Jerzego, do której część znacznych dochodów od probostwa teraz w Grabowie odłączono. Siostry utrzymywały tu oprócz szpitala szkołę miejską dziewcząt, zakład wyższy dla dziewcząt z pensyą połączony, ochronę i szwalnię, co wszystko, prócz szpitala, utraciły skutkiem kulturkampfu. Kaplica ś. Barbary około r. 1500 przez bisk. Mikołaja Krapickiego założona na cmentarzu u fary dla Polaków, ponieważ wtedy jako i dawniej nabożeństwa i kazania w farze odprawiały się tylko dla Niemców. Kapelan tutejszy, który w niedziele i święta nielicznej wtedy jeszcze gminie polskiej odprawiał nabożeństwa polskie, posiadał na uposażenie 10 wł. w Rożentalu. Później kiedy liczba Polaków wzrosła, odprawiało się nabożeństwo jak i dziś polskie w farze, a kaplicę jako niepotrzebną zniesiono. R. 1584, biskup Piotr Kostka przyłączył jej dochody do prepozytury ś. Jerzego, która niezawodnie z tej także przyczyny kaplicą ś. Barbary aż dotąd się nazywa. Kaplica na zamku od początku istniała dla wygody rezydujących tu biskupów. Była dość obszerna, tytułu N. M. P. Wniebowzięcia, mieściła między innemi 3 ołtarze, stale wygodne, 2 trony biskupie, pulpit do czytania, małe organy i t. d. ; kraty dębowe oddzielały prezbyteryum od reszty kaplicy. Nad wejściem do kaplicy znajdował się herb bisk. Zadzika i pod nim rok dodany 1627, z czego wynika, ze biskup ten wiele się przyczynił do gruntownego odnowienia kaplicy. Powiat lubawski w północnowschodnim końcu obwodu regencyjnego kwidzyńskiego, między 53 18 i 53 37 płn. szer. a 36 52 i 37 39 wsch. dłg. położony, graniczy z pow. suskim na płn. , z ostródzkim w Prusach wsch. na wsch. , na płd. z pow. brodnickim i ku zachod. z brodnickim, grudziąskim i suskim. Największa rozległość z płn. na płd. wynosi przeszło 4 mile, z zach. na wsch. przeszło 7 mil. Obszaru zajmuje pow. lubawski mr. kwadr. 380109 czyli mil kwadr. 17. 625, mk. 51221. Na milę kwadr. przypada więc ludności 2563. Powierzchnia stanowi po największej części płaszczyznę; tylko we wschodniej części, pod Złotowem, Zakurzewem, Zwiniarzem, Grodzicznem, Lubsztynem ciągną się wzgórza przeszło 120 m. wysokie, które połączone są ze wzgórzami wschodniopruskiemi Ostpreuss. Bergrücken. Gleba w ogóle niezgorsza, wydaje wszelkie rodzaje zboża, mianowicie żyto, owies, kartofle, len, rzepik, groch, łubin al. Wilczyn, różne ogrodowizny i t. d. Koniczyna niemal wszędzie udaje się. Pszenicę z dobrym skutkiem hodują osobliwie pod L. , Rożentalem, Byszwałdem, Grabowem i t. d. Lasy obszerniejsze znajdują się w zachodniej części, przy granicy pow. grudziąskiego i suskiego, i na płd. wsch. końcu przy granicy nidborskiego i brodnickiego. Pokłady torfu Lubawa Lubawa dość są znaczne, które z dobrym skutkiem mieszkańcy użytkują. Pod Złotowem i Omulem natrafiano różnemi czasy bursztyn w niewielkiej ilości, tak że wydobywać z ziemi wnet go zaprzestano. W tychże samych okolicach, mianowicie u źródeł strugi Lubawki, znajdują się części i żyły żelaza, niedość jednak do wyzyskiwania obfite. Rzeki i strugi w powiecie a Najważniejszą rzeką jest Drwęca, przychodzi z pow. ostródzkiego. Począwszy od wsi Pols. Gierłoży płynie w kierunku płn. płd. licznemi zakrętami przez obszerne łęgi, tworząc granicę pow. lubawskiego i suskiego. W oddaleniu 4 kil. od wsi Sampławy wstępuje do pow. lubawskiego, który na dwie niemal równe części, wschodnią i zachodnią, przedziela. Od L. jest przeszło 1 milę odległa, oblewa stare zamczysko krzyżackie Bratyan, potem zaraz sławne klasztorne Łąki, Nowe Miasto i Kurzętnik; nieco poniżej niem. Brzezia przechodzi do pow. brodnickiego. Dla zbyt bystrego biegu Drwęcą drzewo tylko, spławiają. W najnowszym jednak czasie powstał projekt poprowadzić kanał rz. Drwęcą i Sławką, od Bratyana począwszy, aż do Iławy, tak żeby statki z kanału elbląskoiławskiego mazurskiego aż dotąd mogły dochodzić. Inne strugi są po największej części dopływami i przypływami Drwecy. b Gryźla, wpływa po lewej stronie do Drwęcy, stanowi granicę północną pow. lubawskiego i ostródzkiego. c Zielkowska struga wpływa po tejże stronie do Drwęcy pod Zielkowem. d Lubawka al. Libawka, przychodzi z pod L. połączona poprzednio ze Sandelą, z płn. przyjmuje Jesionę, z płd. Elszkę, uchodzi przy wsi Rodzone po lewej stronie do Drwęcy. e Wel, dawniej zwany Wkra, znaczna struga, wychodzi z jez. Rumiano, przy samym zaczątku płynie granicą pow. lubawskiego i nidborskiego a zboczywszy na płd. aż do Lidzbarka, zwraca się znowu ku płn. , tworzy granicę pow. lubawskiego i brodnickiego, przechodzi do pow. lubawskiego i wpływa niece powyżej Bratyana do Drwęcy; obraca w biegu swoim krętym kilka młynów. f Katlewka, dopływ Welu po prawej stronie. g Pęchra al. Pęcherz, również prawy dopływ Welu. h Ossa, płynie w płn. zach. części powiatu, tworząc granicę od pow. suskiego. W jeziora pow. lubawski dosyć obfituje; znaczniejszych wyliczają 29, np. Rumian, Ostrowite, Skarlin, Hartowiec, Grądzkie jez. , Radomskie, Zwiniarskie, Kiełpin, Łąkorz i t. d. W pow. znajdują się 3 miasta L. , Nowe Miasto i Kurzętnik; włośc. wiosek 92, dóbr szlach. 92, osad. 40, wybud. einzelne Etablissements 20. Od r. 1819 1871 ludność powiatu wzrosła do więcej niż podwójnej liczby. R. 1867 przypadało na miasta ludności 6893 r. 1880 liczono 7810, na wioski 39525; męsk. osób było 23036, źeńs. 23382, rodzin 9173. Katolików liczono 36663, ewang. 8739, gr. katol. 2, dysyd. 25, żydów 989. Pod względem narodowości jest ten powiat najwięcej polskim z całego obwodu regencyjnego kwidzyńskiego a zapewne i z Prus całych królewskich; widoczny to owoc biskupiego dawniej w tym tu powiecie panowania. Za polskich czasów nic tu w ogóle nie wiedziano o Niemcach, tem mniej o innowiercach, którzy ani jednego w powiecie nie posiadali zboru. Jeszcze dziś podaje statystyka urzędowa, że Polaków znajduje się 34059, rodzin 6744; Niemców 8956; choć w rzeczywistości stosunek jest dla nas, jak zwykle, daleko korzystniejszy. Wioski prawie bez wyjątku utrzymują się w ręku polskiem. Tylko do miast wielu protestantów wwędrowało po okupacyi, którzy także majątki większe poskupywali, a w znacznej części starościńskie i duchowne zabrane dobra wprost od rządu pruskiego otrzymali. Podług dokładnej statystyki z r. 1880 liczba większych posiadłości wynosi 62 z obszarem 53160 ha. Fiskus posiada z tego 28193 ha. ; innych posiadłości w ręku martwem nie ma w powiecie. Polacy dzierżą Bielice Kowalski 881 ha. ; 2. Gryźliny, 3. Kopaliny Chrzanowski 568 ha. ; 4. Linowiec Kaweczyński 385 ha. ; 5. Montowo Ossowski 1015 ha. ; 6. Szmeltera Jackowski 136 ha. ; 7. Sędzice Jackowski 366 ha. 8. Trzcin Kowalski 689 ha. ; 9. Wólka Wilczyński 363 ha. ; 10. Zajączkowo Różycki 500 ha. ; razem więc 4903 ha. W całym powiecie jest 53160 ha. , fiskus ma 28193 ha. Polacy posiadają 4903 ha. Niemcy mają 20064 ha. ; Polacy mają zatem mało co nad 1 4 tego co Niemcy. W ostatnich 25 latach utracili Polacy następujące większe posiadłości 1. Jakóbkowo 219 ha. Różycki; Targowisko 1066 ha. Przyłubski; 3. Taborowizna 179 ha. Różycki; 4. Studa 279 ha. Amrogowicz; 5. Pomierki 250 ha. Rojewski; razem 1993 ha. Przejściowo była w ręku polskiem Nawra, S. Łyskowski, który, sprzedawszy Grzybno w pow. brodnickim, kupił ją, lecz po kilku latach znów sprzedał w ręce niemieckie, nabywając majątek ziemski na Kujawach. Co się tycze szczegółowej klasyfikacyi obszaru, podaje statystyka Z ogólnej sumy 380109 kw. mr. przypada na miasta mr. kwadr. 12753, na 24 dóbr większych rycer. 47000, 6 domen król. i inne królewszczyzny 71947, na 21 dóbr pomniejszych 24887, na 123 wiosek włośc. 180114 kwadr. mr. W powyższej sumie zawarta jest ilość lasu, której posiadają królewszczyzny kwadr. mr. 61810, dobra większe rycer. 8550, dobra mniejsze 120, wsie włośc. 861 kwadr. mr. Biorąc na uwagę obszar całego obwodu regencyjnego kwidzyńskiego, przypada w pow. lubawskim na rolę orną procent czyli części od sta 66. 2, na ogrody 0. 2, łąki 6. 4, pastwisk 8. 1; lasy 13. 1 części. Budynków liczą najprzód publicznych 115, jako to dla nabożeństwa 30, dla szkół 64, szpitali 8, dla administracyi państw. 6, dla miejscowego zarządu 8; prywatnych bud. 10189, jako to domów mieszkalnych 4856, dla przemysłu 176, dla inwentarza 5157. Koni znajdowało się w powiecie 7535, bydła 16614, owiec 78094, świń 7583, kóz 463, pszczół ulów 2004. Władze powiatawe nie są pomieszczone wszystkie w mieście powiatowem. Naczelna władza czyli landratura wraz z rendantem, kasą pożyczkową powiat. i chirurgiem powiat. znajduje się w Nowem Mieście; sąd ziemiański Landgericht w Toruniu, sąd obwodowy Amtsgericht w Lubawie i Nowem mieście. W L. jest jeszcze fizyk powiat. , konował powiat. , 3 rzeczników i t. d. Fabryki, przemysł i handel mało rozwinięte w powiecie. Niemal 2 3 ludności żyje wyłącznie z rolnictwa. Z rolnictwem też przeważnie powiązany jest tu znaczniejszy przemysł. Po większych dobrach liczono 1880 r. gorzelni 18 w Bielicach, Buczku, Fijewie, Grodzicznie, Kuflewie, Linowcu, Łąkorku, Łąkorzu, Montowie, Mortęgach, Ostrowitem, Mierzynku, Rakowcu, Rodzonem, Rynku, Straszewach, Trzcinie i Tuszowie. Cegielni 10 posiadały dobra Grodziczno, Hartowiec, Linowiec, Ostrowite, Rakowiec, Rodzone, Sampława, Czachówki, Straszewy, Tuszewo. W Babalicach istnieje papiernia, w Hartowcu i Ostrowitem piec do wypalania wapna, w Sampławie fabryka mączki, w Wardęgowie chmiel hodują. Browarów ma powiat 5 w Bielicach, Lubawie 2, w Nowem mieście i Kurzętniku. Młyny ważniejsze wyliczają się w Lubawie 3, w Babalicach, Linowcu, Rodzonem, Straszewach, Wulce, Zielkowie, Lichotkach, młyn Olszan, Lesiak, Wąs i inne. Pod względem reszty przemysłu, rzemiósł i handlu statystyką urzędowa nie zawiera żadnych zgoła danych. Wspomniana powyżej pożyczkowa kasa powiatowa Kreissparkasse jest ząłożona r. 1858. R. 1865 posiadała depozytów 26569 tal. , funduszu rezerw. 4073 tal, , na czynsz wydanych pieniędzy 25967 tal. Lasy królewskie z obszarem 61810 mr. zarządzane bywają w większej zachodniej części przez nadleśn. w Łąkorzu, któremu podlegają leśnictwa król. Ostrów, Wawrowice, Skarlin, Lipia góra, Krotoszyn, Lekarty i Tylice. Mniej obszerne lasy we wschodniej części powiatu przyłączone są do nadleśn. w Górznie i Lidzbarku. Domen król. jest 6 w powiecie Fijewo, Tynwałd, Byszwałd, Łąkorek, Krotoszyn i Wawrowice; przynoszą rocznej dzierżawy 9760 tal. Drogi komunikacyjne w ogóle są wystarczające. Trakty bite rozchodzą się w różnym kierunku po powiecie 1. z L. przez Montowo do granicy brodnickiego pow. , liczy 22. 5 kil. długości; 2. z L. przez Sampławę i Bratyan do Nowego Miasta, 15 kil. dług. ; 3. ze Sampławy do Iławy w pow. suskim, 4 kil. dług. i 4. z Nowego Miasta przez Wawrowice do Biskupic 20 kil. długości. Nadto przechodzą przez powiat 2 koleje żelazne 1. toruńskowystrucka kolej w kierunku płd. płn. , ma tu 2 stacye Ostrowite i Biskupice; 2. malborskomławska kolej przerzyna powiat z zach. na wsch. , tak że ma 2 stacye w Montowie i Nowym folwarku Weissenburg, do której zamierzają poprowadzić nową podrzędną kolej żel. z Lubawy. Liczba stacyj pocztowych i telegraficznych stosownie do potrzeb ludności coraz bardziej się powiększa. Kościołów i kaplic do 3ch dekanatów, lubawskiego, nowomiejskiego i lidzbarskiego należących, posiadają katolicy ogółem 25 w powiecie i to 1. w dekan. lubawskim paraf. kościołów 9 w L. , Grodzicznie, Kazanicach, Prątnicy, Rożentalu, . Rumianie, Sampławie, Zwiniarzu i Grabowie; filij 2 w Złotowie i Byszwałdzie; kaplice publiczne także 2 w Lipach pod L. i ś. Barbary w L. , którą posiadają obecnie siostry miłosierdzia. Nowomiejski dekanat zawiera w pow. naszym 8 kościołów paraf. w Nowem Mieście, Niemieckiem Brzoziu, Kurzętniku, Lipinkach, Radomnie, Swarcenowie, Skarlinie i w Tylicach; filie 2 w Mikołajkach i Łąkorzu; kościół dawniej klasztorny 1 w Łąkach. Do lidzbarskiego dekan. nareszcie przyłączony jest kościół paraf. w Mrocznie i filialny w Kiełpinie. Protestanci posiadają 2 tylko parafie w L. i Nowem Mieście, gdzie i żydzi mają synagogi. Dawniej posiadali nadto katolicy kościoły po większej części parafialne w Gwiździnach, Chroślu, Jamielniku, we Wonnie, Krotoszynie i prepozyturę ś. Jerzego w Nowem Mieście. Klasztory istniały 2 oo. bernardynów w L. i reformatów aż do kulturkampfu w Łąkach. Obecnie są jeszcze siostry miłosierdzia w L. Miejsca pielgrzymek ludowych, gwoli łask otrzymywanych z obrazów cudownych, są 3 w tutejszym powiecie najsławniejsze, obecnie przez rząd pruski uniemożebnione, w Łąkach, w Lipach pod L. i w Wardęgowie. Szkoły w ogóle są dość liczne. Najprzód co do zakładów wyższych istnieje król. gimnazyum symult. w Nowem Mieście przedtem progimn. w Kurzętniku, miejskie progim. symult. w L. , luterskie seminaryum dla nauczycieli tamże i wyższe Inter. szkoły żeńskie prywatne w L. i w Nowem Mieście. Aż do kulturkampfu posiadały siostry miłosierdzia w L. wyższy zakład żeński, połączony z pensyą. O stanie niższych szkół element. podaje nam dokładne wiadomości urzędowe sprawozdanie z r. 1880. Podług niego znajdowało się w pow. lubawskim publicznych szkół elemen. 77 w 67 miejscowościach. Z pomiędzy tych 64 szkoły były Je Lubawa Lubawa dnoklasowe, 13 kilkoklasowe, ogółem więc było klas 103, szkół publ. 77. Uczniów zwiedzało te szkoły 7921, i to katol. 6500, ewang. 1312, żyd. 109; po polsku mówiących 6753, niemieckich 1168 jest więc niejaka część protest. w powiecie po polsku mówiących, chłopców 4061, dziewcząt 3860. Oprócz powyższych 77 publ. szkół, stoją pod dozorem inspektora szkólnego powiatowego a 2 wyższe pryw. zakłady żeńskie, 5klas. w L. i 3klas. w Nowem Mieście, razem liczą 139 uczennic i 8 nauczycielek; b 2 ochrony z 18 i 16 dziećmi; c t. z. szkoły postępowe Fortbildungsschulen, po niektórych miejscach utrzymywane, zimową porą zwiedzane były przez stu około uczniów. Pod względem wykopalisk i starożytnych zabytków pow. lubawski poślednie zajmuje miejsce. Podług dokładnych wiadomości znajduje się domniemany palafit we wsi Łąkorzu, stare okopy są w Łążynie, groby kamienne skrzynkowe w Wonnie i znalezisko niejakie wyrobu kamiennego w Linowcu. Dekanat lubawski w dyec. chełmińskiej polony, podług miejscowego szemat. z r. 1867 liczy dusz 17646, paraf. kościołów 10, jako to Iława, Grabowo, Grodziczno, Kazanice, Lubawa, Prątnica, Rożental, Rumian, Sampława i Zwiniarz; filie 2. w Byszwałdzie i Złotowie; szkółek elemen. katol. 25, duchownych 11. Kościołek z cudownym obrazem w Lipach pod L. i kaplica św. Barbary w Lubawie, którą posiadają siostry miłosierdzia. Dawniej istniały jeszcze następujące kościoły parafialne w Iławie, Ławicach, Gramotach, Szonforście, Dziarnówkach, Rudziczu, Montykach, Piotrkowie, Lipowie, Marienfelde, Pietrzwałdzie, Marwałdzie, Czerlinie i Turowie. Niemal wszystkie te kościoły albo zabrane zostały przez reformatorów w Prusach książęcych, albo z czasem w ich posiadaniu zaginęły. Kościół w Turowie przyłączony został do nowo utworzonego przed kilkunastu laty dekanatu pomezańskiego. Zaginęły nareszcie klasztor oo. bernardynów w L. , kaplica s. Barbary i kaplica na zamku w L. , kaplica we Fijewie, Iławie zamkowa, Mortęgach i Hartowcu. Zamek i klucz lubawski. Zamek w L. , rezydencya biskupów chełmińskich, istniał od początku. Stary, pierwotnie zbudowany za krzyżaków, powoli z czasem podupadał i nie był w końcu używany. Obok niego stojący drugi nowo wzniesiony został przez biskupów za czasów polskich. Podług spisu z r. 1759 istniały jeszcze obadwa zamki. Starodawny murowany krzyżackiej erekcyi, był wodami dokoła otoczony, o wieży wysokiej z zegarem staroświeckim, o bramie ze zwodem i jednym dziedzińcu. Do niego jakoby kamieniczki małe przybudowane były, w których dolne i górne pokoje znajdowały się, w części już tylko mieszkalne. W samym zamku dolne rezydencye jeszcze się znajdowały, za to górne pokoje, to jest pokój najjaśn. królow polskich, drugi biskupów chełmińskich i ża tymże kaplica kiedyś o 3ch ołtarzach z zakrystyą te wszystkie funditus zrujnowane w sklepieniach, oknach i t. d. Drugi zamek, daleko obszerniejszy, aż do ostatnich czasów polskich używany, jak donoszą akta miejskie, bisk. Jakób Zadzik około r. 1627 nowo zbudował albo też z gruntu naprawił. Do niego pierwsza brama prowadziła od burgrabstwa, za nią most z poręczami i brama druga z furtą o zwodach z trzema łańcuchami, poręczach, w której różne mieszkania i pokoje były urządzone. Na zamku piętra dwa. W dolnej części znajdowała się izba stołowa i izdebka, pokój sypialny, sala marmurowa z kominem, oknami i posadzką marmurową; na tablicy wmurowanej czytano napis Jakób Zadzik bisk. chełmiński i pomezański, ku swojej i następców wygodzie 1627. Na piętrze były pokoje wielki pokój albo sala, staroświeckie pokoje, arahiwum r. 1753 do Starogrodu przeniesione, izba i druga sala. Drzwi zazwyczaj prowadziły do pokojów dębowe albo sosnowe, podwoje, wewnątrz posadzka balami, nieraz marmurem, cegłą wykładana, posowa zwyczajnie z tarcic, kominek murowany, często marmurem ozdobiony, piece formowe, białe, polewane. Przedpokoi, sieni, różnych komórek liczono 8, okien. w sieniach i pokojach 30. Do zamku należały dziedzińce 2, mały i zamkowy, burgrabstwo z dziedzińcem wielkim, murami krzyżackiemi otoczonym, śpichlerze 2, stajnia, oficyny, browar i t. d. W budynku przed murami mieszkał dragan zamkowy. O ile wiadomo, następujący biskupi zmarli na tutejszym zamku bisk. Arnold 1416, Wincenty Gosławski al. Kiełbasa 1480, Jan Konopacki f 1530, Stan. Żelisławski 1571, Jan Kuczborski 1624, Gaspar Działyński 1646, Adam Koss 1693. Aż do okupacyi pruskiej znajdował się zamek lubawski w dość dobrym stanie. Ostatni biskup, który tu rezydował, był Andrzej Ignacy Bajer 1785. Natomiast jego następca Karol Hohenzollern zupełnie zaniechał tę rezydencyą. Przez 10 lat rządów swoich ani raz tu nie postał i nic nie naprawił. Przeciwnie r. 1787 kazał rozwalić niektóre zabudowania i rozprzedać. To też zamek do niepoznania wtedy zniszczał. Kapituła starała się wprawdzie jak najusilniej zachować go, ale czasy i okoliczności nie sprzyjały. R. 1815 na publicznej licytacyi posprzedawano wszelkie sprzęty i co tylko można było pochwycić, deski, bale i t. d. ; mury tylko gołe sterczały. Późniejszy czas niepokojów zburzył do reszty wszystko. Wieżę piękną i wysoką, największą ozdobę miasta, jako ostatni zabytek zniszczono i rozebrano w r. 1818. Obecnie za Lubawa ledwie ślady jakie pozostały; na biskupiej okazałej i prastarej rezydencyi uprawiają teraz warzywo. Dzwon z kaplicy zabrali lutrzy do kościoła swojego pobernardyńskiego. Z zamkiem pozostawał w ścisłym związku klucz biskupi lubawski, przez osóbnego burgrabiego biskupiego zarządzany. Należały do niego oprócz miasta L. następujące dobra Fijewo pod L. , Kazanice, Biszwałd, Rożental, Gierłoża, Zielkowo, Lubsztyn, Wałdyki, Omule, Zakurzewo. Wiśniowo, Grabowo, Dębień, Truszczyny, Naguszewo, Kołodziejki, Pomierki, Zwiniarzec, Tarczyny, Kowaliki, Tyliczki, Szczepankowo, Sugajenko, Tynwałd, Złotowo, Prątnica, Łążyn, Targowisko, Gutowo, Rumiano, Hartowiec, Jeglia, Zwiniarz, Grądy, Gronowo, Kopaniarze, Wory, Kostkowo, Rybno, Grabacz, Nowiny, Zarybinek, Mroczno, Mroczenko, Ruda, Rumienica, Mszano. Wodne młyny znajdowały się w kluczu lubawskim Pałka, Kaszuba i Foluszek w L. , młyn w Zielkowie, Rożentalu, Kołodziejkach, Olszanic, Łążynie, Lesiaku, Rumianie, Wąsie i Krosku. Szczególne dochody, jakie mieli biskupi z dóbr powyższych, bardzo dokładnie w odnośnych księgach inwentarskich przy każdej wsi opisane bywają. Tu się tylko wyjmuje, ile z całego klucza wynosiły podatki na dobro publiczne. i Pogłównego płaciły wszystkie wioski zł. pr. 1286 na ratę marcową, tyleż na drugą ratę wrześniową, do której dołączano hiberny ogółem fi. 404. Zdawna ustąpili biskupi z dóbr swoich lubawskich osobny klucz kurzętnicki, który kapitule swojej na lepsze uposażenie zapisali. Krzyżacy zarządzali dobrami swojemi przez wójta rezydującego na zamku bratyańskim. Za polskich czasów utworzone było małe starostwo niegrodowe łąkorskie. Po okupacyi pruskiej wszystkie powyżej wymienione dobra duchowne na rzecz państwa zabrane zostały. Ziemia lubawska jest dość głośna w historyi pruskiej XIII w. Od zach. dzieliła ją rz. Drwęca od ziemi chełmińskiej aż do miejsca, gdzie do niej wpada Gryźlina; od wsch. stanowiła Gryźlina granicę aż do grodziska Sassenpile Zajączkowo czyli Zajączki. Stamtąd granica szła do Omulewa campus Mole i dalej do źródła strugi Rumienicy, a stąd do rumiańskiego jeziora, gdzie do niego rz. Wkra dziś Wel wpada. Stamtąd postępowała rz. Wkrą przez jezioro rybińskie i rzeczechowskie czyli grądzkie, aż do miejsca gdzie się dawniej z nią łączyła Działdówka; stąd szła dalej wzdłuż rz. Wkry aż do Zielonej. Od Zielonej zaś zbaczała granica ku jez. brańskiemu, z którego wypływa Branica ta uchodząc do Drwęcy stanowiła południową granicę. Kraik ten był oddawna siedzibą Prusaków Dr. Kętrzyński utrzymuje, że ziemia lubawska stanowiła tylko część ziemi saskiej, ale i przez ludność polską w znacznej części zamieszkały. Około początku XIII w. albo już w XII w. zdobyli go mazowieccy książęta i do grodu swojego czyli kasztelanii w Michałowie przyłączyli. Że w tej nowo zdobytej ziemi lubawskiej już przed przybyciem krzyżaków było nieco ludności polskiej, dowodzi polska Lubowa, dziś Lubawa, tak jak Warszowa dawniej, teraz Warszawa, od której, że to była miejscowość najważniejsza, krzyżacy potem całą ziemię przezwali lubawską. Dowodzą tego i wszystkie inne nazwy miejscowe, bo prócz kilku nazw rzecznych i jednej wioski imieniem Jeglia, spotykamy w ziemi lubawskiej tylko wsie z nazwami polskiemi i niemieckiemi. A że polskie nazwiska są stare, na to wskazują miejscowości, jak Tylice, Kazanice i t. d. , które zwykle oznaczają wsie osadzone poddanymi książęcymi; należą więc niewątpliwie do czasów przedkrzyżackich. Tego rodzaju jest także miejscowość Targowisko pod Lubawą, które to nazwisko oznacza miejsce, gdzie niegdyś targi z Prusakami się odbywały. Gdy krzyżacy przybyli, znaleźli juz polską nazwę, którą swoim zwyczajem przekręcili na Targewisch, Therwisch. Że zaś gospodarstwo polskie było już rozpowszechnione po całej ziemi, stąd wynika, że przy zakładaniu wsi nie wyznaczano tutaj pól, in campo, jak to bywało w pruskich okolicach. Dzięki ustawicznemu parciu i napadom Prusaków, początkowe dzierżenie tej ziemi trudne było; skąd owa niepewność posiadania i waśni przeróżnych swój początek bierze. Rościli sobie bowiem do ziemi lubawskiej, oprócz wspomnionych książąt mazowieckich, także prawo i Prusacy których jako narodu podbitego nie słuchano, biskupi chełmińscy i krzyżacy. Następnie wyszczególnią się bliżej wszystkie te spory. R. 1216 papież Innoc. III potwierdza, jako Prusak Paweł, przedtem zwany Suavabuno, wraz z towarzyszami swymi w Rzymie niedawno temu ochrzconymi, zapisali ziemię swoję lubawską biskupowi pruskiemu Chrystyanowi. R. 1222 Konrad, książę mazowiecki, podług niepewnego dokumentu, zapisuje ziemię lubawską biskupowi Chrystyanowi, dodając, że była naonczas sporna między biskupem a Prusakami. Tenże sam książę Konrad, sprowadzając około tegoż czasu krzyżaków do Prus, samą tylko ziemię chełmińską im nadał, nic nie wspominając o lubawskiej, która, jakeśmy nadmienili, przez książąt do michałowskiej ziemi przyłączoną była. W następnych czasach tak krzyżacy, jak i książęta polscy, Konrad mazowiecki i syn jego Bolesław, mniemali posiadać prawa do tej ziemi. R. 1240 zanoszą książęta skargę przed legatem papieskim, jako krzyżacy w ziemi Lubowe łowców ich podczas polowania napadli, zrabowali, psy i zwierzynę zabrawszy, a prze Lubawicze Lubawa cież to ziemia ich własna, tak piszą, którą ich 1 ojcowie Prusakom pogańskim odebrali. Krzyżacy zaś bronili się tem, że prawo pierwotnie choćby książęta mieli, później jednak utracili, ponieważ zdobytego tego kraju przed Prusakami obronić nie zdołali. Na nowym zjeździe, zwołanym do Michałowa, książęta, żeby prawa swoje bliżej uzasadnić, nie stanęli. Około r. 1242 Wilhelm, bisk. dawniejszy modeński, legat papieski, zawarł ugodę pomiędzy biskupem pruskim Chrystyanem a krzyżakami, podług której z ziemi na pogańskich Prusakach zdobytej, niemniej także z chełmińskiej i lubawskiej ziemi, biskup ma otrzymać część jedne trzecią wraz z sądownictwem duchownem i dochodawszelkiemi. Dwie drugie trzecie miały mi przypaść zakonowi. R. 242 Konrad, książę krakowski i łęczycki, z braćmi swoimi Bolesławem mazowieckim, Kazimierzem kujawskim i Ziemowitem, poświadcza, jako Henryk von Widda, mistrz pruski, mając wzgląd na zawartą co tylko między bisk. Chrystyanem a zakonem krzyżackim ugodę co do ziemi lubawskiej, odstępuje połowę dwóch trzecich z tej ziemi księciu mazowieckiemu Bolesławowi, przez co zgoda nastąpiła między książętami a zakonem. R. 1243 Wilhelm, legat papieski, dzieląc zdobytą na Prusakach ziemię na 4 dyecezye, ziemię lubawską przyłączył do chełmińskiej dyecezyi. Roku 1247 mistrz krzyżacki Poppo von Osterna nadaje Kazimierzowi, księciu kujawskiemu, jednę połowę trzeciej części ziemi lubawskiej, którą zakon dzierżył. Roku 1251 Heidenryk, pierwszy biskup chełmiński, przeznacza na lepsze uposażenie kapitule chełmińskiej 600 włók w ziemi lubawskiej, której jedna trzecia część do niego należy. W granicach tego obszaru zobowiązani są kanonicy 4 nowe kościoły ufundować, licząc na każdy kościół po 500 włók. Poddani jednak z darowanych tych dóbr czynić powinni służbę wojenną biskupowi. R. 1252 Kazimierz, książę kujawski i łęczycki, ponawia zawartą dawniej z krzyżakami co do posiadania ziemi lubawskiej ugodę, która i nadal ma być prawomocna. R. 1255 mistrz wielki krzyżacki Poppo von Osterna ustępuje księciu Kazimierzowi, jak było z księciem Bolesławem ugodzone, połowę przypadającej krzyżakom części w ziemi lubawskiej, w skutek czego nowe przymierze zawarte zostało pomiędzy księciem a krzyżakami. Tegoż r. 1255 pap. Alexander IV poleca biskupowi chełmińskiemu, ażeby nad dopełnieniem ugody, zawartej co tylko pomiędzy księciem Kazimierzem a krzyżakami, tyczącej się posiadania ziemi lubawskiej, pilnie czuwał. B. 1256 tenże pap. Alex. IV pozwala biskupowi chełmińskiemu dobra w ziemi lubawskiej położone w lenno wydawać. R. 1257 ponownie mistrz krzyżacki Gerard przyrzeka dotrzymać ugody zawartej co do ziemi lubawskiej. R. 1257 Kazimierz, książę kujawski, nad rzeką Wel gdzie dobra jego zapewne się znajdowały wystawia dokument, podług którego przyna leżną jemu część w ziemi lubawskiej darowuje katedrze chełmińskiej, z tym warunkiem, aby się codzień odprawiała w katedrze msza św. za duszę małżonki jego Gertrudy. Roku 1257 w zamian za inne ustępstwa zapisują krzyżacy biskupowi chełmińskiemu 200 włók w ziemi lubawskiej, położone ku granicy Mazowsza, z dwoma jeziorami. R. 1260 Hartmund Von Grumbach, mistrz krzyżacki, potwierdza daro wiznę części księcia Kazimierza w ziemi lubaw skiej z r. 1257 zapisaną biskupowi chełmiń skiemu, przyczem teraz biskup zrzec się musiał na rzecz zakonu dziesięcin, sądownictwa i pra wa wszelkiego w tej części darowanej, która leży między rzekami Wela, Drwęca, Veza, sta rym traktem z Lubawy do Drwęcy, jeziorem Mortwin do rzeki Nidy. Nadto ustąpił biskup szerokie przejście przez rzekę Welę krzyżakom. R. 1267 Ottokar, król czeski, ciągnąc naprze ciwko Prusakom, oświadcza, że zakonowi bro nić będzie posiadania ziemi chełmińskiej i lu bawskiej. R. 1289 w zamian za inne ustęp stwa biskup chełmiński Werner nadaje 300 włók w ziemi lubawskiej przy granicy dye cezyi płockiej leżących, z których zaledwie 40 w puszczy się znajduje, bisk. płockiemu Toma szowi. Nabyte takim sposobem części ziemi lubawskiej stanowiły późniejszy klucz lubaw ski, powyżej opisany, który przy biskupach pozostał aż do zaboru pruskiego. Zresztą odpowiada ziemia lubawska w główniej szych swo ich granicach dzisiejszemu powiatowi lubaw skiemu. Źródła, z których korzystano Akta dotyczące hist. pow. lubawskiego dotąd niewydane; Utracone kościoły i kaplice w dyec. chełmińs. 124 129; Obrazy cudowne w dyec. chełmińs. 20; Dr. Kętrzyński Ludność polska w Prusiech krzyżackich 20, 21, 69, 176; Hand buch des Grossgrundbesitzes von WestPreussen z r. 1880; Inwentarz dóbr biskupich z r. 1759; Dr. Perlbach Preuss. Regesten; G. Ossowski Mapa archeologiczna Prus zachodnich; Gesch, des Culmerlandes i t. d. Kś. F. Lubawa, niem. Lubben, wś, pow. wałecki; według Kętrzyńskiego Lubno ob. . Lubawa, niem. Liebau, mko w pow. kamienogórskim na Śląsku dolnym, u źródeł rz. Bobrawy i u stóp t. zw. Rabengebierge, ma 4200 mk. , 3 jarmarki, znaczny handel płótnem, przę dzalnię lnu i stacyą drogi żel. z główną ko morą celną. F. S. Lubawicze 1. mko, pow. orszański gub. mohilewskiej, o 55 w. na płd. wsch. od Orszy, nad Berezyną, 313 dm. , 1516 mk. 978 izr. , 2 cerkwie, 2 dm. modlitwy, garbarnia. Była mkiem już 1784 r. , własność Lubomirskich. Lubawa Lubcia Lubchorz Lubawka Lubben Lubba Lubawska Lubcz Lubchoł 2. L. , wś, pow. newelski, własność Bobiatyńskich, 160 dzies. ziemi dworskiej. M. K. Lubawka, osada karcz. , pow. miechowski, gm. Iwanowice, par. Minoga. LubawskaZiemia w Prusiech, ob. Lubawa. Lubba niem. , pow. starogrodzki, ob. Łuby. Lubben niem. , ob. Iwen. Lubben niem. , ob. Lubno. Lubchoł, niem. Leubchel, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. lubińskim. Lubchorz al. Lubikorz, dok. Lubkerose, Lubechorz, jez. , pow. świecki, Oddawna należało do biskupów kujawskich. R. 1292 ks. pomorski Mestwin II potwierdza, jako oo. cystersi z Byszewa, nabywszy od biskupa kujawskiego Wisława na własność Koronowo, zwane wtedy Smeysze, posiedli także jez. przyległe Lubkerose i łąki nadbrzeżne. Rościł sobie prawda i Jan, pleban z Sierocka, do tegoż jez. i do łąk prawa; książę jednak, mając przed sobą poprzysiężone świadectwa ze strony biskupa i kapituły kujawskiej, mianowicie też proboszcza Piotra de Lyzov, który to jez. od, nich dawniej trzymał, przyznał je prawomocnie oo. cystersom. Ob. Codex dipl. Polon. II, 2, 627 629. Dr. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch, w regestrze mylnie podaje, jakoby to jez. znajdowało się przy Złej wsi nad Wisłą. Zbija to twierdzenie dokum. z r. 1312 mistrz krzyżacki, potwierdzając w nim, że to jez. zdawna do klasztoru byszewskiego al. koronowskiego należało, wymienia zarazem granice wiosek klasztornych Velin i Glinki, przyczem także jez. nasze L. wspomina. .. Także połowę strugi między Sierockiem a Jasieńcem i Glinkami Glynk aż do jez. Lubechorz. Ob. Wegner, Gesch. des Kreises Schwetz Ein pommer. Herzogthum i t. d. , str. 395. Długie jest to jez. około pół mili, przywąskie, ciągnie się z płn. ku płd. na pograniczu Prus zachodnich z w. ks. pozn. , niemal dokoła borem jasienieckim otoczone; za pomocą małej strugi, młyn Krągiel pędzącej, jest połączone z rz. Brdą. Z jeziorem L. stykają się granice Jasieńca, Glinek i Koronowa. 0 innej jeszcze wiosce zw. Lubikorz, która prawdopodobnie także dawniej istniała nad je ziorem, ob. Lubikorz. Kś. F. Lubcia, ob. Lubsia i Bydgoszcz, Lubcina, struga pod kol. Stanisławów Stary, pow. łódzki. Lubciszki, folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 16 w. od Oszmiany, 1 dm. , 11 mk. katol. 1866. Lubcz, starożytne mko w dawnem wojew. nowogródzkiem, obecnie w pow. nowogródzkim, nad Niemnem, o 6 mil od Nowogródka odległe, przy gościńcu wiodącym ze Szczors do Delatycz, ma osad około 200, przeważnie żydowskich; mk. obojga płci przeszło 1300; posiada zarząd gm. lubczańskięj, składającej się z 5ciu starostw wiejskich, 32 siół i 3439 włościan płci męskiej; należy do okr. polic. 1go niehniewickiego. Mieszkańcy zajmują się przeważnie rolnictwem i w części tkactwem. Nigdzie niema śladu o początku L. , lecz kronikarze wspominają go już około połowy XIII w. , utrzymując, iż Wit, kanonik krakowski a później w zakonie dominikanin, uczeń św. Jacka, za Mendoga opowiadający ewangelią nad Niemnem, założył tu kościół i misyą dominikańską, a nawet został mianowany przez Inocentego IV pierwszym biskupem Litwy i chrzcił jakoby Mendoga. Biskupstwo błogosławionego Wita w L. , chociaż o niem zdaje się mówić Długosz, Bielski, Kromer, Stryjkowski, Sarnicki, Kojałowicz, Bzowski, Niesiecki i inni, było wciąż kwestyą sporną pomiędzy badaczami dziejów naszych; tem niemniej Bartoszewicz przyznaje, na zasadzie gruntownych studyów, nominacyą Wita w Litwie za Mendoga. Uprzednio L. był własnością w. ks. litewskich; w r. 1499 król Aleksander Jagiellończyk oddaje go Fedkowi Chreptowiczowi, podskarbiemu litew. Od Chreptowiczów nabył tę majętność w 1528 r. Albrycht Gastold wojew. wileński, w r. zaś 1547 został L. własnością Jana Kiszki, krajczego wielkiego litew. , sławnego bogactwem i jawnem wyznawaniem aryanizmu. On to w L. założył drukarnię, kędy wyszły najciekawsze i dziś najrzadsze dzieła polskie polemicznej treści, wystosowane przeciwko katolikom. Wsławili się tu drukarze Piotr ojciec, tudzież Jan Blass syn, Kmitowie, potem Jan Lange księgi tu drukowane nosiły napis miejsca Lubeca ad Chronum, Po Kiszkach wzięli Radziwiłłowie L. i po upadku aryanizmu dawali dzielne ramię protestantom litewskim. W L. było główne siedlisko dysydentów, istniał zbór jeszcze przez Kiszków jako aryański wzniesiony a przez Radziwiłłów podtrzymywany dla wyznania helweckiego. O nim szczegóły w Łukaszewiczu ob. Dzieje kościoła wyzn. helwec. w Litwie, t. I, str. 373, t. II, str. 45. O drukami w Lubczu i dziełach tu wytłoczonych, ob. Hlstorya Drukarń w Polsce i Litwie Jerzego Samuela Bandtkiego, t. I, str. 342 350. O L. pisali Syrokomla, ob. Niemen, str. 31 33; Wędrówki str. 67. Kirkor w Opiekunie Domowym za rok 1875, str. 516. W L. była misya jezuicka. Władysław IV 1644 r. potwierdził przywilej prawa magdeburskiego, nadany przez Zygmunta III w 1590 r. Był tu zamek Radziwiłłowski. Za Jana Kazimierza L. został całkiem zniszczony przez wojska rossyjskie, następnie dwa pomory go wyludniły. Odtąd więc nie powstał z ruin, jest nędzną do dziś dnia mieściną i tylko otrzymał jarmark na konie w dniu ś. Eliasza; do niedawna zaś słynął fabryką wybornego laku. Kahał lubczański opłacał niegdyś hiberny 550 złt. ob, Lubciszki Lubcina Lubczyn Lubcz Lubcze Lubcza Vol. Leg. VI, fol. 354. Dobra lubczańskie przez wiano księżniczki Stefanii Radziwiłłó wny wraz z mkiem w pierwszej ćwierci bieżą cego stulecia dostały się w dom książąt Wittgenstejnów i dziś należy do ks. Piotra; dobra te mają obszaru 9933 mr. w najpiękniejszej glebie i łąkach i są pospolicie wydzierżawiane. W miasteczku jest cerkiew na cmentarzu i szkoła żydowska. A. Jelski. Lubcz, wś i gm. , pow. mogilnicki; 4 miejscowości a L. , wś; b L. Rudunek; c L. Olędry; d Gostąbka, młyn; 39 dm. , 417 mk. ; 92 ewang. , 325 katol. ; 205 analf. Kościół katol. paraf. dekan. rogowskiego. Poczta i tel. w Rogowie o 4 kil. ; st. kol. żel. w Mogilnie o 24 kil. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 127 i Lib. ben. Łaskiego I. 166. M. St. Lubcza, wś i folw. , pow. jędrzejowski, gm. i par. Nawarzyce. Posiada szkołę począt. 1kl. ogólną. W 1827 r. 32 dm. , 299 mk. Według Długosza był tu w XV w. kościół paraf. drewniany; do parafii tej należała wś Stępocice. Dług. , t. II, 72 i 113. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folwarków L. , Ewcin, Przezwody, attynencyj Adamow i Nowy folwark, wsi. L. , Przezwody i Wola Lubecka; rozległość wynosi mr. 2349 folw. L. grunta orne i ogrody mr. 579, łąk mr. 62, pastwisk mr. 32, nieużytki i place mr. 30, razem mr. 703, bud. mur. 3, z drzewa 18, płodozmian 10 i 17polowy; folw. Ewcin grunta orne i ogr. mr. 445, pastwisk mr. 12, lasu mr. 150, nieużytki i place mr. 14, razem mr. 625, bud. mur. 2, z drzewa 4, płodozmian 11polowy; folw. Przezwody grunta orne i ogr. mr. 442, lasu mr. 565, nieużytki i place mr. 17, razem mr. 1024, bud. mur. 2, z drzewa 11, płodozmian 10 i 17polowy. Gorzelnia i cegielnia. Wś L. os. 36, z grun. mr. 223; wś Przezwody os. 25, z grun. mr. 161; wś Wola Lubecka os. 15, z grun. mr. 162. Br. Ch. Lubcza al. Janowo, folw. w pow. borysowskim, własność Stratowiczów. A, Jelski Lubcza, por. Iwanków. Lubcza 1. długa osiadła wś, pow. pilzeński, 235 m. npm. , nad pot. uchodzącym z lew. brzegu do Wisłoki. Od płn. i płd. otoczona lasami, ma 1986 mk. rzym. katol. , ma parafią rzym. katol. , szkołę 1klas. i kasę pożycz. gm. z kapitałem 1062 zł. w. a. Na obszarze wiek. pos. Eleon. Broniewskiej przebywa stale 53 osób. Pos. wiek. ma obszaru 506 roli, 63 łąk i ogr. , 36 pastw. i 279 mr. lasu; pos. mniej. 2888 roli, 224 łąk i ogr. , 327 pastw. i 317 mr. lasu. W końcu ubiegłego stulecia należała do domu Piegłowskich. Kuropatnicki podnosi obfitość lnu i tkaczów. Ten przemysł podupadł teraz, ale się jeszcze utrzymał. Kościół jest drewniany, niewiadomej fundacyi, przechowuje metryki od r. 1626 Lib. ben. II, 259. Paraf. należy do dyec. tarnowskiej, dekan. pilzeńskiego, obejmuje Wolę Lubecką i Dzwonową z ogólną liczbą mk. 3070 rzym. katol. i 219 izrael. L. graniczy na zach. z Lubecką Wolą, na płd. z Kowalowym i Jodłową, na wsch. z Dzwonową, na płn. z Zagórzem i Zwiemikiem. 2. L. koło Szczepanowic, wś, pow. tar nowski, na praw. brzegu Dunajca, 419 m. npm. , jest otoczona do okoła lasami i należy do par. rzym. katol. w Jodłówce w XV w. , jak pisze Długosz, Lib, ben. I, 13, L. była własnością Jana Błońskiego i Tomasza Kaźmirskiego a do urzędu poczt. w Wojniczu. Ma 135 mk. rzym. katol. Pos. wiek. ma 130 roli i 478 mr. lasu; pos. mniej. 120 mr. roli. L. graniczy na zach. i płn. z Dąbrówką Szczepanowską, na wsch. z Pleśnią i lasami Olszą, na płd z Lubinką i Janowicami. Mac. Lubcza, dwie posiadł. w pobliżu siebie le żące, pow. złotowski, w okolicy lesistej, przy granicy w. ks. poznań. , nad jeziorami. a L. Stara, niem. AltLubcza, dobra, obszaru liczą mr. 928, bud. 12, dm. 5, katol. 21, ewang. 37. Parafia Sypniewo, szkoła Lubcza Nowa, poczta Więcbork. Luteranie utrzymują tu dom mo dlitwy Bethaus, w którym nabożeństwo co 3 niedziele odprawiają. b L. Nowa, niem. NeuLubcza, włośc. wś, obszaru liczy mr. 3043, bud. 327, dm. 143, katol. 262, ewang. 737. Reszta jak wyżej. Wś L. należała dawniej do dóbr obszernych iłowskich, od Sypniewa pó źniej odłączonych. Własność była kiedyś hr. Grabowskich. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Flatow, str. 234 i 284. Kś. F. Lubcza, ob. Lupcza. Lubcza, rz. , ob. Biała rz. , pow. bielski, gub. grodzieńska. Lubcze, wś w pow. borysowskim, niedaleko rz. Hajny, w gm. ziembińskiej, ma osad 12, grunta kamieniste, miejscowość górzysta. Lubcze, wś włośc, pow. wilejski, o 35 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Ilii do m. Radoszkowicz, 1 dm. , 12mk. prawosł. 1866. Lubczyn, Lubczyna, niem. Lubschin, wś nad Prosną, pow. ostrzeszowski; 25 dm. , 187 mk. ; 13 ewang. , 174 katol. ; 44 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Podzamczu o 6 ML 2. L. , dom. tamże, 5790 mr. rozl; 2 miejsc a L. , dom. ; b Jutrków, folw. ; 30 dm. i 247 mk. ; 17 ewang. , 230 katol. ; 97 analf. Własność Stanisława Karśniokiego. M. St. Lubczyn, także Lupczyn, pasmo górskie z. rozległemi polanami, na obszarze Seletyna, w pow. radowieckim, po praw. brzegu Suczawy; stoki północne i południowe pokrywają rozległe lasy, grzbiet zaś paśmiste polany z zabudowaniami Od płn. spływają wody do Suczawy, od zach. do Bohonisory a od wsch. do Sipitula, dopływów Suczawy. Najwyższy Lubcz Lubeca Lubecko Lubeck Lubecka Wola punkt tego pasma sięga 1030 m. npm. Od płd. u źródeł Bohonisory i Sipitula wznoszą się Magóra Wielka 1220 m. i Mała 1102 m. . Lube, jez. , por. Drawa. Lubeca, Lubeka, ob. Lubcz. Lubechorz dok. , ob. Lubchorz. Lubecka Wola, wś, pow. jędrzejowski, gm. i par. Nawarzyce. Por. Lubcza. Lubecka Wola, wś, pow. pilzeński, nad górnym biegiem potoku uchodzącego pod Dęborzynem z lew. brzegu do Jodłówki, leży na południowym stoku lesistej góry Kokosz, 441 m. npm. , w par. rzym. katol. w Lubczy. Ta wś należy do par. w Lubczy ob. i ma 604 mk. rzym. katol. , z których 96 przebywa stale na obszarze wiek. pos. p. Leona Derezińskiego, wynoszącym morgów 451 roli, 41 łąk i ogr. , 41 pastw. i 191 mr. lasu; pos. mniej. ma 321 roli, 35 łąk i ogr. , 44 past. i 13 mr. lasu; graniczy na wsch. z Lubczą, na zach. z Zalasową, na płn. ze Zwiernikiem a na płd. z Joninami. Lubecki potok, znaczny strumień, wypły wa w obrębie Woli lubeckiej, w pow. pilzeńskim, u południowych stóp góry Kokocz 441 m. ; płynie przez Wolę Lubecką na płd. wsch. , następnie przez Lubczę na wsch. , w Dzwono wej zwraca się na płn. , a od Zagórza na wsch. i pod Dęborzynem łączy się z lew. brzegu z Jo dłówką, która niezadługo uchodzi do Wisłoki. Długość biegu czyni 12 kil. Zabiera liczne strugi bezimienne. Br. G. Lubecko, niem. Lubetzko, wś i dobra, pow. lubliniecki, par. L. , o pół mili od Lublińca, przy drodze do Oleszna; 151 bud. , 65 dm. , 454 mk. Dobra mają z folw. Lipie około 1000 mr. ziemi; wś 63 osad, 2021 mr. rozl. , kościół ka tolicki z XIII w. , szkołę z XVIII. Par. L. dek. lublinieckiego miała 1869 r. 4158 katol. , 93 ewang. , 47 izr. F. S. Lubecors dok. , ob. Lubikorz. Lubecz, ob Lubiecz, Lubecz, mko, pow. horodnicki gub. czernihowskiej, nad Dnieprem i Użykiem. Istniał już 882 X. , spustoszony za napadu Tatarów, od 1503 dostał się Rossyi, należał podobno czas jakiś do Mazepy. Ma 459 dm. , 2091 mk. , 7 cerkwi, przystań rzeczną, 4 jarmarki. Mka L. i Łojów, niedaleko. od siebie po obu stronach Dniepru rozłożone, Lubecz z lewej, Łojów zaś z prawej jego strony, stanowiły ststwo, o którem pierwsze ślady w archiwum Prozorów znajdujemy w r. 1580, mianowicie w inwentarzu przez Jana Charlęskiego komornika J. K. Mści sporządzonym przy podaniu takowej królewszczyzny w dożywotnie władanie ks. Andrzejowi Wiszniowieckiemu, wojew. wołyńskiemu. To ststwo lubeckie z Łojowem i wszystkiemi attynencyami należało na on czas do wojew. kijowskiego, do prowincyi koronnej, lecz gdy później od prowincyi litewskiej oderwane zostały dla Rossyi przez prywatną komisyą koronną bez zgody stanów dobra Trubeck zwane, to stany rzpltej na sejmie r. 1648 ststwo lubeckie i łojowskie w wynagrodzenie za Trubeck przyłączyły do prowincyi litewskiej, do województwa smoleńskiego, do powiatu starodubowskiego, i odtąd do czasu Jana Kazimierza ststwa te dzierżone były przez ks. Radziwiłłów i Tyszkiewiczów. Za Jana Kazimierza województwa połockię, witebskie, mścisławskie, smoleńskie i powiaty orszański, starodubowski, rzeczycki i mozyrski przez kozaków zaporoskich zawojowane zostały, lecz wojsko w. ks. litew. starego zaciągu, 2025 koni liczące, pełniąc wiernie usługi swoje dla rzplitej, dopóty z nieprzyjaciółmi się ścierało, aż część kraju, w którym Łojów i L. leżą, z rąk ich wydarło. Nagradzając te jego zasługi Jan Kazimierz przywilejem w 1660 r. 5 września wydanym, ststwa lubeckie i łojowskie, po śmierci Krzysztofa Tyszkiewicza do szafunku królewskiego przypadłe, oddał w dożywotnie władanie wojsku litewskiemu starego zaciągu; stany zaś rzpltej, na sejmie r. 1661 zgromadzone, ów dożywotni dokument królewski na dziedziczny zamieniły, przywilejem tegoż roku w lipcu wydanym. Nie mogło wojsko owo przystąpić do podziału nadanych mu starostw z powodu nieustających wojen, aż dopiero po andruszowskim traktacie, w r. 1667 przypadłym, mocą którego L. do Rossyi odpadł, naznaczoną została, na prośbę wojska starego zaciągu, przez Michała Korybuta w r, 1670 osobnym przywilejem komisya dla podziału ststwa łojówskiego pomiędzy panów towarzyszy wojska litewskiego starego zaciągu. Komisya takowa, w której uczestniczył Hilary Połubiński marszałek w. ks. litew. , zgromadziła się w Wilnie pod prezydencyą hetmana Paca; podział ów dokonany został na zasadzie ilości koni w poczcie każdego z panów towarzyszy liczących się; nie przyszedł on jednak do wykonania, aż dopiero po wstąpieniu na tron Jana III w r. 1676, gdy stany rzplitej, na sejmie krakowskim zgromadzone, nową naznaczyły komisyą, która pod prezydencyą Hilarego Połubińskiego zjechawszy na miejsce, działu na chorągwie i konie dokonała i we władanie udarowanych oddała. Ci zaś, nie chcąc używać po większej części małych cząstek ziemi na siebie przypadłych, sprzedali takowe Hilaremu Połubińskiemu, marszałkowi w. ks. litew. , każden zosóbna, własnoręcznym dokumentem swoim, jakowe sprzedaże ogólnem prawem, 1677 r. 22 i 28 grudnia w metrykach litewskich przyznanem, zatwierdzone zostały. Suma zapłacona przez Połubińskiego za ststwo łojowskie wyniosła ogólnie złt. 60000. Po śmierci Krzysztofa Połubińskiego syna Hilarego, który bezdzietnie umarł, przypadły dobra łojowskie jak widać Lube Lubecors Lubecz Lubechorz Lubejki Luben Lubelpol Lubella Lubela Lubel Lubeczka z zapisu dzielczego 1686 r. 11 maja, siostrze jego Izabeli z Połubińskich Sapieżynie, wojewodzinie wileńskiej. Od Sapiehów przeszedł Łojów we władanie jenerała Judyckiego i dotąd w rękach jego sukcesorów po kądzieli zostaje, a mianowicie Naruszewicza, ożenionego z Idalią Judycką i Łaszcza pułkownika inżynierów, ożenionego z rodzoną siostrą Idalii Zofią. Wszystkie dokumenta i przywileje oryginalne o przyjęciu starostw łojowskiego i lubeckiego we władanie wojska starego zaciągu i następnie od tegoż na rzecz Hilarego Połubińskiego, znajdują się w archiwum Prozorów w Ostrohladach, w pow. rzeczyckim. W L. i w Czernikowie mieści się olbrzymia biblioteka hr. Miłoradowicza, ważna do dziejów Małorosyi. Dużo artykułów o L. drukowały Czernihow. eparch. Wied. Lubeczka, folw. koło Żabokruk, pow. bobrecki. Lubejki, część Rudy Magierowskiej, pow. Rawa Ruska. Lubek, wś i folw. , pow. toszeckogliwicki, par. Kamieniec, na płn. zach. od Kamieńca; 49 bud. , 36 dm. , 278 mk. z kol. Freidorf. Wś ma 34 osad; folw. 990 mr. rozl. F. S. Lubel, ob. Lubiel. Lubel, wś, pow. piński, nad Jasiołdą, przy drożynie wiodącej z Kupiatycz do Ośmieżyc, ma osad 22, łąki wyborne; lud trudni się rol nictwem i flisactwem. Niegdyś własność ba zylianów pińskich. A. Jelski. Lubel, folw. do dóbr Mielice, pow. mielicki. Lubela al. Lubella, wś, pow. żółkiewski, o 18 kil. na płn. od urzędu poczt. w Żółkwi, 16 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Mostach Wielkich. Na płn. zach. leży Przystań al. Przystanie, na płn. Butyny, na wsch. Derewnia, na płd. wsch. Kulawa, na płd. Zameczek i Dobrosin, na zach. Biesiady. Wzdłuż granicy płn. zach. płynie Biała ob. od płd. zach. na płn. wsch. do Butyn, gdzie wpada do Raty. Od praw. brzegu przyjmuje ona w obrębie wsi kilka małych potoków. Najwyżej do 230 m. wznosi się wzgórze Semczycha w środku obszaru. Zabudowania wiejskie są rozrzucone po całym obszarze i tworzą następujące części wsi i grupy domów Borowyki, Borysy, Butynczy, Ciupka, Figury, Kobryny, Kowaliski al. Kowalewski, Maruszka, Mielniki, Słuki, Świstuny, Zabród, Załozy, Za polem. Własn. wiek. ma roli ornej 135, łąk i ogr. 104, pastw. 73, lasu 318 mr. ; własn. mniej. roli ornej 1278, łąk i ogr. 1253, pastw. 399, lasu 17 mr. W r. 1880 było 1633 mk. w gminie, 12 na obsz. dwor. między nimi 12 obrz. rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Żółkwi, gr. katol, w miejscu, dek. żółkiewski, dyec. przemyska. Do par. należą Biesiady. We wsi jest cerkiew drewniana, zbudowana r. 1841, dawniejsza spaliła się r. 1831. Jest także szkoła etat. klasowa. Lu. Dz. Lubella, nazwa dwóch wiosek w hr. liptowskiem Węgry, w pow. mikulaskim, na pół nocnym stoku pasma górskiego Dżumbira, nad pot. Klaczanką. Wioska wschodnia zwie się L. królewską al. Kralową węg. KirályLubella liczy dm. 75, mk. 548, obszaru 2373 kwadr sążni katastr. Zachodnia zaś wioska zwie się L. ziemiańską węg. NemesLubella, liczy dm. 45, mk. 341, obszaru 654 kwadr. sążni katastr. 1880 r. . Obie należą do par. łać. w św. Elżbiecie Sz. Erzsébet. Według szem. dyec. spiskiej z r. 878 liczba mk. według wyznania tak się przedstawia a w L. Kr. dusz rzym. katol. 715, ewang. 37, nieun. 88, żyd. 30, ra zen 890; b w L. Z. rzym. katol. 568, ewang. 13, nieun. 56, żyd. 9, razem 646. Ewangielicy obu wiosek należą do gm. ewang. w Paluczce. Sąd pow. i urząd pod, w św. Mikulaszu. St. p. Tepla liptowska. Br, G. Lubelpol, wś, pow. piński, 1 okr. polic, gm. Pieńkowicze, mk. 90, ziemi 540 dzies. ; na leżała do klasztoru horodyskiego benedykty nów; od rządu nabyli ją Kałłaurowie, szlachta prawosławna. Kś. M. Lubelska gubernia, ob. Lublin. Luben, olędry i gm. , pow. międzyrzecki, 3 miejsc a L. , olędry; folwarki b Helowski, niem. Helowske lub Heloweske 590 mr. rozl. ; c Luben 450 mr. rozl. ; 33 dm. , 211 mk. , 187 ew. , 24 katol. , 44 analf. Poczta i tel. w Trzcielu o 16 kil. ; stacya kol. żel. w Zbąszyniu o 17 kil. M. St. Luben dok. , ob. Lubianki. Luben niem. , wś, pow. braniewski, st. p. Packhausen. Lubenia, wś, pow. rzeszowski, nad potokiem Lubenią, wpadającym z praw. brzegu do Wisłoka, 230 m. npm. Od zachodu otaczają wieś lasy, u których granic znajduje się po kilka chat mających nazwy idąc od północy ku południowi Kosina, Maternówka, Jasieniki, Obręczna i Szumówka. Na południu podnosi się góra Lubenia do 426 m. npm. , a na wschodniej stronie stoi kilka chat zwanych Czeczukami. L. ma 1848 mk. rzym. katol. prócz kilkunastu żydów, parafią rzym. katol. i szkołę ludową; należy do urzędu poczt. w Czudcu. Aktu erekcyi parafii niema, ale w innym akcie jest wymieniony w r. 1493 Jan, pleban z Lubeni, przełożony bractwa duchownego obwodu rzeszowskiego i tyczyńskiego. Według tradycyi miał zbudować kościół Rafał ze Stemberku Kostka przed r. 1640; jednak teraźniejszy kościół zdaje się być późniejszej budowy; poświęcił go w r. 1745 bisk. Wacław Sierakowski. Parafia znajduje się w dyec. przemyskiej dek. rzeszowskim; ma dołączone Siedliska, Solonkę, Straszydło i Zarzyce z ogólną ludnością 4954 Lubeczka Luberadz Luberadzyk Lubersyn Lubeseh Lubeschaw Lubenia rzym. katol. i 124 izraelitów. Pos. wiek. Ludw. hr. Wodzickiego ma obszaru 247 mr. roli i 14 mr. lasu; pos. mniej. 1914 mr. roli, 182 mr. łąk i ogr. , 244 mr. pastw. i 448 mr. lasu. L. graniczy na północ z Siedliskami, na południe ze Straszydłem, na zachód z Wyżnem a na wschód z lasami należącemi do Hermanowy. Mac. Lubenia 1. rzeczka, wypływa w obr. gm. Hermanowej, w pow. rzeszowskim, ze źródeł le śnych, u południowych stóp góry Hermanowej 389 m. ; płynie zrazu na południowy wschód, tworząc granicę między gm. Straszydłem a Hermanową, poczem zwraca się na południe, pły nąc obszarem Straszydła, zachodnim brzegiem Rzecznego lasu 391 m. , a od folwarku w Stra szydle przyjmuje kierunek północnozachodni, przerzyna wieś Straszydło i Lubenię. W Lu beni, na granicy, z Siedliskami, uchodzi z praw. brzegu do Wisłoka. Długość biegu 14 kil. Przyjmuje obustronnie liczne strugi i potoki, między któremi znaczniejszy jest Jasieniki ob. . 2. L. , nazwa rzeczki, ob. Przyłubienia. Br. G. Lubenia, góra w południowej stronie wsi Lubeni, w pow. rzeszowskim, pod 49 54 11 35 40 wsch. dłg F. ; 426 Br. G. płn. sz. g. , m. npm. Lubenow dok. , ob. Liebenau. Lubens dok. , tak się zwała 1175 r. wś Lubiąż, pow. wołowski. Lubenz dok. , zapewne Lubieniec, nazywała się kiedyś wś na wschod, polskiem Pomorzu, w późniejszych Prusach król. , nic wiadomo już na pewno w którym powiecie położona. Roku 1294 książę Mestwin II potwierdza, jako Teodoryk kan. kruszwicki, prokurator czyli ssta pomorski bisk. kujawskiego Wisława, nabył na własność za pewną kwotę pieniędzy od Sulisława, zwanego Cegareuyz, wś L. wraz ze strugą Gemaniczą, na której jazy może stawiać. Panieważ Sulisław posiadał tę wieś darem od Mestwina, kan. Teodoryk prosi księcia, żeby kupno potwierdził, co też książę uczynił. Wś ta jest wolna od wszelkich ciężarów i sądów książęcych. Także wolno będzie Teodorykowi sprzedać, albo. darować tę wieś komu zechce, bez zezwolenia księcia, byleby nabywca nie był szkodliwy mieszkańcom, ziemi i całemu krajowi. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch, str. 461. Uczony tenże, uwiedziony podobieństwem brzmienia, uważa L. za dzisiejszą wieś Lubań przy Kościerzynie. Co jednak już z tej przyczyny okazuje się mylnem, ponieważ struga przy Lubaniu płynąca zowie się Wierzyca, podówczas w dokum. Verissa. Z przyczyny, iż w przytoczonym dokum. nie masz ani najmniejszych bliższych danych co do jej położenia, trudno dziś orzec którąby wieś teraz Lubenz stary oznaczał; pod nazwą tą nie istnieje obecnie żadna zgoła osada na polskiem Pomorzu. Kś. F. Lubeni dok. , ob. Lubień. mr. gruntu, 72 włośc. Por. LiLuberadz, wś nad rz. Łydynią, pow. ciechanowski, gm. Młock, par. Malużyn, odl. o 18 w. od Ciechanowa. Posiada gorzelnię, browar, cegielnię, fryszerkę i smolarnię, oraz karczmę. Ma 24 dm. , 299 mk. , 2126 nieuż. , w tem 145 mr, ziemi beradz. Luberadz, ob. Luboradz, por. Kutno, Luberadzyk, wś nad rz. Łydynią, pow. ciechanowski, gm. Młock, par. Malużyn, odl. o 21 w. od Ciechanowa, ma 4 dm. , 41 mk. , 48 mr. gruntu. Lubersyn dok. , ob. Lubierzyn. Lubeseh dok. , ob. Lubicz. Lubeschaw dok. , ob. Lubieszowe i Lubszo. Lubesewo dok. , ob. Lubiszewo. Lubesov dok. , ob. Liebsen i Lubiszewo. Lubeszczyk, pustkowie, pow. ostrzeszowski, 33 dm. , 337 mk. ; należy do gm. i wsi Szklarka myślniewska. Lubeszka 1. znaczny potok, wytryska na gruntach wsi Stoków, w pow. bobreckim, na południe od folwarku Wilawczami zwanego; płynie zrazu na południowy wschód; u zach. stóp góry Dołhy 399 m. zwraca się na połu dnie. Poniżej Lubeszki wołochowej przybiera od zach. praw. brzegu strumyczek łączny z pod osady Wołowej Sarniki. Potok L. przepływa dość obszerną dolinę Krzywiecką, mija od wschodu Strzeliska Stare i Lubszę i w Podburzu wpada do Świrza. Międzyrzecze między L. a Świrzem tworzy pasmo wzgórzy lesistych, będących południowem przedłuże niem wzgórzy podhorodyszczańskich i roma nowskich ob. Gołogóry, gdzie szczyt Dołha punkt triangulacyjny, na północ od L. wo łochowej, dochodzi 399 m. szt. gen. npm. Pasmo to zwęża się w miarę, jak oba potoki, L. i Świrz, zbliżają się ku sobie; przy samem ich połączeniu się osiadła na wzgórku wieś Wyspa. Po zachodniej stronie potoku L. cią gnie się wzgórzysty grzbiet, począwszy od Sarnik aż po Strzeliska Stare. Grzbiet ten nosi nazwę Krzywca ob. . Długość biegu czyni 18 kil. Źródła leżą na wys. 357 m. , ujście 260 m. npm. 2. L. , rzeczka, powstaje z połączenia się dwóch strug łęcznych, na ob szarze gm. Nowegosioła, w pow. żydaczow skim; płynie na północny wschód łąkami przez Nowesioło, Obłaźnicę, Żyzawę, Jajkowce, Mazurówkę i Lubszę, i na północnej granicy gm. Żurawna uchodzi z lew. brzegu do Dniestru. W Jajkowcach przepływała ta rzeczka staw, dziś spuszczony. Długość biegu wynosi 19 kil. Źródła leżą na wys. 290 m. , ujście zaś 240 m. npm. Br. G. Lubeszka wołochowa, wś, pow. bóbreckł, Lubesewo Lubesov Lubeszczyk Lubeszka wołochowa Lubenz Lubens Lubenow Lubiacza Lubetzko Lubiańce Lubhosć Lubetzko o 12 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzęj du poczt. w Bóbrce. Na płn. zach. leżą Stoki i Sarniki, na zach. Żabokruki i Trybuchowce, na płd. Strzeliska Nowe, na wsch. Tuczna, na płn. wsch. Chlebowice Świrskie obie w pow. przemyślańskim. Przez wieś płynie pot. L. , dopływ Świrza. Wchodzi on tu od płn. zach. ze Stok, gdzie się zwie Horbinem, płynie zrazu na płd. , przyjmuje nazwę L. , potem skręca na płd. zach. , a nakoniec wzdłuż granicy płd. zach. na płd. wsch. i wchodzi do Strzelisk. i Wzdłuż granicy wsch. płynie Świrz, dopływ Dniestru. W środku obszaru leżą nad Lubeszką zabudowania wiejskie. Między Lubeszką a Świrzem leżą rozległe lasy, a mianowicie na płn. Las Dołha ze szczytem 399 m. wys. , a na płd. Las za Młynem ze szczytem 391 m. wys. Na wsch. krańcu tego lasu leży młyn i grupa domów Płoskie nad Swirzem. Na praw. brzegu Lubeszki leży w stronie płn. zach. las mniejszy ze szczytem 393 m. wys. Własn. wiek. ma roli ornej 42, łąk i ogr. 62, pastw. 5, lasu 2547; własn. mniej. roli ornej 246, łąk i ogr. 193, pastw. 35, lasu 1 mr. W r. 1880 było 440 mk. w gminie, 14 na obsz. dwor. 30 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Bóbrce, gr. katol. w Bakowcach. We wsi jest cerkiew i kasa pożyczk. gminna z kapit. 82 zł. w. a. Według zapisków Schnejdera rozkopano tu mogiłę czyli kurhan i znaleziono popioły z węglami, kośćmi ludzkiemi i rozmaite sprzęty. Lu. Dz. Lubetzko niem. , ob. Lubecko. Lubhosć, niem. Liebegast, wś serbska na pruskich górnych Łużycach, w pow. wojere ckim. W r. 1871 dm. 21, ogólnej ludności 90, w tem ewang. 53, katol. 37. Serbskiej ludno ści w r. 1840 83, w roku 1860 75, w roku 1880 91. A. J. F. Lubiacza, wś, pow. ihumeński, w gminie szackiej, w okr. polic. uździeńskim, nad rzeką Szaczą. od wieku XVIII należy do dominium Tołkaczewicze, z kolei była własnością Bychowców, Zaranków, Zawiszów i Grabowskich; ma osad 35, młyn wodny; miejscowość bardzo lesista i odludna, grunta lekkie, w okolicy sławne ostępy na grubego zwierza, do dóbr Tołkaczewicze należące. Al. Jel Lubiadź, ob. Lubiaź, pow. piński. Lubian, niem. Lauben, wś, pow. ostródzki, w t. zw. starych, po większej części polskich Prusach, przez osadników jak samo już imię wskazuje polskich założona i trzymana, blisko granicy nidborskiego pow. , po nad jeziorem. R. 1599 posiada L. samą ludność polską. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 380. . Lubiana, ob. Łubiana. Lubiańce, nad rz. Radwanką, okolica szlachecka, pow. lidzki, 5 okr. adm. . od Lidy o w. 37, od Ejszyszek w. 19, dm. 8, mk katol. 89 starozakon. 2. 1866. Lubianen niem. , ob. Lubiany. Lubianka, wś rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 21 w. od Oszmiany, 12 domów, mk. 87, z tego 41 prawosł. , 46 katol. z 1866. Lubianka 1. os. do Dąbrowy, pow. człuchowski, w okolicy lesistej; bud. 10, dm. 3, katol. 12, ew. 9. Parafia, szkoła, poczta Przechylewo. 2. L. , według Kętrzyńskiego wś w pow. chojnickim; skorowidze urzędowe jej nie wymieniają. Łubianka, al. Lubianka, niem. Lebehnke, trzy miejscowości w pobliżu siebie leżące, pow. wałecki, 1 i pół mili od Piły, w okolicy lesistej. Parafia Piła; szkoła, poczta i st. dr. żel. z Piły do Jastrowia w miejscu, a L. , niem. Lebehnke, dobra, obszaru liczą roli or. hekt. 403, łąk 22, lasu 16, nieuż. 3, wody 18, ogółem obszaru hekt. 454, bud. 14, dm. 5, katol. 35, ewan. 53, hodowla koni, bydła, owiec i świń; dziedzic Adolf Steinbark. b L. Stara, niem. AllLebehn ke, włość. wś, obsz. liczy mórg 9226, bud. 368, dm. 132, katol. 642, ewan. 510. c L. nowa, niem. NeuLebehnke, włośc. wś, obsz. zajmuje mr. 1563, bud. 98, dm. 29, katol. 129, ewan. 51. od dawna istniał kościół we wsi L. , przez kogo i kiedy założony, niewiadomo. Pierwiastkowo był on paraf. W XVI wieku dostał się w ręce lutrów. Około r. 1605 napowrót odebrała go królowa Konstancya, żona Zygm. III, posiadająca wówczas stwo ujskie, i oddała jak przedtem na użytek katolikom, a bisk. poznański Andrzej Opaliński przyłączył go w r. 1607 jako filialny do Piły. Budowany był z drzewa, niekonsekrowany, tytuł miał św. Trójcy. R. 1784 znacznie już podupadł, aparatów zgoła żadnych w nim nie było, oprócz lichtarzy i dzwonów. Naboż. nie odprawiało się, tylko bakałarz katolicki czytał w niedzielę i święta kazanie odnośne z katol. postyl niemieckich. Ną naboż. także luteranie przychodzili. Ob. Łukaszewicz, Kościoły parafialne w dyec. poznańskiej, str. 192 i 193. Szkoła także istniała katol. w L. za polskich czasów, jak pisze wizyta kościelna Braneckiego z r. 1641. Jest tu wL. takze rektor szkoły. Łubianka 1. rz. , poczyna się w pow. kieleckim, na północ wsi Siekierno, płynie ku wschodowi, tworzy granicę z pow. iłżeckim, poozem wchodzi w ton pow. i powyżej Michałowa, na południe Wierzbnika, wpada z praw. brzegu do Kamienny. Długa 9 w. 2. L. , rz. , w pow. iłżeckim, powstaje z kilku strumieni pod wsią Lubienią, na wschód Wierzbnika, płynie ku południowi przez Młynek i pod Brodami wpada z lew. brzegu do Kamienny. Długa 5 w. Łubianka, rz. , ob. Dębniak. Łubianka, strumyk w pow. pleszewskim i wrzesińskim, wypływa od Strzydzewa w kierunku północ. wschod. na północ od Rzegocina Lubiadź Lubianen Lubian Lubiana Lubianka Lubiawa Lubianki Lubianki Lubiankowska Wola Lubiasz Lubiaszów nowy Lubiaszów Lubiatów Lubiatówko Lubiatowo dąży dalej w kierunku północ. zachod. , mija wsie Grab, Rudkę, Żerniki, Kretków i w pow. wrzesińskim pod Rogaszycami łączy się po prawej z Lutynią, poboczną Warty; przez większą część biegu płynie prawie równolegle z Prosną. Długość ma blisko cztery mile. M. St. Lubianki, wś włośc. i folw. pryw. , pow. rypiński, gm. i paraf. Chrostkowo. Ma 16 osad, 141 mk. , 8 dm. , powierzchni 222 mr. , w tém 26 mr. należy do włościan. Lubianki, niem. Lubianken, dok. Luben, Luban, Löben, dobra, pow. toruński, na bitym tra kcie toruńskochełmińskim. Obszaru liczy roli ornej hekt. 297, łąk 14, nieuż. 2, ogółem obsza ru hekt. 314, bud. 12, dm. 6, katol. 54, ewan. 30. Parafia i szkoła Bierzgłowo, poczta Chełm ża. Hodowla bydła rasy osffryskiej; znaczna melkarnia i cegielnia; dziedzic Karol Strübing, do którego zarazem należą dobra pobliskie Ko ryto i niejakie posiadłości w Bierzgłowie. Wieś L. stanowiła początkowo dobra krzyżackie w komturyi bierzgłowskiej leżące. R. 1434 Pa weł von Russdorf, mistrz w. krzyżacki, zapisu je tę wieś wraz z drugą w pobliżu będącą Ko ryta za przysługi świadczone na własność Toruńczanom z tem samein prawem, na jakiem in ne swoje dobra posiadają; także im powierzył wszystkie sądy, drogowych nawet Strassengerichte nie wyłączając. R. 1575 d. 22 maja Toruńczanie zastawili L. wraz z młynem pod ówczas tu będącym i innemi wsiami Lulkowem, Łysomicami i Korytami Feliksowi Finke, star. działdowskiemu, za pożyczoną im kwotę 45, 000 fl. Kiedy te dobra napowrót wykupili, akta nie podają. Młyn poprzednio wspomniany w L. , obecnie nie istnieje. Ob. Gesch. des Culmerlandes, str. 99; Wernicke, Gesch. der Stadt Thorn, str. 274. Kś. F. Lubianków, wś i folw. , pow. łowicki, gm. Lubianków, par. Dmosin. Leży na lewo od drogi z Łowicza do Główna, odl. 20 w. od Łowicza. W 1827 r. 23 dm. , 143 mk. ; obecnie 15 dm. , 180mk. Folw. ma 1623mr. , wtem 960 mr. roli, 347 mr. lasu, 152 mr. zarośli i nieużyt. Włośc. mają 13 osad, 106 mr. 99 mr. ornej ziemi. Na folwarku owczarnia poprawna. Łaski Lib. ben. II, 251, 319 zowie L. Lubyenkow, Ulanka. Według Tow. Kred. Ziem. , folwark L. z wsiami Wola Lubiankowska i Rudnik, rozległy mr. 855 grunta orne i ogrody mr. 474, łąk. mr. 107, pastwisk mr. 15, lasu mr. 153, zarośli mr. 50, wody mr. 2, nieużytki i place mr. 54, bud. mur. 6, z drzewa 11. Wś Wola Lubiankowska. osad. 11, z grunt. mr. 75; wś Rudnik osad 16, grun. mr. 142. Gmina L. należy do s. gm. okr. II w Łyszkowicach, st. poczt. w Głównie, ma 18, 112 mr. obszaru. Ludność stała wynosiła w 1878 r. 4548 dusz, w tem 2174 męż. , 2374 kob. Co do wyznań 4309 katol. , 196 protest. , 43 żydów. W gminie istniała 1 przędzalnia 30 rob. z produkcyą na 57, 000 rs. materyału używa za 35, 000; 1 olejarnia 4 ludzi 2400 rs. ; 5 wiatraków, 1 młyn wodny. Ocz. Lubiankowska Wola, wś, pow. łowicki, gm. Lubianków ob. , parafia Domaniewice. Ma z kol. Wymysłów 153 mr. rozl. Lubiany, niem. Lubianen, dok. Lubna, włość. wś. , pow. kościerski, nad bezimiennem jeziorem, z którego struga uchodzi do Czarnej wody, ćwierć mili od bitego traktu kościerskobytow skiego. Obszaru liczy mr. 6227, gbur. 11, zagr. 3, kat. 311, ew. 23, dm. 30. Parafia i poczta Kościerzyna, szkoła w miejscu. Odległość od Kościerzyny 1 mila. L. jest wś prastara; nale żała zdawna do ziemi tz. Pirsny al. Kościerskiej. R. 1284 Mestwin II zapisał tę wieś wraz z całą ziemią siostrze swojej Gertrudzie, wyj mując poddanych od wszelkich ciężarów, są dów, podatków tak polskiego jak niemieckiego prawa. Kś. F. Lubiasz, ob. Lubiaź. Lubiaszów nowy, kol. i os. leś. , i L. stary, kol. , pow. piotrkowski, gm. Golesze, par. Chorzęcin. L. nowy ma 18 dm. , 268 mk. , 287 mr. ziemi włośc. ; osada leś. rząd 1 dm. , 6 mk. , 85 mr. L. stary 10 dm. , 145 mk. , 133 mr. W 1827 r. było 9 dm. , 40 mk. L. wchodził w skład dóbr Golesze ob. Br, CL Lubiaszów, pow. piński, ob. Lubieszów. Lubiatów, wś i folw. nad rz. Wolbórką, pow. piotrkowski, gm. Bogusławice, par. Wol bórz Łaski, Lib. ben. II, 175. Leży między Babami st. dr. żel. War. Wied. a Tuszynem. W 1827 r. było tu 15 dm. , 157 mk. ; obecnie wś ma 21 dm. , 125 mk. , 173 mr. ; fol. 8 dm. , 135 mk. , 710 mr. 350 mr. ornej. Według Tow. Kred. Ziem. dobra L. składają się z folwarków L. i Zakrzew, osady młynarskiej Gierut i wsi L. Rozl. wynosi mr. 1710; fol. L. grunta orne i ogrody mr. 333, łąk mr. 202, pastw. mr. 32, lasu mr. 9, nieużyt. i place mr. 44, razem mr. 620, bud. mur. 6, z drzewa 17. Płodozmian 10polowy Fol. Zakrzew grunta orne i ogrody mr. 714, łąk mr. 94, lasu mr. 253, nieużyt. i i place mr. 28, razem mr. 1089; bud. z drzewa 5. Płodozmian 13polowy. Gorzelnia, młyn wo dny, pokłady torfu. Wś L. osad 28, z gruntem mr. 176. Br. Ch. Lubiatówko, dom. , pow. śremski; 1489 mr. rozl. nad jeziorem; 11 dm. , 175 mk. , wszyscy katol. ; 70 analf. Poczta i tel. w Dolsku o 2 kil. ; st. kol. żel. Czempin o 24 kil. Własnosć Wikto ra Unruga. M. St. Lubiatowo 1. szlacheckie, folw. , pow. śrem ski, 3 dm. , 47 mk. , należy do gm. i dom. Mełpina. 2. L. królewskie, wś, pow. śremski, 20 dm. , 142 mk, 4 ewan. , 138 katol. , 77 analf. Poczta i tel. w Boisku o 6 ML, st. kol. żel. Czempin o 22 kil. M. St. Lubiawa, ob. Labiawa. Lubice Lubiaż Lubiaź Lubiaź, wś i folw. , pow. piński, 2 okr. polic, gm. lubieszowska, mk. 188, osad 44. Cerkiew paraf. Była tu st. poczt. W latopisach L. nazwane Ilbiaź Narbutt pisze Lubiaź nad jeziorem t. n. , przez które przepływa rz. Prypeć, przy trakcie pińskorowieńskim, o 9 mil od Pińska. Było ono z miasteczkiem Ratnem dziedzictwem jednego z książąt Olgierdowićzów; należało dawniej do DolskichWiszniowieckich, potem do Czarneckich, obecnie do Korsaka. Dobra L. mają obszaru przeszło 6, 800 mr. w glebie piaszczystej, w miejscowości nizinnej; łąk niezmierna obfitość i rybołówstwo znaczne. Generał Żyliński osuszający polesie, miał znaleźć w roku 1887 w okolich Lubiazia bursztyn kopalny. Por. Dolsk. Lubiaź, mylnie Lbiaź, Ilbiaż, wielkie je zioro w pow. pińskim, a właściwie zbiornik wód Prypeci, która stąd się rozlewa kilku ko rytami i rozgałęzia po dolnej Pińszczyźnie. I Jezioro to oprócz Prypeci pryjmuje w siebie j rzeczkę Korostynkę, jest bardzo rybne, bagni ste, ma obszaru przeszło 400 mr. 3 w. kw. według Strelbickiego; należy do dominium Lubiaź. Aleksander Jelski. Lubiąż, niem. Leubus, r. 1175 Lubens, mko nad Odrą, pow. wołowski na Śląsku, ma około 1600 mk. , prowincyonalny szpital obłąkanych i stadninę koni. O ćwierć mili od L. znajduje się klasztor niegdyś cystersów. Wedle podania, miał go założyć w r. 1053 Kazimierz I zwany Mnichem, i oddał benedyktynom z Kluniaku. W roku 1175 Bolesław Wysoki, książę wrocławski, uposażywszy bogato, osadził w nim cystersów, sprowadzonych z Pforta w Saksonii. W r. 1432 husyci kościół i klasztor spalili, ale wkrótce wspanialej odbudowane zostały. Klasztor ten posiadał 99 wsi, jako własność dziedziczną. Gmach klasztorny, odbudowany w latach 1684 1720, przedstawia wspaniały czworokąt, a sala zwana książęcą i kościół, godniejsze uwagi ze względu na harmonią wymiarów, niż na wartość rzeźb i fresków. W kościele mieszczą się liczne nagrobki spoczywających tu książąt, prałatów i znakomitych osób, tak iż Leubus zwano Mausoleum Silesiorum principum et nobilium. Po zniesieniu klasztoru w r. 1810, znajdował się tu zarząd dóbr rządowych, w r. 1817 umieszczono tu zakład prowincyonalny stadniny, w r. 1830 oddano zabudowania na prowincyonalny instytut obłąkanych. Wieś L. , leżąca przy zabudowaniach dawniej klasztornych, tudzież miasteczko L. , posiadają urodzajne winnice. Lubica, ob. Lubycza. Lubica, ob. Lipka. Lubica, mała rzeczka bagnista w pow. bobrujskim, ma początek w moczarach za wsią Padzinem, płynie w kierunku wschodniopołud. prawie milę, i w pobliżu wsi Stepy wpada do rzeki Oły. Al Jel Lubica, niem. Leibitzer Bach, także Lubicką Wodę zwany potok, wypływa w Beskidach spiskich, na Węgrzech, ze źródeł leśnych, w la sach miasta Lipicy, zwłaszcza w dolinie, , Winkels Hübel zwanej; płynie zrazu na północny zachód górską dolinką, a przyjąwszy z praw. brzegu potok Kottenhau, wpływa w obszer niejszą dolinę, zwracając się na południowy zachód. Przepływa zakład kąpieli siarczanych, leżących na obszarze miasta Lipicy, a zasiliwszy się od lew. brzegu wodami potoku Ruszkinowieckiego, płynie na zachód; przepły wa miasto Lipicę, poniżej którego skręciwszy się na północny zachód, opływa wschodni bok miasta Kieżmarku i tuż pod nim wpada do Po pradu z praw. brzegu. Znaczna ta rzeka gór ska, której długość biegu wynosi 20 kil. , przy biera liczne potoki górskie, między niemi z praw. brzegu Kottenhau i Katzwinkel, z lew. brzegu zaś Redchenhagen, Małą Lubicę, Ruszkinowiecki potok i Twarożnę. W zakładzie ką pieli siarczanych porusza tracz, a na obszarze miasta Lipicy 5 młynów. Dolina tej rzeki jest malownicza. Od wschodu otaczają ją szczyty lesiste Beskidów spiskich, dochodzące 1000 m. wysokości, a po stronie zachodniej szczyty do chodzące 800 m. npm. Spad wód podają na stępujące liczby około 930 m. źródła; 730 m. ujście p. Redchenhagen; 663 m. ujście Ruszkinowieckiego pot. ; 618 m. ujście do Popradu. Br. G. Lubice, wś, pow. nowomiński, gm. i par. Kołbiel. W 1827 r. 29 dm. , 186 mk. Lubichow dok. , ob. Lubkowo. Lubichowa, niwa w płn. stronie Kobylnicy ruskiej, pow. cieszanowski. Lubichowo, jezioro wielkości 6 mr. w pow. mozyrskim, o w. 4 na płn. od Turowa, w mo czarach za Prypecią położone; łączy się przez strugi wodne z całą grupą pobliskich jeziór, bardzo rybnych i przez rybaków nawiedza nych. Allel Lubichowo, wś, pow. kościański, 37 dm. , 270 mk. , 2 ewang. , 268 katol. , 81 analf. Poczta i tel. w Wielichowie o 6 kil. , st. kol. żel. w Grodzisku o 10 kil. M. St. Lubichowo, niem. Lubichow, kościelna włościańska wś, pow. starogródzki, przy małem jeziorze, nad Czarną wodą, w pobliżu tucholskich borów, w okolicy piaszczystej. Obszaru liczy mr. 3904, gbur. 36, zagr. 62, katol. 742, ewang. 249, żyd. 16, dm. 120. Parafia, szkoła i poczta w miejscu. Odległość od Starogrodu 2 mili. L. należało za czasów polskich do ststwa borzechowskiego. R. 17. . Kazim. Zawadzki, asesor człuchowski, ststa borzechowski, najwięcej się przyczynił do wzniesienia nowego kościoła w L, Kościół tutejszy, tytułu i. Lubichow Lubiąż Lubica Jakóba wiek. , patronatu król. , o którego fundacyi i konsekracyi niewiadomo, oddawna był parafialnym; po reformacyi do Zblewa jako filia przyłączony, r. 1853 d. 8 sierpnia na nowo oddzielony, osobną jak dawniej tworzy parafią. Szpitala nie masz przy kościele, bractwo jedno trzeźwości od r. 1865. Proboszcz Stan. Tandecki. Par. lubichowska liczy dusz 1939. Wsie parafialne L. , Osowo, Ocepel, Zielona góra, Krępka, Połom, Mościska, Lipinki, Budy, Steklin. Kaliska, Bietowo, Młynki, Wilcze błota, Pazda, Brzózki, Reusberg, Seekathe. Szkółki katolickie 2 istnieją w L. , dzieci katol. 150 i w Oceplu 61; 52 katol. dzieci odwiedza szkołę ewang. w Osowie, którym nauka religii nie udziela się. Od czasu do czasu dawają się tu przedstawienia amatorskie, istnieje bank ludowy, dawniej było także towarz. rolnicze. Lubicki niem. , pow. starogrodzki, ob. Lubiki. Lubicz 1. wś włośc, pow. konecki, gm. Dobromierz, par. Stanowiska, od Końskich 4 w. ; gruntu 79 mr. , 7 dm. , 42 mk. 2. L. , folw. , pow. stopnicki, gm. i par. Nowy Korczyn, 3. L. Polski, os. nad rz. Drwęcą, pow. lipnowski, gm. i par. Dobrzejewice, odl. 37 w. od Lipna. Ma 32 dm. , 350 mk. Jest tu urząd komory celnej III klasy, biuro telegr. i poczt. , przytem duży młyn wodny na rz. Drwęcy, przerabiający od 20 do 25000 korcy zboża rocznie, położona na samej granicy od Prus w pobliżu Torunia; stanowi dość ważny punkt handlowy, przez który przechodzi zboże i produkta gub. płockiej wyprawiane do Prus. Do osady należy 223 mr. ziemi i 25 mr. nieużytków. W 1827 r. była to własność rządowa, 19 dm. , 187 mk. Por. Lubicz, pow. toruński. Lubicz, ob. Brody, m. pow. Lubicz, niem. Leibitsch, dok. Lubesch, Lubitz, Lewbitz, Lewbitsch, włośc. wś kościelna Inter. , pow. toruński, w uroczem położeniu nad rz. Drwęcą, do której nieco poniżej uchodzi struga zwana Wilcza bacha por. Bywka, na granicy Prus z Polską, przy bitym trakcie lubickoto ruńskim. Obszaru liczy mr. 2623, bud. 150, dm. 73, katol. 346, ewang. 452. Par. dla katolików Kaszczorek. W miejscu jest kościół luterski jako filia przyłączony do Grębocina, szkoła, urząd pocztowy, urząd celny, wielki młyn wodny amerykański o 4ch gankach, hamernia i tartak; przed niedawnym czasem także papiórnia; odbywają się dwa doroczne jarmarki na bydło, na konie i kramne. Dawniej wodne zakłady fabryczne były tu daleko liczniejsze. Oprócz dzisiejszego młyna, tartaku i hamerni żelaza istniały już za krzyżaków folusz dla sukienników, hamernia miedzi, cegielnia, nieco później przybyła nadto papiernia, młyn garbarski, fabryka mączki i prochu. Na rzece utrzymywano wielką węgornię; we wsi były Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 54. 3 karczmy, urząd celny wodny, 2 jatki piekarskie, t. z. badstube i t. d. Zachowało się też dość sporo historycznych szczegółów o tej miejscowości. Wś L. należy do najstarszych osad tej okolicy. Świadczy o tem, między innemi, cmentarzysko pogańskie z grobami skrzynkowemi przy tej wsi natrafionemi; jedna popielnica pochodząca z lubickiego cmentarzyska przechowuje się w zbiorach towarzystwa Kopernikowego w Toruniu. Oddawna istniał gród warowny w L. ; także i młyn tutejszy mocno bywał obwarowany. R. 1292 Salomea księżniczka kujawska, z synami Leszkiem, Przemysławem i Kazimierzem potwierdza, jako młyn w L. , przez komtura toruńskiego zbudowany, ma pozostać przy zakonie za rocznym czynszem 4 grzywien; także i wyspę w rzece Drwęcy, 2 morgi rozl. , ma zakon utrzymać, dopóki młyn tu stać będzie. Księżniczka wyjmuje dla siebie prawo do warowni tutejszych, prawo wydobywania soli i kruszców. R. 1295 Meinhard Yon Querfurt, mistrz w. krzyżacki, zeznaje, jako młyn lubicki ma przywilej, zdawna nadany, wolnego wyrębu w lasach toruńskich, niemniej wolny dowóz rzeką i kanałami; także bydło z Lubicza ma wolne przejście przez oznaczone toruńskie dobra. Gród przy młynie zajęli niebawem krzyżacy i coraz bardziej powiększali. Na mocy traktatu zawartego w Toruniu r. 1411 znieśli go, szczególniej za życzeniem cesarza niemieckiego Zygmunta. Później jednak nowy gród wznieśli, zastawiając się nic nieznaczącem pozwoleniem Witolda. W późniejszych czasach nie masz wiadomości o lubickim grodzie. Za krzyżaków należał L. do komturyi w Toruniu; w komturskiej lustracyi VisitationsRecess zapisany jest L. jako posiadający 17 włók, z których każda czynszuje po 25 skot. i 8 szel. R. 1415 podają księgi czynszowe krzyżackie, że we wsi L. znajduje się włók 36, każda czynszuje po 1 m. ; 7 włók jest osiadłych, 29 pustych w skutek wojny z Jagiełłą; 10 ogrodów dają po 2m. 4 skoty; 6 ogrodu jest obsadzonych, 3 pustych; jatki piekarskie dają po 1 m. , jedna pusta; karczmy po 3 m. , jedna z nich pusta; die badstube 3 m. , jest pusta; 3 karczmy po 3 m. , jedna z nich pusta. R. 1441 Jan von Beenhusen, komtur toruński, wystawił przywilej Mikołajowi Neumanowi na hamernię miedzi w L. R. 1457 król Kazimierz Jagiellończyk darował L. wraz z całą komturyą dawniejszą toruńską, za wyświadczone w czasie krzyżackiej wojny, przysługi miastu Toruniowi. R. 1478 tenże król Kazimierz pozwała miastu założyć w L. folusz dla sukienniköw folusch ad lavandos pannos, przyczem godna uwagi, że tę wieś teraz, choć ją niedawno był podarował, nazywa wsią swoją in villa nostra L. . R. 1490 rada miejska toruńska wydała młyn lubicki w wieczy26 Lubicki Lubicz Lubicki stą dzierżawę Henrykowi Schnellerberg, pozwalając zarazem na budowę tartaku, hamerni miedzi i młyna garbarskiego tamże u stawu górnego. Do młyna należały wtedy 2 włoki roli i 1 morga łęgu. R. 1552 miasto Brodnica, 8 mil odległa od Lubicza, zanosi skargę, jako u młynów w Ii. zbyt wiele wody zatrzymują śluzami, tak że Drwęca wezbrana w skutek tego w murach miejskich, basztach, wieżach, łąkach i t. d. szkodę im poczyniła. Wszelką komunikacyą z przeciwną stroną Drwęcy odbywano tu początkowo przewozem na rzece urządzonym; ten jednak, jak widać, okazał się niewystarczającym, ponieważ toruńczanie pokilkakroć o budowie mostu wspominają. R. 1568 rada miejska postanowiła zbudować most w L. przez Drwęcę, ku czemu także sąsiada swego pana Działyńskiego na pomoc wezwali. Około r. 1588 wzniesiony został nowy młyn papierny w L. R. 1624 zbudował wielką nową śluzę młynarz tutejszy Jan Preuss. R. 1636 wyszło ponowne postanowienie rady toruńskiej, żeby most zbudować przez Drwęcę, do którego drzewo miał dostawić pan starosta krobski. Zdaje się jednak, że i to postanowienie nie zostało wykonane, ponieważ i w następnych czasach mowa jest tylko o przewozie w L. R. 1704 pan Mazowiecki, ststa krobski, przekopał kanał 7 łokci szeroki przez wyspę w Drwęcy będącą opodal młyna i bieg rzeki na przeciwną stronę przepuścił, żeby młyn tamtejszy Ekertowy był obracany; musiał jednak zaraz tego roku 1704 kanału zaniechać, ponieważ drzewa ani nową śluzą ani rzeką spławiać nie można było i młyny też lubickie wody dostatecznej nie miały. Oprócz miasta Torunia wniósł to zażalenie także ststa kowalewski. Obecnie na tej wyspie nie masz znaku jakiego kanału dawniejszego, tylko drzewo wysokie na niej rośnie. R. 1733 zbudowało miasto nowy tartak w L. , przyczem reszty murów obszernych, kanałów, śluz dawniejszych natrafiono. Niewiadomo z jakiej przyczyny miasto ów tartak zaraz jeszcze tego roku 1733 znieść musiało. Następnego r. 1734 Sebastyan z Melna Mełdziński i hr. Schlichen, dowódcy konfederatów, spalili i zburzyli wszystkie młyny lubickie, które potem z niemałym kosztem znowu zbudowane i lepiej urządzone zostały. Mianowicie chwalą r. 1749, że papiernia teraz daleko szybciej i lepiej papier wyrabia; także mieli osóbny przyrząd, żeby i w zimie papier wyrabiać, jeżeli będzie potrzeba. R. 1802 znowu wszystkie młyny w L. zgorzały, jako to młyn wielki zbożowy, folusz sukienniczy i papiernia. Odtąd na nowo wzniesiono tylko młyn do mielenia zboża i papiernię, folusza zaniechano. R. 1817, na mocy traktatu granicznego pomiędzy Prusami a Polską, przewóz tutejszy zniesiony został. R. 1829 papiernia lubicka zgorzała, którą po dłuższym dopiero czasie na nowo wskrzeszono. Obecnie papiernia ta, niewiadomo od jakiego roku, nie istnieje. Młyn zaś zbożowy jak najlepiej i na bardzo wysoką stopę jest urządzony; dostarcza on mą ki przeróżnej nie tylko na cały Toruń, ale i na miasteczka okoliczne; także w dalekie stro ny, np. do Berlina, wiele mąki wywozi. Jest też wielka cegielnia, z której biorą materyał do fortyfikacyj Torunia. Między L. a Toru niem jest szosa, ale ma być zbudowana kolej żelazna konna. R. 1789 L. należał do ststwa Złotoryjskiego. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 839; Wernicke, Gesch. von Thorn, str. 265; Gesch. des Culmerlandes, str. 115; Perlbach, Preuss. Rogesten; Ossowski, Mapa archeol. Prus za chodnich, str. 66; Brandstätter, Die Weichsel, str. 362. Oddawna istniał także kościół w L. Jak się zdaje był on od początku filialnym i do parafii w Grębocinie przyłączonym. Pra wo patronatu posiadała toruńska rada miejska. R. 1444 odbył się w tym kościele jako i po innych kościołach całej dyec. chełmińskiej t. z. synod laikalny. W czasie reformacyi dostał się ten kościół w ręce innowierców. W pier wszej połowie XVII w. zupełnie podupadł. R. 1648 nakazuje toruński magistrat wznieść nowy kościół w L. na starem miejscu ale bar dzo po cichu i ostrożnie, ażeby katolicy nie przeszkadzali. Widać stąd, że luteranie nie mieli jeszcze zupełnego prawa do tutejszego kościoła. To też kiedy r. 1682 biskup chełmiński Opaliński kościół grębociński lutrom odebrał, zarazem i jego filią w L. prawnie ka tolikom zlecił. Następnego r. 1683, na mocy ugody zawartej między biskupem chełmińskim a magistratem w Toruniu, kościół tak w Grę bocinie jako i w L. i Rogowie odstąpiony zo stał prawnie luteranom, którzy wzamian za to zobowiązali się inny jaki kościół katolicki, przez Szwedów zburzony, np. w Rychnowie albo Orzechowie, swoim kosztem wystawić. Ob. Utracone kościoły w dyecezyi chełmiń skiej, str. 42. Kś. F. Lubicza, ob. Lubycza. Lubicze, ob. Choromany. Lubiczko, wś, pow. dąbrowski, par. rzym. katol. w Gręboszowie Długosz, Lib. ben. II, 405, leży w równinie 179 m. npm. , w niewiel kiej odległości od ujścia Dunajca do Wisły, po praw. brzegu Dunajca, przy drodze z Siedliszowic do Gręboszowa, Jestto nieliczna osada w urodzajnej ale i podmokłej, na wylewy obudwu rzek wystawionej, okolicy; ma 272 mk. rzym. katol. , 381 mr. pos. wiek. i 189 mr. pos. mniej. Graniczy na płd. z Bieniszowicami, na wsch. z Żelichowem a na płn. z Gręboszowem. Właścielka jest Zofia hr. Załuska. Mac. Lubiczówka, także Fontówką i Majem zwany folw. w Gruszce, pow. tłumacki, przy dro Lubicze Lubiczówka Lubiczko Lubicza Lubie Lubiecko Lubiejewo Lubiecka Kuźnica Lubiechowo Lubiec Lubiczyn dze źwirowej sieleckozaleszczyckiej, 45 mr. rozl. , o 7 kil. od Tłumacza; ziemia glinkowata, urodzajna. Obecnie należy do Grzegorza Dunigowicza. W. J. W. Lubiczyn, wś i trzy folw. , pow. włodawski, gm. Krzywowierzba, par. Opole. Ma 60 dm. , 347 mk. , 2303 mr. obszaru. W 1827 r. 40 dm. , 198 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. lit. B z wsiami L. i Nietachy, rozległy mr. 664. Wś L. os. 35, z grun. mr. 431; wś Nietachy os. 4, z grun. mr. 35. Folw. L. lit. C Emilianówka, rozległy mr. 242 grun. or. i ogrody mr. 59, łąk mr. 78, pastwisk mr. 4, lasu mr. 91, bud. z drzewa 4. Folw. L lit. E Sabinin, roz legły mr. 242, grunta orne i ogrody mr. 59, łąk mr. 70, pastwisk mr. 13, lasu mr. 100, bud. z drzewa 7, pokłady torfu. A. Pal, Lubie, wś i dwa dominia, pow. toszeckogliwicki, par. Kopienice; 45 bud. , 109 dm. , 804 mk. Wś L. ciągnie się od folw. Kopienice do folw. L. dolne i ma 89 osad, 885 mr. ziemi. Dominium L. górne, niem. OberL, , o 6 kil. od Pyskowic, b. własność Ziemieczky ch, Larisch ów. Zawadzkich, dziś LicutBaildonów, ma z folw. Franciscahof 1939 mr. rozl. Drugie dom. L. dolne, niem. Nieder L. , do r. 1862 Zawadzkich, dziś Möcke go, ma z folw. Emanuelswunsch 1700 mr. rozl. i młyn wodny. F. S. Lubiec, wś i folw. , pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Parzno Łaski, Lib. ben. I, 451. Jest tu papiernia, olejarnia, młyn i szkoła elementarna; odl, 3 w. od Szczercowa, leży śród rozległych lasów, w błotnistem położeniu. Encykl. Orgelbr. mylnie nazywa tę wś Łubiec. Wś ma 19 dm. , 229 mk. , 137 mr. ; folw. 8 dm. , 28 mk. , 2645 mr. w tem 386 mr. ornej ziemi; osada Piła al. Papiernia 1 dm. , 2 mk. , 45 mr. W 1827 r. było w L. 28 dm. , 256 mk. Dobra L. według Towarz. Kred. Ziems. składają się z folw. L. i Edwardów, nomenklatury Piła, wsi L. , Kuźnica, Magdalenów i Marcelinów; rozległość wynosi mr. 2804 grunta orne i ogrody mr. 495, łąk mr. 195, pastwisk mr. 111, lasu mr. 1487, nieużytki, wody i place mr. 516, bud. mur. 13, z drzewa 16. Wś L. os. 54, z grun. mr. 145; wś Kuźnica os. 16, z grun. mr. 84; wś Magdalenów os. 26, z grun. mr. 354; wś Marcelinów os. 24, z grun. mr. 173. Lubiec, ob. Lubecz. Lubiechowo, jez. w pow. włocławskim, na samej granicy od gostyńskiego, pomiędzy wsiami Dębniaki i Krzewent, stanowiło właściwie część jez. Wielkiego al. Rakutowskiego, od którego oddzielone jest wąskim pasem ziemi. Lubiechowo, ob. Lubichowo, powiat kościański. Lubiecka Kuźnica, wś i os. młyn. , pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Parzno. Ma 13 dm, , 130 mk. , 84 mr. ziemi włośc. Os. młyn. 2 dm. , 8 mr. , należy do folw. Lubiec ob. . Lubiecko, par. Gręboszów, ob. Lubiczko. Lubiecz, kol. , pow. słupecki, gm. Kaźmierz, par. Golina Łaski, Lib. ben. I, 233, podaje ją w par. Kazimierz; odl. od Słupcy w. 12; dm. 16, mk. 128. Lubiejewo 1. wś, pow. płocki, gm. Kleniewo, par. Zagroba, odl o 17 w. od Płocka. Ma 2 dm; 59 mk. , 144 mr. gruntu. W 1827 r. wś duchowna, 5 dm. , 40 mk. 2. L. , wś i majdan, pow. ostrowski, gm. . Komorowo, par. Ostrów, o 14 w. od rz. Narwi. W 1827 r. 13 dm. , 107 mk. Według Tow. Kred. Ziems. do bra L. składają się z folw. L. i Pałapus, wsi L. , Zakrzewek, Grądziki, Pałapus i Klimonty; rozległość wynosi mr. 2298 folw. L. grunta orne i ogrody mr. 723, łąk mr. 172, pastwisk mr. 314, lasu mr, 461, nieużytki i place mr. 36, razem mr. 1706, bud. mur. 2, z drzewa 18; folw. Pałapus grunta orne i ogrody mr. 154, łąk mr. 143, pastwisk mr. 67, lasu mr. 223, nieużytki i place mr. 5, razem mr. 592, bud. z drzewa 4. Wsie L. os. 44, Zakrzewek os. 7, Grądziki os. 20, Pałapus os. 9 i Klimonty os. 3, z uposażeniem w ogóle mr. 1069. 3. L. , Lubowo, wieś, pow. kolneński, ob. DrożęcinLubiejewo. Br. Ch. Lubiejki, Malenice i Dziatkowice, wsie w ziemi mielnickiej, par. dziatkowickiej. R. 1712 miały 22 włók szlach. Lubiejki, Hornowo, Choroszczewo, Wałki, wsie tamże, r. 1712 miały 42 włók szlach. Lubiejów, wś i folw. , pow. sochaczewski, gm. Chodaków, par. Sochaczew, o 4 w. od So chaczewa. W 1827 r. 14 dm. , 122 mk. Folw. L. rozległy mr. 407 grunta orne i ogrody mr. 340, łąk mr. 25, pastwisk mr. 15, nieużytki i place mr. 27, bud. mur. 5, z drzewa 15. Wieś os. 19, z gruntem mr. 136. Br. Ch. Lubiel, wś nad Narwią, pow. pułtuski, gm. Obryte, par. Lubiel. Posiada kościół paraf. drewniany, erygowany 1547 r. przez Annę Nowodworską; obecny drewniany z r. 1776. W 1827 r. było tu 15 dm. , 118 mk. Par. L. , dek. pułtuski daw. wyszkowski, 3788 dusz. Gmina L. zmieniona obecnie na gm. Obryte. Na t. zw. Wólce Lubielskiej jest szkoła początko wa 1kl. ogólna. Podług wiadomości z r. 1866 rozległość folw. L. wynosi mr. 1011 grunta orne i ogrody mr. 271, łąk mr. 101, pastwisk mr. 90, lasu mr. 329, zarośli mr. 30, nieużytki i place mr. 190. Wś L. os. 17, z grun. mr. 125; wś Nury os. 19, z grun. mr. 429; wś Grodzi czno Stare os. 8, z grun. mr. 98; wś Grodziczno Nowe os. 14, z grun. mr. 320; wś Grądy Polewne os. 20, z grun. mr. 419; wś Grądy Zalewne os. 19, z grun. mr. 226; wś Nowa Wieś os. 14, z grun. mr. 343; wś Ostrówek os. 11, z grun. mr. 88; wś aleksandrowo os. 5, z gruntem mr. 100. Br. Ch. Lubielewo dok. , ob. Lublewo. Lubień Lubiecz Lubiejki Lubiejów Lubielewo Lubień 1. os. miejska, przedtem mko, nad jez. t. n. , pow. włocławski, gm. i par. Lubień, odl. 28 w. od Włocławka. Posiada kościół paraf. drewn. i dom schronienia dla starców i kalek, szkołę początkową, sąd gminny okr. III i urząd gminny. W 1827 r. było tu 64 dm. , 747 mk; w 1860 r. 70 dm. i 1095 mk 138 żyd. . Przeszłość dziejowa tej osady nieznana dla braku dokumentów na miejscu. Stanowiła zawsze własność prywatną; r. 1578 mko posiadało 18 włók ziemi. Par. L. dek. włocławski 4060 dusz. Gmina L. należy do sądu gm. okr. III, obszaru 14473 mr. , w tem gruntów dominialnych 11105 mr. i 4520 mk. W gminie znajduje się szkoła, 2 olejarnie, 3 kopalnie torfu, cegielnia, 2 młyny wodne, 6 wiatraków. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folwarków L. i Stępka, z osadami młynarskiemi Bobek i Maćtabaka, os. dawniej mka z przedmieściami Waliszew al. Walentynów i Uchodź; rozległość wynosi mr. 1412 folw. L. grunta orne i ogrody mr. 529, łąk mr. 58, lasu mr. 170, nieużytki i place mr. 273, razem mr. 1030, bud. mur. 2, z drzewa 11, płodozmian 8polowy; folw. Stępka grunta orne i ogrody mr. 263, łąk mr. 27, lasu mr. 77, nieużytki i place mr. 15, razem mr. 382, bud. mur. 2, z drzewa 8, płodozmian 12polowy; 2 młyny wodne i cegielnia. Osada L. os. 66, z gruntem mr. 328. Por. Gole. 2. L. , kol. , karcz. i os. leśna, pow. piotrkowski, gm. Łęczno, par. Mierzyn Łaski, Lib. ben. II, 192. W 1827 r. par. Sulejów, 43 dm. , 398 mk. ; obecnie kolonia ma 47 dm. , 359 mk, 517 mr. , sąd gminny okr. VIgo; osada karcz. 1 dm. , 5 mk. , 2 mr. , własność rządowa i 4 osady leśne rządowe, 30 mk. , 16 mr. Por. Koło, IV, 277. Piła Lubieńska, 2 os. leśne rząd. , 2 dm. , 13 mk. , 51 mr. , leżą w gm. Ręczno. 3. L. , folw. i wś, pow. łęczycki, gm. Tkaczew, par. Łęczyca, Łaski, Lib. ben. II, 349, dawniej rządowe, należały do ekonomii Tkaczew, dziś folw. stanowi donacyą jenerała Pęcherzewskiego, wraz z innemi folwarkami należącemi do majoratu Tkaczew. Wś około 1840 r. kolonialnie urządzona i oczynszowana, odznacza się dobrobytem. Folw. ma ogólnej rozległości mr. 384 a w tych 329 gruntu ornego, 1 ogrodu, 2 łąk, 44 pastwisk, 8 mr. różnych nieużytków, płodozmian 8polowy, dm. folwarcznych 4. Osad kolonialnych wiośc. 25, obejmujących ogólną przestrzeń mr. 491, a w tych gruntu ornego 442, łąk 6, pastwisk 37, różnych nieużytków mr. 6, dm. 34; ogólna ludność 366, z tych płci męs. 180, żeńs. 186. Przez wś przechodzi droga drugorzędna z Łęczycy do Parzęczewa; odl. od Łęczycy w. 4, od Kalisza 84, od Kutna 25. Jest tu szkoła element. 1kl. ogólna, we własnem domostwie, z uposażeniem rocznem rs. 146 ze składek stowarzyszonych i 12 sążni drzewa z lasów należących do majoratu Tka czew. 4. L. , wś, pow. włodawski, gm. Wy ryki, par. Włodawa gr. obrz. Lubień. Posiada cerkiew drewnianą pounicką, niewiadomej erekcyi, szkołę początkową. W 1827 r. było tu 86 dm. , 378 mk. ; obecnie 65 dm. , 478 mk. i 1310 mr. obszaru. Br. Ch. Lubień. T. n. wś wymienia Łaski, Lib. ben. II, 74, w par. Zbiersk. Lubień, wś, pow. myślenicki, o 48 kil. od Krakowa, leży w uroczej kotlinie, utworzonej przez dolinę rz. Raby i pot. Krzeczówki, wpadającego na obszarze tej wsi z lew. brzegu do Raby. Grunta i zabudowania znajdują się po obu brzegach Raby, płynącej tutaj szerokiem łożyskiem, zmieniającej po każdej powodzi koryto. Zazwyczaj stan wody w tej rzece w L. jest mały, płynie kilkoma korytami po szerokim kamieńcu, które się w bród przejeżdża, albowiem budowa mostu natrafia na zbyt wielką trudność wobec szerokości kamieńca i gwałtowności wody w czasie wezbrania. Dla komunikacyi pieszej jest zbudowana bardzo długa i wysoka ława, mająca około 600 kroków długości a trzy belki szerokości. . Zazwyczaj na wiosnę lub w jesieni zrywa rzeka tę ławę, rozbijając przęsła ogromnemi skałami, które unosi. Po takich powodziach, przerywających na kilka dni komunikacyą obudwóch części wsi, zmieniają się brody i przenoszą nową ławę na inne miejsce. Kamieńce porastają z czasem jałowcem i olszyną, próbowano także zasiewać trawą i owsem, ale są mimo to zupełnemi nieużytkami. Po prawym brzegu znajdują się zabudowania większej posiadłości i na stokach górskich, zwanych działami, rozrzucone chaty włościańckie; po lewym brzegu Raby obok chat jest obszerny skład deszczek zamożnego przedsiębiorstwa izr. dla wyzyskiwania lasów a dalej w dolinie Krzeczówki leśniczówka, zabudowania plebańskie, kościół i jądro wsi. Dalej wzdłuż gościńca wojskowego wzorowego, znajdującego się teraz w rekonstrukcyi, ciągną się domy na przestrzeni prawie milę długości wynoszące. Grunta orne wiek. pos. znajdują się po większej części w równi, na prawym brzegu Raby, ciągnąc się długim wąskim pasem. Gleba jest namulistą i przepuszczalną, z tego powodu lekką; rodzi się na silnych nawozach pszenica, żyto, jęczmień i kartofle; zboża jednak wydają bujną miękką słomę, a mniej ziarna niż w nizinach. Część gruntów na zboczach Kiczory jest owsianą, bardzo trudną do uprawy, z powodu nadzwyczajnej stromości góry. Na lewym brzegu Raby znajdują się grunta plebańskie, około 80 mr. na podnóżach góry Strzebla i część gruntów wiek pos. na pagórku zwanym Warzechowice. Jestto gleba przeważnie owsiana i kamienista. Zarówno włościanie jak i wiek. pos. używa obok chor Lubień Lubień nika kompostu z palonych kości, które sprowadzają z Kieżmarku na Spiżu. Wprowadził to ulepszenie długoletni proboszcz dawniejszy w L. ks. Dziubek. Grunta włościańskie są przeważnie po wzgórzach owsiane. Z powodu braku paszy, mianowicie łąk, opłaca się więk. posiadłości szczególniej uprawa koniczu na paszę zieloną, która ma wielki popyt u włościan; obecnie także za staraniem teraźniejszego proboszcza ks. W. Solaka wpuścił prof. dr. Nowicki znaczną ilość zarybku łososi a dla ochronienia go wydzierżawił ks. proboszcz rybołóstwo na przestrzeni czteromilowej tej rzeki. Z gadów pojawia się tutaj salamandra. W L. znajduje się parafia rzym. katol. , szkoła ludowa, urząd poczt. , 3 domy zajezdne, w porównaniu z karczmami naszemi bardzo porządne, dla przejeżdżających do Zakopanego lub Szczawnicy, którym w L. nocleg wypada, wreszcie 2 młyny i 2 tartaki wodne na Rabie i Krzeczówce i stacya meteorologiczna na plebanii; co roku odbywają się w tej wsi 2 jarmarki. Ludność wynosi 1971 mk. , prócz 3ch rodzin żydowskich, rzym. katol. Ludność jest polska, należąca do rodu góralskiego kliszczaków, sprytna ale do uprawy roli leniwa. Głównem źródłem zarobku jest dla mieszkańców zatrudnienie w obszernych i postępowo pielęgnowanych lasach i zwożenie deszczek do Krakowa. Charakterystycznym zwyczajem ludu jest używanie imionisk od dawna wygasłych rodzin, posiadających role teraźniejszych właścicieli. Kościół jest drewniany z wieżą i zegarem, erygowany w r. 1363, przy którym przechowują się metryki od r. 1669. Obok kościoła, opasanego murem, znajduje się mały cmętarz. Z powodu braku głębokiego pokładu ziemi, gdyż wszędzie pod dwu lub trzystopową warstwą ziemi jest lita skała, istnieje tutaj zwyczaj składania w jednym grobie kilku ciał i w tym celu przykrywają trumnę tylko prowizorycznie tarcicami i ziemią, dopókąd się grób nie wypełni zupełnie. Parafia należy do dyec. tarnowskiej, dek. myślenickiego. Są do niej przyłączone wsie Tęczyn, Krzczonów i Krzeczów. Cała ludność składa się z 5078 rzym. katol. i 28 izrael. Podług odpisu wyjętego z aktów grodzkich krakowskich, przechowanego w aktach plebańskich, założył Lubień król Kaźmierz W. w lasach zupełnie nieużytecznych w r. 1363. Później należała ta wś do ststwa lanckorońskiego; obecnie jest pos. więk. attynencyą klucza myślenickiego ks. Jerzowej Lubomirskiej, ordynatowej przeworskiej. Pos. wiek. ma obszaru 103 roli, 6 łąk, 25 pastw. i 112 mr. lasu; pos. mniej. 2406 roli, 124 łąk i ogrodów, 526 pastw. właściwie nieużytków i 1232 mr. lasu. Zabudowania gospodarcze pos. wiek. są po większej części murowane, kryte dachem gontowym; chaty włościańskie są drewniane, pokryte dachami z deseczek, albowiem słoma jest drogą i cenną paszą. Z L. prowadzi przez Rabę droga powiatowa do Mszany dol nej. Po nad wsią wznoszą się po praw. brzegu Raby Kiczora 726 m. , po lew. brzegu Raby a praw. Krzeczówki, od strony południowej Strzebel 977 m. , od północnego zachodu Cyr hla 630 m. bezwzględnej wysokości. Wszyst kie góry pokrywa las świerkowy, a tylko małą część Kiczory młody las modrzewiowy. W kamieniołomach licznych znajduje się pia skowiec drobnoziarnisty, przydatny do budo wy. Używają go do robienia tam dla zabez pieczenia gościńca. Dla zabezpieczenia ról nad brzeżnych zazwyczaj lud nic nie robi, albo robi płotki, w które wsypuje drobniejsze ka mienie, lub, co najczęściej, zrzuca z brzegu do wody świerk, na którego koronę zwala ciężkie kamienie, zostawiając wykończenie tamy wez braniu wody. Co roku znaczna część roli za mienia się w kamieniec. Na Strzeblu wskazują pieczary, w których, według podania, mieli prze bywać opryszkowie i chować skarby; w rze czywistości są to przepaście podziemne, utwo rzone przez wymycie ziemi znajdującej się między ukośnemi pokładami kamienia. Wszę dzie są źródła dobrej i zimnej wody. Lubień graniczy na płn. z Pcimem, na południowy wsch. z Krzeczowem, na płd. z Tęczynem, a południowy zach. z Kasinką. Mac. Lubień 1. Mały al. Lubieńko, Lubińko, wś, pow. gródecki, o 12 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Gródku, tuż na płd. od urzędu poczt. w Lubieniu Wielkim. Na płn. i zach. leży Lubień Wielki, na płd. zach. Porzecze zadwórne w pow. rudeckim i Koso wiec, na płd. Burcze w pow. rudeckim, na płd. wsch. Serdyca, na wsch. Mostki obie w pow. lwowskim. W płn. zach. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie, pola i łąki najwyższe wzniesienie 310 m. ; w stronie płd. las Płoska, a w stronie płn. las Garby. W r. 1880 było 606 mk. w gminie, 5 na obsz. dwor. 30 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Gródku, gr. katol. w Lubieniu Wielkim. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Trójcy. 2. L. Wielki po rusku Liubiń, wś, pow. grodecki, o 7 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Gródku, 20 kil. na płd. zach. od Lwowa, 8 kil. na płn. zach. od stacyi kolei arcyks. Albrechta w Szczercu. Na płn. leżą Stawczany, Kiernica i Małkowice, na zach. Czerlany i Porzecze gródeckie w pow. rudeckim, na płd. Porzecze zadwórne w pow. rudeckim i L, Mały, na wsch. Polanka w pow. lwowskim. Na płn. zach. leży na granicy Małkowic, Czerlan i Porzecza gródeckiego, staw lubieński, utworzony przez Wereszycę, zwężający się od płn. ku płd. Wypłynąwszy ze stawu płynie Wereszyca na płd. wzdłuż Lubień zach. granicy wsi od Porzecza gródeckiego. Na płd. wsch. od stawu leżą prawie w środku obszaru zabudowania wiejskie, w równinie od 275 do 298 m. wzniesionej, okolonej małemi wzgórzami. Płn. wsch. część obszaru jest lesista. Na płn. leży las Kalinowec wzgórze Melkiu 308 m. , na granicy wsch. punkt jeden 314 m. , na płn. koło folwarku Dobaniowskiego 321 m. , na płd. las Garby. Położenie zdrowe, klimat dobry, z powodu braku gór i znacznej odległości Karpat bardziej jednostajny. Nie ma tu nagłych zmian ciepłoty. Bliższych danych o klimacie nie posiadamy, dotąd bowiem nie robiono tu żadnych spostrzeżeń ani klimatycznych, ani meteorologicznych, które, jako dla miejsca kąpielowego, byłyby bardzo pożądane. Przez wieś idzie gościniec lwowsko samborski. Własn. wiek. tutaj i w L. Małym barona Brunickiego ma roli ornej 702, łąk i ogr. 625, pastw. 79, lasu 2988; własn. mniej. roli ornej 1538, łąk i ogr. 839, pastw. 166, lasu 25 mr. W r. 1880 było 2258 mk. w gminie, 207 na obsz. dwor. 522 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Grodku, gr. katol. w miejscu, dek. gródecki, archidyec. lwowska. Bo tej parafii należy L. Mały i Kosowiec. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja, kaplica publiczna w zakładzie kąpielowym i prywatna we dworze, szkoła etat. jednokl. , urząd poczt. połączony ze stacyą telegraficzną i sklep korzenny. Główne znaczenie miejscowości polega na istnieniu źródeł siarczanych i zakładu kąpielowego. O tych źródłach siarczanych nie znachodzimy w dawniejszych opisach Polski najmniejszej wzmianki. Nawet sławny ze swego dzieła przyrodniczego Historia naturalis Regni Poloniae, Rzączyński nic o L. nie wiedział. Dopiero po zajęciu Galicyi przez Austryą odkryto siarkę w tem miejscu, a w roku 1778 wyszła krótka rozprawa, napisana przez ówczesnego przedsiębiorcę wydobywania siarki, niejakiego Serza. Niektóre wzmianki geognostyczne o L. i znachodzącem się tu źródle siarczanem znajdujemy w dziele Hacqueta Neueste physikalisch politische Reisen in den Jahren 1794 1795 in den nordlichen Karpathen w t. IV, na str. 24 do 28. Nieco później umieścił Walchner w czasopiśmie niemieckiem Molls Jahrbuch, t. IV, str. 195, rozprawkę pod tyt. ;, Nachricht von der Lubienier Schwefelquelle in Ostgalizien. Urządzeniem i uporządkowaniem pierwszych w tem miejscu łazienek zajął się podobno głównie lekarz lwowski Karol Kroczkiewicz, a wiadomości o ówczesnym ich stanie podał w broszurze Allgemeine Baderegeln für Lubien 1798. Drugą po nim rozprawę ogłosił aptekarz lwowski Kar. Salomon w Rozmaitościach lwowskich z r. 1823 35 p. t. Krótkie wiadomości o wodach siarczanych w Lubieniu. Podaje on tu początek urządzenia łazienek staraniem hr. Jabłonowskich. Salomon dokonał także pierwszego dokładniejszego rozbioru chemicznego wody tutejszej w r. 1822, a rozbiór ten przytacza dr. Ressig w r. 1827 w swem dziełku Dissertatio inauguralis medica sistens brevem expositionem aquarum mineral. Reg. Galicis, na str. 22. W r. 1828 wydał T. Torosiewicz broszurkę p. t. Physikalischchemische Analyse der mineralischen Schwefelquelle zu Lubień. Jest to pierwsza dokładniejsza rozprawa o składzie mineralnym wody siarczanej w L. , oraz jej właściwości leczniczej. Rozbiór tego dziełka znajduje się w czasopiśmie Buchners Repertorium für Pharmacie, t. 28; wyimek z. tej recenzyi umieszczony jest w Rozmaitościach lwowskich z r. 1828 36, a obszerniejsza rozprawa J. Żychlińskiego o dziełku Torosiewicza w czasopiśmie Ossolińskich z r. 1828, zesz. II, str. 122. Kuryer warszawski z r; 1829 309 podaje krótką wiadomość o źródle lubieńskiem, a lwowskie czasopismo niemieckie Mnemosyne z r. 1830 21 zawiera artykuł p. t. Kritik uber die Schwefelquelle zu Lubień. Dr Fr. Simon w dziele Die Heilquellen Europas etc. , Berlin 1836, wspomina na str. 136 także o źródle w Lubieniu i składzie jego według analizy Torosiewicza. W r. 1849 podał Torosiewicz nową wiadomość o rozbiorze wody tutejszej w dziele Źródła mineralne w Galicyi i Bukowinie, str. 133. W r. 1860 umieścił prof. E. Czyrniański z Krakowa w 27 Roczniku Towarzystwa nauk. krakowskiego pracę p. t. Rozbiór chemiczny wód siarczanych Lubieńskiej i Swoszowickiej o lubieńskiej, na str. 75 do 111. W r. 1858 zwiedzał kąpiele tutejsze dr. Dietl, o czem umieścił w Przeglądzie lekarskim 13 i 14 z r. 1863 rozprawę p. t. Wzmianka o wodach siarczanych w Lubieniu. W r. 1866 ogłosił dr. Jan Chądzyński broszurę p. t. O zdroju siarczanym w L. i o jogo zastosowaniu i skuteczności ze względu na jego skład chemiczny. Kilkuletnia praktyka autora w tem miejscu dozwoliła mu zestawić porównawczo zastosowania wody lubieńskiej z innemi. Jest to jedna najdokładniejszych dotąd monografii o L. pod względem fizycznym i leczniczym. W r. 1880 ogłosiła Sprawozdanie o Lubieniu komisya, wybrana z łona sekcyi lwow. towarz. lek. gal. W r. 1882 ogłosił dr. Bronisław Radziszewski, prof. chemii w uniwersytecie lwowskim, broszurkę p. t, Wynik rozbioru chemicznego zdroju Ludwika w Lubieniu, a w r. 1883 dr. Stanisław Jana broszurkę p. t. Zdroje siarczane w L. Zdrojów siarczanych jest tutaj pięć trzy w samym zakładzie lub obok niego, dwa na przyległych łąkach. Źródło Ludwika, try Lubień skające w środku zakładu, najbogatsze w składniki znamionujące wody siarczane, stosowane bywa do celów leczniczych, obfitość jego wystarcza bowiem do przygotowania około tysiąca kąpieli dziennie. Przed dwoma laty ujęto je w wąską kamienną oprawę, w około tejże poprowadzono kolisty chodnik o posadzce cementowej, a całość nakryto dachem w kształcie przypłaszczonej kopuły, wzniesionej na 6 filarach. Podziemnym drenem odpływa woda zdrojowa do czterometrowej powierzchni zbiornika, nakrytego drzwiami oszklonemi. Ciepłota źródła, mówi Radziszewski wynosiła we wrześniu r. 1881 w różnych porach dnia od 10. 1 C. do 10. 3. W r. 1827 wynosiła ona wedle Torosiewicza 8. 2 R. 10. 5 C. , w r. zaś 1860 wedle Czyrniańskiego 10 C. Jak więc widzimy, w tak stosunkowo długim okresie czasu, ciepłota zdroju nie uległa znacznej zmianie. Również toż samo powiedzieć można i o jego obfitości. Wedle oznaczeń Czyrniańskiego z r. 1860 zdrój lubieński dawał na godzinę 17. 280 litrów, czyli na dobę 414. 720 litr. Wedle moich, uskutecznionych w początkach września r. 1881, przypływ wody wynosił na godzinę 18. 000 litr. czyli na dobę 430. 000 litr. Woda zdrojowa lubieńska jest bezbarwną, przezroczystą, woni siarkowodorowej, ciężaru gatunkowego 1. 00216. Zostawiona na powietrzu najprzód opalizuje, a następnie nieco mętnieje, w skutek wydzielającej się siarki. Jakościowy rozbiór chemiczny, przeprowadzony podług Freseniusa i Classena, wykazał obecność soli potasowych, sodowych, litowych, amonowych, wapniowych, strontowych, magnowych, żelazawych, manganawych i glinowych, które znajdują się jako siarkany, podsiarczyny, dwuwęglany, chlorki i fosforany. Prócz tego znaleziono wolny kwas siarkowodorowy, bezwodnik węglowy, kwas krzemowy i ślady gazu bagiennego. Z punktu widzenia chemicznego, wolno mi jest orzec, iż woda lubieńska znaczną zawartością siarkanów i gazów dorównywa najznakomitszym wodom siarczanym, przewyższa je zaś wszystkie znaczną ilością ałunu. Zieleniewski w swej Balneologii str. 233 nazywa Lubień księciem wód polskich siarczanych, a prof. dr. Dietl postawił go również na pierwszem miejscu. Lubieńskie zdroje siarczane działają leczniczo w różnych formach goścca, w nerwobólach, porażeniach i niedowładach po przebytych chorobach gorączkowych lub urazach i t. d. Oprócz zdrojów siarczanych znajdują się w L. obfite pokłady borowiny i osady mułu siarczanego. Już wolnem okiem można w nich dostrzedz mnóstwo drobniutkich cząstek żółtawej siarki, a woń mułu siarczanego, silna, dowodzi istnienia w nim znacznej ilości gazu siarkowodowego, i nic dziwnego, gdyż muł ten znajduje się obok odpływów źródeł siarczanych, lub nagromadza się na dnie koryt, któremi wody siarczane ku Wereszycy płyną. Produkta te, szczególnie w nowszych czasach, stosowane bywają z wielkim pożytkiem dla cierpiących, jako t. zw. kąpiele borowinowe i szlamowe. Zakład kąpielowy kryje się w 30morgowym parku, tuż obok drogi krajowej. Park ten tworzą okazałe drzewa liściaste, naprzemian z aleami młodych drzew szpilkowych. W środku znajduje się kamienny basen z wodotryskiem. Woda basenu, sprowadzona rurami odległego miejsca, nie ma przymieszki siarki i służy do picia. Nieopodal źródła Ludwika, kilkanaście kroków od niego, długi parterowy dom łaziebny. Schody kamienne z dwoma tarasami prowadzą do obszernych poczekalni, z tych schodzi się na korytarz, środkiem łazienek biegnący. Po obu stronach korytarza 50 łazienek z wannami porcelanowemi i drewnianemi. Po stronie lewej zabudowania, łaźnia parowa z tuszami nowo urządzona. Po za łazienkami przybudowano skrzydło, a w niem mieszczą się przyrządy, służące do ogrzewania wody. Woda zdrojowa za pomocą ssących pomp, do siedmiu wielkich, szczelnie zamkniętych, dębowych zbiorników wprowadzana, ogrzewana bywa parą, przechodzącą wężami metalowych rur, krzyżujących się w zbiornikach. Ze zbiorników ogrzana woda rozprowadza się rurami do pojedyńczych łazienek. Domów mieszkalnych posiada zakład dwanaście, pokoi jest sto kilkadziesiąt. Największym budynkiem jest dwupiętrowy hotel Concordia, z 5 werandami, z których piękny widok na zakład. W domu tym służy 40 pokoi dla nowoprzybyłych gości, zanim ci znajdą odpowiednie mieszkanie. Oprócz tego są jeszcze domy Alojzówka piętrowy; Adolfówka parterowy, w stylu szwajcarskim; dom biały, dom żółty, dom czerwony naprzeciw łazienek, zamieszkały przez urząd pocztowy i telegraficzny. Za hotelem są dwa domy mieszkalne. W jednym z nich mieści się kuchnia zakładowa, w drugim sale restauracyjne, okazała sala balowa z galeryą dla muzyki, pokoje dla gier towarzyskich, czytelnia. Naprzeciw hotelu, między aleami młodych drzew szpilkowych, kaplica. Zakład cały otaczają piękne spacery w parku. Po za parkiem płynie Wereszyca. Na jej brzegu stoją łazienki. Obok zakładu stoją wzdłuż drogi krajowej szeregi domów włościańskich. Włościanie odnajmują znaczną ilość skromnych pokoi. Sezon kąpielowy rozpoczyna się 25 maja. Podzielony jest na 3 okresy pierwszy do 20 czerwca, drugi do 15 sierpnia, trzeci do końca. W pierwszym i trzecim okresie są pomieszkania zakładowe i kąpiele tańsze, a ubodzy do stają kąpieli bezpłatnie. W r. 1882 odwiedziło zakład 915 osób od 20 maja do 16 września. Przeważnej części gości dostarczyła Galicya wschodnia, Lwów, mniej Galicya zachodnia. Z Królestwa Polskiego było osób 14, z Rumunii 6. Kąpieli siarczanych wodnych wydano 18, 500, szlamowych 130, parowych 280, rzecznych 520. Jana, Zdroje siarczane w L. 1883. O wymoczkach tutejszego źródła siarczanego podał krótką wiadomość kś. A. Baczyński w Kosmosie lwowskim z r. 1877, str, 527. Zdaniem Schneidera Monografia wsi Lubienia, Lwów, 1877 była cała okolica Lubienia niegdyś zupełnem jeziorzyskiem, którego wybrzeża stanowiły wzgórza ciągnące się po pod Nawaryą i Szczerzec ze strony wsch. , a po za Gródkiem i Komarnem od strony zach. Zwano je Czarnem jeziorem. Nazwa ta zatrzymała się dotąd w tem miejscu, ale na bezdennych niegdyś trzęsawiskach i moczarach widzimy dziś rozkoszne pola i łąki. Kępy i ostrowia, rozszerzające się coraz bardziej przez opadanie wód, były już w czasach przedhistorycznych bezpiecznem schronieniem dla mieszkańców przed nieprzyjaciółmi i drapieżnemi zwierzętami, zatem pomimo błotniszcz pożądanem siedliskiem, gdyż dostarczały zarazem w owych czasach, gdy się jeszcze pługa nie imano, najniezbędniejszych potrzeb do życia, to jest ryb i ptactwa wodnego. Wiarogodność tego mniemania znachodzimy w odgrzebywanych tu wykopaliskach kamiennych. Znachodzono tu rozmaitemi czasy narzędzia kamienne, kliny, młoty, noże krzemienne i zatopki do sieci. Mieszkańców ówczesnych, z powodu, że na drzewach i pniakach zakładali swe siedliska i mieszkania, nazywano drewlanami. Z pozostałych nazwisk niw i pól, oraz wzgórz i potoków, tak w L. jak i w okolicy, można wnioskować, iż okolica tutejsza została dopiero za rządów Kolomana w Haliczu, około r. 1220, stale zasiedloną. On, chcąc sobie zabezpieczyć dłuższe panowanie w Haliczu, sprowadził z Węgier mnóstwo osadników, obcoplemiennych, Romuńców czyli Bołochów, jak ich podówczas nazywano, oraz Węgrów i zaludniał nimi puste okolice i miejsca. Świadkiem tego są dotąd jeszcze istniejące nazwy pochodzenia rumuńskiego, po części poprzemieniane Melkiu, Kaliu, Talkiu, Zeuwin czyli dziewin, Zaureć, Sydyneć, Pleskiu i t. p. Zresztą, gdy się zastanowimy nad nazwą wsi samej, to jest Lubyn, jak ją początkowo nazywano, to się przekonamy, że i ta nazwa jest pochodzenia rumuńskiego. Nazwę Lubyn lub Lubycz nadawano osadzie wolnej, pochodzenia rumuńskiego, rozsiedlonej dworzyszczami na dość znacznej przestrzeni, z obowiązkiem służby wojskowej, pod jurysdykcyą wójta czyli kniazia, jak go wtenczas nazywano ob. Lubycza. Siedliskiem kniazia czyli wójta w Lubyniu był wspominany w dawnych pamiętnikach ruskich Lubynhorod, zbudowany śród niedostępnych moczarów i stawu. Lubynhorod zniszczył książę Daniel w r. 1241 wraz z wielu innymi, z powodu sprzeniewierzenia się mu kniaziów bołochowskich w wojnie z Rościsławem, pretendentem do tronu halickiego. Odtąd znowu dłuższe lata leżało pustką to miejsce, z powodu częstych wojen bratobójczych między książętami ruskimi i napadów tatarskich. Dopiero po zajęciu Rusi Czerwonej przez Kazimierza Wielkiego zaczęło się na nowo osiedlać. Jako królewszczyzną nadane zostało to miejsce za rządów Władysława Jagiełły rodzinie Parawa. Wtedy nazywano je jeszcze Lubyn czyli Lubynyo. Sławny był też dziedzic Lubynia na początku wieku XIV, Mikołaj Parawa, piszący się z Lubynia, ssta halicki i rohatyński, który wieś tę osadnikami nowymi z Rusi i Mazowsza wielce rozprzestrzenił. Po nim rozpadła się włośc lubyńska na dwie części, to jest na Wielkie i Małe Lubynie, poczem zaczęła upadać dawna nazwa Lubyń i przeistaczać się w Lubienie Wielkie i Małe, a nowszemi czasy w Lubień. W drugiej połowie XV w. aż do początku XVII byli dziedzicami Lubienia Wielkiego sławni patrycyusze lwowscy, rodzina Wilczków, z których Jan Wilczek, piszący się z Lubienia, stolnik lwowski, zasiedlił tę wieś na nowo po dokonanem spustoszeniu jej przez Tatarów r. 1624. W drugiej połowie w. XVII przeszła włość lubieńska w ręce rodziny Humieckich, która prawie do końca XVIII w. ją dziedziczyła. Po nich dziedziczyli ją krótki czas Jabłonowscy, a od tych nabyli ją baronowie Brunnicy. Za dziedzictwa Wilczków i Humieckich odgraniczano kilkakrotnie wieś Lubienie Wielkie od sąsiednich włości, przyczem używano w dokumentach wyżej podane nazwy rumuńskie, jako miejsca odgraniczenia. W r. 1580 uregulowano granice L. Wielkiego od wsi królewskiej Mostki, w r. 1667 rozgraniczono L. Wielki od L. Ma łego, a w r. 1724 L. Wielki od wsi Czerlany, Małkowice i Czuczenosy dziś Kiernica. Archeologiczne poszukiwania czynił tutaj Schneider w r. 1877 i 1878, a wedle jego zapisków Muzeum Ossolińskich, Teki Schneidera znajdowało się w obrębie dzisiejszego folwarku Gurowszczyzna cmentarzysko pogańskie, miejsce ofiarnicze i gród bołochowski. Schneider wydobył tu z ziemi i popielnicę małą, stożkowatą, z popiołem i amuletem, t. j. krzemykiem barwnym, podługowatym, zaokrąglonym; małą łzawnicę formy baniastej i kilka większych popielnic formy baniastej, ale popękanych z powodu, że wszystkie te naczynia z gliny czerwonej, niewypalanej, i nader cieńkie. Znalazł on tu również narzędzia krzemienne noże, Lubień Lubień strzałki, kliny i odłamy szkła rzymskiego z ornamentami. W polu Melkiu znachodzono także dawniejszemi czasy narzędzia kamienne i pierścienie bronzowe. Niedaleko Gurowszczyzny znajdują się okopy w kształcie nieforemnego czworoboku. Są to zabytki nowszych czasów. Tu wyorywano kafle, rozmaite żelaziwa, a niekiedy znachodzono pieniądze pol skie. Na grobli przy stawie lubieńskim, a przy drodze do Porzecza, stoi niewielka, okrągła ko lumna ze statuą św. Jana Nepomucena i z na pisem u dołu Ex voto Cathar. Com. Jabło nowska A. 1807. Zdaje się, że kolumnę tę postawiono na pamiątkę powodzi zaszłej w tym że roku. Druga podobna kolumna, lepiej zacho wana, znajduje się między drzewami przy da wnej, dziś zaoranej drodze, wiodącej z Lubie nia do Obroszyna. Króciutki opis Lubienia z widokiem zakładu kąpielowego podała Strze cha lwowska z r. 1870. Fotograficznych zdjęć ważniejszych przedmiotów dokonał lwowski fotograf Richter w r. 1882. Ob. tez Tyg. ill. z 1871r. No185. Lu. Dz. Lubień, ob. Lubiń. Lubień. T. n. wś wymienia Łaski, Lib. ben. I, 313 w par. Graboszewo. Lubień, niem. Lubin, dok. Lubenz, Globen, Głowno, Głowa, Glofe, Glaffe, dwie miejscowości w pow. świeckim. a L. Wielki, niem. GrossLubin, wś włośc. parafialna, śród nizin lewego brzegu Wisły, naprzeciwko Grudziądza, dokąd odległość wynosi około pół mili, na bitym trakcie grudziądzkowarlubskim. Obszaru liczy mr. 2792, bud. 54, dm. 37, katol. 60, ew. 234. Kościół paraf. katol. i szkoła w miejscu, poczta Grudziądz. b L. Mały, niem. Kl. Lubin, także śród nizin położony, włośc. wś, liczy obszaru mr. 770, bud. 19, dm. 8, katol. 15, ew. 51. Parafia L. Wielki, szkoła Tragoszcz, poczta Grudziądz. L. śród żyznej nizinnej gleby osiadły jest wsią prastarą. R. 1246 książę Świętopełk, zapisując biskupowi kujaws. Michałowi wieś Komorsk, i tę część dodaje, którą Nasław odłączył był do Lubienia. Ób. Perlbach, Preuss. Regesten. R. 1277 książe Mestwin II potwierdza, jako Świętopełk dał Wojciechowi bisk. kujaws. wś L. wraz z M. i W. Komorskiem i Warlubiem. ob. Rzyszczewski, Cod. Pol. II, 109. R. 1294 Teodoryk, kan. kruświcki i prokurator biskupi pomorski, kupuje od Żulisława Cesarzewicza wś L. zapewne późniejszy folw. dla siebie w gruncie jak w takich przypadkach zazwyczaj dla swojego pana i bisk. kujaws. . Ob. Rzyszczewski l. c. str. 127. R. 1295 biskup kujaw. Wisław przeznacza dla kościoła w Komorsku dziesięciny z L. , po czem poznać, że tu wtedy jeszcze kościoła nie było, tylko wieś należała do parafii w Komorsku. Ob, Rzyszczewski l, c. , str. 155. Perlb. Preuss. Regesten. Za późniejszych krzyżakom oddanych Wacławów, królów polskich i pomorskich, wś L. nie utrzymała się przy kujaw. biskupach. R. 1305 Wacław III potwierdza, jako już ojciec jego zapisał był wś L. i Bzowo Globen i Zubessow na własność krzyżakom. Ob. Voigt, Cod. dipl. II No 48. Krzyżacy wydawali M. i W. Lubień na czynsz osadnikom, oprócz tego mieli tu swój folw. , do komturyi grudziądzkiej należący. W księgach czynszowych krzyżackich czytamy o dochodach i stratach. L. Mały zawiera włók 33 i pół, z tych 7 pustych, sołt. 2 wolne, od innych dają po 1 m. i po 2 kury, suma 49 m. bez 4 skot. Ogrody są 4 obsadzone, pustych 6, każdy czynszuje 10 skot. ; przed naszym folw. leżą 4 ogrody, czynszują po 1 wiard. Karczma daje 2 m. L. Wielki ma 49 wł. obsadzonych, 30 pustych, czynszu dają od włóki po 1 wiard. i 2 kury. Także mają 175 mr. lądu, z tych sołt. ma wolnych 12 mr. , prob. 4, od reszty płacą 10 mrk. Także mają 17 wł. nadmiaru, z tego dają 8 mrk. i wiard. Suma 28 mrk. 9 skot. Nadto od włóki dają po 6 kor. żyta, 3 kor. owsa i 3 jęczm. ; suma 296 kor. żyta, 145 owsa i 145 jęczm. Są także 2 karczmy, jedna daje 2 mrk. , druga pusta. Względem folw. lubieńskiego podnoszą skargę krzyżacy r. 1413, że polskie wojsko zabrało im z dworu 6 stadnych koni. R. 1441 zachodzi Krzysztof de Gloffe, z czego wynika, że krzyżacy także szlachcie folw. swój w L. wydawali. Ob. R. Wegner, Ein pommer. Herzogthum i t. d. Za polskich rządów L. był dobrami starościńskiemi. Podczas reformacyi luterscy holendrzy tutejsi kościół opanowali; także i włóki pleb. zaginęły. Drugim fundatorem dla katolików jest tu król Zygm. III, za którego usilnem staraniem nietylko kościół oddany został i z gruntu naprawiony, ale i włóki 4 pleb. przywrócone. Stąd portret tego króla zawieszony był dawniej w kościele ze stosownym niestety niepodanym do wiadomości podpisem epitaphium. Ob. akta kościelne w arch. w Peplinie. Parafia lubieńska w dekan. nowskim, pomiędzy luterskimi kolonistami położona, jak z dawna po reformacyi, tak i teraz w podupadłym znajduje się stanie. Dusz liczy 144, kościół tyt. św. Jakóba wiek. , patronatu królewskiego, nie wiadomo kiedy założony i konsekrowany. Przy nim szpitala nie masz, bractwo trzeźw. zaprow. r. 1857. Proboszcza także tu nie masz osobnego, tylko z Bzowa ksiądz przyjeżdża z naboż. Wsie paraf. L. Wielki, L. Mały, Tragoszcz, Rachanshof, Zajączkowo folw. , Zajączkowo W. i M. , Mątawy. Szkoły katol. nie masz żadnej w parafii, 12 katol. dzieci odwiedza odnośne szkoły luterskie, którym nauka religii dotąd nie wykłada się. W ostatnich latach urządziła biskupia władza wika Lubień Lubieńce Lubienica ryą lokalną w L. , która jednak dla ustaw ma jowych kulturkampfu nie utrzymała się. Ob. Szem. dyecezyi chełmińskiej z roku 1867, str. 177. Kś. F. Lubień, rz. , ob. Przedpolna, Lubień, jezioro przy osadzie t. n. , w pow. włocławskim. Jest to największe jezioro w łańcuchu drobnych jezior, ciągnącym się w kierunku od południa ku północy, w dolinie wytworzonej przez rzeczkę Przedpolnę Dyabełek, biorącą początek z jez. Lubień, wpadającą do rz. Zgłowiączki pod Przyrudą, niedaleko jej ujścia do Wisły. Jezioro L. ma do 3 wiorst długości, a blisko w. średniej szerokości; brzegi wyniosłe, tylko od południa łączy się z podmokłą doliną rzeczki Ochni, biorącej początek o 2 w. na wschód od jez. L. pod wsią Czaple i uchodzącej do Bzury. Jak między Wartą i Wisłą, tak między gorną Bzurą a Wisłą istniało dawniej połączenie wodne. Lubień, mylna nazwa góry i działu górskiego Lubania w Gorcach. Ob. Lubań i Gorce. Lubjene, niem. Mehltheuer, wś serbska na saskich Łużycach, w powiecie budyszyńskim. W r. 1875 dm. 8, mieszk. 53, w tem 31 ser bów. A. J. F. Lubieńce po rusku Liubynci, wś, pow. stryjski, 18 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Stryju. Na płn. leży Chromohorb, na płd. zach. Stynawa niżna, na płd. wsch. Rozhurcze, na wsch. Siemiginów, na płn. wsch. oddziela płd. wsch. kończyna Dołhołuki od wsi Hurnie. Z zach. części obszaru płynie kilka małych potoków na wsch. do Stryja, płynącego w nieznacznem oddaleniu od granicy wsch. z płn. na płd. Potok płynący przez płn. część obszaru zwie się Kiernicą al. Głuskowcem; wzdłuż granicy płd. wsch. płynie jedno z ramion Stynawki, t. zw. Młynówka. Zabudowania wiejskie leżą w środkowej części obszaru, w dolinie jednego z potoków 368 m. . W zach. stronie wsi leży las Dąbrowa 415 m. na wsch. , wznoszący się coraz wyżej ku zach. . Wsch. część wsi przebiega gościniec stryjskoskolski 341 m. . Własn. wiek. ma roli ornej 473, łąk i ogr. 84, pastw. 12, lasu 264 mr. ; własn. mniej. roli ornej 481, łąk i ogr. 120, pastw. 28, lasu 4 mr. W r. 1880 było 521 mk. w gminie, 98 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. . Par. rzym. katol. w miejscu, dek. stryjski, archidyec. lwowska. Do parafii należy Chromohorb. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Eustachego i urząd pocztowy. Do Lubieniec należą kopalnie żelaza Dembina i Sehła obejmujące przeszło 180 metr. kwadr. ; folwarki Dworyszcze, Goralnia Dołhołucka i Goralnia Stynawa z gorzelniami; młyny Pod piłą i Pyłypcziata koło Truchanowa; leśniczówki Tamy koło Dołhołuki i Rogatka koło Synowudzka. Rozmaitości z roku 1832 str. 365 zawierają następującą notatkę WL. , dobrach Pietruskiego, zabłąkały się 4 pelikany Pelicanus Onocrotalus, z których 3 zabito, jeden uciekł. Jest to w Galicyi nie pierwsze, ale dość osobliwe zdarzenie; zwłaszcza, że ptaki ogromnie wielkie. Lu. Dz. Lubienia, wś i os. , pow. iłżecki, gm. Lubie nia, par. Krynki; odl. 13 w. od Iłży. Wś ma 68 dm. , 545 mk. i 1259 mr. ziemi 2 morgi rządowej; os. leś. ma 5 dm. , 20 mk. i 2298 mr. ziemi należącej do towarzystwa zakładów górniczych starachowieckich. W 1827 r. wś rządowa 42 dm. , 339 mk. Istniała tu zdawna kopalnia rudy żelaznej nazwiskiem Józef, na leżąca do rządu. Od 1816 do 1833 dobywano rocznie po 80000 kibli rudy, później wydaj ność się zmniejszyła. Gmina L. należy do są du gm. okr. IV w os. Wąchocku, st. poczt. w Iłży, urząd gminny w Jasieńcu iłżeckim. Gmina ma 6862 mr. obszaru 2938 mr. dwors. i 3924 mr. włośc, 319 dm. i 1990 mk. 1004 męż. i 986 kob. . W skład gminy wchodzą BudyBrodzkie, Henryk kolonia i kopalnia. Jasieniec Iłżecki, Lipie, Lubienia, Małyszyn i Nowe Lipie. Por. Iłża. Br. Ch. Lubienica u Wolskiego, Czarna na mapie hydr. , rz. w pow. biłgorajskim; początek pod wsią Hucisko; płynie w kierunku południowozachodnim i wpada z praw. brzegu do Tanwi, naprzeciwko wsi Dorbozy. Długa w. 14. Lubienie po rusku Liubini, wś, pow. ja worowski, o 15 kil. na zach. od Jaworowa, 7 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Krakowcu, 14 kil. na płn. wsch. od najbliższej stacyi kolej. w Mościskach. Na zach. leżą Sarny, na płn. Morańce i Wulka Rosnowska, na wsch. Bonów, na płd. Arłamowska Wola i Sokola obie w pow. mościskim. Płn. część obszaru przepływa potok Szczan i tworzy rozległe moczary. Do niego płyną wody z całego obszaru za pośrednictwem strug małych, płynących od płd. na płn. W części płd. wznosi się jedno wzgórze do 263 m. Ku płn. opada obszar; w środku wznosi się wzgórze Lubienie do 255 m. Zabudowania wiejskie rozrzucone i tworzą następujące części wsi Hłuchów, Koniec, Lipnik, Na Błoniu i Wola Lubieńska. Własn. wiek. ma roli ornej 292, łąk i ogr. 172, pastw. 48, lasu 491 mr. ; własn. mniej. roli ornej 1254, łąk i ogr. 290, pastw. 427, lasu 34 mr. W r. 1880 było 1230 mk. w gminie, 16 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. , z wyjątkiem 45 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Krakowcu; gr. katol. w miej scu, dek. jaworowski, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew. Lu. Dz. Lubienie, ob. Lubina i Lubień. Lubieniec 1. wś i folw. , pow. włocławski, gm. i par. Chodecz, o 10 w. od Kowala, 5 dm. , 79 mk. katol. Folw. ma 660 mr. gruntu, 110 Lubienie Lubień Lubień Lubjene Lubienka Lubieniec Ch. mr. lasu, 27 mr. nieuż. ; włościanie, 11 osad, mają 9 mr. gruntu. W 1877 r. istniała tu fabryka tasiemek. W 1827 r. 13 dm. , 107 mk. Do folw. należały wsie Mycielno osad 4, ziemi mr. 64; Ruda Lubieniccka os. 24, ziemi mr. 106; Końce os. 3, ziemi mr. 143; Piotrowo os. 5, ziemi mr. 46. 2. L. , os. włośc, pow. lubelski, gm. Łuszczew, par. Mełgiew. W 1827 r. 4 dm. , 28 mk. Por. Krzesimów. Br. Lubieniec, niem. Wilhelmshof, folw. , szamotulski, ob. Duszniki. Lubieniec, niem. Lubenz, wś, pow. lęborski ziemi pomorskiej. Lubieniec, ob. Lubenz dok. . Lubieiniec, dział górski, lesisty, i potok na obszarze Sołotwiny, w pow. bohorodczańskim, ob. Łubieniec. Br. G. Lubieniecka Ruda, wś, pow. włocławski, gm. i par. Chodccz, 26 dm. , 159 mk. , 131 kat. , 28 ew. , 104 mr. gruntu. X. M. Lubienieckie jezioro, niedaleko rz. Skrwy, lewego dopływu Wisły. Lubieniek, wś, pow. gostyński, gm. Szcza win Kościelny, par. Trębki. Ma dm. 19, mk. 155, ziemi ornej żytniej mr. 250, łąk lądowych średniej dobroci mr. 60. W. W. Lubieniszki, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 64 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Lubienka, wś, pow. bialski, gm. Dubienka, par. grec. obrz. Łomazy. Posiada urząd gminny, 48 dm. , 385 mk. , 1446 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. 43 dm. , 342 mk. Gmina L. graniczy z osadą Łomazy; ma 4148 mk. , rozl. 17052 mr. , sąd gm. okr. II w Łomazach o 2 w. , st. p. Biała o 17 1 4 w. . W skład gm. wchodzą Burwin, Dębów, Dziechciarka, Hulanka, Huszcza, Jusaki, Kopytnik, Korczówka, Korczewska Wólka, Koszoły A. i B. , Dubienka, Młyniec, Rogatka, Stasiówka, Studzianka i Szonejki. Lubieńka, część Piątkowej, pow. dobromilski. Lubienka. Tak zowią także pot. Krzeczówkę ob. t. IV, 774. Br. G. Lubieńka, znaczne wzgórze, pod 49 46 45 płnc. sz. g. a 40 2 38 wsch. dłg. F. , na ob szarze gm. Piątkowej, w pow. dobromilskim, na północ od wsi; tuż nad granicą z Połohową. Północnozachodnie zbocza, pokryte lasami, także Lubieńką zwanemi, opadają dość stromo do Sanu, a południowowschodnie do rzeki Ja wornika, uchodzącego pod Iskaniem do Sanu z praw. brzegu ob. . Wody jego spływają już to do Sanu, już też do Jawornika. Na Kummersberga mapie Galicyi sekcya 19 zwie się to wzgórze Łopienką. Wzniesienie 453 m. npm. szt. gen. . Br. G. Lubienko, rzeczka, ob. Łubienko. Lubieńko, ob. Lubień Mały. Lubiennik, os. leśna, pow. opatowski, gm. i par. Kunów, od Opatowa 25 w. Gruntu mr. 15, dom drew. l, mk. 5. Lubieńska Wola, ob. Wola L. Lubieński staw, w pow. gródeckim, w płn. zach. stronie Lubienia Wielkiego. Tworzy go Wereszyca, płynąca ze stawku Czerlańskiego od płn. zach. na płd. wsch. Szerszy w stronie płn. przeszło kil. , zwęża się on cokolwiek ku płd. Długość jego wynosi blisko 3 kil. Nad brzegiem jego płn. wsch. leżą zabudowania Małkowic, do brzegu płn. zach. przypierają za budowania Czerlan, do brzegu płd. zach. Porzecza gródeckiego a do brzegu płd. wsch. Lu bienia Wielkiego. Wzdłuż brzegu płd. idzie go ściniec lwowskosamborski. Lu. Dz. Lubierzyn, niem. Lubierszin, dok. Lubersyn, rycer. dobra, pow. tucholski, pół mili od bite go traktu tucholskochojnickiego, l mili od Tucholi. Obszaru liczy roli ornej hekt. 243, łąk 7, pastw. 16, nieuż. 5, wody 20, ogółem obszaru hekt. 292; bud. 19, dm. 5, katol. 59, ew. 15. Parafia i szkoła Raciąż, poczta Silno Frankenhagen; dziedzic Franc. Antoni Ostrow ski. R. 1360 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, wystawia pierwszy znany przy wilej dla tej wsi, podług którego nadaje dobra Lubersyn na własność dziedziczną prawem chełmińskiem wraz z jeziorem Dabey Wolfra mowi. Za to czynić nam będzie służbę wojen ną zbrojne na koniu; także zamki budować do pomoże i t. d. A że rola tam podła, zamiast płużnego dawać nam będzie od włóki po 1 kor cu owsa, a na uznanie panowania naszego 1 funt wosku i 5 denarów. Za polskich czasów należała ta wieś do star. tucholskiego; lustr. tegoż star. z r. 1570 zapisuje, jako L. posiada Adam Żaliński, sędzia; osiadłych było włók 8, ogrodu. 2. Ob. Odpisy Dregera w archiwum w Peplinie, str. 105; Odpisy przywil. tuchol skich w Belnie, str. 39. Kś. F. Lubieś, niem. Leubusch, trzy wsie, pow. brzeski na Szląsku a L. Mała, niem. Kl. L. , 1284 r. Lubsch, ma kościół paraf. ewang. , w którym, według Knie, odprawia się utrakwistyczne nabożeństwo. Tu należy osada leśna Baruthe. b L. Nowa, niem. NeuL. , mała ko lonia. c L. Wielka, niem. Gr. L. , z podleśnictwem książęcem zwanem Niwa, ma od 1717 r. kościół paraf. katol. , do 1840 dwujęzyczny, później tylko niemiecki. Par. W. L. dek. brzeskiego w r. 1869 liczyła 743 katol, 6000 ew. , 10 izr. F. S. Lubieska, strumyk, pow. krotoszyński, dopływ Lutyni po lewej, ma źródło na północ od Jarocina; płynąc w kierunku północnowschodnim uchodzi do Lutyni niedaleko wsi Kąty; długość cała wynosi około dwóch mil. M. St. Lubiesza, wś, pow. sokołowski, gm. 01 Lubiesza Lubieska Lubieś Lubierzyn Lubieńska Wola Lubiennik Lubieńko Lubienko Lubieńka Lubieniszki Lubieniek Lubienieckie jezioro Lubieniecka Ruda Lubieiniec Lubieniec szew, par. Ceranów. Ma 12 dm. , 128 mk. , 385 mr. rozl. W 1827 r. 9 dm. , 75 mk. Lubieszów, ob. Lubiszewo. Lubieszów al. Nowy Dolsk, mczko i dobra, niegdyś w województwie brzeskiem, w pow. pińskim, w dyec. łuckiej, teraz w pow. pińskim, do r. 1840 w dyec. mińskiej, odtąd w wileńskiej, nad rzeką Strumieniem albo Stochodem, przy gościńcu pocztowym, wiodącym z Pińska na Wołyń, do Równego i Łucka, z zarządem gminy lubieszowskiej, składającej się z 13 starostw wiejskich, 29 wsi, 2350 włościan płci męskiej. Mko ma kościół popijarski parafialny, liczący 332 katol. , w dekan. pińskim; w podziemiach groby uczonych pijarów i niektórych dygnitarzy okolicy; dwie cerkwie, szkołę żydowską, pocztę, 240 domów, przeszło 2000 mieszk. obojga płci; mieści w sobie zarząd policyjny lubieszewski, szkółkę wiejską i szpital gminny. Założenie miasta sięga końca XVII stulecia, bo przedtem mogła tu być zaledwo drobna jakaś osada. W r. 1684 Jan Karol, kniaź Dolski, marsz. w. litew. , mający rezydencye w Zabierzu i Dolsku, zaczął pierwszy zabudowywać mko i fundował klasztor pijarów z kościołem, i temuż w r. 1693 nadał fundusz, mianowicie wsi Pniowno i Wólkę Pniowską, z prawem wyderkafu za 90000 złotych. Pijarowie utrzymywali tu szkołę, wktórej pobierał naukę Kościuszko Tadeusz, zostający przez pięć lat w tem kolegium. Znakomitszymi pijarami, których wydał L. , byli Jerzy Ciarpiński, Michał Frąckiewicz, Bernard Syruć, Andrzej Buczyński, Maciej Tukałło, Michał Charkiewicz, Ferdynand Serafinowicz, Aleksy Kotiużyński, Maciej Dogiel, Kazimierz Narbutt, Stanisław Bonifacy Jundziłł i dziś żyjący ostatni rektor, kś. Antoni Moszyński. Wszystkie te nazwiska dawno już zapisała bibliografia narodowa i dzieje ojczystej nauki, więc w specyalnych źródłach znajdzie czytelnik o nich wiadomości szczegółowe. Dodajmy, że szkoła pijarska, założona w r. 1693, została zamkniętą razem z kasatą zakonu w r. 1834, zatem istniała lat 140, roznosząc światło po kraju. Posiadała wyborną bibliotekę, gabinet fizyczny, wszelkie pomoce naukowe i konwikt dla ubogich uczniów, a przytem była przy kościele dobrana orkiestra. Na miejscu pierwotnego drewnianego kościoła pijarowie własnym kosztem wznieśli wspaniałą świątynię z muru, którą w przeciągu lat 17 budowano; ostatecznie wykończona w r. 1762, do dziś dnia jest prawdziwą ozdobą tego zakątka Polesia, zwłaszcza, że ją wewnątrz upiększają piękne freski Łukasza Hübeta pijara ob. Słowu. Mal. Polsk. Rastaw. , t. I, str. 199 202. Nadto w L. była cerkiew unicka i drugi kościół murowany z klasztorem kapucynów, fundowany przez Jana Czarneckiego, kaszt. bracławskiego, zniesiony w 1832 r. Wiadomości szczegółowe o L. i kolegium pijarów podali 1 Eustachy Tyszkiewicz ob. Tekę Wileńską za rok 1857, zeszyt II, str. 265 268; 2 kś. Antoni Moszyński, w tak zwanej Kronice lubieszewskiej, wydanej w Krakowie nakładem akademii jagielońskiej 1876 r. , u nas w kraju mało znanej. Nadmienimy, iż w chwili, gdy to piszemy, wzmiankowany exrektor, kś. A. Moszyński, został mianowany proboszczem lubieszowskim. Dobra lubieszowskie, przechodząc przez ręce różnych właścicieli, od r. 1853 są dziedzictwem rodziny Czarneckich, mają obszaru 5325 mr. ; gotowy grosz z młynów propinacyi, czynszów miejskich, cegielni i rybołówstwa wynosi do 3000 rs. ; grunta lekkie, łąk niezmierna obfitość; miejscowość poleska, ale żyzna i z przeprowadzeniem lepszych dróg, a może i kolei żelaznej dobrą przyszłość wróży właścicielom. Od gub. miasta Mińska 325 wiorst, od powiatowego Pińska 71 wiorst. Nadmienimy, że L. w połowie jeszcze wieku XVIII należał do Dolskich i gdy po śmierci ostatniej z rodu Anny z Dolskich ks. Wiśniewieckiej różne skoalizowane familie z Dolskiemi, jak Mniszchów, Sapiehów, Ogińskich i inne rościły pretensye do fortuny Dolskich, naznaczono lustracyjnokompromisową komisyą i wtedy jej prezesem był ów sławny Marcin Matuszewicz, autor znanych pamiętników, w których o powyższem wzmiankuje ob. Pamiętniki, t. I, str. 173. Okrąg policyjny lubieszowski, w pow. pińskim, ma biuro w L. , obejmuje gminy Zabczyńską, Dubojską, Lubieszewską, Uhrynicką, Kucheckowolską i Choińską, 205 wsi. AL Jelski Lubieszowe, niem. Liebischau, wś i dobra, pow. kozielski, par. Stare Koźle; 37 bud. , 58 dm. , 471 mk. Folw. z attyn. Franzdorf ma 434 mr. rozl. ; wś z młynem na rz. Odrze 57 osad, 662 mr. ziemi. Gleba bardzo nieuro dzajna. F. S. Lubieszowo, jezioro we wsi Bolesław wś kościelna niedaleko Wisły. Wspomina o niem Długosz, jako należącem do probostwa w Bolesławiu Dług. II, 433. Lubieszowska Wólka, wś i dobra w pow. pińskim, w gm. lubieszowskiej, przy gościńcu wiodącym z Pińska do Równego i Łucka, nad rzeką Stochodem; wieś ma cerkiew, osad 26, grunta piaszczyste, łąk obfitość, rybołówstwo znaczne, miejscowość odludna poleska; dobra, dziedzictwo Korsaków, mają obszaru przeszło 2430 mr. Al. Jel. Lubieszyn, niem. Gr. Lipschin, rycer. dobra i wś włośc, pow. kościerski, na bitym trakcie koscierskogdańsko starogródzkim, nad strugą Wietcisą. Do rycer. dóbr należy folw. Lubieszynek i Nowe Hornikowy, do wsi przyłączone są wybud. Ellerbusch i Kalteborn; we Lubieszyn Lubieszowska Lubieszów Lubieszowo Lubieszowe Lubieszów Lubieszynek Luby Lubietowo Lubiewko Lubieszyńska Lubieszynek wsi jest gbur. 15, zagr. 5. Cały obszar L. z przyległościami wynosi mr. 4317; katol. 318, ew. 62, dm. 36. W miejscu znajduje się szko ła katol. i karczma; parafia Garczyn, poczta Nowa Karczma. Odległość od Kościerzyny 2 1 2 mili. Dobra ryc. L. osobno dla siebie li czą obszaru ornej roli hekt. 382, łąk 63, lasu 2. 55, nieuż. 10, ogółem obszaru 459. 57 hekt. ; r. 1880 dziedzic Julian Wolszlegier, obecnie znów niemiec. R. 1789 posiadacz Ignacy Lni ski, wicerejent. Kś. F. Lubieszynek, inaczej Halka, niem. Kl. Lipschin, folw. do Lubieszyna, pow. kościerski, opodal traktu bitego kościerskozblewskiego. R. 1789 dziedzic Ignacy Lniski. Kś. F. Lubieszyńska kolonia, niem. Lipschinkolonie, wieś włośc. powiat kościerski, przy trakcie bitym kościerskogdańskim, o 2. 25 mil od Kościerzyny. Obejmuje osady Nowa karczma i Parowa. Obszaru mr. 1337, gbur. 27, zagr. 9, katol. 114, ew. 271, dm. 45. Parafia Garczyn, szkoła i poczta Nowa karczma. Lubietowo, po niem. Lüptow, wś w pow. lęborskim, ziemi pomorskiej. Lubiewko al. Lubiewo, niem. Lubiewken, wś, pow. lecki, na pruskoluterskich Mazurach, przez ludność polską jak sama nazwa wskazuje założona. O pierwszym jej początku nie wiadomo. R. 1663 książę Fryd. Wilhelm zatwierdza byłemu plebanowi wileńskiemu Janowi Andrzejowi Jurskiemu, posiadłości przez przodków jego nabyte we wsi ziemiańskiej L. i to 3 morgi i 10 mr. kupionych r. 1582, oraz 5 wł. 19 mr. r. 1602 nabytych, nadając je prawem chełmińskiem. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 483. Lubiewo 1. wś włośc. parafialna, pow. świecki, blisko granicy pow. tucholskiego, w okolicy lesistej. Obszaru liczy mr. 6933, bud. 350, dm. 147, katol. 882, ew. 88. Kościół katol. paraf. i szkoła w miejscu, poczta Bysław. Jako okolica tutejsza od dawnych czasów była zaludniona, świadczy stare cmentarzysko pogańskie, w północnej stronie wioski na lekkiej wyniosłości przy małem błotku znajdujące się na gruncie plebańskim. Przed kilkunastu laty natrafiono na groby skrzynkowe, z których kilka popielnic wydobyto, przez nieumiejętne jednak obejście się niebawem zniszczono. Ob. G. Ossowski, Mapa archeol. Prus zach. , str. 36. Pierwotnie była ta wieś rządowa. Około r. 1344 Ludolf König, mistrz w. krzyżacki, zapisał ją na własność arcyb. gnieźn. Jarosławowi w zamian za dziesięciny, które mu tenże biskup z dóbr swoich opuścił. Zarazem darował mu mistrz wielki dwie służby wojenne z tej wsi, krzyżakom według zaprowadzonego zwyczaju przysługujące. Za to zobowiązał poddanych wioski do wypraw przeciw najazdzcom i do naprawiania grodu. Odtąd należała ta wieś do arcyb. gnieźn. aż do czasów pruskiej okupacyi; wydawana była gburom na czynsz, do klucza arcybiskupiego w Kamieniu przyłączona. Pod r. 1570 zapi suje nie wiadomo jakiem prawem lustr. star. tucholskiego we wsi L. włók 40, z których prob. posiada 2; 20 leżą pusto, 8 włók tego dopiero roku obsadzono, 2 ma Andrzej Łukocki, podstarości kamieński, zdawna osiadłych 10, karczmę także tego roku budowali. Roku 1729 arcyb. Teod. Potocki wystawia nowy przywilej dla Jana i Gertrudy Dubielców na sołectwo w Lubiewie prawem wieczystem. Prawa i obowiązki te same mieli, jak i inni sołtysi w kamieńskim kluczu. Mianowicie zobowiązani byli 3 podwód dostarczyć pod zboże do Gdańska w stosownym czasie i przy dobrej drodze; także powinni pilnie uważać, aby dorośli uczęszczali w niedzielę i święta do kościoła pod zagrożeniem kary, którą ssta ka mieński albo komisarz arcybiskupi wyznaczał. Za to mógł sołtys trzymać owczarka i chować 100 owiec. Następować po ojcu miał zawsze najstarszy syn, a gdyby nie było synów, cór ka. Ob. X. Kujot o majątkach biskupich na Pomorzu w II Roczn. tow. nauk. w Toruniu, str. 71 i t. d. Sumaryusz prow. król. ręk. w Peplinie, str. 13. Po okupacyi pruskiej r. 1772 zabrał rząd pruski wieś tę biskupom i wydał ją później na własność prywatną osa dnikom. Parafia L. w dekan. świeckim liczy dusz 2600; kościół tyt. św. Mikołaja, patrona tu kiedyś arcyb. gnieźn. , nie wiadomo kiedy założony, obecny r. 1841 nowo pobudowany; jest poświęcony tego samego roku d. 24 list. Szpitala przy nim nie masz; bractwo istnieje św. Jana Nepom. od r. 1817 i trzeźw. od roku 1852. Prob. Jan Reymann. Wsie paraf. Lu biewo, Sucha, Koźlinki, Lubowo, Klonowo, Trutnowo, Brückenau, Zamrza i młyn. Szkoły katol. w Lubiewie dz. katol. 186, w Suchy 115, w Klonowie 80; 28 dz. katol. odwiedza ew. szkołę w Lubowie, którym nauczyciel z L. nauki religii udziela. Ob. Szemat. dyec. cheł mińskiej z r. 1867, str. 246. 2. L. , niem. Lubjewen, wś, pow. ządzborski, st. poczt. Mi kołajki, ma obszaru 1407 mr. ; w r. 1857 mk. 40. 3. L. , ob. Lubiewko. 4. L. dok. , ob. Lubiewo. Kś. F. Luby, niem. Loebau, miasto na saskich gór nych Łużycach, w pow. budyszyńskim, nad rz. Lubiatą Loebauer Wasser; u stóp góry Lubijskiej Loebauer Berg, 1371 stóp wyso kiej. Ma przeszło 5000 mk. , trzy kościoły pa raf. ewang. , szkołę miejską, źródło wody mine ralnej, przemysł b. rozwinięty. Jest też tu st. dr. żel. WrocławDrezno, o 188 kil. od Wrocławia; stąd rozchodzą się też drogi do Zittau i Bodenbachu. Ku Dreźnie pierwszą stacyą za L. jest Budyszyn. F. S. Lubiewo Lubikowe Lubijów Lubijów, zabudowania gospodarskie na obszarze dworskim Wasylów, pow. Rawa Buska. Lubiki, Libiki por. Kamionna, niem. Lubi cki, wś włośc, pow. starogrodzki, o pół mili od bitego traktu stargrodzkochojnickiego, o 4 mile od Starogrodu, w okolicy lesistej, w po bliżu stacyi kol. żel. Czarnawoda. Obszaru wraz z os. Kamionna mr. 1801, gbur. 15, zagr. . 7, katol. 235, dm. 29; szkoła katol. , urządzona głównie staraniem dyecezyalnego towarzystwa św. Wojciecha i Bonifacego. Parafia Zblewo, poczta Frankifeld. Kś. F. Lubikorz, dok. Lubecors, nazywała się kie dyś osada na pograniczu ziemi świeckiej a wiel kopolskiej; r. 1349 stanowiła granicę Pomorza zabranego przez krzyżaków a Polski. Była to mała tylko zapewne wioszczyna, najprawdo podobniej folw. , i należała do prob. w Sierocku. Odnośny ustęp w opisie granic brzmi jak następ. od granicy wsi Łowina do grani cy Brzeźna, do Sierocka, Jasieńca, Dębogóry, wtedy pustej, która klasztorowi byszowskiemu należy, do granic wsi Lubecors, proboszczo wi w Sierocku należącej; stąd dalej do wsi Su cha. Wieś L. oddawna nie istnieje. Chyba jezioro, także zw. Lubikorz al. Lubchora, nad którem leżała, osadę tę jeszcze przypomina. Ob. Wegner, Gesch. des Kreises Schwetz Ein pommer. Herzogthum i t. d. , str. 22. Poró wnaj także artyk. Lubchora. Kś. F. Lubików, wś, . pow. gostyński, gm. Kiernozia, par. Luszyn. Ma dm. 35, mk. 369. katol. , zajmują gruntu żytniego mr. 588, łąk około mr. 30. Mieszkańcy drobna szlachta. W. W. Lubikowe dok. , ob. Lubkowo, Lubikowicze, wś, pow. rówieński, gm. L. , okr. polic. dąbrowicki, o 9 w. od Dąbrowicy. Lubikowo, niem. Liebuch 1. wś, pow. międzychodzki, 27 dm. , 244 mk. , 119 ew. , 125 ka tol. , 53 analf. Poczta, tel. i gośc. w Przytoczni o 2 kil. ; st. kol. żel. w Landsbergu nad Wartą o 33 ML 2. L. , dom. , 6141 mr. rozl. ; 5 miejsc a L. , dom. ; folwarki b Amalienhof; c Emilienhof; d Helenenhof; e Piskorowo; 12 dm. , 247 mieszk. , 55 ewang. , 192 katol. , 84analf. M. St. Lubim, miasto w gub. jarosławskiej, 754 w. od Petersburga a 96 od Jarosławia odległe; 2982 mk. , st. poczt. Lubimowo, os. , pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Puńsk; odl. 14 w. od Sejn, ma 1 dm. , 7 mk. Lubin, wś i folw. , nad jez. Kikoł, pow. lipnowski, gm. Kikół, par. Wola, odl. o 12 w. od Lipna, ma 25 dm, , 276 mk. , 1025 mr. gruntu, 42 nieuż. , w tem 918 mr. ziemi folwarcznej. Wiatrak i karczma. W 1827 r. było tu 14 dm. , 157 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. z wsiami L. , Lubinek i Szczekarzewo, rozległe mr. 1223 grunta orne i ogr. mr. 604, łąk mr. 181, lasu mr. 320, pastw, i zarośli mr. 52, nieuż. i place mr. 66. Wś L. osad 52 z grun. mr. 281; wś Lubinek os. 19, z gruntem mr. 273; wś Szczekarzewo os. 20, z grun, mr. 185. R. 1329 Wład. książę łęczycki bra tanek Lokietka ustępuje Pawłowi podkomo rzemu łęczyckiemu wś L. , oraz Dąbrówkę, Wolę, Murzynowo z przyległościami i lasami, pozwalając mu rządzić się prawem chełmińskiem. Br. Ch. Lubiń, ob. Lubień. Lubin niem. , ob. Lubień, Lubin 1. folw. , pow. ihumeński, okr. polic, puchowicki, o milę na płn. zach. od mka Bło nia i od stacyi MaryiGóra libawskoromeń skiej drogi żelaznej, w parafii katolickiej błoń skiej, własność uprzednio Pelikszów a teraz przez wiano Hrehorowiczów, ma obszaru 2373 mr. , w glebie dobrej, lasu dostatek, łąk obfitość, gospodarstwo porządne. 2. L. , wś i folw. , pow. piński, gm. moroczańska, nad rzeką Wiesiełuchą; wś ma osad 10; folwark, własność Jancewiczów, ma obszaru 318 mr. ; miejsco wość nizinna, odludna, poleska. 3. L. , wś, pow. piński, 2 okr. polic. , mk. 26, ziemi 1376 dz. , własność Andrzejkowicza. Al. Jel. Lubiń 1. wś, dom. i gm. , pow. kościański; dom. ma 2 miejsc a L. dom. ; b Zmysłowo, folw. ; 3178 mr. rozl. W r. 1880 było 670 mk. ; w roku zaś 1871 54 dm. , 544 mk. , 70 ew. , 474 katol. , 126 analf. Kościół paraf. katol. należy do dekan. śremskiego; protestancki do dyecezyi leszczyńskiej. Szkoły elementarne katolicka i protestancka. Poczta i gość na miejscu, tel. w Krzywiniu Kriewen o 5 kil. ; st. kol. żel. w Kościanie Kosten o 23 kil. Dzisiejszy kościół protestancki jest to dawna fara, którą rząd w pierwszej połowie wieku b. zabrał, pozostawiając kościołowi katolickiemu na nabożeństwo parafialne dawny klasztor benedyktyński. Fara i klasztor należą do najstarożytniejszych świątyń kraju naszego. Podług tradycyi fundatorem fary miał być Piotr Dunin. Łukaszewicz zaś, z którego szczegóły o lubińskich kościołach czerpiemy, dowodzi, że fara jest dziełem opatów lubińskich; w dawnem archiwum księży benedyktynów lubińskich o fundacyi Piotra Dunina bowiem żadnej wzmianki nie masz, chociaż dokumenta zaczynały się od końcu XII wieku, zatem prawie spółcześnie z Piotrem Duninem. Długosz także w spisie kościołów przez Dunina wystawionych o lubińskim nie wspomina. Niezawodnie opaci lubińscy wystawić go kazali i zapewne już istniał w XIII wieku. Najdawniejsze piśmienne wiadomości o nim pochodzą jednakże z XV wieku. Jeden dokument znajduje się w archiwum kapitulnem poznańskiem z r. 1414. Dokumentem tym opat lubiński zobowiązał się przed sądem polubownym Pełki kantora, Mi Lubiń Lubin Lubimowo Lubim Lubikowo Lubikowicze Lubików Lubikorz Lubiki Lubijów kołaja Górki kanclerza, Janusza ze Słomowa i Bartłomieja Pinconis, kanoników poznańskich, dawać plebanowi w L. 6 bochenków chleba i ćwierć piwa, i dozwolił mu wolnego porębu w borach klasztornych na zawsze. Drugi dokument z r. 1445, należący do dawnego archiwum księży benedyktynów lubińskich, zawiera sprawę pomiędzy ówczesnym opatem lubińskim a plebanem miejscowym, która się umarza dobrowolną ugodą. Fara lubińska była do XV lub XVI wieku z drzewa. W tym dopiero czasie stanął gmach murowany; w r. 1556 Paweł Chojnacki, ówczesny opat, powiększył kościół nowem przybudowaniem, także murowanem. Pomimo starożytności kościół zawierał mało dawnych pomników. Łukaszewicz wymienia cztery popiersia mężczyzn, na blasze cynowej malowane, z których trzy z napisami łacińskiemi, jedno bez napisu, opatrzone tylko trzema herbami; przy dwóch są początkowe litery P. o. , D. K. ; przy trzecim zas A. O. i D. K. Z napisów popiersi trzech pozostałych widzimy, że umieszczono jo ku pamięci Olendzkich de Krzymosze, z których jeden umarł r. 1648, drugi r. 1660; trzeciemu, wojownikowi z pod Chocima, umieściła małżonka popiersie r. 1687. Na drzwiach do sklepu czyli grobów, z ramami dębowemi, czytamy jeszcze napis Andreas Olendzki signavit monumentum fratrum A. D. 1675. Maii 31. Starszym jeszcze od fary był kościół i klasztor księży benedyktynów. Obszerną wiadomość o tym kościele umieścił ostatni przeor lubiński, ks. Szulczewski, w Archiwum teologicznem, które przed laty kilkudziesięciu wychodziło w Poznaniu. Benedyktynów sprowadził podług świadectwa Szczygielskiego w r. 1176 z Kluniaku Clugny we Francyi Michał hrabia comes na Górze Skarbek, nadał im własne dobra Lubin i kościół wraz z klasztorem wystawił na wyniosłem wzgórzu, panującem nad całą okolicą. W ciągu sześciowiekowego istnienia klasztor nabył następujące dobra Lubin, Cichowo, Mościszki, Bieżeń, Łagowo, Dalewo, Wyrzekę, Nowydwor, Gierlachowo, Szczodrochowo, Jerkę, Łuszkowo, Swienciec, Wławie, Garby, Górkę Duchowną, Targowisko, Stankowo, Zbęchy; miasteczka Krzywiń, i Święciechowę, Stężycę, Ossowią, Żelazno, Wieszkowo, Kossowo, Wonieść, Gniewowo. Prawie na wszystkie te posiadłości archiwum klasztorne miało dowody nabycia ich prawnego. Do najdawniejszych się liczy przywilej Przemysława I, księcia wielkopolskiego z r. 1246, na wieś Cichowo, przysądzający ją klasztorowi przeciw roszczeniom do niej prawa jakichś Gryskona i Chrystyna; z tegoż roku jest przywilej Przemysława I na Mościszki; na Krzywiń był przywilej Przemysława I z r. 1257; na Święciohowę akt darowizny z r. 1277 przez Przemysława II, ks. wielkopolskiego; na wś Wieszkowo przywilej tegoż Przemysława z r. 1281 i t. d. Prócz dokumentów nabycia posiadał jeszcze klasztor wielki zapas przywilejów, nadanych przez ks. wielkopolskich, mazowieckich, królów polskich, papieży i biskupów poznańs. Najdawniejszy tego rodzaju dokument był z r. 1181 Władysława Odonicza, którym książę ten uwolnił dobra lubińskie klasztorne od wszelkich ówczesnych ciężarów krajowych, jako to stróże, podworowe, powozowe, podimne, podwodowe, naraz i przewód. Archiwum jednakże nie posiadało oryginału, lecz potwierdzenie przez wnuka księcia Bolesława z r. 1258, które Łukaszewicz uważa niestety za podrobione. Wymienione powyżej dobra posiadali opaci lubińscy do r. 1797. Prócz nich własnością ich było jeszcze miasto Jeżów i kilka wsi w województwie rawskiem, nadanych przez Konrada i Ziemowita książąt mazowieckich. Kazimierz Sprawiedliwy i Przemysław, ks. wielkopol. , byli największymi dobrodziejami klasztoru. Przemysław nadał r. 1295 opatom władzę sądowniczą w sprawach cywilnych i kryminalnych. Pomiędzy opatami wielu było ludzi uczonych, około kraju zasłużonych, wielu wysokie piastujących urzędy. Ksiądz Krzywiński, jeden z członków zgromadzenia, pisał kronikę klasztorną, którą do r. 1630 doprowadził i z której się pokazuje, że pierwszy opat polak był wybrany dopiero r. 1190. Z tego zgromadzenia wyszli Mikołaj Wilczyński, słynny kaznodzieja; Łukasz Kościelski, bisk. poznański; Stefan Lipski, sekretarz Władysława IV i Stefan Piasecki, arcyb. lwowski, krewny króla Jana III. W kościele w L. spoczywają zwłoki bogobojnego Bernarda z Wąbrzeżna, którego żywot opisał i wydał 1881 r. kś. Chwaliszewski. Kosztem klasztoru utrzymywano pewną liczbę młodzieży na akademii w Krakowie. Mimo rozległych dóbr, kościół lubiński był aż do XV w, drewniany. W księdze przywilejów katedry poznańskiej jest wzmianka, że opat Mikołaj r. 1414 wzniósł kościół klasztorny w L. z palonej cegły. Opat Stefan wybudował r. 1444 także z palonej cegły przednią część kościoła, to jest presbiteryum, zakrystyą i nad tą kaplicę ś. Stanisława. Mikołaj, kiskup Moldawy, sufragan poznański, poświęcił ten kościół r. 1462. W połowie XVI w, opat Mikotaj na Wyleżynie Wyleżyński, podniósł kościół znacznie w górę i na nowo dachówką przykryć kazał. Najtrwalszą część kościoła wystawił Wołłowicz, biskup wileński i opat lubiński, na początku XVII wieku. Władysław IV kazał swoim kosztem wymurować wieżę kościoła. W XVIII w. Antoni Rozdrażewski, h. Doliwa, opat, i przeor Floryan Balicki przybudowali do kościoła kaplicę ś. Benedykta. Klasztor, który także pierwotnie był z drzewa, równo Lubiń Lubiń cześnie z kościołem zapewne stanął z palonej cegły. Kształt, jaki obecnie ma, otrzymał od przeora ks. Floryana Balickiego, zmarłego r. 1773. Posiadał niegdyś bogatą i starannie utrzymaną bibliotekę, umieszczoną w trzech salach. Biblioteka ta uległa zniszczeniu w części przez Szwedów, uszczuploną została następnie przez Załuskich, a za czasów księstwa warszawskiego z licznych swych rękopisów obrana, zawierała jednakże do końca istnienia zakonu dobór ważnych dzieł teologicznych. Po rozwiązaniu zakonu zabrano ją w znacznej części w wieku bieżącym do rejencyi poznańskiej. W kościele klasztornym znajdują się nagrobki następujących opatów. Z ciosowego kamienia opatrzone łacińskiemi napisami, wyobrażające kapłanów w ornacie i infule Pawła Chojnackiego z r. 1570, Stanisława Chrzczonowskiego z r. 1585, Stanisława Kiszarskiego z r. 1604, Jana Trach Gnińskiego, sufragana z r. 1626. Najważniejszym jest wspomniony nagrobek blisko chóru umieszczony, błogosławionego Bernarda z Wąbrzeźna, zmarłego r. 603. Między ludem utrzymuje się legenda, że za sprawą tego błogosławionego wyschła w Grodzisku studnia cudownie obfitą napełniła się wodą, od którego to czasu piwo grodziskie słynąc zaczęło; że przez kilkadziesiąt lat mieszkańcy Grodziska corok z procesyą do L. chodzili i tam na grobie błogosławionego Bernarda składali w ofierze beczkę swego piwa. Łukaszewicz zaś dowodzi, że sławne niegdyś piwa grodziskie i lwoweckie mieszkańcy tych miasteczek zawdzięczają Janowi Wolanowi, który, będąc zarządcą dóbr Ostrorogów, do których w XVI w. Lwówek i Grodzisk należały, założył tu browary, do których piwowarów z zagranicy, zapewne z Czech, sprowadził. Lwoweckie browary z czasem upadły, grodziszczanie zaś, mędrsi, nie zatracili nigdy sposobu warzenia dobrego piwa, podanego im przez Wolana. Zachowany także jeszcze jest nagrobek osoby świeckiej, wyobrażający rycerza w zbroi, z kamienia ciosowego, z napisem polskim i łacińskim; jest to nagrobek Adama Bielewskiego, zmarłego r. 1602. Na jednej z wewnętrznych ścian klasztoru nareszcie znajduje się kamień marmurowy z łacińskim napisem, z którego wypływa, że Eustachy Wołłowicz, biskup wileński i opat lubiński, kościół lubiński z gruntu przebudował r. 1618. Napróżno szukano w kościele lubińskim nagrobku Władysława Laskonogiego, księcia wielkopolskiego, syna Mieczysława Starego, zmarłego r. 1228 w Srodzie i pochowanego w L. ; nie masz w kościele klasztornym żadnego śladu. Na końcu XVI w. istniała w L. szkoła muzyki. Dyrektor Lambert, francuz, powołany został na dwór do Dymitra cara, męża Maryny Mniszchównej, i tamże w czasie rzezi zginął. Aryanie mieli w L. drukarnię, która w r. 1655 upadła. Kla sztor w ciągu istnienia doznawał także dość czę sto klęsk wojennych i łupiestw. I tak w roz ruchach wielkopolskich r. 1382; w r. zaś 1474 w czasie napadu na Wielkopolskę Jana księcia Żegania Saganu wiele wsi klasztornych złupiono i spalono, a klasztor sam był przez długi czas opuszczony; zakonnicy się rozproszyli. Podczas 30letniej wojny r. 1627 wpadł do L. ze Szląska jenerał szwedzki Bondis i klasztor ze wszystkich bogactw kościelnych i in nych zabytków obdarł. Również ucierpiał od Szwedów r. 1655 i nakoniec podczas siedmio letniej wojny. Pod wsią Lubiniem odkryto cmentarzysko pogańskie, w którem znajdowa ły się urny i brązowy naramiennik, złożone w zbiorach Towarz. Przyjaciół Nauk Poznań skiego. 2. L. , wś i dom. , pow. mogilnicki; dom. mą 819 mr. rozl. ; 25 dm. , 244 mk. ; 37 ewang. , 207 katol. ; 87 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Trzemesznie Tremessen o 5 kil. Dom. było własnością Bolesława Mlickiego, w r. 1881 sprzedane Niemcowi za 165000 mrk. 3. L. Wielki, niem. GrossLubin, nad strumy kiem płynącym do Lutyni, wś, pow. pleszewski; 22 dm. , 210 mk. ; 53 ewang. , 157 katol. ; 84 analf. Poczta najbliższa w Robakowie, st. kol. żel. w Kotlinie o 15 kil. 4. L. Wielki, dom. tamże, 1567 mr. rozl. , 9 dm. , 135 mk. ; 14 ewang. , 121 katol. ; 57 analf. Dzierżawcą jest Edmund Cichorzewski. 5. L. Mały, niem. KleinLubin, nad strumykiem płynącym do Lutyni, wś, pow. pleszewski, 19 dm. , 146 mk. ; 1 ewang. , 145 katol. ; 36 analf. Poczta naj bliższa w Sierszewie Breitenfeld, st. kol. żel. i tel. w Kotlinie o 10 kil. W okolicy bliżej Żerkowa odkryto szaniec szwedzki. 6. L. , Mały, dom. , tamże, ma z Suchą 5386 mr. rozl. , 16 dm. , 239 mk. ; 54 ewang. , 185 katol. ; 92 analf. 7. L. Wielki, niem. GrossLubs, wś i gm. , pow. czamkowski; w r. 1800 565 mk. , w r. zaś 1871 68 dm. , 540 mk. ; 513 ewang. , 20 katol. , 7 żyd. ; 74 analf. Poczta najbliższa, tel. i st. kol. żel. w Krzyżu Kreuz o 7 kil. 8. L. Mały, niem. Klein Lubs, wś i gm. ; 42 dm. , 344 mk. ; 341 ewang. , 3 katol. ; 53 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Krzyżu Kreuz o 9 kil. M. St. Lubiń, według Lompy Bukowa, niem. Lueben, m. pow. na Śląsku, okr. reg. lignicki, nad strugą Kaltenbach, o 20 kil. na płd. wsch. od Lignicy, ma 5000 mk. , fabryki sukna i słynnych biszkoptów, 4 jarmarki, zamek na gruntach przyległej wsi Malmitz z r. 1170, kościół paraf. katol. styl ostrołukowy i ewangelicki. Powiat lubiński obejmuje 33216 mk. na 11. 85 milach kwadr. rozl. , głównie ewang. , glebę ma piaszczystą, torfiastą. W nielicznych hutach wyrabiają z rudy łąkowej żelazo. Główno osady L. , Kotzenau, Barschau i Kaltwasser. Lubiń Lubinowicze Lubinkowskie Lubińko Lubinki Lubinka Lubiniec Lubinia Lubinek Lubinehlen Lubińce Lubina Lubin Lubin Lubiska Lubionka Lubiny Lubiński Lubińsk Lubisz Lubisco Lubin, niem. Lueben, m. pow. w Brandenburgii, w okr. reg. frankfurckim, 5500 mk. To miasto nazywane też inaczej Libin, leży nad Szprewją w zniemczonej części dolnych Łużyc. W końcu XVIII w. w okolicy mówiono jeszcze bardzo wiele po serbsku. R. 1791 pastor Zuchold w Slopiszczach musiał się uczyć po serbsku, ażeby miewać kazania dla ludu zrozumiałe. Około r. 1840 już tylko słabe szczątki narodowości serbskiej istniały w okolicznych wsiach, jak Lubolce, Kruszwica, Slopiszcze. Lubin, jez. w stronie południowej pow. pińskiego, ku granicy gubernii wołyńskiej, o 3 w. na płd. od wsi Borowe, w miejscowości bagnistej i całkiem samotnej, ma około 20 mr. Lubin, niem. Thronberg albo Drohmberg, szczyt w paśmie gór łużyckich na południe od Budyszyna. Na wierzchołku, według podania ludowego, pogrzebiono ciała siedmiu królów serbskich. A. J. P. Lubina al. Lubienia, niem. Sacken, kol. , pow. opolski, par. Pokój i Stare Szalkowice, o milę od Kup, założona przez husytów za Fry deryka W. ; 65 bud. , 66 dm. , 648 mk. w tem tylko 53 katol. , 64 osad, 900 mr. ziemi, 12 tkaczów. F. S. Lubina, rz. , ob. Karpaty, t. III, str. 857 i 875. Lubińce, wś w pobliżu Wiśniowca, pod którą Dwernicki przeszedł do Galicji w roku 1831 d. 24 kwietnia. Lubinehlen al. Lubinoehlen niem. , wś, pow. piłkalski, st. p. Lasdehnen. Lubinek, wś nad jez. , pow. lipnowski, gm. Kikoł, par. Wola, odl. o 13 w. od Lipna, ma ewang. dom modlitwy, 14 dm. , 79 mk. , 262 mr. gruntu. Lubinia, pow. pleszewski, inaczej Lubin ob. Lubiniec lub Lubieniec, niem. Wilhelmshof, folw. , pow. szamotulski; 1 dm. , 23 mk. należy do królewszczyzny Dusznik, niem. Kaisershof. Lubinka al. Łubinka, wś, pow. tarnowski, w lesistej i pagórkowatej okolicy, 321 m. npm. między Dunajcem a Białą, należy do parafii rzym. katol. w Jodłówce i ma 340 mk. rzym. katol. Do okoła otaczają wś jodłowe lasy na pagórkach wznoszących się od 391 do 506 m. bezwzględnej wysokości. Pos. wiek. Strzałko wski i Dąbski ma obszaru 115 roli i 403 mr. lasu; mniejsza 265 roli i 34 mr. lasu. L. gra niczy na wsch. z Rychwałdem, na płn. z Ple śnią a na zach. z Janowicami. Mac. Lubinka, rzeczka, wytryska ze źródeł leśnych z pod góry Wału 526 m. , w południowej stronie wsi Rychwałdu, w pow. tarnowskim, płynie zrazu na północny zach. , potem na południowy zach. przez wś L. , a w końcu w Janowicach zwraca się na płn. , uchodząc we wsi Zabełczu do Dunajca z prawego brzegu. Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 54. W Janowicach przyjmuje z lewego brzegu zna czny strumień bezimienny, wypływający u południowych stóp góry Wału w Bukowym lesie. Źródła leżą na wys. 400 m. , ujście 207 m. npm. Długość biegu 8 kil. Br. G. Lubinki, pow. rypiński, ob. Lubianki. Lubińko, ob. Lubień Mały. Lubinkowskie, jez. na płn. od wsi Lubinek, w dobrach Kikoł, w pow. lipnowskim. Ma obszaru 16 mr. , dwie strugi łączą je z jez. Zajezierskiem, przy wsi Zajezierze, i jez. Sikorzem. Lubinowicze, folw. w pow. pińskim, własność Maciejewskich, ma obszaru 384 mr. Lubinowo, folw. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 46 w. od Dzisny, 1 dm. , 10 mk. 1866. Lubińsk, według Kętrzyńskiego wś w pow. tucholskim. Nie wymieniają jej nowsze skorowidze. Lubiński wierch, ob. Karpaty, t. III, 857. Lubiny 1. wś, pow. kolski, gm. Budzisław Kolski, par. Osiek Wielki, odl. 5 w. od Koła, Ma 7 dm. , 63 mk. Leży obok góry bez nazwy. 2. Ł. , kol. , pow. koniński, gm. Dąbroszyn, par. Zbiersk; leży na płd. o w. 24 od Konina, od szosy kaliskiej w. 1, ma powierzchni 353 mr. , ludności mieszanej polskoniemieckiej 322, grunt szczerkowaty. J. Chor. Lubionka, niem. Lubionke, kol. , pow. szubiński, 5 dm. , 39 mk. ; należy do gminy i wsi Kobylarnia. Lubionka, ob. Lubianka. Lubisco dok. , ob. Lubiszewo, Lubiska, wś włośc. nad rz. Rewicą, pow. piotrkowski, gm. Popień, par. Jeżów. Ma 17 dm. , 149 mk. , 242 mr. obszaru. Lubisz, por. Jasudańce. Lubiszcze, wś w pow. bielskim, gub. grodzień. , przy drodze z Brańska do Drohiczyna. Lubiszczyce, najludniejsza wś w pow. Słonimskim, okr. pol. kosowski, gm. L. , o 20 w. od Kosowa, o 44 od Słonima, 118 dm. , 1076 mk. , nad rz. Issą. Lubiszewice, kol. i trzy osady, pow. turecki, gm. i par. Niemysłów Łaski, Lib. ben. . I, 398; odl. od Turku w. 28 1 2; kol. dm. 20, mk. 184; 3 osady dm. . 3, mk. 13. W 1827 r. 21 dm. , 167 mk. Lubiszewo 1. al. Libiszewo, niem, Liebschau, dok. Liubessov, Liubessow, Lubeschow, Lubesewo, Lubesow, Lubessowo, Lubesvo, Lubisseu, Lubisco, Lubisow, Lubissow, Lubissowo, Lubsow, włośc. wś kościelna, pow. starogrodzki, na bitym trakcie skarszewskotczewskim, 1 milę od Tczewa, w okolicy górzystej, nad jez. Lubiszewskiem; z pod L. rz. Motława bierze swój początek. Obszaru obejmuje mr. 2160; gbur. 5, zagrod. 16, katol. 513, ewang. 38, żyd. 8; dm. 34. Parafia i szkoła w miejscu, poczta i stacya kol. żel. Tczew. Odległość od Starogrodu 2 3 4 27 Lubiszewo Lubiszewice Lubiszczyce Lubiszcze Lubiszewo mili. L. , w okolicy z natury obronnej, na wzgórzu lewego brzegu Wisły, należy do najstarszych osad Pomorza, miało oddawna gród warowny książąt pomorskich. Kościół także od niepamiętnych czasów tu istniał; prebendę przy nim z dwoma kapelanami ufundował w drugiej połowie XII w. książę Grzymysław; biskup kujawski Stefan, konsekrując nowo wtedy zapewne wzniesiony dotąd stojący kościół, nadał mu tytuł św. Trójcy i dziesięcinami swemi ze wsi Thescov i Beale Turza i Bałdowo obdaraył. Pierwszy znany proboszcz Wilhelm zachodzi tu r. 1198. Tegoż r. 1198 Grzymysław, jeden jak się nazywa z książąt pomorskich, zapisuje joanitom kościół w L. , na cześć św. Trójcy konsekrowany, wraz z prebenda przez siebie założoną dla dwóch kapelanów z dziesięcinami ze wsi Lubiszewa, Thescov i Beale, które nadał biskup Stefan, kiedy kościół konsekrował. Na książęcym zamku lubiszewskim zachodzą jako dygnitarze i urzędnicy kasztelan r. 1248 Varesous, 1253 Domaslaus, cześnik, podczaszy, stolnik, podkomorzy i wojski. R. 1229 książę Sambor II obrał na zamku tutejszym stałą rezydencyą swoją i dla tego księciem lubiszewskim, princeps de Liubesow, nazywał się; tak i Mestwin II tytułuje się później księciem lubiszewskim. R. 1232 pojął Sambor księżniczkę Matyldę za żonę, córkę Henryka U, księcia meklemburskiego. R. 1238 papież Grzegorz IX potwierdza nadanie joanitom L. Z przyczyny, ze położenie zamku tutejszego nie było dogodne, przeniósł stąd ks. Sambor w r. 1243 rezydencyą do pobliskiego Tczewa, gdzie nowy zamek sobie wystawił i miasto założył. Opróżniony teraz gród książęcy lubiszewski, zdaje się, że joanici zajęli, którzy przy nim osobną komturyą z pewnym zastępem rycerzy i duchownych urządzili. Na cmentarzu przy kościele posiadali także własną kaplicę, w której nabożeństwo swoje regułą przepisane odprawiali. R. 1288 Mestwin II pozwala joanitom utrzymywać targi w L. na odpust św. Trójcy i św. Jana. Pod on czas joanici już konwent swój mieli w L. , książę bowiem zowie ich wyraźnie fratres ordinis s. Joannis Bapt. in L. R. 1289 tenże Mestwin pozwala joanitom w L. założyć młyn na rzece Spęgawie, której brzeg prawy im darowuje aż do Sliwna. Tego samego r. 1289 Jan, komtur joanitów w L. , ma proces z bisk. kujawskim o pewne dziesięciny z pobliskich wiosek, które w r. 1290 przyznano biskupowi. R. 1305 zachodzi Jan, komtur lubiszewski. R. 1358 Henricus de Wartenburg Starogród, rycerz, zapisał kaplicy joanitów w 1. na lepsze uposażenie 4 włóki i wolne rybołóstwo w rzeczce Spęgawie. R. 1359 Piotr, komtur lubiszewski, wspominany. R. 1378 wykupili krzyżacy L. jako i inne dobra i zamki od joanitów. Zamek tutejszy, jako odtąd niepotrzebny bo krzyżacy komturów tu nie trzymali, zaniechany został. Za polskich czasów L. było dobrami do ststwa starogrodzkiego należącemi. R. 1570 był tenutą L. Jan Dulski. R. 1577 d. 17 kwietnia w wojnie Stefana Batorego przeciwko krnąbrnym gdańszczanom stoczono pod L. walną bitwę pod wodzą Jana Zborowskiego, kasztelana poznańskiego. Wojsko polskie w liczbie zaledwie 2500 ustawiono po nad jeziorem Lubiszewskiem; gdańszczanie zaś wyszli nam naprzeciw w więcej niż 5000 chłopa. Wypadek bitwy był tak pomyślny, że nie mniej jak 2500 nieprzyjaciela legło trupem; nadto dostało się w ręce polskie 900 jeńców, cała amunicyą, prowianty i t. d. Naczelnik gdański obrist von Collen zaledwie zdołał na niewłasnym koniu ratować się przez jezioro. W początku miesiąca czerwca przybył też król Stefan do L. zwiedzić pole walki. Zborowski ustawił wojsko w tym samym porządku, jaki zajmowało podczas bitwy. Pełen zadowolenia pochwalił król męstwo i rostropność oficerów i potem dał ucztę dla wojska. R. 1596 biskup Rozrażewski, głównie żeby przysporzyć dochodów zubożałemu w czasie reformacyi proboszczowi tczewskiemu, przyłączył kościół w L. jaką filią do Tczewa; aż dotąd był ten kościół od początku parafialnym. Roku 1627 w miesiącu lipcu Polacy, odparłszy Szwedów z pod Gniewu, nadciągnęli tu z jenerałem swoim Koniecpolskim i zajęli wzgórze między jeziorem Lubiszewskiem a Rokitkami. Niebawem przyszło do bitwy. Sam król szwedzki Gustaw Adolf swoimi dowodził; długo ważyło się szczęście, i już w największem niebezpieczeństwie znajdowali się nasi, w tem kula polska ramię i szyję przeszyła królowi i Szwedzi się cofnęli. W kościele lubiszewskim znajdują się dwa obrazy, św. Trójcy i N. M. Panny, za cudowne uznawane, osobliwie w dawniejszych czasach te dzięki bojom owym szczęśliwym, pod L. staczanym, szczególniejszego, jak się zdaje, znaczenia nabrały u ludu. Rzeźbiona figura Trójcy św. , z mistrzowskiego wykonania swego i wieku wysokiego od znawców ceniona, jest 6 stóp wysoka. Ludzie teraz jeszcze powiadają, ze wiele kalek bywało tu uzdrawianych, a wiernych na odpusty ze wszystkich stron tak licznie przychodziło, że gdy cała wś nie starczyła na ich przyjęcie, to górę pobliską pozajmowali, którą tydzień, nie raz i dwa tygodnie jakby w oblężeniu trzymali. O bitwach lubiszewskich także jeszcze pamiętają, że wtedy nabożeństwa i modły bezustannie działy się w tym kościele. Pan jakiś bogaty, szczęśliwie w bitwie ocalony, podarował piękną figurę rzeźbioną na ołtarz, z drzwiczkami małemi do otwarzania urządzoną która, kiedy zamknięta, przedstawia cudowny obraz Trójcy św. , otwar Lubizna Lubkowce Lubków Lubkiszki Lubki Lubkerose Lubka Lubitzky Lubitz Lubitów Lubiszów Lubiszki Lubiszewskie ta zaś cudowny obraz N. M. Panny. O Matce Boskiej krążą powieści, że się kiedyś bogoboj nej rodzinie szlacheckiej w pobliskiej wsi Stanisławiu objawiła, i że potem do tutejszego kościoła został obraz przeniesiony. W Stanisławiu mieszkali najprzód Stanisławscy; w ko ściele lubiszewskim, gdzie chorągwie pamiątkowe mieli, pogrzebani. Po nich w XVII w. osiedli tu Czarlińscy. Jan Franc. a Szedlen Czarliński, dziedzic na Stanisławiu, kiedy mu żona umarła, r. 1687 stan kapłański obrał; został potem proboszczem tczewskim, lubisze wskim i kanonikiem wrocławskim tenże wiele się przyczynił, jak akta kościelne piszą, do ożywienia nabożeństwa w L. Studzienka także istniała tu przy drodze koło cmentarza, której wody chorzy i kalecy używali. Ale potem, mówią, przyszedł żyd i koniowi ślepemu oczy wymył. I to się stało, ze koń przejrzał, ale żyd zaślepł, a woda zbezczeszczona moc swoje utraciła. Kościół w L. , przedtem parafialny, od r. 1596 jako filia do Tczewa w nowszym cza sie jest przy nim osobna wikarya lokalna utworzona, tytułu św. Trójcy, patronatu rzą dowego. Przy nim bractwo Pocieszenia Matki Boskiej od r. 1787. Wsie parafialne L. , Pi wnice, Stanisławie, Rokocin, Małżewo, Małżewko. Owczarki, Ludwigsthal, Goszyn, Młyn ki, Swarożyn, Zabagno, Liniewko, Wętkowy. Szkoły katol. w L. dzieci kat. 51, w Swarożynie 37; 42 dz. kat. odwiedzają luter. szkołę w Wętkowach. Dawniej istniał w tej parafii kościół w Swarożynie i kaplica prywatna w Stanisławiu. Ob. Perlbach, Pommer. Urkun den; Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej; Obrazy cudowne w dyec. chełmiń. 2. L. , os. do Lipusza, pow. kościerski. Kś. F. Lubiszewskie jezioro, niem. LiebschauerSee, pow. starogrodzki, śród wyżyn lewego brzegu Wisły, przeszło milę od Tczewa, ze wsch. i zach. górami otoczone, ciągnie się z płd. na płn. w długości około ćwierć mili. Przez jezioro przechodzi młyńska struga tczewska Dirschauer Mühlenkanal. Na wschodniej stro nie wiedzie kolej żel. bydgoskotczewska przy wsi Rokitkach. L. jezioro znane jest z dwóch walnych bitew, które tu z pomyślnym sku tkiem stoczono. Por. Lubiszewo. Lubiszki 1. wś, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. 23 w. od Włady sławowa, ma 5 dm. , 35 mk. Por. Leśnictwo. 2. L. , folw. , pow. wyłkowyski, gm. i par. Pojewoń, odl. 22 w. od Wyłkowyszek, ma 2 dm. , 31 mk. Br. Ch. Lubiszów. Wś t. n. wymienia Łaski Lib. ben. I, 657 w opoczyńskiem, w par. Kunice. Lubiszyn, wś poleska, pow. ihumeński, gm. jurowicka, o milę na płn. od Ihumenia, w głu chej miejscowości położona. Osad 12, grunta piaszczyste. A. Jelski. Lubitów, wś, pow. kowelski, okr. polic. Hołoby, gm. L. , o 15 w. od Kowla, o 12 od st. Hołoby. Lubitz dok. , ob. Lubicz. Lubitzky niem. , ob. Lubiki. Lubizna, także Lubiźnia, pot, górski, wy tryska na obszarze Pasiecznej, w pow. nadwórniańskim, w lesie Lubizną zwanym, z pod Stu dennej Klewy 1067 m. ; płynie na lekki pół nocny wschód przez obszar Pasiecznej, poczem tworzy granicę gminy Pniewa i Delatyna i w końcu przechodzi na obszar Delatyna, pły nąc tu na południowy wschód. W Delatynie zwraca się na północny wschód i połączywszy się przed ujściem z lew. brzegu z Łojowcem, wpada do Prutu z lewego brzegu. Nad doliną górską, którą płynie, wznoszą się od płn, góry Borowacz horyszny 948 m. , Koniacz 953 m. , Czertene 755 m. i Strahora 885 m. ; od płd. zaś Kremenosa niźnia 1070 m. , Świniar ka 872 m. i Dumaczów 799 m. . Długość biegu 15 kil. Spad wód podają liczby około 1000 m. źródła; 661 m. u płd. stóp Borowa cza; 424 m. ujście. Zabiera liczne strugi górskie bezimienne. W wodach tego potoku żyje pstrąg. Br. G. Lubka 1. wś, pow. kijowski, o 4 w. od Bielicz, śród lasu. Mk. 14 sadyb 3; trudnią się wypalaniem węgli. Dawniej należała do ławry kijowskiej, dziś do rządu, 2. L. , karczma między Miastkówką a Haraczkówką, pow. olhopolski, gm. i par. Miastkówką. Lubka, rz. prawy dopływ Irpienia w pow. kijowskim. E. R. Lubkerose dok. , ob. Lubchora. Lubki, wś rząd. , pow. święciański, 4 okr. adm. , o 51 w. od Święcian, 19 dm. , 232 mk. 1866. Lubkiszki, okolic szlachecka, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 44, od Ejszyszek 8, dm. 3, mk. katol. 25 1866. Lubkiszki, wś i dwór, pow. rossieński, par. widuklewska. Dwór jest własnością Łopattów. Lubków, wś, pow. grójecki, gm. Kąty, par. Góra Kalwarya. Lubkowce po rus. Lubkiwci, wś w pow. sniatyńskim, 15 kil. na zach. od sądu powiat. w Śniatynie, 7 kił. na wsch. od urzędu poczt. i stacyi kolej, w Zabłotowie. Na płn. i wsch. leżą Wołczkowce, na płd Rudniki, na zach. Oleszków. Płd. kończynę obszaru przepływa Prut od zach. na wsch. Na płn. od niego płynie jego dopływ Czerniawa, na małej przestrzeni wzdłuż granicy Cieszkowa od płn. na płd. , a potem środkiem obszaru od zach. na wsch. do Wołczkowiec. Wzdłuż granicy wsch. płynie pot. Łuczka, dopływ Czerniawy, od płn. na płd. Zabudowania wiejskie leżą po obu bokach Czerniawy. Przez wś idzie gościniec kołomyjskośniatyński na płn. od zabudowań, a Lubiszewskie jezioro Lubkowicze Lublau Lubla Lubiewo na płd. od nich kolej lwowskoczerniowiecka w tym samym kierunku. Własn. wiek. ma roli or. 122, łąk i ogr. 6, pastw. 23 mr. ; własn. mniej. roli or. 391, łąk i ogr. 91, pastw. 34 mr. W r. 1880 było 601 mk. w gminie, 21 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. . Par. gr. kat. w Oleszkowie. We wsi jest cerkiew p. wez. ś. Michała, szkoła niezorganizowana, młyn i folw. Lubkowicze, ob. Koszany. Lubkowo al. Lipkowo Kętrz. , po staropol. Lubichowo, niem. Lübhau, dok. Lyubecou, Liu behow, Lubikow, Lubkowe, włośc. wieś, pow. wejherowski, w lesistej i piaszczystej okolicy, nad jez. Piaśnicą, wielkiem i rybnem, którego właściciel tu mieszka. Obszaru liczy włók 221, gbur. 5, zagr. . 5, katol. 130, dm. 15. Parafia i szkoła w Żarnowcu, poczta Krokowo. Odle głość od Wejherowa 3 1 2 mili. Wieś Lubkowo oddawna należała do klasztoru pp. cystersek następnie benedyktynek w Żarnowcu, daro wana albo raczej zamieniona, jak się zdaje, na inną wś Gowino przez księcia Świętopełka. R. 1235 tenże ks. Świętopełk potwierdza tę wieś pannom, i konwent wypuszczał ją włościanom na czynsz. Przy końcu XVI w. pisze wizyta tor Lubkowianie powinni dać po grz. 8 z bie leniem i dań starą; starosta równo z gburami; karczmarz dani grz. 8 i kur po parze. Ogro dnicy po 1 grz. i starą dań; ogrodnicy, któ rzy bielą, po 2 grz. i starą dań. W XVII w. oprócz sołectwa reszta roli zowie się pustą. R. 1766 płacili czynszu i innych podatków Jakób Gawk, sołtys zł. 36; gburzy Andrzej Gawk, Bened. Kalk, Andrzej Mach, Paweł Orzeł, Piotr Białk po 2 zł. , hiberny porówno z sołty sem po 8 zł. 24 gr. , włókowego po 6 zł. ; ogro dnicy Jan Szur i Adam Borchman czynszu po 2 zł. , hiberny po 1 zł. 22 gr. Dla wołów mieli wspólne pastwisko zw. Kolcie, za które dawali klasztorowi po 2 gęsi. Także wolno im było ryby łowić w jeziorze mrzeszkami. Szarwark odrabiali w żarnowieckim folw. Niedaleko za wsią na wzgórzu lesistem znajdują się dotąd resztki starego zamku lud tutejszy teraz na zywa to miejsce Zamkowisko i powiada, że kiedyś rycerz pobożny mieszkał, który kla sztor pp. cystersek w pobliskim Żarnowcu ufundował. Wszystką cegłę zaniechanego swe go zamku oddał do budowy kościoła klasztor nego. Mówią też, że i ganki podziemne tam się znajdują. Ob. Klasztory żeńskie w dyec. chełmińskiej. Por. Gowino. Kś. F. Lubkowszczyzna, wś w pow. słuckim, przy granicy pow. mińskiego, w gm. howieżniańskiej, nad rzeczułką wpadającą do Kunoski, przy drodze wiodącej z Howiezny do Pohorełego; ma osad 11 w miejscowości bezleśnej. Lubla, wś, pow. jasielski, leży w okolicy pagórkowatej, lesistej, nad pot. Lubią, uchodzącym do Wisłoka, przy gościńcu z Kołaczyc do Frysztaka. Zabudowania stoją po obudwu brzegach rzeki, kościół po prawym a cmentarz po lewym. Ze wsi prowadzi droga do Jasła. Od płn. i płd. zamykają widnokrąg lasy. L. liczy 1645 mk. , z których 47 przebywa stale na obszarze więk. pos. ; są oni prócz 20 izrael. religii rzym. katol. Tutaj znajduje się parafia rzym. katol. , szkoła ludowa i kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 597 zł. w. a. Niegdyś należała Lubla do dyec. krakowskiej i była własnością opactwa koprzywnickiego. W aktach parafialnych znajduje się kopia fundacyi kościoła z 3 lipca 1314 r. przez Wiesława Bonara, dziedzica tej wsi; jednakowoż ten dokument jest prawdopodobnie podrobionym, gdyż w spisach kościołów z r. 1326 i 1328 nie ma tego kościoła wymienionego. Długosz Lib. ben. II, 278 wymienia tylko nazwę wsi Lublya. Przeciw prawdziwości przemawia i ta okoliczność, że na nim podpisuje się Wiesław Vislavs Bonar własną ręką, zamiast przyczepienia pieczęci, co nie było ówczesnym zwyczajem. Zdaje się, że kościół teraźniejszy drewniany fundowali opaci pokrzywniccy. W r. 1669 do 1818 połączył kanonicznie biskup przemyski Andrzej Trzebicki parafie w L. i Sieklówce. Par. należy do dyec. przemyskiej, dek. frysztackiego. Pos. większa p. Ludwika Dzianotta ma obszaru 365 roli i 231 mr. lasu; pos. mniej. 1433 roli, 191 łąk i ogr. , 218 past. i 165 mr. lasu. Graniczy na zach. z Sieklówką, na wsch. z Widaczem, na płn. z Glinnikiem średnim, a na płd. z Nieplą i Birówką. Mac. Lubla, pot. , ob. Lublica, Lublau niem. , Lublewo, wś, pow. lęborski, na Pomorza. Lubiau niem. , ob. Lubowla. Lubiewo al. Lebława, niem. Löblau, dok. Lubiewo, Lubielewo, Loblow, wś włośc. kościelna, pow. gdański, w pięknem położeniu, na bitym trakcie gdańskokościerskim, przy granicy kartuskiego powiatu, 380 npm. Obejmuje obszaru mr. 3755, gburów 24, zagrod. 15; katol. 216, ewang. 572, żyd. 11, dysyd. 5; dm. 70. W miejscu jest kościół luterski paraf. , szkoła i poczta; parafia dla katol. Prągowo. Odległość od Gdańska 2 mile. Przy wsi znajdują się groby skrzynkowe, z których urn kilka twarzowych wydobyto; między innemi znaleziono w popielnicach ozdoby złote i kółka bronzowe z paciorkami. L. jest osadą prastarą, oddawna własność miasta Gdańska; pierwszy raz wspominane r. 1349. Podówczas kościół tu już istniał. Patronat gdański rychło go sprowadził na luteranizm. R. 1582 pastor tutejszy Wawrz. Grassmann stanowczo oparł się wizytacyi bisk. Rozrażewskiego, który go chciał odebrać. R. 1683 srogi pożar niemałe poczynił szkody we wsi zgorzało 13 zabudowań gburskich, szkoła i kościół. Następnego r. 1684 zbudowano no Lubkowszczyzna Lubiau Lubkowicze Lubkowo Lublica wy kościół, który dotąd stoi. Od r. 1772 otoczona była tu posiadłość gdańska naokoło zabranemi dobrami pruskiemi i wiele przez to ucierpiała przez dłuższy czas, osobliwie co się tyczy wywozu wszelkiego i dowozu, które cłom wysokim, inspekcyi szorstkiej i t. d. podlegały Prusacy bowiem uważali wtedy posiadłości gdańskie jako nieprzyjacielskie. Ob. Brandstäter, Landkreis Danzig, str. 185, 248. Lublica 1. wś, pow. jasielski, należy do parafii rzym. katol. w Biezdziedzy, przy dro dze z Kołaczyc 6 kil. do Frysztaka, ma 377 mk. rzym. katol. Pos. wiek Stan. hr. Romera ma obszaru 188 roli, 40 łąk i ogr. , 12 pastw. i 403 mr. lasu; pos. mniej. 315 roli, 31 łąk, 21 pastw. i 53 lasu. Graniczy na płn. z folwar. Ewesławem i lasami, na wsch. z Sieklówką, na płd. z Bezdziatką a na zach. z Beździedzą. 2. L. , przys. do Lubli, pow. jasielski, leży nad pot. Starą rzeką, na płn. od Lubli, na zach. od Glinika dolnego a na płd. od Glinika śre dniego. Mac. Lublica, także Lublą zwany potok, wypływa na obszarze Bieździatki, w pow. jasielskim, płynie na południowy wsch. przez obszar Bieździadki, poczem przechodzi na obszar gm. Lublicy, gdzie przyjmuje kierunek wschodni; następnie zrasza obszar Sieklówki i Lubli, a przyjąwszy z lew. brzegu Starą Rzekę, uchodzi do Wisłoku, na granicy gm. Widacza i Twierdzy, po 14 kil. biegu, z lewego brzegu. Br. G. Lublin, główne miasto gubernii i powiatu lubelskiego, leży na wzgórzach w rozległej dolinie, utworzonej śród lubelskiej wyżyny w punkcie zbiegu rz. Bystrzycy z wypadającemi doń rzeczkami Czechówką i Czerniejówką, pod 51 14 3 szer. płn. i 40 13 8 dłg. wschod, od Ferro, a 26 14 od Paryża, przy wzniesieniu 571, 6 stóp paryskich nad poziom morza; odl. od Warszawy 163 w. , od granicy Cesarstwa 89 1 2 w. Obronne położenie i rozległe łąki nadrzecznej niziny ściągnęły tu w przeddziejowej juz epoce osadnikow. Wzgórza panujące nad okoliczną niziną nadawały się na założenie grodu, który tu zdawna istnieć musiał. Stanowiąc pożądaną stacyą dla kupców i wędrowców podążających od doliny Bugu ku dolinie Wisły, L. zdawna nabrał znaczenia w stosunkach handlowych i ruchu prądów kolonizacyjnych i cywilizacyjnych. Jako placówka zachodniej cywilizacyi i targowisko handlowe, ściągał do siebie różnoplemienną ludność wschodu, południa i zachodu, a przez to stał się jednem z najludniejszych i najbogatszych miast dawnej Polski. Dziś stracił wiele ze swej cywilizacyjnej i handlowej doniosłości; mimo to, jako ognisko obszaru bogatego w przyrodzone zasoby, niewyzyskiwane należycie przez nieliczną, ciemną i ubogą stosunkowo ludność, ma przed sobą jeszcze piękną przyszłość i doniosłe posłannictwo do spełnienia. W obecnym stanie L. posiada katedrę biskupią katolicką, kościół katedralny i 11 kościołów katolickich, dwie cerkwie prawosławne, kościół par. ewangielicki, synagogę; szpital św. Wincentego na 50 łóżek, szpital dla syfilitycznych na 50 łóżek, szpital św. Jana Bożego dla obłąkanych na 30 chorych, szpital starozakonnych na 50 łóżek, dom schronienia dla starców i kalek, trzy ochrony dla sierot, seminaryum katolickie, gimnazyum męskie klasyczne, gimnazyum żeńskie, szkołę ewangielicką, szkołę starozakonnych początkowa, szkołę techniczną dr. żel. nadwiślańskiej, szkołę niedzielnohandlową, 5 szkół początkowych 1klasowych 1 męs. , 1 żeń. , 3 ogół. . Z władz mieszczą się tu rząd gubernialny z kasą gubernialną, komisyą włościańską, archiwum, drukarnią rządową i redakcyą Gubernialnych Wiadomości; urząd powiatowy, konsystorz generalny dyecezyi lubelskiej, sąd okręgowy, zjazd sędziów pokoju okręgu I gub. lubelskiej, dwa sądy pokoju okr. I i II, rada gubernialna dobroczynności publicznej, oddział Banku polskiego, Izba obrachunkowa i Izba skarbowa na trzy gubernie, zarząd akcyzy na trzy gubernie, dyrekcya szczegółowa To warz. Kredyt. Ziemskiego, intendentura wojskowa, magistrat z archiwum, kasą miejską, strażą ogniową, biurem policmajstra, zarządem straży ziemskiej, urząd pocztowy gubernialny na trzy gubernie, stacya telegraficzna, archiwum akt dawnych ma być zniesione w 1884 r. , towarzystwo dobroczynności rosyjskie, towarzystwo dobroczynności polskie, towarzystwo lekarskie. Kolej nadwiślańska łączy Lublin z Warszawą i zachodnimi guberniami Cesarstwa. Stacya kolei w L. odl. od Warszawy 163 w. , od Kowla 150 w. Ogólny obszar L. wraz z przedmieściami i folwarkami wynosi 1540 mr. , samo miasto według pomiaru z 1863 r. zajmowało 670 mr. i 225 pręt. Dzieli się na stare miasto, nowe i dolne przez żydów zamieszkałe. Przedmieścia są Czwartek, Kalinowszczyzna. Piaski, Kazimierz, Czechowskie, Wieniawa niedawno odrębne mczko. Folwarki miejskie są Ponigwoda, Tatary, Firlejowszczyzna, Bronowice, Rury, Czechówka dolna i górna, Bielszczyzna, Lemszczyzna i Sierakowszczyzna. Miasto ma 10 placów, 51 ulic, 891 dm. W 1827 r. było w L. 773 dm. i 13159 mk. ; w 1860 r. 811 dm. , 19745 mk. 11300 żyd. , a z niestałą ludnością do 25000. W 1880 r. 25916 mk. stałych i 3855 niestał. , ogółem 29771 mk. w tem 14648 żydów; obecnie w 1883 r. jest 36546 mk. W 1859 r. budowle miasta ubezpieczone były na sumę 1061730 rs. , a dochód kasy miejskiej wynosił 30374 rs. ; w 1877 r. kasa miała 75800 rs. Z zakładów fabrycznych istniały tu w 1879 r. Lublica Lublin 2 fabr. tytuniu z prod. na 309181 rs. ; 2 mydlarnie na 58613rs. ; 3 fabr. narzędzi rolniczych na 51757 rs. ; 4 dystylarnie z prod. na 319670 rs. ; 4 browary na 64130 rs. ; 1 młyn parowy z prod. na 31575 rs. ; 1 garbarnia na 23719 rs. ; 1 fabr. wód gazowych 1740 rs. ; 1 fabr. sztucznych nawozów na 640 rs. Cyfra produkcyi rzemieślniczej nie znana. O życiu i zamożności miasta mogą dać pojęcie następne dane. Hoteli pierwszorzędnych ma L. 4, zajazdów zwanych hotelami 8, pismo peryodyczne codzienne, handli win i towarów kolonialnych 20, restauracyj 7, traktyerni i garkuchni 7, cukierni 4, sklepów galanteryjnych 7, wyrobów platerowanych 3, szkła i porcelany 6, narzędzi optycznych 2, księgarni 3, drukarni i litografij 5, jubilerów 3, składów futer 3, magazynów mód damskich 12, składów sukna 3, dystrybucyj i składów cygar 18. Co do zajęć liczono w L. 23 lekarzy, 22 adwokatów, 6 rejentów, 7 inżynierów i budowniczych, 7 geometrów, 6 aptekarzy. Rynek, 100 kroków długi i 80 szeroki, otaczają kamienice, w których późniejsze restauracye cechy starożytności zatarły. W pośrodku rynku wznosi się ratusz, który r. 1389 w miejsce drewnianego Władysław Jagiełło z muru wznieść kazał. I Pierwotnie był to gmach jednopiętrowy, lecz za panowania Stanisława Augusta r. 1787 przez architekta Marliniego w dzisiejszym kształcie przebudowany został. Tu odbywały się od r. 1578 trybunały koronne. Tu r. 1584 Jan Kochanowski, tknięty apopleksyą, nagle życia dokonał. R. 1836 dopełniono gruntownej restauracyi gmachu całego. W archiwum trybunalskiem i w archiwum kancelaryi ziemiańskiej znajdują się dokumenty dotyczące dziejów miasta i rodzin pojedynczych. W salach trybunalskich na pierwszem piętrze mieszczą się portrety królów Augusta III, Stanisława Augusta i Fryderyka Augusta księcia warszawskiego; dalej prymasa Poniatowskiego, marsz. Małachowskiego i wielu innych marszałków trybunału koronnego. Oprócz tego gmachu, w Rynku zwraca uwagę kamienica 12, którą wzniósł dziadek Marka Sobieskiego wojew. lubelskiego. Za panowania Zygmunta III r. 1610 w kamienicy tej dni kilka przemieszkiwał car Wasil Szujski z braćmi swymi Dymitrem i Iwanem, prowadzony tędy z Moskwy do Warszawy. R. 1703 Karol XII, król szwedzki, zatrzymał się tu przez dni trzy, a r. 1716 przez kilka miesięcy Piotr Wielki. Nadto w tymże samym domu za każdorazową bytnością w L. mieszkał Jan III. W głębi ulicy Złotej wznosi się kościół św. Stanisława, należący do klasztoru oo. dominikanów. Kościół ten założył r. 1342 Kazimierz W. w miejscu drewnianej kaplicy św. Krzyża. Biskup Andrzej kijowski, otrzymawszy od Iwana, kniazia kijowskiego, relikwią drzewa Krzyża św. , złożył tu znaczną jej część r. 1420. R. 1505 kościół i klasztor spłonęły, a klasztor wznosić poczęto na nowo r. 1618. Restauracyi dokonano ostatecznie 1660 r. Na początku XVI stulecia Firleje z Dąbrowicy wybudowali kaplicę św. Dominika, gdzie są ich groby. R. 1658 Janusz Tyszkiewicz, wojew. kijowski, wzniósł za wielkim ołtarzem chór zakonny bardzo piękny, a na początku XVII wieku Eleonora z Rzewuskich Krasińska dokończyła rozpoczętej kaplicy Krzyża Śgo. W kościele tym jest dziesięć kaplic, z tych godne widzenia są następne 1 kaplica Matki Boskiej Trybunalskiej; tu jest piękny starożytny obraz Matki Boskiej, a na ścianie u wchodu nagrobek marmurowy fundatora kaplicy Feliksa Czara Szaniawskiego, sędziego ziemskiego lubelskiego. 2 kaplica św. Tomasza z Akwinu, z kamieniem grobowym w posadzce Adama z Babina Pszonki, podkomorzego lubelskiego, syna Stanisława fundatora rzeczypospolitej babińskiej z r. 1677. 3. kaplica św. Dominika, z piękną sztukateryą na sklepieniu i podwójnym pomnikiem Firlejów Piotra, wojew. ruskiego z r. 1553 i Mikołaja fundatora kaplicy. 4 kaplica Niepokalanego Poczęcia N. M. Panny z Wielkiemi obrazami historycznemi na ścianach, oraz pięknie rzeźbionemi odrzwiami. Kaplicę tę fundowali Firleje; lecz ostatecznie ukończoną została przez Eleonorę z Rzewuskich Krasicką, kasztelanowę chełmską. 5 kaplica Ruszlowska, ze starożytnym bardzo obrazem Matki Boskiej Ruszlowskiej; obraz ten należał do ks. Pawła Ruszla dominikanina r. 1658. 6 kaplica św. Jacka z ładnym obrazem i zasuwą przedstawiającą męczeństwo św. Sadoka w Sandomierzu r. 1260. Naprzeciw kaplicy św. Jacka znajduje się piękny pomnik Piotra Firleja, wojew. lubelskiego z r. 1619. W posadzce zaś, tuż obok, jest starożytny kamień grobowy z wytartemi prawie herbami. Chór zakonny przez Janusza Tyszkiewicza wzniesiony, zdobny sztukateryą i pięknemi obrazami. Na ścianach wiszą portrety Janusza Tyszkiewicza i Stanisława z Popowa Witowskiego, kaszt. sandomierskiego. Jest tu także pulpit z r. 1645 rzeźbiony, w którym są przechowywane pergaminowe psałterze z miniaturami. Nadto przed wielkim ołtarzom znajduje się w posadzce osadzony duży kamień grobowy, pokrywający wejście do grobu, gdzie spoczywa ciało biskupa Andrzeja zmarłego r. 1434 i Iwana Gieorgiewicza, kniazia kijowskiego, z żoną jego Maryanną i synem Ignacym, którzy, zmuszeni do ustąpienia z Kijowa, przybywszy do L. na zamku aż do śmierci mieszkali. W zarkrystyi, oprócz obrazów odnośnych do historyi Krzyża Sgo, znajduje się jeszcze duży obraz Lublin Lublin przedstawiający widok L. z r. 1710; nadto są tu piękne starożytne ornaty z herbami Firlejów i innemi, oraz cenne relikwie, a między temi najkosztowniejsza drzewo Krzyża Śgo, na oprawę którego Janusz dał 6666 dukatów w złocie. Oprawę tę zabrali Szwedzi i dopiero r. 1794 Matuszewiczowa dała pięćdziesiąt grzywien srebra i sztabkę złota, z czego zrobiono dzisiejszy relikwiarz ważący 30 funtów. W klasztorze jest biblioteka ze znaczną ilością cennych dzieł i inkunabułów. W dolnej części klasztoru, tuż pod biblioteką, mieści się archiwum akt dawnych, które uważać można za jedno z najbogatszych w kraju naszym; obecnie, na mocy rozporządzenia władzy, ma być przeniesione do Warszawy. W kościele tym odbywały się sejmy koronne i sejmiki wojewódzkie i tutaj r. 1569 ogłoszono akt unii. Wyszedłszy z kościoła dominikanów i przeszedłszy wzdłuż ulicę Archidyakońską, widzimy małą kamieniczkę 56 zwaną Ratuszek, która była własnością archidyakona lubelskiego, skąd powstała nazwa ulicy; idąc dalej wchodzi się na plac św. Michała, dziś zasadzony drzewami. Tu wznosiła się dawna fara, fundowana r. 1282 przez Leszka Czarnego, który, idąc na Jadźwingów, tu pod rozłożystym dębem zasnął i miał sen zwycięstwo zapowiadający. Pobiwszy Jadźwingów, niezwłocznie kościół pod wezw. św. Michała przez zabranych jeńców wznosić kazał. Kościół ten był kolegiatą lubelską i dopiero w latach 1853 1855 ze szczętem go rozebrano, a z cegły pozostałej wystawiono w ogrodzie miejskim domek dla ogrodnika; nadto pod wielkim ołtarzem znaleziono pień dębu, pod którym Leszek Czarny miał owo senne widzenie, oraz jedne cegłę w kształcie krzyża. Naprzeciw tego placu już przy ulicy Grodzkiej pod 92 wznosi się dom, dawniej należący do kolegiaty, w którym mieściło się seminaryum. Na jednym z dymników tego domu zamieszczona jest figura św. Michała, wycięta z blachy, i na niej rok 1516; postać ta pochodzi z wieży fary. Z placu tego piękny przedstawia się widok na zamek. Tatary, Firlejowszczyznę, Kalinowszczyznę i t. d. Idąc w dół ulicą Grodzką przychodzimy do bramy grodzkiej, wzniesionej przez Kazimierza Wielkiego r. 1342, która, przez odnowienie jej za Stanisława Augusta, zupełnie cechę swej starożytności utraciła. Przez bramę tę, jeszcze w końcu zeszłego stulecia, wchodziło się na most zwodzony, łączący się bezpośrednio z ulicą Zamkową. Wróciwszy na Rynek, zaraz u wstępu z ulicy Grodzkiej, gdzie dziś rozpoczyna się ulica Rybna, wznosiła się do niedawna Brama Rybna, stanowiąca połączenie dwóch pobocznych gmachów, lecz nie należąca do fortyfikacyj miejskich. Dalej zaś przeszedłszy ulicę Bramową, wchodzimy w Bramę krakowską. Bramę tę Kazimierz W. r. 1342 wznieść kazał, a odnowił ją Stanisław August, którego cyfra u szczytu błyszczy. Na wieży tej jest zegar i czatownia straży ogniowej. Nad bramą, nisko sklepioną, wznosi się 180 stóp wysoka wieża, z kopulą baniastą i gankiem żelaznym; przed bramą od Placu Królewskiego przybudowaną jest wystawa czyli poterna. Ze szczytu wieży widok na całe miasto I jego okolicę. Brama ta była punktem środkowym fortyfikacyi miejskiej na drodze wiodącej do Krakowa. Zygmunt III r. 1611 dozwolił rozebrać wały i mury, począwszy od gmachów jezuickich aż do bramy krakowskiej, i w miejscu tem powstała dzisiejsza ulica Jezuicka i Królewska. Od bramy tej rozpoczyna się Plac Królewski; minąwszy gmach magistratu, wchodzimy w ulicę KrakowskiePrzedmieście. Otóż, u wejścia do tej ulicy, spotykamy gmach magistratu miasta L. , tak zwany Ratusz nowy. Tu mieści się urząd magistratu, na pierwszem piętrze klub rosyjski z piękną salą koncertową, na dole zaś kasa miejska, zarząd policmajstra m. L. i archiwum miejskie; w oficynie pomieszczono są więzienia policyjne. Gmach ten r. 1610 Jan Mikołaj Daniłowicz, syn Mikołaja, podskarbiego wielkiego koronnego, fundował jako kościół i klasztor dla karmelitów bosych, lecz, po pogorzeli r. 1803, kościół i klasztor przerobiono na pomieszczenie magistratu. W tym byłym kościele pochowany był Mikołaj Łada Moczarski, pułkownik Lisówczyków, r. 1638 poległy pod Kumejkami. Tui obok znajduje się kościół św. Ducha r. 1342 wzniesiony z dobrowolnych ofiar; w domu przytykającym do tego kościoła mieścił się szpital miejski. Kościół św. Ducha spalił się był r. 1421, lecz go na nowo odbudowano; r. 1733 pożar zniszczył go po raz wtóry, i ksiądz Ludwik Burnel, kapelan św. Ducha, kosztem go swoim wraz ze szpitalem odrestaurował. Obok tego kościoła wznosiły się zabudowania szpitalne, które wraz z nim otoczone były murem obronnym z bramą św. Ducha, która do r. 1858 istniała i w tym czasie zupełnie rozebraną została. Sebastyan Klonowicz Acernus był pochowany na cmętarzu św. Ducha, w miejscu gdzie dziś targ za magistratem. Przy regulacyi tegoż placu, kości sławnego poety wraz z innemi przeniesiono na cmętarz Rurski; pomnik zaś, . który mu jeden z przyjaciół położył w farze, przeniesiony został do katedry. Minąwszy gmach komendy pożarnej, ulicę św. Duską i miejsce gdzie się wznosiła brama, idąc dalej KrakowskiemPrzedmieściem, za hotelem Europejskim, przychodzimy na plac tak zwany Litewski, czyli, jak go dziś nazywają. Rządu gubernialnego. Tu, śród zieleni drzew i kwiatów, na wyniosłym kopcu, wznosi się pomnik Lublin unii; jest to kolumna żelazna, 46 stóp wysoka, na której od strony ulicy są postacie Jadwigi i Jagiełły z herbami łączących się narodów, po bokach zaś rok założenia 1569 i rok odnowienia 1825. Pomnik ten, w miejsce dawnego kamiennego, postawionego przez Zygmunta Augusta, wznieść kazał cesarz Aleksander I kosztem swoim. Na placu tym, w pobliżu pałacu Radziwiłłów dziś pałac gubernatorski, szlachta litewska przez cały ciąg sejmu roku 1568 i 1569 obozowała. Pałac ten w onym czasie był własnością Zygmunta Augusta, który go w posagu za żoną swą Barbarą był dostał. Obok wznosi się gmach rządu gubemialnego, już ostatniemi czasy zbudowany. Dalej za kolumną, otoczoną ogrodem gubernatorskim, na obszernym placu, wznosi się cerkiew prawosławna. Na placu litewskim był do r. 1816 kościół i szpital bonifraterski, otoczony cmętarzem; kościół i klasztor fundował Mikołaj Świrski, sufragan chełmski r. 1649. Idąc dalej ciągle wzdłuż KrakowskiegoPrzedmieścia, prawą stroną ku rogatkom warszawskim, widzimy kościół ewangelicki, fundowany roku 1785 przez zgromadzenie ewangelików lubelskich. Obok tego kościoła jest stary cmętarz ewangelicki z kilku pięknemi pomnikami od r. 1787 aż po rok 1831. Wracając od rogatek warszawskich, naprzeciw kościoła ewangelickiego widzimy dom podłużny, zajęty obecnie przez fabrykę narzędzi rolniczych. Był to niegdyś pałac Morskich; tuż obok, w ogródku zwanym Tivoli, znajdował się tymczasowo wystawiony teatr letni. Wyszedłszy stąd, mijamy ulicę Wizytkowską, dziś Szpitalną, i widzimy w głębi szpital wojskowy z kaplicą prawosławną, wzniesioną na gruzach kościoła wizytkowskiego, fundowanego r. 1723 przez Jana ze Słupowa Szembeka i Ewę z Leszczyńskich, oraz Stanisława i Dorotę z Tarłów Chomętowskich; klasztor i kościół ten zwinięto r. 1809. Idąc dalej, mijamy nowy gmach pocztowy i dochodzimy do kościoła pokapucyńskiego. Kościół ten r. 1728 wzniósł książę Paweł Sanguszko. Godną jest tu widzenia kaplica Matki Boskiej. Kaplica ta wzniesioną jest w czystym gotyckim stylu, z kolorowemi oknami i statuą Matki Boskiej, rzeźbioną przez Oleszczyńskiego. W zakrystyi są liczne portrety i inne obrazy niezłego pędzla; tuż pod chorem pomieszczony jest stary obraz, przedstawiający sen Leszka Czarnego. Wyszedłszy z kościoła i minąwszy hotel Victoria, przeszedłszy potem ulicę poKapucyńską, wchodzimy w ulicę Namiestnikowską, gdzie zaraz na wstępie spostrzegamy starożytny kościół Panny Maryi, dawniej Brygidek, dziś Wizytek zwany, fundowany przez Władysława Jagiełłę r. 1426, na pamiątkę zwycięstwa pod Grunwaldem. Kościół ten kilkakrotnie ulegał pogorzeli w latach 1640 do 1650. R. 1732 pożar gwałtowny zniszczył kościół i klasztor, lecz niebawem odrestaurowany, zajmowany był przez brygidki aż do r. 1818. R. 1836 gmach ten zajęły w posiadanie pp. wizytki, które dotąd mieściły się u karmelitek. Kościół cały jest w stylu gotyckim i mieści w sobie kilka pięknych obrazów; otacza go mur obronny i duży ogród. Tuż obok wznosi się gimnazyum męskie, gmach bardzo piękny, w stylu nowożytnym; jest tu sala mieszcząca do 1000 osób, w której znajduje się gabinet zoologiczny, oraz bogata biblioteka. Dążąc stąd do środka miasta, zbliżamy się do gmachów popijarskich; dawniej pałac hr. Olizara marsz. trybunału, dziś w części własność prywatna. Za czasów austryackich mieścił się tutaj trybunał cywilny, później Dyrekcya Szczegółowa Towarz. Kredytowego, a ostatecznie lazaret wojskowy. Część tych gmachów zajmuje gimnazyum żeńskie; przed niem rozciąga się nowozałożony skwer z pięknym marmurowym kompasem, postawionym w r. 1875 na pamiątkę miastu przez profesora Jana Baranowskiego, b. dyrektora obserwatoryum astronomicznego warszawskiego. Obok wznosi się kościół pobernardyński wraz z byłym klasztorem, fundowany r. 1460 dzięki wspaniałomyślności króla Kazimierza Jagiellończyka, oraz rajców lubelskich Jakóba Kwanty, Macieja Kuninogi, księdza Mikołaja Krystyni i doktora Mikołaja z L. R. 1557 kościół i klasztor, zniszczony przez pożar, na nowo ze składek publicznych odbudowano; ostatecznie r. 1858 dopełnioną została gruntowna restauracya. R. 1864. klasztor został zwinięty. W klasztorze tym przemieszkiwali czas dłuższy synowie króla Jana III, dopełniając działu familijnego. W kościele pobemardyńskim znajdują się piękne pomniki, jak Andrzeja Osmólskiego z r. 1598, Waleryana Trembińskiego z r. 1754, Jana i Eremiasza braci Kochanowskich z r. 1613, Mikołaja Brodowskiego z r. 1618, Teodora Krzyckiego z r. 1609 i Wojciecha Oczko, doktora medycyny i sekretarza Zygmunta Augusta, oraz kilka innych w posadzce z wytartemi już napisami. W grobach kościoła tego, mianowicie w kaplicy zwanej królewską, spoczywają Marek Sobieski, wojew. lubelski, żona jego z domu Snopkowska, Bernard ze Skrzyńca Sobieski i inni członkowie rodziny Sobieskich. W skarbcu znajdują się bardzo piękne starożytne pergaminowe psałterze. Na placu, gdzie się wznosi statua Matki Boskiej, był dawniej cmętarz bernardyński. Naprzeciw tego placu i kaplicy pogrzebowej wznosi się kamienica 235; był to niegdyś pałac Parysów, gdzie jeszcze na początku bieżącego stulecia dawano publiczne bale i przedstawienia teatralne. Wyszedłszy z kościoła pobernardyńskiego i prze Lublin szedłszy przez plac na ulicę Bernardyńską, na dziedzińcu klasztornym widzimy gmach ochrony lubelskiego towarzystwa dobroczynności, a idąc dalej tą samą ulicą ku ulicy Zamojskiej, na lewo znajduje się klasztor pp. bernardynek, na prawo zaś młyn parowy, wzniesiony na ruinach pałacu Radziwiłłów, dawniej Sobieskich; tuż obok wznosi się dystylarnia wódek i browar, przerobiony z kościoła i klasztoru poreformackiego, fundowanego r. 1674 przez Mikołaja Bieganowskiego, kaszt. kamienieckiego. Na wzniesienie tych gmachów r. 1660 Helena z Prusinowskich Sapieżyna, kasztelanowa wileńska i Maryanna Bogatko, kasztelanowa sanocka, darowały swój pałac i ogrody. R. 1820, po ustąpieniu reformatów, którzy nie mieli funduszów na utrzymanie, gmachy te zajęli bonifratrzy, ustępując z placego Litewskiego; gdy zaś r. 1838 bonifratrów przeniesiono na Czechowskie, gmachy i kościół sprzedano. Były tu pomniki Tarłów, Wyżyckich, Tretera i innych osób. Przeszedłszy ulicę aż do jej końca i zwróciwszy się na lewo juz z ulicy Zamojskiej, wchodzimy do kościoła pomisyo narskiego, fundowanego przez Annę z Stanisławskich ze Zbąszyna Zbąską r. 1696, w miejscu, gdzie był zbór aryański. Gmach klasztorny zajmuje dziś seminaryum duchowne. Na gmachu tym są zamieszczone bardzo starożytne rzeźby, przedstawiające królów polskich. W ogrodzie seminaryjskim była kaplica aryańska, obecnie przerobiona na altanę. Do wzniesienia kościoła przyczynił się wielce Jan Tarło, wojew. lubelski. Tuż obok kościoła, przy placu zwanym pod Lipkami, z powodu, iż rosną tu rozłożyste lipy, znajduje się dom starców i kalek lubelskiego towarzystwa dobroczynności, a dalej cokolwiek widzimy pałac biskupi i pałac konsystoryalny, otoczone pięknym ogrodem. Pałace te wznoszą się na miejscu, gdzie była niegdyś kamienica Suchodolskiej, chorążyny lubelskiej, w której mieścił się zbór, szkoła i drukarnia aryańskie; w latach już bliskich nowej epoce, przed r. 1830, kiedy ta posiadłośś należała do pułkownika Zawidzkiego, była tu loża masońska. Wchodząc w ulicę Królewską zaraz wprost ulicy Zamojskiej, wstępujemy po niedawno urządzonych wschodach, u szczytu których wznosi się kamienna statua Matki Boskiej, fundacyi pani Strojnowskiej z Abramowie, i stajemy odrazu przed piękną rzeźbą zdobnym portykiem katedry. Katedra dzisiejsza, dawniej kościół oo. jezuitów pod wezw. Rozesłania Apostołów, a dziś św. Jana Chrzciciela, była wzniesiona r. 1582 przez Bernarda Maciejowskiego, kardynała, w miejscu istniejącego tu domu Paklewskiego, gdzie był pierwszy zbór aryański. Kościół ten, tak jak i miasto całe, ulegał kilkakrotnej pogorzeli. Po zniesieniu jezuitów, kościół wraz z otaczającemi go gmachami oddany został do użytku oo. trynitarzom; r. 1795 po wkroczeniu Austryaków do L. , Jenerał komenderujący zajął go na magazyny wojskowe, co aż do czasów księstwa warszawskiego trwało. Po ustąpieniu Austryaków kościół pojezuicki przywrócono do dawnego stanu, a po zniesieniu fary św. Michała, podniesiono go do znaczenia katedry biskupiej i kościoła parafialnego, tembardziej, że od r. 1805, za zezwoleniem kuryi rzymskiej, dyecezya r. 1. chełmska zniesiona, a dyecezya lubelska z siedzibą biskupa w L. utworzoną została. Było to za biskupstwa Wojciecha Skarszewskiego, który po 34letniem zarządzaniu dyecezyą chełmską a następnie lubelską, prymasem mianowany został. R. 1824 kościół katedralny ponownie restaurować poczęto. Presbyteryum całe, oraz nawa główna i kaplice, są malowane przez Józefa Majera r. 1757. W wielkim ołtarzu jest piękna rzeźba z drzewa przedstawiająca Narodzenie Chrystusa Pana. W jednej z kaplic, w ołtarzu, umieszczony jest sławny krucyfiks trybunalski, który przed rokiem 1839 z fary tutaj przeniesiono. Pomników w kościele tym jest kilka Marcina de Obory Leśniowolskiego z r. 1618, Adalberta z Bieniowa Pruszak Bieniowskiego z r. 1731; były tu także pomniki Jerzego Dołęgi Szornel a z r. 1677, Izabeli Tęczyńskiej i jej siostry Agnieszki Firlejowej z r. 1655, oraz księcia Słuckiego z r. 1590. Pomnik Sebastyana Acerna Klonowicza, wzniesiony mu przez jednego z przyjaciół jego, przeniesiono z fary i pomieszczono w pierwszej kolumnie po prawej stronie. Za kaplicą św. Michała znajduje się tak zwany kapitularz, sala bardzo obszerna, malowidłami ozdobiona i akustycznie zbudowana. Stanąwszy mianowicie w jednym z rogów sali, słyszy się najwyraźniej co druga osoba w przeciwległym rogu stojąca zaledwie tylko szepcze. Za tą salą jest jeszcze druga, znacznie mniejsza, sklepiona, z krużgankami u góry; tu odbywają się doroczne posiedzenia kapituły lubelskiej, obok katedry wznoszą się w czworobok gmachy niegdyś klasztorne, w których mieścił się konwikt, później szkoły jezuickie, ostatecznie zaś gimnazyum. Cały plac katedralny był dawniej ze wszystkich stron otoczony takiemiż gmachami i murami, do wnętrza których wchodziło się tylko małą furtą, prowadzącą na dziedziniec kościelny i do bramy jezuickiej, wzniesionej równocześnie z kościołem; przez nią było wejście do wnętrza miasta. Bramę tę zowią dzisiaj trynitarską, z powodu, iż w przyległym pawilonie, dziś wikaryacie, mieszkali trynitarze. Przed r. 1582 była w tem miejscu furta zwana dominikańską a dająca pieszym przystęp do miasta. R. 1709 pułkownik Błędowski w kilkanaście chorągwi napadłszy na L. Lublin zajęty przez Szwedów, uderzył z tej strony na miasto, furtę jezuicką zdobył i wszedłszy do komisarza wojennego komendanta załogi Lindke, wziął go wraz z takową do niewoli. Na wieży trynitarskiej są zawieszone dzwony katedralne; między temi jest jeden, zwany Jan, lany r. 1627, ozdobiony 10 herbami fundatorów i napisem; dzwon ten ma 25 stóp obwodu, 13 stóp wysokości a 1ą stopę grubości. W r. 1874 z powodu pęknięcia został na nowo przelany. Z krużganków tej wieży prześliczny widok na miasto i okolicę. Przy ulicy Królewskiej, idąc już ku KrakowskiemuPrzedmieściu, po lewej ręce, widzimy b. gmach Dyrekcyi Szczegółowej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, wznoszący się na gruzach pałacu książąt Sapiehów; tuz obok pod 204 widzimy dom dwupiętrowy, który do niedawna był tylko o jednem piętrze z ozdobnym gankiem. Był to niegdyś pałac biskupi a poprzednio Jabłonowskich. Tuż obok za murem wznosi się kościół i klasztor pp. bernardynek r. 1618 fundowany przez Piotra Czarnego, chorążego lubelskiego, dziedzica Kijan i t. d. , który kamienicę swą dał na klasztor a kościół wzniósł z drzewa, dając nadto wieś Rozkopaczów na utrzymanie klasztoru. Siennicki, cześnik lubelski, wzniósł kościół dziś istniejący w r. 1636 pod wezw. św. Pawła Apostoła. Kościółek to piękny, lecz ubogi. Przeszedłszy obok bramy krakowskiej i częścią KrakowskiegoPrzedmieścia, potem ulicą św. Duską i Zieloną, przychodzimy do cerkwi prawosławnej, do niedawna jeszcze greckiej. Cerkiew tę Grecy w L. mieszkający r. 1786 kosztem swoim wystawili; jest tu piękny ikonostaz. Idąc dalej ulicą Zieloną, po prawej ręce spotykamy frontem do KrakowskiegoPrzedmieścia piękny gmach, dawniej pałac Potockich, r. 1800 rządowi odstąpiony. Tu mieściły się więzienia kryminalne i poprawcze; dziś zajęty jest na odwach główny i koszary; znany zaś jest pod nazwą starego kryminału. Naprzeciw tego gmachu, już przy ulicy Poczętkowskiej pod 146a, znajduje się w dziedzińcu piękny gmach, zwany pałacem Czartoryskich; do niedawna mieściła się tu fabryka tytuniu L. Kronenberga. Minąwszy ulicę Radziwiłłowską i idąc dalej ulicą Poczętkowską, przychodzimy do kościoła i klasztoru pp. miłosiernych czyli szarytek. Mikołaj Daniłowicz z żoną swą Zofią z Tęczyńskich fundowali r. 1659 te gmachy pod wezw. Niepokalanego Poczęcia dla pp. karmelitanek czyli poczętek stąd i nazwa ulicy. Obecnie mieszczą się tu siostry miłosierdzia, szpital św. Wincentego a Paulo i sala sierot lubelskiego towarzystwa dobroczynności. W obocznej ulicy Radziwiłłowskiej jest szpital św. Józefa, wzniesiony na gruzach pałacu Lubomirskich. Idąc ulicą św. Duską ku KrakowskiemuPrzed mieściu, widzimy naprzeciwko kościół karmelitów bosych, wzniesiony r. 1624 przez Katarzynę z Kretków Sangużynę dla karmelitanek bosych. W r. 1809 umieszczono tu pp. wizytki, a po przeniesieniu tychże r. 1836 do brygidek, klasztor i kościół oddano karmelitom bosym, którzy dotąd mieścili się na Czechowskiem. Piękny obraz św. Józefa, oraz pomnik Stanisława Trojanowskiego z r. 1630 zdobią ten kościół. Naprzeciw niego, przy zbiegu ulic Rybnej i Olejnej, na znacznem podwyższeniu Psiej górce, wznosi się dom 70 1 2 dawniej pałac Pawęczkowskiego. Był to niegdyś kościół i klasztor fundowany r. 1731 przez Mikołaja Łosia, kaszt. lwowskiego, dla oo. trynitarzy, lecz po zniesieniu tego zakonu, gmach ten już w ostatnich czasach przeszedł na własność prywatną. Ulicą Nową, a następnie przez Bramę Krakowską na prawo, wejdziemy w ulicę Jezuicką, gdzie w kamienicy pod 40 ujrzymy starożytną basztę, należącą niegdyś do murów obwodowych miasta L. , a wzniesioną równocześnie z bramą Krakowską. Baszta wspomniana, wysoka na trzy piętra, zaopatrzona jest w strzelnicę na łuki i kusze. Naprzeciw tego domu na kamienicy 16, po nad parterem, zamieszczony jest kamień z rzeźbą przedstawiającą herb Tępa Podkowa dawnym kształtem i cyframi S. M. , oraz rokiem 1 5 2 5. Idąc dalej, na rogu ulicy Jezuickiej i Dominikańskiej spotykamy teatr zimowy, wewnątrz brudny i ciasny, a nadto w razie pożaru bardzo niebezpieczny. Wyszedłszy na tak zwaną górkę Dominikańską, zapuszczamy się w ulicę Podwale. Po lewej ręce tej ulicy, pod kościołem i klasztorem oo. dominikanów, widzimy szczątki dawnych murów miejskich ze strzelnicami. W końcu tej ulicy wznoszą się ruiny kościoła św. Wojciecha, fundowanego r. 1611 przez Stanisława Garwaskiego, sstę gostyńskiego. Obok był klasztor i szpital sióstr miłosierdzia. Kościół ten zamknięto r. 1830, pp. miłosierne przeniesiono do karmelitek poczętek, a kościół z klasztorem sprzedano. Minąwszy kościół św. Wojciecha i idąc prosto ulicą Zamkową, przychodzimy przed bramy zamku lubelskiego czyli grodu. Zamek ten pierwotnie wzniesiony był z drzewa. Za czasów Bolesława Krzywoustego śród drewnianego zamku wymurowano okrągłą wieżę. R. 1240 Tatarzy spalili zamek. Kazimierz W. kazał go odbudować i otoczyć silnemi murami. Od tego czasu zamek służył za czasowe mieszkanie królom i innym dostojnikom odwiedzającym L. Tu mieściło się archiwum akt grodzkich, magdeburskie sądy, a nim jeszcze ratusz wystawiono, były tu mieszkania sstów i odbywały się sądy ziemskie i grodzkie. Gdy Jagiełło jechał do Krakowa, tu był witany przez Spytka z Mel Lublin sztyna i Dymitra z Goraja. Następnie, gdy po koronacyi z Jadwigą jechał na Litwę, znowu zatrzymał się na zamku lubelskim. Roku 1395 kosztem swoim wznieść kazał kościół a raczej kaplicę św. Trójcy. Sklepienie kościoła tego, czysto gotyckie, spoczywa na jednej wyniosłej kolumnie, sklepienie liczy 100 stóp obwodu. Pod kościołem są jeszcze dwa piętra piwnic, również jak kościół o jednej kolumnie. Po bitwie grunwaldzkiej, część w niewolę pojmanych krzyżaków długi czas na zamku tym trzymano. Za Kazimierza Jagiellończyka, który częsta na zamku lubelskim przebywał, przybył około r. 1425 do L. kniaź Iwon Iwan Gieorgiewicz z Kijowa wraz z żoną swą Maryanną i synem Ignacym i tu przez króla podejmowany do końca życia swego przemieszkiwał. R. 1569 w sali zamku tego odbyło się ostateczne zatwierdzenie aktu unii i tu król Zygmunt August zaprzysiągł akt, podpisawszy go poprzednio wobec zgromadzonej polskiej, ruskiej i litewskiej szlachty. Jan Kazimierz po abdykacyi, jadąc do Sokala, żegnał tutaj mieszczan lubelskich; tu nakoniec August II witał na pomoc mu przybywającego Menszykowa. Starostowie lubelscy mało dbali o utrzymanie zamku, który w XVIII w. popadł w ruinę. R. 1826 z rozporządzenia naj miestnika księcia Zajączka kazano go z gruntu odrestaurować. Przerobiono go w tym kształcie, w jakim go dziś widzimy. Z obrazu znajdującego się w zakrystyi oo. dominikanów sądzić możemy jak wyglądał zamek w r. 1710. Z całego starożytnego gmachu pozostał dziś tylko kościół św. Trójcy w stanie pierwotnym i wieża, aczkolwiek wielce przekształcona. Wieża zamkowa służyła za więzienie dla szlachty. Zamek lubelski jest dzisiaj własnością rządu; mieszczą się tu więzienia kryminalne i poprawcze, oraz warsztaty więzienne, mieszkanie nadzorcy i służby więziennej. Zamek i kaplicę zamkową zwiedzić można każdodziennie za piśmiennem pozwoleniem wydanem przez prezesa sądu kryminalnego. Archiwum akt grodzkich i ziemskich, przed przeniesieniem go do gmachu oo. dominikanów, mieściło się w kamieniczce na górze obok zamku. Tuż pod zamkiem, przy ulicy Jatecznej, wznosi się wielka synagoga, wymurowana r. 1683 przez Jelenia Doletorowicza za pozwoleniem Władysława IV. Synagoga ta, r. 1858 na nowo przebudowana, przedstawia się obecnie jako ładny gmach w nowożytnym stylu, gdyż wszelkie cechy starożytności są tu zatarte. W świątyni znajdują się różne napisy w języku hebrajskim, oraz liczne rodały. Stąd przez ulicę Jateczną i most na Czechówce, idąc drogą pomiędzy łąkami, dochodzimy do starożytnego muru, okalającego stary kierkut, przywilejem z r. 1554 lokowany na górze zwanej Grodzisko, a darowanej w tym celu izraelitom przez Tęczyńskiego. Znajdują się tu pomniki nadzwyczaj stare, na których napisy są już zupełnie zatarte, oprócz na jednym rabina Jakóba Lewity z r. 1541. Na drodze ku Kalinowszczyźnie widzimy na prawo szpital starozakonnych. Idąc dalej pomiędzy ogrodami, wchodzimy na przedmieście zwane Kalinowszczyzna; tutaj wznosi się piękny kościół i klasztor poaugustyański, r. 1646 przez księdza Sługockiego, oficyała lubelskiego i Jana Reklowskiego, rajcę lubelskiego, dla augustyanów z Krasnegostawu sprowadzonych wybudowany r. 1624, na gruncie darowanym im przez Macieja i Barbarę z Kuflów Wardziak. R. 1831 kościół ten przez pożar zniszczony, był zaraz odrestaurowany. Za kościołem wznosi się wielka mogiła, na której stał wiatrak; w niej spoczywają ciała wojowników, poległych w bitwie z Tatarami stoczonej r. 1340. Naprzeciw tego przedmieścia za Bystrzycą leży wieś Tatary. Niedaleko stąd, nad rzeką Bystrzycą, na łąkach naprzeciw zamku, na górze zwanej Łysą, Tatarzy usypali wielkie okopy dzisiaj w znacznej części rozebrane. U wjazdu do dworu tatarskiego widać w ziemię wkopane dwie śmigownice, które, wbrew podaniu, jakoby miały pochodzić od Tatarów, są śmigownicami szwedzkiemi z czasów Karola XII. Tatary przed r. 1532 były przedmieściem L. , później zamieniono je na osadę wiejską, stanowiącą część wójtowstwa lubelskiego, następnie należały do dóbr narodowych, w czasach zaś ostatnich, miasto sprzedało tę wieś osobie prywatnej. Stanisław August, jadąc nal. do Kaniowa, był przyjmowany w dworze Tatarskim przez sstę lubelskiego, podkomorzego Dłuskiego i tamże nocował. Obok Tatar były kamieniołomy, skąd brano materyał na budowę kamienic w L. Stamtąd przez Kalinowszczyznę, nową szosą obok starego kierkutu przychodzimy do fabryki mydła i świec. Gmachy te były niegdyś kościołem i klasztorem oo. franciszkanów. Ks. Wojciech Zuziewicz, prebendarz kijański, odziedziczywszy po ojcu swoim Janie, ławniku lubelskim, grunt wraz z zabudowaniami, osadził tam franciszkanów r. 1619. Kaplica była najpierw w domu ks. Zuziewicza, następnie wzniesiono kościół drewniany, a r. 1688 zakrystyą murowaną. Franciszek Łodzia Kossowski, wojski lubelski, wzniósł swym kosztem gmach klasztorny r. 1700. Jednocześnie dał fundusz na utrzymanie klasztoru i założenie kursu filozofii w nowicyacie lubelskim. W byłym refektarzu tego klasztoru znajduje się tablica marmurowa z r. 1693, poświadczająca jego założenie. Po opuszczeniu klasztoru przez franciszkanów r. 1826, gmachy te wraz z kościołem sprzedano na własność prywatną. Idąc napowrót do miasta, widzimy zaraz u wstępu w ulicę Ruską wznoszącą się po prawej ręce cerkiew pounicką, zwaną Bazylianów, wraz z probostwem. Cerkiew tę fundował r, 1588 Zygmunt III, w r. 1857 była odnowioną. Są tu piękne starożytne odrzwia i ładny ikonostas oraz inne pamiątki. Przeszedłszy stąd na przedmieście Czwartek, wstępujemy na górę kościelną i wchodzimy do najstarożytniejszego w L. kościoła św. Mikołaja, wzniesionego jeszcze przed r. 986 przez Mieczysława I, jak to twierdzą podania miejscowe i niektóre kroniki. Kościół ten r. 1837 odnowiono, zacierając najzupełniej pozostałe resztki starożytności, zachowane w czasie gruntownej restauracyi, dopełnionej przed r. 1830; pomimo, iż już nawet wtedy zmieniono architekturę pierwotną. W kościele znajduje się w ołtarzu bardzo starożytna statua św. Mikołaja. Na jednej ze ścian pomieszczony jest pomnik z marmuru Walentego Turobojskiego, oficyała lubelskiego z r. 1676. Wracając z góry, wchodzimy naprzeciwko na przedmieście Czechowskie czyli Czeskie. Tutaj, na górze dominującej po nad miastem, wznosi się kościół i klasztor pobonifraterski, oraz szpital św. Jana Bożego. Kościół ten wraz z klasztorem wzniósł r. 1680 Jan Mniszek, ssta lwowski, dla karmelitów trzewiczkowych, którzy go aż do r. 1838 zajmowali; potem mieścili się tutaj bonifratrzy mający pod swą opieką szpital. Obecnie chorych w szpitalu tym w którym jest główny oddział dla cierpiących na umyśle doglądają siostry mi łosierdzia. Kościół jest zbudowany w kształcie rotundy, w stylu czysto włoskim z kopułą. Kilka obrazów starożytnych zasługuje na uwagę. Cmętarz, zwany na Lipkach a zwykłej na Rurach, jest starannie utrzymany i zdobny w piękne pomniki, z których najstarszy jest z r. 1800. Jest tu kaplica, przy niej znajduje Sie piękny pomnik biskupa Pieńkowskiego. Obok cmętarza rzymskokatolickiego mieści się cmętarz ewangelicki i prawosławny. Naprzeciw cmętarzy wznosi się niedawno wybudowany dom przedpogrzebowy fundacyi doktora Wasilkowskiego. Wracając z cmętarza koło rogatek warszawskich, wchodzimy do ogrodu miejskiego, zwanego powszechnie Saskim, założonego w r. 1837 na gruntach przyległego przedmieścia Wieniawa. Przy końcu jednej z jego alei, zwanej lipową, znajduje się na pagórku pomnik wzniesiony r. 1724 na pamiątkę morowej zarazy. Za szosą prowadzącą na Wieniawę, śród gaju morwowego, wznosi się baszta murowana ośmioboczna, pochodząca z r. 1468 a może nawet wcześniejsza, jak to świadczy jeden z przywilejów miasta. Nad drzwiami tej baszty wyryty jest rok 1595; dawniej służyła ona za miejsce tracenia winowajców, a za rządów austryackich było na wierzchu rusztowanie szubieniczne. Obecnie jest tu skład prochu dla garnizonu lubelskiego. Wracając stamtąd ku miastu, naprzeciw ogrodu miejskiego spotykamy koszary zwane Św. Krzyskie, przerobione r. 1801 ze zwiniętego klasztoru dominikanów obserwantów. Jacek Rawski, podstoli bracławski, fundował r. 1607 kościół i klasztor św. Krzyża dla dominikanów w miejscu, gdzie od r. 1434 wznosiła się kaplica drewniana, wzniesiona przez Henryka, mieszczanina gdańskiego. Wieniawa powstała r. 1400 na ogrodach zwanych Niwa, należących do Jana Krydlera. R. 1532 była własnością Jana Lubomelskiego. Około roku 1419 były tu winnice, należące do Mikołaja Goreckiego, Klosmana i Mikołaja Brandilantego. Dziś osada ta jest zamieszkałą przeważnie przez ludność izraelską i biednych chrześcian. Za Wieniawą, na wzgórzach, rozłożyła się wioska Czechówka Górna, za Kazimierza Wielkiego własność prywatna; w r. 1532 wraz z Czechówką Dolną należała do Skarbka Piwko z Zastępów herbu Habdank. Czechówka górna sama była następnie własnością Jana Bychowskiego, w końcu zaś XVIII stulecia przeszła do Tarłów. W miejscu, gdzie się teraz wznosi dwór Czechowski, były do niedawna ruiny pałacu tychże Tarłów. Za rogatkami zamojskiemi czyli piaseckiemi znajduje się wś Bronowice, należąca niegdyś do wójtowstwa lubelskiego. Naprzeciw folwarku Bronowice jest nowo założony ogród publiczny zwany Foksal. Cokolwiek dalej za folwarkiem wznosi się młyn angielski parowy, zwany Kośminek. Za temiż rogatkami rozciąga się przedmieście Piaski a raczej Kazimierz żydowski, założone przez Kazimierza Wielkiego; tu mieści się dworzec kolei nadwiślańskiej. Między Bronowicami a Tatarami, tuż nad łąkami, w cieniu lip, znajduje się mały folwark Firlej owszczyzna, siedziba rodziców Wincentego Pola. W przedłużeniu ulicy Namiestnikowskiej, za rogatkami rurskiemi, znajduje się wieś i cztery folwarki stanowiące niegdyś przedmieście zwane Rury. Z nich folw. Kilowski czyli Baki Tel Czuby, należał do Piotra Zakalskiego, rajcy lubelskiego, który go r. 1669 dał bonifratrom. Były tu dawniej wodociągi, zaopatrujące miasto w wodę. Wodociągi te, zniszczone następnie przez Szwedów, urządzał kosztem miasta r. 1535 majster Jan, za zezwoleniem Zygmunta I. Za rogatkami lubartowskiemi, na lewo od szosy, znajduje się mogiła z figurą murowaną. Za Kalinowszczyzną w oddaleniu wiorst paru, w ślicznem położeniu, leży folwark Ponigwoda. R. 1456 folw. ten był własnością Bogusława, który go Janowi ze Szczekocina, cześnikowi sandomierskiemu, za młyn na Chłopczy ustąpił. R. 1470 ks. Zbigniew z Palikij i Wojciechowa, kanonik sandomierski, sprzedał Po Lublin Lublin nigwodę Maciejowi Szklarzowi, obywatelowi lubelskiemu, a roku 1486 miasto nabyło tę posiadłość i wcieliło do wójtostwa lubelskiego. Folwarki Bielszczyzna i Sierakowszczyzna należą także do jurysdykcyi miejskiej. Henryk, syn Bolesława Krzywoustego, dostawszy Lublin razem z Sandomierzem w dziale od ojca 1139 r. , przekazał go testamentem w r. 1169 bratu swemu Kazimierzowi Sprawiedliwemu. W 1205 r. Roman ks. halicki oblegał L. przez cały miesiąc, nie mogąc zdobyć i musiał stąd ze stratą odstąpić. Gdy Mongołowie, najechawszy Polskę pod dowództwem Bajdara w r. 1241 cały kraj aż po Wisłę zniszczyli, wtedy i to miasto uległo pożarowi; za ich przykładem toż samo zrobili w r. 1244 Litwini z Prusakami i Jadźwingami. W tymże samym roku Daniel ks. halicki opanował L. i dla ubezpieczenia swej zdobyczy wałami go i przekopami obwarował, a w pośrodku zamku wieżę okrągłą murowaną wystawił. Odtąd miasto przez lat kilkadziesiąt w rozmaite przechodząc ręce, kilkakrotnie przez Rusinów zdobywane i odbijane, ciągle niszczone było; spalił je Mendog król litewski w r. 1255. Leszek Czarny wypali w r. 1280 Leona, syna Daniela halickiego, a potem we dwa lata, dla odegnania Litwy plądrującej pod L. , wyprawił się tu z pod Krakowa i aż na Podlasiu u rzeki Narwi doścignąwszy, pobił ich na głowę. Na pamiątkę tego wielkiego zwycięstwa, w którem Jadźwingowie zupełnie zostali pokonani, Leszek powróciwszy d. o L. kościół farny pod wez. ś. Michała rękami jeńców wymurował. Od Leszka Czarnego odebrali znowu L. Rusini, dzierżąc go pod krótkiem panowaniem Przemysława i podczas sporów o tron polski Władysława Łokietka z Wacławem czeskim aż do r. 1302, w którym Polacy, zebrawszy znaczne siły, miasto od nich odzyskali. Odtąd L. stale już należał do Korony. Był jednak tak zrujnowany, że Władysław Łokietek, podówczas książę krakowski i sandomirski, lokował go na nowo w r. 1317, nadając prawo magdeburskie na 100 włókach ziemi, i wyznaczył szóstą część tego dla wójta Macieja z Opatowie, któremu osiedlenie mieszkańców w nowo erygowanem mieście powierzył. Oprócz powyższego gruntu miał sobie tenże wójt przeznaczoną trzecią część opłat sądowych, szóstą część opłat ze sklepów sukiennych i kramów, oraz całkowity dochód z jatek, szynków, młyna, szlachtuza i łaźni. Dochody te przechodzić miały prawem dziedzictwa na jego spadkobierców, którzy za to sprawy mieszczan wedle prawa magdeburskiego sądzić byli obowiązani. Niedługo atoli wójtostwo lubelskie zostawało w ręku Macieja z Opatowie; we 20 lat potem było już bowiem królewszczyzną i w r. 1342 król Kazimierz Wielki, przyciśniony potrzebą, sprzedał je za 140 grzywien groszy praskich niejakiemu Franciszkowi, mieszczaninowi mogunckiemu, wraz z przyległemi wsiami Bronowice i Konopnica, które do wójtostwa przyłączył, dawszy zarazem temuż Franciszkowi najwyższe nad miastem zwierzchnictwo. W roku 1402 właścicielem wójtostwa lubelsk. był jakiś Włodko, od którego król Władysław Jagiełło wś Konopnicę odkupił i tę na bezpośrednią własność miasta oddał. Wyrok sądu magdeburskiego, w L. w r. 1446 zapadły, przyznał powyższe wójtostwo Janowi Puzynie, przez którego w 10 lat później Stanisławowi Morsztynowi ustąpione zostało. Nareszcie miasto, wyrobiwszy sobie u króla w r. 1494 prawo obierania wójta, samo wójtostwo w r. 1504 od Morsztynów nabyło. Kazimierz Wielki starał się szczególnie o wzrost L. , za niego najwięcej stanęło tu murów, i na jego też pamiątkę jedno przedmieście, dziś Piaski żydowskie, mianowane było Kazimierzem. Najazd Tatarów w r. 1341 przerwał tę wszczynającą się pomyślność miasta, gdy większa część nowego grodu spaloną została. Wtedy król, pośpieszywszy na pomoc, w zaciętej walce pod samym L. , zwycięsko ich pokonał, położywszy 6000 trupa, który to wypadek dał powód do nazwania bliskiej wsi Tatary, okopy zaś pod Czerniejowem przez Tatarów wtedy usypane, lud do dziś dnia mogiłami tatarskiemi zowie. Usiłowania wielkiego monarchy wkrótce zagładziły ślady klęsk poniesionych; zaraz w roku 1342 L. opasany został murem i przekopem, wzniesione były piękne bramy krakowska i grodzka, dźwigniony zamek i daleko silniej obwarowany; nakoniec oprócz domów murowanych, mieszczanie z własnych składek wystawili kościół ze szpitalem ś. Ducha czyli gospodę na znaczną liczbę ubogich i takowy funduszami opatrzyli. Sam zaś król tegoż 1342 r. fundował i uposażył dominikanów. W takiem położeniu podniósł się niebawem L. i zaludnił handlującymi, głównie przychodniami z Niemiec. Obywatele tutejsi, razem z mieszczanami Krakowa, Poznania i Sandomierza, wezwani byli w r. 1343 do podpisania ugody z krzyżakami, co dowodzi, iż miasto już wtedy do pierwszorzędnych w kraju należało. Zawichrzenia za panowania Ludwika Węgierskiego zachwiały nieco wzrost L. W r. 1376 Litwa w przechodzie do ziemi sandomierskiej zajęła miasto, a potem w r. 1376 sławny Kiejstut ks. trocki, razem ż Lubartem łuckim i Jerzym Narymuntowiczem bełskim książętami, gwałtownym napadem zniszczył jego okolice; dopiero wyprawa 1377 r. króla Ludwika uwolniła od nich L. i całą krainę. Władysław Jagiełło wszelkie bezpieczeństwo mieszkańcom w przejazdach przez państwa swoje przywilejem wydanym w r. 1383 zapewnił. Królem zostawszy, bawił tu kilkakrotnie i wiele pamiątek swojej opieki w nim zostawił. Tu właśnie odprawił się w lutym 1386 r. pierwszy zjazd panów polskich z litewskiemi, w obecności Jagiełły jadącego do Krakowa dla przyjęcia korony. Następnie przywilejem z r. 1392 nakazał wszystkim obcym kupcom przez to miasto przejeżdżającym ośm dni w niem zatrzymywać się i swoje towary na sprzedaż wystawiać, a jednocześnie prawo obwoływania dorocznego jarmarku na dzień Zielonych Świątek miastu nadał. Tym sposobem pomnożone fundusze miejskie wystarczyły na wzniesienie, zamiast drewnianego jaki był dotąd, pośród rynku ratusza murowanego w r. 1389, król zaś wystawił na zamku 1395 kościół ś. Trójcy, a w r. 1420, na pamiątkę sławnego zwycięstwa nad krzyżakami pod Grunwaldem, fundował dotąd istniejący kościół Panny Maryi z klasztorem przy nich brygitek. Doświadczyło wprawdzie miasto znacznej klęski przez pożar w r. 1415 wydarzony, ale pomyślność jego mieszkańców niebawem ślady jej zatarła. Niemniejsze zlewał dobrordziejstwa drugi syn Jagiełły Kazimierz, który podnosząc L. na sejmie piotrkowskim w r. 1474 na stopień miasta wojewódzkiego, znakomicie się przyczynił do jego wzrostu. Wiele też nadał innych korzyści handlowych, szczególnie podczas sejmu 1478 r. Korony wspólnie z Litwą tu po raz pierwszy odprawującego się, podług ustawy zapadłej na sejmie horodelskim. Chociaż zjazd ten niedługo trwał, miasto jednak uświetnione było zgromadzeniem najpierwszych mężów z obu narodów, wielu książąt i cudzoziemców. Tem bardziej opieka ta była korzystną, gdyż w tych czasach L. po dwakroć nawiedzały klęski; w r. 1447 splądrowali go Tatarzy, a w r. 1491 przypadkowy pożar znaczną część domów w nim zniszczył. Zwolnieni od wszelkich opłat i ciężarów mieszczanie po pierwszem nieszczęściu na lat 10, po drugiem na lat 14, powetowali straty swoje, dochody zaś miejskie zwiększyły się przez podniesienie liczby jarmarków do 4ch i przekazanie miastu tak zwanego strygieltu, to jest opłaty od towarów na jarmarki przywożonych, na rzecz królewskiego skarbu poprzednio pobieranej, co wszystko w r. 1468 nastąpiło. Za tego króla bernardyni w r. 1459 zostali tu fundowani, , a dostatnie już miasto kupiło w r. 1486 za 100 grzywien wś Ponigwodę. Za Jana Alberta zyskało miasto prawo wybierania sobie wójta, lecz srodze dotknięte było najazdem tatarskim w r. 1500. Król Aleksander dozwolił urządzić tu wagę publiczną i opłatę od niej na rzecz miasta pobierać; za niego także odprawił się w r. 1506 sejm w L. , do którego już i posłowie ziemscy należeli. Dokumenta w aktach miejskich znajdujące się świadczą, że w owym czasie, liczne place, domy j nawet już wystawione przez mieszkańców poopuszczane były. Aby więc temu zaradzić, za upoważnieniem króla, zrobiono w r. 1535 wodociąg z rzeki Bystrzycy wybornej wody miastu dostarczający, w r. 1537 urządzono nad tąż rzeką blech i szlifiernię z przeznaczeniem dochodu stąd na naprawę wałów miejskich a w r. 1538 wystawiono młyn wielki, zaś w r. 1533 zastrzeżono wyłączny monopol mieszczanom na wyrób i przedaż sławnego wtedy piwa lubelskiego. Najważniejszy wszakże krok do uporządkowania miasta pod tem panowaniem zrobiono, wyznaczając osobną dzielnicę dla starozakonnych. Odebrał im nawet król w roku 1521 wolność prowadzenia handlu w samem mieście; później atoli w lat 10 dozwolił sprzedawać sukno, nie inaczej jednak jak w Postawach i to za opłatą stałego strygeldu na rzecz miasta. Za króla Zygmunta Augusta szczególnie handel w L. był w stanie kwitnącym. Sprowadzano tu na sprzedaż, prócz krajowych, rozmaite towary z Włoch, Francyi, Niemiec, z Niderlandów, z Litwy, Rossyi i Wschodu. Przybywali do L. na jarmarki kupcy z różnych najodleglejszych krajów; dom handlowy braci Soderynów załatwiał sprawy pieniężne króla i prywatnych. Dochody miejskie znacznie zostały pomnożone, do czego się przyczyniło wiele nowych przywilejów i swobód nadanych przez króla. Odbywały się tu coraz częściej sejmy, jak w latach 1554 i 1556, a między temi pamiętny w r. 1568 i 1569, na którym nastąpiła znana w historyi unia Korony z Litwą. Po śmierci Zygmunta Augusta d. 13 października 1572 na polach między wsią Bystrzycą a Lublinem odbył się sławny zjazd dla narady nad przyszłą elekcyą, na którym kilkadziesiąt tysięcy szlachty się znajdowało. Do szybkiego wzrostu miasta, jaki w następnych czasach dostrzegać się daje, przyłożyło się najwięcej zaprowadzenie trybunału koronnego dla województw małopolskich, przywilejem króla Stefana Batorego w r. 1578 postanowionego. Szlachta, a nawet magnaci, zmuszeni, bądź dla kadencyj trybunalskich jako deputaci, bądź dla przypilnowania spraw swoich jake interesowani, znaczną część roku przepędzać, pałace a przynajmniej obszerniejsze domy stawiać w L. poczęli. Za szlachtą pociągnęła znaczna ilość kupców ze Wschodu. Zabudował się przeto w domy prywatne L. , a gdy w tym napływie ludności znaczna liczba różnowierców a zwłaszcza kalwinów poczęła w nim osiadać, żarliwość katolików przyozdobiła go w liczne nowe kościoły. Chociaż więc pożar w r. 1574 wynikły wielkie szkody porobił, powszechny jednak dostatek sprawił, że w kilka lat śladów zniszczenia nie było. Owszem nowe mury się wzniosły, a opustoszałe od ognia gmachy, po naprawieniu ich, okazalszą postać Lublin przybrały. Mądre i opiekuńcze rządy Batorego rozlały powszechną pomyślność między mieszkańców. W r. 1586 rada senatu, na którą zjechał monarcha dla naznaczenia sejmu, celem praysdego zakończenia sprawy Zborowskich, nie mało dodała świetności. W r. 1588 wzniósł się tutaj kościół z klasztorem oo. bazylianów wraz z probostwem, fundowane przez króla. Mikołaj Zebrzydowski, wojew. lubelski, zaprowadził w r. 1590 bractwo miłosierdzia na wzór krakowskiego. Drukarnie Pawła Konrada 1593, a później Śmieszkowicza od r. 1622, wybijały liczne księgi. Izraelici tutejsi, równie z chrześcianami doszedłszy do wielkiej zamożności, mieli jedne z najpiękniejszych bóżnic w Polsce, i drukarnię, która już w r. 1559 część talmudu z pras swoich wydała. Stanął wtedy L. na najwyższym swej świetności stopniu w pierwszych latach XVII w. pod panowaniem Zygmunta III. Liczył naówczas do 40000 ludności, miał kilkanaście kościołów, wiele pałaców możniejszej szlachty i wiele fabryk. Późniejsze atoli czasy coraz mniej były dla niego pomyślne. Nąjpierwszą klęskę zadał mu rokosz Zebrzydowskiego, wojewody krakowskiego, 1606 r. wybuchły, w którym głównie stan kupiecki, kontrybucyami zubożony, ucierpiał. Wkrótce wybuchły krwawe zatargi katolików z kalwinami i innymi różnowiercami, w skutku których kilkanaście możnych rodzin tego wyznania z L. wydalonych zostało. Wszakże budowały się w niem więcej niż kiedy indziej kościoły. R. 1607 Jacek Rawski, podstoli bracławski, razem z mieszczanami lubelskimi zbudował za rogatkami warszawskiemi wielki kościół ś. Krzyża i przy nim klasztor dla dominikanów obserwantów w r. 1610, który w r. 1801 na koszary wojskowe został przerobiony; wymurowano w r. 1611 kościół ś. Wojciecha ze szpitalem, do którego z czasem przeniosły się siostry miłosierdzia. W r. 1818 Siennicki, cześnik lubelski, zbudował ozdobny kościół z klasztorem przy ulicy Królewskiej dla panien bernardynek. Ksiądz Wojciech Zuziewicz, prebendarz kijańskiego kościoła, sprowadził franciszkanów, wystawiwszy im niewielką świątynię w r. 1619, na miejscu której później sami zakonnicy wspanialszą w latach 1635, 1649 wymurowali. Obok tych kościelnych gmachów, magnaci katoliccy mieszkać w L. nie przestawali, i choć ogólna ludność nieco się już była zmniejszyła, byłby pewnie niezadługo świetność dawną odzyskał, gdyby go nowe cięższe jeszcze nie spotkały nieszczęścia w drugiej połowie XVII stulecia. Jakoż w r. 1656 spalili mianowicie przedmieścia, od samego miasta obszerniejsze, kozacy; prawie jednocześnie Szwedzi za ocalenie resztek wysoki okup na mieszkańcach wycisnęli; potem zrabowali znowu Tatarzy 1672 r. , nareszcie morowa zaraza i przypadkowe pożary zupełnie do upadku nachyliły. Nikt nie podał ręki utrapionym mieszkańcom, bo cały kraj był nieszczęśliwy; postanowiono tylko w r. 1668, żeby województwo całe zajęło się naprawą wałów miejskich. W r. 1695 srogie powietrze, grasując w mieście, znaczną część pozostałej ludności wygubiło lub rozproszyło. Do klęsk wojennych i moru, pożar okropny w r. 1702 znaczną część miasta, ocalonego dotąd w obrębie wałów swych co do budowli, zrujnował do szczętu. Tak upadł zupełnie starożytny gród, Piastom i Jagiełłom ulubiony i dzielną ich opieką na wysokim stopnio pomyślności postawiony. Nieprędko po takich nieszczęściach mógł znowu L. stanąć na drodze postępu, będąc zwłaszcza teatrem wojny, prowadzonej pomiędzy pretendentami do korony przez dwóch wielkich monarchów wspomaganymi. Nie miał już co w nim niszczyć Karol XII, żołnierze tylko jego ubogą i bezbronną ludność trapili. Piotr W. założył tu główną kwaterę, mieszkańcy bowiem trzymali stronę króla Augusta II, którego sprawę on sam popierał. Tu August II, ogłoszony przez Karola XII za odpadłego od tronu, zwołał sejm nadzwyczajny na 19 czerwca 1703 r. , na którym stany związek między narodem a królem dla silniejszej obrony od Szweda nowemi ustawami wzmocniły. Obywatele L. przez nową konstytucyą zostali we wszelkich prawach i swobodach z Krakowem porównani; wdzięczny zaś za stałe przywiązanie monarcha, osobnym przywilejem nakazał kupcom, pod konfiskatą towarów, aby na jarmarki nie do Łęczny ale do L. jak dawniej zjeżdżali. Były to jednak środki niedostateczne, prawo noszenia szabli i wybierania posła na sejm nie zastąpiło lublinianom utraconych majątków, a raz przeniesione jarmarki do Łęczny, juz potem do L. zwrócić się nie dały. Owszem ustały one zupełnie, handel cały w inne strony się obrócił, zamożni dawniej mieszczanie i kupcy po większej części do ubóstwa przyprowadzeni, a domy ich w pustki były obrócone. Już w r. 1660 rozwiązały się cechy szmuklerzy, powroźników, tkaczy, czapników, cieśli; inni rzemieślnicy nie znajdowali roboty i ostatkiem gonili. Sama tylko obecność trybunału utrzymywała jakikolwiek ruch w smutnem mieście, a zbieg wypadków politycznych zgromadzał czasem znakomite osoby i wprowadzał na pole historyi zubożały L. Tak w r. 1707, kiedy Karol XII wkroczył do Saksonii, stany, po zrzeczeniu się korony przez Augusta II, nie chcąc uznać królem Stanisława Leszczyńskiego, naznaczyły tu na 11 sierpnia sejm elekcyjny, który nie przyszedł do skutku. W r. 1716 L. był miejscem ważnych układów, na których stanęła z konfederacyą tarnogrodzką Lublin ugoda za pośrednictwem księcia Dołhorukiego. W ciągu całej tej nieszczęsnej epoki upadku L. , powstawały w nim jednak nowe zgromadzenia duchowne i niektóre inne zakłady. Seminaryum, pierwiastkowo na 6 kleryków tylko w r. 1675 erygowane i powierzone potem w r. 1714 sprowadzonym tu misyonarzom, opatrzyła znaczniejszym funduszem Anna ze Stanisławskich Zbąska, podkomorzyna lubelska, która im wymurowała także kościół tuż przy seminaryum będący. Fundacya karmelitek sięga r. 1659. Kościół dla nich, dziś zajmowany przez siostry miłosierdzia, wystawiła i uposażyła Zofia z Tenczyńskich Daniłowiczowa, podskarbina koronna. Na klasztor dla oo. reformatów jeszcze w r. 1660 darowała dwór swój Helena Sapieżyna, kasztel. wileńska, przy ulicy Żmigród, a w r. 1676 zbudował dla nich kościół i ostatecznie osadził Mikołaj Bieganowski, kasztelan kamieniecki. Karmelici trzewiczkowi fundowani zostali w r. 1680 przez Jana Mniszka, starostę lwowskiego, którym kościół i klasztor wymurował na Czechowskiem przedmieściu, dziś przez bonifratrów zajmowany. Wizytki sprowadziła w r. 1700 Ewa z Leszczyńskich Szembekowa, kanclerzyna koronna, ale za pogorzeniem w r. 1702 klasztoru, Stanisław Chomentowski, wojewoda mazowiecki, w r. 1723 na nowo je erygował. Zaraz potem, bo w r. 1724, ks. Paweł Sanguszko fundował ojców kapucynów na przedmieściu Krakowskiem. Ważnym zakładem przysłużyła się w r. 1730 Lublinowi Jadwiga Niemyska, zaprowadzając szpital siostr miłosierdzia w przeznaczonej na to kamienicy, skąd je w późniejszym czasie do klasztoru ś. Wojciecha a następnie do karmelitanek przeniesiono. Nakoniec ostatnią w tem mieście fundacyą zakonną byli trynitarze, którym kościół zbudował w r. 1731 Mikołaj Łoś, kasztelan lwowski, dziś na dom zwany pałacem Pawęczkowskiego zamieniony. Izraelici także dla swoich współwyznawców wznieśli na Podzamczu wielką murowaną synagogę w r. 1683, za pomocą bogatego kupca Jelenia Doletorowicza, a za pozwoleniem króla Jana III. Starozakonni, korzystając z powszechnego upadku mieszczan lubelskich, coraz liczniej tu osiadali i w końcu cały handel w swoje ręce ujęli. Napróżno chrześcianie zanosili skargi, zyskiwali wyroki i dekreta rugujące ich stąd, nawet z pomocą wojskową, umieli oni to wszystko obejść i ostatecznie na swojem postawili, przeważając niebawem zabiegłością, oszczędnością, przemysłem i ludnością wszystkie inne wyznania. Zresztą całe miasto w większej połowie było napełnione sterczącemi i opalonemi murami lub walącemi się gruzami. Krakowskie przedmieście ledwie miało jeden dom wielki w całości, zresztą kilka małych o dwóch lub trzech oknach domków, w gęstych przez rudery przerwach, stanowiło jedne stronę ulicy, na przeciwnej połaci był ten sam obraz, kończyły zaś ku bramie krakowskiej kamienice opustoszałe i okopciałe. Ulica Grodzka w podobnie nędznym była stanie; w samym rynku na wszystkich czterech połaciach stały kamienice po większej części puste lub w gruzach. Gmachy, które pałacami nazywano, także w gruzach, większa liczba klasztorów w części tylko zamieszkała, cóż mówić o bramach krakowskiej, grodzkiej; bramy i mieszkania na nich zawaleniem się groziły. A kiedy chrześciańskie ulice i rynek były w tak opłakanym stanie, łatwo sobie wystawić czem było przedmieście żydowskie, które, złożone z kamienic spalonych i karczem zajezdnych drewnianych, tonęło w błocie, kałużach i śmieciach. W calem mieście nie było bruków, żadnej policyi, żadnej straży od ognia i żadnych narzędzi, chociaż był magistrat i starosta lubelski, mający obowiązek czuwania nad porządkiem i bezpieczeństwem miasta. Taki był stan L. aż do połowy panowania Stanisława Augusta; dopiero Kajetan Hryniewiecki, wprzód kaszt. kamieniecki a potem wojew. lubelski, mąż prawy, nieskażony i czynny, wielką usilnością, wytrwałością i pracą, wydobył to opuszczone i nieszczęśliwe miasto z rozwalin, popiołów i błota. On w r. 1785 stanąwszy na czele komisyi tak zwanej dobrego porządku i wezwawszy do niej majętniejszych obywateli, wynalazł, uporządkował, powiększył dochody, dotąd znikłe lub marnowane. Ulice główniejsze wybrukował, rynek z gruzów oczyścił, bramy miejskie i ratusz wyrestaurował. Zachęceni przez niego mieszczanie kapitaliści zaczęli puste zwaliska i place kupować; kupcy lubelscy wyznania ewang. wznieśli na Krakowskiem przedmieściu kościół dla siebie i parafią fundowali, w następnym zaś 1786 r. kupcy ruscy i Grecy zbudowali ze składek przy ulicy Zielonej kaplicę prawosławnego obrządku i proboszcza przy niej ustanowili. Słowem podupadły L. począł się znowu przyozdabiać gmachami, lecz w zaludnieniu ta głównie zaszła zmiana, że ludność starozakonna, pod panowaniem Jagiełłów nieznaczna, wkrótce dorównała ilości chrześcian a dziś o wiele ją przewyższa. Nowożytny wzrost L. rozpoczyna się z r. 1815. L. w ciągu ostatniego stulecia wydał kilku zasłużonych na polu nauki i sztuki pracowników. Tu urodzili się dwaj Bandtkowie Jan Winc. i Jerzy Samuel, Wincenty Pol, dwaj Wieniawscy Henryk i Józef. Historyą L. opisywało wielu badaczy. Najobszerniejsze są dzieła Sierpińskiego i Wład. K. Zielińskiego. Powiat lubelski gubernii t. n. , stanowi część dawnego pow. lubelskiego, z którego połowy utworzzono w 1867 r. pow. lubartowski. Graniczy on od płn. z pow. nowo aleksandryjskim Lublin puławskim i lubartowskim, od wsch. z chełmskim i krasnostawskim, od płd. z krasnostawskim i janowskim, od zach. z nowoaleksandryjskim. Obszar pow. wynosi 33. 10 mil kwadr. Zajmuje on część obszernej wyżyny lubelskiej, która tu wznosi się na 500 do 600 stóp nad poziom morza i pokryta jest falisto układającemi się wyniosłościami. Wyżyna ta łagodnie dość się obniża ku dolinom rzek, tworząc szerokie jary, dogodne dla zakładania siedzib ludzkich. Miejscami tylko na płn. i zach. , od L. występują takie nagłe i ostre zagłębienia, jakie cechują okolice Kazimierza nad Wisłą. Podnoszenie się poziomu wzmaga się w miarę posuwania się ku płd. Główna rzeka powiatu. Bystrzyca, dzieli go na dwie połowy i płynie w kierunku od płd. ku płn. Zabrawszy w obrębie powiatu Bychawkę, Chodel i Urzędówkę, spotyka dalej Czerniejówkę i Czechówkę i w punkcie zetknięcia się z nimi, wytwarza obszerną dolinę a odtąd zbaczając ku wsch. , podąża do Wieprza. Ta obszerna dolina trzech rzek, przedstawiając wyborne warunki dla rozległej osady ludzkiej, dała początek L. Wyżyna lubelska spoczywa na pokładzie kredy, śród której niekiedy występuje tak zwane średnie ogniwo trzeciorzędnej formacyi. Bujna i bogata roślinność cechuje cały obszar wyżyny. Skoro tylko przebędziemy dolinę Wieprza, który, zataczając wielkie półkole, odgranicza gubernią i wyżynę lubelską od pow. garwolińskiego i łukowskiego, siedleckiej gubernii, inny świat przedstawia się naszym oczom. Zamiast monotonnej płaszczyzny, piasków, mokradli i ubogich sosnowych lasów, występują malowniczo falujące się wzgórza, lasy liściaste, w których z dębami i lipami mieszają się potężne, proste, w górę strzelające sosny; wsie ukryte w jarach zaznaczają się tylko wieżą kościoła. Dzisiejszy powiat lubelski przedstawia najdawniejsze w całej gubernii ognisko kultury, przyniesionej tu przez kolonistów z przyległej Małopolski, którzy, posuwając się wzdłuż brzegów Wisły i natrafiwszy w okolicach Kazimierza na warunki terytoryalne, przypominające ich odwieczne siedziby śród olkuskosandomierskiej wyżyny, posunęli się w głąb ku wschodowi i zaludnili dolinę Bystrzycy i okolice L. Bełżyce, Bychawa, Biskupice, Chodel wszystko to siedziby zamożnych małopolan lub włości biskupów krakowskich. Sławny Babin i to życie towarzyskie i umysłowe, jakiego wyrazem była rzeczpospolita babińska, jest owocem rozkwitu kultury małopolskiej na przyjaznym dla niej gruncie. Brak danych nie pozwala nam podać obrazu obecnych stosunków rolnych i przemysłowych powiatu. Średni wysiew w latach 1870 72 wynosił 10300 czetw. pszenicy i 30000 czetw. żyta, zbiór zaś 45000 czet. pszeSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 54. nicy i 94000 czetw, żyta, W 1880 r. lasy zajmowały przeszło 64000 mr. ; w tem było lasów prywatnych nieurządzonych 40746 mr. , urządzonych 11954 mr. , wyciętych a niezadrzewionych 5831 mr. , obsianych na nowo 779 mr. , oddanych za serwituty 3705 mr. , włośc. dawnych 151, do osad należących 415 mr. Sady dworskie zajmowały 457 mr. , włośc. 265 mr. Produkcya fabryczna wraz z produkcya Lublina wynosiła w 1878 r. 1460192 rs. , z tego na powiat przypadało około 900, 000 rs. Jestto przeważnie produkcya gorzelni i młynów, bo z właściwych fabryk istnieje tylko młyn parowy w Kośminku pod Lublinem 240000 rs. i tartak parowy w Bełżycach; cały przemysł fabryczny skupia się w Lublinie. Pod względem środków. komunikacyjnych tylko pónocna część powiatu jest tak szczęśliwa, iż posiada, prócz kolei przerzynającej go na przestrzeni 54 wiorst trzy stacye L. , Minkowice. Trawniki i przystanek w Konopnicy, jeszcze szosę około 40 w. idącą od Puław na Kurów, L. , Piaski. Południowa zaś część 2 3 powiatu pozbawioną jest zupełnie dróg bitych. Ludność powiatu wynosiła w 1872 r. około 60000, w 1880 r. zaś 78006 2350 na milę kw. . O stanie oświaty początkowej smutnie świadczy mała ilość szkół elementarnych 1kl. ogólnych, których według wykazu jest 23, z tych 5 ma L. a po 1ej Babin, Bełżyce, Bychawa, Bychawka, Biskupice, Bystrzejowice, Gałęzów, Jaszczów, Kosarzew, Krzczonów, Miętkie, Piaski, Piotrowice, Sieprawice, Świdnik, Wzgórze, Wrotków, Zemborzyce. Dek. lubelski, dyecezyi t. n. , dzieli się na 21 parafij Abramowice, Bełżyce z filią Wojciechów, Biskupice, Bychawa, Bychawka, Bystrzyca, Chodel, Czerniejów, Kalinowszczyzna z filią Czwartek, Kiełczewice, Konopnica, Krzczonów, L. , od r. 1884 dwie obok katedralnej obejmującej 10223 dusz, utworzono przy kościele pobernardyńskim parafią Nawrócenia ś. Pawła obejmującą dusz 7442, Matczyn, Mełgiew, Niedrzwica, Piaski Wielkie, Ratoszyn, Wojciechów i Zemborzyce z filią Krężnica. Pod względem sądowym istnieją tu 2 okręgi sądu pokoju w Lublinie i 4 okręgi sądów gminnych Bełżyce, Bychawa, Mełgiew, Wieniawa. Pod względem administracyjnym dzieli się na 15 gmin Bełżyce, Bychawa, Chodel, Jastków, Jaszczów, Konopnica, Krzczonów, Mełgiew, Niedrzwica, Piaski, Piotrków, Piotrowice, Wojciechów, Wólka, Zemborzyce. Gubernia lubelska zajmuje południowowschodnią część obszaru królestwa i obejmuje 305. 78 mil kw. 14795, 6 wiorst, 16831. 7 kilom. kw. . Graniczy od wsch. z gub. wołyńską, od płd. i płd. zach. z Galicyą, od zach. Wisła dzieli ją od gub. radomskiej, a od płn. graniczy z gub. siedlecką. Granicami naturalnemi są rz. Bug 28 Lublin od wsch. , Wisła od zach. a Wieprz i Tyśmienica od płn. Pod względem układu poziomego przedstawia ona rozległą wyżynę, wzniesioną średnio na 800 do 900 stóp, otoczoną dokoła dolinami wielkich rzek. Wzniesienie to poziomu wzmaga się w miarę oddalania się od dolin rzek opasujących środkową wyżynę. Część północna gubernii, obejmująca płn. część pow. nowoaleksadryjskiego puławskiego, położona na lewo od drogi bitej z Puław do L. , tudzież cały niemal pow. lubartowski z wyjątkiem pasu przylegającego do pow. włodawskiego i chełmskiego przedstawia równinę utworzoną przez spotkanie sie dwóch dorzeczy Wisły i Wieprza, bez wyraźnej linii działu wodnego, niczem się nieróżniącą od równiny pow. łukowskiego i radzyńskiego, po drugim brzegu Wieprza rozłożonej. Te same rozległe lasy, rzadkie wsie i kolonie świeżo przeważnie pozakładane na wykarczowanych obszarach, gleba piaszczysta, uboga roślinność, leniwo wlokące się ale obfite rzeczki i strumienie, słowem typowe rysy mazowieckiego Polesia, podczas gdy we wschodniej części pow. lubartowskiego, w półn. wschod. połowie chełmskiego i wschod, części hrubieszowskiego, występują liczne jeziora, bagna, cechujące, wraz z ubogą, karłowatą roślinnością, nędzną glebą, obszary bagniste sąsiedniego Polesia wołyńskiego i dolinę Bugu, który po za Horodłem tworzy na prawym brzegu częste bagna. Dorzecze Wisły, obejmujące pow. nowoaleksandryjski i zachodnią część janowskiego, przedstawia dalszy ciąg wyżyny sandomierskiej, w której Wisła wyżłobiła sobie dolinę, rozpościerającą się naprzemiany to po prawym, to po lewym brzegu, to znowu zwężającą się do szerokości koryta jedynie na przestrzeni 14 wiorst między Kazimierzem a Puławami. Południowa część pow. janowskiego i płn. zach. część pow. biłgorajskiego stanowią dorzecze i część rozległej doliny Sanu, łączącej się tu z szeroką doliną Wisły. Droga łącząca wieś Łążek na granicy od Galicyi z Janowem, stanowi w przybliżeniu linią działu wodnego Wisły i Sanu a zarazem kraniec doliny Sanu. Środkowa wyżyna, starnowiąca charakterystyczną cechę układu poziomego gubernii lubelskiej, rozpocząwszy się w środkowej części pow. nowoaleksandryj skiego między Kazimierzem a Puławami, obejmuje płd. część pow. lubartowskiego, cały pow. lubelski, wsch. połowę janowskiego, zamojski, krasnostawski, płd. zach. część chełmskiego, niemal cały hrubieszowski i dochodzi do najwyższego wzniesienia 900 do 1050 w tomaszowskim i przyległej mu wschodniej części biłgorajskiego. Wyżyna tomaszowska jest punktem zbiegu i przecięcia się wododziałów Wisły, Sanu, Wieprza i Bugu. Z niej wypływa Wieprz, Tanew do Sanu, Sołokija i Huczwa do Bugu. Wieprz przebija się w ciągłych zakrętach przez środkową wyżynę i uprowadza jej wody. Wrzyna się on głęboko w tę wyżynę i płynie wąskiem korytem o wysokich brzegach, rozsuwających się od czasu do czasu dla utworzenia błotnistej doliny, jak przy ujściu Poru, w okolicach Tarnogóry i Izbicy, pod Krasnymstawem gdzie przyjmuje Żółkiewkę. Po za Łęczną przyjmuje pod Spiczynem Bystrzycę i szeroką błotnistą płaszczyzną podąża do połączenia się z Tyśmienicą powyżej Kocka a nadawszy tej ostatniej rzece wraz ze swemi wodami swą nazwę, płynie w wytkniętym przez Tyśmienicę kierunku aż do Wisły. Ta środkowa wyżyna, przerznięta licznemi rzekami i strumieniami, które w niej powyżłabiały głębokie jary, dotąd jeszcze, w środkowej i południowej części przedstawia lesisty obszar, z bogatą roślinnością dąb, lipa, buk, mało zaludniony dla braku komunikacyj południowa połowa gubernii nie ma dotąd dróg bitych. Wielkie wsie po 100 do 200 dm. i od. 1000 do 3000 mk. , znacznie od siebie oddalone, skupiają się po brzegach rzek w szerszych jarach i dolinach. Znaczne kilkomilowe nieraz obszary w pow. janowskim, krasnostawskim i biłgorajskim są pokryte w zupełności lasami, urwistemi jarami, wąwozami lub bagnami. Kolonizacya i kultura rolna pojawia się tu przed kilku dopiero wiekami od XIV wieku, spółczesnie z procesem kolonizacyjnym i cywilizacyjnym, jaki się obudził na Rusi po jej złączeniu z rzpltą. Dorzecze Wisły przyjmowało już dawniej osadników i kulturę z Małopolski. Przez Końskowolę, L. , Krasnystaw, Hrubieszów szedł zdawna wielki trakt handlowy od Gdańska i Bałtyku na Wołyń, Ukrainę aż do morza Czarnego. Z wzrostem Rusi i Lwowa otworzył się nowy trakt z L. do Lwowa i Węgier, któremu Zamość zawdzięczał swe znaczenie. Przeprowadzenie kolei nadwiślańskiej zbliżyło nieco te nieprzystępne dla oświaty, handlu i przemysłu okolice, choć dopiero odnoga na Tomaszów do Lwowa wiodąca i jednoczesna sieć dróg bocznych kołowych, starannie utrzymanych, może rozbudzić życie i nadać wartość naturalnym bogactwom tych okolic. Co do układu geologicznego, to środkowa wyżyna spoczywa na pokładzie kredowym, który, wziąwszy początek na lewym brzegu Wisły w gub. radomskiej, przechodzi na prawy brzeg i począwszy się za Puławami, obejmuje część południową pow. lubartowskiego, ciągnie się lewym brzegiem Wieprza w dół po Łęczne, rozszerza się po za Chełm i sięga ku południowi aż po za Tomaszów. Na krańcach płd. zach. , pośród tej formacyi a także w okolicy Chełmu występuje tak zwane średnie ogniwo. Wierzchnie warstwy stanowią w dolinach rzek piaski i namuły, w środkowej wy Lublin Lublin żynie i na stokach jarów gliny z występującym miejscami czarnoziemem w hrubieszowskiem. Mała stosunkowo ludność, brak komunikacyi, wielkie obszary większej posiadłości, powstałej z nadań królewskich, utrudniają postęp rolnictwa. Po 1863 r. nastąpił jednakże dość żywy ruch parcelacyjny i kolonizacyjny. Włościanie galicyjscy osiadali w przyległych powiatach, niemieccy koloniści nad Wisłą i Wieprzem. Odpowiednio do różnych warunków układu poziomego i pionowego uwarstwowania, gleba ziemi przedstawia wielką rozmaitość. W środkowej wyżynie i południowowschodniej części przeważa gleba żyzna, bądź to borowina leżąca na pokładach kredowych jak w chełmskiem, bądź tłusty gliniasty czarnoziem jak w hrubieszowskiem. Geologiczne badania prowadzili w lubelskiem prof. Jurkiewicz i Trojdosiewicz; te ostatnie są ogłoszone w Pamięt. fizyogr. . Z ogólnego obszaru wynoszącego 1, 503, 834 dzies. blisko 3, 000, 000 mr. , trzecia część prawie przypada na lasy w ilości 854, 138 mr. , w tem lasów prywatnych nieurządzonych 526, 055 mr. , urządzonych lasy ordynacyi Zamojskich przeważnie 126, 891 mr. , rządowych 35, 855 mr. , poduchownych 16, 977 mr. , donacyjnych 37, 931 mr. , miejskich i instytutowych 6, 413 mr. , do osad należących 4, 220 mr. , danych włościanom za serwituty 40, 808 mr. , dawnych włośc. 1690 mr. , emfiteutycznych 898 mr. , wyciętych i niezadrzewionych 45, 896 mr. , zasianych po wycięciu 10, 504 mr. cyfry z 1880 r. . Na ziemię orną przypada połowa, mniej więcej, obszaru. W 1878 r. wysiano w całej gubernii 82, 496 czet. pszenicy, 198, 277 czet. żyta, 3718 czet. pszenicy jarej, 77, 806 czet. jęczmienia, 152, 357 czet. owsa, 44, 988 czet. gryki, 273, 525 czet. kartofli; zbiór 1879 r. wydał średnio 4 1 2 ziarn. Łąki zajmują w gubernii 121, 655 dzies. i wydają około 7, 000, 000 pud. siana. Co do inwentarza to w 1878 r. było 128, 160 koni i 341, 011 sztuk bydła. Wartość wyprodukowanej wełny wynosiła 350, 000 rs. Sadownictwo rozwija się w gubernii, w powiatach nadwiślańskich mianowicie; w 1880 r. liczono tu 2, 488 mr. sadów dworskich, 3, 006 mr. sadów włościańskich i 180 mr. sadów w osadach. Co do rozdziału ziemi pomiędzy posiadaczy, przeważają tu większych rozmiarów majątki. W gubernii znajduje się 15 majątków mającycych więcej niż 50, 000 rs. pożyczki Tow. Kred. Ziem. stanowiącej 10 do 15 ceny sprzedażnej, przeszło 100 majątków z pożyczką 25, 000 do 50, 000 rs. Mniejsze z pożyczką 3, 000 do 10, 000 rs. stanowią tylko 25, a mające mniej niż 3, 000 tylko 14 ogólnej ilości obciążonych pożyczką majątków. Pod względem przemysłu fabrycznego gub. lubelska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w kraju. Według urzędowych danych znajdowało się w 1881 r. fabryk i zakładów przemysłowych 829, zatrudniających 4399 robotników, produkcya zaś roczna obliczoną jest na 5, 978, 101 rs. Przemysł fabryczny przeważnie złączony jest z rolnictwem, główną więc cyfrę produkcyi przedstawiają te zakłady, które przerabiają płody rolnicze. Pierwsze miejsce zajmują gorzelnie w ilości 66, produkujące okowity za rs. 2, 558, 033. Najwięcej gorzelni, gdyż 12, posiada pow. chełmski, najmniej zaś pow. biłgorajski, gdyż tylko jedne. Fabryka wyrobów żelaznych w Irenie, pow. janowskim, wyprodukowała w ostatnim roku na rsr. 487, 880. Cukrowni znajduje się w gubernii 4, a mianowicie w Zakrzówku, w pow. puławskim; w Kijanach, w pow. lubartowskim; w Mirczu, w pow. hrubieszowskim i w Poturzynie, w pow. tomaszowskim. Produkcya cukrowni obliczoną jest na rs. 362, 000; obecnie otwiera się wielka cukrownia w Opolu. Browarów posiada gubernia 44, z produkcya na rs. 349, 035. Produkcya młynów parowych jest podaną na rs. 272, 311, a młynów wodnych na rs. 502, 409. Oprócz powyżej wymienionych zasługują jeszcze na uwagę 3 fabryki tabaczne w L. , z produkcyą rs. 190, 432. ; 7 fabryk maszyn i narzędzi rolniczych, z których 3 w L. , w Hrubieszowie, w Zwierzyńcu 1 i w Puławach 2, produkujących w ogóle na rs. 118, 718; fabryka mebli giętych w Wojciechowie, produkująca na rs. 113, 800; 2 fabryki mąki kartoflanej w Wólce Profeskiej pod Puławami i w Podlodowie, w pow. tomaszowskim, z. produkcya na rs. 80, 000; wreszcie fabryka posadzek w Zwierzyńcu, z produkcyą roczną na rs. 14, 100. Z gałęzi drobnego wiejskiego i miejskiego przemysłu rozwinięte jest najwięcej płóciennictwo u włościan, z produkcyą do 1, 000, 000 rs. i sitarstwo u mieszczan biłgorajskich, przerabiających do 500 pudów włosia. Handel, mało rozwinięty, koncentruje się w L. i nadrzecznych osadach nad Wisłą Bachów, Józefów, Kazimierz, Puławy, Sanem Krzeszów, Bugiem Kryłów, Horodło, Dubienka i Wieprzem Łęczna. Zboże i drzewo stanowią główny przedmiot wywozu. Owoce i wyroby drzewne, kreda, sita są także dość ważnemi artykułami wywozowemi, których produkcya z czasem wzrość może do znacznie większych rozmiarów. L. , dzięki kolei nadwiślańskiej, stał się ważnem centrum handlowem i przemysłowem; rozciągającem zakres swej działalności i na przylegle gubernie. Jeżeli o stanie oświaty wnosić można z ilości i różnorodności zakładów naukowych, to gub. lubelska powinnaby przodować innym. W 1878 r. znajdowało się zakładów naukowych 406, a mianowicie instytut gospodarstwa i leśnictwa w NowoAle ksandryi, w którym uczących się było 164; gimnazyów męskich 2 w L. i Chełmie, uczą Lublinek Lublinek cych się 642; gimnazyum żeńskie jedno w L. uczących się było 179; progimnazyów męskich 2 w Hrubieszowie i Zamościu, w obudwu uczących się było 334; progimnazyum żeńskie jedno w Zamościu z liczbą uczących się 52; instytut maryjski panien w Chełmie, uczących się w nim 150; seminaryum nauczycielskie jedno w Chełmie, a w niem uczących się 45; przy niem szkoła wzorowa, w której uczących się było 50; szkółek początkowych 1klas. 312, a w nich uczących się 12, 729; 2klas. dla chrześcian 12, dla żydów 1, uczących się 788; niedzielnorzemieślniczych szkółek 10 z liczbą uczących się 313; szkoła niedzielnohandlowa jedna, w niej uczyło się 17 uczniów; zakładów naukowych prywatnych 8, pomiędzy któremi szkoła techniczna drogi żel. nadwiślańskiej. i 6klas. szkoła realna prywatna w L. , posiadające w r. 1878 uczniów razem 165, i kilka pensyj żeńskich, w których znajdowało się uczennic 98; seminaryów duchownych 2 rzym. katol. w L. i prawosł. w Chełmie, a w nich uczących się 85; szkoła prawosł. w Chełmie dla przygotowania djaków, w której uczyło się uczniów 88, i nareszcie kantoratów 49, w których znajdowało się chłopców 1128, dziewczyn 381, razem 1509. Pomimo przyrodzonych bogactw, pięknej gleby, przyjaznych klimatycznych warunków, rolnictwo i przemysł nie rozwija się należycie, zarówno dla braku oświaty śród mas ludności włościańskiej, jak i dla braku odpowiednich dróg komunikacyjnych. Pograniczne części gubernii mają wprawdzie drogi wodne San, Bug, Wisła, Wieprz, ale te oddają usługi w niektórych jedynie miesiącach. Linia kolei nadwiślańskiej przerzyna północnowschodnią, uboższą część gubernii, i dla braku dróg bocznych, dojazdowych, nie może należycie obsługiwać południowych i środkowych powiatów. Brak kamienia utrudnia budowę dróg bitych. Skutkiem tego i ludność gubernii nie odpowiada jej rozległości i bogactwu gleby. W d. 1 stycznia 1881 r. było w gub. 828, 362 mk. 402, 869 męż. i 425, 493 kob. , więc przeszło 2700 mk. na mili kwadr. Podług wyznań było 520, 539 katol. , 162070 prawosł. , 18, 981 ewang. , 116, 773 żydów. Prócz tego wojsko stale przebywające w gubernii liczyło 16, 862 głów. Z powiatów najludniejszym był nowoaleksandryjski puławski z ludnością 94, 230 dusz, najmniej ludny lubartowski 70, 601 dusz. Miast w gubernii znajduje się 13, z nich prócz L. , mającego przeszło 30, 000 mk. , żadne inne nie przechodzi 10, 000 ludności. Osad miejskich, dawnych miasteczek, jest 48, z nich najludniejszy Tarnogród ma przeszło 5000 mk. , zaś Tyszowce, Turobin, Kurów, Kazimierz, Opole mają przeszło po 3000 mk. Z pozostałych 15 osad ma 2 do 3000, 21 osad od 1go do 2000; a 6 osad nie ma 1000; z tych najmniejszy Jarczów liczy 29 dm. i 311 mk. W osa dach tych przeważa ludność żydowska nad chrześciańską; w 12 tylko chrześcianie prze ważają i to mało ludnych. Ludność chrześciań ską utrzymuje się przeważnie z uprawy roli, żydowska z drobnego handlu. Pod względem kościelnym lubelska gub. wchodzi w skład dye cezyi lubelskiej, obejmującej 19 dekan. nowoaleksandryjski, biłgorajski, chełmski, hrubie szowski, janowski, krasnostawski, lubartowski, lubelski, tomaszowski i zamojski w obrębie gub. lubelskiej, bialski zaś, garwoliński, konstantynowski, łukowski, radzyński, siedle cki, sokołowski, węgrowski i włodawski w obrębie gub. siedleckiej położone. Lubelska dyecezya posiada kościołów parafialnych 236, fi lialnych 44, klasztorów 3 2 męskie, 1 żeński. Ludności rzym. katol. wyznania 810, 993. Lu dność prawosł. należy do tak zwanej chełmskowarszawskiej dyecezyi ob. Chełm. W samej gub. lubelskiej znajduje się obecnie kościołów rzym. katol. 157 mur. 114 i drewn. 43 i ka plic 44. Cerkwi 228 mur. 48 i drewn. 180 i kaplic prawosł. 24. Kościołów ewang. 2 i ka plica, synagog izrael. 65 i domów modlitwy 84. Porównywając z ludnością, na jeden ko ściół katol. przypada 2589 wyznawców tej re ligii, na jedne cerkiew 643, na jeden kościół ewang. 6327, a na jedne synagogę i dom mo dlitwy 783 mk. Baptyści, zamieszkali w pow. lubartowskim, mają tamże swój dom modlitwy we wsi Zezulinie. Zakładów dobroczynnych posiada gubernia 18 szpitali 12, domów schro nienia dla starców i kalek 3, dom przytułkowo wychowawczy ula ubogich dzieci 1, ochro nek dla przychodzących dzieci 2. Pod wzglę dem administracyjnym dzieli się na 10 powia tów lubelski, lubartowski, nowoaleksandryj ski, chełmski, janowski, krasnostawski, zamoj ski, hrubieszowski, biłgorajski i tomaszowski. Pod względem sądowym dzieli się na dwa okręgi zjazdów sędziów pokoju w Lublinie i Zamościu, każdy obejmujący po 5 okręgów sądów pokoju miejskich i 41 okręgów sądów gminnych po 4 w powiecie, z wyjątkiem nowoaleksandryjskiego, posiadającego 5 okręgów. Br. Ch. Lublinek al. Widzów, kol. , pow. łaski, gm. Widzów, par. Pabianice; 23 dm. , 121 mk. , 315 mr. ziemi. Lubliniec 1. Nowy po rusku Lubłyneć nowyj, wś w pow. cieszanowskim, 7 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Cieszanowie. Na płn. wsch. leży Huta Rożaniecka, na wsch. Ruda Rożaniecka, Żuków i Cieszanów, na płd. Cieszanów, na zach. Lubliniec Stary, na płn. zach. Królestwo Polskie. Wzdłuż granicy zach. płynie na małej przestrzeni Wyrowa al. Wirowa, dopływ Tanwi, od płd. na płn. ; do niej płyną wody z całego obszaru za Lubliniec pośrednictwem licznych potoków. Najznaczniejsze z nich są Brusianka ob. , przepływa płd. zach. krawędź obszaru od płd. wsch. na płn. zach. ; Łówcza, wchodzi z Żukowa, płynie zrazu na zach. a potem na płn. zach. i przyjmuje od lew. brzegu pot. Buszczak ob. , rozlewający się w rozległe błota, które dawniej zajmował staw obszerny; Rożaniecki pot. , płynący z Rudy rożanieckiej od wsch. na zach. , a zasilony w obrębie wsi Lubówką od lewego brzegu; Otwiernica, płynąca od wsch. na zach. , tworząca na małej przestrzeni granicę od L. Starego; Pancza, płynący z Huty rożanieckiej zrazu od płn. wsch. na płd. zach. a potem na zach. Płnc. wsch. część obszaru jest lesista. Leżą tu lasy Jasieniec w nim najwyższy szczyt we wsi 239 m. wys. , Jalinka i lesiste wzgórze Rożaniec 221 m. . Resztę obszaru zajmują pola, moczarzyste łąki i pastwiska. Wznoszą się tu jeszcze w środkowej części obszaru Czernicha do 230 m. , a na płn. zach. od niej Tepili do 224 m. Najniższy punkt we wsi 212 m. leży w stronie płn. zach. W płd. kończynie wsi leży niwa Na Zamościu, wzniesiona do 220 m. , a opadająca ku moczarzystej dolinie Buszczaka do 216 i 215 m. Zabudowania wiejskie są rozrzucone. Tworzą one następujące grupy i przysiołki Dąbrówka Dubriwka, Kaczmaząki, Kutnie, Łuczkowy, Mielniki, Oblas, Ostrówka, Rzecyce, Sigła Syhła, Tępiły Tepili, Werezdie, Zakop i i Żar al. Żyr. Własn. wiek. tutaj i w Lublińcu Starym ma roli ornej 432, łąk i ogr. 375, pastw. 205, lasu 1924 mr. ; własn. mniej. roli orn. 3506, łąk i ogr. 1456, pastw. 521, lasu 1 mr. W r. 1880 było 1554 mk. w gminie, 30 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. , z wyjątkiem kilkunastu rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Cieszanowie; gr. katol. w miejscu, dek. lubaczowski, dyec. przemyska. Do parafii należy L. Stary. We wsi jest cerkiew, szkoła etat. jednokl. , dwór, browar i gorzelnia. 2. L. Stary, wś w pow. cieszanowskim, 7 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Cieszanowie. Na wsch. leży L. No wy, na płd. Niemstów, na zach. Ułazów, na płn. zach. Królestwo Polskie. Przez wieś płynie Wyrowa, dopływ Tanwi, zrazu przez płd. część obszaru od zach. na wsch. , równolegle z granicą wsi i niedaleko od niej, potem skręca na płn. , tworzy na małej przestrzeni granicę od L. Nowego, a nakoniec przybiera kierunek płn. zach. i wchodzi do Królestwa Polskiego. od praw. brzegu wpada do Wyrowy w obrębie wsi kilka dopływów, jako to Kaflewa ob. , Brusienka, Rożaniec, Otwiernica. od lew. brzegu zasilają ją małe strugi. Dolina Wyrowy moczarzysta. Zabudowania wiejskie leżą na lew. brzegu Wyrowy. Najwyższe wzniesienie obszaru czyni 224 m. na płn. zach. , na granicy Królestwa; najniższy punkt 210 m. leży w stronie płd. , w dolinie Wyrowy i w stronie płn. tejże doliny 209 m. , przy wnijściu Wyrowy do Królestwa. W r. 1880 było 1145 mk. w gminie, 6 na obsz. dwors. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilkunastu rzym. katol. , Par. rzym. katol. w Cieszanowie, gr. katol. w L. Nowym. We wsi jest cerkiew. L. Nowy i Stary należały za czasów polskich do dóbr koronnych, do sstwa lubaczowskiego a województwa bełskiego. Lustracya woje wództwa bełskiego z r. 1765 Rkp. Ossol. 2835, str. 112 i nn. podaje następujące szczegóły W L. Starym jest łan wybraniecki, z którego wybrańcy reproduxerunt przy wilej Aug. III w Warszawie 1744 uczciwym Alexandrowi Maxymowi, Semkowi Maxyma synowi, Stefanowi i Jackowi braci dany, do którego przychylając się przywileju uczciwych Alexandra i t. d. , za zaleceniem innych wy brańców do ćwierci łanu przydając, przy tym że łanie, prawach i wolnościach nienaruszenie zachowujemy i płacenie łanowego podatku co rocznie po złp. sto oznaczamy. Gromada wsi L. reproduxit dekret Zygmunta III między Płaza, ssta lubacz. a gromadami L. Starego i Nowego nastąpiony, powinności tym wsiom opisujący, który z łanu jednego pańszczyzny dni 2 na tydzień robić od wschodu słońca do zachodu, w południe na odpoczynek bydła go dzin 2 wolne mając, naznacza, i aby do więk szej powinności pociągani nie byli zaleca. Pod dani lublinieccy wedle postanowienia tego pilnie i wcześnie mają roboty odprawować. Dla czeladzi gromadzkiej ostrzega, aby onym w robotach dwór ciężkości nie czynił, bicia su rowego nie wszczynał, dla nieposłusznych zaś i niedbałych kary zażyć nie broni. Na podwody jadącym, ile dni zabawią, tyle wytrącać naznacza, stróżę sześciu koleją odprawiać po stanawia, ale i ta za dzień poczytana być ma; czynszu z łanu po gr. 24 płacić, dań miodową od barci w lasach proporcyonalną miodem nie pieniędzmi stanowi, a na robienie tych barci lasów ssta im bronić nie powinien, i aby ści nane nie były ostrzega. Roboty, które za ła ny wybranieckie gromady zastępowały, albo pieniędzmi opłacały, od tego wolnymi czyni. W dawaniu kur, jajec i innych powinności według starego zwyczaju i dawnych inwenta rzów. Dekret ten potwierdził August III r. 1736. I tem tranzakcya pewna Mniszcha, marsz. nadwor. kor. gromadom lublinieckim dana od dawania chmielu i owsa osepowego uwalniająca, a przez Aug. III 1748 r. potwier dzona. Obie wsie nabył wraz z innemi ob. Lubaczów br. Brunicki przy licyt. odbytej d. 26 paźdz. 1818 r. Lu. Dz. Lubliniec, niem. Lublinitz, m. pow. na górnym Szląsku, w równinie, 788 stóp npm. , nad Lubliniec Lubliniec strugą Lubliniecką, o 8 mil od Opola, o 4, 50 od Oleszna, o 2, 75 od Dobrodnia, o 2. 25 od granicy Król. Pols. , o 4. 50 mil od Częstochowy, ma rynek, 8 ulic, 3 place i przedm. tarnowskie zwane Wesoła. Należy do miasta 3900 mr. ziemi, t. j. 3357 mr. roli ornej, 280 mr. łąk, 13 mr. ogr. , 250 mr. nieużytków, dróg i t. p. Produkcya spożytkowują wytwórcy na miejscu. Około r. 1272 książę Władysław opolski kazał podobno, po odbytem polowaniu, wznieść kaplicę na miejscu gdzie dziś miasto L. leży, wówczas śród borów i lasów położonem. Syn jego Bolesław założył tu miasto. W r. 1500 książę Jan dał miastu przywilej, zapewniający monopol miejskiej warzelni piwa, naznaczający 2 jarmarki i czwartkowe targi, zaprowadzający różne cechy rzemieślnicze i przyznający miastu prawa własności do wioski Steblów. R. 1650 L. pogorzał trzy domy tylko się ostały. R. 1776 miasto otrzymało polubownie ze sporu z dziedzicem Rusinowie obecny las gminny, który 1786 także spłonął a sięgał wtedy jeszcze aż do tych placów miejskich, gdzie dziś przedmieście tarnowskie. Niegdyś L. miał się zwać Lubie. Czyt. Kod. dypl. pol. t. III pod r. 1398. Miasto L. ma 221 pojedyńczych posesyj. Mieszkańców 1756 r. było 676; 1782 r. 803; 1861 r. 2365, w tej liczbie 1086 męż. , 1279 kob. ; 1692 katol. , 241 ewang. , 432 izr. ; 235 bud. , 445 dm. R. 1865 było 2404 mk. Ludność trudni się głównie rolnictwem, rzemiosła nie kwitną, handel również, tylko przemytnictwo prosperuje. Jarmarków odbywa się pięć. Jest tu fabryka łyżek blaszanych. W drukarniach lublinieckich wyszło z pod prasy sporo dziełek ludowych gorliwego krzewiciela oświaty Józefa Lompy między innemi jego Pielgrzym w Lubopolu, 1874 r. i innych. W w. XVIII L. należał do Grotowskiego i jego zakładu wychowawczego, dziś własność gminy, która prócz kilku domów i budowli posiada kapitału 735 tal. i las rozl. 5203 mr. Instytut Franciszka Grotowskiego, radcy sądowego, który testamentem 1812 r. zapisał mu część swego mienia, 130000 tal. , dziś jeszcze zamożniejszy, istnieje od r. 1848 pod miastem, wprost zamku, utrzymuje 72 sierót obojga płci i do 15go roku życia je kształci. Katolicy miasta L. mają trzy kościoły paraf. św. Mikołaja z kaplicą, szpitalny św. Krzyża i trzeci św. Anny. Parafialny dostał się po reformacyi ewangelikom, gdy go 1530 r. paulini opuścili, ale w r. 1630 wrócił do katolików. Kościół szpitalny wzniósł 1272 r. ks. Władysław opolski; 1842 rozebrany, teraz murowany. Kościółek św. Anny drewniany, podupadły. Ewangelicy mają kościół paraf. mur. z r. 1850 dla 609 parafian. Od 1821 jest tu murowana synagoga. Każda gmina wyznaniowa ma szkołę początkową katol. ma 4 klasy. Par. katol. L. dek. t. n. miała 1869 r. 3621 katol. , 200 ewang. , 380 izr. Dek. lubliniecki dyec. wrocławskiej miał tegoż roku 38874 katol, 1261 ewang. , 918 izr. , 1 dyss. w 10 parafiach Boronów, Dobrodzień, Kochanowice, Kosięcin, Lubecko, Lubliniec, Lubszo, Pawonków, Sieraków, Sodów. Obok miasta L. leżą dobra zwane Lubliniecki zamek niem. SchlosaLublinitz, i wś t. n. 25 bud. , 23 dm. , 344 mk. Dobra, niegdyś własność hr. Cellarich, potem Grotowskiego, dziś częściowo Kielmann a a częściowo spółki akcyjnej Minerwa, obejmują z folw. Steblów Union i Zawada 3375 mr. ziemi miernej gleby, mają młyn, browar, gorzelnię. Wś ma 23 osad, 351 mr. ziemi, trzy młyny wodne Dziuba, Gabor i Oberthalmühle. Knie wymienia prócz tego w tej gminie pustkowia Sodzowski, Wymiślacz, Anioł, Lublinitzer Waldbauern, to ostatnie zalicza do miasta; tudzież dawniejsze pustkowie Piela; młyny zaś zowie Jochem, Kajowermuehle i Kozinoga. Powiat lubliniecki w okr. regencyjnym opolskim wchodził zdawna w skład księstwa opolskiego. Leży między 35 38 i 36 46, 75 dł. geogr. wsch. , a 50 31. 50 i 50 51 25 szer. płn. , zajmuje 18. 25 mil. kw. rozl. ; największa długość z płn. zach. na płd. wsch. 8. 50 mil. Graniczy na wsch. z Król. Pol. , na płd. z pow. bytomskim i toszeckogliwickim, na zach. z wielkostrzeleckim i opolskim, na płn. z olesińskim. Powierzchnia gruntu płaskowzgórze faliste. Najwyższe punkta w płd. wsch. zakącie; maximum wysokości góra Lubszańska 1187 stóp npm. , minimum koło Małopany i w pobliżu Dobrodnia 778 stóp npm. Skład wzgórz trzeciorzędowa formacya; glina, żelaziak, piasek, wapno. Kamień wapienny występuje obficie. Źródeł i strug w powiecie dużo; tworzą też liczne stawy. Główne rzeki Liczwarta i Małopana. Gleba w ogóle niezbyt urodzajna, choć wielce rozmaita. Lasy i torfowiska znaczną przestrzeń zajmują. W ogóle na 405500 morgów rozległości wypada w powiecie 117595 mr. roli ornej, 1352 mr. ogr. , 20275 mr. łąk, 8110 mr. pastw. , 255465 mr. lasu, 2703 mr. wody; reszta drogi, nieużytki i t. p. Gmin jest w powiecie 79 i te miały 1861 r. 5998 bud. , 5232 dm. , 43931 mk. , w tem 41104 katol, 1713 ewang. , 1114 izr. ; 887 rodzin i 4510 osób mówiących po niemiecku; 7934 rodzin i 39418 osób mówiących po polsku, a 1 rodzina z 3 osób morawska. W 3 miastach L. , Dobrydzień, Woźnik mieszka 6242 dusz, na wsiach 37689. Płci męskiej 21162, żeńskiej 22769. R. 1865 było w pow. 45247 mk. Dóbr mających 600 mr. i więcej jest 36, od 300 do 600 5, od 30 do 300 616, od 5 do 30 2072, a niżej 5 mr. 931 osad. Produkcya rolna nie zasila wywozu, konsumu Lubnia Lublinów je się na miejscu. Huty żelazne istnieją w płn. wschodniej części powiatu. Z fabryk tylko browary, gorzelnie, wapielnie, garncarnie i młyny funkcyonują. Kościołów katol. w po wiecie 20, ewangelickich 4, bóżnic 3; szkół 50 kilka, w tem 10 prywatnych. Najważniejsze w powiecie miejscowości L. , Dobrydzień, Kosięcin, Zborowski i Glinice. F. S. Lublinów, pow. błoński, gm. Radziejowice, par. Mszczonów. Lublitz niem. , dwie wsie, pow. Witkowski na Szląsku austr. , StareL. i NoweL. , obie mają po 500 do 600 mk. , kościoły paraf. katol. i szkoły ludowe. We wsi NeuL, jest zarząd leśny dóbr ks. Lichtensteina. Lublo węg. , ob. Lubowla. Lubń, niem. GrossLübbenau, wś w zniem czonej części dolnych Łużyc, w pow. kalaw skim. A. J. P. Lubna, wś w pow. nowogródzkim, w gmi nie mirskiej, nad rzeczułką małą wpadającą do Niemna, ma osad 20, w miejscowości całkiem bezleśnej. Al. Jel. Lubna 1. wś włośc, pow. chojnicki, przy trakcie bitym chojnickokościerskim, o ćwierć mili od stacyi dr. żel. Czersk, w okolicy lesi stej i piaszczystej; obszaru mr. 1383, bud. 83, dm. 39, katol. 241, ewang. 9, szkoła. Pa rafia i poczta Czersk. 2. L. , ob. Lubiany i Lu bnia. Ks. F. Lubnane dok. , ob. Łubniany. Lubne, las w zach. stronie Reklińca, pow. żółkiewski, na granicy Mostów Wielkich. Lubne dok. , nazywało się kiedyś jezioro w pow. kościerskim położone, w okolicy Starej Kiszewy, nie wiadomo obecnie któreby z licznych tamtejszych jezior oznaczało. R. 1290 książę Mestwin II potwierdza je wraz z wielu innemi jeziorami i wsią Starą Kiszewą, jako należące do wojew. kaliskiego Mikołaja. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Lubnia, dok. Lubna, włośc. wś, pow. chojnicki, na bitym trakcie chojnickokościerskim, w okolicy lesistej i piaszczystej, przy granicy pow. kościerskiego. Obszaru liczy mr. 7683, bud. 113, dm. 49, katol. 378. Parafia i poczta Brusy, szkoła Zalesie. Wś L. w t. z. Zaborni, części puszczy litewskiej położona, istniała od najdawniejszych czasów. R. 1290 książę Mestwin II zapisuje te dobra wraz z pobliską Damianową Dąbrową teraz Piechowice wojewodzie kaliskiemu Mikołajowi na własność. R. 1296 Władysław, książę polski, darowiznę tę potwierdza. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. R. 1315 przypadły te dobra przy dziale familijnym jako spadek po ojcu najstarszemu z 5 synów Mikołaja, Jakóbowi, który był kanonikiemscholastykiem w Gnieźnie. Jak długo je X. Jakób posiadał, nie wiadomo, ale zdaje się być pewną, że je ustąpił na rzecz arcyb. gnieźń. Roku bowiem 1348 poświadcza komtur tucholski Konrad Vollekop, że Wawrzyniec z Pamiętowa za wolą i przyzwole niem matki, żony i krewnych sprzedał majątek swój Grisów, blisko Lubni położony, sołtysowi i gospodarzom tej wsi za 22 grz. Właści wymi zaś kupcami byli dwaj duchowni w za stępstwie arcyb. Jarosława. Jak długo wieś L. pozostawała przy arcybiskupach, nie wia domo. Następnie jednak przeszła w posiada nie krzyżaków i zalicza się do ich folw. w Ko sobudach. Za polskich czasów L. należała do dóbr star. tucholskiego; lustr. tegoż star. z r. 1570 donosi, że w L. leżało wtedy 20 wł. pu stych, 7 było dzierżawą Jerzego Zalińskiego. Lustr. zaś z r. 1664 pisze we wsi L. jest sołt. 2, gbur. 3; sołtysi, dwaj ogrodnicy i karczmarz zobowiązani byli, podług przepisanej kolei, ra zem z innymi odbywać straż leśną puszczy i barci lisińskiej. Ob. Odpis lustr. w Peplinie, str. 13; II roczn. towarz. nauk. w Toruniu, str. 64. Kś. F. Lubnica, ob. Lachowice, pow. żywiecki, i Kosowy. Lubnica 1. wś, pow. kościański; w r. 1880 520 mk. ; w r. zaś 1871 było 57 dm. , 399 mk. , 13 ew. , 386 katol. , 79 analf. Poczta i tel. w Wielichowie o 6 kil. ; st. kol. żel. w Grodzi sku o 8 kil. 2. L. , folw. , 3 dm. , 77 mk. ; na leży do dom. i gm. Wielichowa. M. St. Lubnjow, niem. Lübbenau, miasto na dolnych Łużycach, w pow. kalawskim, nad Szprewją, w tak zwanym Szpreewaldzie. Osada pochodzi niezawodnie z czasów niepodległości serbskiej. Jako miasto, źródłowo wspomniane poraz pierwszy w r. 1315; w tym roku wraz z okoliczną majętnością sprzedane przez Bodona z rodziny von Ileburg, której prawdopodobnie uzyskanie prawa miejskiego zawdzięcza, bo w herbie miasta będące trzy gwiazdy przedstawiają podobieństwo z herbem rodu v. Ileburg, W r. 1419 w posiadaniu Lubnjowa jest Mikołaj V. Kockeritz; następca jego Aleksy, niespokojnego ducha człowiek, prowadził walkę z Janem v. Zschertwitz, w zatargu tym zdobył i splądrował Coswig. W r. 1456 kupił Lubnjowską majętność Kacper v. Kalkreuth; już w r. 1475 wypędzony przez braci Jerzego i Piotra von Polenz, którzy w następnym rokuuzyskanym listem lennym starali się uprawnić dopełniony gwałt. W r. 1496 drogą kupna wrócił do L. Kacper von Kockeritz, może wnuk Aleksego, landwójt dolnołużycki z ramienia księcia Zygmunta, późniejszego króla polskiego, lecz już w r. 1505 sprzedał go Wernerowi XI von der Schulenburg z czarnej linii Schulenburgów; odtąd w rękach tej rodziny pozostawał L. aż do 1621 r. , w którym, w skutku ogłoszenia konkursu nad majątkiem Joachima III, majętność Lubnjowską Lublinów Lublitz Lublo Lubń Lubna Lubnane Lubne Lubnica Lubnjow przeszła do rodziny hrabiów Lynar i w rodzinie tej do dziś dnia pozostaje. Ludność Lubniowa, już w średnich wiekach była mieszana, w części serbska, w części niemiecka; w XV wieku śród mieszczan obok serbskich nazwisk Kubisz, Gomola, Semisz, Jurka, Noga, Handroszk, Rogacz, Velan; spotykają się czystoniemieckie Siegel, Becker, Bader, Richter, Hase, Möller i t. d. Jeszcze w późniejszych wiekach śród rady miejskiej, a więc śród miejskiego patrycyatu, zdarzają się serbskie nazwiska Hanszik, Jank, Nowka; nawet w bieżącem stuleciu tutejsze bogate pierwszorzędne firmy płóciennicze nosiły serbskie nazwiska np. Belaschk, Jank, Jurk, lubo właściciele ich byli oddawna zniemczeni. Germanizm brał zawsze w mieście i wziął wreszcie górę a nawet okoliczne wsie mu uległy; tak że w r. 1862 z chwilą, gdy pastor Stempel przeszedł do emerytury, ustało w kościele nabożeństwo serbskie. Kościołem parafialnym ewangielickim rządzili niektórzy pastorzy, dobrze znani w historyi łużyckiego piśmiennictwa w XVII wieku Jan Chojnan 1664, autor pierwszej dolnołużyckiej gramatyki, którą w rękopiśmie pozostawił. Od r. 1750 1768 pastorem był Jan Gotlieb Hauptmann, rodem z Wittenbergi, autor pierwszej drukowanej gramatyki dolnołużyckiego języka. Wreszcie wspomniany wyżej Krystyan Fryderyk Stempel pastorem 1823 1864, 1887, czynnym był także jako dolnołużycki pisarz. Następca jego Krickau już tylko po niemiecku odprawiał nabożeństwo. Szkoła miejska istnieje od wieków średnich, pierwszy ślad jej napotyka się w r. 1430; nauczyciel bywał dawniej zarazem pisarzem miejskim. Drukarnia w której wychodzi organ lokalny LübbenauVetschauer Wochenblatt. W XVIII wieku miasto słynęło wyrobem piwa; w bieżącem stuleciu kwitnęło płóciennictwo, podupadłe w ostatnich czasach. Uprawa ogórków i innych ogrodowizn przynosi znaczny dochód mieszkańcom. Ludności w r. 1800 3261; w 1872 r. 3332; w 1875 r. 3570. Stacya drogi żelaznej ZhorjelcBerlin z odnogą do Kamjeńca. Z wieży kościelnej piękny widok na łąki Szpreewaldu. Zamek hrabiów Lynar z parkiem. Historyą miasta wydał Fahlisch Geschichte der Spreewaldstadt Lübbenau; Lubnjow, 1877. A. J. P. Lubno, piękne dobra w pow. nowogródz kim, niegdyś Radziwiłłowskie, a teraz księcia Wittgensteina, mają obszaru 3257 mr. w gle bie wybornej. Al. Jel. Lubno 1. niem. Luben, wś i dobra rycer. , pow. wałecki, na bitym trakcie frydlądzkowałeckim, po nad jeziorem a włośc. wś obszaru zajmuje mr. 2942, bud. 95, dm. 32, kat. 12, ewang. 424. Parafia Wałcz, kościół luterski i szkoła w miejscu, poczta Gostomia. b rycer. dobra i folw. zajmują obszaru roli or nej hekt. 911, łąk 100, pastw. i torfowisk 36, lasu 189, nieuż. 15, wody 70, ogółem obszaru hekt. 1332, bud. 51, dm. 17, katol. 18, ew. 249. W miejscu jest gorzelnia; dziedzic Max von Klitzing. 2. L. , ob. Lubawa. Kś. F. Lubno, wś, pow. frydecki na Szląsku austr. , par. kat. Borowa; rozl. mr. 1398, ludn. 787. Lubnow al. Lybnow, Liebenau, nazywała się dawniej wieś teraźn. Gostyczyn, w pow. tuchol skim położona. R. 1350 Konrad Vullekop, komtur tucholski, nadał jej pierwszy znany przywilej lokacyjny, podług którego znajdo wało się wtedy we wsi wł. 90, sołt. wolnych 9. Porówn. Gostyczyn. Kś. F. Lubnowy 1. al. Lignowy, niem. Liebenau, dok. Loben, dwie miejscowości w sąsiedztwie leżące, pow. suski, opodal jeziorza Dierzgoń i granicy Prus wschodnich; rzeka Liwa bierze tu swój początek. Parafia Iława, dla ewang. Kamieniec, szkoła W. Lubnowy, poczta Stary Kiszpork. a L. Wielkie, niem. Gr. Liebenau, folw. do rycer. dóbr Kamieniec Finkenstein, bud. 28, dm. 10, katol. 1, ew. 173. b L. Ma łe, niem. Kl. Liebenau, także folw. do rycer. dóbr Kamieniec, bud. 11, dm. 5, katol. 6, ew. 105. Jak świadczy między innemi nazwa pol ska, wś L. pierwotnie osadzoną była przez lu dność polską. Skutkiem wojny 13letniej 1453 1466 pustkami leżała około stu lat. R. 1546 nadaje Paweł Separatus spustoszone pole w Loben do obsadzenia Jakubowi Kokosz ce. R. 1550 zachodzą w tej wsi same nazwy niemieckie; widać, że teraz niemieccy osadnicy tu sprowadzeni. R. 1809 zachodzi zaś 9 na zwisk polskich. Ob. dr. Kętrz. , Ludność pol ska w Prusiech, str. 205 i 207. 2. L. , ob. Lignowy. Kś. F. Luboch, ob. Lubocza i Lubochow. Lubocha, wś i folw. , pow. łęczycki, gm. i par. Dalików Łaski, Lib. ben. II, 375; odl. 19 w. od Łęczycy. Wś ma 2 dm. , 24 mk. ; folw. 3 dm. , 44 mk. W 1827 r. było tu 11 dm. , 74 mk. Dobra L. z Dalikowem mają 1230 mr. obszaru. Lubochenek, wś i os. leśna, pow. rawski, gm. i par. Lubochnia ob. . Wś ma 11 dm. , 102 mk. , 198 mr. ziemi włośc; os. leśna 15 dm. , 57 mk. , 317 mr. ziemi rządowej; tu mieści się zarząd leśnictwa rządowego Lubochnia. W 862 r. za staraniem komisarza leśnego Po łujańskiego urządzono tu szkołę dla kształce nia niższej służby leśnej. Istniała rok tylko i wydała 15 uczniów. W 1864 r. zamkniętą została. Br. Ch. Lubochin al. Lubochinia, Lubochnia, trzy miejsc. w pobliżu będące, pow. świecki, nad Czarną wodą. Parafia Drzycim, szkoła Dulsk, poczta i stacya kol. żel. Terespol. a L. , rycer. dobra, obszaru zajmują ornej roli hekt. 306, Lubochin Lubochenek Lubocha Lubno Luboch Lubnowy Lubnow Lubno Lubochow Lubocin Lubochna łąk 18, pastw. 20, lasu 83, nieuż. 6, ogółem hekt. 436; bud. 19, dm. 5, katol. 97, ew. 27. Dziedzic Antoni Plehn. W miejscu jest go rzelnia. Od dawna znajdowała się ta wieś w ręku szlachty. Za krzyżaków zobowiązani byli dziedzice pełnić służbę wojenną konną. R. 1580 posiadacz Wojanowski. b L. , folw. do rycer. dóbr, bud. 3, dm. 1, katol. 4, ew. 5. c L. , cegielnia do rycer. dóbr, bud. 4, dm. 1, ew. 5. Kś. F. Lubochna al. Lubohna, wioska w hr. liptowskiem Węgry, w pow. rożeńskim, nad Wagiem, po lew. jego brzegu, przy ujściu doń górskiego potoku Lubochny, u północnych stóp wschodniego ramienia pasma górskiego Fatry ob. . Ma dm. 46, mk słowaków 349 r. 1880. Należy do par. łac. w Gombaszu ob. . Według szem. dyec. spiskiej z r. 1870 liczba mk. według wyznań rzym. katol. 314, ewang. 10, nieun. 40, żyd. 4, razem 368. We wsi wznosi się statua św. Trójcy. Należy do sądu pow. i urzędu podatk. w Rożeniu. Znajduje się tu st. kol. żel. bogumińskokoszyckiej, o 205 kil. od Koszyc, stacya telegraficzna i pocztowa. Wzniesienie wsi 422. 5 m. Wahlen berg; 417. 5 m. Oesfeld; 428, 8 m. Steczkow ski; 410. 1 m. Blasius. W dolinie potoku Lubochny, powyżej wsi znajduje się huta że lazna z jednym młotem i dwiema fryszerkami. Są tu dwie szczawy. Jedna z nich Złą Wodą zwana, tworzy sadzawkę, mającą około 40 m. obwodu, obwiedzioną trawertynem; bulki gazu kwasu węglowego licznie się wydobywają. We dług pomiaru Zejsznera, dokonanego 27 sierp. 1839 r. , ciepłota wody w sadzawce 17, 28 C. Druga szczawa zwie się Medokisz; wydobywa się z piaskowca fukoidowego; bańki gazowe wznoszą się rzadko; smak przyjemny; ciepło ta według Zejsznera w powyższym czasie po mierzona 10, 10 C. Br. G. Lubochna, rzeczka górska, także Luboch niańką zwana, w hr. liptowskiem, wypływa w górskiej dolinie, w paśmie gór Fatry, z pod góry Czarnego Kamienia, płynie w kierunku północnym, dzieląc pasmo Fatry na dwa ra miona górskie, wschodnie i zachodnie. W L. porusza fryszerki i młyny a poniżej wsi L. uchodzi do Wagu z lew. brzegu. Długość bie gu 22 kil. Br. G. Lubochnia, wś, folw. i os. , pow. rawski, gm. i par. Lubochnia. Posiada kościół par. murowany, założony w XII w. za Bolesława Krzywoustego; obecny murowany z XVII wieku. Urząd gminny, szkoła początk. 1kl. ogólna. W 1827 roku była ta wś rząd. , 93 dm. , 683 mk. ; obecnie wś ma 119 dm. , 822 mk. , 1701 mr. ziemi włośc. 1431 ornej; folw. 9 dm. , 62 mk. , 343 mr. ; os. prob. 2 dm. , 6 mk. , 3 mr. i os. 1 dm. , 7 mk. Par. L. dek. rawski 2604 dusz Łaski, Lib. ben. II, 299, 318. Leśnictwo L. składa się z czterech straży Regny, Brynica, Luboszewy i Glina; ogólna przestrzeń lasów około 27000 mr. Urząd leśny w Lubochenku. Gmina L. należy do sądu gm. okr. III w Czerniewicach, st. poczt. w Tomaszowie, urząd gminny w miejscu. Ma 13568 mr. obszaru i 4373 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folwarków L. , Eleonorów i Henryków; wsi L. , Lubochenek, Emilianów i Jakubów. Rozległość wynosi mr. 1043; folw. L. grunta orne i ogr. mr. 229, łąk mr. 70, pastw. mr. 5, nieuż. i place mr. 28, razem mr. 332; bud. mur. 10, z drzewa 21; płodozmian 7polowy. Folw. Eleonorów grunta orne i ogr. mr. 223, łąk mr. 4, nieuż. i place mr. 10, razem mr. 237; bud. mur. l, z drzewa 2; płodozmian 9polowy; folw. Henryków grunta orne i ogr. mr. 262, łąk mr. 60, lasu mr. 140, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 474; bud. z drzewa 6; płodozmian 9polowy. Młyn wodny i pokłady torfu. Wieś L. osad 112, z grun. mr. 1768; wś Lubochenek os. 12, z grun. mr. 197; wś Emilianów os. 27, z grun. mr. 309; wś Jakubów os. 9, z grun. mr. 173Niegrodowe sstwo lubocheńskie, w województwie łęczyckiem, powiecie inowłódzkim, podług lustracyi z r. 1661 powstało z dawniejszego sstwa łęczyckiego i obejmowało dobra Lubochnia, Luboszów, Bryniczę, Mały Lubocheń i dzierżawę Jasienie. W r. 1771 posiadał je Stanisław ks. Lubomirski, marsz. w. kor. , opłacając zeń kwarty złp. 759 gr. 9, a hyberny złp. 932 gr. 12. Lubochnia, wś i gm. , pow. gnieźnieński, nad jeziorem; 4 miejsc a L. , wś; folwarki b Kujawki; c Zdroje; d młyn Lubochnia; 31 dm. , 308 mk. , 78 ew. , 230 kat. 143 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Gnieźnie o 10 kil. Czyt. Łaski, Lib. ben. I, 19. M. St. Lubochnia, ob. Lubochin. Lubochora, ob. Libochora, Lubochow. Dwie wsie tego nazwiska na Łużycach. 1. L. , także Łubochow, niem. Lu bachau, wś serbska na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W r. 1875 dm. 20, mk. 97, w tem Serbów 83. 2. L. , niem. Lubachow, dawniej Luboch, wś na dolnych Łużycach w pow. kalawskim, mianowicie w tej części je go, która niegdyś należąc do powiatu chociebuskiego, była tym samym enklawą branden burską w saskich Łużycach dolnych. Należy do ewangelickiej parafii w Maliniu. W r. 1880 mk. około 150, z których mała część tylko umie jeszcze po serbsku. A. J. P. Lubochowszczyzna, ob. Lubychowszczyzna. Lubocin 1. niem. Lubozin, dok. Lubezin, Lubięcin, rycer. dobra, pow. wejherowski, w okolicy lesistej opodal jeziora Piaśnicy Dobre. Obejmuje wraz z folw. przynależnym Friedrichshof roli om. hekt. 291, łąk 104, la Lubochna Lubochnia Lubochora Lubochowszczyzna Luboczin Luboczek Lubocza Lubocki brzeg Lubocki Lubocz Luboczyn su 168, nieuż. 2. 55, ogółem obszaru hekt. 566; właściciel Wilh. Rodenacker; hodowla koni, bydła i owiec. Parafia i szkoła Tułowo, poczta Krokowo; katol. 29, ew. 126, dm. 15. Odle głość od Wejherowa 2 1 2 mili. L. , oddawna wieś szlachecka, wspominana pierwszy raz w dok. r. 1277. R. 1342 w opisie granic mię dzy L. a Sobienczycami zachodzi także struga Czarna, która na samej tej granicy wypływała i w dalszym swym biegu tworzyła granicę aż do Piaśnicy. Około r. 1400 dziedzice wciąż jeszcze rządzili się starodawnem prawem polskiem, według którego czynsz dawali t. z. kro wy i świni. W drugiej połowie XVII wieku jest tu dziedzicem Piotr Czapski, luters. czy kalwińskiego wyznania. Dawniej istniał ko ściół w L. , prywatnego patronatu; powstał do piero po r. 1340, gdyż wtedy jeszcze L. nale żał do parafii w Krokowie. Podczas reformacyi rychło dostał się w ręce innowierców. Wizy tatorowie biskupa Rozrażewskiego nie odwie dzili go, ponieważ nie było nadziei odzyskania. Dopiero bisk. Madaliński, wydalając stąd pre dykanta, przywrócił go znowu katolikom r. 1685. Budowany był wtedy niewielki ko ściołek w t. z. pruski mur, tytuł miał św. Se bastyana. Oprócz L. należało do parafii Tuło wo. Aparatów i sprzętów potrzebnych do naboż. niemal żadnych nie zastał biskup. Do chody po reformacyi do tyla gdzieś przepadły, że predykant tutejszy posiadał mały tylko ka wałek roli i łąkę Popówkę. Teraz zaś po wydaleniu predykanta dziedzic Piotr Czapski i te resztki sobie przywłaszczył; nawet domu po nim nie chciał użyczyć katolikom. Ludek w Tułowie i L. , opisuje wizytator, że chociaż już zlutrzały, jednak był skłonny do katol. wiary, na mszę św. i na kazania chętnie uczęsz czał. Z nabożeństwem przyjeżdżał do L. na większe święta jeden z oo. reformatów z Wej herowa, którym dziedzic rocznie posyłał do klasztoru jako wynagrodzenie 18 korcy żyta. Później w skutek czasów niespokojnych, a naj bardziej zapewne dla lichego uposażenia, coraz bardziej podupadał lubociński kościółek; r. 1710 leży w gruzach, sama tylko dzwonnica stała na cmentarzu z dwoma dzwonami. Do piero w r. 1755 dziedzic tutejszy Józef Przebendowski pobudował nowy i większy kościół, ale już nie w L. tylko w drugiej swej wiosce pobliskiej Tułowie, gdzie aż dotąd jako para fialny stoi. Ob. Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej, str. 216. R. 1789 dziedzic Igna cy Przebendowski, wojew. pomorski, gen. pru ski. 2. L. al. Lubodzin, niem. Luboszin, wś włośc, pow. tucholski, w okolicy lesistej i piaszczystej, przy granicy pow. starogródzkiego. Obszaru mr. 722, bud. 77, dm. 35, katol. 194, ewang. 14, szkoła. Parafia i poczta Śli wice. Kś. F. Lubocki brzeg, wś, i os. karcz. nad rz. Pilica, pow. rawski, gm. i par. Rzeczyca. Wś zwana też BrzegRodkiewicza ma 9 dm. , 94 mk. , 139 mr. ziemi włośc; os. karcz. 1 dm. , 3 mk. , 1 mr. ; należy do dóbr Lubocza ob. . Por. Brzeg. Lubocz, myśliczówka do Bruszyka i leśnictwo do Drutami, pow. lubliniecki, w kluczu kosięcińskim. Lubocz, ob. Lubowec. Lubocza, Lubocz, wś, folw. i os. karcz. w pobliżu Pilicy, pow. rawski, gm. i par. Rze czyca. Leży na drodze z NowegoMiasta do Tomaszowa. Wś ma 32 dm. , 233 mk. , 376 mr. ; folw. 8 dm. , 108 mk. , 826 mr. ; os. 1 dm. , 7 mk. , 26 mr. W 1827 r. 23 dm. , 194 mk. Łaski, Lib. ben. II, 314, zowie tę wś Luboch, Lubocze. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Lubocza składają się z folwarków L. i Kawę czyn ob. , attynencyi Nowizna; wsi L. , Ka węczyn i Brzeg ob. . Granicą wschodnią przepływa rzeka Pilica. Rozległość wynosi mr. 1466; folw. L. grunta orne i ogr. mr. 511, łąk mr. 253, pastw. mr. 231, wody mr. 6, la su mr. 9, nieuż. i place mr. 38, razem mr. 1048; bud. mur. 3, z drzewa 22; płodozmian 10polowy; folw. Kawęczyn grunta orne i ogr. mr. 319, łąk mr. U, lasu mr. 80, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 418; bud. mur. 1, z drzewa 3, gospodarstwo 4polowe. Młyn wodny amerykański, pokłady torfu, dwie rzeczki przepływają tworząc staw, jezioro i sadzawki. Wś L. osad 27, z grun. mr. 381; wś Kawęczyn os. 9, z grun. mr. 158; wś Brzeg os. 10, z grun. mr. 144. A. Pal. Lubocza, wś w równinach pow. krakow skiego, w klinie utworzonym przez gościńce z Krakowa do Proszowic i z Krakowa do No wego Brzeska w Królestwie polskiem, należy do parafii w Pleszewie, od Krakowa jest odle głą o 15. 1 kil. Liczy 546 mk. rzym. katol. i ma szkołę ludową jednoklasową o dwóch nau czycielach. Obszar wiek. pos. jest własnością pp. norbertanek na Zwierzyńcu, wynosi obsza ru 572 mr. roli; pos. mniej. 635 roli w ogóle; graniczy na zachód z Grębałowem, na południe z Mogiłą i Pleszowem, na północ z Łuczanowicami a na wschód z Wadowem. Mac. Luboczek. Tak dawniej nazywała się wś Głęboczek w pow. uszyckim. Luboczek, rzeczka w pow. żytomirskim, uchodząca na gruntach wsi Rogówki do Irszy z lew. brzegu. Okolice które przepływa, głó wną składową część gruntu mają z gnejsu i czerwonego granitu. A. L. Br. Luboczin dok. , ob. Lubodzież. Luboczki, niem. Lubotzki, pustkowie do Kochanowic i Kochcic, z młynem Wazurowe, pow. lubliniecki Knie. Luboczyn, nędzna osada poleska w pow. Luboczki Lubolce Lubok Lubojna Lubojenka Lubojata Lubojańskie Lubogoszcz Lubolin Lubom Lubomierz Lubodzież ihumeńskim, gm. omelniańskiej, w okr. polio. puchowickim, śród niedostępnych moczarów le sistych, w glebie lichej, piaszczystej położona. Lubodzież, niem. Lubsee, dok. Lubodzys, Lu boczin, Lubiodzis, włośc. wś, pow. świecki, po nad jeziorem. Obszaru liczy mr. 1578, bud. 50, dm. 26, ewang. 13, katol. 189. Pąr. Drzycim, szkoła w miejscu, poczta i st. kol. żel. Terespol. Za krzyżaków nazywano tę wieś Lubodzieżą Wielką, a pobliskie dobra rycer. Kawęcin al. Kawęczyn Lubodzieżą Małą, Kl. Lubodzis. Dziedzice tej wsi zobowiązani byli pełnić służ bę wojenną konną. R. 1421 zachodzi Welisław z L. , rycerz ziemi pomorskiej. Znana ro dzina pruska Lubodzieskich zapewne od tej je dynej w Prusiech wioski wzięła swą nazwę. Poczem odziedziczyli tę wś Kawęczyńscy, któ rzy ją zamienili na Kawęcin al. Kawęczyn. R. 1524 Feliks Kaweczyński ustępuje tę wś jako i Budyń bratu swemu Andrzejowi za 15 m. Ob. R. Wegner, Ein pommer. Herzogthum i t. d. Varia acta ręk. w Peplinie str. 35. Por. Kawęcin. Kś. F. Lubodzin, ob. Lubocin. Luboenen niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. Smolniki. Lubogoszcz, Lubogość, góra i szczyt lesisty, świerkowy, w dziale Mogilnicy, w Beskidach wschodnich, wznosi się na granicy Kasiny Wielkiej, Kasinki, Mszany Dolnej i Słomki, pod 37 46 wsch. dłg. g. F. , a 49 42 40 płn. sz. g. Dział tej góry oblewa od płd. wsch. pot. Słomka, od płd. zach. Raba, od płn. zach. , płn. i wsch. Kasinka. Wody z tej góry spły wają do powyższych rzek. Wzniesienie 967 m. npm. Na płd. zach. wznosi się w tym dzia le szczyt Zapadliska 807 m. . Br. G. Lubojańskie, dwie osady w pow. lublinieckim, do Rzędowic i Semrowic. Lubojata, ob. Libojaty. Lubojenka, wś i folw. , pow. częstochowski, gm. i par. Rędziny, o 10 w. od Częstochowy. Wś ma 11 dm. , 18 os. , 189 mk. , 195 mr. ; folw. 4 dm. , 60 mk. , 757 mr. , piec wapienny, płodozmian 17polowy. Lubojna, wś i folw. , pow. częstochowski Lib. ben. I, 521, wymienia wś L. i Lubojenkę w par. Borówno, o 11 w. na płn. od Częstochowy, na lewo od drogi z Częstochowy do Brzeźnicy. Wś ma 41 dm. , 340 mk. , 309 mr. ziemi włośc; folw. 7 dm. , 58 mk. , 845 mr. ; os. karcz, 1 dm. , 6 mk. , 6 mr. Jest tu szkoła począt. lklas. ogólna. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folwarków L. i Florków, nomenklatur Dudki i Tylin oraz wsi L, Rozległość wynosi mr. 1119 folw. L. grunta orne i ogrody mr. 410, łąk mr. 156, pastwisk mr. 78, lasu mr. 258, nieużytki i place mr. 38, razem mr. 940; folw. Florków grunta orne i ogr. mr, 174, nieużytki i place mr. 5, razem mr. 179; bud. na obudwu folwarkach mur. 6, z drzewa 14, płodozmian 4 i 8 polowy. Młyn wodny; rzeczka bez nazwy przepływa tworząc dwa stawy, pokłady kamienia wapiennego. Wś L. os. 43, z gruntem mr. 489. Lubok 1. nazwa grupy chat i szałasów na obszarze gm. Uścia Putylli, w pow, wyżnickim, nad praw, brzegiem górskiego pot. Biskowa Wielkiego Biskin Wełyki, dopływu Putylli. 2. L. , przys. wsi Petraszy, w pow. wyżnickim. Lubola, wś nad strum. Stawisko i folw. , pow. turecki, gm. Lubola, par. Brednia, odl. od Turku 35 w. Wś ma dm. 52, wraz z kol. Ferdynandów i Dąbrowa 547 mk, ; folw dm. 9, mk. 117. W 1827 r. par. Pięczniew, 49 dm. , 370 mk. Łaski Lib. ben I, 394, wymienia L. w par. Glinno. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. z wsiami L. i Dąbrowa rozl. mr. 1311 grunta orne i ogrody mr. 638, łąk mr. 174, pastwisk mr. 466, nieużytki i place mr. 33, bud. mur. 18, z drzewa 7, płodozmian 6po lowy; gorzelnia, wiatrak, pokłady torfu. W r. 1878 od dóbr tych oddzielone zostały folw. Ferdynandów i os. pustkowie Józefów z rozległością mr. 375. Wś L. os. 79, z grun. mr, 597; wś Dąbrowa os. 6, z gruntem mr. 89. Lubolce, niem. Lubolz, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. lubińskim; oko ło r. 1840 starsi mieszkańcy mówili jeszcze po serbsku. A. J. P. Lubolin mylnie pod Kuflewem, ob. Lubomin, Lubolin, Lubolń, niem. Liebel, wś, pow. rozbórski, par. Daubitz. Lubom, Lubomie, 1313 r. Luboma, 1531 Lu bomya, 1532 Libony, wś i dobra, pow; racibor ski, na granicy rybnickiego; 105 bud. , 205 dm. , 1270 mk. Dobra z folw. Paprotnik należą do książęcego klucza Grabówka ob. . Wś ma 182 os. , 1675 mr. ziemi, młyny Jęczmionka i Utra ta, hodowlę tytuniu, kościół katolicki paraf. drewniany z r. 1303, szkołę począt. 2klasową. Par. L. dek. pogrzebińskiego 1869 r. miała 3211 katol. F. S. Lubomierz, ob. Hańsh i Lubowież, Lubomierz 1. przys. do Żołyni, pow. łańcucki. 2. L. z Wieżą, pow. bocheński, pielesze rodziny ks. Lubomirskich, leży nad Sreniawą, w okolicy pagórkowatej, przy drodze z Gdowa do Lipnicy. Gleba jest żytnia, glinkowa. Folw. Wieża na zach. od tej wsi, przy drodze do Gruszowa, ma zachowane według Morawskiego Sądeccz. II, 363 szczątki pniaka ogromnej lipy, pod którą miał siadywać legendowy młynarz, który za zasługi otrzymał L. i w herbie Śreniawę. L. należy do parafii rzym. katol. w Łapanowie, do urzędu poczt. w Gdowie 3. 7 kil. . Pos. wiek. p. Z. Damask ma 306 roli i 111 mr. lasu; pos. mn. 112 mr. roli; z 297 mk. rzym. katol. przebywa stale 15 Lubodzież Lubodzin Luboenen Lubola Lubomirka Lubomierz Lubomierz Lubomin Luboml Lubomir na obszarze wiek. posiadłości. L. graniczy na płn. z Łapanowem, na zach. z Gruszowem, na płd. z Grabiem a na wsch. z Wolicą. 3. L. , wś, pow. limanowski, leży nad pot. Mszaną, w okolicy lesistej i górzystej. Od płn. zamyka dolinę 573 m. npm. Łysa góra 924 m. , od wsch. Szczawski las 1007 m. . Polanki 1008 m. i Magórzyca 881 m. , od płd. Kudłów 1276 m. bez względnej wysokości. Z północnych wzgórz spływa do Mszany kilka potoków przez wieś, z których największy nazywa się Jasienną; z południowych trzy większe potoki Rosocha, Rychłów, Rychłowiec i kilka mniejszych. La sy są świerkowe, gleba zimna, owsiana. L. ma 1334 mk. rzym. katol. , drewnianą kaplicę, w której się czasem msza św. odprawia, tartak parowy w lesie i hutę szklaną. Kasa pożyczk. gminna ma 571 zł. w. a. kapitału. Par. w Niedź wiedziu. Pos. wiek. hr. H. Wodzickiego ma obszaru 173 mr. roli w ogóle i 1079 mr. lasu; pos. mniej. 1817 roli, 303 łąk, 1079 past. i 55 mr. lasu. L. graniczy na północ z Łętową, na wsch ze Szczawą, na płd. ma obszerne lasy, a na zach. z Koniną. Por. Krasne. 4. L. , dwór w Oleszycach, pow. cieszanowski. Mac. Lubomierz 1. wś, pow. pleszewski; 19 dm. , 152 mk, wszyscy katol. ; 41 analf. Poczta, st. kol. żel. w Pleszewie Pleschen, o 7 kil. 2. L. , folw. ; 1 dm. , 8 mk. ; należy do dom. i gm. Taczanowa. W r. 1773 był własnością jezuickiego kolegium w Kaliszu. M. St. Lubomin 1. wś i folw. , pow. pułtuski, gm. Gołębie, par. Nasielsk; leży przy dr. żel. nadwiśl. , o 5 w. od Nasielska ku Gąsocinowi. W 1827 r. 16 dm. , 114 mk. Rozl. folw wynosi mr. 705 grunta orne i ogrody mr. 516, łąk mr. 25, lasu mr. 149, nieużytki i place mr. 15, bud. mur. 1, z drzewa 16; płodozmian 7 i 13polowy. Wś L. os. 15, z gruntem mr. 22. 2. L. , pow. nowomiński, gm. i par. Kuflew ob. . 3. L. , pow. nowomiński, gm. Ładzyń, par. Stanisławów. W 1827 r. 15 dm. , 136 mk. 4. L. , wś i folw. , pow. włocławski, gm. Piaski, par. Lubomin. Posiada kościół paraf. drewniany niewiadomej erekcyi; obecny z XVIII w. L. był własnością kapituły włocławskiej. W 1827 r. wś rząd. , 21 dm. , 197 mk. Par. L. dek. włocławski 300 dusz. Por. Kłobia. Lubomir, podobno dawne nazwisko m. Stawiszcz, pow. taraszczański. Lubomirka, wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Szczekarków, par. Opole. W 1827 r. 14 dm. , 86 mk. Lubomirka, wś nad Słuczą, pow. nowogradwołyński, gm. nowoczartoryska, par. Mi ropol, włościan dusz 146, ziemi włościańs. 198 dzies. , ziemi dwors. 399 dzies. Ma 24 dm. , kilku właścicieli i część rządową. L. R. Lubomirka 1. wś, pow. latyczowski, nad Bohem, par. Międzyboz; należała do kluczą międzyboskiego, skonfiskowanego Czartory skim; dziś rządowa. 2. L. , duża wś, pow. olhopolski, nad rz. Brytawką, dopływem Sawranki, gm. Demówka, par. Czeczelnik; od Olhopola 5 w. , od Kodymy 25 w. ; 300 dm. , mk. 1700; ziemi włośc. 2101 dzies. , dwor. 1279; gorzelnia. Cerkiew z 65 dzies. ziemi. Należała do Lubomirskich, do klucza czeczelnickiego; obecnie Sobańskich. 3. L. , wś rząd. , pow. bałcki, przy ujściu rz. Honoraty do Jahorłyka, gm. Nestoita, par. Rybnica, mk, 718, dm. 136, ziemi 1565 dzies. Należała do dóbr królew skich, do klucza hliboczańskiego, w 1816 r. nadana na 12 lat gener. Lewickiemu, a obecnie gener. Istominowi. Cerkiew pod wez. ś. Ale ksandra ma 1490 dusz i 102 dzies. ziemi. Była niegdyś własnością Lubomirskich, wchodziła w skład klucza jahorłyckiego. Dr. M. Lubomirka 1. wś, pow. czehryński, o 3 w. na płd. od Matwiejówki, u źródeł strugi Wereszczanki, nazywanej też Taśminą Gniła, pośród lasów. R. 1808 miała 581 mk. prawosł. , dziś 546 prawosł. , 28 katol. , 50 izr. Koło wsi, zwłaszcza na zach. , liczne nasypy i mogiły. Niegdyś L. wchodziła w skład Śmilańszczyzny, od Jabłonowskich przeszła do Michałowskich, Wróblewskich, Tyszkowskich, Dziekońskich, Łotockich, dziś kolokacya. Ma cerkiew prawosł. paraf. ś. Trójcy. Ó 3 w. na zach. od L. leży słoboda Antonówka, w której 1830 r. założono kościół katolicki filialny; ma ona 187 mk. , w tem 41 katol. 2. L. al. Świniarka, ob. Kajetanówka. Lubomirka 1. mko nad rz. Małą Korabelnią, pow. bobryniecki, gub. chersońskiej. R. 1869 było tu 60 dm. 2. L. , mko, pow. elisawetgradzki, gub. chersońskiej, nad Taszłykiem, o 75 w. od m. powiat. Ma 439 dm. , 1548 mk. Lubomirka, także Lubomirskim potokiem lub Błotnią zwana rzeczka, wypływająca na obsza rze wsi Biedaczowa, w pow. łańcuckim, płynie na płn. wsch. , nasamprzód granicą Biedaczowa i Gwizdowa, poczem przez wś Gilarową; przyjąwszy z lew. brzegu pot. Radyówkę, zwraca się w Gilarowej na wsch. i w Wierzawicach w kierunku płn. uchodzi do Sanu z lew. brze gu. Długość biegu 13 Ml. Br. G. Lubomir z, ob. Lubomierz. Luboml, Lubomla, mko rząd. , pow. włodzimierski, okr. polic, i gm. L. , odl. od Warszawy 268 wiorst. R. 1870 miał 425 dm. , 2064 mk. , w tem 66 proc. izr. , 2 cerkwie, kościół, kaplicę, browar, młyn, 4 garbarnie, 62 sklepy, 25 rzemieślników, 6 jarmarków. R. 1881 nawiedzone silnym pożarem. Paraf. l kościół katol. ś. Trójcy, z muru wzniesiony 1412 r. Parafia katol. dek. kowelskiego dusz 3562. Filia Bendiuha, kaplice w Ziemlicy i w Horodnie. Stacya L. drogi żel. nadwiśl. leży o 2 w. od sta Lubomla Lubonia Luboń cyi poczt. L. , o 20 w. od Maciejowa. Jerzy Narymuntowicz ks. bełski otrzymał to mko na dzierżawę lenną skutkiem traktatu między Olgierdem a Kazimierzem W. w 1366 r. ; w roku jednak 1377, za panowania króla Ludwika węgierskiego, stracił je razem z całą ziemią chełmską, losy której zawsze L. dzielił, a która też wówczas do korony została przyłączoną. W r. 1392 przebywał w L. Władysław Jagiełło czas pewien i tak sobie go upodobał, że na pamiątkę tego wystawił tu kościół, istniejący dotychczas, chociaż kilkakrotnie w ciągu tylu wieków się palił. Jest cerkiew w L. pod wez. ś. Jerzego, fundacya której sięga ogromnej starożytności, a podanie ludu głosi, że wyszła tuż z pod zamkowej góry, gdyż podle niej stoi. Za czasów rzeczypospolitej było to miasto starościńskie i miało zamek na górze. Lustracya ststwa lubomlskiego z 1569 r. przytacza dość ciekawych szczegółów, z których jawnie się pokazuje, że ówczesny L. świetniejszym był od dzisiejszegoDość wspomnieć, że podówczas samych piekarzy było 27; mko dawało dochodu zamkowi 109 złp. 3 gr. Konstytucyą za Zygmunta III zaliczono L. do dóbr królewskich, na których suma posagowa królewny oparta była. Gdy królewna wyszła za mąż, L. w 1659 r. , wraz z całem ststwem darowano dożywociem, przez stany rzpltej, Wychowskiemu wojewodzie kijowskiemu i hetmanowi kozaków, za zasługi okazane państwu. Świetne czasy nastają dla L. z przejściem takowego w końcu XVIII w. na dziedzictwo Branickich. Wówczas przynosiło miasto dochodu, mianowicie w 1782 r. , tylko 26470 złp. Braniccy założyli tu swoją rezydencyą, ogromny pałac z ogrodem. Miasto się zabudowało po większej części i do połowy XIX w. było niezmiernie ożywione, skutkiem rezydowania w pałacu Branickich, którzy starali się wszelkiemi sposobami je podnieść i zaprowadzać dla mieszkańców udogodnienia ponieważ zaś były to niezmiernie rozległe dobra, obejmujące masę okolicznych wsi, więc ruch i ożywienie od głównego punktu rozchodziły się po okolicy. W połowie obecnego wieku dobra lubomlskie przechodzą do rąk rządu. Około 1870 r. wszystkie dobra lubomelskie jako fermy rząd rozdał na własność rozmaitym urzędnikom, którzy położyli zasługi na polu administracyi. Mko, tak dawniej ruchliwe, zagłuchło zupełnie i letargicznym snem spało, dopóki w tym kierunku biegnąca kolej nadwiślańska nie urządziła tu swojej stacyi. Od tego czasu ruch się znowu obudził, jakkolwiek nigdy taki, jak dawniej. Wiele też na zubożenie miasta wpłynął cały szereg pożarów. Wedle taryfy pogłównego, do ststwa lubomelskiego zaliczały się następujące wsie i dobra Lubomia, Lawale, Skiby, Zapole, Rymacze, Jahodyn, Hołowno, Bereźce, Lubochinie, Nudysz, Wiśniów, Kośniszcze, Krymno, Rejowiszcze, Mosfór, Olesko, Komo rów, Szacko, Szczodrohost, Zabrodzie, Powie cie, Tur, Kortylesy, Samorowice i, Radosław. W r. 1771 posiadała je Antonina Rzewuska, wojewodzina wołyńska; spłacając zeń kwarty złp. 26, 470 gr. 27, a hyberny zł. 6808 gr. 16. okr. polic. L. obejmuje gminy L. , Olesko, Ry macze, Huszcza, Zahorany, Hołowno, Krymno, Szack, Pulma. W mieście L. urodził się słyn ny kaznodzieja dominikański z czasów Zygmun ta III, Seweryn Lubomlczyk. F. S. Lubomla, ob. Lubowla. Lubomuehle niem. , młyn pod m. Trzebnicą na Szląsku. Lubomyśle, wś, pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Ślesin Łaski, Lib. ben. I, 209, 234. Leży o 19 w. na płn. od Konina, od szosy ko nińskowłocławskiej w. 1; ma powierzchni 320 mr. , ludności mieszanej polskoniemieckiej 91; grunt szczerkowaty. Niegdyś istniał tu podo bno zamek. J. Chor. Lubon niem. , pow. człuchowski, ob. Lubonie, Luboń, ob. Lubonia. Luboń 1. wś, pow. mozyrski, gm. łachwiań ska, opodal rz. Śmierć, przy drodze wiodącej z Sinkiewicz i Mokros do mka Łachwy, ma osad 35; miejscowość odludna, poleska, grunt piaszczysty nizinny. 2. L. , wś w płd. stro nie pow. bobrujskiego, na zapadłem Polesiu, przy moczarach zajmujących kotlinę rz. Tremli, w okolicy pomiędzy Jósepolem i Iwaniszewiczami, ma osad 22, gruna piaszczyste, miej scowość odludna. A. Jelski. Luboń Mały i Wielki, dwa szczyty w Beski dach skawiańskorabczańskich, w dziale luboń skim. Dział Lubonia zajmuje południowy ob szar tychże Beskidów, między Rabką od płd. , a Lubieniem od płn. Oblewa go od płd. wsch. , wsch. , płn. wsch. Raba, od płn. zach. Krzeczó wka, także Lubienką zwana, od zach. potok Na prawa i Skawa, na płd. linia SkawaZabornia Rabka. Bokiem płd. zach. i płn. zach. wiedzie gościniec nowotarski, od którego w Skomielnej jedno ramię płd. wsch. wiedzie do Rabki, a drugie zachodnie do Jordanowa. Najwyższym szczytem jest Wielki L. 1023 m. , podobny kształtem do Babiej Góry; daje piękny widok na Babią Górę i pasma koło niego położone. Cały lesisty. Na zach. od niego Mały L. 870 m. Na płn. od niego wystrzela w górę stożko wy Strzebel 977 m. , wznoszący się łagodnie od zach. , tylko przy szczycie bardzo stromy. Pokryty cały świerkami, na szczycie skarło waciałe buki. Br. G. Lubonia 1. al. Lubania, wś, folw. i osada młyn. , pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Srocko. W 1827 r. było tu 21 dm. , 173 mk. ; obecnie wś ma 16 dm. , 146 mk. , 308 mr. ; folw Lubomyśle Lubon Luboml Lubomuehle Lubinie Lubonicze Lubonia Luborcza Luborka Luboraz 1 dm. , 240 mr. należy do dóbr Grabica; os. młyn. 1 dm. , 8 mk. , 15 mr. 2. L. , wś włośc. , pow. opoczyński, gm. Owczary, par. Błogie, odl. 20 w. od Opoczna; 23 dm. , 164 mk. , 395 mr. obszaru. Lubonia al. Liboń 1. wś, pow. wschowski, 28 dm. , 183 mk. , wszyscy katol. ; 39 analf. Poczta i tel. w Poniecu o 5 kil. ; st. kol. żel. Bojanowo o 12 kil. ; st. kol. żel. Rydzyna o 15 kil. 2. L. , dom. tamże, 2420 mr. rozl. ; dwie miejsc a L. , dom. , b Tadeuszki, folw. ; 15 dm. , 223 mk. ; 15 ewang. , 208 katol; 49 analf. Cegielnia parowa. Własność Tadeusza Mora wskiego h. Dzierżykraj, dawna siedziba gene rała i poety Morawskiego. M. St. Lubonicze, miasteczko liche i dobra, nie gdyś w województwie mińskiem, w pow. rzeczyckim, teraz w pow. bobrujskim, o 2 mile na płn. od Bobrujska, nad rz. Lubońką położone; należały do korony i mianowały się ststwem. Podług Vol. Legum składało się z mka L. i z dzierżaw Kostrójsk, Kozary, Cyble, Biało wieście i Pirlów. W r. 1771 posiadali je Le scy, opłacając z niego kwarty złp. 2381 gr. 4 i hyberny złp. 544 gr. 26. Na sejmie z roku 1773 1775 stany rzpltej nadały to starostwo j w emfiteutyczne posiadanie Michałowi Prusza nowskiemu, sędziemu grodzkiemu i podczasze mu pow. rzeczyckiego, łącznie z dzierżawami Stołpiszczem w rzeczyckiem, oraz Kokoszycami i Jarniewem w pow. Słonimskim położonemi. Teraz posiada zarząd gm. lubonickiej, składa jącej się z 5 ststw wiejskich, 14 wsi i 2117 włościan płci męskiej; mko ma cerkiew, szpital gminny, szkółkę, os. 39; miejscowość poleska, gleba piaszczysta. Mnóstwo głazów erraty cznych. A. Jelski. Lubinie, niem. Lubon, włośc wś, pow. człuchowski, blisko granicy pomorskiej, między dwoma jeziorami. Obszaru mr. 2121, bud. 29, dm. 9, katol. 97, szkoła. Parafia Borzyszkowo, poczta Lipienice. Kś. F. Luboniec 1. wś, pow. średzki, 17 dm. , 137 mk. , wszyscy katol. ; 33 analf. Poczta i tel. w Zaniemyślu o 2 kil. ; st. kol. żel. w Środzie o 10 kil. 2. L. , olędry, tamże; 4 miejsc a L. , olędry; kolonie b Kowalka, c Maydany i d Staw; 31 dm. , 292 mk. ; 177 ewang. , 115 katol. ; 92 analf. 3 L. , folw. tamże, z Polwicą ma 2863 mr. rozl. ; 4 dm. , 60 mk. , wszyscy katol. ; 30 analf. M. St. Lubonie Stara wieś, wś, L. Kijewo wś i L. , folw. i os. , pow. kolski, gm. Kłodawa, par. Bierzwienna Długa Łaski Lib. ben. II, 449; odl. od Koła w. 16; dm. 9. L. Stara wieś i L. Kijewo, wś, mają 14 dm. , 145 mk. L. folw. , 3 dm. , 125 mk. i os. 1 dm. , 9 mk. W 1827 r. 13 dm. , 128 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. z wsiami L. , Witów i kol. L. rozległy mr. 544 grunta orne i ogrody mr. 436, łąk mr. 33, pastwisk mr. 54, nieużytki i place mr. 17, bud. mur. 4, z drzewa 9, płodozmian 13polo wy, wiatrak. Wś L. os. 29, z grun. mr. 134; wś Witów os. 7, z grun. mr. 125; kol. Lubonie os. 9, z grun. mr. 242. 2. L. Holendry, kolonia, pow. kolski, gm. Kłodawa, parafia Bierzwienna Długa, odl. od Koła 16 w. , ma dm. 8, mk. 46. W 1827 r. 9 dm. , 110 mk. Luboniek, wś i folw. , pow. piński, 3 okr. polic, za rzekami, mk. 146, majętność dawniej Soltanów, potem Bądzkiewiczów, dalej Radziejowskiego, obecnie rad. stanu Kuklińskiego; ma 9840 mr. ziemi z folw. Holeniewo. Kś. M. Lubonin, właśc. Lubomin ob. . Lubońka, niewielka rzeczka w pow. bobruj skim, poczyna się w moczarach za mkiem Luboniczami, ma bieg południowy; na przestrzeni 7 w. porusza 3 młyny, za wsią Hutą wpada do Berezyny z lewej strony. A. Jelski. Luboński potok, potok górski, wypływa z pod Małego Lubonia 870 m. , na płd. wsch. jego stronie, płynie na płd. wschód, tworząc wzdłuż całego swego biegu granicę między Skomielna Białą i Zarytem w pow. myśle nickim. Uchodzi do Raby z lew. brzegu. Dłu gość biegu 4 1 2 kil. Br. G. Lubopol, folw. w pow. pińskim, w okr. polic. łohiszyńskim, nad kotliną Jasiołdy, po siada znakomite łąki, ma obszaru 610 mr. ; od r. 1875 własność wspólna mieszczanina Kałaura i włościanina Korzeniewicza; miejscowość bardzo niska i odludna. A. Jelski. Luboradz, wś, pow. kutnowski, gm. Krośniewice, par. Nowe Łaski, Lib. ben. II, 473. W 1827 r. wś rząd. , 2 dm. , 16 mk. Luboradz, por. Liberadz, Luberadz i Chełmno. Luboraz, niem, Lieberose, mko w pow. lu bińskim, na dolnych Łużycach, nad dopływem Szprewii, ma do 2000 mk. , 2 kościoły ewang. , tkactwo. W pobliżu smolarnia, torfiarnia i du ża góra lesista. A. J. P. Luborcza 1. wś i os. karcz. , pow. noworadomski, gm. i par. Koniecpol. Ma 240 mk. , 29 dm. , ziemi włośc 302 mr. W 1827 r. 20 dm. , 120 mk. Ob. Koniecpol. 2. L. T. n. wś wymienia Łaski Lib. ben. I, 559 w parafii Chrząstów. Luborka, mała wioska a raczej futor, pow. lityński, o 5 domach, nieopodal wsi Biczowej, par. Kumanowce. Ziemi dwors. 141 dzies. , włośc 49 dzies, Luborzyca, wś, pow. miechowski, gm. i par. Luborzyca. Leży przy drodze bitej z Krakowa do Proszowic Posiada kościół paraf. murowany, szkołę początkową i dom schronienia dla starców i kalek. W 1827 r. była to wś duchowna, miała 66 dm. , 292 mk. Kościół tutejszy, z cegły w stylu ostrołukowym zbudowany, założony był podobno w 1212 r. przez Iwona Odrowąża, bisk. krakowskiego, nastę Luborzyca Lubonia Luboradz Lubopol Luboński Lubońka Lubonin Luboniek Luboniec Luboszcz Luborzyce Luborzycka Luborzycki Lubość Lubosch Lubościce Lubosiej Lubosin Lubośnia Lubostroś Lubostroń Lubosz Luboszany Lubosześnica Luboszewy Luboszin Luboszowa Luborzyce Wola pnie przerobiony i powtórnie poświęcony w r. 1433. Par. L. dek. miechowski, 2654 dusz. Gmina L. należy do sądu gm. okr. IV w Wilczkowicach, st. poczt. Michałowice ma 9004 mr. obszaru i 3334 mk. W gminie są dwie szkoły początkowe Luborzyca i Goszcza. Br. Ch. Luborzyce, por. Lubościce. Luborzycka Wola, wś, pow. miechowski, gm. i par. Luborzyca. Luborzycki potok, wypływa w Luborzy cy, w Król. Polskiem, tuż nieopodal granicy galicyjskiej, płynie ku południozachodowi, do sięga Sulechowa i Prus; tutaj brzegi wznoszą się do 1 1 2 m. koryto ma przeszło 2 m. szer. , dno z namulisk, nieco niżej brzegi poszarpane, przedstawiają pokłady cienkie iłu, gliny i t. d. Od Kantorowic po Zesławice ma brzegi nieró wne, często pionowe do 3 1 2 m. wysokości, a koryto 1 1 2 3 m. szer. Pod Zesławicami wy płynąwszy na obszerniejsze łąki wpada do Dłu bni. Długość biegu 8 kil. Br. G. Lubość, niem. Laubst, wś na dolnych Łu życach, w pow. kalawskim. Kościół ewang. filialny do Lutola, szkoła początkowa. Mie szkańcy Serbowie w fazie germanizacyi. Por. Lubhość. A. J. P. Lubosch niem. , ob. Lubosz. Lubościce, niem. Luboschütz al. Lieboschütz, 1291 Lubozici, 1532 Luboschitze, wś, pow. opolski, nad Małopaną, par. Opole, ma 73 bud. , 78 dm. , 414 mk. , 62 os. , 943 mr. ziemi. F. S. Lubosiej, mały zaśc. w pow. borysowskim, o milę na płn. od mka Ziembina położony, ma osad 3, grunta wzgórkowate i kamieniste. Lubosin 1. wś, pow. szamotulski; 16 dm. , 113 mk. , 67 ewang. , 46 katol. ; 15 analf. Poczta w Podrzewiu o 3 kil. , tel. w Pniewach o 9 kil. , st. kol. żel. w Szamotułach Samter o 15 kil. 2. L. , dom. tamże, 2081 mr. rozl. , 18 dm. , 193 mk. , 40 ewang. , 153 katol. ; 76 analf. Lubośnia, wś i os. nad rz. Widawką, pow. łaski, gm. Dzbanki, par. Szczerców. Wś ma 4 dm. , 41 mk. , 15 mr. ; os. 1 dm. , 8 mk. , 97 mr. rozl. ; młyn wodny. Lubostroś, folw. w pow. mozyrskim, na praw. brzegu Słuczy, przy drodze wzdłuż Słuczy wiodącej z mka Lenina do Grabowa; odlu dna poleska miejscowość, grunta lekkie, łąki obfite. A. Jelski. Lubostroń, dom. , pow. szubiński, nad Notecią, 3696 mr. rozl; 19 dm. ; w r. 1880 było 330 mk. ; w r. zaś 1871 352 mk. ; 12 ewang. , 340 katol. ; 133 analf. Poczta i tel. w Łabiszynie o 4 kil. ; st. kol. żel. w Chmielnikach o 15 kil. L. ma piękny pałac przez dziadka teranźiejszego dziedzica hr. Leona Skórzewskiego, podług rysunku Zawadzkiego ozdobnie wystawiony. Do 1880 r. L. zwał się Piłatowe i dopiero Fryd. hr. Skórzewski, budując pałac, wyjednał zmianę nazwy pierwotnej na L. Ob. Łabiszyn. W zagajeniu odkryto groby pogańskie, przykryte okrągłemi płytami kamiennemi; z jednego grobu zdołano wydobyć 17 urn. Lubosz, Lubusz, niem. Lubosch, wś i dom. , pow. międzychodzki; 4 miejsc a L. , wś i dom. ; b L. , leśnictwo; folwarki c Karolewo Carlshof, d Augustowo; 41 dm. , 602 mk. ; 201 ewang, , 401 katol. ; 156 analf. Dom. ma 7328 mr. rozl. Kościół katol. paraf. dek. lwoweckiego. Bom. posiada cegielnię i gorzelnię parową. Poczta i tel. w Pniewach o 3 kil. , st. kol. we Wronkach o 23 kil. Wieś L. była w XVI w. własnością znakomitej rodziny wielkopolskiej Ostrorogów; w XVII i XVIII w. posiadali ją Świnarscy, Kalinkowscy i Bnińscy. W połowie zeszłego wieku był tutaj plebanem Andrzej Burglewicz, akademik krakowski, sławny w swoim czasie egzorcysta. 2. Ł. Stery, wś, pow. kościański; 26 dm. ; 233 mk. ; 15 ewang. , 218 katol. ; 77 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Kościanie o 4 kil. 3. L, Stary, leśnic. , 1 dm. , 8 mk. , należy do dom. Racota. 4. L. Nowy, wś, pow. kościański, 34 dm. , 354 mk. ; 119 ewang. , 235 katol. ; 70 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Kościanie o 3 kil. Luboszany, mczko w gub. mohilewskiej, w pow. orszańskim, nad rz. Klewą ob. . Było to ststwo. Według spisów podskarbińskich z r. 1565 zaliczało się wówczas do dóbr stołowych królewskich. Składało się z miasteczek Luboszany i Berezyny Ihumeńskiej z przyległościami. W r. 1771 było w posiadaniu Tyszkiewicza, het. poln. litew. , który z niego opłacał w r. 1766 kwarty złp. 4925 gr. 7V2 zaś hyberny z obudwu części tego ststwa złp. 4900. Znaczna część tego ststwa przy pierwszym rozbiorze kraju odpadła do Rossyi. Luboszcz, ob. Lubhość i Lubość. Lubosześnica, wś, pow. szamotulski, 23 dm. , 237 mk. ; 43 ewang. , 194 katol. , 94 analf. Poczta i tel. w Pniewach o 3 kil. , st. kol. żel. Szamotuły o 23 kil. Luboszewy, wś i os. karcz. , pow. rawski, gm. i par. Lubochnia Łaski, Lib. ben. II, 318. Leży na prawo od drogi bitej z Tomaszowa do Rawy, ma 23 dm. , 212 mk. , 422 mr. ziemi włośc. w 1827 r. 25 dm. , 133 mk. Jest tu straż leśnictwa Lubochnia. Br. Ch. Luboszin niem. , wś, pow. tucholski, ob, Lubocin. Luboszowa al. Lubaszowa, wś, pow. tarnowski, na prawym brzegu Biały, u ujścia pot. Rosiówki, 326 m. npm. , od płd. ma lasy na wzgórzach od 392 do 501 m. npm. , któremi poprowadzono granicę powiatów tarnowskiego i gorlickiego. Dawniej należała ta wś do opactwa tynieckiego. Liczy 352 mk. rzym. katol. należy do par. rzym. katol. i urzędu poczt. w Tuchowie odległym o 1 kil. Posiadłości większej nie ma; pos. mniej. ma 298 roli, 20 Lubotyń łąk, 69 pastw. i 170 mr. lasu; kasa pożyczk. gminna ma 99 zł. w. a. kapitału; graniczy na płn. z Burzynem a na wsch. z Kielanowicami górnemi. Muc. Lubotyń 1. wś i os. nad jez. Lubotyńskiem, pow. kolski, gm. i par. Lubotyń, odl. od Koła w. 24; posiada kościół par. murowany nieznanej erekcyi i szkołę początkową 1klas. Wś ma 4 dm. , 22 mk. ; os. 2 dm. i 2 mk. ; folw. 12 dm. , 106 mk. , majorat. L. folw. poduchowny 2 dm. , 12 mk. W 1827 r. wś rząd. 17 dm. , 151 mk. L. stanowił posiadłość biskupów kujawskich aż do okupacyj pruskiej. Klucz L. stanowiły L. wś i wsie Popowice, Zakrzew, Józefowo. Michał biskup kujawski 1231 r. nadał L. cystersom sulejowskim Kod. dypl. pol. I, 32. Obecnie L. stanowi majorat dany w r. 1842 rzecz. rad. st. Sotnikowowi. Dobra składają się z folw. L. , wsi L. , Zakrzew, Kawenczynek, Józefów i Górki; rozległość dominialna wynosi mr. 1161 grunta orne, ogrody, łąki i pastwiska mr. 503, lasu mr. 658. Wś L. os. 9, z grun. mr. 56; wś Zakrzew os. 30, z grun. mr. 676; wś Kawenczynek os. 7, z grun. mr 131; wś Józefowo os. 12, z grun. mr. 356; wś Górki os. 2, z grun. mr. 12. Gm. L. należy do sądu gm, okr. I w Babiaku, st. poczt. Sompolno, ma obszaru 20267 mr. i 6810 mk. W gm. są dwie gorzelnie Bogusławice i Ozorzyn, młyn parowy Radoszewice, 3 szkoły Babiak, Brdowo i Lubotyń, olejarnia, kopalnie torfu, młyn wodny Babiak. Par. L. ma 2010 dusz. 2. L. , wś, pow. łomżyński, gm. i par. Lubotyń. Posiada kościół paraf. erygowany w 1497 r. przez kanoników z Czerwińska, dziedziców L. ; obecny drewniany pochodzi z 1621 r. Jest tu szkoła początkowa 1kl. ogólna, urząd gminny, 241 mk. i 2640 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. , 22 dm. , 195 mk. , stanowiła ekonomią dóbr rząd. w b. wojew. mazowieckiem. Par. L. , dek. łomżyński 3230 dusz. Kod. dypl. pol. II, 605. Gm. L. ma 3649 mk. , rozległości 10691 mr. , sąd gm. okr. III w os. Śniadowie o 11 1 2 w. , st. p. Ostrów o 28 w. ; w gm. 1 młyn i 5 wiatraków. . W skład gm. wchodzą Budziszka, Chmielewo, Gawki, Gniazdowo, Gumowo, Gumówko, Klimonty, Koskowo, Kossewo, Lubotyń, Podbiele Wielkie, Podbielko, Rabendy, Rząśnik, Rogowo, Rogówek, Świerze, Turobin i Żyłowo. Lubotyń, jez. przy wsi t. n. , w pow. kol skim, na granicy pow. słupeckiego, do którego w połowie należy, na lewo od drogi z Izbicy do Sompolna, ma do 3 w. długości w kierunku od płn. ku płd. wsch. , a do 1 2 w. szerokości. Brzegi w części wyniosłe, od płn. zaś i z płd. przechodzą w mokrą nizinę. Zdaje się, że wody jeziora dostają się ostatecznie do rzeczki Noć, która je prowadzi do Gopła. Głębokość jeziora ma sięgać 80 stóp. Br. Ch. Lubotyń, st. p. i st. dr. żel. charkowskoni kołajewskiej i sumskiej, pow. wałkowski gub. charkowskiej. Lubotyńskie bagna al. Bagna Budy, wś nad jez. lubotyńskiem, pow. kolski, gm. i par, Lubotyń, odl. od Koła 17 w. ; dm. 8, mk. 39. Są tu kopalnie torfu. Lubotz niem. , ob. Lubocz. Lubotzki, Lubotzken niem. , ob. Luboczki. Lubovia dok. , ob. Lubawa. Lubów, ob. Lubowo. Lubów, inaczej Łubów ob. , pow. sokalski. Lubow dok. , nazywały się 2 jeziora w po bliżu siebie położone w pow. chojnickim, mię dzy któremi wś paraf. Leśno zbudowana; stru ga Zbrzyca przechodzi przez te jeziora, jedno zwało się Małe Lubowe. R. 1354 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, użyczył małe go jeziora L. , na płd. leżącego, przy którem wś blisko się znajduje, na użytek wioski. Wiel kie L. , nieco na płn. będące, zastrzegł nato miast zakonowi; Ob. odpisy Dregera rękop. w arch. w Peplinie 106. Kś. F. Lubow dok. al. Lubowo, nazywał się kie dyś las w puszczy tucholskiej leżący, na płd. wsch. jej krańcu, przy teraźn. pow. świeckim, gdzie obecnie wś się znajduje Lubawa, niem. Lubau, w par. lubiewskiej, pow. tucholskim. Zachodzi w starych opisach granic wsi pol. Ciechocin r. 1379, które tak się wyrażają Od Sumińskiej granicy dalej granicami do lasu, który zwią Lubow, dalej granicą do prob. łąki i do jeziora prob. Wspomina się także w opi sie granic wsi Bysławia r. 1379 Od gran. Bysławka i drogi tucholskiej podle jez. Swosdow przy lesie i przy Wełpinie, do granicy Ja sinka, do jeziora Przybysow i do granicy lubowskiej. Ob. Odpisy Dregera w arch. w Pe plinie str. 118 i 120. Kś. F. Lubow, Lubowa, Lubowe dok. , ob. Lubawa. Lubowce, ob. Lubarce. Lubowe dok. , nazywało się kiedyś jez. na pograniczu pow. kartuskiego i kościerskiego, do wsi Połęcino dawniej należące, które wraz z tą wsią ks. Sambor II zapisał oo. cy stersom w Łeknie r. 1291 Mestwin II darowi znę te potwierdza. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Kś. F. Lubowec, węg. Lubocz, ob. Łubowiec. Lubowelka, nazwa pot. Jakubianki, uchodzącej do Popradu pod Lubowlą. Br. G. Lubowice, niem. GrossLubowice, dom. , pow. gnieźnieński, 1241 mr. rozl. ; 7 dm. ; 122 mk. , 16 ewang. , 106 katol. ; 66 analf. Poczta i tel. w Kiszkowie o 2 kil. ; st, kol. żel. w Chwałko wie o 15 kil. , w Pobiedziskach o 14 kil. ; par. Dąbrówka Łaski, Lib. ben. I, 66. Własność Kazimierza Węclewskiego, niegdyś Radzimiń skiego. M. St. Lubowice, niem, Lubowitz, wś i dobra, pow. raciborski, na wzgórzach lewego brzegu Odry, Lubotyń Lubotyńskie Lubotz Lubotzki Lubovia Lubów Lubow Lubowice Lubowce Lubowe Lubowec Lubowelka Lubowici Lubowiec Lubowieckie Lubowidzkie Lubowidza Lubowidz Lubowiczki Lubowicze Lubowice Lubowice 28 bud. , 56 dm. , 361 mk. Dobra z folw. Maxhof, od 1852 własność księcia raciborskiego, mają 830 mr. ziemi i pięknie położony na górze zamek. Wś 41 os. , 171 mr. ziemi, młyn i osadę Reneciok, kościół drewn. , szkołę 2klas. Par. L. dek. raciborskiego miała 1869 r. 3427 katol. , 13 ewang. , 1 izr. Por. Ganiowice, Lubowice, niem. Lubsdorf, włośc. wś, pow. wałecki, na bitym trakcie tuczyńskosłopa nowskim, przy granicy Pomeranii. Obszaru liczy mr. 3188, bud. 127, dm. 43, katol. 374, ewang. 15. Par. Marcinkowo, w miejscu jest kościół katol. filialny i szkoła, poczta Tuczno. Kościół oddawna tu istniał murowany z wieżą drewnianą p. t. ś. Michała arch. ; obecnie jest on filią do Marcinkowa. Kś. F. LubowiciByzie, L. Kąty i L. Wielki, wś, szlach, i włośc, pow. mazowiecki, gm. Klukowo, par Kuczyn. W 1827 r. L. Byzie 9 dm. , 55 mk. ; L. Kąty 8 dm. , 81 mk. , i L. Wielki 22 dm. , 181 mk. Por. Klukowo i Kuczyn. Lubowicze 1. wś włośc, pow. wilejski, o 29 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 4 dm. , 59 mk, 2. L. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 19 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 1 dm. , 4 mk. prawosł. 1866. Lubowicze, wś, pow. mozyrski, gm. turowska, przy drożynie wiodącej z Turowa do Olgomel, ma os, 5, miejscowość odludna, nizinna. Lubowicze, wś, pow. radomyski, na lewym brzegu rz. Irszy, mk. 460. Niegdyś wś ta z Jelcówką należała do szerokiego dziedzictwa starożytnej miejscowej rodziny Jelców. Następnie gdy ten dom wygasł, substancya jego cała przeszła w linią żeńską, a mianowicie Bajbuzów Słockich, Defressów i hr. Krasickich. R. 1762 Ignacy Krasicki późniejszy biskup warmiński na mocy działu wział z substancyi matczynej po Jelcach, dobra L. , Jelcówkę i wś Lumle; z substancyi zaś poojczystej 3909 d. corocznie z intrat Dubieckich i w Dubiecku cały na górze w pałacyku apartament. Antoni zaś brat jego wziął tylko z dóbr ojczystych Pieszowice i Byków w wojew. ruskiem. Matka zaś ich Anna, z domu Starzechowska, urodzona z Maryanny Jelcównej, córki Jana Wacława Jelca, zatrzymała sobie dożywocie na Dubiecku. Dzien. Warsz. 1855 171. E. R. Lubowiczki, niem. KleinLubowice, dom. , pow. gnieźnieński; 926 mr. rozl. , 6 dm. , 94 mk. ; 8 ewang. , 86 katol. ; 53 analf. Poczta, tel. w Kiszkowie o 2 kil. ; st kol. żel. w Pobie dziskach o 14 kil. Własność Kazybskiego. Por. Lubowice. M. St. Lubowidz, wś nad rz. Działdówką, pow. mławski, gm. Rozwozin, par. Lubowidz; otoczona rozległym borem sosnowym, nad rzeką, która przez samą wś płynie, poruszając młyn i tartak. Folw. w gruntach lekkich niewielki. Wś rozległa i dobrze zabudowana, bory przeSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 54. trzebione. R. 1349 Bolesław ks. płocki nadał wś L. Wojciechowi i Mikołajowi Nagórkom a 1521 Zygmunt Stary pozwolił Janowi Lubo widzkiemu wynieść ją do rzędu miast, lecz z tego przywileju L. nie korzystał. Około r. 1850 dobra te przeszły z rąk Sierakowskich w ręce Ign. Wiśniewskiego. Kościół paraf. drewniany niewiadomej erekcyi, w 1860 r. odnowiony, na cmentarzu kaplica murowana. Szkoła początkowa, gorzelnia, cegielnia, karcz ma, 60 dm. , 631 mk. , 4158 mr. ziemi i 99 mr. nieużytków, w tem 820 mr. ziemi włościan. W 1827 r. 31 dm. , 284 mk. Par, L. dek. mławski 5114 dusz. Według Towarz. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folwarków L. i Brudnice lit. B, nomenklatur Rogale i Ber czyny, wsi Brudnice, Bądzyn i Patki; rozl, mr. 3656 folw. L. grunta orne i ogrody mr. 458, łąk mr. 109, pastwisk mr. 7, wody mr. 39, lasu mr. 2695, nieużytki i place mr. 45, razem mr. 3354, bud. mur. 6, z drzewa 38; folw. Brudnice lit B, grunta orne i ogrody mr. 37, łąk mr. 10, pastwisk mr. 3, wody mr. 243, lasu mr. 3, nieużytki i place mr. 7, razem mr. 303, bud. mur. 2, z drzewa 10. Gorzelnia, młyn wodny, 2 tartaki i cegielnia, pokłady torfu i kamienia wapiennego. Wś L. osad 47, z grun. mr. 718; wś Brudnice os. 4, z grun. mr. 7; wś Bondzyn os. 14, z grun. mr. 403; wś Pątki es. 8, z grun. mr. 238. Br. Ch. Lubowidza, wś i folw. , pow. brzeziński, gra. i par. Dmosin, o 10 w. od Rogowa, ma 14 dm. , 275 mk. , ziemi włośc. 307, dwors. 586 mr. W 1827 r. była tu część rządowa mająca 6 dm. , 42 mk. i część prywatna 6 dm. , 82 mk. Czyt. Łaski, Lib. ben. II, 341 i Kod. dypl. pol. II, 437, Lubowidzkie jez. na gruntach wsi Lubo widz w pow. mławskim, ma do 20 mr. obszaru i 18 stóp głębokości. Br. Ch. Lubowieckie, jez. we wsi Lubowiec, w pow. lipnowskim. Leży o kilka w. na płn. od jez. Skępe, ma do 20 mr. obszaru i do 18 stóp głębokości. Brzegi wyniosłe, lesiste w części. Lubowiec 1. wś, nad jez. , pow. lipnowski, gm. Skępe, par. Chrostkowo. Gruntów włośc. 251 mr. , w tem 197 mr. ornych, 23 dm. , 338 mk. Folw. liczy 939 mr. , w tem 249 ornych, 5 dm. , 17 mk. ; os. karcz. z domem zajezdnym, 11 mk. . We wsi mieści się straż leśna. 2. L. , folw. , pow. rypiński, par. Działyń. Rozległość wynosi mr. 1118 grunta orne i ogrody mr. 384, łąk mr. 19, pastwisk mr. 2, wody mr. 23, lasu mr. 672, nieużytki i place mr. 18, bud. z drzewa 15; folw. ten w r. 1875 oddzielony od dóbr Zbójno. Lubowiec, część Kiernicy, pow. gródecki. Jest tu także folw. zwany Milerówką. Lubowiec, dok. Lubowitz, nazywało się kiedyś jez, przy mieście Skarszewy leżące w pow. Lubowież Lubowiska Lubowitz Lubówka Lubowla Lubowieś kościerskim. Podług dokumentu lokacyjnego z r. 1341 zachodzi jako granica posiadłości tegoż miasta. Wyjmujemy z dokum. odnośny ustęp Granica poczyna się od pala w jez. L. wbitego, do jeziora Czarnego, do granicy wsi Ebertswalde, do jez. Egil, do jez. Rosen i t. d. Ob. Akta graniczne opact. peplińskiego w ar chiwum w Peplinie. Kś. F. Lubowieś, niem. Vogelsang, wś w pow. lęborskim, ziemi pomorskiej. Lubowież mylnie Lubomierz, wś i folw. , pow. włodawski, gm. Hańsk, par. Sawin gr. obrządku Hańsk, ma 8 dm. , 65 mk. , 72 mr. rozl. Folw. rozległy mr. 2428, t. j. grunta orne i ogrody mr. 351, łąk mr. 345, past. mr. 748, lasu mr. 894, nieuż. i place mr. 90, bud. z drzewa 10; płodozmian 8polowy, pokłady torfu, rzeczka bez nazwy przepływa; folw. ten w r, 1879 oddzielony od dóbr Hańsk ob. . Lubowież, przys. do Dąbrowy, pow. chrzanowski, leży śród lasów zwanych Korczyskami, na zachód od wsi. Lubowiska, ob. Kartuzy, t. III, str. 886. Lubowitz niem. , ob. Lubowice i Lubowiec. Lubówka, wś na płn. od rz. Hrezli, pow. owrucki. Lubówka 1. rzeczka, wypływa ze źródeł I leśnych na obszarze gm. Łówczy, w pow. cie szanowskim, płynie na zach. przez Płazów i Rudę Rożaniecką doliną śródleśną i zwróciw szy się na płn. zach. uchodzi na obszarze Lu blińca Nowego do Różanieckiego potoku. Dłu gość biegu 14 kil. Na Kummersberga mapie Galicyi sekcya 11 zwie się ten pot. Łabówką. 2. L. al. Łubówka, pot. , powstaje w obr. gm. Łubowa, w pow. sokalskim, płynie na północ ny zach. przez obszar Łubowa, a potem granicą Ł. i Waręża i poniżej Waręża uchodzi do Warężanki z praw. brz. Płynie przez łąki moczarowate korytem uregulowanem, umyślnie przekopanem dla osuszenia łąk. Długość biegu 5 kil. Br. G. LubowlaStara, także Lubomla, Lubowna lub Lubownia, niem. Alt Lublau, Iblau, węg. OLubló, łac. Lublovia, LubioVetus, miasto w hr. spiskiem Węgry, w dystrykcie lubowelskim, na prawym brzegu Popradu, przy ujściu Jakubianki do Popradu. Obszar miasta graniczy od płd. z Lubownią Nową, od wsch. z Hobgardem, od płn. z Krempachem i Jarzębiną Jarembiną, a od zach. z Gniazdami Kniesen. Od zach. ku wsch. przerzyna go Poprad na przestrzeni 5 1 2 kil. Północny obszar jego zraszają potoki górskie Lipnik Wielki i Mały ob. , południowy zaś Jakubianka, którą Baliński i Lipiński mianują Lubowelką. Na południowej granicy wznoszą się wzgórza Kozia góra 681 m. i Pusta góra 717 m. . Wzniesienie miasta 548 m. npm. szt. gen. . Dm. 391, mk. 2189 1024 męż. , 1165 kob. , obszar 4010 kwadr. sążni katastr. 1880. Mieszkańcy Słowacy i Niemcy, przeważnie religii rzym. katol. Według szemat. dyec. spiskiej z r. 1878 było dusz rzym. katol. 1953, gr. katol. 77, ewang. 25, nieun. 304, żyd. 95, razem 2454. Parafia łac. w miejscu. Kościół pod wez. ś. Mikołaja bisk. , erygowany w r. 1222; metryki chrztu poczynają sie rokiem 1692, ślubów r. 1726, umarłych r. 1770. Do par. łac. należą wsi Jarzębina i Litmanowa. Grkatol. należą do parafii ruskiej w Jarzębinie. Na obszarze L. leżą folwarki Furman, Krempach i Murań. Na cmentarzu wznosi się kaplica Grobu Pańskiego. Jest tu kasa oszczędności dla miast Lubowli, Gniazd i Podolińca. Ma swój magistrat. Sąd powiatowy, urząd podatkowy i pocztowy w miejscu. W środku rynku stoi kościół powyżej wspomniany, postawiony pierwotnie w stylu gockim, z czworoboczną wieżą, w której zegar pomieszczony; szczyt jej wysoki, czerwonopomalowany. Domy w rynku piętrowe, murowane, z Wielkiemi facyatami, po większej części strojne w malowaną lub rzeźbioną ornamentykę rokoko lub w figury świętych. Na płn. od miasta, na lewym brzegu Popradu, wznosi się Złatna hora 640 m. , na obszarze wioski Sadka, także Podsadkiem zwanej, należącej do gm. Hobgardu. Na jej wierzchołku wznosi się zamek, na płd. frontem zwrócony. Czworoboczne bastyony po rogach, połączone równym murem, tworzą pierwsze jego warownie; w jednej z nich, we wschodniej, jest główna brama żelazna, olbrzymią kłodą teraz zamknięta. Przez nią wchodzi się na pierwszy dziedziniec, gdzie w murze tkwi czerwona marmurowa tablica, mocno popękana, z napisem u góry Virtute dulce i herb Szreniawa bez mitry i hełmu, a pod tem Illus. ac magn. Ds. Ds. Sebast. Lubomirski Comes in Wisnicz, Cast. Biec. Sand. Scep. Dob. Cap. Renov. fecit anno 16. .. cyfry zatarte. Stąd wiedzie droga coraz wyżej w drugą bramę ozdobną nad nią herb Szreniawa z piaskowca wykuty, mitra nad nim unoszona przez ledwo widziane jakieś figury. Za bramą drugi dziedziniec większy; śród niego od zach. wznosi się budynek mieszkalny dotąd z żelaznym gankiem po nad murem fortecznym. Poniżej jest kilka małych izb, w jednej z nich mieści się biblioteka. Tu miał się znajdować napis na czerwonym marmurze Kolumb, Pamiętnik podróży, 1829, t. 5, 27. Zamek lubowelski z Dziennika podróży. Dr. Soczyński Arcem hanc Lublo, propugnaculum Regni Poloniae, igne absumptum A. D. MDLV, mandato Ssmi Sigismundi Augusti Regis Poloniae, Mfcus Joannes Bonar Castellanus Biecensis, loci hujus Praefectus, restauravit etiam A. MDCIIIL Illus Stanislaus Lubomirski Sac. Rom. Im. Princeps, Comes in Wisnicz Palatinus Gnalis Crac. Scep. Dobcicens. Zato Lubowieś rien. Niepolom. Gubernator. .. nitidiorem et commodiorem. .. . ensis suis reduxit. W tym dziedzińcu znajduje się tablica marmurowa z h. Lubomirskich i napisem Vladislao IV. Regnante Illmus Dnus Stanislaus Comes in Wisnicz Lubomirski Palatinus et Gnalis Crac. Niepolomicensis. Scepusien. Dobcicens. Zatoriens. Białocerkieus. Gubernator, ut arcis securitati suae successorumque commoditati consuleret murum hunc portam cum edificio a fundamentis erixit Anno MBCXXXXII. Dalej na zach. leży jeszcze wyżej trzeci dziedziniec, gdzie w narożnym bastyonie drzwi prowadzą do piwnic. Według Dra Soczyńskiego na tym dziedzińcu była tablica z czerwonego marmuru z pięknie wyrzeźbionym orłem polskim i na piersiach z cyfrą S. A. Pod nim napis Arcem hanc Libio vetus Regni Poloniae propugnaculum incendio consumptum nova structura hisce mollibus propugnaculi uti cernis hospes aucta augustiore Sig. Augusto II Rege Poloniae mandante, Joannes Bonar Cast. Biecensis, Praefectus, restauravit MDLV. Minąwszy bramę, idąc ciągle w okrąg na płn. , staje się na czwartym dziedzińcu, tworzącym jeden taras z podłogą i gankiem powyżej wspomnianego mieszkalnego budynku, który dzieli drugi dziedziniec od trzeciego. Na tym samym poziomie stoi kaplica pod wez. ś. Michała archanioła, nieosobliwa, w stylu zepsutym zbudowana. Wewnątrz ołtarzyki małe, kilka lichych chorągwi kościelnych i trochę sprzętów. Nad drzwiami kaplicy na kamiennej tablicy napis Armorum Principi Michaeli Archangelo, loci hujus Titulari et Patrone Illmus Dns. Stanislaus Lubomirski Sac. Rom. Imp. Princeps, Comes in Wisnicz, Palatinus Scepus. Dobcens. Niepolm. Zatorien. Białocerkieven. Gubernator. Dicat. Dedicat. Consecrat. A. D. MDCIIIL. W kaplicy odprawia się czasem nabożeństwo. Dzwon umieszczony w narożniku wschodniego bastyonu służy ku zwoływaniu pobożnych. Z tego dziedzińca wiedzie droga na piąty dziedziniec w górę, gdzie na wierzchołku góry wznosi się baszta wysoka, okrągła, ze wszech stron wspierana szkarpami; na niej dach drewniany; wokoło resztki zabudowań. Wokoło zamek trudno obejść, zwłaszcza od strony północnej. Widok zewsząd, z zamku i z przed zamku, zachwycający. Tatry na widokręgu sinieją, a Łomnica swoją objętością zasłania prawie cały za nią rozłożony szereg gór. Co do budowy tego zamku, który należał w Polsce do najwarowniejszych twierdz w dawnych czasach, można odróżnić cztery jej epoki. Najdawniejszym i pierwotnym zabytkiem zapewne z XIII w. jest baszta okrągła, na szczycie góry zbudowana, dominująca całemu obszarowi zamku. Co później koło niej zbudowano, padło ofiarą pożaru r. 1553; musiały to być silne obwarowania, zwłaszcza przez Macieja z Trenczyna dokonane, skoro 1308 r. Karol I musiał go z rąk swojej korony przeciwników z wielkim trudem zdobywać. Straszny ten pożar zniszczył także archiwum; zginął w nim podstarości Stefan Bylina z ośmiu towarzyszami. We dwa lata później, r. 1555, ststa spiski Jan Bonar odbudował zamek w stylu ówczesnym, z czego pozostały ślady w murach i tablicach marmurowych powyżej przytoczonych. Czwartej i ostatniej przemiany dokonali Lubomirscy. Przez nich zyskał zamek na wspaniałości i sile, jak świadczy napis z r. 1642. Miasto L. istniało już w XIII w. , kiedy kościół według szem. dyec spiskiej erygowano r. 1222. Dokum. z r. 1256 mówi o rzece Lublow Fejer, IV, 2 cz. , 380; jest to Lubowelka, dziś Jakubianką zwana. O wsi tej nazwy Lublow wspomina wyraźnie dopiero przywilej z r. 1298 Fejer, VI, 2 cz. 209. Kiedy zamek powstał, dotąd na pewno niewiadomo; najwcześniejsza pewna data jego tycząca się, jest r. 1308. Mateusz z Trenczyna, przeciwnik Karola Roberta, obwarował ten zamek, ze go ledwie zdobyli stronnicy króla, pod dowództwem Stefana, żupana Sasów spiskich, z braćmi swymi Arnoldem i Jordanem. Omodejowie oddali zamek 1311 r. królowi; w dokumencie z r. 1313 zwie się zamkiem królewskim, a r. 1323 król Karol I za wierne usługi daje w wieczne posiadanie dwa zamki lubowelski i pławiecki palatynowi Filipowi Drugeth Fejer, VIII, cz. 2, 453. Miasta zaś L. dziedzicem z r. 1315 dokument podaje komesa Mikołaja Fejer, VIII, cz. I, 592. W r. 1330 zamek L. przechodzi w inne ręce; Wilhelm Drugeth przekazuje go testamentem bratu swemu Mikołajowi wraz z zamkami Pławcem i Niedzicą Fejer, VIII, cz. 3, 506. W r. 1342 Ludwik, król węgierski i polski, wś Lubownię zamienił na miasto i obdarzył przywilejem targów i jarmarków. Gdy Elżbieta, matka Jadwigi, chciała zwlec przyjazd córki do Polski, wysłała zięcia swego Zygmunta, margrabię brandenburskiego z wojskiem, jako wielkorządco, do Polski, lecz ten zatrzymać się musiał pod L. , bo Polacy zagrozili mu oporem zbrojnym, gdyby odważył się wykroczyć do Polski. Wówczas zaprosił Zygmunt panów polskich do L. na naradę r. 1384. Zjechali tu Sędziwój z Szubina, ssta krakowski. Spytek z Melsztyna, wojew. krakowski, i Jaśko z Tarnowa, kaszlelan sędomirski, i ci z nim ułożyli ostateczny termin przybycia Jadwigi do Krakowa, co w jesieni tegoż roku nastąpiło Długosz, Kronika t. III. W r. 1412 odbył się w Lubowli zjazd Władysława Jagiełły z Zygmuntem, królem węgierskim. Stanęła wtedy między nimi wspólnie z Witoldem tajemna umowna wzajemnej pomocy przeciw krzyżakom i Turkom. Lubowla Lubowla R. 1419 bawi tu powtórnie Jagiełło, przed którym posłowie papiescy wstawiali się względem zawarcia wiecznego przymierza z krzyżakami. W r. 1412 aktem z 8 listopada, wskutek zastawu za pożyczoną Zygmuntowi przez Jagiełłę sumę pieniędzy 37 tysięcy kóp groszy praskich, część Śpiża z 13 miastami, nie włączając w ich liczbę L. , Gniazd i Podolińca, wróciła do Polski. Odtąd L. staje się siedzibą sstwa spiskiego. Pierwszym sstą był Paweł Gładysz, gdyż mu dla znajomości języka węgierskiego król Jagiełło tę sprawę poruczył Długosz. Następnie był sławny Zawisza Czarny 1422, a po jego śmierci r. 1428, w bitwie przeciw Turkom koło zamku Gołubca, starostował Piotr Szafraniec, podkomorzy i ssta krakowski, który, pilnie strażą obsadziwszy granicę od Węgier, połapał listy króla Zygmunta, instygującego Witolda przeciw Jagielle, za co się na Szafrańcu mścił Zygmunt. W r. 1440 kardynał Zbigniew Oleśnicki otrzymuje Śpiż w dzierżawę. Tenże w imieniu swojem za zezwoleniem króla Władysława Warneńczyka przeznaczył Mikołaja Komorowskiego na sstę spiskiego z siedzibą w L. , z poddaniem go pod zwierzchnictwo wojewody spiskiego Jana Peremnego, w Kieżmarku rezydującego. W r. 1453 starostował Jan z Oleśnicy, r. 1463 Przesław Domoszycki, r. 1478 Piotr Kmita z Wiśnicza, marsz. koronny. W r. 1500 był sstą Benedykt z Koźmina, r. 1506 Stanisław Kmita, 1511 Andrzej Kościelecki, 1515 Jan Jordan z Zakliczyna, 1526 Piotr z Jeżowa, 1529 Piotr Kmita, 1549 Jan Bonar z Balic, 1569 Mikołaj Maciejowski, 1575 Jan Maciejowski, 1578 Stanisław Szafraniec z Pieskowej Skały, 1581 Albert Łaski, 1587 Kasper Maciejowski, od r. 1596 Lubomirscy aż do wstąpienia na tron Augusta III, i to Sebastyan Lubomirski 1596 1613, Stanisław Lubomirski 1613 1649, Jerzy Lubomirski 1649 1667, Stanisław Herakli Lubomirski 1667 1700 i Teodor Konstantyn Lubomirski 1702 1745. August III nadał sstwo spiskie swej żonie Maryi Józefinie 1745 1757, a po jej zgonie 1757 otrzymał je minister saski Henryk hr. Brühl 1757 1763, po nim Karol Brühl, który w grudniu 1764 odstąpił ks. Kazimierzowi Poniatowskiemu, podkomorzemu koronnemu, który aż do zaboru Śpiża przez Austryą tutaj starostował jako ostatni starosta. Za konfederacyi barskiej z rąk tak zwanych regałów, t. j. stronników króla i Rossyi, wydzierali L. konfederaci pod dowództwem Józefa Bierzyńskiego, dobywając zamku od północy. Wreszcie minister austryacki Kaunitz, czyniąc zadość żądzy nabytków terytoryalnych Józefa cesarza, objął r. 1769 słupami granicznemi 16 miast spiskich, a r. 1770 we wrześniu zagarnął sstwo spiskie, powiat sądecki i okolicę przyległą pod pozorem, że to są ziemie pierwotnie węgierskie i kazał je nazywać ziemiami odzyskanemi, czem dał hasło do pierwszego rozbioru Polski Henr. Schmitt, Dzieje Polski XVIII i XIX wieku. L. więc z całą ziemią do sstwa spiskiego należącą stała się pierwszym łupem obcych przy rozbiorze Polski. Za rządów austryackich obrócono zamek na magazyny; później nabył zamek na swoje własność Jerzy von Raiss, którzy nie mało łożył kosztów do utrzymania w całości zamku miasta L. W r. 1880 1 marca gmina kupiła od Konstantego Raissa zamek wraz z przynależnościami za 87000 złr. , a w r. 1882 3 stycznia od gminy tegoż miasta nabył hr. A. P. Zamoyski z Warszawy zamek wraz z zabudowaniami poniżej zamku znajdującymi się i z 167 morgami gruntu ornego i łąk za cenę 58000 złr. w. a. . W r. 1587 stronnicy Maksymiliana, arcyksięcia austryackiego, Walenty Drespostravi, Paweł Melith i Piotr Andrassy w 1500 ludzi, w grudniu, ciągnąc mu na pomoc do zdobycia korony polskiej, po drodze obsadzili L. , lecz po wzięciu Maksymiliana do niewoli pod Byczyną, wskutek zawartej ugody 8 marca 1588 w Bendzinie, zamek wrócił w polskie ręce. R. 1609 postanowiono, aby w L. utrzymywano załogę ze 100 piechoty dla obrony zamku i strzeżenia bezpieczeństwa granic. W czasie najazdu Szwedów na Polskę r. 1655 Jerzy Lubomirski ofiarował Janowi Kazimierzowi bezpieczne schronienie w swym zamku L. ; król tego nie przyjął, lecz udał się na Szląsk. Skarbiec koronny, przez Bogusława na Lesznie Leszczyńskiego oddany w opiekę Lubomirskiemu, tu w zamku znalazł schronienie. Uchwała sejmu 1658 r. policzyła zamek tutejszy w rzędzie 6 twierdz, które nakładem rzeczypospolitej utrzymywane i zaopatrywane być mają. W r. 1683 zwycięskie hufce Jana III z pod Wiednia ciągnęły z wyprawy na Turków, obładowane sławą, łupami, lecz po drodze tu jeszcze musiały się ucierać ze stronnikami Tekelego, co się trzymał Turków. Król Jan III przybył z senatorami do L. , gdzie i hetman polny Sieniawski nadciągnąwszy tu zaraz życia dokonał. Stąd pośpieszył król przez Sącz do Krakowa. W czasie wojny między stronnikami Stanisława Leszczyńskiego a Augusta II walka przewlokła się w te strony. Teodor Lubomirski, ssta spiski, trzymał stronę króla Leszczyńskiego, gdy więc adherenci Sasa i Rosyan na Śpiż przyszli, plądrując w około, podeszli zamek L. Lecz r. 1706 oblegał ich Lubomirski, a partyzanci sascy pod wodzą Jakóba Rybińskiego uszli stąd nocą, zapaliwszy wprzód zamek. Podług lustracyi z r. 1564 następujący urzędnicy i czeladź znajdowali się na zamku podstarości, prowizor, burgrabia, jurgieltnik, Lubownia Nowa Lubowo puszkarzów 2, szafarz, kucharz, piwowar, drwal, głaźnych 6, mylnik, kratny, wrotny, trybarz, stróż dzienny, kapelan, drabów 40. Lustratorowie z r. 1569 podają więcej osób, a w tej liczbie mieści się piekarz, trębacz, bębenista, kowal; innych obowiązki są oznaczone, jakoto jurgieltnik, który jest prokuratorem 13 miast spiskich, jurgieltnik, co na szpiegi jeździ, posłaniec listy roznosi, stróż dzienny, co wieży strzeże; prowizora zaś pisarzem zowią. Lustracya r. 1616 podaje dokładny spis stanu zamku, z czego się okazuje, iż przy należytem opatrzeniu w zapas żywności, miał różnych rzemieślników i takowy rynsztunek dział różnej wielkości 9, sarkacze 2, moździerz falkonetów 2, muszkietów 11, janczarek 6, hakownic 296. Lustracya 1664 r. , opisawszy wnętrze zamku i budynków gospodarskich z drobiazgowemi szczegółami, powiada Strzelba na wielkiey bascie działa smok, koczur, duda, firkaczów 2; organkow dwoie, na które wyrobiono hakownic 7. Przy nowych pokoiach na ganku, organka 1, hakownic 3, kagańcow żelaznych 7. Na nowey bascie działa żelazne sześciofuntowe 2, spizowe falkamery organek 4, na których hakownic 13, kagańcow żelaznych 6. Na bascie nad broną działo funtowe, działko faierkas, organki 1, na nie wyrobiono hakownic 3. Hakownic wszystkich 173, muszkietow nowych y starych 47. Według lustracyi z r. 1765 do sstwa spiskiego należały miasta Lubica, Nowa Wieś Spiska, Podegrodzie Varallya, Włochy Włachy, Właszki, Biała, Sobota Spiska, Wielka, Poprad, Wierzbów, Twarożna Durand, Maciejowce, Strażki, Ruszkinowce, Lubownia, Gniazda, Podoliniec; wsi zaś Hobgart, Nowa Lubowla, Jakubiany, Kamionka, Jarzębina Jarembina, Litmanowa, Krępak wyźni Krumpach, Granastów, Krępak niźni i Pilchów, Kacze, Sulin, Drużbaki niźnie, Drużbaki wyżnie, Forbasy, Łąckowa. Sołtystwa były w Hobgarcie, Jakubianach, Kamionce, Jarzębinie, Litmanowej i Drużbakach niźnich. Dochód ogólny z sstwa spiskiego czynił złp. 251621 gr. 26 den. 5; wydatki złp. 7887; zatem roczny dochód do kwarty złp. 243734 gr. 26 den. 5; więc do płacenia kwarty złp. 60933 gr. 21 den. 10 1 4. Czytaj Kolumb Pamiętnik podróży 1829, t. 5, nr. 27. Zamek lubowelski z Dziennika podróży dra Soczyńskiego. Roczniki do dziejów Podtatrza X. Owsińskiego, W. Eliasz Z podróży po Spiżu, w Pam. tow. tatrz. t. III, 1878. Baliński i Lipiński Starożytna Polska, 1844, t. II. Dr. Janota O zaludnieniu dolin Dunajca i Popradu na Śpiżu, Kraków, 1864. S. Weber Zipser Geschichts und Zeitbilder, Leutschau 1880. Porów, Tygodnik illustrowany, 1880, 251. Br. Gustawicz. Lubownia Nowa, także Lubowna, Lubowla Nowa, niem. NeuLublau, Iblau, węg. Uj Lubló, wś i miejsce kąpielowe w hr. spiskiem Wę gry, w dystrykcie lubowelskim, w pow, po pradzkim, nad Jakubianką, przy ujściu pot. Kolaczki do Jakubianki, na południe od Lu bowli Starej 1 1 2 kil. , 562 m. npm. , 1 1 2 godz. od stacyi kolejowej w Orłowie, liczy dm. 202, mk. 1058; obszar obejmuje 2511 sążni kwadr. kat. 1880; sąd powiatowy, urząd podatkowy i pocztowy w Lubowli Starej. W miejscu par. łać. kościół pod wezw. św. Jana Ewange listy, erygowany r. 1308. Metryki chrztu i ślubów poczynają się r. 1635, zmarłych r. 1737. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było w miejscu dusz rzym. katol. 1002, , gr. kat. 31, ew. 4, nieun. 168, żyd, 30, razem 1235. Do pa rafii należą zakład kąpielowy z kaplicą pod wezw. Podwyższenia Krzyża Śgo, Jakubiany, Jankowiec folw. , Carynka młyn, Szustrówka i Szypkowa; razem w całej par. jest rzym. katol. 1102, gr. katol. 2682, ewang. 17, nieun. 168, żydów 61, ogółem 4030. Jest tu także kaplica N. P. Maryi i św. Jana Nepomucena. W połudn. wschodnim narożniku obszaru wsi, nad pot. Lubownym, leży zakład kąpielowy lubowelski z zdrojami, stojącemi co do mocy i dobroci na równi z zdrojami krynickiemi i bar dyjowskiemi. Zdroje odkryto r. 1777. Zdroje ocembrowano kamieniem; baseny mają po 2 metry głębokości, a po 4 metry w obwodzie. Z górnego zdroju woda służy do picia. W r. 1871 dokonał rozbioru chemicznego ilościowe go i jakościowego geolog. zakład wiedeński. W kilogramie wody znajduje się węglanu że lazawego 126 milgr. , węglanu sodowego 630 miligr. , węglanu wapniowego 720 miligr. , wę glanu magnowego 121 miligr. , krzemionki 8, chlorku sodu 9 miligr. ; razem składników sta łych 1614 miligr. W r. 1879 było tu gości 1180, między nimi 398 chorych. Br. G. Lubowny, potok górski, w hr. spiskiem Wę gry, wypływa na obszarze Lubowli Nowej, płynie na północy wschód, przepływa zakład kąpielowy lubowelski i wpada do Popradu z pr. brz. na granicy hr. spiskiego i szaryskiego. Długość biegu 4 1 2 kil. Br. G. Lubowo 1. wś, nad rz. Szeszupą, pow. kalwaryjski, gm. i par. Lubowo, odl. 15 w. od Kalwaryi, 34 w. od Suwałk. Posiada kościół par. drewniany, zbudowany w r. 1770 przez kś. J. A. Kozłowskiego, a poświęcony dopiero 1822 r. L. było jakiś czas miasteczkiem, założonem w r. 1734 na mocy przywileju Augusta III w dawnem starostwie kadaryskiem pow. mereckim. Lecz już przed 1850. r. zostało zamienione na Kościół tutejszy stanowił pierwotnie fiwies. lią Wiżajn. W 1827 r. L. miasto rządowe miało 99 dm. , 812 mk. ; obecnie 64 dm. , 1066 mk. Gm. L. ma 4520 mk. , rozległ. 15294 mr. , Lubownia Lubowny Lubożerdzie Lubowo s. gm. ok. I i st. p. m. Kalwarya o 15 w. W skład gm. wchodzą Aleksandrowo, Aleksan drów, Bawirsze, Borkowszczyzna, Brzezina, Budwiecie, Epidemia, Głośniki, Grynkiszki, Jurgiszki, Juziszki, Juzukowizna, Kamionka, Kli nowo, Kozłowo, Ledziszki, Lepino, Lubów, Ma kowszczyzna, Nowawieś, Nowawola, Nowepilekalny, Nowosady, Ogonie, Olszanka, Osso wa, Pasieki, Pilekalnie wś i folw. , Podlubówek, Pograwie, Pojawy, Polecmorgi, Potasznia, Rykacieje wś i fol. , Sałopierogi, Santoka, Skajste le, Skajście, Sobolewo, Starabuda, Suchowola, Szarkajcie, Szarki, Trępiny, Trzybarcie, Woł kowizna i Zielonabuda. 2. L. , Lubiejowo, ob. Drożęcin. Br. Ch. Lubowo, 1. wś i folw. , pow. wileński, 1 okr. polic, o 17 w. od Wilna, na prawym brz. Wilii, o 487 w. od jej źródeł, o milę poniżej Niemenczyna nad rz. Załosią. R. 1866 folw. miał 43 mk. , w tem 24 kat. , 14 izr. , 5 prawosł. i gorzelnię. Była własność Tyszkiewiczów, dziś Śliźniów. Jest tu fabryka papieru i kaplica katol. par. niemenczyńskiej. Dwór, którego fundamenta założył kś. Mikołaj Tyszkiewicz, kanonik wileński. 2. L. , folw. pryw. , pow. dzisieński, o 65 w. od Dzisny; 1 okr. adm. , 1 dm. , 16 mk. katol. 1866. Lubowo, folw. w pow. borysowskim, nale ży do dominium Osiecisze, własność Lubień skich. Al. Jelski. Lubowo, ob. Łubowo. Lubowo, I. niem. Lubau, os. , pow. świecki, w lesistej i bagnistej okolicy, przy granicy pow. tucholskiego. Obszaru liczy mr. 2630, bud. 180, dm. 70, kat. 150, ew. 260. Parafia Lubiewo, szkoła w miejscu, poczta Brunstplatz. Porów, Lubow, las w puszczy tucholskiej. 2. L. , niem. Lubshof, dobra do wsi Lubowice, pow. wałecki, bud. 8, dm. 3, kat. 14, ew. 22. Pa rafia Marcinkowo, szkoła Łubowice, poczta Tu czno. Kś. F. Lubożerdzie, folw. poleski we wschodniej stronie pow. pińskiego, w okolicy pomiędzy Kożangródkiem i Łunińcem; głucha, zapadła, bezludna miejscowość. Al. Jelski. Lubozici dok. , ob. Lubościce. Lubozin niem. , ob. Lubiocin. Lubra dok. , ob. Lubrzo. Lubrańczyk, wś i folw. , pow. włocławski, gm. Piaski, par. Lubraniec. Folw. ma 481 mr. ziemi. W r. 1827 dm. 7, mk. 85. Wchodził w skład dóbr Konice i Kwilno; odl. od Kowala 21 w. Lubraniec, os. miejska, przedtem mko, nad rz. Zgłowiączką, pow. włocławski, gm. Piaski, par. Lubraniec. Leży przy trakcie konińskowłodawskim, o 8 w. od Brześcia Kujawskiego, 21 w. od Włocławka i 168 w. od Warszawy; przy ujściu rz. Chodeczki do Zgłowiączki. Posiada kościół par. mur. , szkołę początkową; należy do s. gm. w Brześciu Kujawskim. Jest tu fabryka wyrobów bawełnianych z produkcya na 12, 000 rs. rocznie, olejarnia. W 1827 r. było 149 dm. i 1906 mk. ; w 1860 r. 122 dm. , 31 mur. i 1600 mk. 930 żydów; obecnie około 2, 000 mk. L. stanowił stare gniazdo znakomitej niegdyś rodziny Lubrańskich. Zygmunt I przywilejem z 1509 r. pozwolił biskupowi poznań. Janowi Lubrańskiemu podnieść wieś L. na miasto. Lokacyjny przywilej ponowiony został w 1512 r. R. 1566 miasta L. posiadało 15 włók ziemi. Po wygaśnięciu domu Lubrańskich miasto przeszło w ręce drugiej linii tej rodziny Godziembów Dąbskich. Paweł Dąbski, kasztelan brzeski, nadał żydom różne swobody, co potwierdził w r. 1780 Stanisław August. Od Dąbskich L. przeszedł do Słubickich, a później Mniewskich. Ozdobą ubogiej osady jest kościół założony w r. 1497 przez Grzegorza z Lubrańca, podkanclerzego koronnego króla Kazimierza Jagiellończyka, administratora żup wielickich, i synowca jego Jana bisk. poznańskiego. Fundator oddał kościół ten kanonikom lateraneńskim, którzy przebywali tu aż do supresyi tego zgromadzenia w 1819 r. Kościół wzniesiony jest w stylu ostrołukowym, zeszpeconym przez późniejsze przeróbki i dodatki. Ołtarze, ambona, stalle przeniesione tu były z kościoła w Trzemesznie także kanoników lateran. wskutek układu z tamtejszym opatem. Przechował sie tu obraz z czasu fundacyi kościoła, na drzewie woskowemi farbami malowany, przedstawiający BogaRodzicę pomiędzy Janem Chrzcicielem a Janem Ewangelistą; u dołu zaś klęczą obaj fundatorowie. W prezbyteryum obok wielkiego ołtarza jest umieszczona ciosowa tablica erekcyjna z h. Godziemba i napisem, a obok niej dwie bronzowe figury założycieli. W skarbcu znajdują się piękne zabytki dawnego złotnictwa kielich, a mianowicie monstracya. W jednym z bocznych ołtarzy jest obraz Matki Boskiej wykonany w płaskorzeźbie, emaliowany kolorami i nasadzany drogiemi kamieniami. O kościele tym ob. Kłosy Nr 801. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 812. Par. L. dek. włocławski 2610 dusz. Według Tow. Kred. Ziem. dobra L. składają się z folw. L. , Piaski, Turowo, Janiszewko, osady młynarskiej Górniak, osady dawniej miasta L. , wsi Dobierzyn, Turów, Siarczyce, Piaski, Janiszewek, Korzeszynek, Kazanie, Markowe. Rozległość wynosi mr. 2470 folw. Ł. grunta orne i ogrody mr. 251, łąk mr. 25, lasu mr. 97, nieużytki i place mr. 14, razem mr. 387; folw. Piaski grunta orne i ogrody mr. 500, łąk mr. 59, pastwisk mr. 26, lasu mr. 75, nieużytki i place mr. 41, razem mr. 703; w obudwóch folw. bud. mur. 19, z drzewa 12, płodozmian 11polowy; folw. Turowo grunta orne i ogrody mr. 289, łąk mr. 34, pastwisk Lubowo Lubozici Lubozin Lubra Lubrańczyk Lubraniec mr. 41, nieużytki i place mr. 21, razem mr. 385, bud. mur. 6, z drzewa 7; folw. Janiszew ko grunta orne i ogrody mr. 201, łąk mr. 58, lasu mr. 629, nieużytki i place mr. 19, razem mr. 907, bud. mur. 3, z drzewa 11. Os. Lubra niec ma osad 124, z grun. mr. 423; wś Dobiej rzyn os. 18, z grun. mr. 368; wś Turów os. 11, z grun. mr. 22; wś Siarczyce os. 3, z grun. mr. 302; wś Piaski os. 32, z grun. mr. 141; wś Ja niszewek os. 18, z grun. mr. 27; wś Korzeszy nek os. 3, z grun. mr. 14; wś Kazanie os. 25, z grun. mr. 153; wś Markowe os. 9, z grun. mr. 77. Por. Iłów. Br. Ch. Lubrze, dom. , pow. średzki, 1883 mr. rozl. , 2 miejsc a L. , dom. ; b Baba, folw. ; 15 dm. , 132 mk. , 10 ew. , 122 katol. , 58 analf. Poczta i tel. w NowemMieście o 2 kil. ; st. kol. żel. w Sulencinie o 6 kil. , w Chociczy o 5 kil. Wła sność Amilkara Karczewskiego. M. St. Lubrzo, niem. Leuber, 1233 r. Lubra, 1464 Lewber, wś, pow. prądnicki, przy szosie prądnicko bialskiej; 119 bud. , 132 dm. , 1100 mk. , 120 osad, 5104 mr. ziemi, kościół paraf, z wie żą Piotra Własta, r. 1794 murowany i szkołę począt. 2klasową. Par. L dek. prądnickiego r. 1869 miała 1093 katol. , 20 ew. F. S. Lubs niem. , ob. Lubin. Lubscb dok. , ob. Leuppusch i Lubieś. Lubscha dok. , ob. Łowoszów, Lubschau niem. , ob. Lubszo. Lubsdorf niem. , ob. Lubowice, Lubsee niem. , ob. Lubodzież. Lubshof niem. , pow. wałecki, ob. Lubowo. Lubsia, strumyk w pow. wyrzyskim, wy pływa z jeziora na południe od wsi Zakrzewka, płynie następnie głównie w kierunku po łudniowozachodnim, przepływa jezioro więk sze pomiędzy wsiami Lubszą a Zwierzchnem, mija wś Topolę, dalej raz jeszcze przez mniej sze jezioro dąży ku wsi Liszkowu i pod Kościerzynem wpada do Łobżonki po lewej. Dłu gość wynosi około czterech mil. M. St. Lubsin, pustk. , pow. nieszawski, gm. i par. Piotrków. Lubsk Stary, ob. Jóźwin, pow. słupecki. Lubska, niem. Laubsky, wś, pow. oleśnicki, par. Willkau. Lubsko, rz. , inaczej Łupia ob. albo Skierniewka. Lubst niem. , rz. , prawy dopływ dolnej części Nissy łużyckiej, lewego dopływu Odry; uchodzi pod Gubinem. Lubstein niem. , ob. Lubsztyn, Lubstów, wś i folw. nad jeziorem t. n. , pow. kolski, gm. Sompolno, par. Lubstów; odl. 20 w. od Koła. Posiada kościół par. murowany z XVI w. , dom schronienia dla 5 starców i kalek, browar, gorzelnię, gustowny pałac świeżo wzniesiony. W 1827 r. było tu 30 dm. , 410 mk. ; obecnie wś ma 20 dm. i 309 mk. ; folw. 12 dm. i 135 mk. Par. L. dek. kolski 1650 dusz. Czyt. Łaski, Lib. ben. I, 210 i Kod. dypl. pol. II, 418 i inne. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Lubstów składają się z folw. L. , Błonawy, Police i Zofia; wsi L. , Błonawy, Police; kolonij Dąbrowa, Wierzelin, Pogorzele, Smolniki Polskie, Smolniki Niemieckie, Leśnictwo, Ignacowo, Półwiosek Lubstowski. Pogoń. Rozległość wynosi mr. 4372 folw. L. grunta orne i ogr. mr. 693, łąk mr. 51, pastw. mr. 42, wody mr. 168, lasu mr. 1284, zarośli mr. 47, nieuż. i place mr. 71, razem mr. 2606; folw. Błonawy grunta orne i ogr. mr. 288, łąk mr. 189, pastw. mr. 93, nieużytki i place mr. 14, razem mr. 585; folw. Police; grunta orne i ogr. mr. 615, łąk mr. 246, pastw. mr. 84, wody mr. 3, nieuż. i place mr. 28, razem mr. 978; folw. Zofia grunta orne i ogr. mr. 151, pastw. mr. 28, nieuż. i place mr. 2, razem mr. 181; w osadach leśnych mr. 22; bud. na wszystkich folwarkach mur. 31, z drzewa 36, ubezpieczonych na rs. 28820; płodozmian 12polowy. Gorzelnia, browar piwny, cegielnia, wiatrak, jezioro, stawy, pokłady torfu. Wieś Lubstowo osad 55, z grun. mr. 309; wś Błonawy os. 11, z grun. mr. 70; wś Police os. 37, z grun. mr. 413; kolonia Dąbrowa os. 3, z grun. mr. 103; kol. Wierzelin os. U, z grun. mr. 273; kol. Pogorzele os. 10, z grun. mr. 211; kol. Smolniki Polskie os. 3, z grun. mr. 55; kol. Smolniki Niemieckie os. 8, z grun. mr. 141; kol. Leśnictwo os. 14, z grun. mr. 82; kol. Ignacewo os. 13, z grun. mr. 70; kol. Półwiosek Lubstowski os. 9, z grun. mr. 214; kol. Pogoń os. 14, z grun. mr. 81. Lubstówek, wś i kol. , i L. poduchowny, kol. , nad jez. Lubstowskiem, pow. kolski, gm. Som polno, par. Lubstówek, odl. od Koła 20 w. Po siada kościół par. drewniany z XVII w. ; wś i kol. wraz z L. poduch. mają 33 dm. , 228 mk. W 1827 r. było tu 24 dm. , 119 mk. Par. L. dek. kolski 1670 dusz Łaski, Lib. ben. I, 223. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folw. Łagiewniki, nomenklatury L. ; wsi L. , Stefanów, Smolarnia i Maryanów. Rozl. wynosi mr. 535 grunta orne i ogr. mr. 480, łąk mr. 29, nieuż. i place mr. 16, bud. mur. 6, z drzewa 9; płodozmian 4 i 11polowy, młyn wodny, pokłady torfu. Wieś L. osad 33, z grun. mr. 546; wś Stefanów os. 28, z grun. mr. 663; wś Smolarnia os. 19, z grun. mr. 290; wieś Maryanów os. 15, z grun. mr. 296. Br. Ch. Lubstówek, folw. , pow. inowrocławski, 4 dm. , 62 mk. ; należy do dom. Rzeszynka. Lubstowskie jezioro, przy wsi Lubstów, w pow. kolskim, ciągnie się pasem szerokim do 200 sążni a długim do 3 wiorst, w kierunku od zachodu ku wschod. połudn. ; brzegi od północy i południa wzniesione, bezleśne; z jednej stro Lubrze Lubs Lubrzo Lubscb Lubscha Lubschau Lubsdorf Lubsee Lubshof Lubsia Lubsin Lubsk Lubska Lubsko Lubst Lubstein Lubstów Lubstówek Lubstowskie Lubrze ny wś Lubstów a z przeciwnej Lubstówek, Wschodni i zachodni brzeg przechodzą w mo kre niziny, świadczące, iż jezioro L. jest tylko małą pozostałością rozległego jeziora, które łą czyło się z Gopłem i stanowiło z nim jeden potężny obszar a raczej system jeziór łączą cych Wartę z Wisłą. Leży ono na linii wo dodziału Gopła i Warty i wody swe wysyła w obu kierunkach ob. Gopło, t. II, str. 684. Rzeczki Krępin, Kopanica, Szczykowa zostają z niem w związku. Br. Ch. Lubsza 1. wś, pow. rohatyński, 18 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Rohatynie, 5 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Strzeliskach Nowych. Na wsch. leży Wyspa, na płd. Podborze, na zach, Hrusiatycze i Strzeliska Nowe, na płn. Strzeliska Stare wszystkie 3 miejsco wości w pow. bobreckim. Wzdłuż granicy wsch. płynie Lubeszka, dopływ Świrza, od północy na południe, i przyjmuje w obrębie wsi kilka strug małych od prawego brze gu. Na tymże brzegu Lubeszki leżą za budowania wiejskie. Najwyższe wzniesie nie w stronie płd. 338 m. Zach. część obszaru przebiega droga wiodąca ze Strzelisk Nowych do Podkamienia. Własn. więk. ma roli ornej 399, łąk i ogr. 31, pastw. 7, lasu 28 mr. ; wła sność mniej. roli orn. 461, łąk i ogr. 49, pastw. 32, lasu 6 mr. W r. 1880 było 296 mk. w gminie, 35 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. z wyjątkiem 35 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Podkamieniu, gr. katol. w Wyspie. We wsi jest cerkiew, dwór, folwark, gorzel nia, browar i młyn. 2. L. , wś, pow. żyda czowski, 16 kil. na płd. wsch. od Żydaczowa, 6 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt, w Żurawnie, 10 kil. na płd. zach. od najbliższej stacyi kolej. w Bortnikach. Na płn. leży Smuchów i Młyniska, na zach. Jaj kowce, na płd. Mazurówka, na wsch. Żurawno, na płn. wsch. Holeszów. Wody uchodzą do Dniestru za pośrednictwem Lubeszki. Wchodzi ona tutaj z Jajkowic i płynie zrazu na wsch. wzdłuż granicy płd. zach. , poczem skręca na płn. wsch. , a w końcu znowu na wsch. i wpa da do Dniestru na granicy Holeszowa. W płd. wsch. stronie obszaru leżą na obu brzegach Lu beszki zabudowania wiejskie 257 m. . Własn. wiek. ma roli orn. 213, łąk i ogr. 6, pastw. 17, lasu 12 mr. ; własn. mniej. roli orn. 1015, łąk i ogr. 79, pastw. 88 mr. W r. 1880 było 664 mk. w gminie 114 obrz. rzym. katol. , re szta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Żura wnie, gr. katol. w miejscu, dek. żurawieński, archidyec. lwowska. Do parafii tej należy Smuchów i Mazurówka. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Szymona i szkoła niezorganizo wana. Lu. Dz. Lubsza, rz. , lewy dopływ Teterowa, przepływa wieś Zaprudki, uchodzi pod Koleńcami. Lubsze, wś, pow, szawelski, gm. Chwałoj nie, 23 osad, 211 dzies. ziemi. J. G. Lubszo, niem. Lubschau, 1380 r. Lubeschaw, wś i dobra, pow. lubliniecki, o 3. 25 mil na wsch. od Lublińca; 102 bud. , 94 dm. , 706 mk. Wś z pustkowiem Młynek ma 89 osad, 1784 mr. ziemi, kościół paraf. z XIII w. i w pobliżu górę Grójec, na której miało istnieć dawniej zamczysko. Klucz L. z dobrami Babinice, Ka mieniec i Psary, własność HenkelDonners marcka, ma 18750 mr. ziemi. Par. L. dek. lublinieckiego miała 1869 r. 4550 katol. , 243 ewang. , 42 izr. Wzgórza lubszowskie od tar nowickich oddziela dolina Małopany. Por. Lu bliniec. F. S. Lubsztyn u Kętrzyńskiego Łabsztynek, niem. Lubstein al. Lohenstein, dobra, pow. lubawski, przy granicy Prus wschodnich, w położeniu górzystem. Obszaru liczy ornej roli hekt. 301, łąk 8, pastw. 171, nieuż. 8, ogółem hekt. 488; bud. 14, dm. 9, katol. 66, ew. 23. Parafia Kazanice, szkoła Złotowo, poczta Lubawa; dziedzic Franc. Freiwald; hodowla rasy holend. krzyżowanej, znaczna owczarnia, wyprzedaż bydła. L. oddawna należał do dóbr stołowych biskupów chełmińskich. W inwentarzu dóbr z r. 1759 czytamy między innemi Wieś L. z folwarkiem Wałdykami, Omulem i Zakurzewem, przyległościami, r. 1756 w trzyletnią dzierżawę puszczone są panu Karczewskiemu. Na folwarku lubsztynskim są stodoły 2, śpichlerz 1, szopy 2, owczarnia 1 i t. d. We wsi w budynkach pańskich mieszkają Jakób Boguszewski, owczarz, pasterz nienazwany, ogrodnicy Michał Guzowski, Józef Maniszewski, Kleyna, Paweł Karwosiecki; dannicy Szymon Łupaczewski i Jędrzej Bartkiewicz. Gotówką wpływało od owczarza 120 złt. , od danników 10, oprócz szarwarku; mieli chałupę, ogród, opał z chróstu i roli po kawałku. Ogrodnicy mieli chałupę, stodółki, ogród przy domu, przysiewki w pańskiem polu, siano i t. d. odprawiali szarwark. Gaj Kozieniec pod Omule i Czerlino, po górach ciągnący się, pod dworem folw. lubsztyńskiego a strażą zwyczajną ludzi lubsztyńskich bywa; z niego wolny idzie opał do folwarku i dla ludzi do dzierżawy lubsztyńskiej należących przy. wszelkiej oszczędności, który dalszej ochronie zachowuje się. Ob. Inwent. dóbr bisk. chełmińskiego, str. 317 324. Po okupacyi rząd pruski zajął te dobra i wydał na własność prywatną. Kś. F. Lubthal niem. , Liebethau, 1361 r. Lobdaw, 1364 Lubtaw, 1371 Lobetow, 1391 Lobtaw, 1411 Lobtau, wś, pow. nowotarski na Szląsku, koło Urazu, par. Gloschkau. Lubtow niem. , pol. Lubiatowo, wś, pow. lęborski, na Pomorzu. Lubusz, ob. Lubosz, Lubusz, niem. Leubus al. Lebus, mko powia Lubsza Lubusz Lubtow Lubthal Lubsztyn Lubszo Lubsza Lubusz Lubusz towe, dziś w marchii brandenburskiej nad odrą, pomiędzy Frankfurtem i Kistrzynem, dawniej do Wielkopolski należało; była tu pierwiastkowe katedra biskupia, przeniesiona następnie do Fürstenwalde nad rz. Szprewją, za chowując nazwę katedry lubuskiej. W r. 1109 zajął L. cesarz Henryk V i nadał arcybisku pom magdeburskim. W połowie XII wieku wrócił do Polski. Biskupi lubuscy należeli zawsze duchownie do hierarchii kościoła pol skiego i uczestniczyli na wszystkich synodach. Katedra lubuska z rozszerzeniem luteranizmu upadła w r. 1556. Historyą tego biskupstwa napisał po niemiecku Wohlbrück a biskup Jan Borschnitz ogłosił drukiem Liber beneficiorum tej dyecezyi z lat 1397 1420. Por. też J. Bartoszewicza art. Biskupstwa w Encykl. powsz. większej, oraz Encyklopedyą kościelną. Mko L. miało 1855 r. 2410 mk. a powiat bez Frankfurtu, który w jego obrębie leży 29. 37 mil kwadr. i 81103 mk. F. S. Lubusz al. Łubusz, niem. Laubusch, wś serb ska na pruskich górnych Łużycach, w pow. wojereckim. Serbów w r. 1840 283, w 1860 326, wr. 1880 356. A. J. P. Luby, część wsi Sokolca, pow. mościski. Lubychowo al. Lubychowszczyzna, Lubochowszczyzna, folw. szlach. nad pot. Rudzianką; pow. święciański, 2 okr. adm. , o 6 w. od Święj cian, 1 dm. , 10 mk. katol. Kaplica par. katol. święciańskiej 1866. Lubycka Huta, ob. HutaL. Lubycka Ruda al. Folusiewicze i Lubyckie Rudki, ob. Lubycza. Lubycza al. Lubica, Lubicza 1. mko, zwane także Lubyczą królewską, 2. L. Kameralna al. L. wieś i 3. L. , Kniazie, wieś. Wszystkie te trzy miejscowości leżą w pow. rawskim, 15 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Rawie ruskiej, 75 kil. ode Lwowa, na przestrzeni m. 50 17 30 a 50 23 płn. szer. i m. 41 5 30 a 41 13 wsch. dług. od F. Na płd. leży Huta Lubycka i Werchrata, na wsch. Teniatyska i Ruda Żurawiecka część Żurawiec, na płn. wsch. Żurawce i Żyłka w Królestwie Polskiem, w pow. tomaszowskim, na zach. Bełżec, Chlewiska, Łukawica i Wola Wielka 3 ostatnie miejscowości w pow. cieszanowskim. Wody z całego obszaru płyną na wsch. do Sołokii, płynącej na małych przestrzeniach wzdłuż granicy wsch. od płn. na płd. Najznaczniejzy jest pot. Łukawica. Płynie on prawie środkiem obszaru, z Chlewisk, zrazu na płn. wsch. a potem na płd. wsch. , i tworzy w mku mały stawek. Do tego stawku wpada jeszcze kilka małych potoków, płynących od płd. zach. , a ze stawu wypływa jedna struga zwana Lubyczką; płynie na wsch. do Teniatysk i wpada tam do Sołokii. Płn. krawędź wsi przepływa pot. Krynica ob. , wpadający również do Sołokii. Płd. zach. część obszaru zajmuje Lubycza Kniazie, a mianowicie jej części i grupy domów Dęby, Kułajce, Majdan, Pawliszcze, Ruda lubycka, Rudki lubyckie, Starawieś, Stawisko, Stawki uhrynowskie, Werłoka, Wereszyce, Właszinówka i Zatyła. Część płd. wsch. i płn. wsch. zajmuje Lubycza królewska z przedmieściem Przedlubycza i Lubycza Kameralna, a mianowicie jej części Borysy, Czoczumaj al. Czoczomaje, Gruszka, Hłuszki, Huzije, Lisy al. Łysy, Łużek, Mrzygłody, Nadkiernicami, Netreba, Petryny, Podstawiszcze, Sołtysy, Święc al. Św at i folwark Szalenik. Najwyżej wznosi się płd. część obszaru. Wzgórze Kruhły Haraj na granicy Werchraty dochodzi 395 m. W części płd. zach. dochodzi najwyższe wzgórze 337 m. Część wsch. opada do 254 m. Własn. wiek. ma roli ornej 317, łąk i ogr. 109, pastw. 87, lasu 3936; własn. mniej. roli orn. 4039, łąk i ogr. 514, pastw. 407, lasu 207 mr. W r. 1880 było w L. mczku 654 mk. w gminie, 13 na obsz. dwor. , w L. Kameralnej 918 w gminie, 149 na obsz. dwor. ; a w L. Kniazie 1378 mk. w gminie obrz. przeważnie gr. katol. . Par. rzym. katol. w Rawie, gr. katol. w L. Kniazie, dek. potylicki, dyec. przemyska. W L. Kniazie jest cerkiew murowana, a w L. Kameralnej drewniana. W L. miasteczku jest kaplica, w której niegdyś mszę odprawiano, obecnie zamknięta. W L. Kniazie jest szkoła etat. jednokl. , kasa pożyczk. gminna z kapit. 1500 zł. W L. mczku jest urząd pocztowy, fabryka naczyń fajansowych i t. zw. kamiennych, istniejąca od początków w. XIX i tartak wodny o jednym gatrze i jednej pile zwyczajnej. Tartak ten konsumuje rocznie 800 metr. kub. drzewa świerkowego i sosnowego a produkuje 520 metr. kub. zwykłych desek. W lasach lubyckich jest dosyć zwierzyny a mianowicie sam, które tu doznają troskliwej opieki, i zajęcy, dla których teren wyborny, gdyż lasy poprzerzynane są polami a moczarów bardzo mało. Nazwa Lubycza jest według Schneidera Monografia wsi Lubienia, str. 4 pochodzenia rumuńskiego. Nadawano ją osadzie wolnej, pochodzenia rumuńskiego, rozsiedlonej dworzyszczami na dość znacznej przestrzeni, z obowiązkiem służby wojskowej, pod jurysdykcyą wójta czyli kniazia, jak go wtenczas nazywano. W przywileju z r. 1420 Ziemowita, księcia mazowieckiego i bełzkiego na wieś Lubicz dane jest pozwolenie, aby ta wieś rządziła się prawem wołoskiem ob. O wsiach t. zw. wołoskich p. Stadnickiego, Lwów, 1848, str. 4. Za czasów polskich należała L. do dóbr koronnych województwa i powiatu bełskiego do sstwa rzeczyckiego. Lustracya z r. 1667 powiedziawszy, iż wś Lubicza z 5 innemi wsiami Kamionka, Hreben Lubycza Lubycka Luby Lubycza ne i t, d. należy do dzierżawy rzeczyckiej, wyraża, iż w niej siedziało poddanych na dworzyszczach 58, teraz tylko osiadłych dworzyszcz dwa, zagrodnik 1. Obwieszczeni od nas kniaziowie, aby pokazali prawa swoje na grunta i role, nie stanęli, którzy udają się być na służbie wojennej, a tej od dawnych lat nie odprawują i tak sine fructu reipublicae absque onere dóbr króla i rzpltej używają, których my na sejm podajemy, aby o to czynił z niemi instygator K. , albo za takową kontumacyą, benemeritis do króla dla uproszenia takowych jure caduco dóbr, drogę pokazał. Zagrożeni kniaziowie udali się do bawiącego we Lwowie króla Michała, który, potwierdzając 12 października r. 1671 odwiecznie służące im prawa, przy takowych dictos libertinos sen kniaziów zachowuje. Przywilej zaś Jana III w Lublinie r. 1678 opiewa uczciwi kniaziowie wsi Lubycza, uczyniwszy odwagę przysług przez przodków i osadców swoich niegdyś jeszcze Semowitowi ks. mazow. , meruerunt sobie to, aby we wsi i gruntach do niej należących, szczycili się prawami i wolnościami swemi i według tychże rządzili się jako najprzystojniej. Dla czego, jako od antecessorów naszych o potwierdzenie tychże wolności konkurowali, tak consequenter i do nas na tronie państwa posadzonych, uczciwi; Bazyli Wańczyszyn, Alexiej Kiszczak, Andrzej Chodor i t. d. swojem i innych tamże sortes swoje mających imieniem suplikowali, abyśmy onych przy wsi Lubyczu, gruntach, prawach i wolnościach ich zachowali, zatrzymali i one powagą naszą królewską zmocnili i utwierdzili. Opisawszy granice i grunta przypierające do rzeki Bełżec, stawy, lasy, łąki, mówi dalej, iż takowe z wolnem piwa robieniem, gorzałki kurzeniem na własną potrzebę, zwyż mianowani kniaziowie, jako i sukcesorowie ich, trzymać i zażywać będą, aż do ostatniego kresu życia swego, przy wszelakiej wolności, żadnych pańszczyzn, ani robocizn, ani podwód dawania nieodprawując, za co szczególnie na potrzebę wojenną żołnierza wyprawowaniem sic. Uwalniamy też onych od wszelkich żołnierskich stacyj, exakcyj, chleba pobocznego zimowego, podwód brania i innych ekstorsyj. Obiecując to po nas i następcach naszych, pomienionych kniaziów i sukcesorów ich od wsi Lubycza nie oddalić i do oddalenia władzy nikomu nie dać. August III pod d. 24 grudnia 1744 r. mówi przywileja kniaziom lubyckim we wsi Lubyczy na prawie wołoskiem fundowanym i do służby wojennej czasu potrzeby rzpltej obligowanym nadane, stwierdzamy co też uczynił i Stanisław August 1770 r. Baliński, Star. Polska, t. II, str. 1207. Lustracya z r. 1765 Rkp. Ossol. 2835, str. 80 i nn. podaje następujące szczegóły Miasto Lubycza przy gościńcu ze Lwowa do Lublina i Warszawy idącym osiadłe, ma domów zajezdnych 8 i kilka małych domków żydowskich, którego żydzi do skarbu kotłowe płacą i do więcej danin pociągani nie są. Pod miastem zaraz jest staw duży, czysty, na nim młyn o 3 kamieniach. Mielnicy na tym młynie po półtora dnia do reparacyi Rudy Żurawieckiej lub budowli odbywają, Intrata in A. 1764 wynosiła 4312 złp. 20 gr. a mianowicie kotłowego na rok 800 złp. , arędy browarnej 2000, porękawicznego do tej 180, za mięso, łój, smołę 40 złp. 20 gr. , spust stawu 1200 złp. , czynszu od mielników 36, za ukarmienie wieprzów trzech 48 złp. We wsi Lubyczy jest łan wybraniecki, na którym siedzący wybrańcy reproduxerunt przywilej Augusta III z r. 1744 uczciwym Piotrowi i Eliaszowi Juryncom, tudzież Dmytrowi Hryciowi, Semkowi Olexie, synom Piotra Jurynca na łan cały dany, którym przywilejem Jana Kazimierza 1642 r. we Lwowie nastąpiony wolnego miewa, przykopywania gruntów w lasach, warzenia piwa, gorzałki na domową potrzebę pozwalający, przywilejem Jana III w Grodnie 1679 r. zatwierdzony, aprobuje, przychylając się do prawa więcej nad 4 wybrańców na łanie zostawać zakazującego, tudzież wzwyż wyrażonych przywilejów Hrycia, Semka, Oleksę Jurynców braci, tudzież Iwana Dmitrowego przy łanie i wolnościach wybrańcom służących zachowujemy i płacenie łanowego corocznie po złp. 100 naznaczamy, miewa bez miarki mocą prawa i przywileju we młynie lubyckim pozwalamy. Przy tej także wsi, t. j. Lubyczy Kniazie, znajdują się kniaziowie, żadnego podatku do rzpltej i województwa niepłacący, między granicami sstwa lubaczowskiego, dobrami krzesłowemi województwa bełskiego i dobrami ziemskiemi, a osobliwie między wsiami sstwa rzeczyckiego wiele gruntów posiadający, bez wszelkiej zwierzchności sub tutella tylko i tustione jurium obranego zostający, przeciwko którym zaniósł kwerellę JMP. ssta rzeczycki o posiadanie wiele gruntów, z których czynsz płacili, a teraz przez niepłacenie z tychże gruntów 4ta pars do skarbu koronnego należąca upada; przeto zawołani ad reproductionem jurium et privilegiorum reproduxerunt przywilej Semowita, ks. mazowiec. , ziemi ruskiej i bełskiej dziedzica, uczciwym i opatrznym Jakubowi i Miskowi braciom rodzonym r. 1422 nastąpiony, kniaztwo na wsi czyli we wsi Lubyczy ut forma privilegii est ducatum in villa nostra Lubycz tymże Wołochom za wś Lubycz przedtem od tegoż księcia nadaną, przy doliczeniu przez Wołochów pewnej sumy w zamian dający, przedaży, zastawy in toto vel in parte za konsensem jednak swoim lub sukcesorów pozwalający, młyn Tenetyszcze i pole także łąk Luchowo Lubywidz Lublina Lublinów Lucaschowitz Lucasine Luceń Lucen Lucenie Lucenki Luceńskie Lubyń Lubyń Luchnowskie Luchów Luchow Luchówka Luceoria przy pomienionym młynie będący nadający, trzeci pieniążek z każdej rzeczy osądzonej w pomienionej wsi naznaczający, wyprawę podczas wojny more Walachorum zalecający, a ten przywilej, bez podpisu i pieczęci, ani nie zaobiatowany, sam zaś w sobie pergaminowy, dobry cały i niezepsuty. W tej wsi żadnych obszarów dworskich i łąk nie ma, zgoła mó wiąc formalnego nie ma ustanowienia, dla na znaczenia którego do komisyi ekonomicznej od syłamy. Lasy sosnowe od granic dóbr ziem skich Bełzca i Woli Jędrzejowskiej, pomieszanie z lasami Wierchrackiemi; ostępy tych lasów mają przezwiska różne; wszerz i wzdłuż ciągną się one na pół mili do Hutki Lubyckiej, do te goż sstwa należącej, i są na wszelką budowę zdolne. Prowent z tej wsi 1764 r. wynosił 2858 złp. 5 gr. Po zajęciu sstwa rzeczyckie go w r. 1787 oddano Lubyczę mczko i wsie do sstwa należące, z wyjątkiem Lubyczy, Edwar dowi Romanowskiemu w zamian za warzelnię soli w Kossowie. Wieś L. , dołączoną do Jastrzębicy, nabył przy licytacyi r. 1830 H. A. baron Zeubitz za 24. 450 złt. m. k. Potem na leżała kolejno do Woronieckich, Zielińskich, Kaempfów. W obrębie L. królewskiej jest las Baczków al. Beczków, dziś po większej części wytrzebiony. W lesie tym była da wniej mała mogiła z krzyżem, przypominająca napad Tatarów na Ruś w r. 1500. Z lasu te go dostarczano materyału budowlanego do od budowania się pogorzałym w r. 1834 mieszkań com mka Lubyczy. We wsi Lubycza Kniazie zwie się jedno pole Horodyszczem, a nazwa ta wskazuje, że dawny gród ruski istniał w tem miejscu. Lu. Dz. Lubyń, Lubynhorod, Lubynie, ob. Lubień, pow. gródecki. Lubywidz, os. , pow. pińczowski, gm. Złota, par. Pełczyska. W 1827 r. 1 dm. , 5 mk. Łubianka, rz. w pow. kieleckim; początek na północ Masłowa, płynie ku południowi przez tę wieś, dalej na wschód Kielc przez Ce dzynę, gdzie jest na niej most z taryfą 4 klasy 1853, koło Sukowa, i pod wsią Marzysz wpa da z praw. brzegu do Belnianki. Długa prze szło 14 wiorst, przyjmuje z lew. brzegu powy żej Cedzyny Mąchockę, a na prost Sukowa strumień płynący od pasma Łysogórskiego przez Górno i Niestachów. J. Bl. Lublina, wś, pow. ropczycki, przy kolei arcyks. Karola Ludwika, między stacyami Ropczyce i Dębica. Wś rozpościera się nad potokiem uchodzącym do Wielopólki. Przysiółek Brzozówka jest położony dalej ku wschodowi, nad większym również do tej rzeki uchodzącym potokiem. Przez obie części wsi ciągnie się gościniec murowany z Ropczyc do Dębicy. Sama L. ma 287 z Brzeżówką 669 mk. rzym. katol. , z których 74 przebywa stale na obszarze wiek. pos. Jest tutaj parafia rzym. katol. , dyec. tarnowskiej dek. ropczy ckiego, i szkoła ludowa. Kościół parafialny drewniany został założony podług starego in wentarza w r. 1222 przez Janusza Ligiężę wraz z prebendą w Zawadzie o trzech mansyona rzach. W r. 1792 zniesiono prebędę w Zawa dzie i zamieniono kościół tamtejszy na para fialny, pieniądze zaś uzyskane ze sprzedaży dóbr przeznaczono na fundusz religijny. Para fia obejmuje Brzozówkę, Ostrów, Okonin, Paszczynę, Sepnicę, Stłustową i Skrzyszów z ogólną liczbą 3663 rzym. katol. i 120 izrael. Wś graniczy na wschód z Ropczycami, na pół noc z Pszczyną i Skrzyszowem, na zachód z Sepnicą, na południe ze Stobierną i Okoni nem. Mac. Lublinów, folw. przy wsi Kobierzynie, pow. dąbrowski, leży w równinie 226 m. npm. , na wschód od Kobierzyna, na południe od Lipin. Lucaschowitz dok. , ob. Łukaszowice Damslau. Lucasine dok. , zapewne Łukasina, oberża do wsi Brzezie, pow. raciborski. Luceń, ob. Lucień. Lucen, niem. Luetzen ob. . Lucenie, os. młyn. , ob. Jarczów, Lucenki, wś, pow. owrucki, nad rz. Sławeczną. Luceńskie jezioro, ob. Lucień. Luceoria łac. , ob. Łuck. Luchnowskie role wymienia Liber benef. Łaskiego I, 596 w par. Radoszyce. Luchów Górny i Dolny, wś, pow. biłgorajski, gm. Wola Rożaniecka, par. Tarnogród. leży o 2 w. w stronie zach. połud. od Tarnogrodu, nad rz. Starą, uchodzącą do Sanu; ciągnie się wś na milę długim pasem aż do samej linii granicznej od Galicyi, w położeniu górzystem, bezleśnem. W 1827 r. miał 213 dm. , 1018 mk. ; obecnie 220 dm. , stanowi majorat gen. Seymoura. Jest tu cerkiew paraf. dla ludności rusińskiej. Podług wiadomości z r. 1838 rozległość folwarczna wynosi około mr. 800 i lasy mr. 2260. Wś L. Górny os. 108, z grun. mr. 1861; wś L. Dolny os. 106, z grun. mr. 2092. Luchow, niem. Laucha, wś przeważnie serbska, na saskich Łużycach, w pow. lubijskim. W r. 1875 dm. 19, mk. 105, w tem Serbów 62. Luchówka, rz. w pow. biłgorajskim; począ tek pod Wolą Rożaniecką na płd. Tarnogrodu, płynie ku zachodowi po granicy galicyjskiej na długości 11 w. , poczem wchodzi w Galicyą i znowu na punkcie granicznym wpada z pra wego brzegu do Sanu. Przyjmuje z prawego brzegu Starą i Złotą. J. Bl. Luchowo 1. wś i gm. , pow. wyrzyski; 2 miejsc a L. , wś; b Buchholz, folw. ; 62 dm. , 483 mk. ; 202 ewang. , 281 katol. ; 263 analf. Lucień Poczta i tel. w Łobżenicy o 2 kil. , st. kol. żel. Osiek o 18 kil. 2. L. , niem. Buchen, folw. tamże, należy do dom. Łobżenicy; 6 dm. , 114 mk. ; 50 ewang. , 64 katol. ; 41 analf. M. St. Luchowo, w dok. z XIV i XV w. Mały Świerkocin król. domena do Ostrowitego przyłączona, pow. kwidzyński, tuż przy st. kol. żel. bydgoskotczewskiej w Czerwińsku, przy bitym trakcie kwidzyńskoczerwińskim, nad strugą Bielicą, teraz Młyńską zwaną, która stąd bierze początek, w okolicy żyznej. Obszaru liczy roli ornej ha. 196, łąk 63, pastw. 1, lasu 4, nieuż. 9, ogółem obszaru ha. 275; bud. 22, dm. 9, katol. 123, ewang. 6. Par. Pieniążkowo, szkoła i poczta Czerwińsk; w miejscu jest gorzelnia parowa, hodowla krów około 60, od których mleko odstawiają do fabryki sera w Czerwińsku. Jako się wspomniało Luchowo nazywało się pierwotnie Świerkocinem Małym, istniało pod tą nazwą od najdawniejszych czasów; r. 1290 Świerkocin wspominany bywa w opisie granic Kopytkowa, z któremi sąsiadował. R. 1451 Ludwik von Erlichshausen, mistrz w. krzyrżacki, z wdzięczności za doznane przysługi, zapisuje dobra Mały Świerkocin t. j. Luchowo i Smażewo, w obwodzie tczewskim leżące, na własność prawem magdeb. Arnoldowi z Mortąg, temu samemu, któremu w 3 lata później darował także sąsiednie dobra Lalkowy. Osady te obejmowały podówczas 40 włók w granicach jak następuje Od dębu narożnego W. Smętowa, Lipiogóry Linde, Gunatsdorf, Łuchowa i posiadłości gniewskich przez jezioro do rowu, gdzie strumień Bielica płynie, do drzewa najbliżej stojącego nad tym strumieniem, między Luchowem a Kołmagą do lipy, do dębu okopanego, do łąki, do drugiego dębu przy drodze król. , do góry Melculis, do kamie nia, do narożnika Kołmagi, Ostrowitego, dalej stąd do narożnika Pieniążkowa i Ostrowitego, do narożnika Pieniążkowa, Łąkowa i Łuchowa, do narożnika wsi Laików, W. Świerkocina i Luchowa, na pastwisko nad rowem, obok lasu, przez różne znaki graniczne do narożnika W. Świerkooina, Luchowa i Smętowa. Dajemy także jezioro, które już przestępuje granice gniewskie i do nas przedtem należało. Ob. Varia acta, str. 23, ręk. w arch. w Peplinie. Od którego czasu dobra te zwać się zaczęły, jak teraz, Luchowem, z akt niewiadomo. Tyle tylko pewna, że stary Mały Świerkocin, Luchowo dzisiejsze oznacza, co już z samego opisu granic wynika. Nadto czytamy na nagłówku kopii powyższego dokumentu, pisanej około połowy przeszłego wieku, że Mały Świerkocin, to dzisiejsze Luchowo; Smazau, Smażewo. R. 1611 byli dziedzicami dóbr luchowskich Jerzy i Rafał Konopaccy, przed nimi Krysztof Konopacki; r. 1700 Elżanowski. Ostatnio właścicielem polskim, jak się zdaje, był hr. Dąbski, który prócz tego liczne okoliczne dobra posiadał od niego nabył L. i inne ma jątki król pruski na krótko po okupacyi i za mienił na królewską domenę. Kś. F. Luchshaus niem. , ob. Luxhaus. Lucht, Luchtow dok. , ob. Łoktowo. Lucianicha, rzeczka w pow. piotrkowskim, gm. Gorzkowice, pod folw. Bujnice. Luciąza, w dok. XIII w. Lucieża, Liticia, rz. , początek w pow. noworadomskim pod Rzejowicami, płynie ku płn. przez Chylczów, Adamów, Cieśle, wchodzi w pow. piotrkowski, płynie przez Bęczkowice, Trzepnicę, Cieszanowice, Starą Wieś, Rozprzę, skąd przybiera kierunek wschodniopółnocny, płynie przez Szymanów, koło Milejowa, przez Kładzice, Przygłów, a stąd skręciwszy na wsch. wpada pod Murowańcem z lew. brzegu do Pilicy, na płn. od Sulejowa. Długa 36 wiorst; przyjmuje z lew. brzegu pod Starą Wsią strumień od Gorzkowic, pod Rozprzą Prudkę czyli Bogdanówkę, pod Przygłowem Skawę. Na mapie hydrogr. od źródła do Starej Wsi, nazwana Radoszewa i Gać. Niektórzy za właściwą Luciążę uważają tę rzekę tylko w dolnym jej biegu od Rozprzy do ujścia, łącząc w to Prudkę i nazywając wszystko Luciążą czyli Bogdanówką. Za Ks. Warszaw, projektowano tędy, a następnie przez Widawkę, połączenie Pilicy z Wartą. Ob. Surowiecki O spławach, str. 173 i 174. Luciążna, zwana też Liciążna, wś, os. młyn. i os. karcz. , pow. rawski, gm. Rzeczyca, par. Inowłódz ob. . Wś ma 21 dm. , 136 mk. , 236 mr. ; os. młyn. 1 dm. , 8 mk. ; os. karcz. 1 dm. , 4 mk. W 1827 r. wś rząd. 13 dm. , 100 mk. Młyn i os. karcz. do dóbr Rzeczyca należą. W pobliżu leży Góra liciąska ob. . Czyt. Łaski, Lib. ben. II, 316. Luciążna, rz. w pow. rawskim, wypływa z lasów rząd. lubocheńskich, płynie w kierunku płd. wsch. pomiędzy Małomierzem i Gliną, pod Liciąską Górą, i pod Żądłowicami, na wsch. od os. Inowłódź, wpada z lew. brz. do Pilicy. Wspomniana w dok. 1364 r. Rzyszcz. , I, 228 pod nazwą Luczozna. Tamże w skorowidzu niewłaściwie pomieszana z Luciążą. Lucie, mały folw. i wś w pow. ihumeńskim, śród błot w gm. citewskiej, należały do do minium Skryl, dziedzictwa Janiszewskich; wś ma osad 7, grunta piaszczyste, miejscowość odludna. A. Jelski, Luciec, ob. Luteć. Luciejów, wś włośc, pow. łaski, gm. i par. Buczek Łaski, Lib. ben. I, 449. Ma 70 dm. , 430 mk. , ziemi włośc. 1158 mr. , w tem ornej 793 mr. Lucień, wś i folw. nad jez. t. n. i rz. Osetnicą, pow. gostyński, gm. Lucień, par. Gostynin. Ma 24 dm. , 296 mk. i 3854 mr. obszaru, w tem 833 mr. roli ornej żytniej, 2645 mr. lasu, 310 Luchowo Luchowo Luchshaus Lucht Lucianicha Luciąza Luciążna Lucie Luciec Luciejów Lućki mr. łąk i 63 mr. ziemi włośc. Gospodarstwo staranne, wzorowo prowadzone, gorzelnia z pro dukcya na 45000 rs. , chów owiec rasy Ram bouillet 2000 sztuk, własność hr. Lüttichau. W 1827 r. 23 dm. , 139 mk. Gmina L. należy do sądu gm. okr. I w Gostyninie, gdzie też i st. poczt. Ma 10002 mr. obszaru, 3240 mk. W skład gm. wchodzą Annajewo, Bielawy, Bierzewice, Blumenfeld, Czarty, Donnersruhe, Drzewce, Emilianów, Friedenslust, Georgen thal, Heimleben, Gasne, Korzeń Szlachecki, Korzeńskie Budy, Lucień, Lucieńskie Budy, Legardy, Majdany, Mysłownia wś i folw. . No wa Wieś, Nowiny, Pagórek, Rogożewek, Sochora, Stefanów, Wyrobki. Dobra L. składają się z folwarków L. , Mysłownia i awulsu No winy; rozległość wynosi mr. 5516 folw. L. z awulsem Nowiny grunta orne i ogr. mr. 1367, łąk mr. 294, wody mr. 345, lasu mr. 2335, nieużytki i place mr. 138, razem mr. 4379, bud. mur. 37, z drzewa 18, płodozmian 10 i 12polowy; folw. Mysłownia grunta orne i ogrody mr. 593, łąki mr. 55, lasy mr. 446, place i nie użytki mr. 43, razem mr. 1137, bud. mur. 6, z drzewa 5, płodozmian 11polowy. Gorzelnia, cegielnia, młyn wodny, pokłady torfu i kamie nia wapiennego. Wś L. os. 21, z grun. mr. 30; wś. Gaśne os. 18, z grun. mr. 250; wś Ruda os. 6, z grun. mr. 64; wś Mysłownia os. 15, z grun. mr. 28; wś Bielawy os. 12, z grun. mr. 243; wś Blumenfeldy os. 12, z grun. mr. 24; wś Donnersruh os. 24, z gruntem mr. 450; wś Friedenslust osad 9, z grun. mr. 210; wś Heinleben os. 13, z grun. mr. 331; wś Legardy os. 15, z grun. mr. 293; wś Georgental os. 27, z grun. mr. 156; wś Ossówka os. 4, z grun. mr. 87; wś Wyrobki Lucyńskie os. 10, z grun. mr. 60; wś Budy Lucyńskie os. 12, z grun. mr. 219; wś Anajewo os. 20, z grun. mr. 188; wś Majdany os. 6, z grun. mr. 12. Br. Ch. Lucień, jez. przy wsi t. n. , w pow. gostyńskim, leży o 6 w. na płn. od Gostynina i jest największem w grupie jeziór, stanowiących właściwie resztki tylko wielkiego jeziora a raczej wielkiego systematu jeziór, które pokrywały większą część obszaru między Wartą a Wisłą. Ma ono długości 3 1 2 w. w kierunku od płn. zachodu ku wsch. płd. , a około 1 w. szerokości; obszar cały wynosi 913 mr. , głębokość dochodzi 80 stóp. Brzegi piaszczyste, bagniste, niskie. Łączyło się ono z przyległemi jeziorami Bialskie, Sumin, Drześno. Wody jego odchodzą strumieniem do rzeczki Skrwy. Lucienhof niem. , folw. , pow. chodzieski, 6 dm. , 65 mk. ; należy do miasta Budzynia. Lucienhof niem. , folw. i os. , pow. królewiecki, st. p. Kuggen. Lucieza, rz. , ob. Luciąża. Luciki, ob. Lućki. Lucima al. Lucina ob. i Lucymia ob. . Lucin, wś włość. , pow. kozienicki, gm, i par. Tczew, od Kozienic w. 30, gruntu mr. 565, dm. 37, mk. 235. Luciu, wś w pow. bobrujskim, w gm. świ. słockiej, przy, gościńcu wiodącym z miasteczka Lubonicz do Swisłoczy, nad rzeczką Lucynką, wpadającą do Berezyny, ma os. 18 w miejscowości głuchej, poleskiej, w glebie piaszczystej. Luciu al. Ludny l. wś, pow. śremski; 15 dm. , 139 mk. ; 9 ewang. , 130 katol. ; 24 analf. Poczta, tel. w śremie o 8 kil. , st. kol. żel. w Srodzie o 15 kil. 2. L. , folw. , należy do dom. Mechlina; 15 dm. , 182 mk. ; 5 ewang. , 177 katol. ; 48 analf. M. St. Lucina, wś włośc, nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. Oblasy, par. Chotcza, od Kozienic 42 w. , gruntu mr. 1080, dm. 53, mk. 377. W 1827 r. 38 dm. , 183 mk. Wspomina tę wś Długosz i zwie ją Luczyna; należała do trzech braci Choteckich z domu Nabra Dług. II, 568. Por. rz. Lucymia. Lucina, ob. Lucyna. Luck niem. , ob. Łuk. Lucka niem. , ob. Łuka. Lucka, rz. , ob. Lutka, Luckau niem. , ob. Łukow. Lucke niem. , ob. Łuki. Lucken niem. , wś, pow. stołupiański, st. p. Stołupiany. Lućki, wś, pow, lepelski, 3 okr. polic, gm. Czerstwiaty, około 1860 własność Hercyków, obecnie Siellawów, 290 dzies. ziemi dworskiej. Por. Kostulin. M. K. Luckna dok. , ob. Łekno. Lucknainen niem. , ob. Łuknajno. Lucknainerbude niem. , ob. Łuknaińska buda, Lucknainer Fähre niem. , ob. Łukniański przewóz. LucknainerSee niem. , ob. Łukajno, Lucknitz niem. , ob. Wieska, Lucknojen niem. , wś i leśnictwo, pow. labiewski, st. p. Gr. Baum. Luclawice, ob. Lusławice, Lućmierz, wś pod miastem Zgierzem, pow. łódzki, gm. Lućmierz, par. Zgierz Łaski, Lib. ben. II, 352. Rzeczka Linda ma początek na terytorium Lućmierza, wpada do Bzury; w samym folwarku staw zasilany wodą z własnych źródeł, a odchodząca woda o parę staj wsiąka w piasek i znów w odległości 1 1 2 w. na poziom gruntu się wydobywa. Dobra L. były dawniej rządowe i przed r. 1830 nabyte od rządu przez Wilhelma Wernera, zamożnego farbiarza z Ozorkowa, obecnie należą do spadkobierców tegoż Wernera. Ogólna przestrzeń folwarku z lasem mr. 3106, kolonii mr. 201; szczegółowo folw. gruntów orn. mr. 813, łąk 8, ogrodów 17, pastwisk 2, lasu 2218, różnych nieużytków 47, budowle w części murowane, Lucken Lucke Luckau Lucka Luck Lucina Lucknainer Lucknitz Luclawice Lucień Lucin Luciu Lucknojen Lucima Luciki Lucieza Lucienhof 6 65 Lucień Lucknainerbude Lucknainen Luckna w części drewniane pod dachówką i gontami w dobrym stanie; wieś osad 11 i 1 2morgo wych 12 i małorolnych 19, zawierają gruntów ornych mr. 257, łąk 11 1 2, lasu 9 1 2, pastwisk 5 mr. Ludność ogólna 472 katol. 422, protest. 47, żyd. 3. R. 1827 było 20 dm. , 135 mk. Trakt bity z Łęczycy na Ozorków, Zgierz do Łodzi, drugi zwyczajny z Parzęczewa do Zgie rza; odległość od Łodzi 15 w, od Ozorkowa 14, od Łęczycy 26. Browary piwne ogniowe zwyczajne dwa, przerabiają rocznie jęczmienia czet. 1900, chmielu fun. 4800, wyrabiają piwa zwyczajnego beczek 2500, bawarskiego 4900, wartości około 58, 000 rs. ; kapitał obrotowy około r. 100, 000. Gorzelnia przerabia kartofli czet. 2200, słodu 200, wyrabia 4500 wiader okowity wartości 35, 000 rs. ; w browarze i go rzelni robotnicy miejscowi. Według Tow. Kr. Ziems. folw. L. z wsiami L. , Dąbrówka Wiel ka, Dąbrówka Malice, Rosenów, Stromiany, Maryanka, Wymokłe, Wiktorów i Zimnowoda rozległy mr. 3073 grunta orne i ogrody mr. 847, łąk mr, 2, lasu mr. 2194, nieużytki i place mr. 30, bud. mur. 16, z drzewa 23, pło dozmian 15polowy. Wś L. os. 19, z grun. mr. 157; wś Dąbrówka Wielka os. 47, z grun. mr. 596; wś Dąbrówka Malica os. 3, z grun. mr. 84; wś Rosenów os. 40, z grun. mr. 251; wś Stromiany os. 11, z grun. mr. 126; wś Maryanka os. 4, z grun. mr. 19; wś Wyrmokłe os. 6, z grun. mr. 30; wś Wiktorów os. 6, z grun. mr. 15; wś Zimno woda os. 9, z grun. mr. 47. Gmina L. należy do sądu gm. okr. V w Proboszczewicach, st. poczt. Zgierz, ma 4661 mr. obszaru i 2127 mk. A. S. Lucmujża, łot. Łudzmujża, wś i dobra, niegdyś rozległe, dawniej główne fundum dóbr Bryckowszczyzną zwanych stanowiąca i wyłącznie jej nazwę nosząca, na Łotwie katol. , w Infantach polskich, pow. lucyńskim, par. lucyńskiej, opodal powiat. m. Lucyna, z drugiej strony jez. lucyńskiego położona, z pięknym widokiem na imponujące ruiny krzyżackiego zamku Lucyna Ordensschloss Ludsen, od których ją tylko przedziela jez. lucyńskie, przez miejscowych mieszkańców Wielką Łużą zwykle nazywane. Majętność ta, rozciągająca się pomiędzy jeziorem i traktem handlowym opoczkańskim, zaledwie o 1 2 mili od m. Lucyna oddalona i do parafii lucyńskiej naleźąca, liczy obecnie tylko 179 dz. obszaru dworskiego, stanowi własność dziedziczną panny Maryi Karnickiej, a odznacza się głównie pięknym widokiem na dobrze zachowane zwaliska odwiecznego Lucyna. Rozwaliny tego niegdyś obronnego pogranicznego zamku sterczą na Wysokiem wzgórzu, otoczonem ziemnemi wałami. Ich sędziwa postać, barwa ciemno czerwonej cegły i położenie wyniosłe, obok czystych wód jeziora, razem stanowią istotnie obraz nader zajmujący. Widok tych ruin podaje książka G. Manteuffla In flanty polskie na str. 128. Ob. także art. Ewersmujża, G. M. Lucnowe dok. , 1230 r. tak się zwało Leuchten. Lucome, Lukome ob. . Lucowicz dok. , ob. Laugwitz, Lucsivna węg. , ob. Łuczywna. Lucska węg. , ob. Łuczka i Łuczki Lucyanów 1. kol. , pow. łaski, gm. Chociw, par. Restarzew. Ma 11 dm. , 95 mk. , 84 mr. ziemi. 2. L. , os. , pow. lubartowski, gm. Samoklęski, par. Krasienin. 3. L. , folw. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinowo, odl. 14 w. od Kalwaryi, 10 dm. , 122 mk. , rozl. mr. 579 grunta orne i ogrody mr. 467, łąk mr. 51, pastwisk mr. 15, nieużytki i place mr. 46, bud. mur. 7, z drzewa 8, płodozmian 9polowy; pokłady torfu. Lucyanów, folw. , pow. kowieński, własność Nartowskiego, nowo powstały z eksdywizyi romańskiej Prozorów. J. K. G. Lucyanowo, kol. , pow. kolski, gm. Lubotyń, par. Wrząca Wielka, odl. od Koła w. 7, ma 6 dm. , 34 mk. Lucyanowo, folw. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 40 w. od Wilna, 1 dm. , 20 mk. , z tego 15 prawosł. , 5 katol. 1866. Lucyany, wś nad rz. Wilią, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 28 w. od Wilna, 6 dm. , 49 mk. katol. 1866. L. leżą na praw. brzegu Wilii, między Balingrodkiem a Niemenczynem, własność Parczewskich. W pobliżu słynna Święta Skała. W L. sławny browar. Lucymia, zwana także Zwoleńką i Stawką, rz. , poczyna się w pow. kozienickim z dwóch strumieni płynących jeden z zach. od Kosiar, drugi ze wsch. od Paciorkowej Woli i łączą cych się poniżej wsi Strykowice dolne; płynie ku płd. pod Zwoleń, poczem przybrawszy kierunek płd. wschodni, po kilku wiorstach stano wi aż do ujścia granicę z pow. iłżeckim, płynie przez wsie Barycz, Siekierkę, Kijankę, od Lucymi Lucina skręca ku płn. i za wsią Brze ście wpada z lew. brz. do Wisły. Długa 26 wiorst. Powyżej Siekierki przyjmuje z praw. brz. Sycynkę, poniżej zaś strumień od Tymienicy. Niekiedy sama aż do ujścia zwaną bywa Sycynką. J. Bliz, Lucyń, ob. Lucień, Lucyn 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 60 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, 1 dm. , 16 mk. 2. L. , wś włośc. tamże, 11 dm. , 58 mk. 1866. Lucyn po niem. Ludsen, w nowszych czasach pisywane Lutzen, po łotew. Łudza, msto powiat. w Inflantach polskich, pod 56 33 płn. szer. g. i 45 24 wsch. dług. , o mil 3 1 2 na wsch. od stacyi kolei żelaznej petersb. warsz. Lucowicz Lucsivna Lucska Lucyanów Lucyanowo Lucyany Lucymia Lucyń Lucyn Lucome Lucnowe Lucmujża Lucmujża Lucyn Rzeżycy, przy trakcie z Siebieża do Rzeżycy, I w pobliżu jeziór Wielkiej i Małej Łuży, z któi rych wypływa rz. Łudza, w ciągu swego pięciowiekowego istnienia kilkakrotnie burzone i odbudowywane; ma 5258 mk. , obecnie w bardzo lichym znajduje się stanie. Żydzi głównie je zamieszkują; niezwykłe u nich gdzieindziej zajęcia dają się tutaj widzieć; spotykamy między nimi parobków, podwodnikow, pasterzy i tragarzy. Obok miasta, na wzniesieniu, stoją w znacznej części dobrze jeszcze zachowane zwaliska rycerskiego zamku, wzniesionego w r. 1399 przez prowincyonalriego mistrza krzyżackiego Wannewara de Bruggennoie nad jez. Łużą, obecnie zwykle jez. Lucyńskiem nazywanem. Rozwaliny tego niegdyś obronnego zamku sterczą na Wysokiem wzgórzu, otoczonem ziemnemi wałami. Ich sędziwa postać, barwa ciemnoczerwonej cegły a położenie wyniosłe, obok czystych wód jeziora, razem stanowią obraz nader zajmujący. Miejsce to przez 260 lat wiele cierpiało od najazdów. Sądząc z miejscowości, śmiało twierdzić można, ze większa część starego msta Lucyna znajdowała się na wzniesieniu, leżącem na płd. zach. brzegu jeziora, a ną płd. od dawnego zamku, rozwaliny którego dowodzą, że znajdowały się w nim baszty ze strzelnicami broniącemi i miasta. Dawniej było zwyczajem osiedlać się w niedostępnych miejscach; regularnie i stromo skopane pochyłości wzgórz, pomimo że uległy zmianom skutkiem czasu i deszczów, wykopane pomiędzy niemi fosy i rowy, ślady których dotąd ocalały, służyć mogą za najbardziej przekonywający dowód, że te miejsca były zaludnione i obwarowane w celu obrony od nagłych nieprzyjaciela napadów. Płn. wsch. część zamku ma długości 65, płn. 57, zach. 27 a płd. 60 sążni. W ostatniej widać ślady bramy wjazdowej ze zwodzonym na fosie mostem; druga wjazdowa brama znajdowała się w stronie płn. ; ruiny jednej i drugiej ocalały dotąd. Na drodze wiodącej z zamku do jeziora również znajdowała się brama, ale ta służyć mogła tylko do przywożenia wody. W czasie ciężkiej wojny, którą w r. 1559 zakon rycerski inflancki z W. Ks. Moskiewskiem prowadzić był zmuszony, a w której Polska bardzo mu była pomocną, zamek lucyński razem z okręgiem Rzeźycą districtus Rositensis i innemi warownemi grodami tej części kraju, za mogące wypaść koszta wojenne Zygmuntowi Augustowi na prawie zastawnem w posiadłość został oddany. We dwa lata zaś później, r. 1561, stanowił juz integralną część tak zwanego województwa inflanckiego, znanego niegdyś pod nazwą Livonia australis, a będącego od wieków częścią dawnych Inflant, odtąd w całym swym obrębie przeszło pół wieku wcielonych do rzpl ej polskiej. Po sformowaniu wojew. inflanckiego L. w rękach polskich zostawał spokojnie do r. 1577, w którym to czasie w. ks. moskiewski Iwan Wasylewicz wtargnął do tej części dzisiejszych Inflant polskich i oprócz innych miejsc opanował także i zamek lucyński. Po kilku wszakże latach był zmuszony odstąpić go Polsce. Król Stefan Batory, idąc na wyprawę moskiewską, stanął etapem w L. Kwaterę obrał w zamku na drugiem piętrze, orszak zaś jego mieścił się na trzeciem. Król znalazł ten zamek graniczny nader użytecznym. Miasteczko czyli tak zwaną posadę zamkową przenieść rozkazał na inne miejsce na którem leży dzisiejszy L. , a garnizon zamkowy postanowił znacznie zasilić i podnieść do tysiąca żołnierzy. Przy zawarciu traktatu 1582 r. dział znajdowało się tutaj 5, falkonetów 2, berzów żelaznych 2, hakownic 44 Metr. Lit. . Posiadamy ciekawy dokument, w lat 17 po zawarciu wyżej wspomnianego traktatu pisany, a którego tytuł Lustracya Anni 1599 Zamku Lucyńskiego z księgi Rewizorskiej Inflantskiej Anni 1599 w Skarbcu Koronnym znajdującey się wypisana i w Warszawie 30 Stycznia r. 1748 wydana za podpisem Kicińskiego i odciśnięciem pieczęci Karola Józefa Odrowąża stronnic 24 in folio, sznurową potężną opatrzonych pieczęcią, okoloną nadpisem Carolas Josephus Odrowąż. .. S. R. M. Supremus Regni Thesaur Egzemplarz ten w archiwum domowem ostatniego staręsty lucyńskiego, Józefa Borcha, niegdyś starannie przechowywany, stanowi obecnie własność Władysława Sołtana, dziedzica Preźmy w pow. rzeżyckim. Co do obrony tego pogranicznego zamku wykazuje wyraźnie lustracya z r. 1599, iż w tym czasie mniej jeszcze posiadał broni niż w r. 1582. Ustęp Miasteczko albo Possada pod Zamkiem, w lustracyi zamku lucyńskiego z r. 1599 parę stronnic zajmujący, wykazuje jasno jak niepośpiesznie się odbudowywała ta mieścina, w ciągu swego 5wiekowego istnienia tylokrotnie burzona, a z rozkazu króla Stefana Batorego ostatecznie na inne miejsce przeniesiona. Za Pana Starosty teraźniejszego czytamy tam poczęło zasiadać nowe miasteczko y iuż iest chałup 24. Każdy każda z nich ma mieć placu wszerz y wzdłuż po 10 sążni, ogrody także do nich maią wymierzone za Zamkiem nad Jeziorem, y drudzy także przy Placach, każdy z nich wzdłuż y wszerz po 30 sążen. Pola takze puścił im Pan Starosta za Zamkiem ku Nerzy aż do granice Isnaldskiey. Jeszcze nic nie płacą. Mieli od pp. Commissarzow Krola JEmci in Anno 1590 wolności pozwoloney do lat dziewiąci, ktora im iuż expiruie, o ktorych JPan Starosta swiadectwo dawał, iż niemal wszyscy słudzy iego Ludzie służali, ktorym on dla ubostwa, aby się tam tym chętniey dla Obrony y posiłku Zamkowi czego ile na Ukrainie wielka iest potrzeba utrzymali, swych własnych do kilku Złotych na Rok, także y żywności dawa. I prosił abysmy im tey wolnosci leszcze, a przynaymniey do kilku lat, póki. się Przymierze iakie pewne z Moskiewskim nie stwierdzi, prorogowali. Co my bacząc rzecz słuszną y temu Zamkowi potrzebną, pomknęliśmy im ieszcze tych wolnosci, za ktoremi od wszelakich Podatkow tak Rzpltey iako y Zamkowych wolni bydz maią do piąci lat; z tą iednak powinnoscią, iako y pierwey. Naprzod, aby kazdy z nich miał Rnsnicę dobrą y Szablę, Prochu y Kul według potrzeby. Z ktorą Bronią przeciwko kazdemu nieprzyiacielowi Krola JEmci y Rzpltey albo też na każdą trwogę Zamkową, gdyby byli przez Urząd Zamkowy obwieszczeni, w Zamku się stawic mają. Bo tego nieczyię inną Jurisdictią ieno Zamkową na sobie ponosić maią. Ustępy obszerne o Folwarkach zamkowych wyliczają ich kilka a mianowicie folw. zacharowski, folw. pluszyński i folw. nyrziński, w nich jednosz poddanych niewiele powiada lustracya y ci gdy im ciężko uczynią, za Granicę do Moskwy uciekaią. Tam też za się wysiedziawszy wolnosci 4 lata znowu nazad się wracaią, y wielekroć to kazdy z nich czyni, iakoż y ci którzy teraz pod Lucynem są, rzadki ktoryby raz albo dwa w Moskwie iuż niebył, a błaho siedzą y bardzo ubodzy są. Z ustępu Pustowszczyzny umieszczonego na stronnicy 19tej rękopisu, dowiadujemy się wszakże, że liczono tu niegdyś do 600 poddanych. Czytamy tam bowiem Pustowszczyzny to jest ziemia, na ktorey Chłopi przed woynami siedzieli y oney uzywali, chociaż rozno po lesiech niskich, takze y między błotami sztukami tę ziemię mieli, iednak ten Zamek Lucyn miewał do 600 Poddanych, y kiedyby Pokoy był albo Przymierze stateczne z Moskiewskim, za kilka lat by to zaś osiadło, y ten by Zamek Intratą między inszemi posledniejszy nie był. Jak utrudnione były w owym czasie komunikacye w tej części kraju, daje się widzieć z ustępu Porth. Ten Zamek czytamy tam prawie między wszystkiemi inszemi Zamkami Inflantskiemi w Porth iest nayuboźszy, tak iż żadnego niema, a Zboza, iesli mu co nad wychowanie zbędzie y to iako u rządnego Starosty mało co podobno, gdyż na Ukrainie mieszkając, musi wiele ludzi około siebie bawić, musi zimą do Rygi mil 60 prowadzić. Do Moskwy blisko, ale tam nigdy nie przeda, bo ludzie nie są po temu y mają swego zboza dosyć. Bo Dźwiny tesz chociaż mil 20, dla srodze błocistych drog nieodwozą. Za to na puszczach i lasach niezbywało tu wcale. Tych iest wielki dostatek powiada lustracya drzewa rozmaitego do Budowania godnego, w ktorych Zwierz rozmaity, Łoś, Niedzwiedz, Byś, Świnia, Sama, Kuna, Bohr, czego wszystkiego po trosze w zimie dostaią. Towary leśne, aczby bydz mogły, jednak ich niesprawuią, iż Porthu niemasz. Ustęp ten, obecnie czytany, tem większe sprawia wrażenic, że niedźwiedzie, łosie i rysie nadzwyczaj rzadko tu się dziś napotkać dają, a dzików i bobrów od paru wieków pow. lucyński wcale nie posiada. Jeziór w obrębie zamkowym liczono w r. 1599 do 60. Z nich najznaczniejsze jezioro Lucen pod zamkiem wzdłuż na milę, wszerz na 1 4; Czermo dziś zwane Cyrmą wzdłuż na milę, wszerz na dobre pół mili; Ilza, również pod zamkiem wzdłuż na dobre 1 4 mili, ale nieszerokie; Dunaklo dziś jez. Zwirdzyńskie wzdłuż takze na dobre mile. W tych jeziorach powiada lustracya szczuka bardzo dobra. Leszcz y Okon, a w jeziorze Nerzynskim szczuka dobra y Sielawa wielka. Te są główniejsze jeziora zamku Lucynskiego. Insze, ktorych iest rozno po lesiech do kilkudziesiąt małych y większych, odłogiem leżą; do Zamku w nich nie łowią, łowi kto chce. W ośmiu zaś większych jeziorach antiquitus, jeszcze za Mistrzow Krzyżackich, Szlachcie nie było wolno łowić, aż pierwej Zamkowy niewod przeszedł, którego zwyczaju y teraz w r. 1599 Szlachta zażywa W czasie następnego stulecia, Lucyn, najpiękniejsze ze starostw inflanckich, jako pograniczne i już polskie starostwo, narażony był niejednokrotnie na napady szwedzkie i rossyjskie. Do ciekawszych dokumentów z tej epoki zaliczamy rękopis in folio, 23 stronnic obejmujący, a którego tytuł Inwentarz spisany starostwa Lucynskiego y podanie Zamku Lucynskiego przezemnie Bruna Kronika Faktora J. K. Mci a nayniższego sługę Wielm. Jmć Pana a Pana Geerharda Denhoffa Woiewody Pomorskiego, Malborskiego, Kościerzyńskiego, Felińskiego, Lucynskiego etc. etc. Starosty, Pana mego Miłościwego Jmci Panu Mikołajowi Źardanowi po odebraniu Zamku Miasta Lucyna y wszystkiey Włości od Jmci Pana Gierharda Manteyfla Seja Gerhard V. Menteuffel Szoege Anni 1646 mense Decembris, die 8ma. Rękopis ten szczegółowy opisuje najprzód miasto L. , rynkowe place, wyliczając właścicieli domów na pojedyńczych ulicach, z których głównemi były w owym czasie ulica Wielka Zamkowa oraz ulica Rzeżycka. Znajdujemy tu osobno wyliczonych tych mieszkańców, co osiedli w r. 1636 i 1637, następnie tych co się osiedlili w Lucynie w latach 1642 i 1643, a nakoniec i tych niewielu, którzy w r. 1646 tu zamieszkali. Dalsza część Inwentarza opisuje mieszkańców miasteczek Słobody staroIstrzańskiej i Słobody nowej na Sladziowie, a także włości zamkowych i wchodzących doń folwarków najrozmaitszych, które byłoby zbyt długo opisy Lucyn Lucyn wać w Słowniku geograficznym. Ciekawy jest opis powinności poddanych zamkowych lucyńskich Na robotę niedziel 6 przez Rok chodzić mają z koniem, dokąd zamkowe rozkazanie będzie. Na straż według zwyczaju kolejno, ile tego potrzeba będzie, chodzić mają. Osobliwie do budowania zamkowych potrzeb na tydzień przez Bok po dwa z każdey służby a nie więcey, miasto gwałtu, chodzić mają, do czego rozkażą. Dolą mają dawać od wszelkiego zboża, które siać będą na każdy Rok, także y len, który siać będą, niepotrącając w to lnu pogostowego. Podwód 3 do Wilna abo do Rygi przez Rok z kaźdey służby, halek Dziesięć do budowania Zamkowego z każdej służby iakich trzeba. Lecz już niedługo podtrzymywano budowania tego, jak widzieliśmy wyżej, nader słabo bronionego kresowego zamku. Podczas prowadzonej na początku XVIII w. wielkiej wojny północnej zajęty został przez Szwedów. Zburzone przez nich szańce nie były już więcej odnawiane; zamek zamienił się na malowniczą ruinę a i leżące u podzamcza miasteczko niemal zupełnie zniszczone zostało. Przy rozbiorze Polski r. 1772 L. , jako składowa część Inflant polskich, razem z Białą Rusią dostał się do Rossyi; w roku zaś 1778, przy utworzeniu prowincyi dźwińskiej, a później połockiego namiestnictwa, został powiatowem w niem miastem. Na mocy cesarskiego ukazu z dnia 12 grudnia r. 1796 połączono namiestnictwa połockie i witebskie w jedne białoruską gubernią, etat której z 31 grudnia tegoż roku pomiędzy szesnastu jej powiatami wymienia i lucyński. Cesarski ukaz z 20 lutego 1802 r. , z gubernii białoruskiej wytworzył dwie niezależne gubernie, mohilewską i witebską, a etat ostatniej z d. 12 czerwca wymienia r. 1778 z miasteczka na miasto podniesiony L. , jako stolicę powiatu. L. dnia 21 września r. 1781 otrzymał osobny herb, który od rzeżyckiego różni się tem, że uzbrojony rycerz czyli raczej pogoń litewska nie na gronostajowem polu jak w Rzeżycy, ale na czarnem jest umieszczony. Po przyłączeniu L. do Rosyi w r. 1772, liczono w nim zaledwie 195 mieszczan po większej części katolików i 32 żydów. W r. 1864 liczba mieszkańców L. dochodziła do 3520, w ich liczbie było 1200 katol. , 37 protest. , 54 rozkoln. i 1773 żyd. Spis ludności z r. 1881 wykazał 5258 mk. a domów 754, z których większa część na nazwę domów nie zasługuje. W tymże czasie posiadał Lucyn kościół parafialny rzymsko. kotolicki 1, kościołek protestancki 1, cerkiew prawosławną 1, synagogę 1 i 4 żydowskie domy modlitwy. Najstarszą z przytoczonych świątyń jest kościół katolicki drewniany, założony w r. 1686. Istniał tu wprawdzie już nierównie dawniej kościół, jak tego liczne mamy dowody, alekilSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 54. kakrotnie burzony w czasie klęsk wojennych, często tę okolicę kresową nawiedzających, w końcu wieku XVI został przez katolików odbudowanym i wkrótce potem przez luterskiego pastora zajętym. Czytamy bowiem w przytoczonej powyżej lustracyi zamku lucyńskiego z r. 1599 Jest Kościołek drzewiany na Gorze przed Zamkiem za Mostem, przez teraźniejszego Starostę zbudowany, natyntóeteszmieyscu oddawna bywał, ktory wróg spalił. Do ktorego, iakośmy od Szlachty tameczney wiadomość wzięli, dwie Służbie należały, iedno iż nie mogli wiedzieć na ktorym mieyscu, a w Rewizyi Pana Skuminowey de. anno 1583 znaczy się, że te Służby były nad Jeziorem Lucen nazwanem. Nayduie się tez w teyże Rewizyi Pana Skumina, że Pleban miał pod zamkiem Folwareczek, do ktorego ziemi należało na 40 Beczek żyta, ale o tym nikt sprawy dać nieumiał na ktorym mieyscu, gdyż Poddanych starych coby się tam rodzili nie było, wszystkie wróg wysiekł, a teraźniejsi są przychodniowie; iednak powiadali, że ta Gora między Jeziorem przed Zamkiem Kościołowi należała. Teraz minister Jewangielicki ten Kościół trzyma. Folwareczek zaś ma swoy na ziemi chopskiey Zamkowey za jeziorem Dunaklem, do którego ziemi tak wiele ma, ile zrobić może. Przytoczony już przez nas Inwentarz starostwa lucjmskiego y podanie zamku y naiasta, anno 1646 die 18 dec, nic o kościele nie wspomina, gdyż w tym czasie już tam żaden kościół nie istniał, jak to się wykazuje z niemniej ciekawego dokumentu jaki mamy przed sobą, a którego tytuł Erectio Ecclesiae Lucinensis Anno 1686 m. Octobris 19 die. Naznaczeni konstytucyą sejmu warszawskiego z r. 1683 komisarze królewscyy i rzpltej Aleksander Kotowicz biskup wileński. Konstanty Brzostowski biskup smoleński, Otton Frydryk Felkierzamb wojew. czernihowski, Eustachy Grotu z kaszt. żmudzki, Aleksander Mosiewicz marsz. lidzki, Władysław Sokołowski podkomorzy inflancki, sejweryski i nizański ssta, Teofil Plater wojski inflancki, ssta inturski, oraz Jan Humowski podczaszy zakroczymski, oświadczają we wstępie tego dokumentu erekcyjnego, iż odprawuiąc się dla ufundowania w Xięstwie Infiantskiem Chwały Bożey y Dóbr pro sustentatione Kapłanow, ktorey Constitutii tenor de verbo ad verbum tak się ma Ponieważ komisya z Grodzieńskiego Seymu naznaczona sub titulo Approbatio kościołów Inflantskich, zda się być partibus gravaminosa, iako Urodzeni Posłowie Ziemscy Xiestwa Inflantskiego deduxerunt. Chcąc tedy Religionem Romauam Catholicam, quam florentissimam mieć w tey Ziemi, powagą Seymu teraźniejszego ad instantiam Urodzonych Posłów Ziemi tameczney naznaczamy ex praesentibus do nowey komisyi 30 Wielmożnych, Urodzonych komisarzów wyżey mianowanych, którzy, ziechawszy się do Inflant, non obstante unius alteriusve absentia, zniosszy się z Starostami tamecznemi, omni meliori modo, kościoły postanowią w tych Starostwach, gdzie ad praesens kościoła nie masz, Sanctuaria wydzielą y prowent pro sustentatione victus et amictus Kapłanom obmyślą. Gdy po skończonej komisyi in eodem opere w Starostwie Rzeźyckiem roku 1684 ex vi ejusdem Constitutionis po wydanej in Diem Decimum primum Mensis Octobris Innotescencyi roku 1686 my wyżey mianowani komisarze ziechaliśmy się do Lucyna y w Zamku Jurydikę porządkiem prawnym kościelnym in praesentia Ichmość Panow Obywatelow o dawney Fundacyi Kościoła y Plebanii Lucyńskiey pytaliśmy się, którzy Ichmość Panowie Obywatele unanimiter zeznali, źe nie wiedzą o żadney dawney fundacyi, ieźeli by miała bydź iaka, od Przodków swoich żadney niemaią tradycyi i pamiątki; stanąwszy tedy Imć Xiądz Felician Pukin Kanonik Inflantski y Piltyński za mocą sobie daną na piśmie od Jaśnie Wielmożnego JMXiedza Mikołaja Popławskiego, Biskupa Inflantskiego y Piltyńskiego, nowey Fundacyi y Exdywizyi na Kościół y Plebanią w starostwie Lucyńskiem także według dawnego zwyczaju Inflantskiego podług Przywileju od Najjaśniejszych Królów Ichmościów Polskich oddawanie Rurowego in vim Dziesięcin od Poddanych płacenia u Nas Komisarzów prosił y domawiał się; zniosszy się tedy ze wszystkimi Obywatelami Traktu Lucyńskiego, a osobliwie Imć Panem Pawłem z Brazczyni Żukatyńskim Podstarościm Lucyńskim, który także miał moc exequendi voluntatem JW. I. Pana Szczęsnego na Podayczach Potockiego Wojewody Krakowskiego, Sokalskiego, Robczyckiego, Tłumackiego i Lucyńskiego Starosty, aby Chwała Boża w tamtym kraju jako największe brała incrementum, na wieczne czasy ex mente JKMci Jana IIIgo y całey Rzpltey secundum tenorem konstytucyi wyżey allegowaney funduiemy y stanowiemy aby JW. Imć Pan Woiewoda Krakowski z włością Starostwa Lucyńskiego zaraz, da Bóg, na wiosnę w r. 1687 Kościół wystawił i wybudował ze wszystkiem co do chwały Bożey należy, to jest z Ołtarzami, apparatami, kielichami, chorągwiami, także y Plebanią z mieszkaniem wygodnem dla Xięźy, Bakałarza, Organisty y kantorów, oraz szkołę, szpital na tey górze, na którey Zamek stoi, gdzie quondam kościół luterski był y Krzyże są staroświeckie kamienne na mogiłach. Po skończeniu tego Kościoła przy Zamku Lucyńskin tenże JW. Woiewoda Krakowski, Starosta Lucyński, ex pietate et zelo in promovenda Sancta Religione Catholica Romana wystawi drugi Kościół cum omnibus necessariis w słobodzie nazwaney Sladziowo, która do tegoż należy Starostwa a o mil 10 distat od Zamku Lucyńskiego, dla pozyskania Dusz Krwią Chrystusową odkupionych, na tym miejscu in schismato graeco ieszcze zostaiących. My Komisarze JKMości y całey Rzpltey praevia hac facta od dawney funduszach inquisitione na pomienione Kościoły y Plebanią grunt pewny od Zamku Lucyńskiego nad Jeziorem Lucyńskiem wydzielamy podług ograniczenia ut sequitur następuje szczegółowy opis granic wiele stron zajmujący, począwszy od fosy zamkowej, do której się przy końcu opisu granic znowu powraca. Kończy się on bowiem temi słowy tą drogą iść do Jeziora przez Fossę Zamkową y do Kopca pierwszego, zkąd ograniczenie gruntów Plebańskich się zaczęło. Następuje wyliczenie mieszczan i poddanych do tey Plebanii i do wszelkiej usługi kościelnej wydzielonych nad jeziorem Lucyńskiem na wieczne czasy z gruntem i sznurami. Ci wszyscy poddani mają płacić po złotych 30 z każdej ćwierci, roboty mają pełnić z każdej ćwierci na rok niedziel 4, z czym każe X. Pleban. Przytem z każdej ćwierci pud przaśnego miodu wagi inflanckiej, pudek lnu wyczesanego dawać co rok mają, , y Podwoda z służby powinna bydź do Rygi albo Taler bity. Do kościoła w Sladziowie temuż księdzu plebanowi lucyńskiemu naznacza komisya na wieczne czasy rozmaitych mieszczan z placami y morgami tudzież poddanych. W jeziorze lucyńskiem przylegającem do gruntu księdzu plebanowi wyznaczonego, gdzie tylko grunt zachodzi, ma być libera piscatio cum retibus majoribus et minoribus, począwszy od ujścia rzeki Isnaudy aż do kopca przed zamkiem. Do tychże wyżej nazwanych kościołów w Lucynie i Sladziowie na utrzymanie kapłanów, organisty, kantorów, bakałarzów i innych sług kościelnych komisya w tym kilkunastustronicowym dokumencie erekcyjnym wyznacza poddanym lucyńskim osobne powinności i wypowiada jako włość i poddani starostwa lucyńskiego powinni dawać według starodawnego zwyczaiu Inflanckiego in vim Decimarum 63 pury żyta, 63 pury jęczmienia, 63 pury owsa, pieniędzy na wino y wosk złotych 63 quotannis w dzień Wszystkich świętych. Obowiązki zaś główne Plebana temi słowy dokument określa Vigore którey Fundacyi powinien będzie X. Pleban przy kościele Lucyńskim zawsze bydź obecnym y chować Vikariego w Słobodzie, także Organistę y Bakałarza y Kantora mieć y onych z tey Fundacyi prowidować. W Słobodzie zaś Sladziowskiey, aby mieszczanie tameczni, in schismate zostaiący, ad unionem Sanctae Romanae Ecelesiae przychodzili, ma sedulam applicare curam doctrinae Christianae et exer Lucyn citio Cathesistico y kazaniami iako y w Lucynie ut populus rudis in culto Divino erudiatur, tempore zaś hyemali, gdy droga wczesna, powinien na włość jechać, wizytować poddanych, pacierza uczyć. Mszą Świętą co tydzień za Króla Imci Pana Naszego Miłościwego; szczęśliwie panującego odprawować temporibus perpetuis ma, tudzież drugą za starostów lucyńskich a trzecią pro Benefactoribus. Podatki wszystkie i uchwały sejmowe kś. Pleban od swoich poddanych ad proportionem Starostwa służby, abjuraty z dymow czterech do Skarbu płacić ma i kwit na się odbierać. o dalszych losach tego w r. 1686 z niezwykłą, jak widzieliśmy, troskliwością w Lucynie erygowanego parafialnego kościoła znajdujemy autentyczne wiadomości w przechowywanych w koscielnem archiwum mitawskiem sprawozdaniach o stanie ówczesnego kościoła inflanckiego, wypracowanych dla Stolicy Apostolskiej przez zarząd miejscowy dyecezyalny. Jedno z nich datuje z r. 1715, z czasów dzielnego biskupa inflanckiego Krzysztofo Szembeka późniejszego arcybiskupa prymasa, drugie zaś z r. 1749 ułożone zostało za biskupa Józefa z Kozielska Puzyny. W obu oficyalnych relacyach kościół lucyński poważne bo tylko drugie zajmuje miejsce. Z ostatniej relacyi dowiadujemy się oprócz tego, iż kościół ten w r. 1736 stał się ofiarą płomieni, lecz wkrótce potem r. 1738 odbudował go z drzewa ówczesny proboszcz Obrycki, oficyał inflancki; w r. 1740 obsługiwał go wielebny Schroeter, a z powodu gęstego zaludnienia ośmiomilowej parafii lucyńskiej, przydano tam księdzu Schroeterowi aż kilku kapłanów w charakterze komendarzy czyli wikaryuszów. Nie ustawała odtąd gorliwość w rozszerzaniu światła wiary w tej okolicy kresowej. Przy pierwszym rozbiorze kraju liczono w dyecezyi inflanckiej około 60 parafij, z których na tak zwany trakt lucyński przypadało ich 16. Każda parafia oprócz kościoła parafialnego liczyła parę kościołów lub kaplic filialnych. Czyt. Manteufiel Lucyn w Inflantach, Kraków 1884, str. 25 30. Powiat lucyński w Inflantach polskich zajmuje swą powierzchnią 97 mil kwadr. Przez płaszczyznę powiatu przechodzi pasmo wzgórz, które, łącząc się z innymi wzgórkami, od nich w kierunku wschodnim położonemi a leżącemi w powiecie siebieskim, oraz z wyniosłościami powiatu drysieńskiego, od nich w kierunku południowym położonemi i ciągnącemi się aż do jeziora Raźna ob. w pow. rzeżyckim, tworzą dział wodny pomiędzy rzekami uchodzącemi na północ do rzeki Wielkiej, należącej do kotliny Peipusu, oraz rzekami płynącemi w kierunku południowym i naleźącemi do dorzecza Dźwiny, stanowiącej główną arteryą krajów inflanckich. Do najwyżej położonych miejscowości w powiecie lucyńskim należą wzgórza następujące tak zwana góra Lauderska, położona w lesie nieopodal wsi Rudak; góra Zamkowa przy wsi Zamkowej; Nurowga na starym gościńcu pocztowym wiodącym z Lucyna do Petersburga, obok wsi tejże nazwy; następnie Złote góry pomiędzy wsią Troksze i pięknie położonym folwarkiem Nową Myślą; góra kamienna leżąca po prawej stronie drogi pocztowej prowadzącej z Lucyna do Siebieza, a mianowicie nieopodal stacyi pocztowcej Popsujek; góra Panienka w pobliżu wsi włościańskiej Bielawą zwanej; Naudyskołns czyli góra pieniędzy około wsi Wemele. Oprócz wzmiankowanych powyżej wzgórz napotykamy jeszcze dosyć znaczne wyniosłości w powiecie lucyńskim w okolicy dóbr Landskorona, oraz wsi Gorbuny polskie. Grunta powiatu są przeważnie gliniastopiaszczyste i błotniste. Powiat lucyński zraszają strugi i strumienie należące bądź do dorzecza rzeki Wielkiej, bądź też do rozległego porzecza Dźwiny. Znaczniejszym dopływem rzeki Wielkiej jest rzeczka Utroja; głównemi zaś dopływami Dźwiny, zraszającemi w części i powiat lucyński, są rzeki Saryanka i Ewikszta ob. . Oprócz tego mnóstwo strug i strumyków miejscowych uchodzi do licznie po całym powiecie porozrzucanych jeziorek i jeziór. Rzeczek i rzek, nad któremi leżą wsie, liczą tu aż 23, a mianowicie Bołtupie czyli rzeka biała, Wiskuła, Wadda rzeczka graniczna, Iłża, Istra, Istrzanka, Isnauda, Icza, Kiejba, Kukwa, Ledzinka, Lipna, Łuża, Miedniwa, Małcianka, Pedeść, Saryanka, rzeka Sina około Posinia, Tynża, Ewikszta i Utroja. Z nich tylko Ewikszta, Wiskuła i Łuża za spławne uważane być mogą. Pierwsze dwie należą do dorzecza Dźwiny, Łuża zaś wchodzi już w skład strumieni zasilających dopływy rzeki Wielkiej. Mało drzewa na niej spławiają. Zmarły przed dwudziestu kilku laty posiadacz nieprzebytych niegdyś a obecnie bardzo już przetrzebionych lasów maryenhauskich, pan Jan Lipski, znacznym kosztem przedsięwziął oczyszczenie rzek Waddy i Kukwy, skutkiem czego, przynajmniej na czas jakiś, uczynił je spławnemi i otworzył wodną komunikacyą z pskowską rzeką Wielką, po której materyał leśny jeszcze niedawnemi czasy odchodził znacznemi partyami do Kronsztatu. Czyt. G. Manteuffel Inflanty, str. 26. W powiecie lucyńskim znajduje się również bardzo wiele jeziór. Do główniejszych zaliczamy Wielką i Małą Łużę, jezioro Istrzańskie, Nerzę, jezioro Lauderskie, Sołosz, Cyrmę, jez. Pyłdzieńskie, jez. Uszkacowskie i Bizę. Nie braknie w tym powiecie i rozległych bagien. Bagniska te koncentruja, się w okolicy wsi Brygi, leżącej na pocztowym trakcie lucyńskosiebieskim, o mil 4 od Lucy Lucyn Luczmin Luczki Luczka Luczina Luczaisowice Lucza Lucynów Lucynka Lucyniszki Lucyna Luczywna Ludbrancz Lucyna Ludbarz Ludarowa Hala Ludawka Ludczyce na, i rozciągają się stamtąd w najrozmaitszych kierunkach na mil 13; ciągną wszelako przeważnie od wschodu ku zachodowi jedneznich dążą ku jezioru Łubańskiemu w pow. rzeżyckim, drugie ku górnemu biegowi rzeki Utroi, skąd doliną tej rzeki sięgają dalej do stacyi kolei żelaznej petersburskowarszawskiej Korsówką zwanej, oraz do majętności Ruskuły, gdzie wraz z rzeką lczą dochodzą aż do ŁubaLasy powiatu lucyńsldego wedle najnow nu szych obliczeń z r. 1881 zajmują obszar 142000 dziesięcin, w tej liczbie liczą 29000 dziesięcin lasów skarbowych rządowych. W lasach lucyńskich przemagają sosny i świerki, jakkolwiek napotykamy w nich i wszystkie drzewa liściowe strefy tutejszej, a więc dęby, klony, lipy, wiązy, jarzębiny, czeremchy, brzozy, wierzby i łozy najrozmaitsze. Wedle wiadomości zasiągniętych od delegata miejscowego Towarzystwa rolniczego, Władysława Sołtana, liczba mieszkańców płci obojej w powiecie lucyńskim w r. 1880 wynosiła 106021. Na jednę milę kwadratową przypada zatem 1093 dusz. Ludność miejską sldadają tu Polacy, Rusini, Żydzi, Rosyanie i Niemcy; wiejską zaś stanowią głównie łotewscy włościanie i polscy właściciele ziemscy; jedni i drudzy wyznają religią rzymskokatolicką. Pomiędzy Łotyszami sporadycznie rozsiani są Estowie, Rusini i starowiercyRosyanie. Po szczegóły etuograficzne odsyłamy czytelnika do książki naszej Inflanty, str. 44 66. Tu zaś jeszcze tylko wsponmimy, że Estowie powiatu lucyńskiego, o 85 mil oddaleni od najbliższych swych spółrodaków, mieszkają w dobrach skarbowych Michałów i Janowol, oraz około majątku Pyłdy nad jeziorem tejże nazwy. Liczono ich w r. 1880 do 3000 obojej płci. Zachowali oni język i obyczaje, zarzucili wszakże czarne sukmany, używane dotąd w Estonii. Są oni w części rzymskokatolickiego wyznania, w części zaś przystąpili w czwartym dziesiątku bieżącego stulecia do panującego w Rosyi kościoła. Rusini znajdują się w powiecie lucyńskim jedynie na pograniczu powiatów siebieskiego i dryzieńskiego, a mianowicie w dobrach Landskorona i Posiń, oraz w okolicy tych dóbr. Po większej części są rzymskokatolickiego wyznania. Rusini katolicy zawdzięczają swe oświecenie i żarliwość w wierze zakonowi oo. dominikanów, o którego działalności na tych oddalonych kresach porównaj art. Posiń. W braku dokładnej statystyki przytaczam tu jeszcze, że powiat lucyński, w skład którego wchodzą dwa dekanaty przedlucyński i zalucyński, liczył w r. 1880 w swych 19 parafiach 70000 katolików. Dekanat przedlu cyński składają parafie Lucyn, Ewersmujża, Słobodzińce, Posiń, Rajpol, Landskorona, Rundany, Pyłda i Brodajź, a dekanat zalucyń ski parafie Małmów, Poszmuców, Stygłów, Neuterany czyli Rogówka, Birże inflan ckie, Bołowsk, Maryenhauz, Baltynów i Berzygał. Gustaw Manteuffel Lucyna, niem. Lutzine, wś, pow. trzebnicki, par. Schawoine, ma kościół par. ewang. do 1709 r. katol. . Lucyna, węg. Litinye wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół filial. gr. katol, młyny wodne i tartaki, lasy, 655 mk. H. M. Lucyniszki, wś rząd. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 35 w. od Trok, 2 dm. , 59 mk. katol. 1866. Lucynka, ob. Isłocz. Lucynów 1. kol. , pow. słupecki, ob. Wilczno, 2. L. , folw. lit. A i B, pow. siedlecki, gm. i par. Wodynie; ob. Kamieniec, pow. siedlecki. 3. L. , ob. Krzymosze. Lucynowo, kol. , pow. kolski, gm. Izbica, par. Modzerowo, odl. od Koła w. 18. Ma dm. 26, mk. 214. Lucza, ob. Łucza. Luczaisowice, ob. Łuczmowice. Luczina, ob. Hreben. Luczka niem. , ob. Łączka, Luczka, ob. Łuczka, Luczki, ob. Łuczki. Luczmin, niem. Lutschmin, wś, pow. bydgo ski, w r. 1881 było 578 mk. ; w r. 1871 58 dm. , 588 mk. , 191 ew. , 389 katol. , 8 żyd. , 197 analf. Poczta i tel. w Mąkowarslcu o 4 kil. ; st. kol. żel. Kotomierz o 28 kil. M. St. Luczna, ob. Leśnictwo. Luczyn, wś, pow. Ostrogski, o 6 w. na płd. od Ostroga, należała do ks. Ostrogskich, a ks. Janusz nadał ją kościołowi parafialnemu w Ostrogu. R. 1844 rząd rozdał ziemię włościa nom. Wś zabudowana na wzgórzach z obu stron pięknego stawu, ma cerkiew paraf, młyn, glebę 5ej klasy. Włościanie zamożni, niektórzy mają futory i pasieki. Z. Roż. Luczyna, ob. Lucina. Luczyna, strumień, dopływ Ostrawicy na Szląsku austr. , uchodzi powyżej Ostrawy Morawskiej. Luczywna, ob. Łuczywna, Ludarowa Hala, ob. Dżumbir, Ludawka, wś, pow. winnicki, gm. i par. Brahiłów ob. , mk. 524, dm. 159, ziemi włośc. 705 dzies. , cerkiew pod wez. ś. Dymitra z 40 dzies. ziemi. Dawniej dziedzictwo Potockich, scheda Szczęsnego Potockiego, syna Szczęsne go; następnie Jankowskich, Meka, obecnie ks. Gorczakowa. Dr. M. Ludbarz dok. , ob. Lidzbark Ludbrancz dok. , ob. Lubraniec. Ludczyce, dobra, pow. lepelski, 2 okr. polic, 2 okr. sądowy, gm. Horodczewicze, były własnością ks. Łukomskich, z których Iwan Borysewicz Łukomski sprzedał je. r. 1620 Ła Luczna Luczyn Luczyna Ludmirów wrynowej Kamińskiej i jej synom; r. 1752 nabył L. Antoni Homowski; we władaniu tej rodziny przetrwały do r. 1873, w którym, ja ko dobrapodległe obowiązkowej przedaźy, zo stały nabyte przez Petrowa. Na gruntach tych dóbr znajdują się ślady obronnego zamku, jak niesie podanie, założonego przez Łukomskich; uroczysko to nosi nazwanie Bołdyr Łukomski; do dziś dnia zachowały się wały i fosy tego zamku, leżącego na wyniosłej górze, panującej nad górzystą ładną okolicą. Ziemi dworskiej 721 dzies. M. K. Łudeliszki, zaśc. rząd. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 2 dm. , 8 mk. katol. 1866. Ludenrode niem. , dobra, pow. gąbiński, st. p. Gąbin. Luderwalde niem. , os. , pow. welawski, st. p. Taplacken. Ludewifsdorf niem. , 1369 r. Lodewigesdorff 370 Lodwici willa, wś, pow. świdnicki, ma kościoły paraf. katol. i ewang. Bo L. należy obręb zniszczonej w 30letniej wojnie wsi i zamku Lauersberg. Łudgardówka, wś w pow. bobrujskim, gm. nowostepskiej, nad rzeczką wpadającą do Oły, przy drożynie wiodącej ze wsi Step do Kicina, ma osad 8; miejscowość głucha, poleska, grun ta piaszczyste. A. Jelski. Ludgierowice, Ludgierzowice, niem. Ludgerzowitz, wś i dobra, pow. raciborski, par. Hulczyn, 209 bud. , 179 dm. , 1328 mk. Wś ma 121 osad, 1906 mr. ziemi, kościół katol. bardzo da wny, 1793 r. z muru wzniesiony, szkołę 2klasową, młyn wodny; dobra z folw. Neuhof, własność Rotszyldów, 1958 mr. ziemi, piękna owczarnia. F. S. Łudihorecza, Ludihumora ob. pod Ludy, ,, Lndinia, ob. Lutynia, rz. Ludkiw rus. , ob. Lutków, Ludko, Lutko, imię własne Ludwik. Ludków, ob. Lutków. Ludków, po rus. Łutkow lewicki, wś, pow. jarosławski, w równinie 201 m. npm. , u zlewiska pot. Młynki z Łęgiem, uchodzącym z lew. brzegu do Sanu. L. należy do par. rzym. kat. w Łowcach a gr. kat. w Zamiechowie, ma 335 mk. , z których większość wyznaje religją rzym. katol. , mniejszość gr. katol. 98. Obszar więk. pos. Fryd. Jahn ma 221 mr. roli; mniej. pos. 245 m. roli w ogóle. Ta wś graniczy na płd. z Zamiechowem, na zach. z Łowcami, na wsch. z Skołoszowem a na płn. z Ostrowem. Mac, Ludkówka, kol. , pow. rawski, gm. Wałowice, par. Rawa, ma 11 dm. , 84 mk. , 202 mr. obszaru, Ludkowo, niem. Leuten 1. wś, pow. mogilnicki 16 dm. , 171 mk. ; 87 ewang. , 84 katol. ; 90 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Pakości o 2 kil. Łaski, Lib. ben. I, 184. 2. L. , dom. tamże, 1963 mr. rozl. , 2 miejsc, a L. , folw. ; b Aleksandrowo Alexandem folw. ; L. ma 4 dm. , 92 mk. ; Aleks. ma 1 dm. , 26 mk. ; obiedwie miejsc. należą do gm. i dom. Rybitw. Ludkowska, st. p. w pow. mosalskim, gub. kałuskiej. Ludmierzyce, niem. Leimerwitz, 1224 r. Villa Lutronis, wś, pow. głupczycki, o 3 mile od Głupczyc, par. Nassiedel; 71 bud. , 62 dm. , 422 mk. , 54 osad, 1193 mr. ziemi, szkoła. Lodmiłówka, wś kol. , pow. janowski, gm. i par. Dzierzkowice, o 7 mil od Lublina, o, 6 od Janowa; utworzona z lasów b. ststwa urzędowski dopiero w r. 1865 przez nadanie części tychże lasów włościanom bezrolnym; otrzymała nazwę od imienia żony komisarza włościańskiego Ludmiły. Jest tu dziś 96 dm. , 840 mr. ziemi, 610 mk. Pierwotnie obdarowanych ziemią, przeważnie dymisyonowanych żołnierzy, nie ma już ani śladu; wszyscy oni, dostawszy ziemię bez budowli i nie mając zasobów, w bardzo krótkim czasie za bezcen sprzedali swoje udziały innym włościanom pochodzenia polskiego, którzy dopiero na porębach leśnych założyli osadę kwitnącą, w glebie urodzajnej, gliniastej. Przez L. idzie droga dawniej pocztowa urzędowskorachowska i przecina wieś pod kątem prostym. Ludmirów, ob. Czemierniki. Ludolphine niem. , osada do Oliwy, pow. gdański. Ludom, Ludomie, ob. Ludomy, Ludomierz, folw. , pow. wieluński, należy do dóbr Wójcin. Ludomierzyce, ob. Ludmierzyce. Ludomirów, kol. nad Czarną strugą, pow. kolski, gm. Koźmin, par. Bobrów, odl. 18 w. od Koła, ma 31 dm. , 183 mk. Por. Kwiatków, Ludomirów, ob. Kaliszany, Ludomki, folw. , pow. obornicki; 3 dm. , 17 mk. ; należy do wsi i gminy LudomyAbbau niem. . Ludomy 1. , niem. Ludom, dom. i gm. , pow. obornicki; 7393 mr, rozl. ; 3 miejsc a L. , dom. ; folw. b Łaszczewiec Laschwitz; c Chlebowo Remberg; 26 dm. , 484 mk. ; 176 ewang. , 308 katol. ; 115 analf. Kościół katol. paraf. dek. obornickiego. Poczta i tel. na miejscu; st. kol. żel. w Rogoźnie o 13 kil. Wś L. jest gniazdem rodziny wielkopolskiej Ludomskich, h. Łodzia, z której w r. 1510 jeszcze ją posiadał Mikołaj Mszczuch Ludomski. W XVI w. przeszła na własność Grudzińskich, a mianowicie Zygmunta Grudzińskiego, wojew. później kaliskiego. Następnie nabyli ją Lipscy. Ignacy Lipski, słynny z chowu owiec, sprzedał L. r. 1856 Nathusiusowi. Kościół paraf. wystawili Ludomscy r. 1459. Kaplicę do niego przystawił w XVIII w. Prokop Lipski, ówczesny dziedzic. 2. L. , os. i gm, ; 2 miejsc Ludeliszki Ludenrode Luderwalde Ludewifsdorf Ludgiero Ludkiw Ludko Ludków Ludkówka Ludkowo Ludkowska Ludmierzyce Ludolphine Ludom Ludomierz Ludomierzyce Ludomirów Ludomki Ludomy a L. os. Abbau; b Ludomki, folw. ; 514 j mr. rozl. ; 38 dm. , 289 mk. ; 85 ewang. , 204 katol. ; 144 analf. Poczta i tel. w Ludomach dom. , o 2 kil. ; st. kol. żel. w Rogoźnie o 15 kil. , w Obornikach o 13 kil. 3 L, olędry; 14 dm. , 129 mk. ; 113 ewang. , 16 katol. ; 14 analf. Poczta i tel. w Ludomach dom. o 5 kil; st. kol. żel. w Rogoźnie o 18. kil. , w Obornikach o 15 kil. 4. L. Dąbrówka, dom. i gm. ; 5697 mr. rozl. ; 5 miejsc a L. Dąbrówka, dom. ; b Drzonek, folw. ; młyny c Smolarz, d Piłka; e L. Dąbrówka, leśnictwo; 21 dm. , 397 mk. ; 47 ewang. , 350 katol. ; 154 analf. Poczta i tel. w Ludomach o 3 kil. ; st. kol. żel. w Rogoźnie o 12 kil. Własność Łakomickich. W okolicy odkryto szaniec szwedzki. M. St. Ludory, wś, pow. szawelski, gm. szawkiańska, 5 osad, 14 dzies, ziemi. Ludowa, także Łukowa, nazwa znacznego działu górskiego w Karpatach Czarnohorskich, ciągnącego się wzdłuż praw. brzegu Czeremoszu Czarnego. Od szczytu Listowatego 1525 m. , ob. na płn. zach. ciągnie się szeroki grzbiet górski z obszernemi połoninami przez szczyt Pnewie 1585 m. . Tutaj rozdziela się tenże na dwie odnogi górskie; wschodnia z nich bieży zrazu na wsch. , potem na płn. , jako dział wodny między Czeremoszem Białym od wsch. a Hramitnym Wielkim od zach. ; zachodnia zaś ciągnie się na płn. zach. przez szczyt Kamieniec 1525 m. , Stefulec Wielki 1576 m. aż po szczyt Babę Ludową 1586 m. , najwyższy szczyt w tem paśmie. Od tego szczytu wybiega na płn. grzbiet górski Odzimiński ze szczytem Tarnicą 1558 m. , tworzący dział wodny między Moczernym a Odzimym potokiem, dopływami Probiny. Na płn. zach. od Baby Ludowej rozpościerają się hale Mihailewa 1448 m. i Łukowice 1506 m. . Od ostatniej hali bieży na płn. ściana górska Wapniarka, kończąca się szczytem Ludową 1466 i 1327 m. nad Czeremoszem Czarnym. Stok ku północnej stronie jest o wiele łagodniejBzy i tu większe i liczniejsze znachodzimy ścieki wodne i strumienie, jak Hramitny Wielki i Mały, Moczemy, Odzirny, Mihailewski p, i Probina. Stok zaś południowy jest stromszy i w niektórych miejscach nawet nagle spada ku dolinie Czarnego Czeremoszu, a małe strugi głębokiemi i wąskiemi opadają korytami. Podnóże tego pasma, porosłe gęstym lasem jodłowym, zawalają ogromne urwiska skał i powalone pnie zestarzałych drzew; miejscami tylko pojawia się buczek, olsza lub brzoza. Na połoninach, gdzie bujna rozwija się roślinność halna, wypasają się bydło i owce przez lato. Najwyższy szczyt tego pasma Baba Ludowa jest mało co wyższy nad połonińską płaszczyznę grzbietu Ludowej; jest on kopozasty i zajmujący kilkaset m. kwadr. , pokryty tu i owdzie ogromnemi głazami. Tu też pośród skarłowaciałego kosodrzewu różowieją prześliczne kępki różanecznika Rhododendron ferrugineum. Miejscami błyszczą się małe jeziorka i kałuże halne; śniegu lub lodu trudno już śród lata tu dostrzedz, chociaż nieraz się zdarza, że jeszcze śród czerwca grzbiet Baby pobieli się śniegiem. Wewnętrzny pokład tej góry tworzą ogromne masy pierworodnych skat, piaskowca karpackiego, powierzchnię pokrywa piaskowaty żwir, zmięszany z małą ilością ziemi urodzajnej lub glinki. W uściech ludu huculskiego krąży podanie, że na szczycie tej góry znajdował się niegdyś zamek. Ze szczytu Baby zajmujący przedstawia się widok na zieleniejące się u stóp jej połoniny i wijące się pośród nich zycie pasterskie, jakie stąd na dość rozległej przestrzeni dostrzedz można. Przez grzbiet Ludowej prowadzą po pod Babę dwie ścieżki pasterskie ku Burkutowi i Węgrom, używane także w lecie za drogę do wycieczki na tę połoninę przez gości kąpielowych, , bawiących u zach. podnóża tej góry w dolinie Czeremoszu Czarnego w zakładzie kąpielowym. Wyjście na szczyt Baby od Burkuta trwa 1 1 2 do. 2 godzin, od Hryniawy 5 8 godzin. Br. G. Ludoweć, pot. górski, w Karpatach lesi stych, w dziale czarnohorskim, wypływa w obrębie gm. Hryniowy, w pow, kosowskim, ze źródeł leśnych, na zachodnim stoku góry Skupowej 1583 m. ; płynie leśnym parowem na zach. , zabierając wody spływające z Małych Stopni 1246 m. i z pod Ludowej 1327 m. , a po 5kil. biegu wpada do Czeremoszu Czarne go z prawego brzegu. Źródła 1200 m. , ujście 795 m. npm. szt. gen. . Br. G. Ludowice, niem. Ludowitz, folw. , pow. toruński, w lesistem i błotnistem położeniu blisko granicy pow. chełmińskiego. Obszaru liczy mr. 1332, bud. 10, dm. 4, katol. 83. Parafia i szkoła Ryńsk, poczta Wąbrzeźno. L. należą do obszernego klucza dóbr ryńskich, które po Arturze Sumińskim nabył hr. Mielżyński. Ludowinka, kol. nad rz. Plisią, pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Mikołajewice. Ma 9 dm. , 109 mk. , 226 mr. ziemi włośc. Por. Chorzeszów, Ludowitz niem. , ob. Ludowice, Ludowo, niem. Preussenhof, kol. , pow. szamotulski, 2 dm. , 23 mk. ; należy do królewszczyzny Sękowa Albrechtshof. Ludrowa 1. węg. Ludrófalu al. VillaLu drovaj al. PardsztLudrova, wś w hr. liptowskiem Węg. , w pow. rożeńskim, na lew. brz. potoku Ludrowianki, ma dm. 109, mk. słow. 843, obszaru 654 kwadr, sążni kat. 1880. We wsi wznosi się bardzo stary kościół pod wez. Wszystkich Swiętych, dawniej parafialny, dziś opuszczony. Obok niego wznosi się nowy kościół parafialny, erygowany r. 1787. Metryki sięgają r. 1713. Według szem. dyec. spiskiej Ludory Ludory Ludowa Ludoweć Ludowice Ludowinka Ludowitz Ludowo Ludrowa Ludwigshoeh Ludwigsgrot z r. 1878 wraz z Ludrową ziemiańską liczy dusz rzym. katol. 1076, ewang. 4, nieun. 117, żyd. 42, razem 1239. Do tej par. należą wsi Szczawniczka Kis Selmec, Wielka Szczawnica Nagy Selmec i folw. Kut, z liczbą dusz rzym. katol. 2043, ewang. 109, nieun. 177, żyd. 109, ogółem 2438. Sąd powiat. , urząd podatkowy i st. p. w Rożeniu. Są tu dwie szczawy. 2. L. Ziemiańska, węg. NemesLudrava, wioska w hr. liptowskiem Węg. , w pow. rożeńskim, na praw. brz. Ludrowianki, naprzeciwko wsi Ludrowy ob. ma dm. 33, mk. słow. 223, obszaru 177 kwadr. sążni katastr. Należy do par. łac. w Ludrowej. Br. G. Ludrowianka al. Ludrowa, rz. górska w hr. liptowskiem Węg. , bierze początek z pod pół nocnych stoków Niźnich Tatr Liptowskich, u stóp Magóry Czerwonej, w dolince między tąż Magórą 1344 m. a Makowicą 1459 m. ; pły nie górską doliną na płn. przez Ludrową, od dzielając Ludrową Zachodnią od Ludrowy Zie miańskiej, a zasiliwszy się potokiem Szczawnic kim we wsi Szczawniczce KisSelmec, ucho dzi naprzeciwko Martynicka Kis Sz. Marton do Wagu z lew. brz. Porusza 3 młyny i 5 traczów. Długość biegu 10 kil. Br. G. Ludsen niem. , ob. Lucyn. Ludwiampol, po łotew. Ludwyampols wś w pow. dyneburskim, par. krasławskiej, własność Platerów. Por. Krasław. Ludwichowo 1. niem. Ludwigsihal, osada do Trzepczyn Junkerhof, pow. świecki, bud. liczy 80, dm. 40, kat. 118, ewang. 164. Par. Sliwice, szkoła Trzepczyny, poczta Szklana Huta. 2. L. al. Ludwikowo, niem. Ludwigsort, dobra, pow. grudziąski, na bitym trakcie łasińsko biskupickim, ćwierć mili od Łasina. Obszaru liczy ornej roli ha. 77, łąk 7, nieuż. 2, ogółem ha. 87; bud. 10, dm. 3, katol. 21, ewan. 13. Par. i poczta Łasin, szkoła Szonowo. Dziedzic Franc. Schwarz. Wś L. stanowiła oddawna nie nosząc jednak nazwy dzisiejszej włóki plebańskie do kościoła w Szonowie należące. Ponieważ kościół ten w krzyżackich, jako się zdaje, wojnach, podupadł, a par. szonowska do Łasina przyłączona została, przeto w r. 1618 biskup chełniński Jan Kuczborski także i owe plebańskie włóki zapisał na wynagrodzenie i lepsze uposażenie proboszczowi I w Łasinie. Włók liczono wtedy 6. Proboszcza łasińskiego zobowiązał król Zygmunt III, przyzwalając na powyższy zapis, aby jeszcze innego trzymał kapelana do pomocy i drugiego wikarego, którzyby codzień z rektorem szkoły miejskiej i dziećmi szkolnemi odprawiali kurs do Matki N. Po okupacyi pruskiej r. 1829 włóki szonowskie sprzedane zostały na własność dziedziczną Franc. Maszke za rocznym czynszem 116 1 2 tal. , które wypłacał łasińskiemu proboszczowi. Skąd nazwa dzisiejsza L. pochodzi, nie wiadomo. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 209. 3. Ł. , ob. Ludwikowo. Kś. F. Ludwichowo, niem. Ludwigshof majątek prywatny, pow. ządzborski, st. poczt. Bara nowo; obejmuje 310 mr. ; 1857 r. 22 mk. ; wła ścicielem był wtedy Barański. Kś. Fr. Ludwigsberg niem. , czyli Mośińskie nadleśntctwo pow. śremski; 10 dm. , 65 mk, ; 36 ew. , 29 katol. ; 13 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Mosinie o 2 kil. Ludwigsberg niem. 1. ob. Lasek, pow. chojnicki. 2. Ł. , os. , pow. ostródzki, st. p. Miłomłyn. Lndwlgsburg niem. , folw. , pow. gierdawski, st. p. Friedenberg. Ludwigsdoerfel niem. , wś, pow. kładzki, par. OberSchwedeldorf. Luowigsdorf niem. 1. czyli Kalądek, Kalędek, wś, pow. czarnkowski; 23 dm. , 166 mk. ; 147 ewang. , 19 katol. ; 31 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Wieleniu o 5 kil. 2. Ł. , wś, pow. śremski; 9 dm. , 58 mk. ; 7 ewang. , 51 ka tol. ; 18 analf. Poczta w Grzybnie, st. kol. żel. i tel. w Czempiniu. M. St. Łudwigsdorf niem. 1. pow. kluczborski, ob. Nagodowice, 2. Ł. , wś i sołectwo, pow. nissański, par. Neuwalde, na granicy pow. prądnickiego, 147 bud. , 174 dm. , 1072 mk. Wś ma 136 osad, 4111 mr. ziemi, browar, go rzelnię, przędzalnię wełny, szkołę. 3. L. , 1288 r. Lodoyci villa 1414 Lodwigisdorff, wś, pow. oleśnicki, par. Oleśnica. 4. L. al. Luschdorf, wś, pow. kładzki, z kościołem paraf. ka tol. i wielu fabrykami, zwłaszcza tkackiemi. 5. L. , wś, pow. jeleniogórski, par. Seifershau. 6. L. , wś, pow. lwowski na Śląsku, ma kościół katol. fil. par. lwowskiej. 7. L. al. Luschdorf, wś, pow. szunowski, ma dwa kościoły katol. i ewang. 8. L. , wś, pow. zgorzelicki, par. Zgorzelice, ma kościół paraf. ewang. 9. L. , b. nazwa wschodniej części wsi Pilgramshain, pow. strzygłowski. F. S. Ludwigsdorf niem. 1. ob. Łodygowa, 2. L. , ob. Łodwigowo, 3. L. al. Sechshuben niem. , dobra, pow. gierdawski, st. p. KleinGnie. Ludwigsfelde niem. , dom. , pow. bydgoski, ob. Plszczyn, Ludwigsfelde niem. , os. pod Fyszhuzą, śród zasp duny. Ludwigsgabe niem. , folw. , pow. starogrodzki, st. p. Glommen. Ludwigsgiück niem. , kopalnia węgla kamiennego w Biskupicach, pow. bytomski, o 9 kil. od Gliwic, ma st. dr. żel. górnoszląskiej. Ludwigsgrot niem. , ob. Józefosław pow. warszawski. Ludwigshoehe niem. , ob. Ludwikowo, Ludwigshoche niem. , 1. dobra, pow. Ludsen Ludwiampol Ludwichowo Ludwigsberg Ludrowianka Ludwigsfelde Ludwigsdoerfel Ludwigshoche Ludrowianka Ludbwigsthal Ludwigshof braniewski, st. p. Braniewo. 2. L. , dobra, pow. gierdawski, st. p. Skandau. Ludwigshof niem. , 1. czyli Huta, osada, pow. ostrzeszowski, 3 dm. , 53 mk. ; należy do wsi i gm. Marydołu. 2. Ł. czyli Ludwinowo, Ludwikowo folw. , pow. krotoszyński, 3 dm. , 55 mk. ; należy do dom. Borzęciczek. 3. L. czyli Wymysłowo, folw. , pow krobski, 5 dm. , 70 mk. ; należy do dom. i gm. Chumiętek. 4. L. czyli Koźlak przedmieście miasta Bydgoszczy, pow. bydgoski, 7 dm. , 82 mk. ; ob. Bydgoszcz, Ludwigshof niem. 1. ob. Ludwichowo, 2. L. , ob. Ludwikowo. 3. Ł. , os. do Sypniewa, pow. złotowski, przy trakcie bitym złotowsko więcborskim, w okolicy lesistej; bud. 3, dm. 1, katol. 5, ewang. 14. Par. i szkoła Sypniewo, poczta Więcbork. 4. L. , os. do Wyszecina nad strugą Redą, pow. wejherowski. 5. L. , folw. , pow. królewiecki, st. pocztowa Brandenburg. 6. L. , os. tamże, st. p. Seepothen. 7. L. , dobra, pow. pruskoiławski, st. p. Landsberg. 8. L. , folw. , pow. frylądzki, st. p. Schonbruch. 9. L. , majątek chełm, , pow. reszelski, st. p. Teistimmen 2 kil. odl. ; należy do dóbr Krausen zwanych; oba majątki razem obejmują 77 ha. i to roli ornej i ogr. 42 ha. , łąk 8, pastw. 5, boru 15, nieuż. 7 ha. ; czysty dochód z gruntów 438 mrk. Ludwigshof niem. , 1. folw. dóbr Timmendorf w powiecie i księstwie pszczyńskim. 2. Ł. Knie wymienia folw. t. n. do Dąbrówki, pow. opolski. Łudwigshoff niem. , os. , pow. frydlądzki st. p. Domnowo. Łudwigshoff niem. , folw. , pow. pszczyński, własność miasta Mikułowa. Ludwigshoffnuog niem. al. Andrzej, kopalnia węgla kamiennego i os. górnicza nad rz. Czarną Przemszą, pow. będziński, gm. Górnicza. Ma 11 dm. , 255 mk. , 42 mr. Własność hr. Renarda i hrabiny Eulenburg. Ludwigshorst niem. , wś. , pow. gnieźnieński, ob. Potrzymowo, Ludwigshorst niem. , dobra, pow. wałecki. Obszaru ornej roli liczy ha. 330, łąk 13, torfowiska 4, lasu 10, nieuż. 10, ogółem obszaru ha. 368, bud. 14, dm. 5, katol. 1, ewang. 97. Par. Wałcz, szkoła Wysoki Kamień, poczta Gostomia. Hodowla bydła rasy holenders. , koni, owiec, świń angielskiej rasy; znaczna melkarnia, mleko odstawia się do fabryki sera; wyprzedaż inwentarza tuczonego. Kś. F. Ludwigslust niem. , kol. nad strumieniem Czarną Strugą, pow. słupecki, gm. Emilienheim, par. Zagórów, odl. od Słupcy w. 17; ma 9 dm. , 98 mk. W 1827 r. było tu 11 dm. , 88 mk. Ludwigslust niem. , kol. , pow. chodzieski, 23 dm. , 224 mk. ; należy do dom. Szamocina. Ludwigslusf niem. , rycer. dobra, pow. kartuski, wraz z przynależnemi szlach. dobrami Bobernice Bobernitz, obejmuje obszaru roli ornej ha. 450, łąk 21, pastw. 10, lasu 40, nie użytków 14, wody 31, ogółem obszaru ha. 599. 68; dziedzic Karol Robe, owczarnia uszlachet. , sztuk 1100; łąki są użyźnione sztucznem nawodnieniem. Por. Częstkowo. 2. L. Tak r. 1866 przezwane Bagno ob. , pow. tucholski. Dla uzupełnienia nadmieniamy tu, że majątek ten wraz z przynależnościami obejmuje 184 ha. i to 120 ha. roli orn. i ogr. , 8 łąk, 51 lasu, 5 ha. nieuż. R. 1878 było tu 15 budynków, między tymi 5 mieszkal. , 80 mk. , 53 ewang. 27katol. Gorzelnia. Kś. Fr. Ludwigsmühl niem. , 1. młyn pod Bobremmiastem, pow. lidzbarski. 2. Ł. , folw. , pow. reszelski, st. p. Teistimmen. 3. L. , ob. Kurki, Ludwigsort niem. , 1. ob. Ludwichowo. 2. L. , dobra ryc. i st. dr. żel. z Tczewa do Królewca, pow. świętosiekierski, o 30 kil. od Królewca. Ludwigsruh niem. , ob. Gniewkowo. Ludbwigsthal niem. , część Wełdzirza, pow doliński. Ludwigsthal niem. czyli Bablinskie huby, osada, pow. obornicki, 3 dm. , 12 mk. ; należy do gm. i miasta Obornik. Ludwigsthal niem. , 1. folw. do dóbr rycer. Harmale, pow. wałecki, bud. 10, dm. 4, katol. 18, ewang. 65. Par. Nakielno, szkoła Harmale, poczta Ruszona. 2. L. , inaczej po dobno Osty, wś, pow. kościerski, ob. Grzybowo. 3. L. , os. do Swarożyna, pow. starogrodzki. 4. L. , os. r. 1838 założona na gruncie Sampławy, pow. lubawski; bud 41, dm. 18, katol. 102, ewang. 36. Par. i szkoła w Sampławie, poczta Lubawa, dokąd odl. koło 0. 75 mili wy nosi. 5. L. , folw. , pow. świętosiekierski, st. p. Ludwigsort. Kś. F. Ludwigsthal niem. , 1. pow. lubliniecki, ob. Piasek 2. L. al. Neudorf, wś, pow. zielonogórski na Sląsku, par. Milzig. Należy do niej Lugvorwerk. Ludwigsthal niem. , ob. Ludwików. Ludwigswalde niem. , 1. osada do Skurgiew, pow. grudziąski, w lesistej okolicy, zajmuje bud. 15, dm. 14, katol. 68, ewang. 57. Par. i szkoła Rogoźno, poczta Gardeja. Osadę L. nowo założył w lesie i podług własnego imienia nazwał Ludwik Hanisch na obszarze wsi Skurgwy od r. 1818 1820. Każdy osadnik otrzymał 1 mr. roli, od której płacił czynszu rocznego 6 tal. , podczas żniw 3 dni szarwarku odrabiał i dostawił do dworu 5 sztuk przędzy. Dopiero w r. 1864 osada ta odłączona została od dobra skurgiewskiego za dziedzica Ulryka Dobberstein i wydana na własność 9ciu chałupnikom. Każdy z nich, jak od po Ludwigslusf Ludwigslust Ludwigshorst Ludwigshof Ludwigsm Ludwigsruh Ludwigsthal Ludwików Ludwigswunsch czątku, posiada 1 mr. roli, zapłacił wkupnego 1 tal. 6 i także 6 tal. płaci dorocznego czynszu. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 210. 2. L. , wś i os. pod Królewcem. Ludwigswunsch niem. , wolne sołectwo, pow. pszczyński, niedaleko Pszczyny; 11 bud. , 5 dm. , 99 mk. , 392 mr. ziemi. Zwane inaczej FreigutAltdorf. Do r. 1841 ulubiona willa książąt pszczyńskich. Ludwikiszki, zaść. szlach. nad rz. Wilią, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 74 w. od Wilna, 2 dm. , 26 mk. katol. 1866. Ludwików 1. wieś, powgrójecki, gmina Czersk, par. Sobików. Ob. Czaplin. 2. L. , pow. skierniewicki, gm. Dębowa Góra, par. Żelazna. 3. L. , wś, pow. skierniewicki, , gm. Dębowa Góra, par. Skierniewice. Wchodziła w skład dóbr Dębowa Góra ob. . 4. L. , por. Jeziorko, 5. L. , pow. sochaczewski, gm. i par. Rybno. 6. L. , pow. sochaczewski, gm. Seroki, par. Pawłowice. 7. L. , pow. gostyński, gm. i par. Kiernozia. Utworzona na gruntach folw. osiny, ma 7 dm. , 55 mk. , 162 mr. 8. L. , pow. gostyński, gm. i par. Dobrzyków. 9. L. , os. , pow. kutnowski, gm. Krośniewice, I par. Nowe; 1 dm. , 12 mk. , 62 mr. 10. L. , folw. , pow. wieluński, gm. i par. Dzietrzkowice, odl. od Wielunia w. 21; dm. 1, mk. 15. 11. L. , wś i os. karcz. , pow. brzeziński, gm. Gałkówek. Wś ma 8 dm. , 42 mk. , 109 mr. ziemi kol. ; os. karcz. 1 dm. , 5 mk. , 7 1 3 mr. 12. L. , kol. i os. karcz. , pow. łódzki, gm. i par. Bełdów; kol. ma 12 dm. , 53 mk. , 179 mr. ziemi; os. 1 dm. , 3 mk. , 8 mr. 13. L. , kol. , pow. piotrkowski, gm. Łękawa, par. Grocholice, ma 9 dm. , 106 mk. , 175 mr. 14. L. , folw. , pow. piotrkowski, gm. Parzniewice; 2 dm. , 225 mr. 15. L. , wś, pow. noworadomski, gm. Konary, par. Pławno, ma 14 dm. , 129 mk. , 175 mr. 16. L. , pow. noworadomski, gm. Przerąb, par. Bęczkowice. Por. Krosno. 17. L. , wś włośc, pow. radomski, gm. i par. Kowale, od Radomia 7 w. Gruntu 189 mr. , 16 dm. , 86 mk. Należała do dóbr Kosów ob. . 18. L. , wś włośc, pow. radomski, gm. i par. Radzanów, od Radomia 31 w. , gruntu 94 mr. , 3 dm. , 23 mk. 19. L. , wś włośc, pow. radomski, gm. Błotnica, par. Jankowice, od Radomia 16 w. , gruntu 77 mr. , 38 dm. , 250 mk. Ob. Gutów. 20. L. , kol. , pow. iłżecki, gm. i par. Lipsko, od Iłży w. 24, gruntu 297 mr. , 7 dm. 21. Ł. , wś włośc, pow. opoczyński, gm. Unewel, par. Tomaszów, od Opoczna w. 29; gruntu 315 mr. , 16 dm. , 158 mk. 22. L. , os. młyn. , pow. opoczyński, gm. i par. Studzianna, od Opoczna w. 16; 1 mr. , 1 dm. , 6 mk. 23. L. , pow. kielecki, gm. i par. Łopuszno. 24. L. , pow. włoszczowski, gm. i par. Moskorzów. 25. L. , pow. nowoaleksandryjski, gm. Godów, par. Chodel. 26. L. , os. fahr, i folw. , pow. lubartowski, gm. Spiczyn, par. Kijany, o 14 w. od Lublina. Jest tu cukrownia założona w dobrach Kijany, produkcya jej w 1880 rwyno siła 49, 275 rub. Rozl. folw. mr. 495 grunta orne i ogrody mr. 483, nieużytki i place mr. 12, bud. mur. 4, z drzewa 8, płodozmian 10po lowy. Folw. ten w r. 1879 oddzielony od dóbr Kijany 27. L. , por. Ludwikowo. Br. Ch Ludwików, ob. Sziapobierże, Ludwików, ob. Ludwikówka. Ludwików 1. wś i gm. , pow. odolanowski, . 2 miejsc a L. , wś; b Wnuk, pustkowie; 13 dm. , 128 mk. , 30 ewang. , 98 katol. , 59 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Antoninie. 2. L. , folw, tamże, 9 dm. , 101 mk. , należy do dom. i hrabstwa Praygodzic Wielkich. Por. , Kały. Lodwików, niem. Ludwigsthal wś na Szląsku austr. , pow. bruntalski, 733 mk. , szkoła ludowa, słynne huty żelazne. Ludwikowa góra, wzgórze pod wsią Pożegowo, niedaleko Mosiny. Ludwikówka 1. wś, pow. mohylowski, na pograniczu jampolskiego, gm. Serby, nad rz. Łozową; mk. 410, dm. 84, ziemi włośc. 407, dwors. 804 dz, , par. Czemijowce. Należya do Lubomirskich, dziś Wojtkiewiczów. Grunta gó rzyste, glinkowate. 2. 2. L. , wś nad sta wem rz. Wiszni, pow. winnicki, gm. Jóźwin, par. Winnica, ma 40 dm. , grunta równe, lesi ste, urodzajne, dobre młyny, staw rybny. Na leżała do Apolinarego Grygolewskiego, dziś do sukcesorów Pirogowa. Por. Wisznia i Szeremetówka, 3. L. , wś, pow. uszycki, gm. Osłamów, par. Wońkowce, nad rz. Bystrą Niecyporówką, dopływem Kalusa, 62 domy, 306 mk. , 377 dzies. ziemi włośc Należy do klucza wońkowieckiego, własność Kosielskich. 4. L. , mylnie, ob. Ludwipol. 5. Ł. , por. Ludwinówka. Dr. M. Ludwikówka po rusku Liudwykiwka 1. wś w pow. dolińskim, 28 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Dolinie, 18 kil. na płd, zach. od urzędu poczt, w Wełdzirzu. Na płn. zach. leży Mizuń, na płd. wsch. Lolin i Wyszków, na płd. zach. Seneczów. Wzdłuż granicy płd. wsch. płynie Ilnica, dopływ Świcy, od płd. zach. na płn. wsch. , i zabiera od lewego brzegu kilka potoków, z których najznaczniejszy Brzaziniec al. Brzeziniec, płynący od płn. zach. na płd. wsch. Wzdłuż granicy płd. zach. ciągnie się pasmo górskie Roztoka ze szczytami Horodyszcze 1377 m. , Tomnatik Mały 1235 i Tomnatik Wielki 1204 m. . Na płn. wsch. od tego pasma wznoszą się Kruhła 1345 m. , a na płn. zach. od niej Pusty horb 1314 m. ; na płn. wsch. od tych gór wznosi się Dauszka werch ze szczytem 1110 m. wys. na praw. brzegu Brzazińca, a na lew. jego boku Brzaski werch ze szczytem 1183 m. wys. Na lew. brzegu dolnego biegu Brzazińca Ludwikówka Ludwigswunsch Ludwikiszki Ludwin leżą zabudowania wiejskie. W r. 1880 było tu 369 mk. w gminie. Par. rzym. i gr. katol. w Wełdzirzu. We wsi jest szkoła niezorganizowana i kaplica w r. 1864 poświęcona, w której się niekiedy mszę odprawia. We wsi jest kopalnia rudy żelaznej i tartak parowy o sile 120 koni, o 10 gatrack, 100 piłach zwyczajnych a 7 cyrkularnych. Tartak ten konsumuje rocznie 54. 870 metr. kub. drzewa jodłowego i świerkowego, a produkuje 36. 580 metr. kub. desek, brusów i deszczułek na skrzynie i paki. Ciekawe szczegóły o tutejszych stosunkach geologicznych podaje Jahrbuch des geolog. Reichsanst. t. 29 z r. 1879, str. 220. Ob. także Wełdzirz. 2. L. , poszczególne domy i wzgórze 364 m. wysokie w Porsznej, w pow. lwowskim. 3. L. al. Ludwików, wś w pow. rohatyńskim, 18 kil. na płd. od Rohatyna, tuż na wsch. od sądu powiat, i urzędu pocztowego w Bursztynie. Na płn. leżą Kuropatniki, na płn. wsch. Jeziorzany, na płd. wsch. Korostowice. Od wsch. na zach. płynie mały potok i wpada w Bursztynie do Gniłej Lipy. Między L. a Bursztynem łomy gipsu budulcowego. Najwyższe wzniesienie w płd. stronie obszaru wynosi 268 m. W r. 1880 było 627 mk. w gminie, 28 na obsz. dwor. przeważnie rzym. katol. obrz. . Par. rzym. i gr. katol. w Bursztynie. Ob. także Bursztyn, 4. L. , grupa domów i folwark w Psarach, w pow. rohatyńskim. 5. L. , wś w pow. tarnopolskim, 20 kil. na płd. od Tarnopola, 7 kil. na zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Mikulińcach. Na płn. leży Nastasów, na płn. wsch. , wsch. i płd. Ładyczyn, na zach. Bohatkowce w pow. podhajeckim. Wody z całego obszaru wpadają do Wodawy, dopływu Seretu, za pośrednictwem Świniuchy. Płynie ona najprzód wzdłuż granicy płd. od zachodu na wschód, poczem przerzyna płd. wsch. część obszaru, zwraca się na płn. i tworząc znowu granicę wsch. na małej przestrzeni, skręca na wsch. i wchodzi do Ładyczyna. W obrębie wsi zasila ją od lew. brzegu kilka potoków, płynących przez cały obszar od zach. na wsch. Między niemi najznaczniejszy pot. Knur, płynący wzdłuż granicy płn. Od praw. brzegu wpada do niej w obrębie wsi jeden mały potok, płynący z Ładyczyna od płd. na płn. Najwyższe wzniesienie w zach. stronie obszaru wynosi 347 m. Zabudowania wiejskie leżą we wsch. stronie obszaru na lew. brzegu Świniuchy. Własn. więk. ma roli orn. 353, łąk i ogr. 3, pastw. 11; własn. mniej. roli orn. 953, łąk i ogr. 53, pastw. 29 mr. W r. 1880 było I 763 mk. w gminie, 29 na obsz. dwor. 265 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. Par. rzym. katol. w Mikulińcach, gr. katol. w Ładyczynie. We wsi jest szkoła etat. jednokl. 6. L. , folwark koło Piasecznej, na obsz. dwor. Czernica w pow. żydaczowskim. 7. L. , gru pa domów na obsz. dwor. Kijowiec w pow. ży daczowskim. 8. L. , folw. i karczma na obsz. dworskim Nowesioło w powiecie żydaczow skim. Lu. Dz. Ludwikowo 1. kol. , pow. nieszawski, gm. Sędzin, par. Byczyna. 2. L. , pow. nieszaw ski, gm. i par. Bytoń. Por. Litychowo. 3. L. , wś, pow. koniński, gm. Rzgów, par. Grabienice. Leży na zachód od Konina o w. 18, ma powierzchni 34 mr. , 43 mk. , grunt żytni zi mny; ob. Grabienke, 4. L. , kol. włośc, pow. ostrołęcki, gm. Szczawin, par. Goworowo. Ma 217 mk. i 1700 mr. ziemi. Por. Krasne. 5. L. , folw. , pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki; odl. 32 w. od Maryampola, ma 4 dm. , 77 mk. , ob. Iwaniszki. Br. Ch. Ludwikowo, dwa małe zaścianki we wscho dniej stronie powiatu borysowskiego, nieopodal drogi wiodącej ze wsi Jasnej Góry do Łatylicz; jeden zaścianek ma osad 2, drugi 1; okr. polic. 1, chotopienicki; miejscowość wzgórkowata, grunta lekkie. A. Jel. Ludwikowo, po łotew. Ludwykowa 1. wś w pow. dyneburskim, parafii ruszońskiej, niegdyś własność Sielickich. 2. L. , wś w pow. dyneburskim, par. Dagda, własność Siwickiego, niegdyś Hylzenów. Lwdwikowo 1. niem. Ludwigshöhe, folw. , pow. poznański, 2 dm. , 38 mk. ; należy do dom. Wieszonki. 2. L. , kol. i gm. , pow. szubiński, blisko Noteci, 58 dm. , 490 mk. , 398 ew. , 86 katol. , 1 chrześcianin innego wyznania, 5 żydów, 129 analf. Poczta w Gromadnie o 4 kil. , st. kol. żel. i tel. w Osieku o 10 kil. 3. L. , kol. , pow. średzki, 2 dm. , 23 mk. ; należy do gm. i olędrów Borowo. 4. L. , folw. , pow. wągrowiecki, 3 dm. , 66 mk. ; należy do dom. Łekno. Odkryto pod Wielkiemi kamieniami grób zawierający małą popielnicę i wiele skorup, pomiędzy niemi nóż krzemieniowy i naczynie kamienne z ciemnoniebieskiego, czarnego porfiru. 5. L. , ob. Ludwigshof, M. St. Ludwikowo 1. niem. Ludwichowo, folw. do Cepna, pow. chełmiński, przy bitym trakcie chełmińskowąbrzoskim, po nad jeziorem; bud. liczy 4, dm. 1, katol. 2. Parafia i szkoła Czyste, poczta M. Czyste. 2. L. , ob. Ludwichowo, Ludwin, wś, pow. lubartowski, gm. Ludwin, par. Łęczna. Posiada urząd gminny, piękną pasiekę. W 1827 r. było tu 20 dm. , 145 mk. Gmina L. należy do sądu gminnego okr. IV w Zezulinie, st. poczt. w Łęczny, obszar gminy wynosi 25314 mr. , ludność 4288 1867 r. . W skład gm. wchodzą Dratów, Godziębów folw. , Grądy, Kaniawola, Karolin, Krzceń os. , Ludwin, Łysy grąd, Piaseczno, Rospłucie, Podzamcze, Skarbin, Stasin, Starawieś. Szczecin, Witaniew, Zezulin, Ziółków. Ludwikowo Ludwikowo Lwdwikowo Ludwinów Ludwin Ludwin Ludwiniu Ludwina Ludwin, mylnie, ob. Ludwinka, Ludwin, część Winniczek, pow, lwowski. Ludwina, folw. , pow. wieluński, gm. Starzenice, par. Ruda, odl. od Wielunia w. 9 1 2 dm. 1, mk 5. Por. Dzietrzkowice i Ludwinów. Ludwina, niem. Ludwine, kol. , pow. pleszewski, 28 dm. , 242 mk. , 195 ew. , 47 katol. , 63 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Pleszewie. Ludwiniu, ob. Jaszczów. Ludwinka, mylnie Ludwin ross. Józefpol ob. , mko nad rz. Tekucza, pow. bałcki, gra. Józefpol, par. i okr. polic. Hołowaniewskie, ma 104 dm. , cerkiew i zarząd gminy, do której należą L. , Berezowa bałka, Buźnikowata, Borożynka, Katerynka, Korytna, Kuca halka, Oleszki, Owsianiki, Suchy Taszłyk i Wilcza bałka. Grunta równe, bezleśne. B. własność hr. Zofii Potockiej. X M. O. Ludwinów 1. wś, pow. warszawski, gm. Falenty, par. Służew. Ma szkołę pocz. 1kl. ogólną. 2. L. , pow. radzymiński, gm. Małopole, par. Dąbrówka. Por. Czarnów, 3. L. , wś włośc, pow. nowomiński, gm. i par. Jakubów; utworzona w latach 1839 1853 z części dóbr Łaziska, na polach po byłej osadzie Gęsianka. 4. L. al. Ludwina, folw. , pow. wieluński, gm. Starzenice, par. Ruda, odl. od Wielunia w. 9 1 2, dm. 1, mk. 10. Należy do dóbr Kraszkowice. 5. L. , folw. , pow. będziński, gm. i par. Niegowa, 2 dm. , 39 mk. , 536 mr. 300 mr. ornej. 6. L. , folw. , pow. noworadomski, gm. i par. Koniecpol, 3 dm. , 31 mk. , 193 mr. ; należy do dóbr Koniecpol ob. . 7. L. , folw. , pow. noworadomski, gm. Radziechowice, par. Jedlno, 2 dm. , 300 mr. ziemi. 8. L. , wś włośc, pow. radomski, gm. i par. Jedlińsk, od Radomia 18 w. Gruntu 152 mr. , 5 dm. , 49 mk. 9. L. , wś włośc, pow. opoczyński, gm. Kuniczki, par. Sławno, od Opoczna 10 w. Gruntu 220 mr. , 10 dm. , 106 mk. 10. L. , wś i folw. , pow. konecki, gm. i par. Gowarczów, od Końskich 6 w. Ziemi dwors. 1770 mr. i 49 mr. włośc, 11 dm. , 91 mk. ; ob. Gowarczów. 11. L. , pow. jędrzejowski, gm. Wodzisław, par. Krzcięcice. 12. L. , wś, pow. jędrzejowski, gm. Małagoszcz, par. Kozłów. Należała do dóbr Kozłów ob. . 13. L. , pow. jędrzejowski, gm. Raków, par. Jędrzejów ob. . 14. L. , folw. i wś, pow. stopnicki, gm. Pawłów, par. Świniary; odl. 4 w. od Solca, 10 w. od Stopnicy, od rz. Wisły w. 2. Rozległość folw. mr. 138 grunta orne i ogr. mr. 111, łąk mr. 8, pastw. mr. 3, nieuż. i place mr. 11, bud. mur. 1, z drzewa 4. Folw. ten w r. 1868 oddzielony od dóbr Zielonki. Wś L. os. 19, z grun. mr. 153. 15. L. , pow. pińczowski, gm. Złota, par. Jurków ob. . 16. L. , pow. miechowski, gm. Tczyca, par. Uniejów. Ob. Charsznica. 17. L. , pow. włoszczowski, gm. Radków, par. Bebelno. 18. L. , wś, pow. lubelski, gm. Chodel, par. Urzędów. 19. L. , wś i folw. , pow. chełmski, gm. Cyców, par. Olchowiec Folw. L. rozległy mr. 214 grunta orne i ogr. mr. 141, łąk mr. 35, lasu mr. 17, zarośli mr. 15, nieuż. i place mr. 5, bud. z drzewa 8. Folw. ten w r. 1877 oddzielony od dóbr Syczyn. 20. L. , wś, pow. chełmski, gm. i par. Świerze. 21. L. , kol. , pow. nowoaleksandryjski, gm. Karczmiska; dm. 4, mk. 19; utworzona na gruntach dworskich wsi Niezabitów. 22. L. , os. folw. , pow. lubartowski, gm. i par. Czemierniki. Tartak parowy przerabiający za 7000 rocznie. 23. L. al. Elizin, folw. , pow. lubartowski, gm. Niemce, par. Dys. Rozl. wynosi mr. 240 grunta orne i ogr. mr. 226, pastw. mr. 13, nieuż. i place mr. 1, bud. mur. 1, z drzewa 4; płodozmian 8polowy, pokłady kamienia wapiennego i budulcowego. Folw. ten w r. 1882 oddzielony od dóbr Baszki. 24. L. , wś, pow. łukowski, gm. Mysłów, par. Wilczyska. Ma 10 dm. , 61 mk. , 93 mr. ziemi. Ob. Jagodne. 25. L. , folw. , pow. sokołowski, gm. i par. Jabłonna; 2 dm. , 8 mk. , 396 mr. ziemi. 26. L. , folw. , pow. sokołowski, gm. i par. Sterdyń; dm. , 7 mk. 27. L. , wś i folw. , pow. węgrowski, gm. i par. Starawieś; wś 12 dm. , 120 mk. , 122 mr. ziemi; folw. należy do dóbr Starawieś. 28. L, os. , pow. węgrowski, gm. Grębków; 1 dm. , 6 mk. 29. L. , osada miejska, przedtem mko, nad rz. Szeszupą, pow. kalwaryjski, gm. i par. Ludwinów; odl. 12 w. od Kalwaryi, 52 w. od Suwałk, leży na wzgórzu panującem nad doliną Szeszupy, do której wpada tu Sudoń. Posiada kościół par. drewniany, sąd gminny okr. II, urząd gminny, szkołę początkową ewangelicką. W 1827 r. było tu 125 dm. i 1138 mk. ; w 1860 r. 115 dm. i 1619 mk. 1159 żyd. ; obecnie ma 159 dm. i 1942 mk. L. założony został na gruntach osady Trąby Puńskie, należącej do sstwa puńskiego, przez Ludwika Pocieja kaszt. wileńskiego, hetm. w. lit. i star. puńskiego, w 1719 r. za przywilejem Augusta II. Leżąc przy głównym ówczesnym trakcie litewskim stał się handlową osadą, zaludnioną przeważnie przez żydów. Kościół tutejszy założony z drzewa w 1715 r. przez Ludwika Pocieja popadł w ruinę. Par. L. dek. kalwaryjski 4635 dusz. Gmina L. należy do sądu gm. okr. II w miejscu, ma 5690 mk. , rozl. 13971 mr. , st. poczt. Kalwarya o 12 w. W skład gm. wchodzą Anielin, Aużkity, Balejki, Barasznie, Białokrynica. Borsuki, Buchta, Buryszki, Cegielnia, Dalginie, Hermaniszki, Karolinka, Kiewinie, Kirklewo, Kułaki, Kumielany, Lucyanów, Ludwinów, Nowina, Osztrule, Podbiałokrynica, Podbuchta, Poddębina, Podlenarty, Podmłynarskie, Podpiotrowszczyzna, Podpożelstwo, Podprodobole, Posudonie, Pożelstwo, Pożerele, Ludwinka Ludwinów Rejdoryszki, Rudwaliszki, Stabuliszki, Starobudziszki, Szyłowate, Taraszyszki, Trabiszki, TurgołówkaKalwaryjska, TurgołówkaLu dwinowska, Udrupie, Ungaryn, Zacharowszczyzna, Zwiniszki, Żajdogło i Żelstwo. Dobra rządowe ekonomia L. lit. A. , podług wiado mości z r. 1855 rozległe mr. 25116, składały się z następujących realności lasy leśnictwa Buchta z osadami Aucławka, Kiejdobole, Nar ty albo Mosto, Dodpale, Podpidziszki, Podsiemnice albo Posiemnicze, Podzelstwo, obejmują ce rozległości mr. 14058. Jeziora mr. 860. Wś Posudonie mr. 444; wś Stabuliszki mr. 245; wś Szyławaty mr. 832; wś Turgoławka mr. 562; wś Gulbiniszki mr. 1530; wś Krzywa mr. 728; wś Danieliszki mr. 178; wś Dwieratynie mr. 70; wś Giwiszki mr. 537; wś Ponausupie mr. 668; wś Pożarcie mr. 415; wś Wiśnioławka mr. 97; wś Czarna Krynica mr. 133; wś Czerwona Krynica mr. 47; wś Malina mr. 175; wś Podkierklewo mr. 51; wś Torupie mr. 106; wś Wozniczki mr. 172; wś Amalwiszki mr. 755; wś Dauksze mr. 2000; wś Widgierele mr. 283; wś Podawinie mr. 1783; wś Putryszki mr. 1016; wś Warnupiany mr. 1396; wś Taraszyszki mr. 317. Osady Dorgucie al. Dylginie mr. 134; Kirklewo mr. 232; Komieciszki mr. 119; Karcieliszki al. Wamaliszki mr. 162; Baraginie mr. 104; Bagdaliszki al. Rejdaryszki mr. 75; Samowszczyzna mr. 105; Wysoka Buchta mr. 87; wsie Moskiewska gó ra, Podskordupiany, Podwarty, Podpoziełstwo, Szyłosady, Skordupiany, Warty. Dobra ma jorat Ludwinów lit. B. , nadane na prawach majoratu w r. 1835 b. Namiestnikowi Króle stwa Polskiego Teodorowi hr. Bergowi, podług wiadomości z r. 1855 składają się z folwarku Ludwinów mr. 423; folw. Nowina mr. 348; grunta Baryszki mr. 230; folw. Buchta Wielka mr. 881, lasy mr. 1766, razem mr. 3648; oraz wsie Żelstwo osad 21, z grun. mr. 542; wś Pożelstwo os. 17, z grun. mr. 368; wś Balejki os. 4, z grun. mr. 194; osada Podmłynarska 1, z grun. mr, 48; wś Ostrule os. 9, z grun. mr. 264; wś Kułaki os. 33, z grun. mr. 979; wś Nowina os. 22, z grun. mr. 603; wś Zwieniszki os. 2, z grun. mr. 87; wś Strozdy os. 30, z grun. mr. 803; wś Biała Krynica os. 11, z grun. mr. 273; wś Hermaniszki os. 20, z grun mr. 282; wś Kiwinie os. 2, z grun. mr. 148; osada Stare Rudziszki z grun. mr. 20; os. Dalginie z grun. mr. 20; os. Prodobole z grun. mr. 65; os. Zacharówszczyzna z grun. mr. 46; os. Stare Budziszki z grun. mr. 77; os. Podturupie z grun. mr. 65; os. Zajdegło os. 2, z grun. mr. 59; os. Dalginie os. 3, z grun. mr. 80; wś Trabiszki os. 13, z grun. mr. 361; os. Rudwaliszki z grun. mr. 65; os. Podlenarty z grun. mr. 47; os. Poddębina z grun. mr. 21. Br. Ch. Ludwinów 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 61 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 3 mk. prawosł. 2. L. , dobra, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , o 28 w. od Oszmiany, par. Dziewieniszki, własność Umiastowskich. Rozległe lasy. R. 1866 folw. miał 15 mk. 3. L. , wś, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 32 w. od Oszmiany, 6 dm. , 72 mk. , z tego 55 prawosł. , 14 kat. , 3 żyd. 1866. 4. L. , folw. szlach. tamże, 2 dm. , 14 mk. , z tego 3 prawosł. , 11 kat. 1866. 5. L. , folw. , pow. dzisieński, o 58 w. od Dzisny, o 7 od Głębokiego, 1 okr. adm. , 200 mr. obszaru. Gleba dobra, żytnia. R. 1866 miał 15 mk. Ludwinów 1. folw. w pow. ihumeńskim, nad rzeką Słouśó, prawym dopływem Wołmy, w okr. polic. smiłowickim, opodal traktu pocz towego, wiodącego z Mińska do Ihumenia i Bobrujska, z prawej strony, o w. 8 od mka Śmiłowicz, parafii katolickiej koroliszczewickiej, dziedzictwo Kotowiczów; obecny dziedzic, uczo ny i powszechnie szanowany obywatel Wiktor Kotowicz, zgromadził tu ciekawy księgozbiór przeważnie treści historycznofilozoficznej. Ob szar przeszło 740 mr. , w glebie dobrej, miej scowość płaska, lasu i łąk dostatek, słowem wszelkie warunki dla gospodarstwa. 2. L. , nie wielki folw. w pow. mińskim, w okr. polic. kojdanowskim, w miejscowości górzystej; w pobliżu jest znaczna góra, mająca przeszło 156 sążni wysokości nad powierzchnią morza. 3. L. , folw. , pow. borysowski, ob. Janów. 4. L. , folw. w pow. rzeczyckim, w okolicy wsi Jołczy, w okr. polic, brahińskim. Al. Jel. Ludwinów, wś, pow. kobryński. Była tu kaplica b. parafii katol. w Braszewiczach. Ludwinów, wś, pow. owrucki, z kaplicą katolicką parafii Owrucz. Ludwinów, ob. Birże Inflanckie, Półjanów i Ludwinowo, Ludwinów 1. wś w pow. wielickim, na prawym brzegu Wisły, naprzeciw zamku krakowskiego; od. Podgórza ob. oddziela tę wioskę zazwyczaj tylko sącząca się Wilga, z Krakowem zaś łączy przewóz promami pod Wawelem. Ludwinów jest celem bliższych przechadzek Krakowian, dla tego znajduje się tutaj restauracya i kilka ładnych nad Wisłą zbudowanych dworków, wreszcie w porze letniej łazienki na Wiśle. Dawniej była ta wieś dalej ku wschodowi posunięta. W r. 1785 powstało z części tej wsi i kilku domów nad Wisłą zwanych Podgórzem miasto Podgórze. Cesarz Józef II nadał miastu wolność handlu i nazwał je Josefstadtem, ale to nazwisko ustąpiło dawniejszemu. Teraz należy L. do par. rzym. katol, urzędu poczt. , sądu powiat. i notaryatu w Podgórzu, liczy 316 mk. ; pos. więk. ma obszaru 69, a mniejsza 39 mr. roli. Kuropatnicki nazywa mylnie L. miastem i powiada, Ludwinów Ludwinowo ze tam pobudowali domy sujets mixtes, t. j. poddani Austryi i rzpltej polskiej, którzy, obowią zani pół roku mieszkać w Austryi, tutaj prze bywali. 2. L. , folw. do Chwałowic w pow. tarnobrzeskim, leży w pobliżu granicy Króle stwa Polskiego, otoczony ze wszystkich stron lasami, na wschód od tej wsi. 3. L. , obszar dworski i folw. w obr. gminy Roguźno, pow. jaworowski. Ob. Tratna, Mac. Ludwinowicze, wś, pow. piński, gm. Bro dnica, 2 okr. polic. , mk. 18, ziemi 256 dz. ; własność Maciejowskiego. Kś. M. Ludwinówka, folw. , pow. zamojski, gm. i par. Zamość; odl. 3 w. od Zamościa, ma 2 dm. , 183 mr. ziemi pszennej. Tiro, Ludwinówka, wś w płn. wsch. zakącie pow. owruckiego. Ludwinówka 1. wś, pow. jampolski, gm. Tomaszpol, 58 dm. Należy do klucza tomaszpolskiego, dawniej Czetwertyńskich, dziś Dołhorukiego. 2. L. , karczma, pow. lityński, par. Chmielnik, przy trakcie pocztowym z Chmielnika do Ulanowa. Dr. M. Ludwinówka 1. wś, pow. radomyski, na praw. brzegu Uszy, o 6 w. powyżej Chabnego, nad strugą Ragówką. 2. L. al. Stanislawka, wś, pow. wasylkowski, o 4 w. od Perehonówki, o 5 od Deremeznej, r. 1826 przez Proskurę założona, ma 237 mk. , należy do Piotrowskich. 3. L. , wś, pow. kijowski, par. prawosł. Zabujanje, blisko Majdanowki, ma 60 mk. Ludwinówka, leśniczówka na obszarze dworskim Łahodów, pow. przemyślański. Ludwinowo, 1. pow. włocławski, gm. Śmiłowice, par. Kruszyn. Por. Dębice. 2. L. i L. dębskie, pow. pułtuski, gm. i par. Zegrze. Por. Dębe, 3. L. , os. nad rz. Działdówką, pow. sierpecki, gm. Stawiszyn, par. Radzanów, odl. o 27 w. od Sierpca, ma 1 dm. , 6 mk. , 28 mr. gruntu. 4. L. , folw. , pow. ciechanowski, gm. Opinogóra, par. Ciechanów, odl. o 6 w. od Ciechanowa, ma 1 dm. , 12 mk. , 91 mr. gruntu, 4 nieuż. 5. L. , wś włośc. , pow. mławski, gm. Turza, par. Lipowiec, odl. o 9 w. od Mławy, ma 2 dm. , 19 mk. , 8 mr. gruntu. Ludwinowo 1. folw. szlach. , pow. wileński, 6 okr. adm. , o 6 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 2. L. , wś szlach. , nad rz. Waką, pow. trocki, 1 okr. adm. , gm. Międzyrzecz, 15 w. od Trok, 21 dm. , 161 mk. katol. 3. L. , zaśc. szlach. , pow. trocki, 3 okr. adm. , 49 w. od Trok, 1 dm. , 5 mk. kat. 4. L. , folw. pryw. nad rz. Swięcicą, pow. lidzki, 2 okr. adm, , o 59 w. od Lidy, 1 dm. , 2 mk. 5. L. , folw. nad rz, Dziśnienką, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , gm. Stefanpol, o 23 w. od Dzisny, 1 dm. , 13 mk. 1866. Ludwinowo 1. folw. w pow. borysowskim, własność Rusieckich, ma obszaru przeszło 964 mr. 2. L. , ob. Ludwinów, Ludwinowo, wś, pow. siebieski, należała do Makowieckich; r. 1867, jako podlegająca obowiązkowej sprzedaży, nabyta przez Staube. Ma 366 dzies. ziemi dwors. M. K. Ludwinowo, majętność ziemska, pow. łucyński, par. Birże inflanckie ob. , o 9 1 4, w. od kościoła birżańskiego odległa, ma około 1600 dzies. gruntu, własność spadkobierców Augusta Benisławskiego. Ludwinowo 1. folw. , pow. krotoszyński, ob. Ludwigskof, 2. L. , wś, pow. wrzesiński, 33 dm. , 350 mk. , 42 ew. , 308 katol. , 75 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Żerkowie. 3. L. , wś, pow. krobski, 46 dm. , 252 mk. , wszyscy kat. , 86 analf. Poczta i tel. w Krobi, st. kol. żel. najbliższa w Bojanowie. Ludwiepole, wś wpow. rzeczyckim, w gminie chojnickiej, przy drogach wiodących z Rudnej i Dworzyszcza do Chojnik, ma osad 20. Ludwipoi, wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Wejwery; odl. 35 w. od Maryampola, ma 2 dm. , 30 mk. Ludwipol, mko, pow. rówieński, przy trakcie z Korca do Pińska, 25 w. od Korca, 62 od Równego, Zwiahla, Sławuty i Ostroga. Na lewem brzegu rzeki Słuczy. Dm. 145, bóżnic żydowskich 4, z tych dwie murowane z kamienia, sklepów żydowskich 10, dworskich w ratuszu 12, rzeźnie, browar, młyny; kaplica katolicka, filia parafii Niewirków. Ludność przeważnie żydowska, 850 mk. , jarmarków 3, targi co święta i niedzielę. Do klucza ludwipolskiego należą wsie Siedliszcze Wielkie, z pięknym domem i dziedzińcem czyli ogrodem angielskim; folw. Gliniszcze z gorzelnią i wś Adamka. Za rzeką wsie Wilia, od której oddalona o wiorst kilka przystań zwana Białobrzegi, gdzie kupcy drzewni składają tratwy, aby po ustąpieniu lodów wpłynąć w koryto rzeki. Koło Wilii znajdują się stare cmentarzyska z kamiennemi nagrobkami. Porów. Hubków, Ludwipol, inaczej Herszanówka, Hirszanówka wś, pow. kamieniecki, nad rz. Smotryczem, gm. Kupin, par. Gródek, 82 dm. , 464 mk. , 488 dzies. ziemi dwors. ; duży młyn. Należała do Mniszchów, Gejzmarów, obecnie Kołbaslna. Ludwipoi al. Za bolotom folw. na obszarze dwors. Horodnica, pow. husiatyński. Ludwipole, folw. , ob. Górkaduchowna, Ludwy, por. Gietki. Ludwyampols, ob. Lydwiampol Ludwykowa, ob. Ludwikowo. Ludwynawa, ob. Połjanów. Ludy al. Wiłajcie, folw. , pow. szawelski, par. szawkiańska, 6 włók ziemi, własność Ru dolfa Jazdowskiego. J. Godl. Ludyhorecza, także Ludihorycze, wś, pow. czemiowiecki, na prawym brzegu Prutu, na południowy wschód od Czerniowiec, od północy Ludwinowicze Ludwinowicze Ludwinówka Ludwipoi Ludwipol Ludwipole Ludwy Ludwyampols Ludwykowa Ludwynawa Ludy Ludyhorecza i zachodu graniczy z obszarem Czerniowiec, od południa z Czahorem i Ostrycą, a od wschodu z Mahalą. Wschodnią granicę tworzy Prut. Mk. 507 r. 1880. Sąd powiatowy i urząd pocztowy w Czerniowcach. Br. G. Ludyhumora al. Ludihomora, wś, pow. suczawski, nad pot. Sołońcem, na zachód Suczawy, graniczy od północy z Komanestie, od wsch. z Balaczaną a od zachodu z Pertestie Dolne. Południowy obszar zajmują lasy z gó rą Muńczelem Muńczoł, 491 m. npm. się wznoszącą. Sąd powiat, w Suczawie, st. p. w Kaczyce. Mk. 820 1880 r. . Br. G. Ludynia, wś, pow. jędrzejowski, gm. Małagoszcz, par. Kozłów Łaski, Lib. ben. I, 548, 607. Leży przy trakcie pocztowym z Chęcin do Włoszczowy. Ma gorzelnię i cegielnię. W 1827 r. 27 dm. , 201 mk. Dobra L. składają się z folwarków i wsi L. i Czostków, attynencyi Zagórnica. Rozległość wynosi mr. 2652 folw. L. z attynencyą Zagórnica grunta orne i ogr. mr. 720, łąk mr. 88, pastw. mr. 138, wody mr. 2, lasu mr. 1291, zarośli mr. 39, nieuż. i place mr. 68, razem mr. 2346, bud. mur. 4, z drzewa 22; płodozmian 8 10 i 12po lowy, gorzelnia; folw. Czostków rozległości ogólnej mr. 306 w r. 1882 oddzielony został. Wś L. osad 49, z grun. mr. 263; wś Czostków os. 56, z grun. mr. 326. Ludynów, młyn w Pójle, pow. kałuski. Ludzborz, ob. Lidzbark, Ludzianka, ob. Lidzianka, Ludzieniewicze, dwie duże wsi, dobra i za ścianek w jednej okolicy w pow. mozyrskim, w gminie żytkowickiej, w okr. polic. lenińskim na odludnem polesiu położone. Obie wsi mają cerkiew parafialną, osad 101, zaścianek ma 1 osadę, dobra od r. 1876 własność rodziny ro syjskiej Uwarowych, mają obszaru 31245 mr. , w glebie piaszczystej. Al. Jel. Ludzimie, folw. pryw. , pow. wilejski, o 40 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 13 mk. 1866. Ludimierz, ob. Ludzmirz. Ludzin, folw. , pow. piotrkowski, gm. Kleszczów; 1 dm. , 8 mk. , 50 mr. Ludzinowicze, wś w pow. pińskim, w gm. dubojskiej, nad rzeką Niesłuchą, nieopodal go ścińca pocztowego pińskołuckiego, ma osad 5; miejscowość poleska, grunta lekkie, łąk ob fitość. AL Jel Ludziny, mały zaścianek w północnozachodniej stronie pow. słuckiego, ku granicy pow. ihumeńskiego, w okr. polic. kopylskim, w parafii katolickiej kopylskiej, ma osadę 1; miejscowość niebezleśna, gleba dobra. Ludziska, Ludzisko, niem. Ludziak 1. wś, pow. inowrocławski, 12 dm. , 136 mk. , 1 ew. , 135 katol. , 51 analf. Kościół katol. paraf. dekan. źnińskiego Łaski, Lib. ben. I, 198, Poczta i tel. w Markowicach o 4 kil. , st. kol. żel. w Jankowie o 5 kil. , w Inowrocławiu o 9 kil 2. L. , dom. , 2750 mr. rozl. , 12 dm. , 206 mk. , 13 ew. , 184 katol. , 9 żyd. , 95 analf. Własność Dąbskiego. W XV w. dziedzice tej wsi mieli prawo prezentowania plebanów do parafii św. Wawrzyńca w Gnieźnie. Ludżmirz, także Ludźmierz, wś w pow. nowotarskim, na lewym brzegu Czarnego Dunajca, przy ujściu Lepietnicy do tegoż Dunajca, na zachód od Nowegotargu; graniczy od północy z Laskiem, od wsch. z Nowym targiem i Zaskalem, od południa z Maruszyną a od zach. z Rogoźnikiem i Krauszowem. Czarny Dunajec, przerzynający obszar L. od wschodu na zachód na przestrzeni niemal 3 kil. , dzieli obszar L. na dwie połowy, północną i południową. Północny obszar zrasza rzeka Lepietnica, południowy zaś potoki Rogoźnik Wielki i RMały czyli Skrzypny potok. Wzniesienie plebanii 583. 8 m. i 590. 6 m. Zejszner, 602 m. szt. gen. . W północnej części obszaru L. rozpościera się Bór na równi, którego północny kraniec 626 m. , południowy 614 m. npm. się wznosi; tuż przy tym borze, po wschodniej jego stronie, legły torfowiska, które daleko znaczniejsze są w części południowej, pomiędzy Dunajcem Czarnym a gościńcem czarnodunajeckim. Po południowej stronie pot. Rogoźnika Wielkiego leży Pasieczny las. Obszar większej posiadłości obejmuje roli ornej 176, łąk i ogr. 22, pastw. 20, lasu 153; mniejszej zaś posiadłości roli ornej 588, łąk i ogr. 85, pastw. 459, lasu 36 mr. austr. W r. 1777 było dm. 57, mk. 282; 1799 r. dm. 70, mk. 354; r, 1824 dm. 75, mk. 430; r. 1870 dm. 96, mk. 636 męż. 307, kob. 329; r. 1880 mk 688. Jest tu kościół nowy, z kamienia wystawiony, pod wezw. Narodzenia N. P. Maryi, którego budowę ukończono r. 1877; jeszcze nie poświęcany. oprócz tego istnieje tu starożytny kosciół modrzewiowy, nad samym brzegiem Dunajca położony, erygowanyr. 1234. W tymże bowiem roku Wisław, biskup krakowski, pozwolił Teodorowi Cedronowi, wojewodzie krakowskiemu, postawić kościół construendi ecclesiam in honorem sancte Marie in territorio ipsius, quod wlgariter Ludmer nuncupatur, tradidi potestatem, decimas de toto nemore et de omnibus syluis, que nunc et in posterum extirpari poterunt, eidem ecclesie liberaliter conferendo Piekosiński, Kod. dypl. Małopolski, 22. Bardosy, Suppl. anal. Scep. II. Fejer, Cod. dipl. Hung. III, 416 Tegoż roku tenże Teodor Cedron fundował obok tego kościoła klasztor dla cystersów, z Włoch i Jędrzejowa sprowadzonych. R. 1245 atoli przeniósł fundator zakonników do Szczyrzyca, ponieważ w L. od napadów rozbójników nie byli bezpieczni. Do r. 1796 było tu jeszcze stare Ludyhumora Ludynia Ludynów Ludzborz Ludzianka Ludzieniewicze Ludimierz Ludzin Ludzinowicze Ludziny Ludziska Ludżmirz Ludyhumora Lug o piętrze, drewniane zabudowanie z tegoż klasztoru. Lecz w tymże roku zgorzało. Zdaniem j Łepkowskiego i Jerzmanowskiego r. 1849 można rozpoznać fundamenta, które wskazul ją szczupłą budowę klasztoru. Szkoła parafialna, do dziś dnia tu istniejąca, pochodzi z XV wieku. W inwentarzu z r. 1608 kopia ex Libro benef. wyznaczone i ograniczone jest pole, jako dochód Rectoris Scholae. Co się tyczy dawnego kościoła, to pełno w nim pamiątek starożytnych. Ściany jego zdobiły piękne alfresca, z których barwy dziś obleciały. Ołtarze pięknemi rzeźbami pokryte. Przenośne ołtarze Marya i ś. Mikołaj, pięknie w sposobie bizanckim malowane, zasługują na uwagę. Godny też wspomnienia niewielki przenośny ołtarz na desce malowany Chrystus na krzyżu; obok klęczą mieszczanin i mieszczka nowotarscy. W wielkim ołtarzu pokazują słynną cudami Maryą. Jest to posąg nieszczególnej roboty, do którego lud okoliczny wielkie ma nabożeństwo. Go dniej szy uwagi posąg Maryi, dawniej w wielkim ołtarzu będący, dziś po prawej stronie chóru w kościele postawiony. Dzwon jeden ma napis Anno Domini millesimo quingentesimo sexto 1506. Drugi nosi napis Fudit Johan. Georg. Knobloch Neosoli A. D. 1795. Transfusum ex. .. nis Onimphi Tobiaszky, parochi Ludzimirensis, ordinis cistercensis. Według Łepkowskiego i Jerzmanowskiego Podróż po Galicy i, 1849 r. nad wszystlco uwagi godną jest sygnaturka, na której napis Jesus Marya Jozeph 1229. Według tego sygnaturka ta na pięć lat przed erekcyą kościoła miała być laną. Napis ten powyżsi badacze zupełnie mylnie odczytali. Nie zawiera on w sobie żadnej daty i opiewa Jesus Cristus Maria Mater ejus Nadmienić winienem, że czwarty wyraz przedstawia niezgrabne skrócenie mat eius. Widać, że ludwisarz nie znał skróceń dy3 lomatycznych; wyłatał więc skrócenie, jak mu się zdawało. W czwartym tym wyrazie upatrzyli powyżsi badacze datę lania tego dzwonka, t. j. r. 1229, co sprzeciwia się znowu dacie erygowania kościoła. Cystersi szczyrzyccy do niedawna, bo do r. 1824, posiadali kościół i probostwo L. O bytności ich świadczy alfresco po za wielkim ołtarzem, z podpisem, erekcyą opowiadającym. W malowidle tem, zeszłego zaledwie wieku sięgającem, wystawiony jest Teodor Cedro w chwili nadania cystersom opactwa. Do parafii ludźmirskiej należą wsi Krauszów, Długopole i Rogoźnik, liczy razem rzym. katol. 2118, żyd. 14, z czego na samą L. przypada 615 dusz rzym. katol. Co do nazwy wsi L. , krąży podanie ludowe. W czasie napadu Tatarów, Polacy spotkali się z nimi na polach Ludźmirza i zostali na głowę pobici. Tatarzy po zwycięstwie ucięli każdemu trupowi po jednem uchu i temi uszami napełnili dziesięć worów, o woź w miejscu gdzie obrzynano uszy, stanął Krauszów, a Ludzmirz tam, gdzie je odmierzano worami Goszczyński, Dziennik Podróży do Tatrów, str. 101; Baliński i Lipiński, Star. Polska, t. II, 229. Ob. KramzÓw. Tradycyjnego tego wywodu nazwy L. nie usprawiedliwiają dzieje. Dyplom erekcyjny kościoła w L. z r. 1234 podaje nazwę Ludemer, dyplom z 11 maja 1235 r. , w którym Mikołaj kustosz i Herman, kanonik katedry krak. , poświadczają, że Teedor Cedron wieś Goduszę dzisiejszy przysiółek Gruszowa, i część wsi Gruszowca darowi zakonowi cystersów w L. , powiada najwyraźniej claustro, quod nocatur Ludzimierz, a dyplom w r. 1238 nadany w Jędrzejowie ma Ludemir. Tatarzy zaś mogli tu najwcześniej pojawić się r. 1241; czy atoli Tatarzy tu byli, wątpić należy. Br. G. Lubbe niem. , jez. , przez które przepływa Drawa, po wyjściu z jeziora Drahimskiego. Por. Drawa. Luebben niem. , ob. Lubin. Luebbeuail niem. , ob. Lubnjów i Lubń Luebclieii niem. , wś, pow. górski na Śląsku, par. GrossOsten. Luebeil niem. , ob. Lubno, Lubin, Bukowa, Lueben niem. al. Bukowieck lewy dopływ odry, płynie pod miastem tegoż nazwiska. Liieberose niem. , ob. Luboraz, Luebkau niem. , ob. Luibkowo, Luebzeni niem. , ob. Lubczyn. Lueckerwitz niem. al. Lickerwitz 1346 r. Locarsowiczej wś, pow. trzebnicki, parafia Schawoine. Luedtkenfiierst niem. , wś i dobra, pow. świętosiekierski, st. p. Eisenberg. Luemir dok. , Lochner, Lokrnan, Locknan, nazywało się Charzykowskie jezioro, czyli, jak dziś mówią, Karzyki Charzyki, Charzykowy, w pow. chojnickim. Za pomorskich książąt także gród istniał w lesistych tych i z natury obronnych okolicach. R. 1326 jezioro Luemir stanowiło granicę między Sępolnem i Konarzynem, w tem miejscu gdzie rz. Brda do jez. tego wpadała. R. 1374 Winryk Yon Kniprode, mistrz w. krzyżacki, pozwala w borach po nad jez. Lockmer brać drzewo do potrzeby Mikołajowi Korcspan ze wsi Chojniczki. Por. Charzykowsse jezioro. Lueppnow niem. , ob. Lepno. Luessen niem. , r. 1383 Lussen, wś, pow. strzygłowski na Śląsku, ma kościół katol. fil. par. Strzygłów. Luethin dok. , ob, Leuiken. Luetjenkrug niem. , leśnictwo, pow. między chodzki, ob. Karczemka. Luetzen niem. , ob. Łuiyn Lvcyn. Lug, ob. Łuh. Lug niem. , ob. Sagarlug, Luebbeuail Luebben Luebclieii Luebeil Lübbe Luetzen Luetjenkrug Luethin Luessen Lueppnow Luemir Lueckerwitz Luebzeni Luebkau Lueben Lukno Lug Lug dok. , ob. Łęg. Luga niem. , ob. Łuh. Lugaschowicz dok. , tak się zwała 1360 r. wś Domslau, pow. wrocławski. Lugasza, część wsi Nakwaszej, pow. brodzki. Lugau niem. , ob. Ługi. Lugen niem. , ob. Ługi. Luggewiese niem. , ob. Ługi. Lugi niem. , ob. Ługi. Lugnian niem. , ob. Łubniany. Lugowen niem. , dobra, pow. wystrucki, st. p. Bokellen. Lugowiny, ob. Klony, Lugvorwerk niem. , ob. Ludwigsthal. Luh, ob. Łuh. LujehlWirschup niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kallningken. Luis. .. , por. Louis. ,. Luisenhain niem. , ob. Dębina. Luisenhof niem, folw. dóbr Miejsce, pow. kozielski. Luisensglück niem. , kopalnia węgla kamiennego w Rozdzinie, pow. bytomski. Luisental niem. , obszar dworski z kapelanią, w obrębie gm. Fundula Mołdawskiego F. Moldowi, w pow. kimpoluńskim, na prawym brzegu Mołdawy; leży 731 m. npm. , w pięknej dolinie górskiej, st. poczt. Pożoryta. Mk. 622 r. 1880. Br. G. Łuisenwalde niem. , ob. Klecewko, Luiserfelde niem. , ob. Dąbrowa, Luizenhof, wś, pow. telszewski, okr. polic. szkudzki, o 57 w. od Telsz, 9 dm. , 70 mk. , młyn wodny 1859. Luizental, kol. , pow. gostyński, gm. Łąck. Zamieszkana przez osiedleńców niemieckich, trudniących się wyrobem płótna grubszego. Ma 24 dm. , 230 mk. , 270 mr. obszaru Luizyana, folw. , pow. darkiemski, st. p. Karpowo. Luka, pow. szczycieński, ob. Łuka, Lukacz, najwyższy 5074 st. npm. szczyt w południowem trachitowem paśmie gór Bukowiny, po za doliną Domy. Lukasyna, ob. Brzezie i Lucassine. Łukaszestie, Lukaczesti, ob. Dragojestie, Wś L. w pow. suczawskim miała 1881 r. 253 mk. Łukawetz, ob. Łukawiec. Łuki 1. wś i folw. , pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wisztyniec, odl. 30 w. od Wyłkowyszek, ma 24 dm. , 153 mk. 2. L. , wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. 24 w. od Władysławowa, ma 4 dm. , 40 mk. Ob. Kidule. Łukiany, dwór, pow. poniewieski, okr. polic. poswolski, o 57 w. od Poniewieża, 40 mk. , młyn 1859. Lukischken niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kallningken. Łukiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. 23 w. od WładySławkowa, 1 dm. , 13 mk. Ob. Kidule, Lukka niem. , ob. Łuka i Galindya, Luklingiany, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krakopol, odl. 143 w. od Kalwaryi, ma 39 dm. , 283 mk. W 1827 r. wś rząd. 25 dm. , 185 mk. Lwkken niem. , folw. dóbr GrossEssem, pow. kuldycki w Kurlandyi. Luknica, strumień na prusk. Łużycach, powyżej Mużakowa wpada do Nyssy. A. J. P. Lukno dok. , ob. Łekno, Luko węg. , ob. Łukow. Lukojnie, ob. Lukonie. Lukome dok. , może Łukomie niem. Müskendorfer See, dok. Loucome, Lucome, wielkie jezioro na pograniczu pow. chojnickiego i człuchowskiego. R. 1275 zachodzi jako granica okolic leśnych, darowanych przez księcia Mestwina oo. augustyanom w Swornigacu; struga Mielnica wpływała tu, przychodząc z jeziora Plansno. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Por. Charzykowskie jezioro i Lokmer, Lukonie, folw. , pow. wileński, o mil 8 od Wilna a 5 od Wiłkomierza, nad rz. Szyrwintą, 2 okr. polic. R. 1866 mk. 32 katol. Rozl. 6000 mr. L. nabył w 1778 Szymon Kossa kowski, hetm. w. ks. litew. i pałac wspaniały wystawił; następnie rezydencya Józefa Kossa kowskiego generała adjutanta Napoleona I, który tu założył muzeum starożytności. Obe cnie własność hr. Franciszka Kossakowskiego pałac zgorzał w 1859; broń z muzeum daro wano wileńskiemu tow. archeologicznemu. Jest tu browar. S. K. Lukoseheiten al. Jonikaten niem. , wś i dobra, pow. tylżycki, st. p. Stonischken. Lukoschen al. Warumbardszen niem. , wś, pow. stołupiański, st. p. Stolupiany. Lukoschin niem. , ob. Łukocin, Lukoszka, góra na obszarze gm. Wysocka wyźniego, w pow. turczańskim, przy ujściu Libuhorki do Stryja, pod 40 42 5 wsch. dłg. g. F. , a 48 56 14 płn. sz. g. Od za chodu oblewa ją pot. Donyczyn, od wschodu Stryj a od płd. Libuhorka. Wzniesienie 807 m. npm. szt. gen. . Br. G. Lukow niem. , ob. Łuków, Lukowitz niem. , ob. Łukowiec, Łukowo niem. , ob Łukowo, Luksie, ob. Dolsk, Lule, wś, pow. rossieński, par. szydłowska. Lulewa, rz. , ob. Jaskajcie, Lulin, os. rząd. nad rz. Grejmianką, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 15 w. od Święcian, 3 dm. , 31 mk. , z tego 21 katol. , 10 izrael. 1866. Lulin, dom. i gm. , pow. obornicki, 3878 mr. rozl. , 5 miejsc a L. , dom. ; b L. , wś; c młyn; d cegielnia; e dom leśnika; 18 dm. , 270 mk. . Lukacz Lukasyna Lukischken Lukka Luklingiany Luknica Luko Lukojnie Lukome Lukonie Lukoseheiten Lukoschen Lukoschin Lukoszka Lukow Lukowitz Luksie Lule Lulewa Lulin Lugaschowicz Lugasza Lugau Lugen Lugi Lugnian Lugowen Lugowiny Lugvorwerk Luh Lujehl Luis Luisenhain Luisenhof Luisensgl Luisental Luiserfelde Luizenhof Luizental Luizyana Luka 35 ew. , 235 katol. , 168 analf. Gorzelnia pa rowa, cegielnia. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Szamotułach o 10 kil. Własność Hipolita Turnego. Pod wsią rozkopano cmentarzysko, z którego wydobyto piękne urny i naczynia, toporek krzemieniowy i czarną siekierkę ka mienną; brązowy naszyjnik. M. St. Lulińce, wś, pow. Winnicki, nad Gniłopiatą, wpadającą do Postołowej, gm. MałoKutyszcze, par. Pików; 84 dm. , mk. 484, ziemi włośc. 572 dzies. Do majątku tego należą Kutyszcze Wielkie i Popówka, razem ziemi dwors. 2087 dzies. , młyny. Cerkiew pod wezw. św. Mikołaja liczy 1377 wiernych i 45 dzies. ziemi. Dziedzictwo Jakubowskich. Lulińce 1. wś nad strugą Kotlarką, pow. berdyczowski, o 3 w. od Biełaszek, o 2 od Kuleszowa. Ma 318 mk. prawosł. , 35 katol. , cerkiew św. Jana z r. 1744. Dobra, własność niegdyś Gojżewskich, Zabokrzyckich, dziś Jełowickich, 1203 dzies. ziemi. 2. L. , wś, pow. lipowiecki, nad strugami do Rośki wpadającemi, ma 86 osad, 512 mk. , 498 dzies. ziemi włośc. Folw. należy do Sarneckiej. Cerkiew św. Anny z r. 1744 i kaplica katol. par. Lipowiec. Por. Kamianka i Lipowiec. Lulinko, wś, pow. obornicki, 17 dm. , 172 mk. , 43 ew. , 129 katol. , 77 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Szamotułach. Luliszki, folw. , pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze; odl. 26 w. od Kalwaryi, 8 dm. , 41 mk. Dobra L. , nadane w r. 1835 jenerałmajorowi von der Launitz, podług wiadomości z r. 1855 składają się z folwarku Luliszki rozległości mr. 760, lasu mr. 798, razem mr. 1558. Wś Kumiecie osad 14, z grun. mr. 373; wś Plinie osad 29, z grun. mr. 493. Luliszki, wś włośc. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 45 w. od Wilna, 9 dm. , 91 mk. katol. 1866. Lulkau niem. , ob. Lulkowo. Lulkowo 1. wś, pow. mogilnicki, 7 dm. , 61 mk. wszyscy katol. , 30 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Trzemesznie o 10 kil. , st. kol. żel. w Gnieźnie o 15 kil. 2. L. , osada, pow. wrzesiński, 2 dm. , 24 mk. ; należy do gm. i kolonii Grobli. Poczta w Borzykowie. M. St. Lulkowo, niem. Lulkau dok. Lewlkaw, do bra, pow. toruński, przy bitym trakcie chełmińskotoruńskim, 1 1 4 mili od Torunia. Obszaru liczą roli ornej hekt. 696, łąk 19, lasu 335, nieuż. 9, ogółem obszaru hekt. 1060, bud. 25, dm. 14, katol. 165, ew. 50. Parafia i szkoła Swierczynki, poczta Ostaszewo, przedtem Toruń. W miejscu jest cegielnia parowa, hodowla owiec rasy Southdown, znaczna wyprzedaż tryków, hodowla świń rasy Yorkshire. Początkowo należała ta wś do komturyi bierzgłowskiej, później do toruńskiej komturyi. R. 1414 zapisany jest dodatek na aktach magiSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 55. stratu toruńskiego, jakoby jakiś Henryk Lulkau miał nadać nazwę tej wiosce, co jednak nie bardzo zdaje się prawdopodobnem. R. 1415 zapisują czynszowe księgi krzyżackie we wsi L. znajduje się włók 46, każda daje po 15 skotów i 5 korcy owsa, 42 wł są obsadzone, 4 puste; ogrody 4, z których 3 po 4 skoty czynszują, czwarty 1 m. i 6 korcy owsa; karczmarz daje 1 1 2 m. , suma czynszów 25 1 2 m. W lustr, komturyi bierzgłowskiej zapisana jest wś L. z 53 włókami, od których czynszu płacili osadnicy 24 m. R. 1457 król Kazim. Jagiel. darował L. wraz z całą komturyą dawniejszą toruńską Toruńczanom, wywdzięczając się za przysługi od tegoż miasta doznane w czasie wojny krzyżackiej. R. 1470 nadała rada toruńska nowy przywilej osadnikom lulkowskim. Szkoła za dawnych czasów tu istniała. R. 1594 rozkazuje magistrat toruński, aby odtąd osadnicy ze wsi Świerczynki drzewo dla szkolnego do L. odstawiali. Kiedy wś tutejszą czynszową czyli włościańską zamieniono na folwark, akta nie donoszą. Zapewne po okupacyi pruskiej Toruńczanie wydali tę wieś w wieczystą dzierżawę, a następnie sprzedali. Ob. Gesch. des Culmerlandes, str. 114; Wernicke, Gesch. der Stadt Thorn, str. 274. Kś. F. Lumienen niem. , folw. , pow. rastemborski, st. p. Tolksdorf. Luminek, dwa zaśc. nad jez. Usa i L. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 29 w. od Święcian, 2 dm. , 9 katol. , 10 izr, 1866. Lumoter, leśniczówka na obszarze gminy Bojanu, w pow. czemiowieckim. Br. G. Lumpochnen niem. , dwie wsie, pow. tylżycki a Gr. L, st. p. Willkischken b Kl. L. al. Werder st. p. Pogegen. Luna, zaśc. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 69 w. od Wilna, 2 dm. , 21 mk. katol. 1866. Lunau niem. , ob. Suchostrzyki, Łunawy, Luklau; por. Launau, Lunawa, niem. Lumau, dok. Lunawe, wś, pow. braniewski, powstała na polu dawniejszem pruskiem campus, zwanem w dokum. z XIII wieku Lunawe; imię swoję od tego pola starego otrzymała. Ob. Perlbach, Preuss. Regesten. Lunawki, ob. Łunawki. Lunawy, ob. Łunawy, Luncz al. Luns, i tracz na obszarze gminy Wamy, w pow. kimpoluńskim. Lunen niem. , folw. dóbr AltSamken, pow. zelburski w Kurlandyi. Lunewil, folw. pod Włocławkiem. W 1881 r. odkryto tu pokład węgla kamiennego. Lunga, nazwa potoku górskiego, Hlibokiego. Ob. Hliboki, t. III, 74. Lungschetz niem. , folw. do Nippern, pow. nowotarski na Szląsku. 31 Lulińce Lunau Lunawki Lunawy Luncz Lunen Lunewil Lunga Lungschetz Luna Lumpochnen Luliszki Lulkau Lulkowo Lumienen Luminek Lumoter Lulińce Lulinko Lupcianka Lungul, mylnie Lungut, dwa szczyty w Karpatach bukowińskich, wznoszące się na granicy gm. Seletyna i Szypotu a powiatów radowäeckiego i wyżnickiego; północny szczyt zwie się Starym L. , leży pod 42 59 28 wsch. dłg. g. F. , a 47 56 15 płn. sz. g. i wznosi się do wysokości 1379 m. npm. Szczyt południowy zwie się NowymL. , leży pod 42 59 34 wsch. dłg. g. F. , a 47 56 płn. sz. g. i wznosi się do wys. 1382 m. Grzbiet pasma, w którym wznoszą się te dwa szczyty, przedstawia obszerne połoniny z szałasami i zabudowaniami halnemi. Od NowegoL. na południe wybiega ramię górskie zwane Długim Groniem Douhy gruń, kończące się szczytem Pohorczyną 1082, wznoszącym się tuż nad płn, brzegiem Suczawy. Na stokach u podnóży obu gór biją źródła licznych strumieni górskich, jak Bursukiwa Borsukiw, potoku dążącego na północ do Seretu; Zubrego i Roszysznego na połudn. zachód do Ruskiej, dopływu Suczawy; wreszcie potoku Sadeu, który na płdn. wsch. płynąc wpada do Suczawy. Br. G. Lunguszora Lunguschora al. Lungnsóra, przysiołek gminy RussManastiora, w pow. suczawskim, na prawym brzegu Suczawy, na granicy Multan. Br. G. Lunia al. Łunia, mały zaśc. w północnej stronie pow. mińskiego, o dwie mile na północ od mczka Białarucz położony, ma osad 5. Lunka al. Lunca 1. młyn, w obrębie gmi ny Berkiszestie, w pow. Gurahumora, nad od nogami Mołdawy. 2. L. , młyn, w obrębie gminy Walesaki, w pow. Gurahumora, nad rz. Mołdawą. 3. L. , folw. , w obr. tejże gminy. 4. L. , młyn, w Badowcach romańskich, w pow. radowieckim. Br. G. Lunka Frumoza, al. Lunca Formosa, huta szklana, potażarnia i piec wapienny, na pra wym brzegu potoku Seretcela, dopływu Sołońca, na obsz. gm. Krasna liski, w pow. sto rożynieckim. Br. G. Lunka Kok al. Lunca Cocei, nazwa grupy chat w obr. gm. Pojany Stampi, w pow. kimpoluńskim, przy ujściu rzeki Tesny do Domy. Lunke niem. , ob. Łąki. Lunkino al. Lenzen ob. Lanzania, Lunkiszki, wś szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 12 w. od Trok, 13 dm. , 26 mk. katol. 1866. Luno, ob. Inflanty, t. III, 281. Lunow dok. , ob. Łunawy. Luntznickh dok. , tak się zwał 1534 r. Łącznik, pow. prądnicki. Łuny, zaśc. szlach. nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 56 w. od Wilna, 2 dm. , 12 mk. katol. 1866. Luny, ob. Kierupie. Lunyki, część Starej wsi w Kamionce wołoskiej, pow. Rawa Ruska. Lunz niem. , ob. Koltzig, Lupa, niem. Luhus, rzeka dolnołużycką płynie pod miastem Żemrem. Lupatał, potok górski, wypływa w obrębie gm. Synowódzka niźniego, w pow. stryjskim, z pod Popcowego wzgórza 746 m. ; płynie na południowy zachód zrazu lasem, potem łąkami, i na obszarze gm. Truchanowa wpada do Tyszownicy, dopływu Stryja. Źródła 710 m. , ujście 437 m. npm. Długość biegu 3 kil. Br. G. Lwpańskie al. Lupowskie, al. Jasieńskie jez. , ob. Jasoń, LupczaNiemiecka, Lubcza, Nemet Lipese, TheutoLipcze, po niem. DeutschLipcse, mko w hr. liptowskiem Węgry, parafialny kościół katol. i ewang. , kopalnie żelaza i antymonu, bogate dawniej kopalnie złota i srebra, teraz zarzucone; jannarki, garbarnie, połów pstrągów w potoku Lupczance, 2355 mk. H. M. Lupcianka, strumień górski, w hr. liptow skiem Węgry, nastaje na północnym stoku Niźnich Tatr, w paśmie zwanem Praszywą, z połączenia kilku potoków górskich, jak Mo czydła i Żurkowej, u północnych podnóży góry Latibora 1201 m. ; płynie na północ piękną doliną górską, której wschodni bok tworzy rozległa lesista Jaworzyna 1302 m. , a zacho dni góra Hinisko 1110 m. . Przyjąwszy z praw. brzegu Orużny potok a z lew. Żelezny, wchodzi na nieco obszerniejszą dolinę, nad którą od zachodu wznoszą się szczyty Klin 1005 m. i Czerwony groń al. Czerwony gruń, 1182 m. , a od wschodu Wielka Orużna 1064 m. , Mieska hora 1048 m. i Wysoka 1319 m. ; Tutaj zasila się z praw. brzegu potokiem Rysianką. U połudn. zachodnich podnóży góry Balna 1159 m. zwraca się po tok na północny zachód; odtąd płynie wąską i dziką doliną u zachodnich podnóży Magóry lupczańskiej 1316 m. ; opłynąwszy wreszcie górę Łaziska od strony zachodniej, opuszcza L. swe więzy górskie i wypływa na obszerną do linę liptowską; przepływa Lupczę niemiecką i św. Michał, gdzie pomiędzy domostwami wpada do Wagu z lew. brzegu naprzeciwko wioski Beseniowy. W Lupczy niem. pędzi 3 młyny i 7 traczów, w św. Michale 2 młyny. Oprócz powyżej podanych potoków przyjmuje liczne strugi i potoki, między któremi z lew. brzegu znaczniejszy jest potok Salatyński. Długość biegu 20 kil. Źródła leżą około 1300 m. , ujście 509 m. npm. Br. G. Lupczyn, pasmo górskie na Bukowinie, ob. Lubczyn, Lupczyn, przys. gm. Seletyna, w pow. radowieckim na Bukowinie. Lupin, ob. Igły, Lupinenhof niem. 1. os. do Sikorzyna, pow. kartuski. 2. L. , os. pod Ostródą. Lupken niem. , ob. Łupki. Lungul Lunguszora Lunia Lunka Lunke Lunkino Lunkiszki Luno Lunow Luntznickh Luny Lunyki Lunz Lupa Lupatał Lupcza Lupczyn Lupin Lupinenhof Lupken Lungul Lupulowa Lupoja, potok górski, wypływa z połoniny, rozpościerającej się na górze tejże nazwy, wznoszącej sie na granicy gmin Watry Mołdawicy i Fnimozy, w pow. kimpoluńskrm, pod 47 40 płn. sz. g. , i 43 18 wsch. dłg. F. , a dochodzącej 1163 m. bezwzględnej wysoko ści. Potok płynie leśnym parowem na połu dnie i we Watrze Mołdawicy uchodzi do Mołdawicy z lewego brzegu. Długość biegu 5 1 4 kil. Br. G. Łupow dok. , ob. Lupowa. Lupowa, rz. , wpada do Bałtyku między Słupną a Lebą, płynie w kierunku północnozachodnim, powstaje z jezior, a przy ujściu odlewa wielkie jezioro zwane Gorda; do tej rzeki od praw. brzegu uchodzi rz. Bukowina płynąca także z jeziór. Por. Lisienica. Lupowa 1. al. Lipowa, dok. Lupow, nazywała się kiedyś struga przy wsi Lipno leżąca, w ziemi słupskiej, na zachod. Pomorzu, wspominana r. 1274. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Obecnie okolica ta jest od dawna zniemczona. Lupowo, niem. Lupow, dok. Lupaua, nazywa się wś na zniemczonem Pomorzu zachod. w pow. słupskim, nad strugą Lupową al. Lipową położona. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Por. Lepno. Lupowskie, jez, , ob. Lupańskie. Luppa, Luppe niem. , ob. Łupoj. Luppedubrau niem. , ob. Łupjanska Dubrawka łuż. . Loppow niem. , ob. Lupowa i Lupowo, Lupulowa al. Lupułowa wś, pow. bałcki, gm. Daniłowa bałka, par. Hołowaniewskie, mk. 200, ziemi włośc 435 dz. , dwors. 841; należała do Potockich, dziś do dóbr państwa udieły. Lupusliorsf niem. , wś włośc, pow. el bląski, śród nizin elbląskich, po lewym brzegu Nogatu, o 2 mile od Elbląga; r. 1361 przez magistrat elbląski założona. Obejmuje obszaru mr. 2658, gbur. 22, zagrodn. 23, dm. 41, katol. 430, ewang. 47, szkołę. Parafia Elbląg, poczta Mausdorf. Kś. F. Lurowizna, folw. , pow. kielecki, gm. Morawica, par. Brzeziny. Por. Kielce, Luschdorf niem. , ob. Lududgsdorf. Lusche niem. , folw. , pow. babimoski; ob. Przeszkoda, Luschen niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Gąbin. Luschkaw dok. , ob. Luszkówo. Luschkowo niem. , ob. Luszkowo, Łuschninken niem. , wś, pow. labiewski, st. p. Mehlauken. Luschnitz niem. , ob. Plusznica. Luschutza niem. , ob. Łuszyce, Luschwitz niem. , wś i dom. , pow. wschowski; ob. Włoszakowice. Lusen dok. , ob. Lajsy, Lusieńka, mała rzeczka a raczej struga wodna bez ujścia, w pow. słuckim na Polesiu, w okolicy pomiędzy wsiami Terebiechowo i Wioska, płynąca przez błoto Horodziel zwane, ma długości około 3 w. A. Jelski. Lusleyn dok. , ob. Luzyany. Lnsina, wś w pow. wielickim, leży nad Krzywicą Wilgą, przy gościńcu z Podgórza do Kalwaryi, 303 m. npm. , należy do par. rzym. katol w Gaju czyt. Długosz, Lib. ben. II, 184 i Łaski, Lib. ben. I, 561; 61 kil. od st. poczt. w Mogilanach i liczy 522 mk. rzym. katol, z których 60 praebywa stale na obsza rze więk. pos. Ign. Słapy, mającej obszaru 265 roli, 36 łąk i ogr. , 20 pastw. i 66 mr. lasu; pos. mn. ma 242 roli, 46 łąk i 33 mr. lasu. Ta wś graniczy na zach. z Wrząsowicami, na płd. z Gajem, na wsch. z Brzyczyną dolną i Libertowem a na płn. z Opatkowicami. Mac. Lusino, wś na bezludnęm Polesiu, w pow. pińskim, w gm. chotynickiej, nieopodal rz. Cny, ma osad 50, dzika zapadła miejscowość. Lusino niem. , ob. Luzino. Lusionoerfliess niem. , ob. Luzińska struga, Lusinoermilhl niem. , ob. Luziński młyn. Luskow dok. , ob. Luszkowo. Luslawice, wś i flolw. , pow. częstochowski, gm. Przyrów, par. Żuraw, o 25 w. na wsch. od Częstochowy, o 6 w. od rz. Warty. Wś ma 27 dm. , 320 mk. , 378 mr. obszaru; folw. 6 dm. , 89 mk. i wraz z os. leśną 1026 mr. obszaru 560 ornej ziemi. W 1827 r. 26 dm. , 147 mk. Wspomina tę wś Długosz U, 215; dziedzicem był Jan Zaręba; miała 8 łanów kmiecych, karczmę i ogrodziarzy. Luslawice z Lusławiczkami, dawniej Ludawice Wielkie i Małe, wś w pow. brzeskim, na prawym brzegu Dunajca, w pięknej okolicy pagórkowatej, z widokiem na ruiny Melsztyna. Lusławiczki są właściwie pónocną częścią wsi, między Dunajcem a Brzozowskim potokiem. Jest to urodzajna dolina, 224 m. npm. wzniesiona. Starożytna osada, niegdyś miasteczko, podupadłe skutkiem wojen i zaburzeń domowych, zawdzięcza swą sławę grobowcowi Fausta Socyna, urodzonego w Siennie 1536, zmarłego tutaj 1604 r. Był on bratankiem Leliusa, sławnego nowatora religijnego i prawnika, który jest twórcą nowej sekty aryanów lub socynianów. Prześladowany we Włoszech, uszedł do Polski i mieszkał w Krakowie, ożeniwszy się z Morsztynówną z Pawlikowic. Później przyjął u Taszyckego z Lusławic gościnę i przebywał tutaj do śmierci. Taszycki zbudował tu kościół aryański i 1570 r. nakłonił Turobińczyka Rodeckiego do przeniesienia tamże drukami z Pińczowa. Odtąd były L. stolicą aryanów, aż do wydalenia tej sekty z Polski. Grobowiec Socyna znajduje się w środku wsi; jest to wielki podłużny kamień, z napi Lupoja Lupoja Lupowa Lupowo Lupowskie Luppa Luppedubrau Lupusliorsf Lurowizna Luschdorf Lusche Luschen Luschkaw Luschkowo Luschnitz Luschutza Luschwitz Lusen Lusie Lusleyn Lusino Lusionoerfliess Lusinoermilhl Luskow Luslawice Lustingshof Lustki Luston Lusowo Lus Lusówko Lus sem włoskim, tak uszkodzonym, że odcyfrowanie jest niemożliwem; kamień otaczają lipy i graby zasadzone w półkole. Wywrócenie i uszkodzenie kamienia ma być umyślne; powia dają, że nawet kości Socyna wyjęto z grobu i wyrzucono do Dunajca. Stęczyński, Okol. Galic. 61. Założenie L. przypisuje Morawski Sądecczyz. I, 99 jakiemuś Ludysławowi, sy nowi Gerarda czyli Wojsława, h. Ośmoróg, rycerzowi niemieckiemu, osiadłemu w Polsce około 1231 r. W 1243 r. sprzedał je Wydżga kasztelan krak. Czyt. Kod. dypl. małop. pod r. 1329 i Długosz, Lib. ben. I, 176; II, 273. Teraz Lusławice należą do Kar. ks. Lanckorońskiego, Lusławiczki do Gostkowskiego. Lu dność należąca do par. rzym. katol. w Zakluczynie, odległym o 1. 5 kil. , wynosi 481 mk. rzym. katol. , z których 126 przebywa stale na obszarach więk. pos. , mających 285 roli, 47 łąk i ogr. , 16 past. i 19 mr. lasu; pos. mn. ma 350 roli, 28 łąk i 39 mr. past. Kasa pożycz, gminna ma 556 zł. w. a. kapitułu. L. graniczą na płd. z Zakluczynem, na płn. z Wróblowicami a na wsch. z Siemiechowem. Mac Łusówko 1. wś, pow. poznański, nad jez. 21 dm. , 206 mk. , 5 ewan. , 201 katol. , 74 analf. Poczta i tel. w Wielkim Graju o 6 kil. ; st. kol. żel. w Dąbrówce o 10 kil. 2. L. , dom i gm. tamże, 3326 mr. rozl. ; 2 miejsc. a L. , dom. , b Rozalin, folw. ; 8 dm. , 154 mk. , 39 ewang. , 115 katol, 68 analf. M. St Lusowo 1. wś, pow. poznański, nad jez. 22 mk, 233 mk. ; 9 ewang. , 224 katol. , 45 analf. Kościół katol. paraf. dek. bukowskiego. Poczta w Sadach o 3 kil. ; st. kol. żel. i tel. w Dąbrówce o 8 kil. , st. kol. żel. w Poznaniu o 17 kil. 2. L. , dom. i gm. tamże, 2816 mr. rozl. , 2 miejsc a L. ,. dom. ; b Helenowo, folw. ; 13 dm. , 160 mk. ; 56 ewang. , 93 katol. , 11 żyd. , 55 analf. Gorzelnia parowa. Wś L. była od dawnych wieków własnością kapituły poznańskiej, i dochody z niej służyły dziekano wi katedralnemu. Kościół paraf. stanął w L. staraniem i nakładem Jana II, bisk. poznań skiego, zwanego Gerbiszem i kapituły r 1288. Później kościół podupadł, i nastąpiła druga erekcya r. 1499. Do w. XV był drewniany; dopiero r. 1499 Wojciech, sufragan poznański, bisk. euneński, konsekrował nowy kościół z ce gły palonej; gdy i ta świątynia poczęła się chylić, podźwignął ją r. 1776 Andrzej Myszkowski, dziekan katedralny. Przy kościele była w dawniejszych czasach kaplica murowa na Sadowskich, z grobami familijnemi, ale już Zalaazowski w czasie wizyty z r. 1695 zastał ją zrujnowaną. Obecnie z dawnych pomników utrzymały się jeszcze po prawej stronie wiel kiego ołtarza. Dwa pomniki grobowe z napi sami łacińskiemi 1 w kształcie trumny i oso by w niej leżącej; z napisu widzimy, że to Lus grobowiec Stanisława Kierskiego, zmarłego w Swadzimiu w r. 1609; 2 w kształcie tablicy, obok, przedstawia Zbawiciela świata wy malowanego i pod krzyżem 180 osób z napisu się okazuje, że tu spoczywać mają zwłoki Sta nisława z Kiekrz Kierskiego i jego rodziny i że jego pochowano tamże 16 lipca r. 1604. We wsi Sierosławiu, należącej do par. lusowskiej, jest kaplica, o której następujące są wia domości Sierosław należał w XVII w. do ro dziny Miękickich, wyznających naukę braci czeskich. Barbara Miękicka założyła tu roku 1647 zbór braci czeskich, wystawiony z drze wa. Po pewnym czasie Sierosław dostał się na własność rodzinie katolickiej, która odebra ła kaplicę braciom czeskim i zamieniła na ka plicę katolicką. Kaplicę tę restaurował jeszcze r. 1783 ówczesny dziedzic, Michał Neyman. Pod wsią L. odkryto w jeziorze mieszkania palowe nawodne; nadto wykopano pod wsią naczynia i kości i rozkopano pole z urnami, a w tor fie znaleziono pierścień brązowy. Wś L. albo Losowo należała też podobno w 1580 r. do Choińskiego; w XIX w. do baronowej Richthoffen. M. St Lussen dok. , ob. Lusssen. Lustberg niem. , folw. nad rz. Jesią, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń. Leży w stronie północnowschodniej od Maryampola, o 14 w. od m. Preny. Ma 61 mk. , gruntu 301 mr. Ob. Jakimiszki. Lustberg niem. , dobra w Kurlandyi, pow. i par. Iłłukszta Lustdorf niem. , niem. kol. w pow. odeskim, nad morzem, o 12 w. na płd. płd. zachod od Odessy, 40 dm. , 534 mk. 1859, luterski dom modlitwy. Letnia rezydencya Odesan Lustgarten niem. , wś, pow. szubiński; 13 dm. , 102 mk. ; 89 ewang. , 13 katol. ; 30 analf. Poczta i tel. w Łabiszynie, najbliższa st. kol. żel. w Chmielnikach Lustig niem. , leśnictwo królew. , pow. reszelski na Warmii, st. p. Bergenthal niem. , paraf. katol. Leginy, ewang. Reszel. 1857 r. 7 mk. Kś. Fr Lustingshof niem. , wś włośc, pow. człuchowski, w okolicy lejsistej, nad strugą Czarną. Obszaru mr. 829, bud. 45, dm. 13, katol. 23, ewang. 95. Par. Fersztnowo, szkoła Dickhof, poczta Sztegrowy. Kś. F Lustki, wzgórze 236 m. wysokie w płn. zach. stronie Hujcza, pow. Rawa Ruska Luston, szczyt w Karpatach wschodnich, w dziale czarnohorskim, wznosi się na granicy GalicyiWęgier, pod 47 49 52 płn. sz. g. , a 42 25 15 wsch. dłg. F. , na płd. zachód od szczytu Lozdunu Lostun, 1656 m. , a na wsch. od szczytu Popadii 1526 m. . U półnoonych stóp L. biją źródła potoku Popadii, dopływu Lussen Lustberg Lustun Lustun Lusygeynen Luszanka Luszawa Luszen Luszecki Luszewo Luszkowiec Luszkówko Luszkowo Lusznia Lusznica Luszniew Czeremoszu Czarnego. Wzniesienie 1646 m. npm. szt. gen. , Br. G. Lustun al. Lostun, przysiołek gm. Płoski prywatnej, w pow. wyżnickim. Por. Lostun, potok. Br. G. Lusygeynen dok. , ob. Luzyany. Luszanka, znaczny strumień górski, ob. Luszawa, wś, pow. lubartowski, gm. Luszawa, odl. 15 w, od Lubartowa, ma urząd gminny i szkołę począt. 1kl. ogólną. Gmina L. należy do sądu gm. okr. III w Leszkowicach, st. poczt. w Lubartowie. Ma 8999 mr. obszaru, 2370 mk. 1867 r. . W skład gminy wchodzą Antoniówka folw. , Kamienno Wola, Leszkowice, Luszawa, Ostrówek, Zawada i Żurawieniec. Luszecki potok, pot. podgórski, wypływa w płd. zach. stronie wsi Nowoszyna, w pow. dolińskim, u wschodnich stóp Łysej góry 1160 m. ; płynie na płn. wschód łąkami wsi Nowoszyna i Wełdzirza i po 7kil. biegu uchodzi do Świcy z lew. brzegu na obszarze wsi Pacykowa. Na górnym biegu zabiera kilka strug leśnych z pod Łysej wypływających, między któremi najznaczniejszą jest Strymba, w dol nym zaś biegu z praw. brz. zasila się wodami potoku bezimiennego, płynącego z pod Teresówki, przysiołka Wełdzirza. Por. Jakóbów, t. III, str. 527. Br. G. Luszen al. JahnSchuscheiken niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. Luszewo 1. wś, pow. mławski, gm. Ratowo, par. Radzanów, odl. o 21 w. od Mławy; ma 17 dm. , 212 mk. , 573 mr. gruntu, 11 nieużytków. W 1827 r. 10 dm. , 101 mk. Kod. dypl. pol. II, 232. 2. L. , wś i folw. nad rz. Wkrą, pow. ciechanowski, gm. Młock, par. Dziektarzewo, odl. o 20 w. od Ciechanowa, ma cegielnię, 17 dm. , 218 mk. , 1420 mr. gruntu, 8 nieuż. W 1827 r. par. Glinojeck, 18 dm. , 77 mk. Folw. L. z wsiami L. i Faustynowo rozległy mr. 1730 grunta orne i ogrody mr. 506, łąk mr. 114, pastwisk mr. 77, wody mr. 7, lasu mr. 671, nieużytki i place mr. 20, bud. z drzewa 15. płodozmian 5 i 7polowy, pokłady torfu. Wś L. os. 28, z grun. mr. 33; wś Faustynowo os. 22, z grun. mr. 302. Łuszian dok. , ob. Luzyany, Luszkowiec, pot. górski, wytryska w obrę bie gm. Kryczki, w pow. bohorodczańskim, ze źródeł leśnych, płynie na płn. przez wś Kryczkę i w tejże wsi uchodzi z praw. brzegu do Bystrzycy Sołotwińskiej. Przyjmuje z lew. brzegu potok Gruniek ob. . Długość biegu 4 1 2 kil. Br. G. Luszkówko, dok. Luschkaw, ryc. dobra, pow. świecki, przy bitym trakcie bydgoskoświeckim. Obszaru liczy ornej roli ha. 417, łąk 42, lasu 9, nieuż. 7, wody 2, ogółem ha. 479, bud. 22, dm. 11, katol. 101, ewang. 55. Par. i poczta Gruczno, szkoła Małociechowo. Oddawna znajdowała się ta wś w ręku szlach ty. R. 1309 Wojciech z L. , rycerz, zachodzi jako świadek przeciwko krzyżakom. R. 1421 Otto z L. , rycerz ziemi pomorskiej. R. 1441 zachodzi skarga na Mikołaja z L. , jako razem z Januszem ze Zbrachlina i Jacusiem z Zębowa owczarzowi w Polednie rękę ucięli i oczy wyłupili. Ob. R. Wegner, Ein pommer. Herzogthum i t. d. Kś. F. Luszkowo, dok. Luskow, włośc. wś i dobra, pow. świecki, śród wyżyn lew. brzegu Wisły, na bitym trakcie bydgoskoświeckim. a L. , włośc. wś, obszaru liczy mr. 504, bud. 19, dm. 14, katol. 2, ewang. 95. Par. Gruczno, szkoła Topolinek, poczta Pruszcz. b L. , dobra, ob szaru zajmują ornej roli ha. 275, łąk 21, pastw, 16, lasu 3, nieuż. 6, wody 6, ogółem ha. 329, bud, 12, dm. 8, katol. 67, ewang. 36. Parafia i t. d. jak wyżej. Dziedzic Ernst Miske. W miej scu jest cegielnia. Pierwotnie żadnych dóbr szlach. nie było w L. , tylko cała wś należała do rządu. Podług ksiąg czynszowych krzyżac kich liczyła włók 36, z których posiadał sołtys wolnych 2 1 2, , od innych dawali po 16 skot. i 2 kury. W miejsce dziesięciny płacili 8 skot. od włóki; karczma czynszowała 4 wiard. Po wojnach z r. 1411 i t. d. było tylko 19 wł. obsadzonych. Ob. R. Wegner, Ein pommer. Herzogthum i t. d. Dopiero w pierwszej poło wie XVI w. L. przeszło w ręce prywatne i to przez słuszny frymark zamiast wsi Wętwie, jak donosi sumaryusz prowentow król. w ziemi pruskiej ręk. w. Peplinie, str. 4 Luszkowo, wś od ststwa świeckiego zafrymarczona, która, acz rewizyi nie podległa, wszakże pan Michał Topoliński, chorąży pomorski, stawił poddane swe weryfikując frymark swój za wś Wętwię z panem chełmińskim Jerzym Konopackim, iż słuszny frymark uczynił, który J. K. M. raczył też naleść być dobry. Kś. F. Lusznia Długosz, Lib. ben. II, 174 wymienia folw. t. n. w par. Wawrzeńczyce. Lusznia, jez. , ob. Kojle. Lusznica, niem. Lauschnitz, rz. , prawy dopływ Mołdawy, lewego dopływu Elby. L. przybiera rzeczkę Nieszarkę. Luszniew, wś, pow. nowoaleksandrowski. Dobra królewskie L. r. 1600 nadane Zynkowi po Krogulickiej, 1622 od Zynki przeszły do Adama Judyckiego. 1627 przywilejem króla Zygmunta III nadane Janowi Judyckiemu. R. 1663 Jan Kazimierz nadaje Denisewiczowi; po śmierci ojca jego dożywotnio nadane r. 1664 Salmonowiczowi. R. 1711 August II nadaje Chmielnickiemu, 1713 Mikołajowi Kopciowi, 1735 po śmierci Kopcia August III nadaje Gujskiemu; potem znów przechodzi do Kopciów, aż nareszcic cesarz Aleksander I w r. 1817 Luszniew Luszowice Lusztyk Luszyca Luszyn Luta Luszniew nadał na lat 50 Józefowi Kopciowi; później przeszło do syna jego Józefa, a po wyjściu lat 50 dostało się skarbowi. Dziś nadane starowiercom. Jest tu kaplica grobowa, w której spoczywa zacny Józef Kopeć, generał b. wojsk pols. Pisał on ciekawe pamiętniki z czasu pobytu swego na Kamczatce. Por. Dryświaty, Luszniew, ob. Luszniewo. Łuszniewata, wś, pow. bałcki, przy ujściu Dereniuchy Mołdawki do Bohu, gm. Lipoweńkie, par. Hołwaniewskie; mk. 578, dm. 93; ziemi włośc. 905, dwors. 1140 dzies. Cerkiew pod wez. ś. Paraski, 933 dusz, 97 dz. ziemi. Wś bezleśna, b. dziedzictwo Potockich, dziś Janiszewskich i Iżyckiej. Lusznlewo, wś, pow. słonimski, okr. polic. byteński, gm. L. , o 45 w. od Bytenia, o 35 od Słonima, o 165 od Grodna, przy drodze z Mołczadzi do Połonki, u źródeł rz. Issy. Była tu kaplica b. parafii katolickiej Mołczadź. Dobra L. 2203 dzies. rozl. , własność spadkobierców Wołłowicza. Luszowice 1. ze Swierzem, wś w pow. dąbrowskim, leży przy drodze prowadzącej z Tarnowa na płn. przez Kobierzyn do Dolny. Ta długa, gęsto zabudowana i osiadła wś w równinie 222 m. npm. ciągnie się jedną ulicą po obu stronach drogi. Od kościoła stojącego na północnym krańcu wsi wychodzi droga na wsch. do Dąbrowy, przy której znajduje się pałacyk i browar. Na płn. od L. znajduje się przysiołek Świerze nad obszernym stawem. Wś odległa o 1. 6 kil. od Dąbrowy, ma parafią rzym. katol. i szkołę ludową. Liczy 1602 mk. rzym. katol. W pięknym, w połowie drewnianym a połowie murowanym kościele, zbudowanym w r. 1686 przez Zygmunta na Tęczynie Tarłę a poświęconym 26 paźdz. 1687 przez Jana Małachowskiego biskupa krak. , mieszczą się grobowce rodziny Tarłów. Stupnicki w Geografii Galicyi powiada, że ciało ostatniego z Tarłów, zabitego w pojedynku w czasie sejmu 4letniego, dobrze zabalsamowane, zachowało całą powierzchowność. Kuropatnicki nazywa tę wś Luszowem; należała do rodziny Probendowskich 1786; teraz obszar więk. pos. jest własnością Konstancyi z Wiktorów hr. Romęrowej. Pos. więk. ma obszaru 808 roli, 69 łąk i ogrodów, 45 pastw. i 15 mr. lasu; pos. mniej. 1829 roli, 322 łąk i ogr. , 173 pastw. i 13 mr. lasu. Par. należy do dyec. tarnowskiej, dekan. dąbrowskiego, obejmuje Lipiny, Smyków Wielki i Smyków Mały z ogólną ludnością 2990 rzym. katol. i około 200 izrael. L. graniczą na wsch. ze Smykowem Wielkim i Małym, na płd. z Lipinami, na zach, z Szarwarkiem, na płn. ze Żdżarami. Por. Kąty. 2. Ł. , wś, pow. chrzanowski, 3. 8 kil. na płn. od Chrzanowa, przy kolei ces. Ferdynanda, między stacyą w Chrzanowie i przystankiem w Cięszkowicach. Przez wś prowadzi droga z Chrzanowa na płn. do Sierszy, druga zaś na płn. zachód z tej wsi do Gór luszowieckich w t. II, str. 727, mylnie wydrukowano muszowieckie. Są to piaszczyste równiny, poprzerzynane szpilkowemi lasami. L. należą do par. rzym. katol. w Kościelcu i liczą 701 mk. rzym. katol. Pos. więk. Towarzystwa wiedeńskiego lasowego ma obszaru 8 roli i 219 mr. lasu; pos. mniej. 884 roli, 217 łąk i ogr. i 168 mr. pastw. Czyt. Kod. dypl. pol. t. III, pod r. 1238. L. graniczą na zach. z Wodną, na płn. z Sierszą, na płd. z Balinem a na zach. z Górami luszowieckiemi kopalnie węgla kamiennego. Por. Jaworzno, Mac, Lwszówka, także Luszowski potok, pot. łącz ny, nastaje na łąkach Luszowic, wsi w pow. chrzanowskim, pod górą Starą, płynie na płd. wschód, tworząc granicę między gm. Luszowicami i Chrzanowem, poczem przeszedłszy na obszar gm. Chrzanowa, zwraca się na płd. i dwoma ramionami uchodzi z praw. brzegu do Chechła ob. pod tartakiem kościeleckim. Dno płytkie, piaszczyste, brzegi niskie. Zabiera z lew. brzegu wody potoku Balińskiego ob. . Długość biegu 3 kil. Czyt. Marczykiewicza Hidrografia m. Krakowa i jego okręgu. Kra ków 1847, str. 52. Br. G. Lusztyk, wś włośc, pow. konecki, gm. i par. Borkowice, odl. 26 w. od Końskich, gruntu 105 mr. , 9 dm. , 84 mk. Luszyca, wś włośc, pow. sandomierski, gm. Tursko, par. Sielec, od Sandomierza w. 37; gruntu 258 mr. , 142 mk. , 17 dm. Por. Długosz, Lib. ben. II, 450. Luszyn, wś i folw. , pow. gostyński, gm. Pacyna, par. Luszyn Łaski, Lib. ben. II, 260. Ma kościół par. murowany, gorzelnię z pro dukcyą na 13000 rs. Jest tu 12 dm. , 273 mk. , 1087 mr. roli ornej w połowie pszennej, 160 mr. łąk, 590 mr. lasu i 360 mr. zarośli i nie użytków. W 1827 r. było 46 dm. , 500 mk. Kościół tutejszy i par. założone zostały w XVI w. ; obecny murowany. Par. L. , dek. gostyń ski, 429 dusz. Dobra L. składają się z folwar ków L. , Kijanki al. Maliny i Poddębina, wsi L. i Dębowiec Rozległość wynosi mr. 2268 folw. L. grunta orne i ogrody mr. 719, łąk mr. 153, pastw. mr. 7, lasu mr. 500, zarośli mr. 50, nieużytki i place mr. 260, razem mr. 1689, bud. mur. 22, z drzewa 5, płodozmian 5polo wy; folw. Kijanki al. Maliny grunta orne i ogrpdy mr. 165, lasu mr. 91, bud. mur. 5, pło dozmian 9polowy; folw. Poddębina grunta or ne i ogrody mr. 200, nieuż. i place mr. 60, bud. mur. 7, płodozmian 5polowy, gorzelnia i wia trak. Wś L. os. 40, z grun. mr. 161; os. Dębo wiec z grun. mr. 1. Br. Ch. Luta 1. wś i folw. nad rz. Krasną, pow. konecki, gm. Duraczów, par. Odrowąż, odl. 19 w. od Końskich; ma 506 mr. ziemi dwor. , 427 Lusznlewo Lutau Luta Luta Lutarówka Luteć mr. włośc, 32 dm. , 214 mk. Folw. należy do i dóbr hr. Tarnowskiego. Ob. Końskie t. IV, j 355. 2. Ł. , wś, pow. włodawski, gm. Wyryki, par. Orohówek. Posiada szkołę gminną; ma 35 dm. , 368 mk. , 1332 mr. rozl. W 1827 r. 38 dm. , 213 mk. Luta, znaczny szczyt, wznoszący się w za chodniej części obszaru Mizunia, w pow. dolińskim, w paśmie Luta zwanem. Pasmo to poczyna się nad Łużanką, w obrębie gm. Słobody Bolechowskiej i ciągnie się na płd. wschód przez obszar Słobody Kalny i Mizunia aż poj dolinę potoku Mizuńki, na przestrzeni 11 kil. Północny szczyt po nad Słobodą zwie się Sre dnia górą 792 m. ; odtąd wznosi się grzbiet w szczytach bezimiennych 881 m. i 873 m. , następnie w Lutej Roztoce do wysok. 929 m. , j w Leksorze do wysok. 1016 m. , dosięgając w szczycie Lutej wysok. 093, a w Czerkiszozu, nieco na płd. od Lutej, największej wysok. bo 1126 m. npm. Nad samą Mizuńką a na płd. i Czerkiszcza jest szczyt Pisok 702 m. . U za chodnich stóp tego pasma górską doliną podąża na płn. potok Roztoka do Łużanki; ze wscho dnich zaś stoków spływają liczne strugi, dają ce początek potokom, jak Roztoce, Hawryłowcowi i Putnie, zlewającym się do Łużanki, dopływu Świcy. Wreszcie od płd. krótkie strugi górskie spływają z tego pasma do Mizuńki, między nimi Berny potok ob. . Por. Falaczerski potok. Br, Q, Lnianie, ob. Dyrgolany. Lutarówka, wś, pow. starokonstantynowski, ma fabrykę potażu. R. 1753 darowane przez ks. Ostrogskiego Sapieże. Por. Luierha. Lutau niem. , ob. Lutowa i Lutówko, j Łutcia, długa wś po obu brzegach potoku Stobnicy zabudowana, pow. rzeszowski, stykająca się domami na zach. z Domaradzem a na wsch. z Źyznowem, leży przy drodze z Domaradza do Strzyżowa, w okolicy falistej, podnoszącej się z 294 do 369 m. npm. Od północy zasłania wś tak samo nazwane pokryte lase wzgórze 448 m. a od płd. góra Grudna 472 m. bezwzględnej wysokości. Wś została założona w r. 1425 przez Janusza de Lubeń bisk. przemyskiego, który polecił Albertowi lub Wojtkowi sołtysowi z Domaradza założyć w lasach nową wś, zwaną Nowym lub Niższym Domaradzem. Według wizyty biskupiej bisk, Wadawa Sierakowskiego, nazywała się ta wś później Zakobylem a wreszcie Lutczą. Kiedy i jakim sposobem przeszła w posiadanie świeckich dziedziców, niewiadomo. Podobnież nic nie wiadomo o pierwotnem założeniu parafii, ale Długosz Lib. ben. dioec. crac. wymienia L. jako należącą do patronatu Jakuba Gryfa Ciepielowskiego. Kościół jest murowany, podobnie jak i starożytny obszerny dwór. Szkoły nie ma, jakkolwiek prot gimn. w Bochni ś. p. Lut Walenty Nowak, pochodzący z tej wi, w tym celu oddał gminie kuka mr. roli. Ludność wy nosi 2713 mk. z wyjątkiem kuku rodzin izraelickich rzym. katol. wyznania, z których 116 przebywa stale na obszarze wiek. posiadłości p. Jarosława Zakliki, mającej obszaru 717 mr. roli, 108 łąk i ogr. , 58 pastw, i 621 mr. lasu; pos. mniej, ma 2212 roli, 313 łąk i ogr. , 289 past. i 433 mr. lasu. W 1883 r. nabrała L. roz głosu z powodu nierozstrzygniętego jeszcze procesu o zamordowanie kobiety chraeściańskiej przez izraelitów, wrzekomo z powodów rytualnych. Par. należy do dyec. przemyskiej, dekan. strzyżewski, obejmuje Bonarówkę, Krasne i Żyznów, z ogólną ludnością 3911 rzym. katol. i 184 izrael. Mm, Łutc, wś, pow. janowski, gm. i par. Modliborzyce, położona od Lublina mil 9, od Janowa w. 9. Uprzednio L. stanowiło część dóbr wierzchowiskich, własność Wiercieńskich, później Malhomme ow, ostatecznie Feręzowiczów, w 1881 r. rozparcelowane całkowicie, z wyłączeniem jedynie dworu z ogrodem i Idlkunastu mr. ziemi, który pozostał własnością Antoniego Feręzowicza. Nabywcami gruntów dworskich są koloniści polskiego pochodzenia. Ogólna rozległość gruntów dworskich do 1881 r. wraz z nowo utworzonym folw. Michid 6w włók 27. Włościanie posiadają osad 13, dymów 16, gruntów orn. 234 mr. , nadto dwors, dymów 6. Ludność ogólna wraz z koloniami dusz. 325. R. 1827 było 36 dm. 124 mk. Dawny folwark L. leży w bardzo pięknem położeniu, nad łąkami i głębokiem jeziorem, okolonem z trzech stron wzgórzami, a z czwartej strony ujście ma ku rzece przez łąki płynącej. Jezioro to, utworzone z źróddł bijących z pod rzeczonych wzgórzy, stanowi wyborną miejscowość dla hodowli ryb, lecz nie wszystkie gatunki mogą się hodować, bo ma wodę stosunkowo za zimną jako źródlaną. Przy ujściu jeziora na łąki jest młyn wodny, dobrze urządzony. Łąki ulegają zalewom wód, gdyż rzeka Sanna przez nie płynąca corocznie prawie przybiera i niesie namid gliniasty. Ogród dworski, z pod parcelacyi wraz z dworem wyłączony, pracowicie jest założony, choć na ziemi trudno przepuszczalnej, i dotąd dobrze utrzymany. Grimta w ogóle gliniaste, sapowate, lecz w suchym roku urodzajne. Luteć al. Luciec, wś i folw. w pobliżu siebie leżące, w pow. borysowskim, nad rz. Lutką, w okr. polic, chołopienickim. Wś ma os. 14; miejscowość lesista, grunta lekkie. Folw. od r. 1868 jest własnością urzędnika Bezobrazowa, ma obszaru przeszło 523 mr. A. Jelski. Łutedoly, folw. dóbr Modliborzyce, pow. janowski, gm. i par. Modliborzyce, od r. 1869 podzielony na kolonie czynszowe. Dm. 18, mk. 163, ziemi 350 mr. lichej, gliniastosapowatej; Luterskie Piaski Luteńka Lutery Luteż Luthern Luteń Lutejka Lit kamień wapienny. Przez L. idzie droga bita kraśnickoj3anowska Lutejka, rz. , prawy dopływ Niemna ob. . Lulek al. Lutki, niem. Lutken, Luthenguth, wś, pow. ostródzki, na bitym trakcie olsztynkowsko nidborskim, 1 milę od miasta Olsztyn ka, po nad jez. , w t. z. starych, po większej części polskich, acz luterskich Prusach, przez osadników polskich głównie założona i trzy mana. R. 1429 Wolf von Sansenheim, komtur ostródzki, odnawia Bartoldowi, Stefanowi i Augustynowi przywilej na 10 wł. w L. , które leżą między Waplewem, Pawłowem i Kunkami; przytem zamienia im prawo pruskie, które go dotychczas używali, na prawo chełmińskie. R. 1599 wś L. posiada mieszkańców przewa żnie polskich. Ob. Kętrz. , Ludność pol. w Prusiech, str. 379. Kś. F Luteń, błoto w płd. części pow. słuckiego, po obu stronach rz. Morocz, zajmuje około 150 w. kw. We środku L. leży wś Wieliczkowieże na praw. brzegu rz. Morocz Luteńka, mko, pow. hadziacki, gub. połtawskiej, nad rz. t. n. , dopływem Psioły, o 24 w. od Hadziacza. Ma 749 dm. , 6100 mk. , 3 cerkwie. R. 1658 mko setnicze pułku hadziackiego Lutens niem. , ob. Łutynowo Luterburg dok. , ob. Lidzbark Luterka, dawniej Luterówka al. Zbirów, wś o 5 w. od Zasławia, niegdyś własność kościoła farnego w Zasławiu Lutern dok. , ob. Lutry Luternsiven dok. , ob. Lauterseifen, Luterskie Piaski, ob. Piaski Lutery, zachodnia część wsi Czajki, pow. kaniowski Luteż, wś, pow. kijowski, o 4 w. odległa od meżyhorskiej fabryki, otoczona lasami, położona przy małej rzeczce wpadającej do Dniepru. Nazwisko wioski pochodzi od Luta, syna Swenalda, pierwszego bojara Jaropełka w. ks. kijowskiego. Tego Luta zabił tu Oleg ks. drewlański, w czasie polowania Kronika Nestora. Z powodu tego zabójstwa wynikła wojna między Polanami i Drewlanami. Niedaleko od wsi znajduje się w lesie starożytne horodyszcze, które nazywają Turowiszczem. Cerkiew paraf. zbudowana 1801 r. Mieszkańcy głównie trudnią się rybołóstwem Luthern dok. , ob. Lutry Luthin dok. , ob. Leuthen Luthirn, Lutir dok. , ob. Lutry Lutka 1. mała rzeczułka w pow. borysowskim, ma początek w moczarach za wsią Wołczą i przy tej wsi wpada do rz. Wierchniej; kierunek ma wschodni, długość około mili. 2. L. , niewielka bagnista rz. w pow. borysowskim, zaczyna się w moczarach za wsią Luteć, przy folw. Luteć obraca młyny, wpada do wielkiego jez. Pelik, rozdzieliwszy się na dwa Lut ramiona; płynie w kierunku północnozachodnim około 2ch mil, dość rybna. A. Jelski. Lutken niem. , ob. Lutek Lutkenguth niem. , ob. Lutek Lutki, wś w pow. borysowskim, nad rz. Kamionką, ma osad 7, miejscowość poleska, grunta lekkie, okr. polic. łohojski. A. Jelski Lutki, ob. Lutek Lutków 1. al. Ludków, także Łutków, po rus, Lutkiw, wś w pow. mościskim, 12 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Mościskach, 7 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Husakowie. Na płn. leżą Tamanowice, na wsch. Pnikut, na płd. i płd. zach. Bolanowice, na płn. zach. Złotkowice. Własność mniej. ma roli or. 190, łąk i ogr. 25, past. 15, lasu 34 mr. W r. 1880 było 166 mk. w gminie, 7 na obsz. dwor. obrz. rzym. katol. , z wyjątkiem 34 obrz. gr. katol. . Par. gr. katol. w Bolanowicach, rzym. katol. w Husakowie. Wś ta należy do rzym. katol. probostwa w Husakowie; dał mu ją Mikołaj Okszyc w r. 1528. 2. L. al. Ludków ob. . Lutkówka, wś i folw. , pow. błoński, gm. Skuły, par. Lutkówka. Posiada kościół paraf. drewniany, który istniał już w 1649 roku. W 1827 r. 12 dm. , 72 mk. Par. L. dek. gro dziski 1772 dusz. Folw. L. rozległy mr. 946 grunta orne i ogr. mr. 347, lasu i zarośli mr. 586, nieużytki i place mr. 13, bud. mur. 1, z drzewa 8. Folw. L. lit. A, rozległy mr. 360 grunta orne i ogr. mr. 347, lasu mr. 3, nieu żytki i place mr. 10, bud. mur. 1, z drzewa 8, płodozmian 8polowy. A. Fal Lutkowo, por. Łabiszyn i Ludkowo Lutkuny, wś, pow. szawelski, gm. ligumska, 16 os. , 274 dzies. ziemi dobrego gatunku. Na leżała do ekonomii Szawle. J. Godl Lutkus al. Mitzlauken, Mixlauken, Zuckerwischken niem. , dobra, pow. ragnecki; stacya pocztowa Lengwethen Lutkuszki, wś, pow. szawelski, gm. radźwiliska, 24 os. , 396 dzies. ziemi. J. Godl Lutnia, wś nad str. Krąpin, pow. koniński, gm. Gosławice, par. Lieheń. Leży o 12 w. na płn. wsch. od Konina, od rz. Warty w. 6, ma powierzchni 422 mr. , ludności mieszanej polsko niemieckiej 116; grunt szczerkowaty, obfi tość łąk, obszerne mokre pastwiska. Ob. Goslawice. J. Chor Lutnia, ob. Łania Lutnia, Lutynia, rzeka, ob. Kościeniewicze i Kłoda Lutoboć al. Lutobcz, niem. Lutowitz, wś serbska na saskich Łużycach, w pow. budy szyńskim. W r. 1875 dm. 16, mk. 95, w tem Serbów 77. A. J. P Lutobor, po niem. Polsberg, wś na dolnych Łużycach, w pow. grodkowskim, w par. jaseńskiej. Ludności około 600; miejscowi są Lutejka Luthin Luthirn Lutka Lutken Lutkenguth Lutki Lutków Lutkówka Lutkowo Lutkuny Lutkus Lutkuszki Lutnia Lutoboć Lutobor Lutens Luterburg Luterka Lutern Lutolek Lutobory Lutobórz Lutobrok Lutogniewo Lutol Lutomek Lutomia Lutomie Serbowie, robotnicy w fabrykach przeważnie Niemcy, A. J. P. Lutobory, wś i folw. , pow. rawski, gm. Lubania, par. Biała, o 14 w. od Rawy, Ma 18 dm. , 157 mk. ; ziemi włośc. mr. 202, os. 16, ziemi dwors. 485 mr. Lutobórz, wś i folw. , pow. włocławski, gm. i par. Kłóbka, o 21 w. od Włocławka, o 5 w. od st. dr. żel. Kowal. Dm. 25, mk. 245, z nich 13 ewang. Folw. 550 mr. ziemi pszennej i żytniej, 40 mr. lasu własność Wilhelma Memertego. Jezioro około 3 włók rozl. Według Tow. Kred. Ziems, folw. L. z wsiami L. i Wiktorowo rozległy mr. 666 grunta orne i ogr. mr. 522, łąk mr. 46, pastwiska mr. 1, wody mr. 43, lasu mr. 41, nieużytki i place mr. 14, bud. mur. 4, z drzewa 8, płodozmian 13polowy, pokłady kamienia wapiennego i torfu. Wś L. os. 27, z grun. mr. 76; wś Wiktorowo os. 14, z grun. mr. 17. Lutobrok, Lutobróg, wś, pow. pułtuski, gm. Zatory, par. Pniewo, była własnością kolegium jezuitów w Płocku. W 1827 r. własność fund. edukac. , 22 dm. , 117 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. z wsiami L. , Wierne i Borowce, od Pułtuska w. 10, od Łochowa w. 18, od rz. Narwi w. 10, rozległy mr. 732, grunta orne i ogr. mr. 339, łąk mr. 44, lasu mr. 318, nieuż. i place mr. 31, bud. z drzewa 15, młyn wodny. Wś L. os. 32, z grun. mr. 240; wś Wierne os. 12, z grun. mr. 30; wś Borowce os. 3, z grun. mr. 61. Lutocin, wś i folw. , pow. sierpecki, gm. Bieżuń, par. Lutocin, odl. o 15 w. od Sierpca. Posiada kościół paraf. mur. , szkołę pocz. 1kl. ogólną, zajazd i wiatrak. Ma 56 dm. , 632 mk. , 1494 mr. gruntu, 31 nieuż. , w tem 1277 mr. ziemi włośc. 996 ornej. W 1827 r. było tu 34 dm. , 328 mk. Kościół i par. tutejsza erekcyi niewiadomej; obecny murowany w 1861 r. wystawiony. Par. L. dek. sierpecki dawniej bieżuński 3018 dusz. Lutogniewo 1. wś, pow. krotoszyński; w r. 1881 było we wsi i dom. 620 mk. , w r. zaś 1871 we wsi 58 dm. , 428 mk. ; 6 ewang. , 422 katol. ; 129 analf. Kościół katol. paraf. dek. koźmińskiego. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Krotoszynie o 5 kii. 2. L. , dom. ; 1716 mr. rozl. ; w r. 1871 było 5 dm. , 156 mk. ; należy do ks. krotoszyńskiego. Wś L. należała w XV i XVI w. do Cerekwickich h. Zaręba. Łukaszewicz wspomina, że wedle obiaty wiary podejrzanej dokumentu, umieszczonej w księgach biskupich, założycielem kościoła paraf. w L. był r. 1401 Pasko z Gogolewa, podchorąży kaliski. W czasie reformacyi, za panowania Zygmunta Augusta, ówcześni właściciele oddali kościół protestantom, przyjąwszy sami nową naukę. Z rąk protestantów odzyskał go r. 1589 Jakób Zaleski, ówczesny dziedzic. Kościół był przez kilka wieków drewniany; do piero w bieżącym wieku rozebrano dawny kościół i wystawiono nowy murowany. Por. Krotoszyn. M. St. Lutol 1. niem. Gross Leutken, wś na dol nych Łużycach, w pow. chociebuskim. Kościół paraf. ewang. z nabożeństwem niemieckiem; tylko przy nieszporach, co druga niedziela, kantor czyta ewangelią po serbsku; także ko munia kilka razy na rok odbywa się w tymże języku. Tak przynajmniej było w r. 1880. Szkoła początkowa. W r. 1880 mk. 502, z tych rozumie i mówić może po serbsku, ale to warzyskim językiem jest już niemiecki. Szkołę a przez nią wś zgermanizowat nauczyciel miej scowy Jeremiasz Kopf, zmarły koło r. 1855. Na płd. od wsi było grodzisko. Liczne zagi lu dowe z tej wsi patrz w Veckenstedt a Wen dische Sagen. 2. L. , niem. Gross Leuten, wieś w zniemczonej części dolnych Łużyc w pow. lubińskim. A. J. P. Lutolek, niem. Lettel, ob. Mokry L. i Suchy L. Lutom czyli Lutomic, niem. GrossLuttom, wś, pow. międzychodzki; w r. 1881 było mk. 440, w r. zaś 1871 40 dm. , 443 mk. ; 56 ewan. , 387 katol. , 91 analf. Kościół katol. paraf. na leży do dek. lwoweckiego. Poczta najbliższa i tel. w Sierakowie o 3 ML, st. kol. żel. we Wronkach o 18 kil. Kościół lutomski należy do dzieł późniejszych wieków; pierwszą o nim wzmiankę Łukaszewicz odkrył w wizycie Braneckiego z r. 1641, a już r. 1725 Libowicz wspomina w swej wizycie Kościół w Lutomiu drewniany, pochylony, bliski upadku. W r. 1750 zaś Brühl owa, ministrowa, ówcze sna dziedziczka, kazała kościół rozebrać i wy stawiła nowy murowany, do którego z polece nia ks. Teodora Czartoryskiego, ówczesnego bisk. poznańskiego, oficyał położył kamień wę gielny. Wś była gniazdem wielkopolskiej ro dziny Lutomskich h. Prawdzic; po Lutomskich posiadali tę wś Drużbiccy, i tu się urodził r. 1590 z ojca Piotra Drużbickiego i matki Obiezierskiej głośny jezuita Kasper Drużbicki. M. St. Lutomek 1. wś, pow. międzychodzki; 17 dm. , 183 mk. ; 1 ewang. , 182 katol. , 56 analf. Poczta i tel. w Sierakowie o 6 kil. , st. kol. żel. Wronki o 18 kil. 2. L. , folw. ; 2778 mr. rozl. ; 10 dm. , 142 mk. ; należy do dom. Kwilcza. M. St. Lutomia, rz. , początek w pow. łowickim pod Rużycami, płynie na wsch. przez Kocierzów, wchodzi w pow. sochaczewski, płynie przez Jasieniec, Szwarocin i poniżej Kozłowa biskupiego wpada z lew. brz. do Bzury. Długa 14 w. Naprost Szwarocina przyjmuje z lew. brz. strumień od Koszyjca i Rybna. J. Bliz. Lutomie, niem. Luttom, dok. Sylostry, trzy miejscowości opodal siebie leżące, pow. chojnicki, nad rz. Brdą, 1 mili od st. kol. żel. Lutobory Lutomir Lutomierzyn Lutomiersk w Rytlu, w okolicy lesistej i piaszczystej. Par. Czersk, szkoła Lutomski most, poczta Rytel. a włośc. wś do Zapędowa, liczy bud. 71, dm. 36, katol. 157, ewang. 68; b król. domena do gminy Zapędowa przyłączona, bud. 9, dm. 3, kat. 14, ewang. 24; 3 król. leśn. do nadleśn. Woziwoda, bud. 1, dm. 1, ewang. 9. Osada ta śród puszczy tucholskiej istniała od najda wniejszych czasów, imię nosiła pierwotnie Sylystry al. Sylostry. Za polskich czasów L. należało do dóbr ststwa tucholskiego; lustracya tegoż ststwa z r. 1570 donosi Wś L. ma włók 20, z tych trzyma Michał Lutomski wł. 5 i 1 ogrodnik Wojciech Lutomski także wł. 5; Stan. Lutomski ma folw. i na osobnem miejscu 3ch osadników, ogrodnik 1. Kś. F. Lutomiersk, os. , przedtem mko nad rz. Ner, pow. łaski, gm. i par. Lutomiersk. Leży na wzgórzu po nad rz. , połączone zwyczajną drogą z pobliskim Konstantynowem, a odtąd drogą bita z Łodzią odl. 14 w. . W 1827 r. było tu 194 dm. , 1992 mk. ; w 1860 r. 224 dm. 12 mur. i 2363 mk. 1321 żyd. ; obecnie 222 dm. , 2992 mk. , 647 mr. ziemi mieszczan, 6 os. prob. i 2 mr. klasztorne. Jest tu kościół paraf. murowany, kościół i klasztor kś. reformatów, urząd gminny, st. poczt. , szkoła począt. 1kl. ogólna. Starożytna ta osada była w 1274, przywilejem Leszka Czarnego ks. sieradzkiego, na miasto wyniesiona. Pomyślny wzrost zawdzięcza L. licznie osiadłym tu sukiennikom. Władysław Łokietek w 1292 r. przyłączył do miasta wieś Wrzącą. W 1311 r. nadał on L. Wacławowi z Lisowic. Następnie musiał L. wrócić do korony, skoro w 1406 r. Władysław Jagiełło nadaje połowę L. Przedborowi i synowi jego Janowi z Chełmicy za zasługi w bojach z krzyżakami. i Od nich to poszła rodzina Lutomierskich h. j Jastrzębiec. Około 1530 r; pożar zniszczył miai sto, skutkiem czego Zygmunt August uwolnił je w 1536 r. na 6 lat od podatków. Obręb miasta wówczas był obszerniejszy niż obecnie. Grunta miejskie graniczyły z Mirosławicami, Bechcicami, Mikołajewicami i Zdziechowem. W 1570 r. dziedzic Balcer Lutomirski, przyjąwszy wyznanie braci czeskich, oddał im kościół paraf. Dopiero w XVII w. następni dziedzice Grudzińscy zwrócili kościół katolikom. Jędrzej Grudziński wojew. rawski założył tu w 650 r. kościół i klasztor kś. reformatów, ukończony w 1659 r. Wojny szwedzkie i pożary 1696, 1797 niszczyły mko i wstrzymywały jego rozwój. Od Grudzińskich przeszedł L. do Sanguszków. Ks. Barbara Sanguszkowa marszał. w. lit. wystawiła w miejsce drewnianego murowany kościół paraf. w 1781 r. Jeszcze za Sanguszków utrzymywały się tu fabryki sukna. Następnie przeszło miasto z kolei do Wężyków, Mączyńskich a wreszcie Romockich. Par. L. dekan. łaski, 2254 dusz. Czyt, Łaski, Lib. ben. I, 376 i Kod. dypl. pol. II, 473. Gmina L. należy do sądu gm. okr. II we Wrzeszczowicach, obszaru ma 8948 mr. i 5255 mk 1867. Według Tow. Kred. Ziems. dobra L. składają się z folwarków Wrząca, Czołczyn i Dziektarzew. Dobra powyższe miały rozległości mr. 2922, lecz w r. 1882 rozdzielone zostały na trzy części, oddzielnie hypotecznie uregulowane, t. j. Wrząca, Czołczyn i Dziektarzew. Folw. Czołczyn mr. 1176 grunta orne i ogr. mr. 518, łąk mr. 124, pastwisk mr. 107, wody mr. 7, lasu mr. 352, zarośli mr. 30, nieużytki i place mr. 38, bud. mur. 4, z drzewa 18, płodozmian 11polowy; folw. Dziektarzew mr. 353 a mianowicie grunta orne i ogr. mr. 289, łąk mr. 29, pastwisk mr. 21, nieużytki i place mr. 14, bud. mur. 3, z drzewa 1, płodozmian 13polowy. Osada miejska L. os. 286, z grun. mr. 580; wś Wrząca os. 9, z grun. mr. 291; wś Czołczyn os. 59, z grun. mr. 439; wś Dziektarzów os. 13, z grun. mr. 190. Br. Ch. Lutomierzyn, wś i folw. , pow. płoński, gm. Stróżęcin, pąr. Gralewo, odl. o 16 w. od Płońska, ma 10 dm. , 130 mk. , 545 mr. gruntu. W 1827 r. 9 dm. , 91 mk. R. 1866 folw. miał 450 mr. ; wś 64 mr. ziemi. Lutomir, ob. Kupnowice. Lutomirsk, nazwa Kasperowiec ob. t. III, str. 895 w pow. zaleszczyckim, nadana przez Jakóba Jastrzębczyka Lutomirskiego, który tu założył miasto w r. 1619. Nazwa ta poszła potem w zapomnienie a utrzymała się nazwa Kasperowiec. Wś zwie się jednak do dzisiaj Lutomirskiem al. Lutomierzem lub Miastecz kiem. Lu. Dz. Lutomirz rus. Lutymir, część Chłopczyc, pow. rudecki. Lutomski młyn, niem. Luttomermühl, os. do Zapędowa, pow. chojnicki, nad rz. Brdą, w okolicy lesistej, piaszczystej, przy granicy pow. starogródzkiego; bud. 8, dm. 2, katol. 9, ewan. 15. Par. Czersk, szkoła Lutomski most, poczta Rytel. Lutomski most, niem. Luttomerbrück, włość z karczmą do Zapędowa, pow. chojnicki, nad rz. Brdą, w okolicy lesistej i piaszczystej; bud. 6, dm. 1, ewang. 13, szkoła. Parafia Czersk, poczta Rytel, Kś. F. Lutomyśl, ob. Tomyśl Lutory, zachodnia część wsi Czajki, pow. kaniowski. Lutoryż, wś, pow. rzeszowski, nad Lasowym potokiem, wpadającym z lew. brzegu do Wisłoka, przy gościńcu z Rzeszowa przez Czudec i Strzyżów do Frysztaka a stamtąd do Krosna; należy do par. rzym. katol. w Boguchwale a do sądu pow. i urzędu poczt. w Rzeszowie odległym o 11 kil. Położenie wsi wznosi się od 263 w kierunku płd. do 273, a ku zach. do 353 m. npm. Od południowego zach. Lutomiersk Lutomirz Lutomski młyn Lutomyśl Lutoryż Lutomirsk Lutosławice Lutowice Lutowicze Lutosławice Lutowież Lutowitz Lutowiż Lutowiec otacza wś wielki boguchwalski las, pokrywa jący wyniosłość zwaną Babią górą. L. ma 758 mk. rzym. katol. i kasę pożycz. gm. z kapita łem 165 zł. w. a. Pos. wiek. spadkobierców W. Krzyszkowskiego wynosi obszaru 342 roli i 476 mr. lasu pos. mn. 875 roli, 80 łąk i ogr. i 16 mr. lasu; ta wś graniczy na płd. z Zarzycami i Babicą, na płn. z Boguchwałą i Pietraszówką. Mm, Lutosławice 1. rządowe, kol. i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Srocko. Posiadają szkołę począt. 1kl. ogólną, 34 dm. , 265 mk. , 612 mr. w tem 370 ziemi orn. , w tej liczbie tylko 11 mr. włośc. Czyt. Łaski, Lib. ben. II, 171 2. L. szlacheckie, folw. , dwie os. młyn. , kol. i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Srocko. Folw. ma 3 dm. , 8 mk. , 474 mr. ; dwie os. młyn. 2 dm. , 22 mk. , 2 mr. ; kol. włośc. 10 dm. , 126 mk. , 50 mr. ; os. karcz. 1 dm. , pół mr. ziemi. Kol. włośc. nosi też nazwę Wygwizdów. W 1827 r. L. miały razem 13 dm, , 103 mk. Lutostań al. Kozy, wś, pow. łomżyński, gm. i par. Puchały. Wspominana już w aktach z r. 1473; gniazdo Lutostańskich Gloger, Ziemia łomżyńska. I Lutosza, wś nad rz. Lutoszą, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 11 dom. , 95 mk. , z tego 53 prawosł. , 42 katol. 1866. Lutów mylnie, ob. Hostynne i Łotów, Lutowa, część Wiszenki Małej, pow. gródecki. Lutowa, pot. górski, bierze początek na ob szarze gm. Wetliny, w pow. Lisko, z pod gra nicznego grzbietu Karpat, na wsch. zboczu gó ry Paportnej 1193 m. ; płynie leśnym paro wem na północny wschód, opłukując południo we stopy lesistego działu górskiego Jawornika t. III, 518, nr. 6, skąd zabiera liczne potoki leśne i uchodzi do Solinki z lewego brzegu po 4kil. biegu. Br. G. Lutowice, pierwotna nazwa wsi Klimontów w pow. miechowskim ob. Jaksice. Lutowicze, wieś i folw. w pow. słuckim, w gm. wyżniańskiej, w okr. polic. starobińskim, nad rzeczką Wołką, dopływem Morocza. przy drodze wiodącej z Wyżny do Żylichowa; wś ma osad 29; folw. , od r. 1822 dziedzictwo Rdułtowskich, ma obszaru przeszło 1580 mr. w glebie lekkiej, miejscowość nie bezleśna. Jest tu kaplica katol. par. Starczyca. A. Jelski. Lutowiec, wś, pow. będziński, gm. Niegowa, par. Staromieście. W 1827 r. 14 dm. , 85 mk. Lutowież, Litowiż, wś, pow. włodzimierski, o 7 w. od Grzybowicy. R. 1753 Ostrogski darował Potockiemu tę wieś. Lutowiska z Posadą, mko w pow. Lisko, w kotlinie nad pot. Smolniczkiem, uchodzącym z praw. brz. do Sanu, 640 m. npm. , o 27 kil. do Ustrzyków dolnych. Do okoła otaczają L. wzgórza lesiste, dochodzące od wsch. do 706, od płd, góra Trokaniec 889 i Otryt 938 m. bezwzględnej wysokości. Od Otrytu ciągnie się w kierunku płn. zachodnim pasmo otryckie aż do doliny Sanu, zasłaniając Lutowiska od zach. Przez L. prowadzi droga z Ustrzyk dol nych do granicy węgierskiej do Użhorodu. W mizernem, żydostwem przepdełnionem mia steczku znajduje się par. gr. katol. z cerkwią drewnianą, szkoła etatowa, sąd powiat. dla 11627 dusz w r. 1880, . stacya poczt, i apteka i odbywają się sławne jarmarki na woły, dwa naście razy w r. , i targi tygodniowe co czwar tek. Z 1849 mk. jest 510 gr. katol. , 30 rzym. katol. i 1309 izrael. Pos. wiek. Stan. hr. Ko narskiego ma obszaru 331 roli, 177 łąk i ogr. , 112 past. i 672 mr. lasu; pos. mniej. 891 roli, 238 łąk i ogr. i 153 mr. pastw. Par. gr. katol. należy do dyec. przemyskiej, dek. zatwarnickiego, obejmuje Żurawin i Krzywkę z ogólną ludnością i 1140 rzym. katol. i 1309 izrael. L. graniczą na płn. z Lipiem, na płd. ze Smolnikiem a na wsch. z Krzywką. Moc. Lutowiska 1. część Dziewięcierza, pow. Rawa Ruska. 2. L. al. Lutowisko, wieś w pow. Samborskim, 18 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Samborze, 10 kil. na płn. zach. od urzędu poczt. w Wojutyczach, 8 kil. na płn. zach. od najbliższej stacyi kolei naddniestrzańskiej NadybyWojutycze. Na płn. leżą Bylice, na wsch. Rakowa, na płd. wsch. Wojutycze, na płd. Sąsiadowice, na zach. Bukowa. Wody płyną za pośrednictwem strug małych na zach. do Błożewki. Najwyższe wzniesienie wynosi 299 m. Przez wieś idzie droga z Sambora do Nowego Miasta. Włas. więk. ma roli om. 282, łąk i ogr. 65, pastw. 7, lasu 85 włas. mniej. roli orn. 412, łąk i ogr. 119, pastw. 6 mr. W r. 1880 było 433 mk. w gminie, 12 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. z wyjątkiem 15 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Wojutyczach, gr. katol. w Bukowej. We wsi jest cerkiew i szkoła filialna. Lu. Dz. Lutowitz niem. , ob. Lutoboć. Lutowiż, ob. Lutowież. Lutówka, potok łączny, wytryska na gra nicy południowej Skawiny z wsią Bukowem; płynie w kierunku zachodnim, wzdłuż tej gra nicy, i uchodzi do Skawinki z praw. brzegu, po 2 kil. biegu, u południowego podnóża Łysej Góry. Mr, G. Lutówko, niem. Kl. Lutau, cztery w pobliżu siebie położone osady, pow. złotowski, nad jeziorem lutowskiem, przez które płynie i początek swój bierze struga Sępolna, w okolicy lesistej. Parafia Kamień, filialny kościół Lutowe, szkoła w miejscu, poczta Sępolno Zempelburg. a L. , włośc. wś, obszaru liczy mr. 2247, bud. 112, dm. 43, katol. 238, ew. 47. b L. , posiadł. z młynem wodnym do L. wsi włośc. Lutowo Lutowo Lutronis Villa Lutrowskie Lutterberg przyłączona, liczy bud. 4, dm. 1, katol. 7, ew. 17. c L. , leśn. król. do nadleśn. w temże miejscu. d L. , nadleśn. król. , wraz z leśn. L. i pobliską strażą leśną Mazury liczy obszaru lasów 20147 mr. , dm. 4, katol. 9, ew. 10. L. zwało się także LutowoMałe czyli Stare. Jak świadczy odkryte niedawno cmentarzysko po gańskie, osada tu od dawna już istniała. W muzeum w Kwidzynie znajduje się 5 urn wydobytych z cmentarzyska tutejszego, a tak że 2 dłutka staroświeckie złożone są tam, z krzemienia wyrabiane. Ob. Ossowski, Mapa archeol. Prus zachodnich, str. 88 i 102. R. 1372 Jarosław Bogorya Skotnicki, arcyb. gnieźn. , nabył tę wieś z przyzwoleniem Elżbie ty królowej za 300 grzyw. Odtąd posiadali arcybiskupi L. aż do pruskiej okupacyi. We wsi znajdował się wtenczas folw. , osada czyn szowa i młyn. Ob. X. Kujot, O majątkach bi skupich na Pomorzu w II roczn. tow. nauk. w Toruniu, str, 70. Kś. F. Lutowo, niem. Gr. Lutau, włośc. wś ko ścielna, pow. złotowski, nad jeziorem lutowskiem, przez które płynie struga Sępolna, w okolicy lesistej. Obszaru liczy mr. 4984, bud. 200, dm 86, katol. 461, ew. 154. Parafia Kamień, w miejscu filialny kościół z wikaryą lokalną połączony i szkoła; poczta Sępolno Zempelburg. L. , oddawna własność arcy biskupów gnieźn. , należała do obszernego ich klucza w Kamieniu. Arcyb. Mikołaj, powró ciwszy z synodu powszechnego w Kostnicy, zapisał stąd dziesięciny snopowe kolegium xx. mansaryuszów N. M. P. Wniebowzięcia. Wś ta bywała na czynsz gburom wydawana. Po okupacyi przez rząd pruski zabrana i na wła sność potem osadnikom wydzielona. Kościół tutejszy, arcybiskupiej fundacyi, nie wiadomo, kiedy założony; tytuł ma św. Wawrzyńca, przyłączony jako filia do Kamienia. R. 1866 urządzono przy nim stałą wikaryą lokalną ku większej wygodzie duchownej wiernych. Do kościoła należą wioski Lutowo i Lutówko z młynem i nadleśn. król. Do szkoły tutejszej katol. uczęszcza 114 dzieci katol. ; nauczyciel jest zarazem organistą. Ob. X. Kujot, O ma jątkach biskupich na Pomorzu w II roczn. tow. nauk. w Toruniu, str. 70. Kś. F. Lutronis Villa dok. , ob. Ludmierzyce. Lutrowskie, folw. , nad rz. Liczwartą, pow. częstochowski, gm. Kuźniczka, par. Danków; ma 1 dm. , 15 mk. , 281 mr. obszaru. Przy folw. leży tak zwana Kuźniczka Lutrowska, 9 mr. ziemi włośc. Por. Krzepice, Lutry, pow. pułtuski, gm. Lubie, parafia Obrytte. Lutry, ob. KątyL. Lutry, niem. Lautern dok. Lutern, Luthern, Luthirn, Lutir, wś parafialna, pow. reszelski, st. p. Teistimmen; leży na Warmii polskiej i należała od dawna do biskupów warmińskich. Założył ją wójt biskupi Henryk von Lutter w XIV stuleciu. R. 1346 3 czerwca nadaje wójt Bruno de lutir, honesto viro Heinczconi karczmę w L. z jedną włóką. Za to ma płacić rocznie 2 marki, jednę biskupowi, drugą sołtysowi na M. B. Gromniczną. Datum in Castro Heilsberg. Ob. Cod. dipl. Warm. , str. 67, II. Przywilej ten potwierdza r. 1381, d. 16 lipca bisk. Henryk. R. 1375 d. 15 kwietnia, bracia Piotr, Henryk i Mikołaj soł tysi w L. zeznawają, że im stary przywilej ich wsi zaginął. Dla tego biskup Henryk wysta wia im nowy przywilej, podobny do owego starego, podług którego liczyła wieś wtedy wogóle 66 włók. Z tych sołtys posiadał wol nych 8 włók z połową czynszu karczemnego, sądami. małemi i 1 3 częścią kar z większych sądów. Na uposażenie probostwa przeznaczo nych było włók 6. Od reszty 52 włók dawali osadnicy rok rocznie po 1 2 grzywny na Bożo Narodzenie. Datum Heilsberg. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 544. R. 1528 w dzień św. Antoniego zostali tutejsi mieszkańcy zwolnieni od tłoki. Za to byli zobowiązani płacić od każdej obsadzonej włóki 1 2 grzywny, pomagać przy sianożęciu i zwożeniu siana; każdy po winien od 1 włóki dostarczyć 1 furę drzewa do dworu i pomagać przy pańskiej rybitwie w jeziorze, , Carken. R. 1557 d. 10 marca odnowił biskup Stanisław Hozyusz przywilej wsi. Na marginesie dodano wtedy, że tylko sołtysowi przysługuje prawo rybitwy w je ziorze Pisze Str. 544 tamże. R. 1613 d. 22 grudnia odłączono od wsi tutejszej 3 włóki i 11 morgów i przyłączono je do Szombarka Tam że, str. 45, w przypisku. Kościół katol. ist niał tu już od dawnych czasów; zgorzał r. 1550; nowo postawiony, został konsekrowany przez bisk. Kromera 18 kwietnia 1580 r. pod wezw. Maryi Magdaleny. Niedawno temu odbudowano go na nowo i poświęcono d. 13 grudnia 1863 r. Ob. Script. rer. Warm. , str. 434. Komunikantów było 1879 roku 1514. Kś. F. i Kś. Fr. Lutry, niem. Gr. LauternSee, znaczne jez. w pow. reszelskim, nad którem leżą wioski Lutry, Kekitten i Scharnick. Z jez. L. wypływa rz. Sense. Lutryna, Lutrzyna, lewy dopływ Osy, prawego dopływu Wisły dolnej. Por. Brodnica, Grudziądz, Jaguszewice, Kamień, Gołębiewko, Kruszyn, Lembark. Lutterberg dok. , ob. Lidzbark. Luttken niem. , wś, pow. ostródzki, st. p. Hohenstein. Por. Lutek. Luttken al. LuttkoManscheit niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Schakuhnen. Luttkenwalde niem. , dobra ryc, pow. ostródzki, st. p. Rychnowy. Lutyczyna Lutyjecy Lutyka Lutyki Lutymir Luttom Luttom Luttomerm Luttowitz Luttringen Luttroetha Luttom niem. , ob. Lutomie. Luttomerbrück niem. , os. , pow. chojnicki, ob. Lutomski most Luttomermühl niem. , ob. Lutomski młyn. Luttowitz niem. , ob. Lutoboć łuż. . Luttringen niem. , dobra, pow. kuldycki w Kurlandyi, par. Frauenburg. Luttroetha niem. , r. 1286 Luthretim, wś i dobra, pow. żegański, par. Żegań. Przędzalnia lnu. Lututów, os. , przedtem mko, pow. wieluński, gm. i par. Lututów. Leży o 21 w. od Wielunia, 210 w. od Warszawy. Posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową, sąd gm. okr. VII, stacyą pocztową, gorzelnię. Liber. Benef. Łaskiego wspomina L. jako wieś z kościołem II, 156, 57. W 1407 r. wydać miał Władysław Jagiełło przywilej na założenie miasta, lecz dla braku warunków L. pozostał i nadal wsią. Dopiero w 1843 r. ówczesny dziedzic L. wyjednał postanowienie rady administracyjnej Królestwa na przemianę L. na miasto. To jednak nie poprawiło bytu osady. W 1827 r. było tu 98 dm. i 563 mk. ; w 1860 r. 41 dm. i 398 mk. 89 żydów. Obecnie jest 56 dm. , 524 mk. ; folw. 3 dm. , 27 mk. Kościół tutejszy założony był pierwotnie w 1406 r. , obecny wzniesiono w 1790 r. Par. L. dek. wieluński 4060 dusz. Gmina L. należy do sądu gm. okr. VII w miejscu, posiada obszaru 12332 mr. i 4625 mk. W gminie są 2 szkoły początkowe; tartak parowy, gorzelnia i pięć wiatraków. Dobra L. składają się z folw. L. i Kopanina, osady L. ; wsi Piaski, Popielina, Augustynów, Przybyłów, Żmuda i Kopanina. Rozl. wynosi mr. 2246; folw. L. grunta orne i ogrody mr. 614, łąk mr. 92, pastw, mr. 14, lasu mr. 1282, nieuż. i place mr. 53, razem mr. 2055; bud. mur. 6, z drzewa 10; płodozmian 10polowy. Folw. Kopanina grunta orne i ogr. mr. 184, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 191; bud. mur. 3, z drzewa 11; płodozmian 4polowy. Gorzelnia, browar, pokłady torfu. Os. miejska L. os. 37, z grun. mr. 57; wś Piaski os. 38, z grun. mr. 536; wś Popielina os. 11, z grun. mr. 170; wś Augustynów os. 32, z grun. mr. 412; wś Przybyłów os. 24, z grun. mr. 353; wś Żmuda os. 10, z grun. mr. 145; wś Kopanina os. 32, z grun. mr. 108. Br. CL Luty, ob. Meża. Luty, las i góra, nad lewym brzegiem Łomnicy, południowowschodni kraniec działu górskiego Gorganu ilemskiego czyli Arszycy, na obszarze Perehińska, w pow. dolińskim; u północnych stóp płynie potok górski Nerydówka, a od południa Mołoda, dopływ Łomni cy. Nad Łomnicą u wschodnich podnóży leży miejsce kąpielowe Podluty. Wznosi się do wys. 1032 m. npm. pod 48 40 50 płn. sz. g. , a 41 42 wsch. dłg. g. F. Br. G. Lutyca, lewy dopływ Styru, praw. dopływu Prypeci, wpada poniżej Sokula. Por. Konopla. Lutycy, Weletowie, Wilcy, szczep słowiański z czasów przedhistorycznych nad Odrą aż do Bałtyku. Lutyczyna, Lutyczna, znaczny strumień, wytryska na obsz. gm. Uliczna, w pow. drohobyckim, na łąkach, po wschodniej stronie wzgórza Na pole 393 m. , w północnej stro nie od wsi; płynie w kierunku północnym, tworzy w górnym swym biegu granicę gmin Uliczna i Hołobutowa pow. stryjski, nastę pnie zrasza łąki w Gajach wyznich, gdzie prze rzyna drogę kolei żelaznej drohobyckostryj skiej, a zasiliwszy się z lew. brzegu wodami potoku Werchowina, mija gościniec drohobycko stryjski i przechodzi w obr. gm. Gajów niźnich; przepływa tę wieś pomiędzy jej do mostwami, gdzie zabiera z praw. brzegu potok Borski ob. , a z lew. brzegu potoki Semenów, Torchów i Iwanowce. Następnie podąża w tym samym kierunku na północ przez obszar Dołhego, a w Oparach, po zachodniej ich stronie, przepływa stawisko, gdzie dawniej piękny i rozległy staw się rozlewał; poniżej którego wpada z praw. brzegu do Rabczanki, dopływu Tyśmienicy. Długość biegu czyni przeszło 20 kil. Górny bieg potoku tego zowią także Łu bami. Na Kummersberga mapie Galicyi dek. 38 czytamy, , Lutyczna, jako nazwę tego po toku. Br. G. Lutyjecy, niem. Leutwitz, wś serbska na Saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W r. 1875 dm. 16, mk. 130, w tem Serbów 99. Lutyka, zaśc, pow. wileński, 3 okr. adm, , o 35 w. od Wilna, 2 dm. , 18 mieszk. katol. 1866. Lutyki, wś, pow. szawelski, gm. krupiewska. Należała do dóbr Martyniszek, niegdyś sstwa szakinowskiego, potem hr. Lotreka; osad 6; uwłaszczono dzies. 75 i tyleż pod serwi tut oddano włościańskiej rodzinie Kuszłejków. J. Godl. Lutymir, ob. Lutomirz. Lutynia 1. dom. , pow. krotoszyński, nad rzeką Lutynią, 2062 mr. rozl. , 12 dm. , 173 mk. , 2 ew. , 171 katol. , 85 analf. Kościół kat. paraf. dekan. nowomiejskiego. Poczta i tel. w Dobrzycy o 3 kil. , gośc. o 2 kil. , st. kol. żel. w Pleszewie o 6 kil. Ze wsi L. pochodziła rodzina wielkopolska Lutyńskich, herbu Korab; w r. 1505 L. była jeszcze mczkiem. Około połowy XVI wieku posiadali ją Pabianowscy, w XVII następnie Oborscy, Twardowscy i Złotniccy. Kościół w L. zapewne stanął dopiero na początku XVI wieku, gdyż najdawniejszy dokument o nim pochodzi z r. 1539; był drewniany aż do końca wieku XVIII; dopiero 1802 Józef Otuski, ówczesny dziedzic, Lutyca Lutycy Luxhausen Luzeinen Luzani Luzacya Luysen Luxhaus Luxethen Lutzine Lutzicken Lutynka Luzino Lutynia Lutynica wystawił nowy, murowany. Z pamiątek przesidości w kościele zasługuje tylko na wzmian kę dzwon, poświęcony r. 1724 przez Stanisława Hozyusza, biskupa poznańskiego. Obecnie L. jest własnością Teodora Mukułowskiego. 2. L. , folw. , pow. pleszewski, 2 dm. , 41 mk. ; należy do dom. i gm. Dębna. M. St. Lutynia, por. Jama. Lutynia 1. Niemiecka, niem. DeutschLeuten, wielka wieś w powiecie bogumińskim, ma kościół paraf. katol. z pięknym kamieniem ofiarnym w ołtarzu i zamek. Rozl. 3507 mr. , mk. 2350. Jest tu szkoła ludowa, zarząd dóbr, stadniny i lasów hr. Larischów. Fabryka drenów. Par. katol. L. dek. frysztackiego 3471 katol. , 6 prot. , 65 żyd. Ewangelicy należą do par. Orłowo. 2. L. Polska, niem. PolnischLeuten, tamże, ma 1285 mr. ziemi, 1050 mk. , i szkołę ludową. Lutynia, rz. , ob. Lutnia. Lutynia, rz. , lewy dopływ Warty, poczyna się w pow. krotoszyńskim, na południe od wsi Ligotty; płynąc ku północy, mija wś Koryta, przepływa przez część pow. pleszewskiego i i krotoszyńskiego, zrasza wsie Sośnicę i Luty nię; od folwarku Ruda należy już całkiem do pow. pleszewskiego; tamże pod wsią Węgrzynowem przyjmuje rzeczkę Potokę, płynie przez wsie Wilczą, Magnuszewice, Wolę Ksią żęcą, Wilkowyję; następnie pod wsią Kąty łączy się z nią uboczna Lubieska; pod młynem Stęgosz wchodzi do pow. wrzesińskiego i oble wa wieś Lisewo, pod wsią Rogaszycami jeszcze przyjmuje Lubiankę, a wreszcie pod Pogorzeli cami wpada do Warty; długość L. wynosi mniej więcej 7 mil. M. Si. Lutynica, Łotynica, prawy dopływ Dźwiny. Mała ta rzeczka stanowiła dawniej granicę między Polską a Rossyą. Lutynka, wś, pow. żydaczowski, o 23 kil. na płd. wsch. od Żydaczowa, 5 kil. na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Żurawnie. Na zach. i płn. leży Mielnicz, na wsch. Manasterzec, na płd. Bujanów. Wody z całego ob szaru płyną do Dniestru za pośrednictwem Lutynki, przepływającej płn. zach. część wsi w kierunku płn. wsch. i tworzącej na małej przestrzeni granicę, tudzież Czarnego suchego potoku, płynącego wzdłuż granicy wsch. od płd. na płn. Zabudowania wiejskie leżą na praw. brzegu Lutynki. Włas. wiek. probo stwa łacińskiego w Żurawnie ma roli ornej 162, łąk i ogr. 32, pastw. 11 mr. ; włas. mniej. roli om. 307, łąk i ogr. 30, pastw. 32 mr. W r. 1880 było 236 mk. w gminie, 17 na obsz. dwor. 35 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. Par. rzym. katol. w Żurawnie, gr. katol. w Mielniczu. We wsi jest cerkiew, fol wark i młyn. Lu. Dz. Lutynka, wś i gm. , pow. krotoszyński, 2 miejsc. a L. , wś; b Ruda, osada; 9 dm. , 73 mk. , 28 ew. , 45 katol. , 18 analf. Poczta i tel. najbliższe w Dobrzycy, st. kol. żel. w Koźmi nie lub w Pleszewie. M. St. Lutynka, rzeka, wypływa w połudn. stro nie obszaru wsi Korczówki, w pow. żydaczow skim, dwiema strugami, tuż na granicy tejże gminy z gm. Łyskowa, z pod lasu Polaną zwa nego, zabierając z niego kilka leśnych przytoków. Płynie z początku na południowy wschód północnym brzegiem tegoż lasu przez obszar Łyskowa, następnie na północny wschód przez łąki Czerteża, następnie przez łąki Tarnawki; poczem tworzy na przestrzeni kilkuset metrów granicę między Tarnawką i Dubrawką z jednej zach. , a Bujanowem i Mielniczem z drugiej wsch. strony. W końcu odgranicza obszar Mielnicza od Lutynki Manasterca i uchodzi do Dniestru z praw. brzegu. Z lew. brzegu ucho dzą doń Rakowiec, Podbereza, z praw. brzegu zaś Płoski, Kiernica i Czarny suchy p. Źró dła leżą na wys. 380 m. , ujście 236 m. npm. Długość biegu 19 kil. Br. G. Lutzicken niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Nemmersdorf. Lutzine niem. , ob. Lucyna. Luxethen niem. , wś, pow. pasłęcki, st. p. Schlobitten. Luxhaus niem. , leśnictwo, pow. welawski, st. p. Goldadler. Luxhausen niem. , dobra, pow. welawski, st. p. Alberga. Luxta niem. , in. jez. iłłlukszciańskie, por. lłłukszta i Gallensee. Luysen dok. , ob. Lajsy. Luzacya, ob. Łużyce, Luzani, węg. Longh, ob. Longh, Luzeinen 1. Klein, wś, pow. morąski, st. poczt. Reichau; w r. 1857 było 12 mk. 2. L. Gross, wś, pow. ostródzki, st. poczt. Tłokowa, niem. Locken; 1857 r. było 20 mk. Luzino, niem. Lusino, włośc. wś kościelna i dobra, pow. wejherowski, na bitym trakcie lezieńsko wejherowskim, nad luzińską strugą. Obszaru obejmuje włók 127, gbur. 15, zagr. 6, katol. 433, ew. 118, dm. 52. Dobra obejmują osobno roli om. hekt. 395, łąk 33, pastw. 7, lasu 71, nieuż. 2, ogółem obszaru hekt. 510; hodowla krów holend. , owiec merynosów, koni; melkarnia; dziedzic Wilh. Wallenius. Parafia i szkoła w miejscu, poczta Wejherowo, dokąd odległość wynosi 1 3 4 mili. Odbywa się tu doroczny jeden jarmark kramny i na bydło; jest nowo urządzony przystanek kol. żel. gdańskoszczecińskiej. Po za wsią struga luzińska pędzi młyn tutejszy. L. od dawna należało do klasztoru pp. norbertanek w Żukowie, jak przypuszczają, darowane przez księcia Racibora. Kościół tutejszy zapewne przed sprowadzeniem do Żukowa panien 1210 zo Lutynia Luzki Luziński młyn Luzińska struga Luzińska struga stał przez książąt fundowany, o nowszych bo wiem kościołach, które panny w dobrach swo ich fundowały, są zapiski w aktach klasztor nych, tylko o luzińskim nie ma. R. 1245 bisk. kujawski Michał darował pannom swoje dzie sięciny z L. Rząd pruski zaraz po okupacyi zajął te dobra i wydał na własność prywatną. Parafia luzińska, dekanatu mirachowskiego kościerskiego, liczy dusz 4225; kościół tytu łu św. Wawrzyńca, patronatu kiedyś pp. nor bertanek w Żukowie, nie wiadomo kiedy fun dowany albo konsekrowany. W miejsce oba lonego r. 1733 starego kościoła drewnianego, Maciej Rzepczyński, dziekan mirach. i prob. luziński nowy okazalszy wybudował z cegły r. 1740. Szpitala nie ma przy kościele; bra ctwa 3 św. Jana Nepom, z r. 1759, rożańcowe z r. 1750 i trzeźwości z r. 1856. Prob. Antoni Kleist, kanon. koleg. kaliskiej; wik. Wiktor Christen. Wsie parafialne Luzino, Robakowo, Dąbrówka, Gowino, Gowinko, Ustarbowo, So bieszyn Sopieszyn, Przetoczyno, Częstkowo, Milwino, Wyszecino, Barłomin, Strzebielino, Kębłowo, Gościcin, Bismark. Szkoły katol, paraf. w Luzinie 72 katol. dzieci, w Gowinku 95, Sobieszynie 66, Przetoczynie 75, Strzebielinie 80, Kębłowie 19, Częstkowie 41; ewang. szkołę w Barłominie zwiedza 33 katol. dzieci, w Wyszecinie 43, dla których nie sta rają się o naukę religii. Ob. Szemat. dyec. chełmińskiej 165. Kś. F. Luzińska struga, bierze początek z jeziora lewińskiego, z którego wypływa przy Lewinku, w pow. wejherowskim. Kierunek ma przeważnie północny; mija Pobłocie, przyjmuje strumień zęblewski, przechodzi przez trakt bity lezieńskowejherowski, wzmacnia się kilkoma strumieniami z obu stron, mija wieś Niedźwiadek, gdzie młyn obraca, następnie wś Milwin, pędzi młyn barłomiński, luziński po za wsią Luzinem. W pobliżu Bolszewa przyjmuje strugę znaczną bolszewską, przechodzi po kilkakroć kol. żel. szczecińskogdańską, ponownie także trakt bity wejherowskolezieński, drugi trakt bity wejherowskosłupski i uchodzi do Redy opodal Wejherowa. Długość biegu tej strugi wynosi około 6 mil. Kś. F. Luziński młyn, niem. Lusinoermühl, osada z młynem do Luzina, pow. wejherowski, nad strugą luzińską. Luzki, potok górski, wypływa na granicy Jabłonicy i Krasnoilly, w pow. kosowskim, w Beskidzie lesistym, w dziale czarnohorskim, z pod góry Płaika 1229 m. ; płynie pomienioną granicą na północny wschód leśnym parowem, poczem przechodzi na obszar Fereskula i tutaj przyjąwszy kierunek południowowschodni, we Fereskulu uchodzi do Czeremoszu Białego z lew. brzegu. Długość biegu 8 kil. Luzsna węg. , ob. Łużna. Luzyanki, ob. Luzyany. Luzyany 1. al. Łędziajny, niem. Lossainen, al. Loszainen dok. Lusieyn, Lusygeynen, Luszian, dobra ryc. na Warmii w pow. reszelskim, do których należy także folw. leśny Spieglowken niem. ; odl. od Reszla, gdzie jest st. poczt. , wynosi 9 kil. Areału mają te dobra 511 ha. , t. j. 327 ha. roli orn. i ogr. , 55 ha. łąk, 11 ha. pastw. , 105 ha. lasu, 7 ha. nieuż. , 6 ha. wody. Da wniej należały te dobra do bisk. warm. R. 1359 bisk. warm. Jan potwierdza i uznaje posiadłość 6 radeł obejmującą, którą Sanglande Pachirs i jego spadkobiercy in campo Lusien niegdyś posiadali. Te nadaje im na nowo na prawie pruskiem recognovimus, quod Sanglande Pa chirs ac filii et heredes legitimi Nisdraw et Nerwiken quondam fratrum ipsorum de Lusien, ibidem in Campo tenuerunt sex uncos ad duo servicia, quos eis de novo damus et conferimus Jure pruthenicali. Dodaje im 2 morgi, jeden pro graminibus, drugi pro agricultura; zagłówne ma wynosić 30 grzywien. Dat. Heilsberg die b. Valentini, A. d. 1359. Ob. Cod. dipl. Warm. II, 275. R. 1364 daje bisk. Jan Pru sakowi Glanden nostro Camerario cztery włóki in villa Lusyeyn w przemian za 4 włóki w polu laukeslauken na prawie pruskiem. Wa runki zwykłe 30 grzywien kary zagłównego i prawo przedaży. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 389. R. 1515 odstąpił bisk. Fabian do bra L. , Moldyty i Micolen braciom swoim Ja nowi z Luzyan, wójtowi i Olbrachtowi z Luzyan, staroście na zamku reszelskim w prze mian za wś Sorbaum i dobra Nerwicken, za mienił L. na dobra chełmińskie i zwolnił osa dników ze służb i czynszu. Ob. Cod. dipl. Wärm. I, str. 486. 1857 r. było tu 129 mk. Paraf. katol. Loginy, paraf. ew. Reszel. Roku 1702 mieszkał w L. Wacław Stanisławski, wójt warmiński. Kętrz. O ludn. pols. , str. 563. 2. L. Małe al. Luzyanki, niem. Kl. Lossainen al. KLLozaynen, Lozaynen minus, wś, pow. reszelski, założył ją r. 1524 biskup Fa bian na 21 włókach nadanych prawem magdeburskiem ad utrumque sexum. R. 1685 za mienił Andrzej Gąsiorowski dobra Worpłak mające prawo chełm. na 21 włók w Luzyanach, nadanych prawem magdeb. ad utrumque sexum. Roku 1718 dostaje, po śmierci Kazi mierza Troszki z Klakendorf, połowę dóbr An drzej Gąsiorowski z Luzyan. Ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 549. W najnowszym spisie miejscowości Prus zach. i wschod. nie ma tej miejscowości; jest tam tylko mowa o Luzyanach wogóle, bez przydomku M. albo W. W M. Luzyanach mieszkali r. 1702 Gąsiorowscy. Kętrz. l. c. , str. 563. Kś. Fr. Lwa, w dolnym biegu nazywana Mostwą, prawy dopływ Stwigi, prawego dopływu Prypeci. Luzyany Luzsna Lwg Lwiw Lwg dok. , ob. Łuków, pow. rybnicki. Lwiw rus. , ob. Lwów. Lwów po rus. Lwiw, po niem. Lemberg, po franc. Leopol, stołeczne miasto Galicyi, stolica 3ch arcybiskupów katolickich, dawniej stolica Rusi halickiej, a za rządów polskich województwa ruskiego, starostwa i sądu grodzkiego. Nazwy położenie, granice, rozległość i części miasta. Dawne ruskie nazwy Lwow, Lwiw, Lwikhrad, Lwihorod, Ilwiw, skąd przymiotnik ilwiwski; niem. Lemborg, Lamberg, Lemburg, Löwenburg; łaciń. Lemburga, Lamburga, Leontopolis, Leopolis, Leonc, Livovia, Leopdya; w dyplomie z r. 1389 Ak. gr. t. V, str. 24 czytamy civitas Leona; polska nazwa Lwów znana już w XV w. ; obok niej znajdujemy nazwy Lowow Ak. III, 49, Lywow w Roczniku Małopolskim Mon. Pol. III, 200 i Lwow w Kronice klasztoru trzemeszyńskiego Mon. Pol. III, 259; Grecy używali w końcu XIII w. nazwy Litbon, Litbada; patryarchowie zaś carogrodzki, aleksandryjski i jerozolimski nazwy czyli Leowios, a częściej; Turcy, pisząc o Lwowie, zowią go Ili, Ilbo, Ilibot, Ilibow, Ilbadir; Ormianie nazywali miasto Ilof. Lwów leży między 49 48 i 49 52 płn. szer. a 41 38 15 i 41 46 wsch. dług. odF. Na płn. graniczy z Kleparowem, Zamarstynowem i Zboiskami, na płn. wsch. z Malechowem, na wsch. ze Zniesieniem, Krzywczycami, Lesienicami, Winnikami, na płd. wsch. z Sichowem, na płd. z Kozielnikami, Zubrzą, Kulparkowem, Sokolnikami, na zach. ze Skniłówkiem, Signiówką i Biłohorszczą. Przestrzeń temi granicami objęta zajmuje 31. 665 kw. kil. Obwód miasta wynosi około 46 kil. Linia cłowa jednak, którą miasto w celu opodatkowania wszelkich spożywczych produktów krajowych i zagranicznych jest obwiedzione, nie sięga tak daleko. Rogatki zamykające, tę linię cłową są Łyczakowska, Sichowska al. Zielona, Stryjska, Wulecka, Grodecka, Janowska, Kleparowska, Zamarstynowska i Żółkiewska. Miasto dzieli się na 5 dzielnic śródmieście i 4 przedmieścia. Śródmieście dawniej zwane miastem zajmuje środkową część obszaru, więcej ku płn. wysuniętą. Od innych dzielnic miasta oddzielają je na zach. wały Hetmańskie i plac Gołuchowskiego nazwany na cześć byłego namiestnika Agenora hr. G. ; na płn. plac Krakowski, ulica Kościelna i plac Strzelecki; na wsch. ul. Czamieckiego; na płd. pl. Bernardyński, Halicki i Maryacki dawniej zwany plac Ferdynanda, otrzymal dzisiejszą nazwę w r. 1862 z powodu marmurowej statuy Matki Boskiej, darowanej przez hr. Badeniową a ustawionej na studni. Środek śródmieścia zajmuje czworoboczny rynek, 142 m. długi, 129 m. szeroki. Bywał on świadkiem scen rozmaitych. W r. 1436 odbierał tu Władysław Warn. na tronie wzniesionym hołd od Eliasza, hosp. multańskiego. W r. 1564 ścięto przed ratuszem Tomszę i jego towarzyszy; w r. 1578 ścięto Iwana Podkowę, a 1582 Jankułę hosp. multańskiego; r. 1615 ścięto tu kilkunastu konfederatów wojskowych. W r. 1624 rozdawał Stanisław Koniecpolski, hetm. w. kor. , mieszczanom lwowskim na wychowanie dzieci, odbite Tatarom pod Martynowem. Często odbywały się na rynku widowiska sceniczne z okazyi zwycięstw odniesionych nad nieprzyjacielem, np. w r. 1611 z powodu zdobycia Smoleńska, albo podczas beatyfikacyj świętych polskich, których kilka tu obchodzono; albo w końcu podczas wjazdu królów i instalacyj arcybiskupich. Dawniej stały na rynku dokoła ratusza różne kramy kupieckie, budki do sprzedaży towarów, jatki i gospody. Wynajmowano je tak miejscowym jak i obcym kupcom ci ostatni tylko w czasie jarmarku sprzedawać mogli. W nowszych czasach zniesiono to wszystko, rynek wybrukowano, ratusz obsadzono drzewkami przed kilku laty. Dziś odbywają się na rynku targi nabiału, jarzyn, kwiatów, owoców, i t. d. Z rynku wybiegają na płn. ulice Krakowska na pl. Krakowski i Grodzickich na pl. Strzelecki; na wsch. ul. Dominikańska dawniej Bożego Ciała na pl. Dominikański, ul. Ruska na Podwale i wały Gubernatorskie; na płd. ul. Serbska dawniej Szkocka na pl. Bernardyński i Halicka na pl. Halicki a stąd dalej aż do ul. Pańskiej; od płd. zach. przypiera do rynku pl. Kapitulny dawniej Katedralny a z płn. zach. narożnika rynku wybiega na zach. ul. Trybunalska na plac t. n. W zach. stronie śródmieścia biegnie równolegle z wałami, po nad praw. brz. Pełtwi, ul. Hetmańska z pl. Maryackiego na pl. Gołuchowskiego, a równolegle z nią ul. Teatralna daw. Długa z pl. Maryackiego przez pl. Kapitulny, ś. Ducha i Castrum na pl. Krakowski. Na pl. ś. Ducha stał dawniej kościołek i cmentarz pod wezw. ś. Ducha oraz szpital pod wezw. ś. Elżbiety. W r. 1784 zniesiono kościołek i szpital, a dziś mieści się na tem miejscu, zasadzonem drzewami, strażnica wojskowa i kawiarnia wiedeńska. Z placu tego prowadziła dawniej za miasto furta jezuicka. Plac Castrum al. Grodzki, dziś pusty przeważnie. Dawniej stał na nim klasztor franciszkański z kościołem ś. Krzyza. Po zniesieniu klasztoru umieszczono w gmachu klasztornym szkoły normalne a kościół przerobiono na teatr. Obydwa te zabudowania zbombardowano r. 1848, poczem je całkiem rozebrano. Część placu, gdzie dziś dyrekcya policyi, sąd apelacyjny i gmach teatralny zajmował dawniej zamek niski. Z pl. Maryackiego wybiegają na wsch. ulice Wałowa, Sobieskiego daw. Nowa na Podwale i wały Gubematorskie i ul. Wekslarska; z ul. Długiej wybiega na wsch. Lwów ul. Ormiańska a z pl. Gołuchowskiego ul. Skarbkowska daw. Niższa Ormiańska na wały Gubernatorskie. Z pl. Dominikańskiego wybiegają ulice na wsch. Arsenalska i Cerkiewna, obie na Podwale, a na płd. Blacharska na pl. Wekslarski. Na płd. od śródmieścia leży dzielnica pierwsza, przedmieście Halickie, oddzielona od dzielnicy Krakowskiej ul. Kopernika daw. Szeroka, a jeszcze przedtem Sokolnicka, wybiegającą z pl. Maryackiego na płd. zach. i dalszym ciągiem tej ulicy, drogą Wulecką, a od dzielnicy Łyczakowskiej ul. Pańską, wybiegającą z pl. Bernardyńskiego na płd. , ul. Na Rurach, wybiegającą z ul. Pańskiej, obok t. zw. Kręconych Słupów na płd. wsch. Dzielnica ta składa się z następujących części Halickie przedmieście, tuż na płd. od śródmieścia; Pohulanka na płd. wsch. od Halickiego; Snopków al. Gibówka na płd. od obu poprzednich w r. 1870 byli tu oo. józefici, ob. Dziennik Lwowski 1870, 293; jest tu kamieniołom; Bielowsko al. Bielowskie na płd. od Snopkowa, przypiera do Kozielnik; Pasieki Halickie na wsch. od Snopkowa i Bielowska, przypierają do Winnik i Sichowa; Jusgladówka ob. na płd. zach. od Snopkowa, przypiera jako wąski klin najdalej na płd. wysunięty do Kozielnik, Zubrzy i Kulparkowa cz. I; Zofiówka na zach. od Snopkowa, przypiera płd. częścią do Kulparkowa cz. I; Bodnarówka al. Bednarówka na płd. zach. od Zofiówki, wąski klin wysunięty na płd. , objęty od wsch. Kulparkowem cz. I, od płd. Sokolnikami a od zach. Kulparkowem cz. II; Wulka na zach. od Zofiówki i Bodnarówki, przypiera do Kulparkowa cz. U; Kartelówka na zach. od Wulki i Nowy Świat na zach. od Kartelówki. W dzielnicy są place Akademicki daw. ś. Jana i większy cokolwiek pl. Chorążczyzny, nazwany tak od jednego z Potockich, byłego chorążego kor. , który przy końcu XVII w. tę podówczas bagnistą część miasta osuszył i czynszownikami zaludnił. Na zach. i płn. zach. od śródmieścia leży dzielnica druga, przedmieście Krakowskie, oddzielona od dzielnicy Żółkiewskiej ul. Kazimierzowską, Karną, Szpitalną, Mejzelsa i Kleparowską. Obejmuje ona następujące części przedmieście Krakowskie, tuż na zach. od śródmieścia; Pod Dębem, na płn. zach. od śródmieścia, przypiera do Kleparowa i Zamarstynowa; Gródeckie na zach. od Krakowskiego; Janowskie, płn. zach. część obszaru przypierająca do Biłohorszcza i Kleparowa; Bogdanówka, płd. zach. część miasta przypierająca do Sokolnik, Skniłówka, Signiówki i Biłohorszcza. W dzielnicy tej leżą folwarki Frydrychówka Friderikenhof; w r. 1827 była tu szkoła ekonomiczna z ogrodem botanicznym, Kortumówka; grupa domów Na Debrach. Część dzielnicy zwie się Bajki Na Bajkach. Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 55. Z placów zasługuje na uwagę plac ś. Jura. Na płn. od śródmieścia leży trzecia dzielnica, przedmieście Żółkiewskie zwane niegdyś Tarnawką, oddzielone od przedmieścia Łyczakowskiego ul. Szktarpową i Teatyńską. Ciągnie się ona ku płn. wsch. do granic Zamarstynowa, Zboisk, Malechowa i Zniesienia i jest najmniejszą dzielnicą miasta. Leży tu folw. Gabryelówka. Z placów wymieniamy pl. ś. Teodora, Misyonarski, Maryi Śnieżnej, Stary Rynek, pl. Benedyktyński i Rzeźni Na wsch. od śródmieścia leży czwarta dzielnica, przedmieście Łyczakowskie, złożone z następujących części Łyczakowskie przedmieście na wsch. od śródmieścia aż do granic Zniesienia i Krzywcyc; Cetnerówka na płd, wsch. od części poprzedniejdo granic Krzywczyc ob. Przechadzki po okolicach Lwowa, Rozmaitości, 1825, 24; Majerówka na płd. wsch. od Cetnerówki, przypiera do Krzywczyc, Lesienic i Winnik; Mazurówka po za cmentarzem Łyczakowskim i Pasieki Łyczakowskie. W dzielnicy tej leżą folwarki pp. Ormianek i Lonszanówka ob. i place Franciszkański i Cłowy. W r. 1871 przeprowadzono nowy podział miasta, ulicom i placom ponadawano przeważnie nowe nazwy a domy ponumerowano w ten sposób, iż każda ulica ma swoje numera od pierwszego począwszy, parzyste po prawej a nieparzyste po lewej stronie ulicy, idąc od środka miasta. Ulic jest 246, placów 24. Długość ulic brukowanych i szutrowanych wynosi 79. 3 kil. z powierzchnią 61. 75 hekt. ; oprócz tego wynoszą place targowe i do publicznego użytku służące 2. 8 hekt. Długość dróg ziemnych nieszutrowanych wynosi około 35 kil. Dokładny wykaz wszystkich ulic i placów zawiera Skorowidz nowych i dawnych numerów realności, tudzież nazw ulic i placów król. stołecznego m. Lwowa według uchwał Rady miejskiej z r. 1871 z urzędowych źródeł zestawiony, Lwów, 1872. Plan król. stoł. m. Lwowa ze Skorowidzem dawnych i nowych nazw placów i ulic, Lwów, 1877. Wymiar 1 7. 200. Układ pionowy, L. leży na płn. krawędzi płaskowzgórza podolskiego, w obszernej kotlinie utworzonej przez Pełtew. Kotlinę tę otaczają od płn. Łysa Góra dawniej Kalwarya, wspominana już pod r. 1270, ob. Listy Chodakowskiego do Kropińskiego w Bibliot. Warsz. 1866, t. II, str. 180. Dawniej stały tu trzy krzyże, do których pobożni pielgrzymowali. Wznosi się ona nad monasterem ś. Onufrego. Dawniej była naga. W r. 1837 splantowano ją, zasadzono drzewami, poprzerzynano chodnikami i zamieniono na miejsce najprzyjemniejszej przechadzki. Na wsch. łączy się ona z Wysokim Zamkiem al. Górą Franciszka Józefa, najwyższem wzniesieniem wo Lwowie 398 m. npm. . O kilkadziesiąt kro32 Lwów ków na wsch. od Wys. Zamku wznosi się oddzielone od niego głębokim parowem, ostrokręgowe nagie wzgórze, zwane górą Lwa albo górą Stefana, zaopatrujące od niepamiętnych czasów całe miasto w biały piasek. Nieco dalej nad strzelnicą miejską wznosi się Wilcza góra i Kaiserwald ob. . Wszystkie te wzgórza opadają stromo na płn. ku nizinie nadpełtwiańskiej, podmokłej. Dalszym ciągiem tych wzgórz są wzgórza, na których stoi wieś Zniesienie, wzgórza Krzywczyckie i Lesienieckie z Czartowską Skałą. Od płd. wsch. okalają kotlinę lwowską lesiste wzgórza Pohulanki al. Lasek Węglińskiego, t. zw. szańce tureckie, od płd. wzgórza snopkowskie, Zofiówka i wyżyna wulecka; od zach. zamyka kotlinę rozległe płaskowzgórze, na którem wznosi się wzgórze ś. Jura, góra sprawiedliwości al. hyclowska, na której za najdawniejszych już czasów odbywały się egzekucye zbrodniarzy, i Kortumowa góra 379 m. npm. W mieście samem, tuż nad zakładem Ossolińskich, wznosi się góra Wronowskiego, zwana dawniej górą Szembeka i łączy się z górą Poznańską i Kaleczą ob. , na ktorej dawniej stał dworek Bartłomieja Zimorowicza r. 1656 wystawiony. Wszystkie te wzgórza są splantowane, a na nich stoi cytadela w środku olbrzymi gmach 3piętrowy na 3000 ludzi, a po rogach 4 forty. Czyt. Kotoraja z wincia hor, stanowliaszczych rubok lwowskoj kotłyny od połnoczy, była horoju Lwa p. Szaraniewicza w Geogr. istorocz. Statiach, Lwów, 1875, str. 46. Geologiczne stosunki okolicy miasta Lwowa. Ustęp ten napisał prof. M. Łomnicki. W malowniczym krajobrazie Lwowa i jego okolicy, przedstawiającym się najpiękniej od płn. i wsch. strony Wys. Zamku, stanowi stroma krawędź płn. z naturalną terasą, przewijającą się środkiem jej zbocza i wielokrotnie debrami głębokiemi i ciasnemi zworami porozdzierana, główny rys okolic lwowskich od wschodu. Oko nasze wstrzymuje się dopiero na wsch. widnokęgu tam, gdzie ta krawędź zwana w okolicy Złoczowa pasmem Gołogór i Woroniaków, ku płn. wsch. w okolicy Oleska i Podhorzec ku wołyńskiej przewija się granicy. Od płn. zach. strony, a to od Janowskiego przedmieścia ku Kleparowi i Hołosku, ta sama krawędź, przerwana kotliną iwowską, nie dosięga tak znacznego wzniesienia, ani tak stromo ku nizinie pełtewskiej opada. Charakter płaskowzgórza podolskiego zaciera się tu coraz więcej, a poczynają się piaski i gliniska, cechujące nadbużańską równinę. Od płn. nizin zapadłych wdziera się tu sosna Hołosko, Brzuchowice a z nią właściwa fauna i flora mieszająca się z formami stepowego Podola. Ku płn. po za niziną pełtewską i równolegle z nią przewija się pasmo niskie, wybiegające z Hołoska i wierzchowiny malechowskiej, a dalej ku płn. kilka innych pagórowatych pasemek. z niem równoległych, zmierzających również od zach. ku wsch. , gdzie po krótkim przebiegu, obniżając się zwolna, gubią się w nadbużańskiej nizinie. Przedzielają je torfiaste doliny o łagodnych zboczach, przerznięte w tym samym kierunku leniwo przewijającemi się dopływami Pełtwi. Ku płd. po za rogatką Zieloną i Stryjską, kędy przewija się europejski dział wodny pomiędzy dorzeczem czarnomorskiem a bałtyckiem, rozciąga się płaskowzgórze wzniesione około 350 m. npm. a na 100 m. prawie po nad dnem kotliny lwowskiej jednostajną płaszczyzną, która dopiero w znaczniejszej odległości ode Lwowa zwolna ku dolinie dniestrowej się obniża. Na samym zaś krańcu płd. widnokręgu sinieją w kilkunastomilowej oddali wyraźnie zarysowane grzbiety Karpat stryjskich. Ku zach. na tem samem płaskowzgórzu, pomiędzy rogatką Grodecką a Janowską, obok torfowisk i zapadłych moczarów, na których poczyna się potok Biłhorecki, należący do dorzecza dniestrowego, jawią się dyluwialne piaski lotne miejsce wyścigów konnych, zupełnie obce płd. wsch. okolicom Lwowa. Główne te rysy w rzeźbie naziomu L. i najbliższej jego okolicy pozostają w najściślejszym związku z budową geologiczną tej części płaskowzgórza podolskiego i graniczącego z niem niżu północnogali cyjskiego. W budowie geologicznej tak lwowskiej kotliny, jak i dalszych po za jej obrębem okolic, biorą udział następujące utwory 1 kredowy; 2 trzeciorzędny; 3 dyluwialny i 4 alluwialny, z których każdy petrograficznie odmiennie wykształcony we właściwy sposób na plastykę całej okolicy oddziaływa. 1. Utw. kredowy. Najstarszym utworem, tworzącym podłogę geologiczną w całym okręgu lwowskim, jest kreda senońska, zwana pospolicie opoką. Przeważnie jestto sinawopopielata wy, rzadziej białawy, miękki i łatwo wietrzejący wapień ilasty margiel, którego szczeliny są często powleczone rdzawoczerwonawym wodorotlenkiem żelazowym. Analiza chemiczna, dokonana na kilku próbkach przez G. Wolfa i S. Płachetkę, wykazała na 100 części węglanu wapna 66, glinki 11. 8, krzemionki 16, tlenku żelazowego 1. 8, tl. magnowego 1. 2, wody wraz z utratą 2. 3. W tym marglu znachodzą się często bryłki markarytu, przeistaczającego się pod wpływem powietrza i wody często w limonit, któremu niekiedy towarzyszy gips krystaliczny jak np. w Snopkowie, utworzony działaniem powstającego z markarytu kwarcu siarkowego na węglan wapna. Skorupy przeważnej liczby mięczaków zastąpione są również wodorotlenkiem żelazowym, którym tak ich odciski jak ośrodki rdzawo są zabarwione. Z tym charakterem petro graficznym występuje kreda w całej tutejszej kotlinie. Do jakiej sięga głębokości niewiadomo. otwór wiertniczy, poprowadzony przed laty do 60 sążni wiedeńskich, nie przebił jej wcale. Dla piasków i wapieni trzeciorzędnych stanowi kreda podkład nieprzepuszczalny, czego dowodem liczne źródła, bijące właśnie z granicy obu utworów wszędzie, nietylko po zboczach kotliny Pohulanka, Snopków, Wulka, Kleparów, , lecz także u podnóża krawędzi płn. Kiselka, Zniesienie, Krzywczyce. Przykryta do 100 m. przeszło miąższami pokładami trzeciorzędnemi, albo gliną dyluwialną i nowszemi napływami, odsłania się kreda tylko u podnóża obnażonych stoków kotliny albo w głębokich debrach, zazwyczaj zaledwie na kilkanaście metrów po nad dnem 260 m. npm. niziny pełtewskiej wzniesiona. Widać ją tuż pod pałacem arcybiskupim przy ul. Czarnieckiego, pod klasztorem karmelickim, franciszkańskim, w niższej części cmentarza łyczakowskiego, powyżej ogrodu Jabłonowskich, powyżej zakładu Ossolińskich aż do kościoła ś. Łazarza i s. Magdaleny, tuż pod piaskami placu stojurskiego powyżej ogrodu miejskiego, powyżej kościoła ś. Anny i domu inwalidów, gdy tymczasem górna część Łyczakowskiego przedmieścia od kościoła ś. Piotra w górę, górna część Zielonego, Snopkowa, Wulki, Grodeckiego i Janowskiego na trzeciorzędnych piaskach się zabudowała. Nie wszędzie atoli kreda do tej samej bezwzględnej dochodzi wysokości. W kilku bowiem punktach kotliny lwowskiej, jak np. za ogrodem Jabłonowskich, warstwy kredy znacznie wyżej się odsłaniają, aniżeli dalej ku wsch. ku Żelaznej Wodzie; tak też na Wulce po nad stawem połczyńskim, na zach. kończynie Wysokiego Zamku powyżej kościołka ś. Jana i i d. Świadczy to o nierównym naziomie kredy w chwili zalewu przez morze trzeciorzędne. Fauna kredy lwowskiej, opracowana przez dra Altha Geognostischpaleontolo gische Beschreibung der nächsten Umgebung V. Lemberg w Haidingera naturwiss. Abh. III, 171. Wien, 1850, i Geogn. paleontol. Beiträge der nächsten Umgeh. v. L. w Jahrb. der geol. Reichsan. 1852, Abth. III; dra Knera Ueber die Versteinerungen des Kreidemergels Y. L. und dessen Umgebung w Leonharda Jahrb. f. Mineralogie etc. 1848, str. 82; Versteinerungen des Kreidem. v. L. u. seiner Umgebung mit 5 Tafeln, Wien, 1850; Neue Beiträge zu den Verstein. v. L. Wien, 1852; S. Płachetkę Das Becken v. L. Lemberg, 1863; dr. Reussa Beschreibung der Foraminiferen u. Entomostraceen des Kreidemergels Y. L. Wien, 1851 w Haidingera Naturwissenschaft. Abh. IV, str. 17 i VII str. I; Verzeichniss der im Bernstein fuhrenden Tertiaersande v. L. aufgefundenen Foraminiferen w Jahrb. der geolog. Reich; II, 163 i E. Favre a Description des mollusques fossiles de la craie des euvirons de L. , Geneve, 1869; krótką ocenę tej pracy ob. w Verhandl. der geolog. Reich. 1869, str. 357, odznacza się wielkiem bogactwem skamielin, które tutejszą opokę przekazują do piętra senońskiego. Do najcharakterystyczniejszych skamielin przewodnich należą Belemnitella mucronata d Orb. , Pholadomyia decussata Phil. , Ostrea vesicularis Lam. , Ostrea larva Lam. , Rhynchonella octoplicata d Orb. , Terebratula caraea Sow. i Ananchytes ovata Lam. Wszystkich dotychczas rozpoznanych gatunków jest przeszło 200 według Altha 213, która to liczba nowszemi poszukiwaniami dr. Olszewski Zapiski paleontolog. w Sprawozd. Kom. fizyogr. 1875, t. IX i dr. Dunikowski Nowe foraminifery kredowego marglu lwow. Kosmos, Lwów, 1879, str. 102 i 122, z tabl. litogr. znacznie się powiększyła. Zwykle dokładnie zachowane odciski i ośrodki form cienkoskorupkowych świadczą o spokojnem osadzaniu się wapiennego mułu ilastego na dnie ówczesnego morza, którego głębokość, o ile wnosić można po oceanicznych przewiertkach Brachiopoda i głowopławach Cephalopoda, bardzo znaczną być musiała. 2. Utwór trzeciorzędny, miejscowo do 100 m. przeszło miąższy, jest głównym elementem składowym w plastyce tutejszej okolicy. Wszystkie bowiem zbocza kotliny lwowskiej powyżej dołującej kredy, jako też całe płaskowzgórze, dosięgające w płn. swej krawędzi najwyższego wzniesienia, są utworem formacyi trzeciorzędnej, która, w przeciwieństwie do petrograficznie jednostajnej kredy, wielką odznacza się rozmaitością w wykształceniu nie tylko poszczególnych ogniw lecz nawet tych samych poziomów na stosunkowo niewielkiej przestrzeni. W skład tej formacyi wchodzą głównie piaski, piaskowce i wapienie z podrzędnie występującemi iłami i gipsami. Szczególnie wyraźnie odsłania się utwór trzeciorzędny w głębokich a malowniczych debrach i dolinkach od wsch. Zniesienie, Krzywczyce, Pasieki, i od płd. wsch. Pohulanka, Snopków, ostro odcięty od dołującej pod nim kredy szaropopiela tej. Cały ten utwór należy do górnego miocenu II piętra śródzienmomorskiego. Ze względu na odmiennie wykształcone dolne a górne pokłady podzielić go można za przewodem Altha na 3 ogniwa dolne piaski dolne, średnie wapień litotamniowy i górne piaski górne. W deinem ogniwie tego utworu przewagę mają piaski białawe debry na Zniesieniu albo zielonawe, drobnoziarniste, miałkie, zawierające dużo ziarnek glaukonitowych i drobno rozsianego łyszczyku Wulka. Przechodzą one u dołu w zbite piaskowce i zlepieńce piaskowcowe, przepełnione zwykle skamielinami Klepą Lwów Lwów rów, Zniesienie albo w grubolitotamniowy wapień Wulka, Pasieki, Czartowska Skała, leżący bezpośrednio na kredzie, albo w iły sinawo popielatawe, zawierające obfite pokłady gipsu gruboblaszkowego, szaroźółtawego Wulka, Bogdanówka. W ilastych piaskach szarawozielonawych Snopków albo w piaskowcach pod ś. Jurem znachodzą się zrzadka rozrzucone bryłki czerwonawobrunatnego bursztynu, zwykle zwietrzałego wraz ż okruchami lignitu. O bursztynie pode Lwowem zob. Bod. do Gaz. Lwow. 1851, str. 122, 126 i 130; Knerr Vorkommen des Bernsteins bei L. w Jahrb. der geolog, Reich. II Jhg. 1851, Heft 2. Najważniejszy jest pokład piaskowców zlepieńcowych, leżący bezpośrednio na kredzie. Zawiera on mnóstwo skamielin, zwykle tylko w ośrodkach zachowanych, z pomiędzy których przewagę mają Panopaea Menardi Desh. , Thracia ventricosa Phil. , Cardium baranovense Hilb. , Lucina borealis L. , Pecten scissus Favre, Isocardia cor. Lam. , Nucula nucleus L. , Leda Fragilis Chem. , Pecten galicianus Favre, Terebratula cf. grandis Blmb. i t. d. Niektóre z tych skamielin nie powtarzają się wcale w wyższych poziomach. Dolne to ogniwo nie wszędzie z równą miąższością się rozwinęło, a to z powodu nierównego naziomu kredy. Najpotężniej występuje po nad Zniesieniem, ku Krzywczycom i Pasiekom, gdzie miejscami dosięga przeszło 30 m. miąższości. Drugiem bardzo ważnem ogniwem w plastyce okolic L. , szczególnie od strony płn. wsch. Wysoki Zamek, Kaiserwald, Zniesienie, Pasieki i Pohulanka jest pokład wapienia litotamniowego, przykryty cienką warstewką wapienia erwillowgo, zawierającego prócz drobnej małżki Ervilia purilla także dużo Modiola cf. Hoerneri, Cardium sp. podobne do C. obsoletum E. , Hydrobia Paludina. Wapień litotamniowy składa się prawie z samych kulistawych bryłek litotamniowych, spojonych wapnisto piaskowem lepiszczem. Bryłki te mają powierzchnię guzowatą, pomarszczoną i zdradzają wyraźne utkanie roślinne. Wytłaczają się one ciągle z odsłoniętych pokładów tego wapienia i gromadzą się na dnie okolicznych zworów i dolin. Miąźszość wapieni litotamniowych wraz z erwiliowemi dochodzi zaledwie do 5 m. Opierały się one mocą swej zwięzłości najdłużej denudacyi w epoce lodowej i tym sposobem wytworzyły naturalną terasę, opasującą tak Wysoki Zamek alea topolowa jak dalsze zbocza stromej krawędzi ku Zniesieniu i Krzywczycom. W tym poziomie najwięcej odkryto kamieniołomów, które dostarczają trwałego materyału na fundamenta i ciosy dla całego miasta. Po nad wapieniami litotamniowemi rozwineło się trzecie ogniwo, górne, miejscowo nierównie potężniej aniżeli ogniwo dolne. Składa się ono przeważnie z piasków lub marglów piaszczystowapnistych, tak miękkich, jak twardych, rzadziej zaś z wapieni jednostajnych Majerówka, zawierających w szczelinach prześliczne gromadki miodowego kalcytu. Wapienia z Majerówki używa się do szutrowania dróg i ulic tak we L. jak najbliższej okolicy; piaskowców zaś z łomów na Czartowskiej Skale do szutrowania gościńca Winnickiego. Utwór ten ma główny udział w budowie najwyższych wzniesień płn. wsch. krawędzi Wys. Zamek, Czart. Skała. Gruboziarniste piaski białawe i usypliwe, lub zielonawe i zbite w twarde piaskowce główną odgrywają rolę. Skamielin tu w ogóle mało. Najwyżej występują tutaj gdzieniegdzie Piaskowa góra ławice ostrygowe ostrea cochlear Pol. a z innych mięczaków, obok zwyczajnej w tych poziomach Ervilia purilla Phil. , znachodzą się często Trochus patulus Broci, Pectunculus pilosus L. , Thracia ventricosa Phil. , Cardium sp. , rzadziej Cerithium deforme E. , Pecten elegans zaś Audn. , P. Wolfi Hilber, P. Sturi Hilb. , Corbula gibba OL, Isocardia cor L. ; z jeżowców Scutella sp. i mnóstwo mszywiołów Bryozoa jak np. w Kortumowej Górze, tudzież otwomic Foraminifera jak na Majerówce. W dolnej części tych piasków trafiają się nierzadko bardzo dobrze zachowane zęby ryb spodoustych i odciski roślin zwęglonych pod Kaiserwaldem. W płd. wsch. i płd. części kotliny charakter utworu trzeciorzędnego prawie nagle się zmienia Snopków, Wulka. Miałkie piaski, należące do ogniwa dolnego, przybierają więcej ziarnek glaukonitowych przeto zielonkowate i miki, a dalej ku Wulce i Kulparkowu w iły gipsowe przechodzą. Brak tu nadkładu litotamniowego i górnych piasków, a zamiast nich grubą powałą rozwinęła się glina dyluwialna, zajmująca całą wierzchowinę od płd. do kotliny lwowskiej przypierającą. Utwór dyluwialny, tak w samej kotlinie lwowskiej, jak w dalszej okolicy, jest bardzo ważnym elementem stratygraficznym. W tym utworze wyróżniają się źwiry i piaski lodnikowe, ułożone gdzieniegdzie bezpośrednio na trzeciorzędnych pokładach i na kredzie, tudzież glina żółtawa lub rzadziej sinawa, miejscowo w kilkunastometrowe spiętrzona masy. Źwiry lodnikowe składają się tutaj z otoczonych brył wapienia litotamniowego i erwillowego, tudzież z ułomków ogładzonego drzewa skrzemieniałego Kamienopol, pomiędzy któremi bardzo rzadko występuj ą kwarcyty Malechów, Majerówka czerwonawe, naniesione lodowcami z płn. niżu. W okolicy Janowa prócz kwarcytów jawią się granity gnejsowe, zieleńce a oprócz czerwonych kwarcytów także sinawoszare kwarcyty znane z płd. i środkowej Skandynawii, o czem nadmienia dr. E. Tietze w swej pracy Die geognostischen Verhältnisse der Gegend v. L. Wien, 1882 ocenę tej pracy p. M. Łomnickiego ob. w Kosmosie, t. VII, str. 239. Piaski lodnikowe, utworzone na miejscu z warstw trzeciorzędnych skutkiem przesuwania się lodników, zajmują znaczne przestrzenie w dalszych okolicach L. , tak ku zach. , jak bardziej jeszcze ku płn, ; najbliżej zaś kotliny lwowskiej rozwinęły się jako wydmy piaszczyste tuż za rogatką janowską i pomiędzy Hołoskiem a Brzuchowicami. Posuwające się od płn. lodniki pozostawiły nadto niezatarte ślady w plastyce całej okolicy L. One to wyrzeźbiły nizinę pełtewską i kotlinę lwowską jeszcze przed powstaniem zwałów gliny a wstrzymywane stokami Piaskowej góry i Zniesieńskiej wyżyny utworzyły wyż wspomnianą terasę, opierającą się im dłużej, niż luźne pod nią i nad nią rozwinięte piaski. Młodszą od żwirów i piasków lodnikowych jest glina, występująca z tym samym charakterem petrograficznym jak wszędzie w tej części płaskowzgórza podolskiego. Glina tutejsza zawiera dość piasku i łuszczek miki, barwę ma żółtawą, rzadziej zaś, i to tylko w dolnych partyach, sinawą. Jest ona miałką lub zbitą, miejscami ze smugami cienkiemi piasku i przechodzi bądź to w opokę Snopków, bądź w piaski trzeciorzędne Wulka, gdzieindziej zaś ostro od starszego podkładu się odgranicza. Nie tworzy ona jednostajnie rozpościerającej się pokrywy, lecz układa się przeważnie po zboczach zwróconych ku wsch. lub płd. , tak że na przeciwległych zboczach zworów i dolin, wolnych od przykrywy dyluwialnej, z pod cienkiej warstwy ziemi urodzajnej napływowej bezpośrednio starsze odsłaniają się utwory. Płn. stoki np. Piaskowej góry, Zniesieńskiej wyżyny, Czart. Skały i t. d. są całkiem wolne od gliny, której sposób tworzenia się suberyczny za pomocą panujących już w polodowej epoce wiatrów płn. zach. w tej okolicy, jak na całem płaskowzgórzu podolskiem, zanadto jest widoczny. Z resztek organicznych, charakteryzujących jak wszędzie ubogą faunę stepową gliny, są ślimaki Succinea oblonga Dep. , Helix hispida, H. Sennilabris Br. , Pupa muscorum L. i Pupa colunnella V. Mart. , z których pierwsze w ogromnej nagromadzone są ilości, szczególnie w glinie sinej J. Bąkowski Glina dyluwialna we L. i najbliższej okolicy, Lwów, Kosmos, 1881, VI, 563. Że szczątków zwierząt większych znachodzą się niekiedy kości i zęby mamuta Hołosko. Pasieki. Największe masy gliny wystęPują w płd. wsch. części kotliny lwowskiej Snopków, Żelazna Woda pomiędzy rogatkami Zieloną a Stryjską, gdzie też najwięcej cegielni zatrudnia się wypalaniem cegieł. Do aluwialnych utworów należą przedewszystkiem napływy Pełtwi, zajmujące samo dno kotliny lwowskiej i tworzące wraz z torfowiskami zamarstynowskiemi, pomiędzy Żółkiewskiem przedmieściem, Hołoskiem a Zboiskami, błonia podmokłe, które niziną pełtewską daleko się ku wsch. rozciągają, Z powodu dołujące tu wszędzie nieprzepuszczalnej opoki potworzyły się na tej nizinie liczne bagniska i moczary, zarosłe trzciną i sitowiem, jak np. błota pod Zboiskami, , Prusami, Laszkami, Kamienopolem, Winnikami, Barszczowicami i t. d. Torfowiska, należycie odwodnione, mogłyby dostarczyć niepośledniego torfu do palenia Zamarstynów. Ze staroaluwialnych napływów mało przechowało się zabytków dawnej kultury, tak częstych w dalszych okolicach L. Dotychczas wykryto w kilku punktach kotliny lwowskiej toporki krzemienne Wulka, Żelazna Woda, okrzeski krzemienne pod Łyczakowską rogatką i narzędzia z kości wyrabiane Wysoki Zamek, świadczące o pradawnem zaludnieniu Lwowa w epoce kamienia gładzonego. O geologicznych stosunkach Lwowa i okolicy czyt. także Bredetzky Reisebemerkungen über Ungarn und Galizien, 1809, str, 132 i nn. ; Dunikowski Geografia wsch. Galicyi ze stanowiska geologiczn. ; Łomnicki, wzmianka o gipsie w Verhandl. der geol. Reich. 1880, str. 274; Jahrb. der geolog. Reich, t. 30, str. 43, 746; Verh. der geol. Reich. 1871, str. 66; 1875, str. 139; 1880, str. 114, 220, 272; Bernstein w Jahrb. der geol. Reich. II b. , 163; Kreide Petrefacte tamże III a. 194; Polyparien u. s. w. des Bernstein führenden tertiären Sandes, tamże II, a. 163; Tertiärer, tamże XV, 104, 124, 125; Stur Bericht über die geol. Uebersicht der Umgebung v. L. Jahrb. der geol. Reich; X Jhg. 1859, Verh. 104, 105; Wolf, , Tertiäre Bildungen zwischen L. u. Grodek, Jahrb. der geol. Reich. XL Jhg. 1860, Verh. 46 i, , Diluviale Bildungen im östlichen Theile Galizien, zwischen L. u. Rzeszow tamże, 29. Trzęsienia ziemi rzadko kiedy nawiedzają tę część Europy, a więc i Lwów, i bywają nieznaczne. O dawniejszych mamy tylko dwie wiarogodne wiadomości, zapisane w dawnej Kronice ruskiej instyt. Stauropigijskiego. Jedno przypada na rok 1619. Kronika pisze o niem, , W tom hodu był bolszyj trus zemnyj w horodi Lwowi około sw. Pokrowy i pojawyła sia na nebi mitła. Petruszewicz, Swodnaja hałycko ruskaja litopys, str. 428 a Zubrzycki w swej Kronice m. L. str. 251, że szyby z okien wylatywały i szklanki ze stołów spadały. Drugie trzęsienie ziemi przypada na rok 1637, na 1 lutego o 9 wieczór Petr. 1. c. 486 i Zubrz. 1, c. 283. Trzecie z kolei, o którem już dokładniejsze mamy wiadomości, przypada na 17 sierpnia 1875 r. , na godzinę 4 min. 44. Trwało ono 6 sekund według innych w dwóch przestankach po 8 do 10 sekund. Wysokość Lwów Lwów barometru wynosiła wówczas 743. 8 mm. , a więc stan bardzo wysoki, gdyż stan normalny jest 736. 75 mm. Trzęsienie to dotknęło wtedy głównie rozległą kotlinę górnego Bugu, a dokładniejszą wiadomość podał o niem dr. Kreuz w rozprawie Rzecz o trzęsieniu ziemi, oraz opis trzęsienia ziemi w Galicyi wsch. , z drzeworytami i kartą trzęsienia ziemi w Galicyi wsch. Kosmos, 1876, t. I, str. 1, 54 i 100. Czyt. także Erdbeben, 1875 w Zeitschr. der oesterr. Gesellsch. f. Meteorologie, t. 10, 1875, str. 288, doniesienie o tem trzęsieniu inżyniera Muellnera. Rozmaitości Lwowskie z r. 1834, str. 377, wspominają o dawnych trzęsieniach lekkich w r. 1578, 1596 i 1598 a nareszcie o trzęsieniu d. 15 października r. 1834. W rkp. Bielowgkiego Bibl. Ossol. 2389, str. 51 znajduje się następujące podanie Wieśniak z Kozowa mówił mi, iż L. stał na bardzo wysokiej górze. Trzęsła się ziemia raz, góra osiadła; trzęsła się drugi raz, zrobił się dół; jeśli się trzeci raz zatrzęsie, zapadnie się miasto bez ochyby. Za pobytu mego w Buczączu około 1 r. 1820 rozeszła się była wieść o zapadnięciu śię L. , której powszechnie prawie wierzono. Hydrografia. Przeważna część L. należy do dorzecza Wisły za pośrednictwem Pełtwi, wpadającej do Bugu. Nieznaczna płd. zach. i zach. krawędź obszaru wysyła swe wody do potoków wpadających do Dniestru. Przez L. idzie tedy główny dział wód europejskich, a mianowicie przez obszerne płaskowzgórze po nad Bajkami i Nowymświatem, Bodnarówkę, Bogdanówkę, dworzec kol. Karola Ludwika, wzgórza ciągnące się ku janowskiej rogatce, Kortumówkę do Kleparowa i Hołoska. Pełtew powstaje w obrębie L. z kilku strug małych. Najznaczniejsze z nich są Pasieka i Soroka. Pasieka nastaje w płd. wsch. stronie miasta, zbiera wody z Cetnerówki, Pasiek miejskich i Pohulanki, płynie przez Pohulankę bardzo pięknym, rozgałęzionym jarem, a następnie wchodzi w szeroką kotlinę i płynie w kierunku płn. zach. przez ulicę Rur, zabiera od praw. brzegu odpływy stawów Łyżwiarskiego na tak zw. Szumanówce, Sakramentek i p. Comello, a następnie skręca na płd. wsch. , przerzyna ulicę Czarnieckiego i halicką w miejscu tem jest kryta a tuż obok mostu św. Jana naprzeciw placu akademickiego łączy się z Soroką, drugiem głównem ramieniem. Soroka nastaje w płd. zach. stronie miasta z dwóch strug znaczniejszych, z których jedna płynie od Wulki, druga od Snopkowa. Pierwsza płynie od zach. na wsch. pięknie wyżłobionym, malowniczym jarem, którym się ciągnie droga wulecka, i tworzy kilka stawów, jak np. Alsnera dawniej Baczyńskiego, ob. Schneider Encyk. t. II, 292; lustro wody nad poziom m. Adryatyckiego 296. 27 m. , Lewickiego 1. w. 295. 68 m. , Dubrówka 1. w. 289. 77, Sobka 1. w. 289. 60, Pełczyński 1. w. 284. 54; nazwany tak od Eufrozyny Pełczyny, żony Andrzeja Pełki, a córki Macieja Mikułki, zamożnego rzeźnika i burmistrza lwow. ; dziś jest tu pływalnia wojskowa, założona 1820 r. staraniem gen. Fresnela, ob. rycinę i opis w Galicyi w obrazach; Panieński l. w. 280. 61. Druga struga wyżłobiła również malowniczy jar snopkowski, zbiera wody ze Snopkowa i Zofiówki, tworzy staw Kamińskiego al. Żelaznej wody, a płynąc od płd. na płn. łączy się powyżej dawnej rogatki stryjskiej ze strugą pierwszą, wulecką. Tak utworzony potok płynie na płn. łukiem zlekka na wsch. wygiętym, równolegle z ulicą stryjską, w nieznacznem od niej oddaleniu, opłukuje zach. podnóże wzgórz wznoszących się na praw. brz. , przerzyna ulicę Na skałce, skręca na płn. zach. , przerzyna ulicę Stryjską a nareszcie płynie równolegle z ulicą św. Mikołaja i pod mostem św. Jana łączy się z Pasieką. Tak utworzona Pełtew płynie na płn. płn. zach. głębokiem korytem wzdłuż ulicy akademickiej daw. św. Jana, przez plac maryacki, wzdłuż wałów hetmańskich, plac Gołuchowskiego, pl. zbożowy i misyonarski, przerzyna tor kolei Karola Ludwika, zwraca się na płn. a następnie na wsch. i płynąc na pewnej przestrzeni wzdłuż granicy miasta, wchodzi do Zamarstynowa. W całym tym biegu zabiera Pełtew wszystkie wody spływające po stoczystościach wzgórz okalających kotlinę lwowską. Przez utrzymywane przy gościńcach rowy lub środkiem ulic idące rynsztoki spływają one do jej koryta lub nikną w otworach znajdujących się na powierzchni bruku i oczyszczają kanały podziemne. Do Pełtwi więc ściekają wszystkie nieczystości miejskie, a powstające stąd wyziewy rozchodzą się po całem mieście i zatruwają powietrze. Naradzano się kilkakrotnie nad projektem pokrycia Pełtwi, lecz dotąd zasklepiono ją tylko na długości 200 sążni, a mianowicie od ulicy Chorążczyzny do wałów hetmańskich i na placu Gołuchowskiego. Ob. broszurkę, , 0 kanalizacyi miast w Niemczech i o sposobie ulepszenia kanalizacyi m. Lwowa przez Radwańskiego, Lwów 1880 przedruk z Dźwigni. Sprawę kanalizacyi m. L. omówił także dr. Opolski w rozprawie O kwestyi latrynowej w Roczn. Tow. technicznego t. II, 1871. Całą kotlinę lwow. można słusznie nazwać źródłowiskiem Pełtwi. Oprócz źródeł zasilających Pełtew są jeszcze w obrębie miasta inne źródła. Biją one głównie u podnóża wzgórz okalających miasto od wsch. i płd. , a woda ich, zebrana w zbiornikach i dalej rurami rozprowadzona, napełnia studnie miejskie. Z aktów archiwum miejskiego dowiadujemy się, że już w początkach XV w. istniały we Lwowie wodociągi. Burmistrz Stecher mianowicie sprowadził w r. 1407 wodę do miasta po raz pierwszy rurami glinianemi ze źródła znajdującego się na gruncie szpitalnym. Na początku w. XVII panował zwyczaj, że z rur publicznych sprowadzano wodę do każdego domu za nadanem przez urząd prawem i małą opłatą. Później przekonano się o nieużyteczności rur glinianych i zastępywano je drewnianemi. Obecnie jest 16 zbiorników wody najważniejsze tak zw. wulecki, lustro wody 298. 53, na Zofiówce l. w. 281. 31, na Pohulance. Dostarczają one na dobę 1400 metrów sześciennyeh wody. Ilość ta wody bardzo nierówno jest rozdzielona na poszczególne dzielnice. W śródmieściu wynosi na dobę 419. 458 litr. , a na jednego mieszk. przypada 23. 1 litr. ; w I dzielnicy 372. 836 litr. , na 1 mk. 18 litr. ; w II dzieln. 215. 452 litr. , na 1 mk. 6. 7 litr. ; w III dzieln. 213. 834 litr. , na 1 mk. 9. 5 litr. ; w IV dzieln. 194. 630 litr. , na 1 mk. 13. 2 litr. Długość wodociągów, prawie wyłącznie żelaznych, wynosi 35 kil. Rury prowadzące wodę z Pohulanki znajdują się pod ulicą, nazwaną stąd Na Rurach. O studniach kamiennych znajdujemy najdawniejszą wzmiankę pod r. 1589. Wówczas to zobowiązał się niejaki Andrzej Gorgo z wyspy Chios, który w tymże roku przyjął prawo miejskie, dokończyć swym kosztem kamienną studnię przez wuja swego zaczętą. W r. 1626 była już studnia w górnej części rynku, meluzyną zwana, którą jeszcze Zubrzycki widział w swej młodości. Obecnie jest studni większych wytryskowych, z kamienia budowanych i dwoma wodotryskami zaopatrzonych, około 20 z tych 4 w rynku na 4 rogach, z Wielkiemi rezerwoarami, ozdobione Wielkiemi kamiennemi posągami bóstw mitologicznych, a mianowicie we wsch. części rynku posągami Diany i Antymona, a w części zach. Neptuna i Amfitryty, mniejszych o drewnianej cembrowinie przeszło 20. Z powodu tej małej liczby studzien daje się czuć brak wody, a mianowicie u stóp góry zamkowej, na Sieniawszczyźnie, koło Czerwonego klasztoru i niemal w całej płn. części miasta. W r. 1864 bawił we L. przez kilka tygodni ks. Richard, sławny z odkrywania źródeł, i oznaczył 20 źródeł podziemnych, przydatnych na studnie do pomnożenia wodociągów miejskich. W r. 1883 rozpoczęto poszukiwania wody przy ulicy św. Wojciecha, a w r. 1884 koło Czerwonego Klasztoru przy ul. Teatyńskiej i wiercono do głębokości 150 m. , ale nie zdołano jeszcze przewiercić warstwy opoki. Dalszej roboty zaniechano za poradą dr. J. Niedźwiedzkiego ob. Kosmos 1884, str. 53. Oprócz wodociągów jest we L. przeszło 800 studni pompowych po prywatnych domach, lecz woda ich nie może służyć do picia. W płd. stronie miasta tryska z opoki kilka źródeł, mających własności wody żelaznej. Jedno z takich źródeł, tryskające na dziedzińcu dworku pod l. 5 na Wulce, rozbierał chemicznie Torosiewicz w r. 1849 i znalazł w niem wówczas dosyć żelaza. Przy powtórnej analizie w r. 1857 przedsięwziętej okazała się woda tego samego źródła zmienioną, a mianowicie zmniejszyła się w niej ilość żelaza. Ob. Woda źródłowa we L. , chemicznie rozebrana p. Torosiewicza, Warszawa, 1859 odbitka z Pam. Towarz. lekarskiego warszawskiego. W zach. stronie, stykającej się z torfiastemi błoniami Kleparowa i Zamarstynowa, przechowują wodę w płytkich zbiornikach i sadzawkach do podlewania pielęgnowanych tu jarzyn. W dawniejszych czasach zajmowały po za murami miasta znaczną przestrzeń błota i bagna, a mianowicie pod murami niskiego zamku i w miejscu gdzie dziś ulica Sykstuska i Jagiellońska. Pod Kleparowem i w Zamarstynowie, na Zielonem i tu, gdzie dziś ulica Piekarska, były rybne stawy. W miejscu, gdzie dziś Kaiserwald, wypływał pot. Artysza al. Ortysza, wspominany w dawnych dokumentach Lwowa. Przepływał on dość szerokim parowem miejsca, na których dziś klasztor franciszkański, ogród Namiestnictwa i klasztor bernardynów, ku bramie halickiej, opodal której przy młynie Adamowym czyli Kapitulnym uchodził do Pełtwi. Już w połowie XV w. potok ten przez osuszenie koryta i zabudowanie brzegów znikł z widnokręgu, a około r. 1460 sprowadzono nader już skąpe wody jego uregulowanem korytem wprost do fosy okalającej od wsch. mury miejskie. Później i te wody znikły. W miejscu, gdzie dziś ulica wiodąca z ul. Sykstuskiej do ogrodu miejskiego, istniała t. zw Arcybiskupia sadzawka, zasilana wraz z kilkoma innemi sadzawkami przez strumień, wypływający z źródłowisk przy dzisiejszej realności pod 1. 98 i ogrodu miejskiego. Należała ona do arcybiskupów lwowskich i trzymano w niej ryby dowożone ze stawów dunajowskich ob. Dod. do Gaz. lwow. 858 18; dziś z tych sadzawek i potoku ani śladu. Patrząc obecnie na szeregi kamienic przy ul. Sykstuskiej, Jagiellońskiej i na pl. Gołuchowskiego, nie chce się wierzyć tradycyi, że tam przed laty kilkudziesięciu jeszcze strzelano na bagnach dzikie kaczki. Brak wody bieżącej do kąpieli zastępują stawy wymienione wyżej; W Kiselce, u stóp góry zamkowej, bije obfite źródło zimnej wody, i tutaj założono łazienki i zakład hydropatyczny ob. t. IV, str, 107 i broszurkę p. t. ,, Rezultaty kuracyi wodą i gimnastyką w K. p. Korytowskiego, Lwów, 1862. Analizę lwowskich wód do picia podał dr. Wąsowicz w Gazecie lwowskiej, r. 1883 189. O studni artezyjskiej Lwów we Lwowie, ob. Rozmaitości lwowskie 1834, str. 235 i 374 i 1835, 151. Klimat. Meteorologiczne spostrzeżenia czyniono we L. prawie od początku XIX wieku. Twórcą stacyi meteorologicznej był Van Roy. Rezultaty swych obserwacyj ogłaszał on w Dod. do Gaz. lwow. od d. 4 października r. 1811, a mianowicie podawał stan barometru, termometru, kierunek wiatrów i stan powietrza. Rezultaty obserwacyj podawały także Rozmaitości, podają sprawozd. krakow. komisyi fizyograf. , wiedeńskie Jahrbücher der Centralanstalt für Meteorologie, a od lat kilku umieszcza Gaz. lwowska spostrzeżenia z obserwatoryum uniwersytetu i szkoły politechnicznej. Umiejętne zestawienie za czas od r. 1824 do 1843 ogłosił Kunzek w Sitzungsberichte der mat. naturwiss. Classe, . Wien, 1851, VII B. IH. , str. do 7 p. t. Ubersichten der Jahres u. Monatsmittel etc. Ze wszystkich tych spostrzeżeń wynikają następujące rezultaty. średnia temperatura roczna wynosi 8. 1 C. , śred. tem. stycznia 4. 1, kwietnia 7. 7, lipca 19. 5 października 9. 3. Przeciętne maximum roczne 31. 1, przeciętne minimum roczne 19. 2; bezwzględne maximum 34. 5 w lipcu 1867, bezwzg. minimum 30. 5 w lutym 1870. Średnia wysokość barometru wynosi 736. 75 mm. Panującym wiatrem jest wiatr zach. ; dość często wieje także wiatr płd. zach. , płd. wsch. , płd. i wsch. Najrzadziej wieje płn. wsch. Ilość opadów atmosferycznych wynosi rocznie w przecięciu 684 mm. ; na wiosnę przypada 172 mm. , na lato 268, na jesioń 132, na zimę 112. Flora i fauna. Szczupłość miejsca nie pozwala rozwinąć dokładniejszego obrazu lwowskiej flory i fauny. Poprzestajemy przeto na podaniu źródeł, w których odpowiedni materyał jest nagromadzony i na kilku ważniejszych szczegółach. Przedewszystkiem zasługuje na uwagę okoliczność, iż L. miał dawnemi czasy swoje winnice. Zimorowicz nadmienia w swej Kronice str. 138, że około r. 1432 obywatele lwowscy, Niemcy, sprowadzili winne latorośle z Mułtan i zasadzili je na wzgórzach pod Wys. Zamkiem, gdzie je przeszło 200 lat z obfitym pielęgnowano pożytkiem i po całej rozmnożono okolicy, dopóki przez wojny kozackomoskiewskie nie zostały wyniszczone. Zubrzycki Kronika, str. 96 utrzymuje, że daleko wcześniej winną latorośl w tych stronach zaprowadzono, gdyż już we wcześniejszych dokumentach znachodzą się wzmianki, iż za bramą krakowską, zwaną Heidnisches Thor, znajdują się winnice Weingärten. Jest nawet podanie, że książęta ruscy z winnic około L. po 100 beczek wina miewali. W dziele Theatrum urbium totius mundi, wydanem w roku 1618, jest przy opisie L. wzmianka o winnicach z dodatkiem, że są one małe i ledwie 100 beczek wina i to nie najlepszego co roku wydają. To samo potwierdza Calarysz w swej geografii. Zdaje się jednak, że przedtem wydawały lwowskie winnice więcej wina. Jeśli w w. XVII chyliła się uprawa winorośli do upadku, to pochodziło stąd, iż trafiała ona na przeszkody klimatyczne, a nadto ulegały winnice, podczas częstych napadów i oblężeń miasta, wyniszczeniu tak przez nieprzyjaciół, jako też i przez swoich. R. 1655 np. , gdy Chmielnicki L. oblegał, kazał Grodzicki przedmieścia palić, sady fruktami obciążone, szczepy winne daleko po wzgórzach, rozkrzewione znosić i wycinać, aby nieprzyjaciel nie miał gdzie się ukrywać i pod mury miejskie podchodzić. Z licznych świadectw wynika, że tylko wzgórza ciągnące się od Wys. Zamku na wsch. , opadające zwolna ku płd. , były pokryte szczepem winnym. Winnice były prywatne, a obok nich posiadało miasto swoje własne. Zaczynały się one na górze Szczepana a ciągnęły się po nad dzisiejszą strzelnicą aż do cerkwi Czernochresta na piaskach przy drodze łyczakowskiej, poniżej Lonszanówki. Według inwentarza dochodów miasta, sporządzonego p. rajcę Anseriniego Gąsiorka w r. 1608, pobierało miasto czynsze z tych winnic. W XVIII i XIX w. podupadała uprawa winnej latorośli coraz bardziej. W początkach w. XIX miał Kortum na folw. Friderikenhof winnicę, w której grona dobrze się udawały i dojrzewały, wino jednak z nich robione było kwaśne. Nieco później uprawiał starannie winną latorośl Majer w ogrodzie swoim przy ul. Majerowskiej. Dziś, wobec ułatwionego dowozu i taniości winogron, zaniechano zupełnie uprawy tej rośliny. O dawnych winnicach lwowskich czyt. artykuł Lewandowskiego w Ruchu literackim, 1876, 48. Lasów jest mało w obrębie L. Zalesiony jest Wys. Zamek wraz z dawną Łysą Górą, Kaiserwald, Pohulanka, Zofiówka a nareszcie Bodnarówka i wzgórza za domem Inwalidów. W Bodnarówce stanowi główny drzewostan rębna dębina 80 do 140letnia, zmieszana z grabiną. Lasek ten zajmuje 30 mr. i 1068 kwadr. k. Bibliografia Jarnutowski, , Pogląd na lasy okolicy L. w Rozpraw. gal. Tow. gosp. 1849, VI, . 219. Tomaschek, , Zur Flora der Umgebung Lembergs w Verhandl. der zoolog. botan. Ges. in Wien, 1859, IX, 43; 1860 X, 93. Tenże Beitrag zur Flora der Umg. L. tamże, 1882, XII, 63; 1866 XVI, 313; 1868 XVIII, 341. Trusz Nowy dodatek do fi. lwow. Kosmos, 1879, 461. Tyniecki O obecnej roślinności piaskowej góry koło L. Kosmos, 1880, str. 210. Weiss Beiträge zur Flora v. L. w Abh. dei k. k. zool. Gesel. Wien. , 1865, XVI, 453, rzecz bez naukowej wartości. Zawadzki Lwów Flora der St. L. Lemberg, 1836, str. 230. Według spisu z r. 1880 było w obrębie L. 1066 koni 422 posiadaczy, 1272 bydła rogatego 363 pos. , 7 kóz 5 pos. , 327 świń 106 pos. ; uli 154 9 pos. . Za dawnych czasów były we L. rybne stawy w znacznej liczbie, a ryby lwowskie słynęły daleko po za granicami miasta. Czyt. Werchratski, Motyle z okolicy Lwowa w Sprawozd. kom. fizyogr. 1869. Ludność Lwowa powstała z żywiołów różniących się od siebie pochodzeniem, mową, obyczajami i wyznaniem. Już za czasu ruskich książąt mieszkali tu obok Rusinów Ormianie, Saraceni zdaniem Zubrzyckiego byli to Włosi z Taurydy, Tatarzy, Żydzi i Niemcy. Za czasów polskich przybywali prócz tego Polacy, Litwini, Liwończycy, Żmudzini, nowe zastępy Niemców, a za czasów austryackich nakoniec napłynęły znowu liczne rodziny niemieckie. Oprócz tego osiedlali się różnemi czasy mniej licznie Szkoci, Włosi, Rumuni, Węgrzy i t. p. Z biegiem czasu tracą te rozliczne żywioły swą odrębność, gubią się i rozpływają śród żywiołu polskiego, jako moralnie najsilniejszego, i w ten sposób tworzą w końcu, z małemi wyjątkami, jednolitą prawie rodzinę. Tatarzy i Saraceni wynaradawiają się najwcześniej. W r. 1416 np. znajdował się już tylko jeden Tatar pośród murów miasta, a jakkolwiek w przywileju Zygmunta I z r. 1509 jest wzmianka o Tatarach, osiedlonych po przedmieściach i w okolicy, to znajdowali się tam oni prawdopodobnie w bardzo małej liczbie. Przewagę między wszystkiemi żywiołami miał z początku żywioł niemiecki. On to składał przeważną część i to pewno najmożniejszych kupców i rzemieślników; z pośród nich, o ile wiemy, wybierano ciągle radców miasta, burmistrzów i ławników. W r. 1471 dopiero wybrano prawdopodobnie po raz pierwszy radcę z pośród Polaków. Był nim Marcin Burza. W kościele panował język niemiecki. W r. 1415 dopiero zaprowadził arcybiskup łaciński kaznodzieję, któryby i po polsku mógł kazać, gdyż dotąd był tylko kaznodzieja niemiecki. W najdawniejszych zachowanych księgach miejskich znachodzimy obok języka łacińskiego także niemiecki; ten ostatni tylko w sprawach sądowniczych, w których Niemcy udział brali i w dawniejszych statutach cechowych. Nie ulega jednakże wątpliwości, że posługiwano się także językiem polskim, gdyż w tekście ówczesnych aktów, czy to łacińskich, czy niemieckich, używano często i coraz częściej wyrazów polskich dla jaśniejszego wyłożenia rzeczy, aż w końcu obok języka łacińskiego występuje także polski jako urzędowy. W archiwum miejskiem znajdują się akta po niemiecku pisane jeszcze pod r. 1517. Późniejszych juz nie ma. Zdaje się tedy, że niemiecczyzna przełamywała się już wówczas a żywioł polski brał przewagę. Do dziejów tego przełomu znajdujemy kilka ciekawych zapisków w arch. miejs. Pod r. 1450 czytamy, że Niemcy polszczyli się zwolna odd. III A. 224, str. 6, pod r. 1606 zaś, że znaczna część Rusinów i wszyscy Niemcy, z wyjątkiem nowo przybyłych, stali się Polakami ib. str. 11. śród takich stosunków używano języka niem. coraz rzadziej i to tylko przy rozprawach sądowych, w stosunkach z niemieckimi kupcami, przebywającymi czasowo we L. , do prowadzenia ksiąg kupców niemieckich osiedlonych we L. a zresztą w nabożeństwach kościelnych, z początku w kościele P. M. śnieżnej, potem w katedrze łacińskiej, a około r. 1650 tylko w kościele przy szpitalu św. Ducha, gdzie istniało nawet niemieckie bractwo kościelne. W katedrze ustawiono na początku w. XVI dwie ambony i odbywały się kazania niemieckie równocześnie obok polskich. Gdy żadna strona nie ustępowała drugiej, zdały się obie na sąd rozjemczy kanclerza Łaskiego, który r. 1503 orzekł, że kazania niemieckie mają być przy mszy rannej a polskie na sumie. Lecz zwyczaj ten ustał niebawem, gdyż już w r. 1512 żali się miasto przed królem na konsystorz, że kazań niemieckich zaniechano. Zygm. I rozporządził r. 1513, aby arcybiskup zbadał zażalenie, i w skutek tego ustanowiono r. 1514 znowu dwie ambony, a kazania polskie i niemieckie miały się odbywać równocześnie. Lecz wkrótce okazała się zmiana konieczną, gdyż kaznodzieje przeszkadzali sobie. Gdy zaś w Niemczech zaczęła się szerzyć reformacya i groziła obawa, by kaznodzieje stamtąd sprowadzani nowatorstw nie szerzyli, zezwolił król na prośbę miasta, ażeby ono samo mogło na miejsce niemieckiego kaznodziei prezentować arcybiskupowi kaznodzieję z pośród krajowego duchowieństwa bez pośrednictwa królewskiej kancelaryi. W magistracie doszło do tego, ze w r. 1522 liczni radni mało co albo nic nie rozumieli po niemiecku, wskutek czego obowiązany był notaryusz miejski tłómaczyć niemieckie korespondencye na język łaciński, a księgi notaryalne pisać po łacinie. Mimo to wolno było miastu jeszcze w r. 1565 sprowadzać nauczyciela i rektora szkoły z Niemiec, a w r. 1576 najmować strzelców niemieckich na odpędzanie Tatarów. Ormianie zachowali przez długie czasy swą narodową odrębność, być może z przyczyny, że odrazu w większej przybyli ilości i że później zasilali się coraz to nowymi przybyszami. Trudniąc się handlem i przemysłem, zjednali sobie Ormianie wielką wziętość i dostatki. Pierwsi osadnicy ormiańscy utrzymywali ciągłe związki z patryarchami eczmiadzyńskimi, odłączo Lwów Lwów nymi od kościoła rzymskiego. Wraz z nimi I przybyli z Azyi ich mnisi reguły św. Antoniego pustelnika i założyli we L. pod Wys. Zamkiem monaster z kościołem św. Anny. Odtąd przysyłali patryarchowie tu i w ogóle na Ruś mnichów tej reguły dla utrzymania w swem wyznaniu tutejszych Ormian. Kazimierz W. nadał Ormianom r. 1356 przywilej rządzenia się własnemi prawami i sądzenia przez własnych obieranych sędziów, a w rok przywilej zupełnej swobody religijnej. R. 1379 nakazała królowa Elżbieta, by Orm. lwow. zachowano przy ich zwyczajach i obyczajach Ak. gr. III, 58. Ludwik zachowuje ich przywilejem z r. 1380 przy prawach i obyczajach jak za Kaz. W. Ak. gr. III, 60. Przywileje te zatwierdził Wład. Jag. 1387 r. Ak. III, 79, a w r. 1402 pozwolił im kupczyć w całej Rusi, Litwie i Koronie A. IV, 8, który to przywilej potwierdził Kaz. Jagiell. r. 1462 A. VI, 73; Wład. Warn. wydał r. 1444 rozkaz do starosty i rajców lwowskich, aby nie stawiali Ormianom przeszkód w wykonywaniu ich praw i przywilejów a przedewszystkiem wójtowi Ormian co do jego przywileju na 2 jatki rzeźnickie A. V, 139; przywileje te zatwierdzali potem Kazim. Jagiell. r. 1461 A. V, 205 i 1464; Zyg. I r. 1519; Zyg. Aug. 1549; Aug. III 1736. W późniejszych czasach dokonała się unia religijna ob. Arcyb. orm. , a pod względem narodowym stopił się naród I ormiański zupełnie z Polakami; istniejące niegdyś przy kościołach szkółki, gdzie uczono czytać i pisać po ormiańsku, przestały istnieć, a arcybiskup Torosowicz wydawał już swe rozporządzenia w języku polskim. Do dziejów Ormian lwowskich zawierają wiadomości Wagilewicz A. gr. t. II, 44; Zacharyasiewicz Wiadomość o Orm. w Polsce; Barącz Rys dziejów ormiańskich; Prawa i artykuły Orm. lwow. z łaciń. na polski język r. 1601 przetłóm. w Bibliot. starożytnej, 1843 ob. także Rkp. w Bib. Ossol. 2117; Bischof Das alte Recht der. Armenier in L. , Wien 1862 i Urkunden zur Gesch. der Arm. in L. Wien, 1864 krytykę obu tych dzieł podał Tygod. naukowy, Lwów, 1865, 12 i 13. W Bibl. Ossol. znajduje się obfity materyał rękopiśmienny pod 1646 do 1648, 1650, 1651, 1655 dc 1658, 1718, 1720, 1723 do 1736, 1741, 1742, 1744, 1748 do 1766. Szkoccy kupcy prowadzili we L, handel od bardzo dawnych czasów i mieli składy towarów na ulicy nazywanej od nich szkocką dziś serbską. Jako protestanci odprawiali oni prywatnie swe nabożeństwo, schodząc się razem, czego im urząd radziecki r. 1668 zakażał. Nie chcieli oni także płacić podatków do miasta, a spór o to rozstrzygnął król 1679 na korzyść miasta. Rada miejska i kupcy miejscowi pragnęli jednak handel Szkotów ograniczyć, a w r. 1685 zapadł dekret Jana III ścieśniający bardzo znacznie ich swobody handlowe. Okoliczność ta a oraz wojny za Aug. II wygnały tych przemyślnych kupców ze L. Najdłużej, bo aż do dnia dzisiejszego, zachowują swą odrębność żydzi. W ostatnich kilkunastu latach dopiero, odkąd system germanizacyiny upadł w Galicy, nastąpił zwrot ku lepszemu. Znaczną część młodszego pokolenia obznajamia się w szkołach z językiem polskim i zaczyna go pomału używać w życiu domowem i towarzyskiem. Przeważna część starozakonnych trzyma się jednakże jeszcze zawsze swego żargonu. Spory i zatargi z żydami bywały bardzo częste; gdy bowiem żydzi dążyli do opanowania wszystkich gałęzi przemysłowości i handlu, usiłowało miasto położyć im tamę w tej mierze i wzrost ich wpływu powstrzymać. Po szczegóły odsyłamy do Kroniki Zubrzyckiego, str. 79, 139, 143 i 144, 151 do 153, 177, 205, 206, 218 do 221, 227 do 230, 242, 327, 330 do 332, 335, 336, 406, 407, 462 do 464, 467 do 476, 480 i 481. Między wyznaniami łacińskiem, ruskiem i ormiańskiem panowała zgoda aż do końca w. XV. Na początku w. XVI dopiero rozpoczęły się spory. I w tej mierze odsyłamy do Kroniki Zubrzyckiego, str. 144, 145, 148, 194, 195, 198, 201, 202, 209 i 210 o kalendarz gregoryański, 212, 226, 227, 259, 260, 287, 289, 324 do 327, 419, 443, 446, 464 do 467, 470. Między mieszkańcami L. rozróżniano mieszczan, t. j. mieszk. miasta otoczonego murami, i przedmieszczan. Tylko ci pierwsi posiadali szczególne przywileje, z pomiędzy nich wybierano radców, ławników itd. Warunki, pod któremi można było otrzymać prawa mieszczańskie, były rozmaite, stosownie do okoliczności czasowych. Z początku była zdolność do służby wojskowej głównym warunkiem. Jakakolwiek ułomność lub wadliwość ciała, choćby przypadkowo powstała, pociągała za sobą utratę prawa obywatelskiego; rezygnacya bowiem była u takich osób niezbędną. Po założeniu bractw przemysłowych i cechów zezwalano także i na to, ażeby służbę wojskową, polegającą zawsze li tylko na obronie miasta, pełnili zastępcy; stąd też wyjątkowo nadawano także kobietom prawo obywatelskie. Niezbędnemi warunkami były po wszystkie czasy ślubne pochodzenie, chrześciańskie wyznanie obrz. rzym. , greck. lub orm. , moralność poświadczona przez jakąś znaną, wysoko położoną osobistość albo też przez zwierzchność obcej miejscowości, z której kandydat pochodził, i oprócz tego przez dwóch obywateli lwowskich, a nareszcie posiadanie w mieście nieruchomej posiadłości wartości 300 zł. Stosownie do okoliczności żądano także od petentów, ażeby składali broń w zbrojowni al bo odpowiednie relictum. Zezwalano wprawdzie na przedłużenie terminu, ale przysięgę obywatelską trzeba było składać. W czasie bezkrólewia odkładano przysięgę na czas po odbytej koronacyi króla. Szlachta przyjmowała miejskie służby z prawem obywatelskiem lub bez tego np. Sobański, Strzałkowski, Mościcki, Schmelingk, vom Loe, Wydenbrugg, Zedlitz, Pandolfi, Ubaldini delia Rippa obaj z Florencyi, Stuart, Gordon, Marmaduke ze Szkocyi i t. d. , a poszczególni mieszczanie lwowscy posiadali dobra ziemskie i dostępywali godności szlacheckiej jeszcze przed przywilejem Jana Kazimierza z r. 1661 np. Jerzy Fulmer posiadał już 1409 r. Mikłaszów, kupiec Barnabasz Negrono w roku 1467 Pikułowice, Antoni Hornik w roku 1513 Iwanków; na posiedzeniu sejmu dnia 24 sierpnia 1492 r. byli obecni dwaj deputowani lwowscy podczas elekcyi Jana Olbrachta, wysłani prawdopodobnie z petycyą. Godności szlacheckiej zaś dostąpili między innymi Szembek, Worcel, Aichinger z Norymbergi, Pełka, a przy końcu w. XVII Jan, syn Daniela Badyniego, zaliczanego do patrycyuszów miasta, pochodzenia greckiego tak samo, jak rodzina Paparów. Przywilej z r. 1661 Arch. miej. I oddz. 800 porównał miasto L. w prawach i zaszczytach z Krakowem i Wilnem, a mianowicie nadał mieszczanom obrz. rzym. , greck. i orm. i ich potomstwu prerogatywy szlachectwa, pozwolił im nabywać i posiadać dobra ziemskie w Polsce i Litwie, wysyłać deputatów na sejmy do izby posłów, tudzież na elekcyą królów, takową podpisywać, króla na sejmie witać i zegnać, do całowania ręki przystępywać i t. d. Mieszczanie lwowscy byli poważani nietylko na Rusi Czerwonej, ale także w Polsce, na Litwie i za granicą. Ich stosunki handlowe z Niemcami i innemi krajami zjednywały im sławę prawości a sława ta podnosiła znowu ich polityczny wpływ we własnym kraju. Gościnnością nie ustępowali oni nikomu. Byt ich materyalny wzrastał pod troskliwą opieką Kazim. W. i Jagiellonów, w obec małych podatków i pomyślnie rozwijającego się przemysłu i handlu. Poszczególne rodziny słynęły z zamożności, jak np. rodzina Wilczków jej przodek przybył do L. z Przeworska i w r. 1449 przyjął prawo miejskie; kwitnęła ona aż do zaboru L. , jako zamożna i często w radzie zasiadała, Mikułków, Korniaktów, Syxtów, Kampianów jedna z najdawniejszych i najbogatszych rodzin patrycyuszowskich, dobrze około miasta zasłużona i t. p. Ale nietylko z bogactw słynęli mieszczanie lwowscy; odznaczali się oni także cywilizacyą i wytwornemi obyczajami, które kwitnęły w mieście, mającem rozległe stosunki ze wschodem i zachodem. Między mieszczaństwem a szlachtą istniał stosunek zgody i harmonii. Nienawiści i nieprzyjaźni szlachty ku mieszczanom, tak powszechnej w innych krajach zachodnich, nie napotykamy tu nigdy. Wyzyskiwanie i ucisk ze strony poszczególnych starostów lub wojewodów należą do wyjątków. Pobieranie grosza mostowego i drogowego od mieszczan lwowskich, uwolnionych od tego na mocy przywilejów, nie wiodło tu do nienawistnych sporów i zatargów; rozstrzygano tę sprawę zawsze skargami zanoszonemi do króla, lub też zwyczajną drogą procesu cywilnego. Konfcderacya ruska zwłaszcza, t. j. związek szlachty okolicznej z miastem r. 1464 zawarty, zbliżył szlachtę i mieszczan do siebie. Nietylko widzimy odtąd liczne związki małżeńskie między szlachtą a mieszczanami np. córka Bernarta wyszła za Kurcza, podczaszego bracławskiego; Anna, córka ławnika Schroppe, za Dobiesława, dziedzica Żurawicy; Stan. Tęczyński, ssta trembowelski, wziął za żoną kamienicę, ogród, winnicę i folwark pod Kozielnikami; Barbara Śnieszkówna była pierwej za kuśnierzem Brylem, a potem za urodzonym Ulatowskim i t. p. , ale szlachta spełnia nawet warunki, potrzebne do otrzymania praw mieszczańskich i nabywa te prawa, o ile dotąd wiemy, od roku 1526. oto nazwiska niektórych mieszczan szlacheckiego pochodzenia Hubicki, Bielawski, Ostrowski, Kosiński, Białobrzeski, Żukowski, Tarnawiecki, Zaleski, Lisowski, Wilski, Gadowski. Było ich jeszcze wielu innych, tak dalece, że mieszczanie obawiali się w końcu, żeby szlachta nie zajęła całkiem urzędów radzieckich. Przedmieszczanie nietylko że nie mieli praw politycznych, ale nadto nie mogli mieć szynków i kupiectwa prowadzić, a choć którego do cechu jako rzemieślnika i majstra przyjęto, to stanowisko jego było inne, niż stanowisko majstra miejskiego. Przedmieszczanie byli w początkach ludzie prości i ubodzy, którzy osiedlali się na gruntach należących do całego miasta lub poszczególnych mieszczan. Z tych posiadłości obowiązani oni byli opłacać właścicielom gruntu czynsz, a oprócz tego odbywać szarwarki, ściągające się do porządku, czystości i obrony obmurowanego miasta. Bo tych szarwarków obowiązani byli także i ci przedmieszczanie, którzy na przedmieściu ziemię i domek sobie na własność kupili. Radzi, że pod miastem znaleźli przytułek i łatwość zarobku, ulegali oni chętnie tym powinnościom. Gdy jednak z czasem ich potomkowie wyuczyli się rzemiosł i realności na własność ponabywali, chcieli się od tych obowiązków uwolnić i stanąć na równi z mieszczanami. Toczyły się o to najprzód spory w sądach królewskich. Miasto wygrywało, zasłaniając się prawem własności gruntów i potrzebą szarwarków do utrzymania murów około miasta i porządku Lwów Lwów w mieście. Przedmieszczanie halickiego przedmieścia chwycili się w końcu innego środka. oto wyrobili sobie u króla Zyg. III przywilej na ufortyfikowanie przedmieścia. Przy tym zamiarze trwali dłużej, ale bez skutku. Materyalny byt mieszkańców w ogólności był dobry aż do połowy w. XVII, kiedy to miasto trapić zaczęły oblężenia nieprzyjacielskie i konfederacye wojskowe. W ślad za dobrym bytem szerzył się zbytek. Przeciw zbytkom wydawali prawa sami mieszkańcy. W r. 1383 np. zapadła uchwała orzekająca, że ktokolwiek zechce ślubne wesele obchodzić, powinien mieć 16 osób, 4 dania i 2 śmieszków, a nie więcej pod winą 4 grzywien. Postanowiono także, aby niewiasty w połogu zostające żadnych nie zastawiały traktamentów pod winą 4 grzywien. R. 1387 postanowiono, ażeby w mieście nie ważył się nikt grywać w kostki pod karą grzywny dla obu grających. Z pomiędzy Lwowian wyszedł także nie mały zastęp mężów słynnych na polu nauk i sztuk pięknych. Zimorowicz w dziełku Viri illustres leopoliensis civitatis, 1671 podaje nam wiadomość o mężach sławniejszych. We L. urodzili się Mikołaj Sęp Szarzyński, Szymon Szymonowicz, Szymon Zimorowicz, Bartł. Zimorowicz, Jan Leopolita, Fabian Birkowski, król Stanisław Leszczyński, Grzegórz Piramowicz, Karol Bołoz Antoniewicz, Henryk Schmitt, Stanisław Smolka i wielu innych. Ze L. pochodził Walenty Wąsik, kotlarczyk, który, się odznaczył za Batorego pod Połockiem przez podpalenie zamku, za co go nobilitowano i Połotyńskim nazwano. O liczbie mieszkańców w dawniejszych czasach brak nam dokładniejszych wiadomości. Księga podatkowania i innych spraw miejskich z r. 1405 Arch. miej. 1178 wykazuje, że w samem mieście bez przedmieść i nie licząc obcych było 534 mieszczan Niemców, Rusinów, Polaków i Tatarów, 63 Ormian, więc 597 ojców rodziny. Licząc owe rodziny po 4 dusze, a dodawszy żydów, którzy w ten regestr nie weszli, luźną czeladź i zarobników nienależących do opodatkowanych, można śmiało przypuścić, że między murami miasta mogło się znajdować blisko 4000 dusz. Pierwsza autentyczna data co do liczby mieszkańców pochodzi z r. 1776. Wówczas liczyło całe miasto 29500 mk. Według spisu z 31 grudnia 1880 r. liczył L. 103422 mk. cywilnych 49052 męż. , 54370 kob. ; 29572 stanu wolnego męż. , 29972 kob. ; 18005 żonatych, 17852 mężatek, 28 rozwiedzionych męż. , 99 kob. , 1447 wdowców, 6447 wdów a 6400 wojskowych, razem 109822 mk. Podług zawodu, zatrudnienia lub zarobku dzieliła się ta ludność jak następuje Osób stanu duchownego wszystkich wyznań było 213 męż. , 227 kob. ; urzędników czynnych w służbie dworskiej, rządowej, krajowej, gminnej i t. p. 1618; w zawodzie nauczycielskim 687 męż. , 356 kob. literatów i redaktorów 71; aktorów, muzyków śpiewaków, tancerzy 234 męż. , 58 kob. , malarzy i rzeźbiarzy 49, architektów, inżynierów cywilnych, geometrów 106, adwokatów i notaryuszów 93, lekarzy 134, w zawodzie lekarskim niższego rzędu 15 męż. , 177 kob. , sług czynnych, woźnych i t. p. 389, żandarmów, straży bezpieczeństwa, straży skarbowej i t. p. 613, trudniących się gospodarstwem nolnem i lasowem 523 męż. , 159 kob. , dzierżawców i kolonistów 22 męż. , 4 kob. , trudniących się przemysłem i rzemiosłami 3305 męż. , 405 kob. , zajętych w zawodzie handlowym 1831 męż. , 744 kob. , bankierów i t. p. 23, trudniących się przewozem podróżnych i towarów 167 męż. , 4 kob. , właścicieli domów i rent 1074 męż. , 958 kob. , emerytowanych 487 męż. , 859 kob. , osób nieznanego zarobku 32 męż. , 24 kob. , robotników 12571 męż. , 5401 kob. , służby domowej 2854 męż. , 8586 kob. , członków rodziny i innych domowników bez zarobku 19702 męż. , 27126 kob. Podług religii było 55973 rzym. katol. , 14868 gr. katol. , 181 orm. katol. , 1 starokatol, 219 grec. oryent. , 1 orm. oryent. , 1 unitaryan. , 1641 wyzn. augsbur. , 64 wyzn. helw. ; 27 wyzn. anglik. , 10 rel. menon. , 30418 mojżesz. , 18 bezwyzn. Podług stopnia wykształcenia było 55085 umiejących czytać i pisać, 4077 umiejących tylko czytać, 44260 nie umiejących ani czytać, ani pisać. Ciemnych na oba oczy było 83 męż. , 52 kob. , głuchoniemych 75 męż. , 59 kob. , obłąkanych 17 męż. , 10 kob. , umysłowo niedołężnych 25 męż. , 26 kob. W życiu towarzyskiem używało języka polskiego 90132, niem. 7323, ruskiego 3600, czeskiego 263, rumuńskiego 192, włoskiego 4, słowackiego 3, reszta innych języków. Przemysł rozwijał się wcześnie za staraniem Niemców i na wzór niemiecki. Na rozwój jego wpływały korzystnie liczne przywileje nadawane cechom, tudzież czuwanie władzy miejskiej nad dobrocią wyrobów, czego liczne mamy dowody. R. 1522 np. wystawiono pręgierz, zwany żurawiem, później orczykiem, na którym zawieszano piekarzy, jeśliby chleb nie podług wartości piekli. Zdaje się, że winnych przywiązywano tylko po pod ramiona do tego żurawia i wyciągano w gorę. Kiedy r. 1588 dostrzeżono wosk fałszowany, zagrabiono go i spalono, a właściciela uwolniono od ciężkiej kary tylko dla tego, że przysiągł, iż czeladź, w czasie jego słabości, bez jego wiedzy, ten fałsz zrobiła. R 1609 rozporządził urząd radziecki, że żelaźnikom nie wolno kupować roboty od partaczów, lecz tylko od majstrów cechowych; że towary żelazne z Niemiec sprowadzane tak długo wolno im Lwów sprzedawać, dopóki podobnych towarów miejscowi rękodzielnicy wyrabiać nie będą; skoro to nastąpi, obcych sprowadzać nie wolno, R. 1610 nakazano garncarzom robić dobre garnki i mieć ich dostateczny zapas pod zagrożeniem, że pozwoli się obcym przywozić i sprzedawać. R. 1622 była w mieście oficyna, zwana kapicą, w której człowiek przysięgły wytapiał wosk w duże kręgi za małą do kasy opłatą. Wosk ten stęplowano na znak, że nie był fałszowany. W domu lub innem miejscu nie wolno było wosku przetapiać. Z przywilejów wymieniamy statut dla cechu płócienników nadany przez rajców lwowskich w r. 1459 Ak. gr. VII, 96 a potwierdzony 1469 ib. 120; potwierdzenie ustawy cechu kuśnierskiego z r. 1470 ib. VI, 139; przywilej Kazim. Jag. z r. 1479 pozwalający piekarzom lwowskim sprzedawać chleb w mieście przez cały tydzień, innym zaś osobom tylko we wtorki i soboty ib. IX, 120; przywilej cechu krawieckiego z r. 1491, potwierdzony 1646 i 1648 Arch. miej. fasc. 3 i 4 li. 463 i 470; przyw. cechu mydlarskiego z r. 1563 ib. fasc. 1 i 2 li. 51; dekret Jana III z r. 1682 normujący stosunki między cechami 1 wowskiemi a magistratom i ławicą Rkp. w Bibl. Ossol. 1049; i protokół cechowy cechy szewskiej lwowskiej od r. 1611 do 1738 ib. 428 do 431; toczki, na osnowanju kotorych cech Iwow. sapożnyków ruskich prystupaje do unii z polskimy sapożnykamy. Literat. Sbornyk, 1870, str. 101. Na początku w. XV byli we L. oprócz pospolitych rzemieślników łucznicy, mieczniki, kamieniarze, rymarze, siedlarze, kuśnierze, mosiężniki i pasowniki. Garbarstwem trudnili I się Tatarzy, wypędzeni za mury i fosy miejskie. Wyrabiano także prawdopodobnie machiny do rzucania strzał i pocisków z murów miasta, a w r. 1408 postanowiła rada miejska, aby każdy cech sprawił po jednej takiej machinie. Introligatorowie znajdowali się już także, gdyż w księdze miejskiej 1207, str. 40 zapisano jako wydatek 3 zł. ,, pro ligatura regestrów. Pod tymże rokiem znajdujemy już wzmiankę o zegarmistrzu miejskim, o nożownikach, woskobojnikach, stelmachach i rurmistrzach. W r. 1425 nadał Wład. Jag. Januszkowi Tholmacz prawo na postrzygalnię sukna, skąd wnosić można, że musiały tu być liczne wyrobnie sukna, które do Multan, Besarabii i t. d. wywożono. W połowie w. XV a mianowicie 1445 r. , kiedy baszty miejskie oddawano cechom w opiekę, były następujące cechy kuśnierze, miechownicy, mydlarze, blacharze, miecznicy, tkacze, czapnicy, siedlarze, piwowarowie piwa lwowskie słynęły już o wiele przedtem, miodowarowie, rymarze, murarze, powroźnicy, szewcy, garncarze, kotlarze, krawcy, złotnicy, rzeźnicy, stolarze, bednarze, stelmachy, kowale, ślusarze, iglarze pierwsze igły w Polsce zaczęto wyrabiać we L. prawdopodobnie już w XIV w. , kramarze i piekarze. R. 1468 założono ludwisarnię, a w r. 1483 była fabryka saletry na przeciw bernardynów, wspominana jeszcze w XVI w. W drugiej połowie w. XVII istniało we L. 30 cechów, a były prócz tego rozmaite stowarzyszenia, jako to muzykantów, furmanów, tragarzy, rurarzy i t. d. , gdyż każde zarobkowanie łączyło się w związek, zatwierdzony przez urząd radziecki, i miało swego przywódcę. W XVII w. słynął L. także z wyrobu cukierków, sukna, płócien, tkanin, mieczów, nożów i powozów. Z początkiem XVIII w. wyrabiał broń Balcer Werner; w tymże wieku Bauer sławne strzelby i pistolety. Tutejsze karabele słynęły pod nazwą szabel lwowskich czyli czarnych. W tymże wieku słynęły wyroby stolarskie. W początkach w. XIX słynęły lwowskie garbarnie 58 jedwabiarzów przerabiało rocznie 15465 łutów jedwabiu. Były także fabryki instrumentów i wyrabiano kafle. W browarze Brunnera wyrabiano sławne piwo angielskie i porter. Wyrabiano także wiele cieńkiej bielizny stołowej, a w fabryce Singera blaty ołowiane na tabakę dla fabryki w Winnikach. Słynęła w końcu fabryka powozów, która dla ziem polskich dostarczała wyrobów, równających się trwałością i pięknością wiedeńskim. W r. 1884 istnieją we L. następujące fabryki 2 młyny parowe 3ci na Zamarstynowie, 3 młyny wodne, 4 piekarnie parowe 5ta na Zamarstynowie; 5 browarów; 4 fabryki rumu, likierów i rozolisów; 1 fabr. cykoryi, 1 fahr. czekolady, 1 fabr. wyrobu extraktu zupowego, 1 destylarnia nafty; fabr. świec woskowych; 2 fabr. zapałek; 1 zakład gazowy; 6 fabr. maszyn rolniczych, 2 pracownie odlewów metalowych, 2 odlewarnie płyt stereotypowych i czcionek dla drukarzy; fabr. albuminu na Zniesieniu, 11 cegielni zwykłych, fabr. cegieł maszynowych i wyrobów glinianych I spółka, fabr. skór na Zamarstynowie, fabr. gipsu, fabr. korków, fabr. kołków do butów, fabr. wózków i koszyków, fabr. wyr. pończoszkowych, stolarskich, 3 fabr. storów i żaluzyj, fabr. spodium. Liczba samoistnych przemysłowców w r. 1884, podana wedle stowarzyszeń przemysłowych, mających się zawiązać na mocy nowej ustawy przemysłowej z 15 marca 1883. I. Architektów i budowniczych 34; cywil. inżynierów 4, murarzy i brukarzy 9, cieśli i studniarzy 6, kamieniarzy 3, kominiarzy 13, rzeźbiarzy 12, przedsiębierców budowli 8, przedsiębiorców kamieniołomów 9, przedsiębierców czyszczenia kanałów 9, cegielników, wapniarzy i gipsiarzy 12, pokrywaczy dachów 3, garncarzy i kaflarzy 5; II. blacharzy 66, bronzowników 4, mosiężni ków i ludwisarzy 6, konwisarz 1, rękawiczników i bandażystów 14; III. fiakrów 21, dorożkarzy 224, utrzymujących omnibusy 1, posługaczy publicznych 3 instytuty, karawaniarzy 8; IV. fryzyerów i perukarzy 20, golarzy 64; V. introligatorów 40, tokarzy 27, fajkarzy 6, grzebieniarzy 2, koszykarzy 6, wyrabiaczy korków 2, powroźników 11, parasolników 24, rytowników i pięczątkarzy 5; VI. krawców i krawczyń 253, kuśnierzy 40 VII. księgarzy i antykwarzy 20, drukarzy 21, litografów 6, odlewaczy czcionek i sterotyp. 3, fotografów 12, handlarzy obrazów 6, utrzymujących czytelnie, wypożyczalnie i handel nut oprócz księgarzy 1; VIII. kapeluszników i czapkarzy 49, tapicerów 29, kołdrarzy i waciarzy 6, szmuklerzy 10, szklarzy 14, szczotkarzy 14; IX. malarzy pokojowych 32, lakierników 21, malarzy szyldów 13, pozłotników 8, tapeciarzy 3, farbiarzy 11; X. piekarzy 87, młynarzy 5, . piernikarzy 6; XL modystek 40, szwaczek bielizny 5, przedsiębierców wyrobu pończoszkowych towarów 10, gorseciarzy, hafciarzy, koronkarzy i przedsiębierców wyrobu kościelnych przyborów 1, przedsiębierców wyrobu chemikaliów i perfum 3, przedsięb. wyr. atramentu 3, ogrodników i kwiaciarek 7, przedsięb. wyr. tutek cygaretowych 5, producentów wody sodowej 9, utrzymujących szkoły tańców 7; XII. rzeźników wołowych 120, masarzy i rzeźników bydła próbnego 174, mydlarzy 10; XIII. stolarzy 124, organmistrzów 2, stroicieli fortepianów 3, snycerzy 2, przedsięb. wyr. żaluzyj i storów 3; XIV. ślusarzy 49, kowalów 25, konowałów 3, rusznikarzy 4, nożowników 7, pilnikarzy 4, druciarzy 2, maszynistów 6, kotlarzy 8, naprawiaczy rur gazowych 1; XV. szewców 375; XVI. szynkarzy, kawiarzy, traktyerników i oberżystów 351, piwowarów 5, cukierników 20, fabrykantów rozolisów 2; XVII. stelmachów 23, rymarzy 13, siodlarzy 14, bednarzy 20, przedsięb. wyr. kuferków 9, garbarzy; XVIII. złotników i jubilerów 40, zegarmistrz. 34, optyków 5, dentystówtechników 1. Drukarnie sięgają początkiem swoim drugiej połowy w. XVII. Pierwszym drukarzem lwow. był Jan Fedorowicz lub Fedorow al Chodorowicz zmarły we L. r. 1584, a pierwszą księgą drukowaną we L. w r. 1574 kirylicą Apostoł. Czyt. Petruszewicz Iwan Fiedorow, ruskij perwopeczatnyk, Lwiw, 1884; Baranowski Pierwszy drukarz lwowski, w Gaz. Lwow. 1883 286; Persza ruska drukarnia we Lwowi, Zoria, Lwiw, 1884; Pług Nagrobek Fiedorowicza w kościele OO. Bazylianów we L. Kłosy, 1884, 979. Zdaje się jednak, że już przedtem istniała we L. drukarnia, na nagrobku Fiedorowicza bowiem czytano, że on odnowił zaniedbane drukarnie. Drukarskie przybory Fedorowicza były zastawione u żyda, a w r. 1586 dopiero wykupili je mieszczanie i otworzyli drukarnię przy cerkwi wołoskiej, gdzie też ona do dzisiaj istnieje. Później od ruskich powstały drukarnie łacińskie i polskie, a obok nich musiały być także żydowskie i ormiańskie. W r. 1578 miał tu podobno czas niejaki Mik. Scharfenberger pierwszą łacińską i polską drukarnię, 1587 Paweł Szczerbic, syndyk lwow. i Maciej Garvolinus, 1593 i 1599 Maciej Bernart, 1600 Paweł Żelazo, około 1606 r. radca miejski Madrowicz, 1615 Małachiowicz i Wolbramczyk, 1618 Jan Szeliga od 1627 do 1635 był on typografem arcybiskupim, 1633 Michał Sloska drukował także ruskie druki, około 1641 były 3 ruskie drukarnie; około 1646 r. podobno zaczęła drukować drukarnia jezuicka na jej założenie ofiarowała Zofia Sieniawska r. 1615 kwotę 1000 złp. W r. 1676 i 1697 sprowadzono do niej nowe czcionki czworakiego gatunku i umieszczono ją w nowym, wygodnym lokalu; zarządzał nią jeden z ojców praefectus typografiae. Dzieło Korona Polska Niesieckiego, wytłoczono w tej drukarni 1728 1743; 1671 Mościcki, 1684 Mielczewski i t. p. Czyt. Bandtkie Hist. drukarń polskich, t. I, str. 381 422; Zubrzycki Historyczne badania o drukarniach ruskosłowiańskich, Lwów, 1836, str. 7 48. Pierwszą litografią założył we L. Piller pod koniec w. XVIII. Mennictwo, Książęta ruscy nie bili prawdopodobnie monety pod własnem imieniem. Dopiero za Kazimierza W. założono we L. mennicę. Istniała ona zapewne na niższym zamku, siedzibie ststy królewskiego. Z mennicy tej wychodziły pieniądze bite dla Rusi i nacechowane godłem kraju, t. j. wspinającym się lwem. Wszystkie poszukiwania dokumentu, dozwalającego bicia pierwszej monety, były dotąd bezskuteczne. Zaczęto bić pieniądze we L. nie wcześniej jak 1350 r. Pod imieniem Kazimierza W. bito półgrosze czyli kwartniki srebrne t. zw. później groszyki ruskie, grossiculi ruthenicales, z lwem wspinającym się i napisem Moneta Doomini Rucsie sic zam Russie K. na stronie głównej, a z tarczą złożoną z 4 łuków, ukoronowaną głoską K i napisem Regis Polonie K. na stronie odwrotnej; i denary miedziane. Z monet tych wywodzi Stupnicki bardzo trafny wniosek, że Kazimierz Wielki nie uważał zawojowanej Rusi jako uzupełniającą część Polski, ale raczej jako przez osobę swą z Polską połączoną prowincyą zosóbna administrowaną. W czasie panowania Ludwika 1371 1382 bito na Rusi pieniądze tak pod jego, jak i pod imieniem Władysława ks. Opolskiego. Za gubernatorskich rządów Władysława Opols. mianowicie bito srebrne półgrosze z ruskim lwem i napisem w około Moneta Russie na stro Lwów nie głównej, a z nieukoronowaną głoską W, okoloną napisem Wladislaus Dux na stronią odwrotnej; dalej półgroszki srebrne z ukoronowaną głoską L i napisem dokoła Ludovici R. Ungariae na jednej stronie, a z lwem ruskim i napisem wkoło Wladislaus Dux, na drugiej, i inne odmiany, a oprócz tego denary miedziane. Z monet tych wywodzi Stupnicki, że Władysław Opolski nie był udzielnym panem tej Rusi, tylko wielkorządcą z obszerną, książęcej jego godności odpowiadającą władzą, i jako taki pod zwierzchnictwem Ludwika otrzymał zezwolenie bicia monety nie osobistej lecz krajowej. Po r. 1379 bito także półgrosze srebrne z lwem i napisem Moneta Russie na i stronie głównej, a z koronowaną głoską L i napisem Ludovici R. Ungarie na odwrotnej. Z monet tych widać, że król ten, równie jak i następczyni jego na tronie Węgier, Marya, uważali Ruś Czerwoną jako kraj należący do korony niegdyś Arpadów, a później domu Andegaweńskiego. Pod imiennem panowaniem Maryi na Rusi spoczywała mennica lwowska. Odnowił ją dopiero Władysław Jagiełło. Kiedy niewiadomo na pewno, nie zachował się bowiem żaden dokument w tej sprawie; zdaje się, że po r. 1387 a przed 1400. Z pieniędzy bitych we L. pod imieniem Władysława Jagiełły znamy tylko srebrne półgrosze. Są ich dwa rodzaje ruskie z lwem i napisem Moneta Russie na stronie głównej, a z orłem polskim i napisem Wladislaus Rex na odwrotnej; i po r. 1400 lwowskie od czasów Kazimierza W. pierwszy przykład bicia większej monety z nazwiskiem miasta z lwem wspinającym się i napisem Moneta Lemburg na stronie głównej, a z orłem polskim i napisem Wladislai Regis a na innych Wladislaus Rex na stronie odwrotnej. Lwowska mennica była czynna aż do śmierci Jagiełły, poczem ją zamknięto. Odtąd nie znajdujemy wzmianki o mennicy lwow. Dopiero J. Zagórski w dziele Monety dawnej Polski, Warszawa, 1845, przytacza pod 1. 270 i 271 trojaki koronne Zygmunta III z r. 1598 oznaczone głoską L i twierdzi, że je bito we L. Pieniążki te pochodziły jednak z Lublina cf. Lipiński Wiadomość o mennicy w Lublinie, Warszawa, 1853. Później dopiero w r. 1656 bito rzeczywiście pieniądze we L. Rysunki ich i opisy podaje Zagórski 1. c. pod 1. 459 i 480. Są to szóstaki i orty z herbem miasta, lwem. Dokumenta, tyczące się urządzenia tej mennicy, jej czynności i rachunków są oblatowane w metryce koronnej, a treściwy z nich wyciąg podaje Zagórski 1. c. do 1. 459 Ten ostatni szóstak, jak ośmnastogroszówka pod I. 480, bite były we L. ze sreber kościelnych i obywatelskich w czasie okupacyi szwedzkiej 1656 r. na ratunek kraju w ofierze zniesionych, Mennicą naprędce tam urządzoną zawiadował Hieronim Pinoci, sekretarz królewski, pod kierunkiem Stefana Korycińskiego, kancl. w. kor. Wybito w niej przez czas istnienia w Szostakach i 18stogroszówkach sumę 96, 562 zł. na stopę przepisaną. Według zapisków Schneidera Muz. Ossol. począł w r. 1663 w mennicy lwow, Andrzej Tympf wybijać złotówki, zwane od niego tymfami. We lwow. mennicy wzięły też początek arcyrzadkie teraz, na próbę 1665 r. bite złotówki z napisem Ad Ligam comissionis Leopoliensis. Przeciw fałszowaniu monety występowano surowo. W r. 1407 np. spalono żyda Phelera za fałszowanie. W r. 1421, kiedy się namnożyło we L. bardzo wiele fałszywej monety, nakazano, aby każdy mieszkaniec okazywał swą gotowiznę przed komisyą na ten cel oznaczoną; fałszywą monetę wybrakowano i stopiono, a kruszce zwracano właścicielowi. R. 1521 spalono znowu pewnego Ormianina, podejrzanego o fałszowanie monety. Czyt. Ks. Jan Stupnicki O monetach halickoruskich w Bibl. Ossol. poczet nowy, 1865, t. VII, str. 64 173, z ryciną przedstawiającą monety lwowskie. Handel rozwijał się za czasów ruskich książąt i w pierwszych wiekach panowania polskiego bardzo pomyślnie. Pochodziło to z pomyślnego położenia geograficznego i ówczesnych stosunków handlu powszechnego. L. , położony jeszcze w środku Europy, na bardzo przystępnej i wygodnej drodze, na granicy dorzecza Wisły i Dniestru, sprzyjał bardzo założeniu stacyi handlowej dla handlu przewozowego. Jak długo bowiem nie znano Ameryki, ani drogi morskiej dokoła Afryki, istniał handel z Azyą i przez te okolice, gdyż inne drogi z Genui i Wenecyi nie wystarczały, a nadto często bywały poprzerywane. Prócz tego zniewalały polityczne i religijne stosunki licznych Greków, Ormian, Persów, Tatarów, Włochów, Niemców i t. d. już to do odwiedzin miasta, już to do osiedlania się stałego, a w następstwie do pośredniczenia w stosunkach handlowych. Dokładniejsze wiadomości o handlowych stosunkach Lwowa mamy dopiero od czasów Kazimierza Wielkiego. Monarcha ten, a za jego przykładem i wszyscy późniejsi, otoczyli Lwów najtroskliwszą opieką, nadawali miastu jak najkorzystniejsze przywileje i wszelkich używali sposobów, byle tylko podnieść handlowe stosunki stolicy Rusi Czerwonej. Dzięki tym staraniom stało się miasto główną stacyą handlową. Cały handel Polski z Multanami, Wołoszczyzną, cesarstwem Bizantyńskiem i państwem Osmańskiem obrócił się na L. , miasto otrzymało wielkie prawo handlowe jus emporii, jus depositorii i było głównym składem towarów. Stan handlowy składał się z 3 klas kupców bogatych, kupców biedniejszych i kramarzów, którzy Lwów swe towary na publicznych miejscach w ruchomych kramach i na ławkach wykładali, a na noc zabierali. Pierwsi stanowili bractwo ze starszym przez siebie wybieranym, mieli swój bazar pod zamknięciem i sklepieniem na wzór sukiennic krakowskich w rynku, w którym mieściło się 40 sklepów, gdyż więcej członków nie mogło mieć zgromadzenie. Sklepy te były i sprzedajne dziedziczne i miejskie. Gdy sklep był do nabycia, ubiegali się o niego kupcy drugiego rzędu, którzy często równie majętni byli jak i pierwsi, chociaż handel ich ograniczał się na pewne tylko towary i drobną sprze daż. Hurtem targować nie było im wolno. Pośrednikami między zagranicznymi a miejscowymi kupcami byli tłómacze. Musieli oni posiadać języki oryentalne turecki, perski, grecki i wołoski, bo z tą stroną najwięcej prowadzono handel, stamtąd kupcy przybywali do L. , a lwowscy wyprawiali się po towary do Niemiec i Włoch. Rada miasta mianowała tłómaczów, którzy składali przysięgę na rzetelne sprawowanie urzędu, mieli osóbną instrukcyą i corocznie do kasy miejskiej za ten przywilej znaczne kwoty opłacali. Zyskowne to było zatrudnienie. Każdy obcy kupiec, przybywszy do L. , musiał do tłómacza się zgłosić, oświadczyć mu, jakie sprowadził towary i jakich tu nabyć zamyśla. Nie wolno mu było pod zagrabieniem pomijać tego urzędnika, który, powziąwszy dokładną wiadomość, udzielał jej kupcom miejscowym, pośredniczył w targu i przestrzegał, żeby obcy kupiec przez czas ustanowiony nikomu, kto nie jest do tego handlu upoważnionym, nic nie sprzedał. Z licznych dochowanych przywilejów powziąć można wiadomość, jakie to towary ze L. do Multan, Wołoszczyzny, Grecyi i Tataryi wywożono, a jakie stamtąd przywożono i jakie cła opłacano. Wywożono tedy sukna, aksamit, czapki, spodnie, pasy, płótno lwowskie domowe i niemieckie, noże, kosy, sierpy, naczynia cynowe, żelaza pługowe, pałasze, kordy, safian i różne kramarszczyzny. Przywożono jedwab, adamaszek, bawełnę, pieprz, kadzidło, cytryny, imbier, bydło, futra, skóry, wełnę. Ważnym artykułem handlowym były worki. Kupcy lwowscy prowadzili niegdyś największy w całej Polsce handel futrami, zwłaszcza bobrów, lisów, wydr i njedzwiedzi. W połowie w. XV rozwijał się znakomicie handel z miastami nad morzem Czarnem położonemi. Pod koniec w. XV wywierało wprawdzie wkraczanie Turków na Wołoszczyznę i do Multan szkodliwy wpływ na stosunki handlowe tak tamtych krajów, jako też i L. , ale mimo to był jeszcze handel kwitnący. W początkach w. XVI prowadził L. znaczny handel rybami solonemi. Na beczkach z tym towarem wypalać kazał burmistrz cechę iwa na znak, że to są ryby lwowskie. Że zaś wydarzało się, iż pod cechą miejską fałszywe ryby sprzedawano, postanowiła rada r. 1525 żadnemu mieszczaninowi nie piętnować naczynia z rybami, jeżeli się sam soleniem nie trudni, lub takiego człowieka nie trzyma, któryby się dobrze na tej robocie znał, ażeby miasto hańby nie miało. Ryby lwowskie słynęły w Polsce aż do końca XVIII wieku. W pierwszej połowie w. XVII, jakkolwiek napady nieprzyjacielskie, pożary, mór i inne klęski miasto trapiły, był handel ze wschodem dosyć kwitnący. Corocznie przybywało po paruset kupców z Persyi, Turecczyzny, Grecyi, Multan, Wołoszczyzny, Węgier i z za morza. Przywozili oni swe towary i sprzedawali je za gotowiznę, lub brali w zamian tutejsze wyroby i towary niemieckie, włoskie i inne z zachod. Europy sprowadzone. Wszelako nie był już ten handel tak obszerny jak w poprzednich wiekach. Pod koniec w. XVII i w początkach XVIII chyli się on coraz bardziej do upadku, w miarę, jak drogi handlu powszechnego stanowczo w inną kierują się stronę, i przechodzi zwolna w ręce żydów tak, iż w chwili zaboru Galicyi, był już prawie zupełnie w ich posiadaniu. Waźniejsze przywileje, które do rozwoju handlu najbardziej się przyczyniły, podają Akta grodzkie i ziemskie t. III, str. 59 przyw. z r. 1379 Dymitr ks. włodzimierski i łucki oświadcza, że składy towarów pozostają jak dawniej we L. , chybaby król Ludwik inną wskazał drogę; 61 z r. 1380 Ludwik ustanawia skład towarów we L. ; 75 z r. 1387 Jadwiga ustanawia we L. skład soli i wszelkich towarów; 148 z r. 1400. IV, 87 z r. 1415 Wład. Jagiełło pozwala założyć lwowianom wagę; 136 z r. 1425. V, 47 z r. 1426; 55 z r. 1427 uwolnienie od ceł; 79 z r. 1435 Wład. Warneńczyk nakazuje urzędnikom Rusi, ażeby nie pozwalali kupcom omijać L. ; 106 i 108 z r. 1441; 133 i 142 z r. 1444; 170 z r. 1450; 194 z r. 1456. VI, 55 z r. 1460; 69 z r. 1462; 151 z r. 1471; 157 z r. 1472; 171 z r. 1473; 205 z r. 1480. VII, 140 i 141 z r. 1484; 157 z r. 1485; 163 z r. 1488; 171 z r. 1489. IX, 146 z r. 1496; 152, 153, 154, 160 i 161 z r. 1497; 162 z r. 1498; 169 i 177 z r. 1499; 187 z r. 1500; 214 z r. 1503; 224 z r. 1505; 233 z r. 1506. Ob. prócz tęgo przywileje w archiwum miejskiem fasc. 509 i 517 przywileje hospodarów multańskich z r. 1408 i 1434 na wolny handel w ich krajach, 518 przywilej hospodara wołoskiego z r. 1440 na wolny handel; fasc. 138 r. 1542 pozwala Zygmunt I stanowić tylu tłómaczów, ilu ich miasto potrzebuje; fasc. 293 26 r. 1552 potwierdza Zygmunt August dawne przywileje na skład towarów i trakt handlowy; fasc. 154 12 r. 1554 przyw. Zygmunta Augusta, wedle którego kupcy zagraniczni wina muszkatelowego i Lwów Lwów małwazyi przez 4 tygodnie do piwnic składać nie mogą, lecz krajowcom sprzedawać mają. W r. 1653 nadał Jan Kazimierz przywilej, mocą którego obcy kupcy, którzy w mieście dłużej niż 14 dni zabawią, ciężary miasta równie z miejscowymi kupcami i obywatelami ponosić, albo pewną roczną opłatę miastu składać mają. Przywilej ten zadał jednakże cios stosunkom handlowym, gdyż kupcy cudzoziemscy zaczęli się usuwać od targów lwowskich. Ciekawy materyał do dziejów handlu zawierają rkp. w Bibl. Ossol. 82 przywilej Jana Kazim. z r. 1663 potwierdzający przyw. Zygmunta I z r. 1519; 1645 prawa i dekreta kramarzów lwow. z r. 1519 do 1618; 1771 prawa i artykuły bractwa kupieckiego lwow. nadane przez Stanisława Augusta r. 1767. Za czasów austryackich założyli we L. Niemcy kilka sławnych składów handlowych. Napoleoński system kontylnentalny podniósł cokolwiek stosunki handlowe, ale na czas krotki. Odtąd nie odzyskało już miasto aż do dzisiaj takiego znaczenia w świecie handlowym, jakieby mieć mogło na mocy swego położenia. Trafnych rad do podniesienia handlu zmierzających udziela Merunowicz w swej pracy Rozwój Lwowa str. 20 i nn. L. jest głównym węzłem kolejowym w Galicyi wsch. Dworców kolejowych jest 3 Karola Ludwika na Krakowskiem, główny dworzec rycinę i opis jego podały Kal. Narod. z r. 1864; Tyg. ilustr. 1867, t. 16; Tyg. Lwow. 1867, 9; w ogrodzie przed dworcem znajduje się wielki zegar słoneczny, doskonałej konstrukcyi, tuż obok niego czerniowiecki i Podzamcze na Żółkiewskiem u stóp Wys. Zamku. Z dworca Karola Ludwika na Podzamcze jest jedna stacya kolejowa. Cała droga malownicza. Ze L. idzie kolej Karola Ludwika na zach. do Krakowa, na wsch. do Brodów, na płd. wsch. do Podwołoczysk; kolej lwow. czemiow. jaska na płd. wsch. do Czernicwiec i Rumunii. Na płd. wybiega kolej arcyks. Albrechta i łączy L. z koleją naddniestrzańską w Stryju, a z koleją czernicwiecką w Stanisławowie. Kolej ta ma być niebawem poprowadzona ze Stryja przez Skole do Węgier, a wówczas otworzy się bardzo ważna droga do Węgier. Projektowana jest także bardzo ważna dla miasta linia kolejowa na Żółkiew do granicy Król. Polsk. Linia ta, przedłużona w królestwie, zbliżyłaby L. na drodze żelaznej o połowę drogi do Warszawy. Oprócz kolei ułatwiają miastu komunikacyą z całym krajem gościńce wiodące na płn. zach. do Janowa, na zach. do Gródka, na płd. do Mikołajowa, na płd. wsch. do Bóbrki, na wsch. do Glinian i Złoczewa, na płn. do Żółkwi. Wewnątrz miasta ułatwiają komunikacyą fiakry i doróżki, a od r. 1880 tramwaj, prowadzący z dworca Karola Ludwika na plac Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 55. Gołuchows. , a stąd jednem ramieniem wzdłuż wałów przez plac Maryacki, Halicki i Bernardyński na plac Cłowy, a drugiem ramieniem przez plac Krakowski i ulicę Żółkiewską na dworzec Podzamcze i do rogatki Żółkiewskiej. Oprócz głównego urzędu pocztowego są 3 filie i urzędy pocztowe na dworcach Karda Ludwika i Podzamczu, a oprócz głównej stacyi telegraficznej filia w Namiestnictwie służąca tylko do kor. urzędowej i stacye na dwóch wymienionych dworcach kolejowych. W r. 1883 zaprowadzono we L. telefony. Kupców i spedytorów o firmach protokółowanych było w r. 1883 r. 337, kramarzy 865, tandeciarzy 53, handlarzy owoców połudn. 13, pijawek 3, lnu i konopi 4, pierza 2, nafty 87, szkła 38, węgla 13, wiktuałów t. zw. greizlerów 588, masła i sera 40, jaj 5, ryb 9, drobiu i dziczyzny 30, mleka 39. Jarmarki uprzywilejowane odbywają się 21 stycznia, 24 maja i 12 października. Targ żywności nie jest racyonalnie uporządkowany. Z ramienia magistratu winien nad nim czuwać komisaryat targowy, ale czujności tej trudno się dopatrzeć. Dawnemi czasy były urządzenia bardzo praktyczne w tej mierze. oto policyą targową sprawował magistrat pod nadzorem wice wojewody. Na przeważną część artykułów zwyczajnego obrotu nakładano wedle potrzeby taksy, a mianowicie na mięso wołowe, chleb żytni, bułki, pasztety, miód, piwo, wino, wódki, ryby, skóry, wyroby ślósarskie, szewckie, garbarskie i mydlarskie. W celu oznaczenia tych taks zwoływał wojewoda wszystkich członków komisyi, panów radnych i rzeczoznawców. W celu taksowania pieczywa urządzano w r. 1567 próby mąki, wagi i pieczywai prowadzono w tej sprawie protokół. W r. 1567 zakazano przekupstwa i wyznaczono sumę pieniężną na wykonanie tego zakazu. Czuwano również nad miarami i wagami a w r. 1564 cementowano je tak tutaj, jak i w całym kraju na mocy uchwały sejmowej. Każdy obywatel zobowiązywał się w przysiędze mieszczańskiej używać sprawiedliwej miary i wagi. Między karami za używanie miar i wag fałszywych znajdujemy także karę zanurzania w wodzie. Kościoły i klasztory. Żadne inne miasto, z wyjątkiem chyba Krakowa, nie miało tyle świątyń co L. za rzpltej. Przyczyniała się do tego niezawodnie okoliczność, że były tu 3 obrządki i 3 biskupie stolice, ale też mnogość ta świątyń jest niezawodnie świadectwem religijnego ducha mieszkańców. Dziś istnieje zaledwie połowa kościołów, ale w opisie naszym wspomnimy dla dokładności i o tych, które niegdyś istniały. Co do klasztorów, to uderza okoliczność, iż podczas gdy w zach. krajach Europy zaczęto je już znosić, powstają one we L. coraz liczniej. W końcu w. XVI, Lwo przez cały XVII i po za połowę XVIII zdawało się, jakoby szlachta i magnaci spółzawodniczyli z sobą w tych kosztownych objawach i dowodach swej pobożności i troski o zbawienie duszy. Mieszczaństwo lwowskie, nie tak bardzo zamożne, by mogło iść w te ślady, bierze wszelakoż możebny udział w fundacyach klasztornych a po części zadawalnia się wznoszeniem nowych kaplic, ołtarzy, fundacyą mszy i t. p. Gmina miejska, która w w. XIV i XV jako korporacya składała w podobny sposób dowody swego religijnego usposobienia, zrobiła później doświadczenie, iż zakładanie klasztorów w obrębie miasta niekorzystnie wpływa na gminę o tyle, że majątek klasztorny, podobnie jak kościelny, wolny był od podatków, że cierpi na tem stan przemysłowców, klasztory bowiem zaczęły utrzymywać własnych rękodzielników, że narusza przywileje miejskie, gdyż klasztory produkowały piwo i wódkę, sprowadzały je i sprzedawały że w końcu przepadł czynsz gruntowy za grunta, na których pobudowano klasztory. Jakkolwiek tedy panowie radni przejęci byli tym samym religijnym duchem i temi zamiarami, co założyciele klasztorów, to przecież troska o dobro publiczne kazała im także i inne względy mieć na oku. Jakoż przy każdem zakładaniu klasztoru toczyły się rokowania z magistratem co do gruntów, co do przemysłowych zajęć, nietykalności przywilejów miejskich, zwłaszcza propinacyi, a w załatwianiu tych wzajemnych pretensyj stawali przeciw sobie magistrat i konwent klasztorny jako przeciwnicy. W stosunku do 2ch korporacyj, t. j. do jezuitów i karmelitów bosych, wystąpiło to przeciwieństwo wyraźniej. Spory te nie dają jednak wiamego obrazu rzeczywistych stosunków. Magistrat bowiem był mimo to ściśle katolickim, z wieloma osobami wyższego kleru żył na stopie bardzo przyjaznej i okazywał im uszanowanie przy rozmaitych okolicznościach. A. Kościoły obrzedku rzym. katol. Tych liczy L. obecnie 9 parafialnych, 4 kapelanie, 5 czysto konwentualnych, 4 które nie są ani parafialnemi, ani konwentualnemi, i kilkanaście kaplic publicznych lub prywatnych. I. Kościoły parafialne 1. Koś, metropolitalny pod wezw, Wniebowzięcia Najśw. Maryi Panny, jedyny gmach gotycki we L. , a z wyjątkiem fary drohobyckiej podobno w całej Galicyi wsch. O początkach jego mało wiemy. Pierwociny budowy poświęcił bł. Jakób Strepa w r. 1405 w obecności Wład. Jagiełły. W r. 1434 postąpiła budowa do tyla, że mogły odbyć się w niej solenne egzekwie za duszę Wład. Jagiełły. Skończono świątynię dopiero 1479 przez uwiązanie sztucznego sklepienia. Szczupłość miejsca a może i brak funduszów nie dozwoliły nadać temu gmachowi owych nadobnych kształtów i Lwo proporcyj, jakiemi się odznaczają inne gotyckie świątynie. Gdy bowiem cała jego długość wynosi 30 sążni, przypada z tego na samo presbiteryum 14 sążni, a na właściwy, na 3 nawy podzielony koś. , tylko 15. Pierwsze cokolwiek wyższe od drugiego, ma 5 sąż. szerok. , drugie zaś, prócz kaplic, 12 sąż. wszerz. Cztery słupy, odgradzające główną nawę od obu bocznych, są najcelniejszą świątyni ozdobą, bo nader smukłe, tylko sążeń w przecięciu mające, unoszą do wysokości 11 sąż. sklepienie, odznaczające się równie jak sklepienie presbiteryum nader ozdobnem gotyckiem krzyżowem wiązaniem z występującemi zebrami. Nawa środkowa jest 4 sąż. , a obie boczne mniej niż 3 sąż. szer. Pierwotnie było presbiteryum jaśniejsze niż obecnie, miało bowiem 11 wysokich okien 3 nad wielkim ołtarzem a po 4 w bocznych ścianach, z których to ostatnich w r. 1766 dopiero 2 całkiem, a 5 do połowy od dołu zamurowano. Nawy kościelne były ciemniejsze niż teraz, gdyż okno wielkie nad chórem utworzono dopiero w XVIII w. Katedra pierwotna nie miała głównego jak dziś wchodu naprzeciw wielkiego ołtarza, lecz 4 boczne, po 2 od płn. i płd. W w. XVIII przedstawiała katedra stan opłakany. Zewnątrz nie miała ona dokoła wolnego placu, lecz cmentarz murem ogrodzony, kaplicami zacieśniony. Wewnątrz była świątynia tylko wybielana. Zapełniało ją przeszło 30 ołtarzy, mnóstwo nagrobków, sporo ławek i skrzyń bractw tak, że nie można było ustawić potrzebnej liczby konfesyonałów. Dachy były nadpsute i w niejednem miejscu lało się do wnętrza przez sklepienie. Kaplice i ołtarze opadały. Arcybisk. Sierakowski podjął dzieło odnowienia katedry w r. 1765. Fabrykę skończono po 10 latach kosztem 600, 000 złp. Wówczas otrzymała katedra kształt swój dzisiejszy. Oprócz zakrystyi jest 8 przybudowanych kaplic. W głównym ołtarzu jest cudowny obraz Matki Boskiej. Nagrobków po kapl. jest 10. Uwagi godne są grobowce marmurowe Kampianów, mieszczan lw. ; w kaplicy Zamojskich alabastrowe posągi bisk, Jana Zamojskiego i Jana Tarnowskiego; w drugiej przeciwległej śpiżowe nagrobki Stan. Żółkiewskiego, wojew. ruskiego 1588 i Michała Buczackiego 1438. Wnętrze kościoła malowane al fresco w r. 1769 1770 przez Stan. Stroińskiego wcale niepoślednio. Malatury w presbiteryum odnoszą się do Najśw. Panny. Nad sklepieniem jest Zwiastowanie, Nawiedzenie ś. Elżbiety, Narodz. Zbawiciela i hołd Trzech Królów. Wizerunki te łączą między sobą alegoryczne postacie, przypominające cnoty Bogarodzicy. Na bocznej ścianie od zakrystyi jest obraz przedstawiający dziekana Sulikowskiego, dziękującego wraz z ludem Najś. Pannie za cudowne ocalenie w podróży Lwów Lwo Lwów W gronie osób otaczających wyobraził Stroiński także siebie samego w kontuszu, a syna swego i pomocnika Antoniego w stroju francuskim. Drugi wizerunek przedstawia klęczącego przed cudownym ołtarzem Jana Kazimierza, składającego w r. 1656 ślub wiekopomny. Pod tym ołtarzem stoi kolosalna postać tego króla z koroną na głowie, w zbroi w królewskim płasczu i z berłem w ręku, które skłania na dół. U stóp jego tarcza z napisem Sub tuum praesidium Trzeci obraz na przeciwległej ścianie przedstawia ofiarowanie Matce Boskiej chorągwi zdobytych na nieprzyjaciołach. Pod nim stoi kolosalny rycerz, jako wyobrażenie całego stanu rycerskiego, z tarczą noszącą napis Regina Regni Poloniae. Czwarty obraz na tej ścianie przypomina cudowne uzdrowienie Jana Sobieskiego w r. 1672. W latach 1771 i 1772 wymalował Stroiński kościelne nawy i nowo utworzone kaplice. Freski te odnoszą się do życia, cnót i uwielbienia Bogarodzicy i przedstawiają alegorye i podobieństwa z, , Godzinek o Niepokalanem poczęciu i lit. Loretańskiej wyjęte, ozdobione wizerunkami aniołów, patryarchów, ojców Kościoła i różnych świętych. Uderza wszędzie dokładność rysunku, żywość barw i trafność perspektywy. Z malowideł nie posiada katedra nic szczególniejszego. W zakrystyi jest kilkadziesiąt portretów miernego pędzla, lichtarze śpiżowe ulane z dział przez Sobieskiego na Turkach zdobytych, jako też zegar po tym królu. W skarbcu są wielkie srebrne krucyfiksy, berło złote ofiarowane przez Jana Sobieskiego jako wotum. Na zewnętrznych ścianach kościoła wiszą kule z czasów oblężenia L. przez Turków w r. 1672. Obok kościoła stoi przy ul. Halickiej kaplica Ogrójcowa czyli Boimów. Założył ją Jerzy Boim z żoną Jadwigą Niźniowską w r. 1609. Kaplica ta kwadratowa, w stylu odrodzenia, piękną miedzianą kopułą pokryta, odznacza się tak wewnątrz jak zewnątrz niepośledniemi kamiennemi rzeźbami. Rycinę tej kaplicy ob. w Zawadzkiego. Grody polskie, Lwów, 1866, str. 254; w Lwowianinie z r. 1840, str. 163; Strzesze z r. 1868, str. 152 i Tyg. ilustr. z r. 1868, str. 168. Bibliografia Dzieduszycki, , Kościół katedr. lwow. obrz. łaciń. , Lwów, 1872, z wizerunkiem katedry, jej planem i ryciną kaplicy Boimów; Zacharyasiewicz Początki koś. łac. we L. w Czasop. Ossol. 1829, IV, 78; Lwowianin 1835, str. 64 rycina i opis; Przyj. Ludu 1839 str. 242; Tyg. ilustr. 1864, str. 198 i 1867, str. 64; Strzecha 1868, str. 348 i 1872; ,, Kaplica Zbawiciela w Posłańcu apost. serca Jezus. , 1882, grudzień; Obrazy znajdujące się w zakrystyi i nad zakrystyą, w Lwowianinie, 1837, str. 68; Obraz Matki Boskiej w katedrze łac, w Przyjacielu dom. , 1873, str. 30; Wiadomość histor. o obrazie Matki Boskiej w wielkim ołtarzu, p. Kuna, siewieza, Lwów, 1876; Grobowiec Stan. Żółkiewskiego, Lwowianin, 1836, str. 11; Grobowiec Mich. Buczackiego, tamże, str. 116 i 117; Metryka ślubna koś. katedr. łac. od r. 1554 do 1591, rkp. w Bibl. Ossol. 826, 2. Klasztor i koś. dominikanów pod wez. Bożego Ciała. Dominikanie byli we L. prawdopodobnie już w r. 1270 i otrzymali od ks. Lwa, na wstawienie się jego żony Konstancyi, miejsce na klasztor, gdzie i dziś mieszkają. Pierwszy ich klasztor był drewniany i spłonął r. 1408. Na miejscu jego powstał nowy klasztor i kościół już murowany, szczodrobliwością pobożnych i fundacyą Mik. Benki wzniesiony, a ofiarnością Mik. Czecha ukończony. R. 1402 zapisuje Benko z Żabokruk wś swą Zarudce dominikanom lwow. A. gr. II, 44; a dominikanie przyjmują ten zapis i warunki, ib. 46; r. 1406 przyjmują dominikanie różne obowiązki względem M. Czecha, ib. 55; r. 1408 potwierdza Wład. Jagiełło dominikanom ich posiadłości we L. , ib. 60; r. 1442 zapisał Stan. Dawidowski dominikanom 3 kopy groszy rocznego dochodu z Dawidowa, ib. 113; r. 1474 nadał Ludwik, nuncyusz papieski, odpust kościołowi Bożego Ciała, ib. IV, 195. Kościół, kilkakrotnie odnawiany, odbudowano ostatecznie w r. 1749 do 1764 na wzór kościoła św. Piotra w Rzymie. Budową kierował Jan de Witte, późniejszy jenerał wojsk kor. i komendant Kamieńca Podolskiego. Koś. jest wielki i prawie najwspanialszy we L. Wewnątrz na kolumnach w okrąg ustawionych wspierają się galerye i krużganki przyozdobione 16 posągami ojców kościoła; nad niemi wznoszą się kolumny nieco niższe i podpierają miedzianą kopułę. Ma 6 kaplic mniejszych i jednę większą, p. Mik. Potockiego sstę kaniowskiego przybudowaną i dla tego zwaną imieniem Potockich. W kaplicy tej znajduje się cudami słynąca alabastrowa figura Matki Boskiej, jeden z najdawniejszych zabytków sztuki, czysto greckiego dłuta, artystycznie wykonana, według podania uniesiona z Kijowa przez ś. Jacka podczas napadu Tatarów ob. Przyj. dom. 1856, str. 222; Przegląd bibliogr. archeolog. 1881, str. 235. W wielkim ołtarzu jest Matka Boska z Jezusem na ręku, pędzla szkoły bizantyńskiej, o którym podanie twierdzi, że jest dziełem ś. Łukasza. Obraz ten koronowano w r. 1751 a 1851 obchodzono 100letnią rocznicę koronacyi ob. Pietruszewicz O cudotwornoj ikoni Preśw. Bohor. w kosteli. OO. Domin. wo L. i polskoj lehendi jeja, w Zori hałyckoj, 1851, 56 i 57; Stuletni obchód koronacyi P. Maryi w koś. Domin. w r. 1851, Dodatek do Gaz. Lwow. 1881, 117 i 121, i Przyj. dom. 1851, str. 187 i 200. Na uwagę zasługuje 6 pomników alabastrowych, przedstawiających rycerzy w zbrojach. Wydobyto Lwów je w r. 1866 z katakumb znajdujących się pod kościołem, odnowiono i ustawiono w kościele. Zdjęto z nich także fotografie i wydano jako album. Z nowych pomników wymieniamy pomnik Borkowskiej, dłuta Torwaldsena ob. Przyj. Ludu, 1843, str. 116 i Tyg. ilust. 1880, 258 i Artura Grottgera ob. Biesiada Liter. 1882, 343. Klasz. murowany o 2 piętrach tworzy 2 małe czworoboki. Połać od ul. Skarbkowskiej jest mocniejsza, druga zaś od pl. Dominikańskiego słabsza od r. 1559, kiedy to ks. Ostrogska z swą córką Halszką znalazła schronienie w klasztorze, a ludzie Górki od tej strony właśnie szturm przypuszczali. W pierwszych wiekach istnienia był klasztor ogniskiem propagandy religijnej, potem ogniskiem oświaty i naukowości, a utrzymując nieraz 100 zakonników, utworzył dla nich studyum generalne. Do dziejów klasztoru zawiera wiele materyału archiwum klasztorne. Berhoff wspomina o pobycie w klasztorze nuncyusza apostols. Pallaviciniego w r. 1684. Na krużgankach są portrety, z których. wymieniamy portret Mik. Benki i Mik. Potockiego na dole, a S. Okólskiego na Im piętrze. Dokładne opisy tych portretów podaje Kunasiewicz w broszurze Przewodnik po koś. Bożego Ciała OO. Domin. we L. Lwów, 1876, str. 6, 13 i 82. W przedsionku klasztoru jest obraz, pochodzący prawdopodobnie z XVI w. , przedstawiający króla klęczącego przed obrazem Matki Boskiej, otoczonego dygnitarzami. Obraz ten odnowił Schlegel ob. Tyg. Lwow. 1867, 4. Bibliografia Piątkowski Wiadomość histor. o stat. Jackowej, Lwów 1857; Schneider Pomniki w katakombach pod koś. Bożego Ciała, Lwów 1867; Ulanowski Wiad. histor. w krótkości skreślona o cudow. obrazie Matki Bos. Lwów, 1851; tenże Obraz Najś. Panny przez Łukasza malowany, Lwów, 1853; Lipiński Wiad. histor. o koronacyach obrazów Matki Boskiej w Polsce, Warszawa, 1850, str. 16; Klasztor i kościół Dominikanów z ryciną, w Galicyi w obrazach, zesz. VII; w Lwowianinie, 1836, str. 109 i 118; w Przyj. Ludu, 1847, str. 44; ,, 0 Dominikanach lwow. ob. Przyjaciel dom. , 1854, str. 11 i 66 i rkp. w Bibl. Ossol. 2320, , Primordium conventus ordinis Scti Dominici leopoliensis et locationis descriptio. 3. Klasz. i koś. bernardynów pod wezw. ś. Andrzeja, zbudowany niemal całkiem z ciosu i blachą pokryty, odznacza się czystością i pięknością architektury włoskiej. Wspaniałą facyatę frontową zdobią posągi świętych i plastycznie wyrzeźbione herby Orła, Pogoni, oraz mniejsze Odrowąża i Mniszcha. Po nad dach wybiega 112 stóp wysoka wieża okrągła, z zegarem i galeryą wokoło, z której piękny widok na miasto i okolicę. Wnętrze kościoła podzielone na 3 nawy. Główna, większa, wyższa i okazalsza od 2ch bocznych, oparta na 6 kolumnach. W nawach jest 13 ołtarzy. Podłużne presbiteryum, niższe od nawy, dzieli wielki ołtarz na dwie połowy. W części presbiteryum po za ołtarzem, w t. zw. chórze, są pięknie rzeźbione stalle, a w ołtarzu, zajmującym tylną część ołtarza wielkiego, marmurowa trumna, w której niegdyś spoczywały zwłoki bł. Jana z Dukli, patrona miasta i konwentu, który umarł w tym klasztorze w r. 1484. Szczątki zwłok mieszczą się obecnie w srebrnej trumience umieszczonej na ołtarzu. Sklepienie kościoła oraz ściany zdobią freski, wykonane przez ówczesnych malarzy lwow. Bartnickiego, Mazurkiewicza i Sroczyńskiego. W sierpniu 1883 r. rozpoczął odnowę tych fresków Kopystyński i do marca 1884 dokończył odnowy w presbiteryum. Po obu ścianach przed wielkim ołtarzem jest kilka tablic drewnianych, a na nich 79 licho malowanych obrazków, przedstawiających cuda bł. Jana z Dukli od r. 1485 do 1650, ważnych dla archeologa, bo przedstawiają z historyczną wiernością stroje dawnych wieków, i dla historyka, bo napisy podają nazwy osób i ich godności. Z pomników są w kościele Ludwika Kalinowskiego 1765 w ścianie na dole po prawej stronie wielkiego ołtarza; pomnik Stan. Pilata dłuta Parysa Filipiego i pamiątkowa tablica poety Mieczysława Romanowskiego, a na facyacie kościoła obok drzwi głównych pomnik Stan. Wyżyckiego 1680, wykonany w płaskorzeźbie. W zakrystyi są portrety Zygmunta III, Władysława IV, Augusta III, Odrowąża, Mniszcha i kilka innych. Przybudowany do kościoła gmach klasztorny okolony był dawniej murem, fosą i wałem i stanowił małą trójkątną twierdzę z kilkoma basztami, o której zdobycie kilkakrotnie kusił się nieprzyjaciel. Na placu przed frontem kościoła wznosi się na piedestale wysoki obelisk, na którego szczycie stoi kamienny posąg bł. Jana w postaci klęczącej z rękami wzniesionemi. Na podstawie tej kolumny znajduje się napis M. Lwów ręką bł. Jana z Dukli w r. 1648 cudownie uwolnione od oblężenia B. Chmielnickiego i Tohaja beja hana tatar. ten pomnik wystawiło r. 1649. Za staraniem zaś OO. Bernardynów ze składek odnowiony r. 1861. Na dziedzińcu klasztornym a dawnym cmentarzu, jest studnia z kaplicą, w miejscu, gdzie był dawniej grób bł. Jana. Gdy zabrano stąd ciało w r. 1521, wytrysła woda, mająca, wedle wiary ludu, moc uzdrawiającą. Klasztor dla bernardynów i drewniany kościołek założył pierwotnie w r. 1460 Andrzej Odrowąż, wojew. podolski i ssta lwow. , na gruncie przez miasto darowanym. Gdy klasztor spłonął, wystawił Odrowąż 1464 jeszcze wspanialszy. Spalił go 1509 Bohdan, hospodar wołoski, podczas oblężenia L. Poźniej stawiano nowy klasztor, ale i ten nie istniał długo. Do piero 1600 Jerzy Mniszech, wojew. sandomierski i ssta lwow. , zaczął budować nowy kościół i klasztor, a do budowy przyczynili się Jan Zamojski, Stan. Żółkiewski, arcyb. Solikowski i inni. Konsekrował świątynię arcyb. Pruchnicki r. 1630. Bibliografia Schneider, Encykl. t. I, str. 63; Przyj. dom. 1862, str. 252 i 1873, str. 108; Tyg. ilustr. 1867, str. 112; Strzecha, 1869, str. 46; Galicya w obrazach, zesz. IT; Ponmik Wyżyckiego, Przyj. dom. 1860, str. 251; Relikwie ś. Szczepana, Rozmaitości, 1857, str. 357 Grobowiec bł. Jana, Posłaniec serca Jezus. 1882 za sierpień; Stalle w koś. Bernard. we L. Przeg. bibliogr. archeol. 1881, str. 52; Dokument Stef. Batorego, przyznający bernardynom darowiznę Doroty z r. 1578, Rozmait. 1858, 36. 4. Koś. Panny Maryi Śnieżnej, założony przez Niemców prawdopodobnie jeszcze za książąt ruskich, kilkakrotnie niszczony przez nieprzyjaciół, odbudowany 1785 r. , w stylu na pół gotyckim, na pół bizantyńskim. Niegdyś był otoczony murem. Freski, malowane przez St. Stroińskiego, straciły wiele w skutek nieumiejętnej odnowy. Ołtarzów jest 6, w nich kilką obrazów na drzewie malowanych, z bardzo dawnych czasów. Przed kościołem stoi posąg Matki Bosk. , zdjęty z dawnego klasztoru misyonarzy. Przy tym kościele istniała pierwsza i jedyna parafia łac. we L. do 1415, . kiedy Jan Rzeszowski przeniósł ją do katedry. Dopiero 1772 nadał mu Sierakowski parafią. 5. Koś. ś. Mikołaja, pierwej jako konwentualny dla trynitarzy założony przez Mik. Strzałkowskiego, podstolego żydaczowskiego r. 1694; z początku drewniany, r. 1745 przez Samuela Muchowieckiego, ks. Jabłonowskiego i innych wymurowany; 1777 r. konsekrowany. Zbudowany w stylu włoskim. ściany wewnątrz ozdobione sztukateryami z gipsu. Ołtarzy 9. W kapliczce po lewej stronie jest ołtarz marmurowy, przyozdobiony śliczną rzeźbą z marmuru różowego, przedstawiającą ustępy z historyi męki i śmierci Chrystusa. Przy restauracyi kościoła powleczono te rzeźby białym pokostem. Parafią przyłączono do kościoła 1786 r. a w dawnym klasztorze trynitarzy, zniesionych 1782 r. , mieszkają księża parafialni. 6. Koś. ś. Maryi Magdaleny. Początkowo istniała na tem miejscu męka Boża, przy której Anna Pstrokońska zbudowała małą drewnianą kapliczkę ku czci ś. Maryi Magd. w roku 1600. Po rozebraniu kaplicy zapisała Pstrokońska swe dobra dominikanom, a oni wybudowali tu kościół i klasztor murowany, do którego 1763 przyłączono parafią. Gdy 1784 r. dominikanie z rozkazu rządu przenieśli się do swego klasztoru w mieście, oddano parafią księżom świeckim, a klasztor dano im na mieszkanie. Kościół konsekrowany 1785. Zbudowany w nowszym stylu włoskim ma 11 ołtarzy. W chórze za ołtarzem głównym, przeznaczonym dla kobiet z domu karnego. i zakonnic nad niemi czuwających, jest dawny główny ołtarz rzeźbiony z kamienia, a przedstawiający 3 ustępy z życia ś. Maryi Magdaleny. 7. Koś. ś. Antoniego, fundowany r. 1718 przez Janusza Ant. ks. Wiśniowieckiego, kaszt. krakow. , wraz z klasztorem dla franciszkanów, których stąd w r. 1785 przeniesiono a kościół uczyniono parafialnym w r. 1786. Przeniesiono tu mianowicie parafią z kościoła śś. Piotra i Pawła, odstąpionego na cerkiew gr. katol. Kościół w stylu włoskim z ciosu zbudowany, w r. 1845 pomalowany, ma pięć ołtarzy. Na ścianie po lewej stronie wejścia jest starożytny obraz w owalu, w pięknie rzeźbionych ramach, przedstawiający ubiczowanego Chrystusa. 8. Koś. ś. Marcina, Już przed r. 1632 wyznaczył Zborowski grunta na szpital dla 12 zasłużonych i rannych żołnierzy wojska polskiego a zarząd szpitala powierzył karmelitom trzewiczkowym. Później przeznaczył 10, 000 złp. na zwiększenie dotacyi, ale dopiero za arcybisk. Tarnowskiego zamieszkali tu karmelici i fundacyą ostatecznie uporządkowano. Kościołek był drewniany. Jan Rubczyński, podczaszy horodelski, zapisał 10, 000 złp. na wymurowanie kościoła dzisiejszego, konsekrowanego 1753. Gdy rząd austryacki jurydykę sprzedał a fundusz zabrał i karmelitom ustąpić kazał, zamieniono kościół 1786 r. na parafialny. Ołtarzy jest 6; w jednym z nich szklana trumna z relikwiami św. Klemensa. Na ścianach wiszą portrety założycieli i dobroczyńców. 9. Kościół ś. Anny, założony i wybudowany najpierw z drzewa 1507. Gdy ten r. 1509 Wołosi spalili, wystawiono koś. murowany. W r. 1671 osadzono przy nim augustyanów, sprowadzonych przez króla Michała, a po ich zniesieniu 1783, erygowano kapelanią 1786, którą 1820 r. zamieniono na probostwo. Świątynia niewielka, ołtarzów ma 5. Wewnątrz są na okrągłem, płaskiem sklepieniu nowsze freski pędzla M. Jabłonskiego. Front kościoła stanowi 8mioboczna, prawie 10 sążni wysoka wieża z zegarem. Przed kościołem stoi statua ś. Jana Nepomucena z r. 1810. Czyt. Kościół ś. Anny we L. w Tyg. Lwow, 1867, 11 i 12 i 1868, 1. II. Kapelanie. 1. Kapel. wraz z kaplicą dla więźnów. Dawniej był tu klasztor i koś pp. brygidek, zaczęty 1614 r. na prośbę ksieni lubelskiej Agn. Fastkowskiej, kosztem Anny Poradowskiej. Po zniesieniu klasztoru 1782 r. , przeznaczono klasztor na dom kary, a jednę kaplicę zostawiono. Urząd kapelanów sprawują kś. misyonarze. 2. Koś. i kap. szpitcda ś. Łazarza, założone 1618 r. w stylu włoskim. Konsekrowano 1639, a odnowiono 1872 r. Są tu 3 ołtarze. W podziemiach było do niedawna kilkaset zwłok ludzkich, wysuszonych Lwów jak mumie, które ostatecznie na cmentarz wywieziono. 3. Kap. szpitala powszechnego. Gdzie dziś szpital powszechny, był niegdyś konwikt pijarów, fundowany 1748 r. kosztem Sam. Głowińskiego, sufragana lwow. Rząd austryacki zniósł zakon a klasztor i konwikt przemienił na szpital, zostawiwszy tylko kaplicę dla wygody chorych i powierzywszy dusz sterownictwo nad nimi kapłanom przy koś. ś. Antoniego. W r. 1851 utworzono osóbną kapelanią; lokalną, która obejmuje także filią szpitala powszech. , t. zw. szpital hofmański. Nadzór nad chorymi mają od 1870 r. siostry miłosierdzia, mające tu rodzaj klasztoru. 4. Kap. i szpital sióstr miłosierdzia, fundowane przez Fran. Jana Zawadzkiego, łowczego kijowskiego r. 1774. Inni dobroczyńcy powiększali fundacyą. Rząd wypłaca rocznie 2000. Przy szpitalu jest kościołek pod wez. ś. Franciszka Seraf. z 3 ołtarzami. Na chórze są portrety fundatorów i arcybisk. Wyżyckiego. Z pamiątek jest poduszka mszalna, pamiątką po królu Poniatowskim, z ponsowego adamaszku, srebrem haftowana na jednej stronie orzeł z ciołkiem, na drugiej cyfra królewska. III. Kościoły klasztorne. 1. Klosz, i koś. karmelitów pod wezw. ś. Michała, założony przez Aleks. na Ostrogu ks. Zasławskiego i Aleks. Kuropatwę 1642 r. w stylu włoskim. Freski mocno zniszczone. Kaplice są 2, ołtarzy 12. Ołtarz wielki z czarnego mar muru krakowskiego, w nimobraz Matki Bożej z Jezusem, jeden z najdawniejszych we L. za bytków sztuki bizant. W kaplicy Chrystusa upadającego są marmurowe tablice nagrobko we Piotra Branickiego 1762 i Stan. Ligęzy 1707. Piękną ozdobą koś. jest pomnik jen. Dwernieckiego, dłuta Filipiego ob. Tyg. Lwow. 1868, 25. Koś. i klasz. był niegdyś obron ny. Pierwotnie mieścili się tu karmelici bosi, a później reformaci. Karmelici trzewiczkowi mieli pierwotnie klasztor przy ul. Halickiej, gdzie dziś gimnazyum Fran. Józefa i tam mieli parafią ob. Ak. gr. T, 127. Rząd austryacki odebrał im naprzód parafią a klasz. przeznaczył na rękodzielnię jedwabiu i kazał się im r. 1789 przenieść do dzisiejszego klasztoru. Ob Do kum; do hist klasz. karmel. we L. w Rozmait. 1859, 21 i nn. do 39; Annales Leopolienses Carmelitani 1444 1705. rkp. w Bibl. Ossol. 2021; dto od 1442 do 1676, tamże 2154. 2. . Klasz. i koś. oo. franciszkanów. Pierwszy ślad o franciszkanach we L. znachodzimy dopiero r. 1372, kiedy Władysław ks. Opolski nadał ich klasztorowi pod wez. ś. Krzyża dom swój w pobliżu niskiego zamku Ak. gr. V, 8. Rząd austr. kazał zakonnikom przenieść się 1787r. do Hasz. niegdyś oo. kapucynów, gdzie do dziś mie szkają. Kościół dzisiejszy wystawiła r. 1708 Elż. Sieniawska, hetm. w. kor. Zgorzał on r. 1833 wraz z bogatym księgozbiorem. Odbudowany 1835, konsekrowany 1838, ma kaplicę i 7 ołtarzy. Franciszkanie przechowują kapę i infułę, których miał używać bł. Jakób Strepa. 3. Klasz, i koś. pp. benedyktynek pod wez. WW. ŚŚ. Powstał 1596. r. z powodu poświęcenia się na służbę Bożą 3 sióstr, córek szlachcica Saporewskiego, który im na klasztor odstąpił swój dom pod zamkiem. Kościół wystawił arcybisk. Solikowski swym kosztem 1597, konsekracya nastąpiła 1627 r. Koś. niedawno odnowiony, zbudowany w stylu bizant. Do koś. przytyka wieża 4granna z ciosowego kamienia, zakończona u góry ozdobną galeryą. Ołtarzy 7. Czyt. Lwowianin, 1837, str. 51; Tyg. Lwow. 1867, 7 Groby w koś. Benedykt. przez Izabelę hr. H. Lwowianin, 1840, str. 6; Przdłożone kl. Benedykt. lwow. w Rozmait. 1832, Nr. 47; Regestr percepty i expensy na reparacyą spalonego klasztoru Benedykt. rkp. w Bibl. Ossol. 1719. 4. Klasz. i koś, pp, bendyktynek od Najś. Sakramentu sakramentek pod wez. Zaślubienia Najśw. Panny. Zakonnice te, wezwane z Warszawy podczas grasującego powietrza, mieściły się z początku w domu najętym przez ks. Jabłonowską przy koś. ś. Antoniego i trudniły się wychowywaniem córek szlacheckich. Kiedy Zofia Cetnerówna, wojewodzianka smoleńska, wstąpiła do tego zakonu, wymogła ona na ojcu swym Franciszku, że 1718 r. wystawił on koś. i klasz. ale z pruskiego muru. W r. 1743 arcybisk. Wyżycki, wsparty przez różnych dobrodziejów a także przez króla Leszczyńskiego i używszy posagów zakonnic, rozpoczął budowę murowanego klasztorni. Lecz dopiero 1785 r. odgrodzono i wykończono jednę połowę, a do wykończenia drugiej zabrano się dopiero w najnowszych czasach. Na ścianie wisi portret fundatorki Centnerównej. W chórze są stalle pięknie rzeźbione i ozdobione statuami świętych naturalnej wielkości z drzewa. Obecnie wyrzeźbił do kościoła. Sosnowski piękną statuę ś. Józafata. 5. Klasz. sióstr miłosierdzia i koś, ś. Kazimierza. Niegdyś należał klasz. i koś. do reformatów, sprowadzonych przez Mniszcha i osiedlonych na gruncie darowanym przez Zofią Daniłłowiczową. Koś. ten spalili kozacy 1648 r. W r. 1656 wybudowali Mikołaj Bieganowski, kaszt. kamieniecki, i żona jego Urszula z Krosnowskich na tem samem miejscu koś. pod wez. ś. Kazimierza i klasz. z cegły i obwiedli murem. Poświęcił go arcybisk. Tarnowski 1664 r. Józef II kazał przenieść się reformatom do klasz. po karmelitach bosych w r. 1783, a w ich klasz. osadził siostry miłosierdzia. Koś. , zbudowany w stylu włoskim, ma 6 ołtarzy i 6 tablic nagrobkowych z herbami i portr. fundatorów i dobroczyńców. IV. Świątynie nie będące ant parafialnemi ani konwentualnemi. 1. Koś. św. Piotra i Pawła, zwykle jezuickim zwany, gdyż nim zawiadują Lwów Lwów jezuici. Jezuitów sprowadził do L. arcybiskup Solikowski w r. 1584 i oddał im kaplicę żebracką przy katedrze. W r. 1610 założył arcybiskup Zamojski kamień węgielny pod dzisiejszy kościół. Mury zasklepiono dopiero 1630. Kościół, zbudowany w stylu renesansu, ulegał w następnych czasach zmianom i przeistoczeniom, i dopiero między r. 1740 a 1760 otrzymało wnętrze mniej więcej ten sam widok jaki ma dzisiaj. Na sklepieniu głównej nawy odmalował Fr. Egstein w r. 1740 prześliczne freski, istniejące do dziś a przedstawiające w 4 grupach główne mementa życia św. Piotra i Pawła; syn zaś jogo malował sklepienia naw bocznych i dokończył r. 1741 malatury głównej nawy nad chórem. Po zniesieniu zakonu r. 1773 przeznaczono koś. jako garnizonowy dla załogi wojskowej, a w olbrzymim gmachu, gdzie właśnie wtedy budowano obserwatoryum astronomiczne, umieszczono rządowe biura dyr. skarbu i tabuli kraj. W r. 1836 oddano kościół jezuitom, pozbawiono go jednak wieży, najwyższej ze wszystkich we L. Po powtórnem wygnaniu jezuitów 1848 przeszedł koś. znowu pod zarząd duchowieństwa świeckiego, aż w r. 1853 na nowo oddano go jezuitom i w ich posiadaniu jest on do dzisiaj. W kolegium tylko pozostały urzędy a jezuici zamieszkali przeciwległą kamienicę. W roku 1868 i 1870 odnowiono boczne kaplice, w r. 1877 przerobiono organ a 1879 odnowiono główną nawę, wielki ołtarz i ołtarze boczne pod artystycznym kierunkiem Zacharyewicza, prof. techniki, i Rodakowskiego, artystymalarza. Ołtarzów jest 11, nagrobków marmurowych 7 Jana Prus Jabłonowskiego 1659, Maryi z Kazanowskich Jabłonowskiej 1687, Aleks. Jabłonowskiego, chor. kor. 1733, Joanny z Potockich Jabłonowskiej 1726, Jerzego i Maryanny z Zamojskich Dzieduszyckich, koniuszostwa w. k. rycinę ob. w Lwowianinie 1836, str. 41. Jest tu także trumna szklana ze zwłokami św. Benedykta, przywiezionemi z Rzymu przez Jerzego Dzieduszyckiego. Czyt. Załęski, Koś. oo. jezuitów we L. , Lwów, 1879; tenże, 00. jezuici we L. , Lwów 1880; Koś. jezuitów we L. , Kłosy t. 12, str. 83. 2. Koś. seminaryum duchownego pod wezw. Oczyszczenia N. P. , dawniej konwentualny karmelitanek bosych, założony 1644 przez Jakóba i Teofilę z Daniłłowiczów Sobieskich, rodziców Jana III. Po zniesieniu klasztoru 1781 r. zrobiono z koś. skład mundurów wojskowych a w Masz. umieszczono semin. duchowne, aż dopiero 1842 rząd oddał koś. dla użytku seminarzystów a arcybisk. Pistek wyrestaurował go. Zbudowany w stylu włoskim, posiada 3 ołtarze. W kryptach podziemnych spoczywają zwłoki arcybisk. Pisteka, Baranieckiego i Wierzchleyskiego. 3. Kościołek św. Jana Chrzciciela, jeden z najstarszych we L. Pierwszy ślad dokumentalny istnienia jego jest r. 1371, kiedy Jan, ssta ruski, nadaje temu kościołowi wś Hodowice. Wielokroć niszczony pożarem, ostatni raz 1799 r. , i zawsze odbudowywany, został zrestaurowany w r. 1869. Teraz stoi zamknięty a niekiedy tylko odprawia się w nim nabożeństwo. Są tu 3 ołtarze. Czyt. Koś. św. Jana Chrz. przez Widmana z fotogr. , Lwów, 1869 krytyka tej pracy w Bibl. warsz. 1869, t. 3, str. 300; Strzecha, 1868, str. 288; Tyg. ilustr. 1869, str. 192; Renowacya koś. św. Jana Chrz. w Przyj. domu 1855, 23. 4. Kościołek św. Zofii na Zofiówce, założony przez Zofię Hanelową, obywatelkę lwowską, r. 1595. Józefowicz wspomina, że Turcy go spalili, poczem go odbudowano. Niedawno odnowiony. Nabożeństwo odprawia się w nim czasami tylko, a mianowicie w dzień św. Zofii, kiedy także odbywa się losowanie posagów z fundacyi Łukiewicza, Ponińskiego i Suchodolskiego dla kilku ubogich dziewcząt, sierot po mieszczanach lwowskich. 5. Koś. Serca P. Jezusa; kamień węgielny pod ten koś. założył nuncyusz apostolski Jacobini w r. 1877 na gruncie sióstr III zakonu św. Franciszka od Najśw. Sakramentu, wygnanych z Poznania. Budowa dotąd jeszcze nie ukończona. Styl romański. Presbiteryum wielokątnie zakończone, z pięknem sklepieniem, jasne, przejrzyste, ma mieć ołtarz w charakterze konfesyi starochrześciańskiej. Nawa przodkowa w półcieniu się rysuje z dwiema kaplicami. W jednej z nich, św. Franciszka, zaprowadzono oświetlenie z góry. Obok kościoła jest klasztor. Autorem planu jest prof. Zacharyewicz. Ob. Dźwignię z r. 1879, str. 92. Z kaplic wymieniamy Kapl. w domu zakonnic od N. Serca Jezusowego; kapl. w domu Sióstr Opatrzności przy zakładzie sierot św. Teresy, poświęconą r. 1863; kapl. w domu inwalidów; kapł. na Wulce ob. rycinę w Przyj. domu 1863, str. 381. Kościoły dawne, dziś nie istniejące 1. Kapł. św. Katarzyny, niegdyś na niskim zamku, rozebrana wraz z tymże; 2. koś. św. Krzyża z klasz. franciszkanów. R. 1372 darował Wład. Opol. temu konwentowi swój dom w mieście i plac przyległy swemu zamkowi Ak. T, 8; 3. koś, św. Stanisława na Krakowskiem, teraz strażnica pompierów; 4. koś. Znalezienia św. Krzyża na Janowskiem; 5. koś. św. Ducha na placu t. n. ; 6. koś. św. Wawrzyńca i Stefana z klasz. bonifratrów na Łyczakowie, teraz szpital wojskowy; 7. koś. Niepok. Pocz. N. M. P. z klasz. bernardynek, teraz komora celna. W dawnym kościele, dziś magazynie tytuniu, są dość dobrze zachowane freski braci Stroińskich; 8. koś. św. Wojciecha przy ulicy t. n. pod Wys. Zamk. , dziś prochownia; 9. koś. św. Leonarda i klasz. karmel. trzewicz. Kościół rozebrano 1870, a na miejscu jego postawiono gimn. Fr. Józ. ; w Masz. zabudowaniu mieszczą się areszta sądu karnego; 10. koś. św. Agnieszki z klasz. karmelitanek trzewiczkowych, dziś Zakład nar. im. Ossol. ; 11. koś. i klasz. karmelitanek bosych, dziś seminaryum duchowne ob. Księga wizytacyj klasz. karm. bos. od 1642 do 1780, Rkp. w Bibl. Ossol. 1315; 12. koś. i klasz. trynitarzy, gdzie później była wszechnica, a dziś wykończają cerkiew miejską Czyt. OO. Trynitarze, szkic hist. Szajnochy; 13. koś. i klasz. dominikanek, dziś cerkiew i sem. duchowne ruskie; 14. koś. i klasz. misyonarzy, dziś koszary; 15. koś. , klasz. i koleg. pijarów, dziś szpital powszechny; 16. Masz. teatynów, dziś koszary, zwane Czerwonym klasztorem, od czerwonej dachówki, któremi był dawniej pokryty; 17. koś. i klasz. paulinów, dziś cerkiew pod wezw. św. Piotra, z klasztoru niema ani śladu; 18. koś. św. Urszuli z klasz. dominikanówobserwantów, dziś zbór ewangelicki; 19. koś. i klasz. brygitek, dziś dom kary dla mężczyzn; 20. koś. i klasz. kanoniczek de Saxia, 21. koś. Podniesienia ś. Krzyża; z obu nie ma dziś śladu; 22. koś. św. Marka, fundowany 1626 r. przez Zuzannę z Kampianów Ostrogórską, zniesiony 1786; dziś w tem miejscu szkoła lasowa. B. Cerkwie obrz, gr. katol. 1. Cerkiew metropolitalna pod wezw, ś. Jerzego. Była to dawniej cerkiew konwentualna bazylianów, których klasz. stał tam, gdzie dziś mieszkania kanoników i kancelarya konsystorza. Wagilewicz Ak. gr. III, 44 powiada, że cerkiew tę i monaster zbudowano jeszcze w XIII w. Zimorowicz twierdzi, że Lew założył tę cerkiew i monaster na żądanie swego stryja Bazyliszka, który tu wiódł pokutniczy żywot za swe występki. Zubrzycki mówi, że Kaz. W. spalił dla postrachu Lwowa monaster św. Jerzego, a być może, że i cerkiew wtedy spłonęła. Chodyniecki, opowiadając dalsze losy cerkwi, mówi, że w r. 1364 archimandryta Eutymiusz, zrzuciwszy drewnianą cerkiewkę, założył fundamenta pod murowaną i po lecił budowę architekcie Doremu; budowę tę ukończono ostatecznie dopiero 1737 r. Ale już 1746 rozpoczął arcybiskup At. Szeptycki na jej miejscu nową, wspanialszą budowę, dziś istniejącą, której dokończył następca jego Leon Szeptycki. Cerkiew ta, wspaniała, ślicznie położona na wzgórzu, budowana jest w kształcie krzyża, z rotundą we środku, w stylu odrodzenia, ma piękną facyatę, zewnątrz ozdobioną wazonami i statuą św. Jerzego z piaskowca. Ołtarzy jest 7. W najnowszych czasach odnowiono wnętrze i pomalowano na świeżo, a na ścianach wymalowano portrety arcybisk. Szeptyckiego, Angełłowicza, Lewickiego, Jachimowicza i Litwinowicza. Jest tu obraz M. B. pochodzący z Trembowli a obok niego wiszą na łańcuszkach 2 kule; jedną z nich strzelał Turek do Szumlańskiego pod Żurawnem roku 1676, a drugą pod Wiedniem 1683 czyt. Swodn. litopys Petruszewicza, str. 181 i 204. Staraniem At. Szeptyckiego i Sylwestra Malskiego stanął także obok cerkwi w miejsce drewnianego murowany klasztor o 2 piętrach. Rząd austryacki kazał bazylianom ustąpić z tego klasztoru i przeznaczył go na mieszkanie kanoników, kanc. konsyst. i dom correctionis cleri w r. 1817. W czasie sporu między władykami Eust. Świstelnickim h. Sas a Janem Szumlańskim, gdy r. 1668 ten ostatni otrzymał potwierdzenie Jana Kazim. , a metropolita Winnicki, mając biskupstwo i cerkiew ś. Jura z monasterem w administracyi, ani go uznać, ani do rezydencyi wpuścić nie chciał, Szumlański, ze swym stryjem Aleksandrem i inną szlachtą, uderzył na czele 200 uzbrojonych ludzi w nocy na monaster, w którym metropolita przebywał, zdobył go wyrąbaniem bram, przyczem kilkunastu kapłanów i szlachty ze strony Świstelnickiego poległo, wielu zaś raniono i uwięziono. Metropolita, w głowę szablą cięty, spuścił się z okna i uciekał, a dopędzony, okupił się złotym łańcuszkiem z szyi; postradał także srebra i ruchomości, jakie miał w monasterze. Czytaj O dzwonach w cer. ś. Jura, Czas. nauk. zakł. Ossol. 1831, zesz. 4, str. 122; 1834, I, 41; II 129 i III 241; Galicya w obrazach zesz. VII; Lwowianin, 1835, str. 105; Przyj. domu, 1853, str. 101, 106, i 316; Tyg. ilustr. 1861, str. 229 i 238; Sobor św. Georgia, Zoria hałycka, 1852, str. 196; Die griech. kath. Metropolitankirche, Galizia, 1841, 16; Obraz M. B. Trembowelskiej, Rozmait. 1830, str. 229; Monaster św. Jerzego, Rkp. w Bibl. Ossol. 1087, str. 233; Księga dziejów zakonu św. Bazylego w monast. lwow. św. Jura, Rkp. tamże, 2112; Biblioth. monas. Leop. Set. Georgii, Rkp. tamże, 2396. 2. Cer. miejska pod wezw. Wniebowzięcia N. P. , zwana pospolicie wołoską lub stauropigialną, była. już 1510 r. i to murowana, a administrowali nią świeccy duchowni. R. 1527 zgorzała, a choć gmina ruska starała się ją odnowić i dachem pokryła, to mury tak były przepalone, że gmach chylił się do upadku. R. 1547 wydali lwow. bisk. Makary Tuczapski i przemyski Arssin odezwy do prawosławnych o wsparcie tej cerkwi, a gdy składki nie wystarczały, udali się Rusini do Aleksandra, hospodara Multan, o pomoc. Ten kazał budować swym kosztem od r. 1553 do 1559, a nową cerkiew pokryto miedzią. Około 1567 począł bezdzietny obywatel lwow. , Rusin, Dawid, przy cerkwi murować swym kosztem wieżę, a gdy ta po 2 latach murowania się zawaliła, począł budować Konstanty Korniakt wspaniałą, wysmukłą, do dziś istniejącą wieżę Lwów od r. 1570 do 1580. Później rozszerzono cerkiew kosztem hospodarów wołoskich z rodu Mohyłów Jeremiasza, Pawła Szymona i Mirona Barnawskiego. Budowę ukończono po 30 latach w r. 1629, a w r. 1631 poświęcił cerkiew Jeremiasz Tysarowski, bisk. lwow. , w obecności archimandryty, przysłanego przez hospodara. Z powodu, że hospodarowie wołoscy cerkiew tę wystawili, zwie się ona wołoską; stauropigialną zaś dla tego, że bractwo przy niej istniejące otrzymało przywilej w r. 1586 od Jeremiasza, patryar. carogrodzkiego, wyjmujący ją z pod władzy miejscowych biskupów. Cerkiew cała z kamienia ciosowego murowana w stylu bizantyńskim, jest jednym najpiękniejszych zabytków architektonicznych L. Ma 1 kaplicę i 4 ołtarze. Z portretów zasługuje na uwagę portret Korniakta. Kaplica, znajdująca się w dziedzińcu, jest jednym z najszacowniejszych zabytków sztuki bizantyjskiej i została z wielką znajomością rzeczy odnowioną. Czyt. Lwowianin 1837, str. 59; Petruszewicz w Zorii hałyckoj 1851 67 do 72; Biłous w Zorii hałyckoj jako album za r. 1860; Strzecha 1870, str. 219; Kłosy, t. XVI, str. 62; Tyg. ilustr. 1874, str. 100; Wremennyk stauropig. 1873, str. 1. 3 Cerk. ś. Mikołaja, niegdyś parafialna, dziś filialna cerkwi śś. Pietnic, założona jeszcze 1292 r. przez ks. Lwa Ak. gr. III, 44, ulegała często pożarom. Obecnie jest szczupła i uboga. Zbudowana w stylu bizantyńskim, ma 2 kaplice i 7 ołtarzy. Kaz. Jag. uwolnił monaster ś. Mikołaja od opłaty wszelkich danin r. 1471 Ak. VI, 148. 4; Cerk. parafialna św. Paraskewii czyli Piatnicy, zbudowana około 1644 kosztem hospodarów mołdawskich. Jest ona tem osobliwa, że się tu przechował w zewnętrznej architekturze styl bizantyński nie cerkiewny, ale kościelny; z typami podobnych świątyń można się spotkać tylko w dyec. krakowskiej lub w Wielkopolsce znowu. Na zewnętrznej, frontowej ścianie jest herb gipsowy. Przedstawia on bawolą głowę, mającą po jednej stronie słońce, po drugiej półksiężyc. Nad głową gwiazda, a nad nią korona zębiasta. Nad tem wszystkiem miecz i buława w krzyż złożone, a nad niemi mitra książęca. Na szczególną uwagę zasługuje ikonostas, odnowiony r. 1870, najpiękniejszy obraz bizantyński w kraju. Przedstawia on M. B. na tle złotem, a dokoła w drobnych medalionach chwile z jej życia. Czyt. Wiadomość o św. Piatnicy Siarczyński w Czasop. Ossol. 1829, IV, 50. 5. Cerk. paraf. śś. Piotra i Pawła, dawniej kościół łac. należący do paulinów, którzy tu mieli parafią. R. 1785 za staraniem bisk. lwow. Bielańskiego rząd przeniósł parafią do koś. ś. Antoniego, a koś. oddał klerowi ruskiemu. Cerkiewka mała, o 3 ołtarzach. 6. Klasz; bazylianów i cerk. pod wezw, ś. Onufrego. Klasztor ten istniał w samych początkach L. Ak. gr. III, 44. Z początku cerk. i klasztor drewniane, ale 1518 ks. Konstanty Ostrogski swoim kosztem wymurował je. W cerkwi tej był przez jakiś czas obraz N. P. Częstochowskiej, który Wład. Opol. stąd zabrał do Bełza, a potem do Częstochowy. Tomasza, hospodar wołoski, ścięty 1565 r. , zapisał temu monasterowi swój majątek i został w tej cerkwi pochowany. W r. 1818 rozszerzono cerkiew i monaster, z powodu przeniesienia się doń zakonników z monasteru ś. Jerzego. Ołtarzy w cerkwi 5. Obok głównego wchodu są 2 nagrobki kamienne z zatartemi napisami słowiańskiemi. Na jednym z nich, poświęconym Tomży, jest herb wyraźny. W cerkwi spoczywają także zwłoki Heleny Poniatowskiej, córki Jankuły, hosp. mult. , pochowanej tu 1598, o czem świadczy głaz z niknącym napisem na ścianie zewnętrznej. Przy cerkwi na cmentarzu pochowano także r. 1583 Fiedorowicza, pierwszego drukarza lwow. Czyt. Lwowianin, 1837, str. 71; Zoria hałycka 1854 29 i 30; Annales Leop. monast. Sti Basilii 1763 1771, Rkp. w Bib. Ossol. 2086. 7. Cerk. przy semin. duch, gr katol. pod wezw. Zesłania ś. Ducha, niegdyś koś. dominikanek, m. 1722 a 1729 zbudowany wraz z klasz. przez Teofilę z Leszczyńskich Wiśniowiecką, która sama została zakonnicą. R. 1782 zniósł rząd dominikanki, klasz. obrócił na semin. duch. a koś. na cerk. Przy cerkiewce jest wieża z zegarem. W ścianie zewnętrznej od frontu tablica marmurowa z napisem Instructioni cleri religionis firmamento vovit Josephus II, Aug. A. 1783. Jest tu kilka ornatów o przepysznych, starożytnych haftach, sięgających XVII a może XVI w. , a pochodzących ze Skitu Maniawskiego ob. Gaz. lwow. 1881 273 w kronice. 8. Cerkiew zak, bazylianek pod wezw. Bogarodzicy Niep. Pocz. Dnia 9 września 1882 założono pod nią kamień węgielny. Budynek jest na ukończeniu. 9. Kap. w domu dla ruskiego internatu Zmartwychwstańców. Kamień węgielny poświęcił bisk. krak. Dunajewski d. 25 sierpnia 1881; budowę ukończono 1883. 10. Cerkiew miejska obok domu Narodnego przebudowana z koś. trynitarzy, jest na ukończeniu. Oprócz tego istniały dawniej we L. 1. Cerk. pod wezw. ś. Jana teologa i monaster bazylianów na Krakowskiem; 2. cerk. Bohojawłenia Objaw. Pańsk. czyli Epifanii trzech królów, obok Pełtwi, gdzie dziś narożna kamienica przy ul. Fredry i halickiej, rozebrana 1800 r. ; 3. cerk. ś. Teodora na Krakowskiem, na dzisiejszym. pl. ś. Teodora, rozebrana 1800; później była tu tandeta, przeniesiona po spaleniu na pl. misyonarski; 4. cerk. Woskresenia Zmartwychwstania na Żółkiew Lwów Lwów skiem; . 5. cerk. ś. Jana Ewangielisty wraz z monasterem bazylianów pod Wys. Zamk. , sprzedana przez rząd r. 1809 żydom. W miejscu cerkwi stoi dziś statua ś. Jana; 6. cerk. Błahowiszczeńska Zwiast. N. P. przy ulicy Brygickiej, zniesiona 1802; 7. Cerk. ś. Barbary na Tarnawce, po lew. stronie rogatki żółkiewskiej; 8. Cerk. ś. Krzyża za Kaiserwaldem i 9. Cerk. i Masz. bazylianek, gdzie dziś małe koszary przy ul. Zamarstynowskiej, zniesione 1784 r. Wagilewicz Ak. gr. III, 44 wspomina jeszcze o cerkwiach dawniejszych pod wezw. ś, Michała i Wwedenija, które miały istnieć już pod koniec XIII w. O klasz. bazyliańskich we L. czyt. Szematyzm i Korotkij pohlied na monastyry i na monaszestwo ruskie, Lwów, 1867, str. 5, 149 do 158, 206 do 208. Czyt. także Petruszewicz Korotkaja rozpys ruskim cerkwam i monastyram w hor. L. Hałyckij istorycz. Sbornyk, 1853; Szaranewycz Proczii bratstwa przy cerkwach na peredmistiach hor. L. w XVI i XVII stolitiu w Geogr. istorycz. statiach, Lwow, 1878. C. Obrz. orm. katolicki ma tylko jednę świątynię, katedrę arcybiskupią której początek sięga czasów Kaz. W. Budowę rozpoczęto pod kierownictwem architekty Dorego około 1363 r. a ukończono 1437. Przy koś. są pomieszkania dla arcybiskupa, kanoników i wikarych, oraz klasz. pp. benedyktynek orm. W ostatnich latach odnowiono świątynię i piękną, oryginalną wieżę. Nad drzwiami prowadzącemi na cmentarz dawny od ul. Ormiańskiej jest kamienna rzeźba, przedstawiająca M. B. na lwie stojącą, który się pokornie pod jej stopami układa. W Armenii jest ten posąg bardzo upowszechniony. Ob. Kat. orm. w Kłosach, t. 15, str. 374; Rkp. w Bibl. Ossol. 1704, 1716, 1717, 1722, 1737, 1738, 1740 i 1743 zawierają rejestry dochodów i wydatków, srebra kościelnego i t. d. , przeważnie z w. XVIII. Niegdyś były jeszcze następujące orm. kościoły 1. Koś. ś. Krzyża na dzisiejszym pl. misyonarskim, zbudowany początkowo przez dyzunitę, starszego narodu orm. w mieście, Sahoka Agapsowicza, przez rząd austryacki zniesiony; 2. Koś. ś. Anny i monaster zakonników ormiań. ; 3. Koś. ś. Jakóba, obydwa pod Wys. Zamk. za cerkwią ś. Onufrego. W miejscu koś. ś. Anny stoi dziś łaźnia, a w jej murach i fundamencie znachodzą się ciosy z pomników dawnych rodzin ormiańskich pochodzące. Znachodzą się tu także rozmaite starożytności, szczególnie relikwiarze. Oprócz dzieł w tekście wymienionych podajemy następujące Biłous Opysanie ikon po cerkwach ruskich w stołycznom hradi L. , Lwów, 1858; Promnicki Kościoły lwowskie w Encykl. kościel. t. 12, str. 472 i nn. ; Łobeski Opis obrazów po koś. lwowskich w Dod. do Gaz. lwow. z r, 1855; tenże Nagrobki w kościoł. m. L. tamże, 1856; Waligórski Hist. fundacyi koś. i klasz. lwow. Rozmaitości 1858, 1859 i 1861; Zniesione kościoły lwow. w Bod. do Gaz. lwow 1857 49 i Tyg. lwowski, 1867, 8 i 9; Petruszewicz Kratkaja istoryczeskaja rozpys wsim ruskim cerkwam i monastyram wo Lwowi, Zoria hałycka, 1851, 72 do 86. Świątynk innych wyznań 1. Cerkiewka prawosławna, mała, drewniana, obok klasz. franciszkanów. Koś. ewangielicki, dawniej koś. dominikanów obserwantów. Czyt. Die Begründung der evangelischen Gemeinde in L. und ihrer Anstalten 1778 1878, v. Grafl, Lemberg 1878. Synagog izraelickich jest 13; między nimi celują starodawna, niedawno restaurowana przy ul. Sobieskiego, i obszerna synagoga na placu rybim starym rynku, zbudowana 1845 r. w kształcie rotundy, wewnątrz ładnie urządzona, oświetlona jednem tylko oknem, umieszczonem u szczytu kopuły w kształcie okrągłej latarni. Szkoły. O oświatę starało się miasto zawsze z gorliwością a publiczną szkołę miejską założyło już 1382 r. W r. 1444 pozwolił Wład. Warn. radzie miasta założyć szkołę dla nauki dzieci tak nobilium quam ignobilium przy koś. i szpit. ś. Ducha Ak. gr. V, 135; przywilej ten potwierdził t. r. Julian, kardynał i legat papieski ib. 132, a w r. 1446 polecił papież Eugeniusz IV bisk. chełmińskiemu, ażeby im. papieskiem pozwolił mieszk. lwow. wystawić i utrzymywać szkołę przy kos. ś. Ducha ib. 151. R. 1565 otworzono drugą szkołę u franciszkanów, plan naukowy rozszerzono a rektorowi polecono uczyć młodzieży języka niemieckiego i arytmetyki. Młodzieńcom lwowskim, uczącym się na uniwers. krakows. , udzielał magistrat od czasu do czasu wsparcia a prywatni ludzie fundowali dla nich stypendya. Promocyjne koszta za niektórych uczniów płacił magistrat. W r. 1586 powstała przy bractwie miejskiem cerkiewnem szkoła języka greckiego i słowiańskiego; zasłynęła wkrótce i wydała wielu biegłych w tych językach. W drukami brackiej wyszła sławna gramatyka tych języków, wydana przez uczniów. Jeszcze około 1640 r. był przy cerkwi wołoskiej nauczyc. jez. greck. Jezuici osiedleni we L. pod koniec w. XVI założyli kolegium i szkołę. Uroczyste otwarcie nastąpiło w r. 1608. Wstąpiło do niej od razu 200 uczniów, w 5 lat potem było 550 a później 700. Równocześnie zaprowadzono bractwo studenckie sodalisów Maryi. Z początku wykładano teologią moralną, filozofią, humaniora i gramatykę, w r. 1612 i 1613 otworzono kurs matematyki, a w r. 1633 teol. dogmatycznej. o staraniach jezuitów lwow. o akademią, o ich sporach z tej przyczyny z akademią krakow ską a później z pijarami którzy już 1724 usiłowali osiedlić się we L. , ale dopiero 1763 rozpoczęli budowę kolegium i konwiktu na wielką skalę podaje ciekawe szczegóły kś. Za łęski w swej pracy OO. jezuici we L. , str. 31 do 56. Czyt. także Rkp. w Bibl. Ossol. ; 95. W r. 1884 istnieją I. Szkoły wyższe Uniwersytet Franciszka I. Ces. Józef II założył 1784 uniwersytet o 4 wydziałach i zupełnem gimnazyum. Wykłady rozpoczęto 27 listopada. Franc. I złączył 805 uniw. lwow. z krakow. , a we L. urządzono liceum dla nauk teologicznych, prawniczych i filozoficznych i pozostawiono gimn. akademickie. Temu liceum jednakże udzielono 1806 r. prawo do nadawania stopnia doktorskiego z teologii i filozofii i stopnia magistra chirurgii. W r. 1817 wyniósł Franc. I liceum znowu do stopnia uniwersytetu z wydziałami teolog. , prawn. . i filozof, kursem medycznochirurgicznym i gimnaz. i klasy. Związek z gimnazyum zniesiono 1849 r. , zniesiono także dwa kursa filozoficzne i przyłączono je jako 7 i 8 kl. do gimnaz. W r. 1874 zwinięto zakład medycznochirurgiczny. Uniwersytet mieścił się w początku w zabudowaniu klasz. oo. trynitarzy. Po zbombardowaniu gmachu w r. 1848 przeniesiono go do 2piętrowego gmachu pojezuickiego przy ul. ś. Mikołaja, gdzie się mieści do dzisiaj. Oprócz biblioteki i gabinetu numizmatycznego posiada uniw. muzeum fizyczne z zakładem fizycznym i stacyą meteorologicznomagnetycznych spostrzeżeń, laboratoryum chemiczne, muzeum mineralogiczne, geologiczne i geognostyczne, muzeum botaniczne z pracownią fizyologiczną i ogrodem botanicznym, muzeum zoologiczne i zbiór farmakognostyczny. Do r. 1868 był jęz. niemiecki wykładowym; w tym roku rozpoczyna się przełom, obecnie jest językiem wykładowym polski, a dla kilku przedmiotów ruski. Czyt. Der angebliche Untergang der Universitaet L. v. Dr. Liske, 1876, rzecz napisana z okazyi zachcianek Niemców wiedeńskich, zmierzających do zwinięcia uniw. lwow. Szkoła politechniczna, utworzona 1844 z dawniejszej akademii handlowej. R. 1872 podzielono ją na 3 szkoły fachowe inżynieryi, budownictwa i chemiitechnicznej; 1875 utworzono szkołę budowy machin a 1877 nadano jej nazwę Szk. politechn. . Mieści się ona w jednym z najpiękniejszych gmachów we L. , wystawionym według projektu i pod artystycznem kierownictwem prof. Zacharyewicza od 1873 do 1877. Obok budynku głównego, 2piętrowego, stoi drugi, parterowy, w którem się mieści szkoła chemiczna. Obadwa budynki zbudowane w stylu odrodzenia. II. Szk. średnie 1. Gimnazya; jest ich 4. Najdawniejsze między niemi t. zw. akademickie al. ruskie z językiem wykładowym ruskim. Powstało ono z niższej szkoły miejskiej al. farnej, założonej jeszcze w 2 połowie w. XIV. W połowie w. XV było już kolonią akademii krakowskiej; w pierwszej połowie w. XVIII przybrało nazwę gimnasium academicum, stając się oraz szkołą wyższą z kursami filozofii i teologii, . Po założeniu uniwersytetu odpadły oba te kursa, a w r. 1850 rozszerzono je do klas 8. Mieści Się ono w domu Narodnim. Drugie wyższe gimn. , t. zw. niemieckie od jęz. wykład. , istniało od r. 1818 pod nazwą dominikańskiego. W r. 1850 rozszerzono je do kl. 8. Mieści się ono na Szkarpach, naprzeciw karmelitów, w budynku rządowym. Trzecie wyż. gimn. Franc. Józefa, założone 1858 jako 4kla sowe z język. wykładowym polskim, urządzone z początkiem 4868 jako 8klasowe, mieści się w pięknym gmachu, wzniesionym kosztem gminy przy ul. Halickiej, w miejscu gdzie dawniej stał koś. karmelitów. Czwarte wyż. gimn. z język. wykł. polskim weszło w życie 1879 r. , a mieści się w zabudowaniu bernardyńskiem. Wyższa szkoła realna utworzona 1817, rozszerzona 1835 na akademią realną i handlową o 3 kursach rocznych, a w r. 1872. zamieniona na szkołę 7klasową. Mieści się ona w zabudowaniu miejskiem, obok gimn. Fr. Józ. , przy ulicy Kamiennej. Seminarya nauczycielskie istniejące od r. 1871 1 męskie przy ul. Kaleczej w budynku najętym i 2 żeńskie w budynku rządowym przy ul. Skarbkowskiej, w którym dawniej była drukarnia rządowa. W obu semin. jest język polski i ruski wykładowym. Z semin. męskiem jest połączona 4klas. szkoła ludowa męska z język. wykł. polskim i druga z jęz. ruskim, a z sem. żeńs. 4kl. szk. lud. z jęz. polskim, ogródek dziecięcy i kurs dla ogrodniczek froeblowskich. III. Szkoły ludowe pospolite i wydziałowe. A. Miejska szk. wydz. żeńska w ratuszu. B. Szkoły lud. posp. a etat. męskie 1 im. św. Anny, 2 im. św. Antoniego, 3 im. Czackiego, 4 im. Elżbiety, 5 im. Konarskiego, 6 im. św. Maryi Magdaleny, 7 im. św. Marcina, 8 im. Piramowicza z tych szk. Elżbiety 5kl. , inne 4klas. ; b etat. żeńskie 1 im. św. Anny 5kl. , 2 im. ś. Antoniego 4kl. , 3 Czackiego 4kl. , 4 im. Elżbiety 5kl. , 5 im. ś. Maryi Magd. 4kl. , 6 im. ś. Marcina 5kl. C. Miejska szk. mieszana 1kl. ś. Mikołaja na Pasiekach i takaż na Zofiówce. D. Szkoły niezorganizowane z prawem publiczności a męska 4klas. u oo. dominikanów; b żeńskie 1 8kl. pp. benedyktynek obrz. orm. , 2 7klas. pp. benedyktynek obrz. łac, c mieszana 4kl. przy dworcu kolei Karola Ludwika, od r. 1884 w ozdobnym budynku przez dyr. kol. zbudowanym. E. Szkoły wyznaniowe 1 5klas. mieszana ewangielicka w osobnym budynku kosztem gminy ewangiel. zbudowanym, 2 i. Lwów Lwów główna izraelicka męska, 3 I główna izraelicka żeńska, 3 II główna izrael. męska. Powyższe szkoły mieszczą się, z wyjątkiem kilku, w osobnych, ładnych, miejskich budynkach, ostatniemi czasy wzniesionych. Czyt. Baranowski Organizacya miejskich szkół ludowych, Lwów, 1882. IV. Szkoły fachowe. 1. Szk. weterynaryi i połączona z nią szkoła kucia koni, założona 1881 r. 2. Krajowa średnia szkoła gospodarstwa lasowego, otwarta 24 paździer. l874. Mieści się od r. 1883 w budynku krajowym przy ul. Stryjskiej. 3. C. k. powszechna szkoła przemysłu artystycznego i snycerstwa przy muzeum miejskiem, otwarta 1877 r. 24 kwiet. W r. 1884 było w niej 84 uczennic, 87 uczniów i 36 z zakładu głuchoniemych, razem 207. Czyt. Sprawozdania za czas od 1877 do 1883. 4 Szk. przemysłowa i handlowa miejska od 1866, przy szk. realnej. 5 farmaceutyczna w uniwersytecie. 6 Szk. dla położnych w szpit. powszechnym, utrzymana po zniesieniu szkoły medycznochirurgicznej. Prócz tego istnieją szk. Tow. muzycznego, szk. Tow. Harmonii, szk. organistów i szk. dyaków pod zarządem stauropigii przy cerkwi wołoskiej; szk. gimnastyczna Tow. Sokół w r. 1883 zaczęto budować osobny budynek przy ul. Zimorowicza, szk. dla sług, odpowiednia ilość pensyonatów prywatnych i klasztornych u pp. sakramentek, sercanek i ruski u bazylianek ze Słówity, szk. dla dziewcząt u sióstr miłosierdzia i u ś. Teresy, prywatne ogródki froeblowskie i ochronki mieszczące się w 4 realnościach chrześciańskiej ochronki małych, założonej w r. 1840 a zorganizowanej 1853 czyt. Dod. do Gaz. lwow. 1853, str. 6. Wymienić w końcu należy teologiczny instytut domowy dla kleru zakonnego, założony pierwotnie 1827 r. w Kalwaryi, dyec; tarnow. , przeniesiony 1829 do L. i urządzony dla kleryków wszystkich zakonów; małe łacińskie seminaryum, sposobiące młodzież od wczesnych lat do stanu duchow. , założone przez arcybisk. Pisteka obok pałacu arcybisk. czyt. Małe Sem. we L. przez kś. Seweryna Morawskiego i internat ruski XX. Zmartwychwstańców, założony r. 1881 liczył wówczas 6 uczniów, ma w r. 1884 uczniów 36 uczęszczających do gimn. ruskiego Czyt. Kś. Kalinka Stowarzyszenie opieki nad internatem ruskim XX. Zmartwychwstańców we L. , Lwów, 1883 i tenże Stosunek Polaków i Rusinów do internatu ruskiego XX. Zmart. we L. Lwów, 1884. Biblioteki. Pierwsze miejsce zajmuje zakład narodowy im. Ossolińskich, założony przez Józ. Maksym. Ossolińskiego r. 1817, oddany do użytku publicz. w r. 1826. Mieści się w zabudowaniach, gdzie dawniej był klasz. karmelitanek trzewiczk. i koś. ś. Agnieszki, odbudowdanych i stosownie urządzonych podług planu archit. wiedeńskiego Nobili. Zakład składa się z bibl. Ossolińskich i muzeum Lubomirskich. To ostatnie obejmuje 1 przedmioty archeologicznohistoryczne, a mianowicie wykopaliska z epoki kamiennej, bronzowej, ceramikę, wykopaliska z czasów historycznych numizmatykę, dyplomy, autografy, pieczęcie, wizerunki historyczne i starożytne dzieła sztuki; 2 przedmioty historycznopamiątkowe sprzęty, klejnoty, bronie i t. p. ; 3 dzieła sztuki rzeźby, obrazy, ryciny; 4 gabinet broni i 5 rozmaitości. Według sprawozdania z r. 1883 doszedł inwentarz dzieł drukowanych unikatów do 1. 80. 390, dubletów do 6360, prób druku 4449, atlasów i map 1653, rękopisów 2953, autografów 2704, dyplomów 893, podobizn 75, muzykaliów 124, rycin 24265, obrazów 751, zbrojowni przeworskiej należącej do muz. Lubomirskich do 588, rzeczy muzealnych 1895, monet polskich 1889, medali polskich 570, monet rzymskich 2703, innych monet starożytnych 413, obcych monet i medali nowożytnych 2735, dubletów monet 3000; muszli 1260, muszli podwójnych 646, zbioru geognostycznego Zeischnera 493, owadów i konchyliów 7710, zbioru geogn. Torosiewicza 182, zbioru ogólnego oryktognostycznego 980, zbioru rozmaitości z nauk przyrodniczych 273. Czyt. Kamiński Bibl. Ossol. w Wiedniu i pierwsze jej urządzenie we L. , Skarbiec polski, Lwów, 1859, t. I, str. 90 i 110 z planem gmachu i obszaru gruntów, stanowiących własność zakładu; statut zakładu; Sprawozdania z czynności zakładu, składane na dorocznych posiedzenicch i ogłaszane drukiem; Katalog muz. im. Lubomirskich, Lwów 1877; Katalog broni w muz. im. Lubom. , Lwów 1876; Katalog rękopisów Bibl. Ossol. wydawnictwo przed kilku laty rozpoczęte; Zbiór mineralogiczny zakł. im. Ossol. w Bibl. Ossol. 1842, zakł. I, 221; Łobeski u zbiorze rycin Ossol. w Dod. tyg. przy Gaz. lwow. 1856 6 i nn. ; Łoziński Zbrojownia Lubomirskich w zakł. im. Ossol. w Przewodn. nauk. i liter. 1873, str. 210; Zawadzki Muzeum zak. im. Ossol. w Bibl. warsz. 1874, t. III, str. 357; Broń sieczna w zak. im. Ossol. Przegląd lwowski, 1874, VII, 783; krótkie opisy z rycinami podały Przyj. ludu 1835, str. 41 i 51, i z r. 1848 str. 210; Tyg. ilustr. 1860, str. 117; Strzecha, 1871, str. 119; Przegląd powszechny, Lwów, 1861 13 i 14; Kalendarz Narodowy, Lwów, 1864, str. 33. Bibliot. uniwersytecka. Zawiązkiem jej była część bibl. Garellego, przeznaczona 1784 przez Józefa II dla uniw. lwow. Powiększała ją następnie pewna część dzieł z bibliot. zniesionych klaszt. galicyjs. , dary Treterów, Kuropatnickiego, od r. 1807 obowiązkowe egzempl. dzid im. z r. Lwów drukowanych w Galicyi i dzieła zakupywane ze stałej dotacyi. W r. 1848 liczyła ona 51082 tomów i mieściła się w zniesionym koś. trynitarskim. R. 1848 zniszczyły ją płomienie podczas bombardowania tak, że zostało tylko 13000 tomów. Ocalone te resztki przechowywano w gmachu Namiestnictwa, potem w klasz. dominikanów, a od 1852 w dzisiejszym gmachu uniwersytetu. Na użytek publiczny oddano ją 1853 r. Wówczas liczyła 35600 tom. , rząd bowiem zakupił bibl. Kurzmayera w Wiedniu; bibl. nadworna wiedeńska i bibl. Ossol. ofiarowały wiele dubletów, z prywatnych zaś osób wzbogacili ją Kudik, prof. uniw. w Pradze, St. Dunin Borkowski, Aleksander Wernicki i inni. Z końcem 1883 było 43600 dzieł o 84927 tom. , 390 rękopisów, 214 dyplomów, 239 atlasów i kart geograf. , 10152 monet i medali i kilkadziesiąt tomów rycin i fotografij. Czyt. Reifenkugel Bibl. uniw. we L. , szkic histor. statys. w Przewodn. nauk. i liter. Lwów, 1873, str. 181, 285 i 459 i Rkp. w Bibl. uniw. 2. E. 16, p. t. ,, Histor. statis. Uebersicht des Zustandes der Lemb. Univ. Bib. Oprócz tych bibliotek zasługują na wymienienie Bibl. Poturzycka Włodz. hr. Dzieduszyckiego w muz. im. Dzieduszyckich; Bibl. hr. Wiktora Baworowskiego w t. zw. arsenale Sieniawskich kilkanaście tysięcy dzieł, 1500 rkp. , 300 dokum. , 10000 rycin, 300 obrazów i znaczny zbiór starożytności i sprzętów, rzeźb, pamiątek, autografów; Bibl. Pawlikowskiego, umieszczona tymczasowo w klasz. dominik. 18500 dzieł polskich, 2500 obcych, 1000 dubletów, około 400 rkp. i cenny zbiór bardzo rzadkich rycin; Bibl. Sejmu i Wydz. Krajow. ; Bibl. politechniczna i bibl. szkolne. W pierwszych latach zaboru istniała we L. prywatna ale wszystkim dostępna Bibl. Rzewuskiego, o której bardzo pochlebnie wspominają ówcześni turyści niemieccy. O Bibl. lwowskich czyt. obszerny artykuł Bielowskiego w Dzien. lwow. z r. 1852; O zbiorach nauk. i artystycz. Pawlikowskiego Czas w kilkunastu numerach z r. 1856; O numizmatycznych zbiorach artykuł Dzieduszyckiego w Dzien. liter. z r. 1852 242. Muzea. Oprócz wspomnionych przy opisie uniwersytetu i Bibl. Ossol. są jeszcze Muzeum przyrodnicze im. Dzieduszyckich, założone przez Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego. Obejmuje ono zbiory dendrologiczny, zoologiczny, botaniczny, mineralogiczny, geologiczny, paleontologiczny i etnograficzny. W r. 1880 oddał je twórca na użytek publiczny. W skład zbiorów wchodzą same okazy krajowe z obszaru ziem dawnej Polski. Potrzebę takiego muzeum wykazywał Pol w artykule Muzeum natury we L. , dzieła wszystkie, t. 10, str. 212. W r. 1880 wydal Włod. Dzieduszycki dzieło p. t. ,, Muz. Dzied. Dział I. Zoologiczny, oddział zwierząt kręgowych; IL Ptaki. Ob. wiadomość o tem dziele w Wędrowcu 1881, 221 i 222. Miejskie muzeum przemysłowe, założone 1873 za inicyatywą rękodzielników lwow. przy pomocy hojnego daru Fr. Bałutowskiego 6000 złr. , otwarte uroczyście 12 czerwca 1874. Umiejętnem urządzeniem zajął się nadinżynier Ludwik Wierzbicki. Pierwotnie mieściło się muz. w gmachu strzelnicy miejskiej, od r. 1878 mieści się w ratuszu. Z muzeum jest połączona szkoła przemysłu artystycznego, wyżej wspomniana. W 1883 liczyło muz, okazów wyrobu przemysłu około 7000 sztuk. podzielone na 9 grup, fotodruków, fotografij i rycin 2146, obrazów olejnych i akwareli 23, a w bibliot. 990 dzieł fachowych. Ob. Statut muz. przemys. , Lwów, 1874; opis muzeum z wymieniem grup, na jakie okazy podzielone, w Bibl. warsz. 1876, t. II, str. 330, i katalog wystawy robót kobiecych i wyrobów tkackich przem. domowego, urządzonej w muz. przem. we L. w r. 1881. Archiwa. Pierwsze miejsce zajmuje arch. grodzkie, czyli t. zw. bernardyńskie, mieści się bowiem w klasz. bernardynów, bez zaprzeczenia największe archiwum sądowe w całej monarchii, zawierające nader cenny materyał do dziejów polskich. Zawiera ono 6944 tomów in fol. i 1356 fascykułów, a przytem 14300 numerów, do których sporządzono 6000 indeksów in fol. Najstarsza księga pochodzi z r. 1381. Drugie miejsce zajmuje arch. miejskie magistratualne. Zawiera ono najpewniejsze dowody i wskazówki co do początków miasta, jego dziejów, rozwoju jego kultury, stosunków wyznaniowych, przemysłowych, kupieckich i wojskowych, z odnoszeniem się do panujących zapatrywań, zasad i ogólnych stosunków kraju; zawiera ono dalej dowody na wykazanie, jak się tworzył majątek gminy, na oznaczenie granic, nabywanie dóbr miejskich, na rozliczne pobożne, dobroczynne i inne pożyteczne fundacye; nareszcie najlegalniejsze akty uznania wierności miasta dla panujących, przywiązania do ojczyzny, dowody wielkich ofiar dla kraju i przyznawanych za to korzyści lub odszczególnień. Słusznie tedy nazwano je nieocenionym klejnotem miasta. Wagilewicz i Rasp rozłożyli arch. na 4 oddziały I. zawiera dyplomy i dokumenta oryginalne, transsumpty od 1359 do 1796 w liczbie 844 przeszło 300 z nich drukowano w Akt. grodz. i ziem. II. stanowią akta złożone w 1512 fascykułach; III. obejmuje księgi w poddziale A. r pisane, tomów 429 od XIV po koniec XVIII w. i kilka z XIX w. , między niemi topografią Lwowa przez Alnpeka spisaną i liber memorabilium, z którego głównie Zub. korzystał przy układaniu swej Lwów Czasopisma kroniki m. L. , a w poddziale B. księgi drukowane; IV. stanowią listy królewskie 113, miast 103 i osób prywatnych 3022; do nich jest katalog kartkowy spisany przez dra Hirschberga i dra Semkowicza. Później przybył do. tego oddział V. , obejmujący księgi i akta oddane przez sąd krajowy z indeksami, a zawierający najobfitszy materyał do dziejów miasta i oddział VI. , obejmujący starożytne zabytki i kosztowności działa t. zw. Apöstoły, miecze katowskie, cepy okute blachą i nabijane kolcami, używane dawniej przez straż nocną, 4 srebrne klucze i t. p. Czyt. Rasp Beitraege zur Geschichte der St. Lemberg, Wien, 1870 podaje wiadomość o najważniejszych dyplomach; Widmann Wiadomość o arch. m. L. w Przeglądzie archeol. , Lwów, 1882, zesz. I, str. 44 i 1883, zesz. II, str. 73. Arch. Namiestnictwa, t. j. stara registratura, zawierająca akty od 1772 do 1835, uporządkowane wedle materyi, zaopatrzona w dobre indeksy generalne i specyalne. Akty od 836 tworzą teraźniejszą registraturę. Registratura prezydyalna obejmuje jednak akta od 1772. W registraturze tej znajdują się wszystkie broszury odnośne do Polski, ogłoszone w jakimkolwiek języku. Jest to zbiór tak zupełny, jakiego nie posiada żadna biblioteka w monarchii. Arch. c. k. prokuratoryi skarbu posiada fasye wszystkich probostw należących do namiestnictwa lwow. , a zatem dyec. lwow. , przemys. i tarnowskiej obrz. łac. i greck. Przy fasyach znajdują się często dokumenta erekcyjne lub inne do beneficium albo jego dotacyi odnośne w oryginale lub widimowanych odpisach. Jest to zatem najbogatsze źródło do kościelnej topografii Galicyi. Tabula krajowa i księga gruntowa miejska od r. 1772. Arch. szlacheckie przy wydz. krajowym. Zawarte tu matrykuły szlacheckie i księga herbów, wiernie wykonanych. Arch. arcybisk. kapituły obrz. łac, dość obfite, sięga swemi dyplomami do w. XIV a dokumentami i książkami do w. XVI W ogólności zawiera ono 100 ksiąg in fol. i przeszło 26 map katastralnych. Katalog jest kompletny i dobrze założony. Dyplomów pergaminowych jest około 290. Z wyjątkiem kilku nie sięgają one po za r. 1429, gdyż w tym roku dopiero założył kapitułę Wład. Jag. Arch. konsystoryalne w pałacu arcybisk. łac, połączone z kancelaryą konsystoryalną. Właściwe księgi biskupie sięgają tylko do 1526 i zawierają testamenty, obligacye, kontrakty i t. d. Prowadzono je do 1769 i aż dotąd obejmują one 41 folia. Od 1769 rozpoczynają się nowe akty konsystoryalne. Repertoryum do nich jest dobre. Wizytacya niektórych dekanatów z 1774 r. zawarta jest w 1 tomie in fol. Generalna wizytacya arcybisk Sierakowskiego zawiera dużo materyału do kościelnej topografii. Do tego samego celu służą Documenta ecclesiarum z dobremi alfabetycznemi indeksami. Obok tego przechowuje arcybiskup 55 dyplomów oryginal, pergamin. a 53 kopiowanych, odnoszących się specyalnie do dóbr arcybiskupich. Arch. orm. arcybisk. , opisane bardzo dobrze i dokładnie przez ks, Barącza w Dzien, liter. z r. 1853. Liczne dokumenta tego archiwum umieszczono w Dod. tygod. do Gaz. lwow. od 1850 do 1860 r. Arch. dominikańskie, zawierające sto kilkanaście dokumentów pergaminowych, ważnych do dziejów koś. i klasz. dominikanów. Arch. klasz. oo. karmelitów, bogatsze od poprzedniego. Arch. gr. katol arcybisk. u ś. Jura obejmuje 100 dokumentów z dokładnym indeksem. Najdawniejszy dokum. z r. 1539; pierwszy ruski przywilej wydany r. 1605 przez Zyg. III. W arch. tem są dyaryusze bisk. chełmskiego Maks. Ryłły od 1742 do 1793 w 27 tom. in fol. i chełmskiego bisk. Porfirego Ważyńskiego, przyjaciela Kościuszki, od 1780 do 1804 w 3 tom. in fol. o tym dyaryuszu podaje wiadomość ks. Petruszewicz w Przegl. archeol. , Lwów, 1882, zesz. II i 1883 zesz. III. Z dawniejszych wizytacyj generalnych są tylko urywki, a od 1760 r. w pewnym związku. Bibliot. kapituły doborowa. Arch. a raczej Bibl. oo. bazylianów u ś. Onufrego, z uwagi godnemi 25 rękop. starosłowiańskimi. O wszystkich powyższych archiwach podaje obszerniejszą wiadomość i wylicza ciekawsze dokumenta w nichzawarte dr. B. Dudik w dziele Archive im Königreiche Galizien Wien, 1867. Oprócz tego jest we L. bardzo cenne archiwum stauropigialne, dotąd nieuporządkowane i arch. map katastralnych krajowych, urządzone dla użytku stałego katastru w r. 1824. W r. 1867 połączone z niem dawniejsze krakowskie archiwum. Czasopisma. W r. 1884 wychodzi 59 polskich Bartnik, Bibl. domowa, Bibl. hist. , Bibl. pow. i opowiadań, Bibl. stenograficzna, Bibl. uniwersalna, Bibl. Wieńca i Pszczółki, Chata, Czasop. techniczne, Czasop. Tow. aptekars. . Domino różowe, Dzien, dla wszystkich, Dzien, polski, Dzien, rozporządzeń m. Lwowa, Dzien, ustaw dla Galicyi, Gaz. dla wszystkich, Gaz. lwowska, Gaz. narodowa, Głos wolny, Gmina z Gaz, rolniczą, Gospodarz i rękodzielnik, Iskierka, Kosmos, Kropelka, Kuryer lwowskim, Łączność, Łowiec, Miesięcznik tow. ochrony zwierząt, Niedziela, Nowiny, Nowiny handlowo przemysłowe. Obrona, Ognisko domowe, Ojczyzna, Pasterz dobry, Praca, Przegląd archeol. , Przegląd sądowy i administracyjny, Przemysłowiec, Przewodnik gimnast. , Przew. naukowy i liter. , Pszczółka, Rolnik, Samorząd, Spójnia, Strażnica, Świat powieściowy, Sylwan, Szczutek, Szkoła, Sztindar, Tyg. liter. , Tyg. niedzielny, Urzędnik i prawnik, Wiadomości katolickie, Wieniec, Wydawnictwo ludowe, Zgoda i Związek; ruskich zaś 10 Batkiwszczyzna, Diło, Hospodar i Promyszłennyk, Nowyj Prołom, Nowe Zerkało, Nauka, Ruski Syon, Słowo, Szkolna czasopyś i Zoria. Żydzi wydają Hamaskir dodat. do Ojczyzny, organu stow. ,, Przymierze Braci; Machzike Hadas, organ konserwatywnego stow. t. n. ; Jüdische Zeitung i Zeitung w żargonie żydowsko galicyjskim i Israelit w języku niemieckim. S t os u n k i s a n i t a r n e. O zdrowotnych stosunkach i o śmiertelności w dawnych wiekach skąpe mamy wiadomości. Wiemy tylko, że często nawiedzała miasto zaraza morowa i liczne porywała ofiary. Pociągało to za sobą osobne, nadzwyczajne wydatki i ostrożności. Ustanawiano osobnych stróżów, cernowano domy i zaopatrywano mieszkańców na koszta miejskie. O chirurgach znajdujemy wzmiankę już pod koniec XIV w. Za leczenie ubogich i pperacye na. nich wykonywane pobierali oni honoraryum z kasy miejskiej. W r. 1467 ustanowiono pierwszego doktora medycyny, jako fizyka miejskiego. Chirurgowie byli z czasem tak liczni, że utworzyli osobny cech ze statutami. Pamięć i staranie o chorych objawiały się u mieszkańców grodu od najdawniejszych czasów. Już w r. 1377 założyli Niemcy szpital w mieście p. t. ś. Elźbiety, któremu później dodano kaplicę pod wez. Ducha ś. , a papież Marcin V potwierdził na prośbę rady miejskiej tę fundacyą w r. 1418 Ak. gr. IV, 94. Na szpital ten czynili następnie zapisy tak mieszczanie, jako też duchowni i szlachta. Szpital ten spłonął w r. 1565, poczem go odbudowano a 607 darował Zygmunt III na szpital wioskę Skniłówek. Pod koniec w. XV istniał już i drugi szpital ś. Stanisława. Na początku w. XVII założono szpital ś. Łazarza na górze Kaleczej a w r. 1619 przeniesiono go tam, gdzie jest dotąd. Czyt. Rasp Beschreibung der Stiftungen des Bürgerspitals St. Lazar, Wien, 1870. Pierwszym aptekarzem był we L. Wassil Ruthenus w r. 1445. W r. 1564 znajdowało się 2 aptekarzy. W r. 1611 wydano aptekarzom przywilej. W r. 1624 ukarano śmiercią aptekarza za sprzedanie trucizny pewnej kobiecie, która męża otruła. W r. 1704 zniszczyli Szwedzi wszystkie prawie apteki. Wówczas dla zachęcenia ku temu zawodowi nadawano aptekarzom niektóre przywileje, nie pytając nawet o potrzebne uzdolnienie. Za Augusta III widamy już kilka aptek we L. Niektórzy aptekarze przyrządzali i sprzedawali napoje, przeciw czemu rada miejska wystąpiła. Obecnie stosunki sanitarne nie są bynajmniej korzystne. Wykazy statystyczne dowodzą, że we L. panuje wielka śmiertelność. Doktorów medycyny jest 98, chirurgów 27, akuszerek 228, aptek 12 najdawniejsza pod Jeleniem, założona 1574 r. przez Ziętkiewicza. W posiadania tej rodziny zostawała 264 lat. Między szpitalami zajmuje pierwsze miejsce krajowy szpital powszechny, założony 1783 przez Józefa II, połączony z zakładem położnic, który Jest zarazem praktyczną szkołą dla kształcenia akuszerek. Mieści się on w gmachu po pijarach. Zakład dla obłąkanych przeniesiono stąd w r. 1875 do Kulparkowa ob. . Są prócz tego szpital wojskowy; szpital sióstr miłosierdzia założony 1741 r. przez Fran. Zawadzkiego; szpital izraelicki założony pod koniec XVIII w. przez gminę izraelicką, i szpital dzieci założony 1835 r. pod nazwą ś. Zofii. Cmentarze są dwa i okopisko. Cmentarz łyczakowski istniał już w r. 1567. W latach 1831, 1855 i 1861 rozszerzono go, uregulowano i ozdobiono. Spoczywają tu zwłoki wielu zasłużonych mężów, jak np. b. namiestniku Zaleskiego Wacława z Oleska; ob. rycinę pomnika w Tyg. Lwow. z r. 1868, Szajnochy, Wal. Łozińskiego ryc. pomnika w Tyg. Lwow. 1868, Goszczyńskiego, Młockiego, Bielowskiego, Grottgera, Karola Balińskiego, Henr. Schmitta i w. in. Cmentarz stryjski założono 1800 r. Dawniej był jeszcze cmentarz na Żólkiewskiem, t. zw. Paparówka, i cmentarz gródecki. Obydwa są już zamknięte. Cmentarz Łyczak. czyt. artykuł Bełzy z rycinami w Strzesze, 1873, str. 360. Zarząd miasta pod względem politycznym spoczywał za polskich czasów w ręku 12 dożywotnich rajców, zwanych zrazu z niem. Szulcami, a potem z łac. konsulami, pod przewodnictwem burmistrza proconsul. Rajcy wraz z burmistrzem zwali się officium consulare, a jeśli sądzili sprawy cywilne, . stanowili sąd radziecki, , judicium offcii oonsularis. W r. 1577 zaprowadził Stefan Batory urząd 40 mężów collegium 40 virorum, złożone z 20 kupców wybieranych przez rzemieślników i 20 rzemieślników wybieranych przez kupców a to z powodu niesnasek między radą a mieszczanami, zwłaszcza uboższymi, których rada uciskała, egzekwując różne kontrybucye i rozkładając podatki nie zawsze sprawiedliwie, owo kolegium wglądało w rachunki i kasę miejską, a bez jego zezwolenia nie można było nowego rozpisać podatku w mieście. Do bezpośredniego zawiadywania dochodami miasta był wydział osobny, t. zw. lonheria. Prócz tego był pisarz radziecki notarius officii consularis, pisarz sądowy not. judicii civilis i pisarz ekonomiczny not. lonheriae. Sądownictwo sprawował od 1356 r. sąd ławniczy collegium scabinorum, złożony z 12 sędziów dożywotnich ławników z wójtem na czele. Wydziałem sądu ławniczego była komisya zwana officiumdominorum juris fidelium, naznaczo Lwów na do sprawdzania testamentów, działu majątku, rozgraniczania i t. d. Ormianie mieli sąd osobny złożony z 12 starszych narodu ormiańskiego, a wyrokujący co czwartek, pod prezydencyą wójta miasta, wedle praw ormiańskich. Żydów sądził wojew. ruski przez swego podwojedziego lub innego urzędnika, który, z przybraną starszyzną narodu żydowskiego, rozstrzygał sprawy według prawa polskiego. Przedmieszczan sądzili ich właśni wójtowie a apelacya szła do wicestarosty lub burgrabiego zamku. Jakkolwiek według praw istniejących wolno było od sądów ławniczych apelowac do najwyższego trybunału magdeburs. na zamku krakowskim, to jednak we L. był zwyczaj, że apelowano do króla. Sądownictwo lwow. słynęło ze sprawiedliwości, skoro do lwow. sądu miejskiego apelowano ze wszystkich miast i miasteczek Rud. Dnia 1 listop. 1787 r. . rozpoczął swą czynność magistrat nowo przez rząd austryacki zorganizowany w 3 senatach politycznym, cywilnosądowym i kryminalnosą dowym. O wydziale mieszczańskim czyli owych 40 mężach niewybieranych już od r. 1772 nie było ani mowy, a mieszczaństwo było na własne swe sprawy całkiem obojętne. W r. 1790 dopiero zaprowadzono wydział mieszczański złożony z 60 członków, wybieranych przez wszystkich zaprzysiężonych mieszczan i z pośród nich. Wydziału tego pytano tylko wtedy o zdanie, jeśli chodziło o nałożenie trwałych obowiązków. Bądź co bądź, obudzono przez to poczucie dobra gminy. Sądownictwo kryminalne odpadło od magistratu r. 1820, a sądownictwo cywilne r. 1855. Zakres działania wydziału rozszerzono w r. 1837 przez powierzenie mu sprawdzania rachunków miejskich, badania kontraktów i t. p. , w r. 1845 przez wykonywanie prawa patronatu co do parafij duchownych a nareszcie w r. 1848 przez ówczesne prądy polityczne. Po r. 1848 utworzono reprezentacyą gminy pod ograniczoną opieką rządu czyt. Wydział król. stoł. miasta L. i pogląd na jego działanie od 1849 do 1861 a ustawą z 14 paźdz. 1870 otrzymał L. statut miejski, na mocy którego gminę m. L. reprezentuje we wszystkich jej sprawach rada miejska złożona ze 100 członków, wybranych na 3 lata. Na czele rady, magistratu i innych urzędów miejskich stoi prezydent miasta. Magistrat pod kierownictwem prezydenta zarządza bezpośrednio sprawami gminy, a w każdej dzielnicy istnieją komisyaraty, jako organa pomocnicze. Majątek żelazny funduszu gminy z dnia 31 grudnia 1882 wynosił w stanie czynnym 9, 791, 617 złot. 5 ct. , w stanie biernym 655, 114 złot. 89 ct. Wydatki preliminowane na r. 1883 wynosiły 1, 010, 608, dochody 972, 776 zł. w. austr. Gmina ogłasza drukiem co rok budżety funduszu swego, jako też zakładów i fundacyj pod jej zarządem zostających. Władze i urzędy. Jako w stolicy Galicy i mieszczą się we L. wszystkie najwyższe władze i wiele urzędów krajowych. Oto ich poczet A. Autonomiczne Sejm i Wydział krajowy, Rada powiatowa i Wydział Rady pow. B. Rządowe Namiestnictwo z Komisyą krajową dla spraw odkupu i uporządkowania ciężarów gruntowych, z Dyrekcyą funduszów indemnizacyjnych i Komisyą krajową dla oznaczania czystego dochodu z propinacyjnego prawa wyszynku; Rada szkolna krajowa; Krajowa rada zdrowia; Starostwo; Rada szkolna okręgowa na powiaty lwowski i bobrecki; Rada szkolna okręgowa miejska; Dyrekcya policyi; Wyższy Sąd krajowy; Sąd krajowy; Izba notaryalna; Izba adwokacka; Senat dyscyplinarny w obrębie sądu krajowego lwow. ; Nadprokuratorya państwa dla Galicyi wsch. i Bukowiny; Prokuratorya państwa; Sąd wyższy w sprawach dochodów skarbowych; Sąd powiatowy w sprawach dochod, skarb. ; Krajowa dyrekcya skarbu; Administracya podatkowa; Prokuratorya skarbowa; Powiatowa dyrek. skarbu; Główna kasa krajowa; Galic. dyrekcya lasów i domen państwowych przeniesiona z Bolechowa w r. 1881; Urząd próbierczy, tudzież wymiany złota i srebra; Urząd miar i wag; Urząd loteryjny; Komisya reklamacyjna podat. gruntowego; Powiatowa komisya szacunkowa dla pow. Iwow. ; Krajowa dyrekcya poczt i telegrafów; Urząd pocztowy w mieście, 3 filie i urzędy poczt. na dworcu Karola Ludw. i Podzamczu; Generalna komenda dla Galicyi i Bukowiny; Intendentura. wojskowa; Komenda żandarmeryi dla Galicyi. C. Władze wyznaniowe I. Konsystorz metropol. obrz. łac. Arcybiskupstwo łac. na Rusi powstało około r. 1375 w Haliczu, a stamtąd przeniesiono je do L. w r. 1414. Pierwszym arcybisk. rezydującym we L. był Jan z Rzeszowa h. Półkozic. Po nim następowali 2, Jan ze Sprowy Odrowąż od r. 1436; 3, Grzegórz z Sanoka od 1451; 4, Jan Długosz, 1480 jako nominat; 5, Jan Wątróbka Strzelecki h. Oksza; 6, Andrzej Róża Boryszewski h. Poraj, zwany Borysewiczem, od 1494; 7, Bernardyn Wilczek h. Poraj od 1503; 8, Piotr Starzechowski h. Leliwa od 1541; 9, Feliks Ligęza h. Półkozic od 1554; 10, Paweł ze Szczekarzewic Tarło h. Topór Starża od 1561; Stanisław Słomowski h. Abdank od 1565; Jan Sienieński h. Dębno od 1575; 13, Jan Dymitr Solikowski h. Bończa od 1583; 14, Jan Zamojski h. Grzymała od 1603; 15, Jan Andrzej z Próchnika Próchnicki h. Korczak od 1614; 16, Stanisław Grochowski h. Junosza od 1634; 17, Mikołaj Krosnowski h. Junosza od 1645; 18, Jan Tarnowski h. Kosy od 1654; 19, Wojciech Koryciński h. Topór od 1669; 20, Lwów Konstanty Lipski h. Łada od 1677; 21, Konst. Zieliński h. Ciołek od 1699; 22, Mikołaj Popławski h. Trzaska od 1711; 23, Jan Skarbek h. Abdank od 1712; 24, Mik. Ign. Wyżycki h. Gierałt Ośmioróg od 1736; 25, Mik. Dembowski h. Jelita od 1757; 26, Wład. Aleks. z Łubny Lubieński h. Pomian od 1757; 27, Wacław Hieronim z Bogusławic Sierakowski h. Ogończyk od 1759; 28, Ferd. Onufry z Kitek Kicki h. Gozdawa od 1780; 29, Kajetan Kicki h. Gozdawa od 1797; 30, Andrzej Alojzy hr. Skarbek Ankwicz h. Abdank od 1815; 31, Fran. Ksaw. Luschin, własnego herbu, od 1834; 32, Franciszek z Pauli Pistek, własn, h. , od 1835. Po jego śmierci uzyskała kapituła rok łaski, mimo że mianowano arcybisk. Wilhelma Wacławiczka, prałata praskiego, który jednak zrzekł się tej godności 1848 r. ; 33, Łukasz Baraniecki h. Sas od 1848; 34, Fran Ksawery Wierzchlejski h. Berszten II, mianowany 1858, instalował się 1860, 17 kwiet. 1884. Obecnie liczy archidyecezya lwow. 26 dekanatów, jako to lwowski miejski 9 parafij i 4 kapelanie; lwow. zamiejski parafie Biłka Szlachecka, Czyszki, Jaryczów, Malechów, Prusy, Sokolniki, Winniki i Zubrza; grodecki, szczerzecki, bełski, lubaczowski, żółkiewski, brodzki, buski, gliniański, złoczowski, brzeżański, kąkolnicki, świrski, doliński, stryjski, buczacki, stanisławowski, horodeński, kołomyjski, tarnopolski, trembowelski, czortkowski, jazłowiecki, czerniowiecki, i suczawski. Arcybiskupi posiadają jako dotacyą dobra 1 Klucz obroszyński z folw. Obroszyn, Bartatów, Stawczany, Powitrze, Strona, Żarzyce, Rzęsna pols. i rus. , Czarnuszowice, Gródek, Czaniów, Wielopole i Ferdynandówka. 2 Kl. dunajowski z folw. Dunajów, Rekszyn, Potoczany, Pleników, Połuchów, Podusów, Wiśniowczyk, Ciemierzyńce, Nowosiółki, Biała. 3 Klucz kąkolnicki z miejscowościami Kąkolniki i Słoboda, Jabłonów, Zagórze, Bybło i Chochoniów, Dytiatycze, Meducha i Siemikowce, Międzyhorce i Markowa. 4 Klucz kozłowski z Kozłowem i Bmuchowicami, Pokropiwną, Krasną, Taurowem, Płauczą Wielką i Małą, Cycorami i Horodyszczem ze Słobódką. Prócz tego liczy się do dotacyi procentod kapitału indemnizacyjnego w kwocie 292, 484 zł. Za czasów polskich arcybisk. lwow. podlegał prymasowi i musiał zjeżdzać na synody narodowe. Pod władzę jego metropolit. należały dyecezye przemyska, kamieniecka, chełmska, kijowska i bakońska na Multanach; dziś należy tylko przemyska, i tarnowska dyec. Bibliografia Bartoszewicz Arcyb. lwow. łac. w Enc. powsz. Warszawa 1860, t. I; Brocki Wiadom. o początk. i wzroście arcybisk. lwów. Pszczoła Polska, Lwów, 1820, III; Caro Ueber die Gründung des Erzbisth. Halicz w dziele Gesch. Polens, II, Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 55. 1863; Dzieduszycki Żywot Wacława Sierakowskiego, Lwów, 1872; Friese La metropolitalne de Leopol, Varsovie, 1758; Gams Senes episcop. eccl. cathol. etc. Ratisbonae, 1873; Gromnicki, , Lwow. arcybiskup. łaciń. w Enc. kościel. t. 12; Naramowski Facies rerum Sarmaticarum, Vilnae, 1726 Katalog biskupów z biograf. ; Reifenkugel Die Griindung des rom. kath. Bisth. in den Territorien Halicz und Wladimir, 1874, Wien; Rzepnicki Vitae praesulum Poloniae, Posnaniae 1861 1873, 3 t. o arcyb. lwow. t. I; Schneider Arcybiskup i metrop. obrządku łaciń, we L. w Enc. do krajoznawstwa Galicyi, t. I; Skrobiszewski Vitae archiep. halic. et leopoli. Leopoli, 1628; Spis chrono, arcybisk. lwow. Lwowianin, 1841, str. 157; Stadnicki, , 0 biskupach rzym. katol. we L. w dziele Synowie Gedymina t. II, Lwów 1853 i O początkach arcybisk. i biskupstw katol. na Rusi halic. i wołyń. Lwów, 1882; ,, Vergleich der Lemb. Erzdioec. des lat. und griech. rit. Mnemosyne, Lemberg, 1834, 32, 33, 86, 87; Zacharyasiewicz Początki katedr. kościoła we L. w Czasop. Ossol. , Lwów, 1829; tenże Hist. metrop. kapit. lwow. w Przyj. chrześc. prawdy, 1838 i 1839; tenże Vitae episcop. praemisl. rit. lat. Viennae, 1833; Życie bł. Jakóba Ruchem z Vładomy, Lwów, 1798. Rękopisy Pirawski Liber benefic. archid. leop. , 1615 conscriptus; tenże Relatio statui almae archid. leopol. z r. 1617 w Bibl. Ossol. ; bliższą wiadom. o nim podał Batowski w Bibl. Ossol. z r. 1844, t. 11, str. 322 i t. 12 str. 382; Siarczyński Arcybisk. lwow. łaciń. w Bibl. Ossol. 1825. II. Konsystorz arcybiskupi ormiań. katol. Czas założenia biskupstwa obrz. orm. we L. nie da się z pewnością oznaczyć. Prawdopodobnie mieli Ormianie już z początkiem XIV w. swego arcybisk. we L. , z pewnością zaś za Kazimierza W. Lwowscy biskupi ormiańscy byli naprzemian nestoryanie i katolicy. Dopiero w r. 1626 Mikołaj Torosowicz po złożeniu wyznania wiary od papieża Urbana VIII mianowany został arcybisk. we L. Nie mając własnego seminaryum wyjednał on w Rzymie przysłanie do L. teatynów, poświęcających się już oddawna nawracaniu Ormian. około r. 1662 założyli oni we L. t. zw. Collegium pontificium, które było głównem ogniskiem wiary dla tutejszych Ormian. To Torosowiczu byli arcybiskup. 2, Hunanjan Wartan od 1686; sprowadził on w r. 1691 do L. grono pobożnych niewiast Ormian, pod regułą ś. Bazylego, zbudował im klasztor i urządził według reguły ś. Benedykta. Jedynete w L. orn. obrz. zakonnice istnieją dotąd; 3, Jan Tobiasz Augustynowicz od 1715; 4, Jakób Stefan Augustynowicz od 1751; 5, Jakób Waleryan Tumanowicz od 1783 Ormianie przyjęli w tymże Lwów Lwów roku kalendarz gregoryański; za jego czasów zniósł Józef II 1784 koleg. teatynów a Ormianie posyłali odtąd. swych alumnów do generalnego seminaryum utworzonego we L. ; 6, Jan Jakób Szymonowicz od 1799; 7, Kajetan Warteresowicz od 1817; 8, Samuel Cyryli Stefanowicz właściwie Ohanowicz od 1832; 9, Grzegórz Michał Szymonowicz od 1858; 10, Grzegórz Józef Romaszkan od 1876 i 11, Mikołaj Isaak Isakowicz od 1881. Archidyec. ormiańska ma obecnie 10 parafij; Lwów, Stanisławów, Tyśmienica, Łysiec, Śniatyn, Kuty, Horodenka, Brzeżany, Czerniowce i kapelanią w Suczawie. Parafie te tworzą 3 dekanaty lwowski, stanisławowski i kutski. Cały kler liczy prócz arcybisk. 20 głów z tych 8 we L. . Uderzającem zjawiskiem jest stopniowe zmniejszanie się dusz tego obrządku. Zjawisko to wywołało przed kilkunastu laty między niektórymi świeckimi i duchownymi Ormianami piśmienną polemikę o całkowite stopienie się z obrz. łaciń. czyt. Głos do ziomków obrz. orm. katol. Lwów, 1861 i objaśnienie tej broszury w Czasie 1861, 110 i myśl ta tkwi niezaprzeczenie w wielu umysłach. Dotacya arcybisk. wynosi 6000 zł. r. Czyt. M. hr. D. ,, Lwow. arcyb. orm. we L. w Enc. Kościel. , t. 12, str. 509; Schneider, Encykl. t. 1; Pierwsza w orm. naciey lwow. coadjutura i t. d. przez Augustynowicza, rkp. w Bibl. Ossol. 1739. III. Konsystorz metrop. gr. katol. Ruś Czerwoną nawrócili kapłani i zakonnicy greccy do wiary chrzęść, a biskupów na Rusi wyświęcali początkowo sami patryarchowie konstantynopolitańscy. Biskupstwo w Haliczu było z kolei 13m biskup. na Rusi. Biskupi haliccy byli sufraganämi metropolii kijowskiej; lecz gdy Tatarzy Kijów zniszczyli a polityczne znaczenie Halicza się wzmogło, niektórzy z tych bisk. przywłaszczali sobie tytuł i prawa metropolitów. Tak metropolitami byli około r. 1208 Galakteon, ok. 1239 Artym, ok. 1243 Cyryli, ok. 1244 Piotr, ok. 1290 Józef z Krywszan, ok. 1301 do 1305 Grzegórz, za którego czasów metropolia halicka miała kapitułę w Kryłosiu koło Halicza. Po Grzegorzu mianował ks. Jerzy Lwowicz metropolitą Piotra, a patryarcha Atanazy wyświęcił go na metropolitę całej Rusi. Piotr nie osiadł jednak w Kijowie lecz w Moskwie. Następca jego Teohnost 1328 nie chciał opuścić Moskwy, na co się nie godzili książęta ruscy, chcący mieć u siebie oddzielną hierarchią. Kazim. W. urządził na nowo metropolią halicką w połowie XIV w. , a z przedstawienia jego wyświęcił Filot, patryarcha konstantynop. . Antoniego 1371 na metropolitę halickiego. Następca Antoniego Szymon 1388 1396 był tylko biskupem, gdyż władzę metropolitalną zagarnął Cypryan, metrop. kijowski a później i moskiewski. Jan, wspominany na początku XV w. , zamyka szereg bisk. halickich, których odtąd nie było do 1539 r. Haliczem zarządzał metropolita kijowski, tytułujący się też halickim, przez swoich namiestników wikaryuszów, którymi często bywali i świeccy. Arcybisk. lwow. łac. Wilczek wyjednał u Zygmunta I dekret 1509, przyznający prawo mianowania tych namiestników arcybisk, lwowskim łac. i mianował Jakima Joachima Gdaszyckiego, który, otrzymawszy zatwierdzenie królewskie r. 1522, został archimandrytą lwow. Gdaszycki jednak, jako stanowczy przeciwnik unii, napominany o to przez króla, uciekł się pod opiekę Józefa II, metrop, kijow. , który go mianował swym wikaryuszem w metrop. halickiej r. 1526. Lecz w skutek zażaleń arcybisk. Wilczka król zasuspendował Gdaszyckiego, na prośbę szlachty i duchowieństwa ruskiego wyznaczył namiestnikiem kupca Iwow. Makarego Rafałowicza Tuczapskiego r. 1535, a przywilejem z r. 1539 ogłosił go władyką. Tak powstało ruskie biskupstwo lwow. Tuczapski założył swoją rezydencyą w monasterze ś. Jura i ustanowił kapitułę. Metropolita kijowski konsekrował go dopiero 1548. Po Tuczapskim następowali 2 Bałaban h. Korczak pod imieniem Arseniego od 1549; 3 Hryćko Bałaban pod im. Gedeona od 1568 i 4 przeciwnik jego Jan Łopatka Ostałowski 1576. Gedeon sprzeciwiał się zorganizowaniu bractwa stauropigialnego, skąd spory między nim a ludem. Do unii nie przystąpił Gedeon, dla tego mianował się administratorem władyctwa ze strony unii Hipacy Pociej. Na następcę przysposobił sobie Gedeon synowca swego Jonasza. Gdy ten po śmierci Gedeona 1607 przybrał imię Izajasza, musiał gwałtem zajeżdżać rezydencyą biskupa; bractwo stauropigialne i duchowieństwo bowiem nie chciało go uznać, a obrało natomiast Eustachego Tyssarowskiego, którego i król na polecenie arcybis. Załuskiego zatwierdził. Tysarowski tedy wstąpił na stolicę pod imieniem 5 Jeremiasza w r. 1607. R. 1608 wzywa go Hipacy Pociej, metropolita kijowski uniacki, przed swój sąd dla usprawiedliwienia, dla czego bez jego zezwolenia objął stolicę. Wezwanie nie skutkowało. Pociej mianuje tedy od siebie bisk. halickim Józefa Rutskiego, jako swego sufiragana. Ale ani ten biskup, ani późniejsi przez metropolitów uniackich mianowani, rządów faktycznie nie sprawowali. Tymczasem patryarcha carogrodzki, po śmierci Joba Boreckiego, metrop. kijow. nieunickiego, mianował Jeremiasza egzarchą Rusi. R. 1629 odbył się we L. zjazd duchowieństwa ruskiego unickiego i nieunickiego celem zjednoczenia się, ale bez skutku. Po śmierci Jeremiasza 1641 r. wybrało bractwo stauropigialne i szlachta ruska na biskupa Andrzeja Żeliborskiego h. Sas, któ Lwów ry przyjął imię 6 Arseniego. Po jego śmierci 1662 r. nastąpi brat jego Adam pod imien. 7 Atanazego, a po nim w r. 1668 wybrała jedna część szlachty i duchowieństwa Eustachego Swistelnickiego, który otrzymał zatwierdzenie królewskie i pod imien. 8 Jeremiasza sakrę od nieunic. metrop. kijowskiego, podczas gdy druga część szlachty i duchowieństwa wybrała Jana Szumlańskiego, który przyjął imię 9 Józefa, a udawszy się pod opiekę arcybisk. Tarnowskiego, otrzymał także zatwierdzenie króla w r. 1668. Szumlański siłą opanował swoją stolicę ale aż do śmierci Swistelnickiego 1676 odbywały się w dyecezyi ciągłe zajazdy i napady przeciwników. Do unii przystąpił ten biskup 1681 r. a uroczystą przysięgę na unią wykonał r. 1700 w Warszawie. Patryarcha carogrodzki mianował od siebie w r. 1681 Pankracego metropolitą halickim etc, ale Szumlański nie dopuścił go do zajęcia stolicy. W rok po śmierci Szumlańskiego 1708 został biskupem 10 Barlaam Szeptycki 1709 1715. Stolicę zastał on już niemal całą oczyszczoną z szyzmy, gdyż bractwo stauropigialne, ostatnia jej podpora, jeszcze 1708 przystąpiło do unii. Po nim nastąpił 11 Atanazy Szeptycki 1715 1746; od 1733 metrop. kijowski, pasterz wielkiej gorliwości; 12 Leon Ludwik Szeptycki 1749 1779; 13 Piotr Bielański 1780 1796; 14 Mikołaj Skorodyński 1798 1805, ostatni biskup, który z zatwierdzenia metrop. kijow. stolicę arcybiskupią objął. Po jego śmierci zarządzał dyecezyą tymczasowo biskup przemyski Antoni Angełłowicz, jedyny podówczas biskup unicki na Rusi galicyjskiej. Rząd austryacki, nie chcąc aby biskupi krajowi ulegali metropolicie zagranicznemu, ustanowił metropolią gr. katol. Szereg arcybisk. metropolitów rozpoczyna 1808 r. 1 Antoni Angełłowicz do 1814; 2 Michał Lewicki do 1858; Grzegórz bar. Jachimowicz 1860 1863; Spirydyon Litwinowicz 1863 1869; 5 Józef Sembratowicz od r. 1870; złożył on swą godność w r. 1882 i przeniósł się do Rzymu a po nim mianowano administratorem bisk. Sylwestra Sembratowicza. Obecnie liczy archidyec. 49 dekanatów, jako to lwowski miejski parafie ś. Jura; cerkwi wołoskiej, ś. Parascewii, śś. Piotra i Pawła, Hołosko Wielkie, Lesłenice, Skniłów, Winniki, Zboiska, Zniesienie; lwow. zamiejski parafie Czarnuszowice, Czyżyków, Dmytrowice, Gaje, Grzęda, Grzybowice Wielkie, Hermanów, Jaryczów, Jaśniska, Malechów, Mikłaszów, Pikołowice, Podbereżce, Podborce, Rokitno, Rudno, Sroki, Zapytów, Zarudce, Żaszków i Zuchorzyce; bobrecki, bohorodczański, bolechowski, brodzki, brzeźański, bukowiński, buczacki, buski, Chodorowski, Chołoniewski, czortkowski, grodecki, halicki, horodeński, husiatyński, kałuski, kołomyjski, kossowski, kudryniecki, nadwómiański, narajowski, oleski, perehiński, pistyński, podhajecki, rohatyński, rozdólski, skalski, skałacki, skolski, śniatyński, stanisławowski, stryjski, szczerzecki, taropolski, tłumacki, trembowelski, tyśmienicki, uniowski, uścieński, zaleszczycki, zrłoziecki, zbaraski, zborowski, złoczowski, żukowski i żurawieński. Dotacyą arcybiskupa stanowią dobra Perehińsko, Halicz, Załukiew, Kryłoś, Uniów z Kimirzem i dawna jurydyka lwowska, t. zw. Bałabańszczyna, przynoszące czystego dochodu przeszło 12, 000 zł. Bibliografia Chodykiewicz Dissert. hist. criticae de utroque archiep. Kijoviensi et Halicensi nec non de episcop. leopol. rit. gr. uniti, Leopoli 1770; Harasiewicz Annales ecclesiae ruth. , Leopoli 1862; tenże Historica notitia de hierarchia ruthena in Galicia relacya na 70 ark. napisana dla Stolicy Apostol. ; Hołowackij Lwow. ruskaja eparchia pered 100 lity w Zori hałyckoj, jako album za r. 1860; Malinowski Die Kirchenund Staatssatzungen bezüglich der griech. kathol. Ritus der Ruthenen in Galizien, 1864; N. Lwow. arcybisk. ruskie w Enc. Kościel. t. 12, str. 518; Petruszewicz Josyf Szumlanskij, perwyj Iwowskij uniatskij episkop, Hałyczanyn, knyha I, wypusk I, Lwow, 1862; Akta otnosiaszczijasia do zatwerżenia kapituły episkopskoho sobora wo Lwowi, tamże; Petruszewicz, , 0 naczatkach perwaho epyskopstwa w hałyckoruskom kniażestwi, Hałyckij istor. Sbomyk, t. I i II i Zoria hałyckaja z r. 1853; Schneider Arcyb. lwow. rus. , w Encykl. t. I; Wiadomość o metropolii lwow. i halickiej gr. katol. . Przyjaciel prawdy chrześć. 1838, zesz. I, str. 100; zesz. II, str. 105; ,, Hramota Zygmunta I potwerdzajucza oprediłenia episkopow i t. d. . Literatur. Sbornyk, 1870, str. 96; Atanazy Szeptycki, życiorys z ryciną, Lwowianin, 1837, str. 45; ,, Kś. Szumlański, biskup lwow. tamże, 1841, str. 268 Testament Szumlańskiego, Naukowyj Sbornyk, 1868, str. 87; Hramota Żeliborskoho dla św. Piatnyckoho bratstwa. Literat. Sbornyk, 1870, str. 93; Hramota Bałabana dla SwiatoFedorowskoho bratstwa wo Lwowi 1589, tamże, str. 89; dużo materyału podaje kś. Petrussewiez w Śwodnoj hałyckoruskoj litopysi od r. 1600 do 1700 w Literat. Sbornyku, Lwów, 1874. IV. Seniorat gmin ewangelickich wyznania augsburskiego i helweckiego dla środkowego okręgu galicyjskiego kościelnego. Bo tego senioratu należy 9 gmin wyzn. augsburs. Bandrów, Brigidau, Domfeld. Gelsendorf, Hartfeld, Jarosław, Józefów, Lwów i Reichau. Parafia ewangelickoaugsburska we Lwowie, założona 1775 roku, ma dusz 3800; w samym Lwowie 1420. Dyakonat w Uniowie, filiały Schoenthal, Weinbergen, Unterbergen, Theodorshof, Bronidawówka, Kazi mierówka. V. Greckooryentalna kapelania. VI Rabinat. Stowarzyszenia zajmują ważne miejsce w obrazie lwowskiego życia i rozwoju społecznego. W r. 1884 było ich w ogóle 196. Dla lepszego przeglądu dzielimy je podług ich celu na 10 kategoryj. I kateg. obejmuje te, których celem jest kultura umysłowa, więc krzewienie oświaty, specyalnych gałęzi nauk, tudzież sztuk pięknych. Należą tutaj Tow. pedagogiczne, politechniczne, prawnicze, lekarzy galicyj. , sztuk pięknych, muzyczne, Harmonia dla muzyki instrument. , polskie Tow. przyrodników im. Kopernika, Tow. archeologiczne, Koło literackie, Tow. oświaty ludowej dla L. i okolicy, Lutnia chórmęzki, Bibl. słuchaczy prawa, Tow. nauczycieli szkół wyższych; ruskie Tow. im. Szewczenka, Proświta, Dom Narodny, Hałyckoruska Matycia czyt. Hołowackij Oczerk i istoryczeskii osnowania hał. rus. Matyci, Lwów, 1850, Tow. pedagogiczne i Tow. im. Michała Kaczkowskiego; II kat. obejmuje stow. mające na celu podniesienie gospodarstwa krajowego Tow. gospodar. galicyj. , Tow. ogrodniczosadownicze, Tow. ku podniesieniu chowu koni i wyścigów, Galicyj. Tow. pszczelniczoogrodnicze. III kat. obejmuje czytelnie, stow. oświaty robotników i kasyna Gwiazda, stow. robotn. czyt. Koleźak Stow. Gwiazda, Lwów, 1883; Skała, kat. stow. czeladzi rzemieślniczej ob. Przyj. domowy, 1860, str. 396 z ryciną zakładu; Jad Charuzim ręka pracy; Stow. młodzieży handlowej od r. 1673; Czytelnia akademicka, Kasyno miejskie, Kas. narodowe, Czeska beseda, Frohsinn niemców, Geselligkeit żydów zniemczonych i ruskie Besida, Akademiczeskij krużok. IV kat. obejmuje 34 stowarzyszeń wzajemnej pomocy. V kat. obejmuje podróźnemi nazwami hebrajskiemi 68 izraelickich stowarzyszeń wzajemnej pomocy dobroczynnych i religijnych. Natura ich jest całkiem odrębną, a z celami dobroczynnemi i wzajemnej pomocy wiążą się bardzo ściśle i wybitnie cele wyznaniowe. VI kat. obejmuje 15 towarzystw dobroczynności. VII kat. dwa Stow. polityczne Rada ruska i Szomer Israel stróż Izraela, tow. żydowskie z tendencyą postępową. VIII kat. obejmuje Stow. nienależące do żadnej z powyższych kategoryj. Jest ich 24. Z pośród nich wymieniamy Tow. strzeleckie ob. o tem Tow. w ustępie p. n. Warownie miasta. Stowarzyszenie stauropigialne. Od r. 1453 istniało przy cerkwi wołoskiej starsze bractwo cerkiewne, z mieszczan lwow. złożone. Miało ono prócz opieki nad cer kwią miejską takie opiekę nad monasterem bazylianów u św. Onufrego, a zostawało pod opieką książąt z Ostroga i hospodarów multańskich i wołoskich od 1585. W r. 1586 rozpoczyna się nowa epoka w dziejach bractwa. Przybył wówczas do L. Joachim patryarcha Antyochii i przepisał bractwu nowe reguły; nadając mu nazwę Stauropigion, wyłączył je z pod władzy biskupa, i uczynił żależnem jedynie od patryarchy carogrodzkiego. Przy bractwie założono szkołę i drukarnię. Cel uporządkowania był ten, ażeby utworzyć moralne społeczeństwo, któreby, niezawisłem będąc od biskupów, zjednoczonemi siłami unii opierać się mogło. Odtąd przystępują do bractwa obywatele ziemscy bardzo licznie np. Wiśniowieccy, Ostrogscy itp. , a bractwo miało wpływ na wybór biskupów i wysyłało swych deputatów na synod, a od królów polskich otrzymało liczne przywileje. W r. 1708 przystąpiło do unii z warunkiem, że tylko Stolicy Apostol, podlegać będzie. W stanie takim zostało do 1784 r. , gdy Józ. II zatwierdził je jako gr. kat. Instytut Stauropigiański. Członkowie instytutu mają jus praesentandi gr. kat. stauropig. cerkwi. Ceiem instytutu jest utrzymanie konwiktu gr. kat. ubogich uczniów we własnej szkole rytualnej. Majątek; realności pod Nr. 11, 13, 15 ul. blacharska, 3, 5 ul. ruska, 9 Podwale, 4 ul. Zacerkiewna; drukarnia, litografia, maszyny, czcionki, narzędzia, książki cerkiewne i szkolne ruskie w ogólnej wartości 200, 000 zł. w. a. Czyt. Zubrzycki O cerkwi stauropigialnej gr. kat. itd. Rozmait. 1831 Nr. 5 i 6; Hołowacki Naczało idijstwowanie stauropig, brats. wo L. Zoria hałycka, jako album 1860; tenże Porjadok szkolnyj hreckoruskoj szkoły wo L. 1468 Lw. 1863; tenże, Poriadok itd. 1586 hoda, Hałyczanyn, 1863 knyha I, wyp. I. 69; Instytut Stawropih. od 1666 do 1772, Słowo, Lwów, 1863 Nr. 34 do 51, Lwow. Stawropig. brat. i kniaź Ostrowskij. Lw. 1866; Stauropigia dod. do Gaz. lw. 1868 Nr. 26; Rozpys staryjszyn inst. staurop. od 1773 do 1873, Wremennyk staurop. 1874 str. 132; Szaranewycz Stawrop. cerkow wo L. Geogr. istorycz. Stat. Lw. , 1875 st. 9; tenże Perszii człeny Staw. bra. i dijatelnost ich od 1586 do 1609 tamże, st. 14; tenże Ważnijszi z dawnych testament. lehacyi stawro. brat. tamże, str. 21; Petruszewicz Akty ko ist. Staw. brat. Wremennyk stawrop. 1880 str. 137; Swodn. litopys str. 8, 16, 27, 54, 60, 73, 107, 141, 168, 583 i 619; Oryginalne listy do bractwa Stawrop. z Rzymu i Warszawy pisane od 1727 do 1730, Rkp. w Bib. Ossoliń. Nr. 2093; Plantatio porządku i elekciey prawosławnego brat. Staur. 1686 uchwalona. Rkp. tamże Nr. 2125 jest tu podany pogląd na powstanie bractwa, dalej elekcye roczne, spis wydatków, itp. aż do r. 1725, wszystko pisane po polsku przeważnie. Należą tu także Sokół, tow. gimnast. zaczęło w r. 1883 budować osobny gmach przy ul. Zimorowicza; Stow. łyżwiarzy; Stow. pracy kobiet; Tow. ochrony zwierząt; Lwów Tow. łowieckie; Tow, myśliwych im. św. Huberta; Tow. hydropatów; Tow. kółek rolniczych; Tow. spożywcze; lwow. oddział Tow. tatrzańskiego; Agudas Achim Przymierze braci mające na celu uobywatelenie żydów, należą doń także chrześcijanie itp. IX kat. obejmuje 9 tow. zaliczkowych a X kat. 9 stow. zarobkowych. Prawie wszystkie powyższe Stow. ogłaszają drukiem sprawozdania ze swoich czynności. Zaklady dla podniśaienia hredytu, rolnictwa, handlu i przemysłu są dość liczne. Pierwsze miejsce zajmują Galic, kasa oszczędności otwarta 1844 czyt. dod. do Gaz. lwow. 1852 str. 73 i 1872 i II str. 103 i Gal. Tow. Kredytowe Ziemskie, poczem następują Gal. akcyjny bank hipot. , filja austr. węgier. banku, uprzywilejowany zakład zastawniczy Pius Mons przy kość. archikatedr, ormiańskim istniejący od r. 1792, galicyj. zakład zastawniczy i kredytowy, 10 ajencyj rozmaitych Tow. asekuracyjnych itd. czyt. O instytucyach finansowych p. Zgórskiego w Związku i w Dzienniku polskim z r. 1882. Na czele instytucyj popierających handel i przemysł stoi Izba handlowa i przemysłowa. Weszłał ona w życie 1850 r. , zastępując interesa handlowe i przemysłowe 33 starostw, a obrót jej działania obejmuje 391. 6263 kwadr. miryam. czyt. Bericht der Lemberger Handels. u. Gewerbekammer für d e Jahre 1861 bis 1865, Lemb. 1867 u. Ber. fur die J. 1866 bis 1870, Lemb. 1873; w druku jest sprawozdanie za lata 1870 do 1880. Zahlady dobroczynne. Zakł. naukowowychowawczy głuchoniemych od r. 1830. Od r. 1841 mieści się we własnym gmachu przy ul. Łyczakowskiej czyt. Geschichtl. Darstellung d. galiz. Taubstummeninst. zu Lem. 1830 55, Lemb. 1855. Gal. zakł. ciemnych od r. 1850 ob. Dod. do Gaz. Lw. l868 Nr. 14; zakład osieroconych dziewcząt; miejski zakł. sierot im. Franciszka Józefa, założony 1855; zakład wychowawczy dla chłopców pod opieką św. Antoniego z Padwy czyt. Pracę z r. 1861 62 str. 51 i Dod. do Gaz. Lw. 1868 Nr. 18 założony 1850; gal. stanowy zakład dla sierot chopców od 1831; zakł. wychowawczy dla chłopców ś. p, Torosiewicza od r. 1865; zakład sierot przy klasztorze Sióstr miłosierdzia od 1783. Z fundacyi jest najważniejszą fund. ś. p. Ducheńskiego. Do wygody i uprzyjemnienia życia ma L. spacery na wałach hetmańskich i gubematorskich; ogród botaniczny koło uniwersytetu; ogród miejski zwany dawniej jezuickim, obszerny i pięknie założony park przed gmachem sejmowym ob. Dod. do Gaz. Lw. z r. 1855 Nr. 19 i 23, z planem ogrodu; Wysoki Zamek z kopcem Unii ob. Warownie miasta; Pohulankę al. lasek Węglińskiego w romantycznej okolicy między lasami i w kotlinie; Zofiówkę; Kaiserwald i Kortumówkę. Dawniej był jeszcze piękny ogród Jabłonowskich, niegdyś własność tej rodziny, w r. 1778 przez rzą d zakupiony wraz z pałacem. Dziś jest na tem miejscu li pami zasadzony plac czworoboczny, na którym się odbywa przegląd wojska, a w dawnym pałacu mieszczą się koszary wojska. W ogrodzie tym był niegdyś teatr letni Bogusławskiego czyt. Łoziński Pierwsi Galicyanie i Rozmait. 1834 str. 183. Do uprzyjemnienia pobytu przyczyniają się prócz tego teatr, łazienki Kiselki, Dyany, Kamińskiego itp. , łaźnie parowe Ducheńskiego i in. , orkiestry wojskowe i Harmonii, odczyty, koncerty, wystawy dzieł sztuk pięknych itp. Stary teatr lwowski, po którym dziśani śladu, stał przy. ul. Teatralnej naprzeciw muzeum im. Dzieduszyckich, w miejscu, gdzie dawniej był klasztor OO. franciszkanów i kość. św. Krzyża. Po zniesieniu klasztoru przerobiono kość. na teatr, zbombardowany r. l848. Przedstawienia w dzisiejszem zabudowaniu hr. Skarbka rozpoczęły się w r. 1842 ob. rycinę teatru w Kalendar. narodowym z r. 1864. Najważniejsze zdarzenia dziejowe. Niepoślednie stanowisko zajmował L. w rzędzie miast Rzpltej, skoro w przywileju Jana Kazim. z r. 1661 nazwano go ornamentum munimentumque primarium totius Russiae, ore totius regni, a w paktach konwentach Aug. II wspomniano o nim jako o ostatniej zasłonie i antemurale krajów, , et totius christianitatis. Jakoż L. należy do rzędu miast, które przy każdej sposobności składały dowody niezachwianej wierności. Nieszczęścia, jakie spadały na państwo, na dom królewski i na miasto, ścieśniały coraz bardziej węzeł łączący miasto z państwem i podnosiły polityczne znaczenie miasta. Dzieje L. dzielimy na 3 okresy I ruski, od założenia miasta do 1340; II polski, od 1340 do 1772; III austryacki, do naszych czasów. I. Miasto L. założył prawdopodobnie król Daniel między r. 1250 a 1259, jako warownię przeciw Tatarom i mieszkanie swego następcy ks. Lwa. Co do miejsca, na którem stała ta pierwsza osada, istnieją tylko domysły. Wagilewicz Kółko rodzinne 1860 str. 111 Początki L. mniema, że leżała ona tam, gdzie dziś leży wioska Zniesienie, nazwana tak od cerkwi Woznesenia. Zdanie to podzielał dawniej także Szaraniewicz Starodawnyj Lwiw wit r. 1250 do 1350, Lw. 1861. W rozprawce Hde stojaw perwistnyj korolem ruskim Daniiom dlia syna swojeho Lwa zbudowanyj Lwow Geogr. istor. Stat. , Lwów, 1875 st. 24 postawił Szaraniewicz inną, zdanieną naszem mniej trafną hipotezę, wedle której pierwotny, staroruski Lwów stał za Krzywczycami, naprzeciw Lwów Kamienopola, amianowicie zamek sam na Czartowskiej Skale ob. Lesienice, osada zaś na wyżynie, wzniesionej nad Pełtwią u podnóża, tej skały i obok niej. Pierwszą historyczną I wzmiankę o tym pierwotnym grodzie znajdujemy w wołyńskiej letopisi, gdyż pod r. 1259 czytamy z powodu pożaru Chełma Taki zaś; był płomień, że we wszystkich stronach widzianą była łuna, jakoż i ze Lwowa patrzący po polach bełzkich widzieli łunę od promieni wielkiego ognia. Pierwsza ta osada istniała tylko do r. 1261; pod tymże rokiem bowiem czytamy w tej samej letopisi, że z rozkazu Batuchana w obecności temnika tatarskiego Burondaja L. został zburzony. Lew rozmeta Daniłów i stożek, otto leże posław Lwow rozmeta. Atoli książęta ruscy nie porzucili pierwszej swej myśli wybudowania w tej, przez samą naturę ufortyfikowanej okolicy twierdzy i schronienia dla siebie i swych skarbów. We 22 lat po zniszczeniu pierwotnej osady stanął L. znowu. Czytamy bowiem we wspomnionej kronice pod r. 1283 z powodu zatrzymania się wracającego z wyprawy pod Sandomierz temnika tatars. Telebuchy o Lwowie Pojde nazad na Lwowu zemliju, na horod, na Lwow. I stojucze na Lwowie zemlije dwie nedilie kormiacześ ne wojujucze i ne dedachut ni iz heroda wyliezti w zażitije, kto że wyjechaszet iz horoda, owy izbiwasza a druzii pojmasza, a inzi i złupiwszy puszczachu nahy, a na innem miejscu pod r. 1287 znowu A Mestisława powiedasza, oże poszeł z Tdebuhoju na Lwow. Z miejsc tych wynika, że L. został odbudowany po tem pierwszem zburzeniu na nowo, prawdopodobnie przez ks. Lwa, syna Daniela, i że był ufortyfikowany. Że L. był obronny wówczas, świadczy także dokument Kaz. W. z r. 1352 Ak. gr. n, str. 1, gdzie wzmianka o Berchtołdzie, wójcie prawa niem. we L. , któremu ks. Lew nadał na własność wieś i młyn. Co się jednak stało potem, czy spłonął, lub został znowu zburzony, kiedy kronika lit. ruska Wagilewicz w Ak. III, 43 w przypisku podaje, że Trojden, w. ks. litewski, posłał syna swego Rymonta do Lwa Mścisławicza, który złożył gród Lwów w imia swoje, tego nie wiemy. Ten poraz drugi zbudowany Lwów ruski leżał pod Łysą górą na dzisiejszem KrakowskiemPrzedmieściu i opierał się o zamek wyższy na Łysej górze i zamek niższy na wzgórku pod tą górą, z kaplicą św. Jana Chrzciciela dziś kościołek łac. , gdzie dzisiejszy plac rybi tworzył rynek. Wedle obu tych zamków Rusini, którzy stanowili główną część ludności, pobudowali wiele domów. Obok nich osiedli Ormianie; mieszkali i Tatarzy, a najbogatsi byli mniej liczni Niemcy. Na dalszych przedmieściach, przy rozrzuconych cerkwiach, śród sadów i ról, skupiała się większa lub mniejsza gromada mieszkańców koło monasteru ś. Jerzego, koło cerkwi ś. Krzyża na gliniańskiem, koło cerkwi Bohojawłenia na halickiem, koło cerkwi Zwiastowania na. jaworowskiem i koło cerkwi Wniebowstąpienia w Zniesieniu. Koleje, jakie L. przechodził za czasów książąt halickowło dzimirskich, następców króla Daniela, aż do wygaśnięcia tego szczepu, nie są nam znane. Gdy ostatni z potomków Daniela, Jerzy, syn Andrzeja, umarł bezpotomnie r. 1335, wysłał han tatarski tamże dwóch swoich namiestników, a kiedy tych Rusini otruli, jednego po drugim, pozwolił im wybrać sobie za pana księcia chrześciańskiego i do tego łacinnika, Bolesława Trojdenowicza, ks. mazowieckiego, którego matka Marya była siostrą ostatniego księcia. Okoliczność, że han narzucał Rusi swoich namiestników, jakoteż i postępowanie Tatarów z samym Danielem i jego potomkami, którzy musieli spełniać rozkazy tatarskie, świadczy, że Ruś halicka, a zatem i L. , była pod ich władzą. Bolesław także nie cieszył się długo panowaniem. Otruto go 25 marca 1340 r. zapewne we L. , gdzie, jak się zdaje, stale przemieszkiwał. Powody otrucia tego podają dwaj spółcześni kronikarze, a mianowicie że sprzyjał obrz. łacińskiemu, że się oddawał rozpuście i lud uciskał. Tego samego roku, w niespłna 4 tygodnie po zgonie Bolesława, wyiniszył Kazim. W. jako szwagier Bolesława z oddziałem walecznej jazdy nagle z Krakowa na Ruś, stanął pod L. , kazał spalić monaster ś. Jura, i pogroził miastu i obu zamkom, że tego samego losu spodziewać się mają, jeśli mu się nie poddadzą. Tak zagrożeni dowódcy zamkowi poddali się pod warunkiem zachowania wolności swej wiary. II. Opanowawszy zamki i miasto, zabrał Kazim. skarby i kosztowności, zamczyska popalił i wrócił do Krakowa. Lecz niebawem, zebrawszy już i konne i piesze zastępy, wyprawił się Kazimierz 24 czerwca 1340 r. powtórnie ku granicom ruskim, a zawojowawszy ziemie przemyską, sanocką i lubaczowską, drugi raz ku jesieni we L. się usadowił. Zubrzycki twierdzi wprawdzie, że Rusini po pierwszem zajęciu ich ziemi przez Kaz. W. , pod wodzą kniaziów Daszka z Przemyśla i Daniela z Ostroga, przy pomocy Tatarów, nietylko się oswobodzili, ale nawet ziemię sandomierską i lubelską splądrowali, lecz Stadnicki zbija dowodnie to twierdzenie Synowie Gedymina II, 228 i 229 a przyznaje tylko, że władza Kazimierza na Rusi, a więc i we L. , w pierwszym okresie zajęcia do r. 1349 nie była jeszcze ustaloną, co wypływa z istoty każdego nowego zaboru. Że w r. 1349 ulegała już Ruś halicka, a zatem i L. , polskiej władzy przyznaje także Zubrzycki. Wojsko, przy pomocy którego Kaz. W. L. zajął, składa Lwów ło się po części z poddanych dóbr królewskich, z ochotników a nadto z licznego zastępu Niemców. Z rozmaitych pism archiwum miejskiego powziąć można wiadomość, że Niemcy ci pochodzili ze Szląska, Saksonii i płn. Morawii. We L. zastali oni już swoich pobratymców, którzy się dość licznie w XIII w. za czasów Leona albo i wcześniej osiedlili. Z nimi to weszła legia cudzoziemska, przybyła z Kazim. W. , w związek polityczny, nie wykluczając z tego związku innych narodowości. W roku 1356 nadał Kazimierz miastu prawo magdeburskie, wyjął je z pod sądownictwa wojewodów, kasztelanów, starostów i nadał na obszar miejski 70 łanów frankońskich, a zniósł prawo ruskie i wszystkie ruskie zwyczaje Ak. gr. III, 13. Od wydania tego dyplomu datuje się właściwe znaczenie miasta. W r. 1360 potwierdza Kazimierz wilkierz rajców i przysiężników L. A. III, 27, a w r. 1368 nadaje miastu 100 łanów frankońskich, nie wspominając w tym dokumencie nic o wcześniej szem nadaniu A. III, 40. Z tych 100 łanów przeznaczono 10 na pastwisko, 1 dla koś. P. M. bez opłaty, a 89 dla mieszczan za roczną opłatą 12 groszy praskich do skarbu królewskiego. Równocześnie dbał Kazimierz o obronność miasta. W miejsce zamków dawnych, drewnianych, kazał wznosić zamki murowane, miasto zaś kazał otoczyć murem, wałem i fosą. Wspierał on także przemysł i handel. L. można tedy słusznie nazwać osadą Kazim. W. Szlachetny monarcha zostawił jednak miasto przy jego pierwotnej nazwie. Za czasów Kaz. przeniosło się miasto w tę stronę, gdzie dziś leży. Po śmierci Kazim. objął rządy w Polsce Ludwik, a w r. 1372 uwiadomił on dyplomem swoim L. , ze wysyła Wład. ks. Opolskiego ad gubemandam. W drodze do L. wydał Wład. dyplom nadający miastu 100 łanów frankońskich A. III, 47, a niebawem sam przybył. Ze stylizacyi dyplomu wynika, źe Władysław był udzielnym panem Rusi, obejmującej wówczas tylko ziemie sanocką, przemyską, lwowską, powiat żydaczowski, a może także ziemię halicką. Dyplom ten jest potwierdzeniem dyplomu z r. 1368. O dobro nnasta starał się Władysław troskliwie. W r. 1373 wyjednał u króla Ludwika przywilej, zezwalający miastu na wolny handel we wszystkich krajach węgierskich i polskich za opłatą cła zwyczajnego; w r. 1378 nadał miastu przywilej, mocą którego radcy lub ławnicy mają mieć prawo obierania wójta dotąd mianował go panujący dożywotnio, dochody zaś wójtowskie w 2 3 do skarbu panującego, a w 1 2 do magistratu należeć miały A. III, 53. Ciągłe zatargi z Rusią litewską, oziębłość obywateli ruskich dla panującego, obcego wyznaniem, zwyczajami i obyczajami, zniechęciły jednak Władydawa i dyplomem z r. 1379 zrezygnował on na rzecz króla, otrzymawszy w zamian ziemię dobrzyńską i gniewkowską. Ludwik rozkazał kraj zająć i przysięgę sobie, jako królowi węgierskiemu, złozyć a 9 maja 1379 wydał dyplom A. HI, 57, potwierdzający dawniejsze swobody i prawa handlowe miasta L. a oraz stanowiący, że każdy kupiec z Węgier lub skądkolwiekbądź, chcący handel prowadzić z płn. krajami, przez L. jechać i tutaj swe towary przez dni 14 na 8 sprzedaż wystawiać obowiązany, a gdyby ich nie sprzedał w tych dniach, wolno mu po opłacie cła jechać dalej. Cło to należało miastu i było źródłem następnej pomyślności. Po śmierci Ludwika 1382 wstąpiła na tron węgierski córka jego Marya, a tem samem władała także w Rusi halickiej. Gdy w r. 1387 w wojnie domowej Maryą uwięziono, wyprawiła się jej siostra Jadwiga na Ruś, by tę prowincyą wziąć napowrót w posiadanie korony polskiej. Władysław Opolczyk, przebywający natenczas w Częstochowie a uwiadomiony o zamierzonej wyprawie Jadwigi, wzywał wprawdzie L. i ziemię lwow. do wierności dla Maryi, ale bez skutku. Być może, że przyszło ono za późno, być może, że miasto nie chciało pójść za radą Opolczyka, obawiając się zawikłań, jakieby stąd wyniknęły, ale pewna jest niemniej, że znaczna część mieszkańców pamiętała jeszcze żywo przychylność Kazim. W. dla miasta, a ceniąc należycie korzyści przez niego nadane, sprzyjała bardziej sprawie, za którą niegdyś i mienie i krew niosła w ofierze, aniżeli rządom węgierskim. Bądź co bądź jednak wywołało pismo Opolczyka pewną nieufność między miastem a dworem Jadwigi, i dla tego to królowa nie przybyła wprost do L. , lecz zatrzymała się w Gródku. Pismem z dnia 1 marca 1387 wezwała królowa miasto do wysłania deputacyi do Gródka w celu zawarcia układu. Deputacyi tej wydała listy bezpieczeństwa A. III, 74. Jakie były układy w Gródku nie wiadomo; to tylko świadczą dokumenta, że królowa, wpuszczona do miasta, wydała 8 marca dyplom tej treści iż wszystkie dawniejsze prawa i swobody miasta potwierdza, że miasto w dawnych granicach ma pozostawać, że wszyscy mieszkańcy przy swych prawach zachowani być mają. Po otrzymaniu tego dyplomu dożyło miasto królowej przysięgę, a ta, powracając do Krakowa, zostawiła na rządcę czyli starostę tego kraju Jana z Tarnowa. Czyt. ,, Jadwiga pode L. 1387, Przyj. dom. 1861 i 1862. W kilka miesięcy potem przybył d. 18 październ. 1387 po raz pierwszy do L. Władysław Jagiełło i zatwierdził przywilej Władysława Opolczyka z r. 1372 A. III, 77 i przywilej Jadwigi z 8 marca A. III, 78. Tym sposobem Lwów przeszedł L. wraz z księstwem halickiem pod panowanie polskie i zostawał odtąd pod niem bez przerwy aż do r. 1772. W długim tym okresie dziejowym wzrastało miasto w zamożność i dobrobyt. Szczęśliwe położenie geogr. i ówczesne stosunki handlowe ściągały na jarmarki i targi lwowskie kupców z Persyi, Turcyi i Arabii, szczególnie zaś Greków i Ormian; rzplta wenecka utrzymywała tu, aż do opanowania portów krymskich przez Turków i Tatarów, swego ajenta, który załatwiał wszystkie sprawy handlowe swego miasta. Również pomyślnie rozwijał się przemysł. Do tego dobrobytu przyczyniali się niemało królowie polscy, nadając miastu rozliczne prawa i przywileje, obmyślając dostateczne środki obrony. Miasto natomiast stało wiernie na straży Polski, zasłaniając ją z podziwienia godnem męstwem i poświęceniem od rozlicznych napadów nieprzyjacielskich. W r. 1388 wydał Jagiełło radcom m. L. przyw. , wcielający wójtostwo do miasta i dający radcom prawo wybierania wójta, zastrzegłszy dla korony z urzędu tego 1 3 a 1 2 dla wójta Ak. III, 80. Ze się zaś rozeszła wiadomość, jakoby kraje ruskie od Polski odpaść i któremuś z książąt nadane być miały, przeto zapewnił król radców na ich prośbę pismem 1389 wydanem, źe ani Rusi ani L. żadnemu księciu nie nada, lecz sobie, swej żonie, dzieciom i Polsce zostawi A III, 84. Ku jesieni 1389 przybył Jag. powtórnie do L. i dłużej tu zabawił. Wówczas potwierdził radzie miejs. dokum. z r. 1388 A. III, 83 na wcielenie wójtostwa do magistratu i dokum. Kaz. W. z r. 1368 na 100 łanów frank. A. III, 82. W latach 1400 i 1407 bawił król znowu we L. W r. 1410 dało miasto królowi na wyprawę do Prus 200 grzywien. Przywiązanie mieszczan do króla, ich wdzięczność i szacunek okazywały się przy rozmaitych sposobnościach, jak np. podczas jego dość częstych pobytów we L. 1417, 1421, 1424, 1427, 1430, przy okazyi koronacyi Elżbiety Granowskiej, później król. Zofii, przy okazyi chrztu królewicza Kazim. i t. p. Król natomiast obdarzał miasto licznemi łaskami. Od dawna już zanoszono skargi na sstów, jakoby oni przywłaszczali sobie ziemię do miasta należącą. Przyw. Jadwigi z r. 1387, potwierdzony przez Jag. , obiecywał przywrócenie dawnych granic, ale dużo czasu upłynęło, zanim obietnicę spełniono. Ponowne skargi miasta wniesione 1413 miały wprawdzie ten skutek, że król wysłał delegata na sprostowanie granic, ale czynność jego odnosila się tylko do określenia granic między obwodem ssty a winnicą obywatela Trautfrewlena A. IV, 83. Skargi tedy powtarzały się i później a ustały dopiero 1415, kiedy król nadał miastu t. zw. obszary eźtremitates, t. j. grunta po za granicami miasta leżące, należące do dóbr królewskich, a do żadnej wsi nieprzydzielone A. IV 88. Nadał je zaś wyraźnie w tym celu, aby miasto tem łatwiej mogło uskutecznić obwarowanie. Obszary te uważano przeto jako część miasta, a ich osadników nazywano przedmieszczanami, którzy ulegali juryzdykcyi miejskiej. W skutek tej darowizny wynosił obszar miejski w przybliżeniu 17332 morg. wied. Na obszarach tych powstały później miejskie wsie Kulparków, Biłohorszczc i Brzuchowicę. R. 1420 poleca Jag. Janowi, arcybisk. lwow. , i innym oznaczenie granic L. A. IX, 25 i poddaje domy szlachty we L. wszystkim ciężarom miejskim A. IV, 104. R. 1422 darował król L. łaźnię naprzeciw klasztoru franciszkanów, pozwolił bez opłaty nowe zakładać łaźnie A. IV, 114 i potwierdził przyw. Kazim. W. z r 1360 A. IV, 116, a 1424 potwierdził przyw. Jadwigi z 8 marca 1387 A. III, 188. R. 1425 uwolnił król miasto od dostarczania podwód dla dworu królew. A. IV, 137 a 1426 także od innych usług dla dworu, z wyjątkiem dla króla i królowej A. V, 48. Ponieważ zaś królowi chodziło o zapewnienie następstwa dla syna, przeto wydało miasto na żądanie króla list homagialny, zaręczając, że po śmierci króla syna jego nowonarodzonego, a dopiero gdyby i ten umarł, córkę Jadwigę królową uzna A. IV, 133. R. 1427 wyd. Jag. podczas swego pobytu we L. reskrypt, że obywatele lwowscy bez wszelkiej depaktacyi i zdzierstwa po drodze z wołami do Wrocławia iść mogą Arch. miej. fas. 281 5. W r. 1429 był we L. cesarz Zygmunt z żoną, jadąc na zjazd do Łucka i drugi raz wracając ze zjazdu, a za obu razami rada miej. obdarzała cesarstwo. Roku 1431, w czasie wojny Świdrygiełły z Jagiełlą, wpadł Świdryg. do ziemi lwowskiej i ogniem ją pustoszył, ale L. silnie obwarowanego nie ważył się zdobywać. Wybrany po śmierci Jagiełły Władysław Warneńczyk zatwierdził przywilejem z r. 1435 Arch. miej. fasc. 293 1. 6 prawa miasta względem składu towarów i zakazał obcym kupcom inną drogą jeździć, jak tylko przez L. , a tegoż roku przybył ze swym bratem Kazimierzem do L. , gdzie ich obu miasto obdarzyło. W r. 1436 bawił król znowu we L. i odbierał publicznie na rynku hołd od Eliasza, hospodara multańskiego i jego bojarów. R. 1438 posunęli się Tatarzy pod L. i poczęli miasto oblegać, lecz nie mając do tego należytego przysposobienia i późną porą roku zmuszeni, cofnęli się, popaliwszy przedmieścia. R. 1439, podczas głodu i moru panującego w Polsce, przeniósł się król z całym dworem na zimę do L. R. 1440 odbył się prawdopodobnie pierwszy synod prowincyonalny we L. Tegoż roku poświadcza król, że dłużny jest Lwowu 905 grzywien i nakazuje spłacać Lwów Lwów ten dług A. V, 97. W r. 1444 wydał król kilka korzystnych dla miasta ustaw. I tak rozporządził, że skoro we L. realność jaka przejdzie na własność szlachcica lub duchownego, tenże w przeciągu roku ma ją sprzedać A. V, 140; dalej oświadczył, że mieszczanie lwow. tylko samemu królowi prawa i przywileje swe pokazywać są obowiązani ib. 141; w końcu przyznał mieszczanom tymczasowo obszary nad Brzuchowica i pozwolił je zabudować ib. 143. To też gdy doszła do L. przerażająca wieść o klęsce pod Warną, wysłała rada miej. zręcznego człowieka w okolice placu boju dla powzięcia wiadomości o losie monarchy, a namiestnik królewski wystawił na przedmieściu halickiem w ulicy garncarskiej kaplicę pod tyt. ś. Leonarda według Zimorowicza, a Nawiedz. N. M. P. według aktów i osadził przy niej 2 karmelitów trzewiczkowych, uczyniwszy ślub, że gdy krol będzie odszukany, koś. i klasz. w tem miejscu wymuruje. Tego samego roku jednak spustoszyli Tatarzy przedmieścia L. i klasztorek z kaplicą spalili. Następca Warneńczyka Kazim. Jagiellończyk przybył po raz pierwszy do L. r. 1448, w celu urządzenia wyprawy na Piotra, hosp. niższych Multan czyli Bessarabii. Wyprawa się nie powiodła. Zdobycie Konstantynopola przez Turków 1453 zaniepokoiło L. , mający liczne stosunki handlowe z Grecyą i krajami wschod. , a trwoga się powiększyła, gdy Tatarzy, wpadłszy na Ruś, spalili także przedmieścia lwow. Lud wiejski szukał wówczas schronienia w murach miasta, zbiegając ze stron dalekich, a miasto sadowiło tych zbiegłych rolników w nowych swych osadach Biłohorszczy i Brzuchowicach, wydzielając im grunta. W tymże roku wysłało miasto, na ślubny akt króla z Elżbietą do Krakowa, radców i dar 100 grzywien. R. 1456 zastawiono m. Lwów i ziemię lwow. wraz z całem wojew. niskiem wojewodzie Andrzejowi Odrowążowi bez wiedzy miasta, za sumę aż dotąd niewiadomą. R. 1460 potwierdza Kaz. Jag. przyw. Kaz. W. z 1356 A. III, 219; oznajmia, że podatek na wojnę pruską uchwalony nie ma stanowić uszczerbku dla przywilejów miasta A. VI, 58 a Odrowąż przyrzeka wykonywanie praw miasta L. A. VI, 62. W r. 1463 zagrażało miastu niebezpieczeństwo ze strony 12000 zbrojnego zastępu, zebranego przez niejakiego Szczęsnego na krucyatę, ogłoszoną przez Piusa II przeciw Turkom na krucyatę tę wyznaczył Pius II w r. 1459 Marina de Fregano nuncyuszem i kolektorem składek także na dyec. lwowską, A. VI, 48. Zastęp ten zaczął się zaprawiać do swego rzemiosła na Rusi, rabując i mordując, a w końcu podstąpił pod miasto, zagrażając oblężeniem, szturmem i ogniem, jeśli miasto nie wyda wszystkich żydów. Rada odrzuciła nieludzkie żądanie i oświadczyła gotowość obrony. Krzyźownicy, nie mając siły do walki, rozpoczęli rokowania o ugodę i otrzymawszy niejaki okup i żywność ustąpili z przedmieść. R. 1464 zawarła szlachta lwow. i żydaczowska, zgromadzona we L. , z radą im. Lwowem sławne przymierze odporne i zaczepnc przeciw każdemu, wyjąwszy króla, ktoby uciskiem zagrażał A. VII, 105 i 112. Oprócz tego związku z ziemiami istniał drugi związek z miastami, od dawniejszego już czasu, a zjazdy deputatów miejskich odbywały się zwykle w Łańcucie. W roku tym a także 1465 był król we L. R. 1476 uwolnił król mieszczan lwow. od opłaty podatku na lat 8 A. VI, 185, a w r. 1479 na nowo na 2 lata A. VI, 192 i dodał do tego uwolnienia jeszcze rok jeden, pod warunkiem, że obecnie rozpisany zapłacą ib. 194. W tymże roku grasowało morowe powietrze. Gdy Turcy zdobyli Kaffę, Kilią i Białogród, podwoił L. usiłowania około obwarowania miasta, a król w nagrodę za to uwolnił mieszczan 1484 od wszelkich podatków na lat 6 A. VII, 144. Ostatni raz przebywał Kaz. Jag. we L. r. 1485, udając się w towarzystwie synów Jana, Olbrachta i Aleksandra do Kołomyi dla odebrania hołdu od Stefana, hosp. Multan, na którą to uroczystość L. deputatów wysłał, i wracając stamtąd. W r. 1487 odstąpił Kaz. Jag. magistratowi pobór podatku t. zw. cyzy, na cele fortyfikacyjne A. VII, 159. W r. 1489, wracając ze zwycięskiej wyprawy przeciw Tatarom, wjeżdżał królewicz Jan Olbracht z tryumfem do L. i był obecny założeniu kamienia węgielnego pod wieżę ratuszową. Tegoż roku uwolnił król miasto na rok od podatków A. VII, 170 a 1490 znowu na rok ib. 172. W r. 1493 uwolnił Jan Olbracht miasto od wszelkich publicznych ciężarów na 4 lata ib. 176 i poświadczył, że nałożony na sejmie na ziemię lwow. podatek pochodzi z dobrej woli mieszkańców ib. 182. D. 5 sierp. 1494 wszczął się w mieście wielki pożar i zniszczył całą dzielnicę żydowską, ul. ruską, 5 baszt i ul. gliniańską i temriczkowską na przedmieściu łyczakowskiem. W skutek tego uwolnił król całe miasto na lat 10, a pogorzelców na lat 15 od podatków i danin wszelkiego rodzaju królowi należących A. VII, 186. W r. 1496 uwolnił król miasto od dostarczenia jednego wozu wojennego na obecną wyprawę A. IX, 147. W r. 1497 był król dwukrotnie we L. , raz dążąc na ową nieszczęśliwą wyprawę na Wołoszczyznę, a drugi raz wracając z niej. W powrocie obdarzyło go miasto pojazdem i 4 końmi. W r. 1497 potwierdził król miastu wszystkie dawniejsze przywileje A. IX, 155. R. 1498 napadł Ruś Stefan, hosp. multański, a torując sobie drogę ogniem Lwów i mieczem, stanął pod L. i 13 maja przypuścił szturm do miasta. Przekonawszy się jednak o obronności miasta, zrabował i spalił przedmieścia i cofnął się ku swym granicom. Ledwie się on oddalił, wpadli na Ruś Tatarzy i zniszczyli co po Multanach zostało; pod L. tylko nie byli. Po Tatarach wpadli znowu Turcy i otarli się o mury L. Aleksander, objąwszy rządy po Olbrachcie, potwierdził 1502 wszystkie prawa miastu służące A. IX, 195, a w r. 1503 nadał 2 przywileje, z których jeden zabraniał obcym kupcom nabywać we L. towary od innych obcych kupców, a drugim pozwolił wś Brzuchowice założyć, osadzać tam kmieci, młyny i karczmy budować i dochody z nich pobierać. W r. 1504 zniszczył pożar płd. wsch. część miasta między teraźniejszą ul. Sobieskiego a Ruską. W r. 1505 uwolnił król na sejmie w Radomiu L. od cła, myta, drogowego, mostowego i przewozowego w całej Polsce na zawsze. W r. 1506 nadał król przywil. pobierania od każdej fury przyjeżdżającej do miasta lub wyjeżdżającej z miasta po groszu, celem użycia tych pieniędzy na naprawę dróg okolicznych i murów miasta A. IX, 234. Stąd początek dochodu rogatkowego. Łaska Zygmunta I dla L. była prawie bez granic. W r. 1509 przybył on po raz pierwszy do miasta i wydał 3 przywil. zmierzające do podniesienia handlu i przemysłu. W tymże roku oblegał miasto Bogdan, hosp. wołoski, przez 3 dni, szturm przypuszczając, lecz mężnie przez mieszkańców odparty, cofnął się, splądrowawszy i spaliwszy okolicę. Gdy r. 1511 miasto nawiedził wielki pożar, uwolnił je Zygmunt na lat 6 od podatków. W r. 1512 wysłało miasto delegatów z darami na koronacyą Barbary. W lipcu 1514 zjawiła się na przedmieściach horda tatarska, lecz męstwem obywateli odparta, przedmieścia tylko w popiół obróciła. R. 1523 odstąpił król radzie miasta, za jej urzędowe trudy i na jej potrzeby, połowę czopowego w mieście opłacanego, zostawiając dla siebie drugą połowę, ale powierzając jej pobór radzie i przeznaczając na fortyfikacye. W lipcu r. 1524 zbliżyli się Tatarzy znowu pod L. , zabawili tu 24 godzin, a spaliwszy przedmieścia, dalej pociągnęli. W jesieni r. 1525 przybył król do L. wraz z hetmanem i liczną szlachtą. Miała to być wyprawa na Tatarów, do której jednak nie przyszło. Wówczas rozporządził Zygmunt, że szlachta, posiadająca do my i realności we L. , juryzdykcyi prawa miejskiego podlegać obowiązana. R. 1527 padło całe prawie miasto ofiarą płomieni; pożar ogarną nawet Wysoki Zamek i Zniesienie. Po tem nieszczęściu wielu chciało opuścić gruzy i popioły, lecz przedstawienia rady przemogły postanowiono miasto odbudować. Rada uchwaliła a król potwierdził przy odbudowaniu usunąć to, co ułatwia rozszerzenie pożaru. Zakazano tedy stawiać podcienia i budy drewniane kramarskie. Król. uwolnił miasto od wszelkich podatków, czynszów i opłat na lat 12, a od czopowego na lat 7. Przed pożarem zaś jeszcze uwolnił król miasto od opłaty myta i targowego od śledzi i innych ryb słonych z Buska lub z obcych stron przywożonych. R. 1537 przybył Zygmunt do L. , wezwawszy szlachtę na pospolite ruszenie przeciw Piotrowi, hosp. mult. ; do wyprawy nie przyszło, skończyło się bowiem t. zw. wojną kokoszą czyt. Obóz polski pod L. , Lwowianin, 1836, str. 75. Podczas tego pobytu nadał król miastu wyłączne prawo palenia i propinowania wódki, uregulował różne spory miasta ze sstą i uwolnił obywateli lwow. od cła i myta w Kołomyi. R. 1538 nakazał król nową wyprawę przeciw Piotrowi z wojsk zaciężnych pod dowództwem syna Zygm. Aug. , który do L. przybył, ale na naleganie matki z Glinian do Krakowa powrócił. Dowództwo objął wtedy Jan z Tarnowa, wyparł Wołochów z Pokucia, spustoszył część Multan i wrócił do L. W r. 1539 nadał Zygmunt miastu prawo pobierania targowego od każdego wozu ze zbożem przyjeżdżającego do miasta. W r. 1540 otrzymało miasto prawo założenia blichu, a w r. 1543 potwierdzenie wszystkich praw i przywilejów d. dawniejszych. W r. 1547 srożyło się we L. powietrze. Zyg. August, objąwszy rządy r. 1548, potwierdził miastu i nacyi ormiańskiej wszystkie dawniejsze przywileje. R. 1552 potwierdził Zygmunt swym przywilejem dawny zwyczaj pobierania w bramie od każdej fury drzew po polanie na opał ratusza, a od każdej fury siana i słomy po wiązce dla koni wiejskich; r. 1555 zaś potwierdził przyw. Kazim. W. z r. 1368 na 100 łanów. W r. 1556 przybyła do L. królowa węgier. Izabela, córka Zyg. I, z synem Janem Zygmuntem, i gościnnie przyjęta, bawiła tu przez kilka miesięcy, a odwdzięczając się miastu, nadała mu r. 1557 przywilej uwalniający kupców lwow. od cła w Węgrzech i przywilej ten 1560 potwierdziła. Na rok 1559 przypada oblężenie klasz. dominikańskiego przez Górkę, dobijającego się ręki Halszki z Ostroga. Miasto ucierpiało wiele przez kilkoniedzielne oblężenie i zatamowanie handlu Czyt. Halszka, kniahynia ostrożska przez Szaranewycza, Lwow, 1880. Dnia 5 maja 1564 ścięto na rynku Stefana Tomszę, hosp. mult. . Iwana Mazotczę, dowódzcę wojska i Piotra Spanzoterę, bojara. Ciała ich pogrzebane w monas. ś. Onufrego Rozkaz ścięcia wydany przez Zyg. Aug. czyt. A. I, 35; testament straconych ib. 38; rejestr wydatków kasy lwow. miej. , spowodowanych uwięzieniem Tomży i towarzyszy, ib. 41; nakazy Zyg. Aug. co do sporządzenia inwentarza rzeczy Tomży i towarzy Lwów szy ib. 36 i 37. W r. 1564 odprawił się 3ci; synod prawincyon. , na którym przyjęto uchwały sob. trydenckiego Morawski Akta synodu prow. odbyt. 1564, Lwów, 1860 i krytyka tej pracy w Bibl. warsz. 1863, t. HI, str. 339. W r. 1565 uwolnił Zyg. Aug. miasto od wszelkich szarwarków, podwód i koni dla kogokolwiek, gdyż na to wyznaczono wsie Żyrawka i Sołonka, wolne za to od innych powinności. I Tegoż roku zniszczył pożar znaczną część rynku, szpital i koś. ś. Ducha, klasz. i koś. franoiszkanów, niski zamek i kilka ulic sąsiednich, w skutek czego król uwolnił miasto od podatków na lat kilka. W r. 1569 srożyło się we L. ogromne powietrze morowe; sądy zawieszono, mnóstwo ludzi padło ofiarą. W r. 1571 zniszczył pożar całą wsch. część miasta tak, że tylko koś. i klasz. dominikanów ocalał, a we 2 lata później grasowało znowu powietrze. W r. 1574 potwierdził Henryk Walczy wszystkie dawne przywileje. W r. 1575, w czasie bezkrólewia, nawiedzili Tatarzy przedmieścia lwowskie, lecz, widząc miasto obronne, nie kusili się o zdobywanie. R. 1576 jechał nowo obrany król Stef. Batory na L. do Krakowa czyt. Lwowianin 1836, str. 73, z ryciną i zabawił tu 3 dni, poczem w Krakowie zatwierdził przywileje miasta. W r. 1578 przybył król znowu do L. i bawił 4 miesiące. Wtedy to ścięto na rynku Iwana Podkowę. W r. 1582 stracono znowu Jankułę, hosp. multańś. W r. 1584 zniszczył pożar 36 domów na przedmieściu halickiem, poczem powietrze grasowało i mnóstwo ludzi wytępiło w mieście i okolicy. W r. 1588 stanął pode L. Jazłowiecki, ssta śniatyński, i chciał miasto opanować, lecz widząc miasto gotowe do obrony, uległ przedstawieniom arcybisk. i ssty i odstąpił od zamiaru. W tymże roku grasowało powietrze Barącz, Pam. dziej. pols. str. 6. W r. 1589 zostawał L. w wielkiej obawie przed Turkami. Tatarzy zapędzali swoje zagony aż pod miasto a Turcy zajęli i spalili Śniatyn. Przybył tedy hetm. Zamojski, założył tu główną kwaterę i czuwał nad bezpieczeństwem. Turcy jednak wyszli z kraju. W r. 1593 i 1594 grasowało znowu powietrze i wielkie czyniło spustoszenia Bar. 1. c. 36. R. 1597 nadał król miastu prawo pobierania opłaty od wina do miasta wprowadzanego a dochód na potrzeby gminne przeznaczył W r. 1599 srożyło się tak okropne powietrze, że, jak mówi Lat. ruska, gdy ptak leciał po nad miasto, padał i zdychał. Powietrze grasowało i przez następne 2 lata, a z większą znowu srogością w roku 1602. W roku 1603, kiedy komisya skarbowa wypłacała we Lwowie żołd zaległy żołnierstwu wracającemu z wyprawy, a pieniędzy nie stało, musieli kupcy i mieszczanie gotowiznę i towary składać na opłatę. Przykład ten, powtarzay później często, był także jedną z przyczyn upadku. W r, 1606, w czasie rokoszu Zubrzydowskiego, zgromadziła się szlachta wojew. ruskiego do L. i oświadczyła się za królem, a miasto przystąpiło do związku. W tymże roku oblężony był L. przez Adama Stadnickiego. Gdy bowiem w sporach między Stadnickimi a Drohojewskimi, Przemyślanami, poległ Tomasz Drohojowski, napadł Feliks Herburt, siostrzeniec Drohojewskiego, Stanisława Stadnickiego, kaszt. przemys. który zabił Drohojewskiego, w Chotyńcu schwytał go i uwiózł do zamku lwow. , grożąc śmiercią, jeśli się znaczną sumą nie okupi. Stanisław Stadnicki uwolnił się wprawdzie z więzienia za wdaniem się innych panów; lecz tymczasem brat jego Adam, kaszt. kaliski, zebrał 1500 zbrojnych ludzi, ruszył na Herburta, a połączywszy się z oswobodzonym bratem, zaczęli L. oblegać i żądać wydania Herburta, który się zamknął w niskim zamku. Stadniccy trzymali miasto 15 dni w oblężeniu, narobili po przedmieściach wiele szkody, wielu ludzi zabili i dopiero na usilną prośbę radców ustąpili. R. 1613 i 1614 doznał L. okropnego ucisku od wojska polskiego, które było na wyprawie moskiewskiej, a zostawione bez żołdu, opuściło kraje moskiewskie, obrało marszałkiem Józefa Cieklińskiego i wyciskało z kraju dochody. W Krośnie była główna kwatera związku, a do L. wysłano oddział dla zajęcia miasta. Samuel Maszkiewicz, odgrywający ważną rolę w wypadkach lwow. , napisał pamiętniki, wydane w Wilnie 1838, i podał opis tego zdarzenia. Dokładny jest także opis Chodynickiego w kronice L. str. 109 i nn. W r. 1616 zniszczył znowu pożar całą dzielnicę żydowską, ruską ulicę i część poprzecznej ormiańskiej. Gdy się w r. 1621 gotowała wyprawa turecka, szły wojska przez L. , przybył tu także królewicz Władysław, mając naczelne dowództwo i po kilkudniowym pobycie wyruszył w dalszy pochód. Później przybył do L. Zygmunt III i bawił dni 12. O wyprawie zaczęły złe nadchodzić wieści, nareszcie dowiedziano się o pokoju a król opuścił L. Na odjezdnem nadał miastu przywilej pobierania przez lat 20 sztukowego, t, j. od towarów przywożonych lub wywożonych sztukami, belami, fasami, skrzyniami po gr. 6 od sztuki. Dochód z tego szedł w 2 3 na potrzeby na miasta, a w 1 3 na kontentacyą radców. Po odjeździe króla przyniesiono do L. w lektyce schorzałego królewicza a wkrótce nadciągnęło i wojsko, nędzne, obdarte i schorzałe. Miasto zajęło się losem żołnierzy, umieszczając chorych po szpitalach, grzebiąc umarłych, W samym szpitalu Łazarza umarło przeszło 2000 ludzi, W r. 1622 trapiła miasto konfederacya wojskowa, zawiązana pod marszałkiem Nowińskim. Miała ona Lwów tu główne siedlisko, a kiedy w końcu komisarze rachunek przeprowadzili a pieniędzy im brakło, musiało miasto znowu złożyć takowe czyt. o konfoderacyi lwow. 1622 Bibl. pol. Turowskiego, Kraków, 1858. W r. 1623 wybuchła zaraza i rozszerzyła się z niesłychaną srogością po całem mieście, przedmieściach i okolicy. Handel i przemysł ustał, sądy zawieszono, kto mógł uciekał z miasta, członkowie rady się rozbiegli; został tylko burmistrz Marcin Kampian dla utrzymania jakiego takiego porządku. Zimorowicz mówi, że 20000 ludzi padło ofiarą. Jeszcze ta klęska nie przeminęła, kiedy znowu Tatarzy wpadli do kraju, aż pod Leżajsk się zapędzili, a wracając okolicę L. spustoszyli i mnóstwo mieszkańców w niewolę zabrali. Ledwie powietrze zaczęło ustawać, zniszczył pożar przedmieście Krakowskie ze szczętem. W r. 1624 toczył się gorszący spór między miastem a arcybiskupem o szpital ś. Ducha, w którym doszło do tego, że arcybiskup nałożył na miasto interdykt. Po 2 tygodniach dopiero stanęła ugoda za pośrednictwem Jana z Oleska Daniłłowicza, wojew. ruskiego, Jakóba Sobieskiego, ssty krasnostaw. , i Mniszcha, ssty lwow. Tegoż roku rozdawano na rynku, między mieszkańców, dzieci odbito przez Koniecpolskiego Tatarom pod Martynowem. W r. 1625 padło znowu ofiarą powietrza 3000 ludzi, a 1626 zniszczył pożar ul. Ruską i żydowską. W r. 1630 ucierpiało miasto od konfederacyi wojskowej i złożyło towar i pieniądze na zapłatę wojska. Następca Zygmunta Władysław IV potwierdził w roku 1633 wszystkie dawne przywileje, a w r. 1634 przybył do L. wraz z braćmi JanemKazim. i Aleksandrem i bawił tu przeszło miesiąc. W latach następnych nawiedzały miasto znowu pożary w r. 1637, 1641 i 1645, a w r. 1642 powietrze. R. 1646 odwiedził miasto król wraz z królową i bawił dni 8. R. 1648 pamiętny oblężeniem Chmielnickiego. Dnia 7 paźdz. staneła pod L. przednia straż tatarska. Chmielnicki chciał tu dopaść rogimentarzy i śmiertelnego swego wroga Wiśniowieckiego. Panowie polscy, ostatnią ogarnieni rozpaczą, mimo próśb lwowian nie objęli obrony miasta, a Józefowicz pisze, że, zabrawszy hojne dary mieszczan, złożone na obronę, wynieśli się sami do Zamościa. Mieszczanie mimo to nie upadli na duchu, a ustanowiwszy dzielnego Krzysztofa Arciszewskiego komendantem miasta, sami, bez różnicy wiary i narodowości, opór stawili. Tatarzy i Kozacy okropnie grasowali w popalonych przedmieściach, nie szczędząc nawet szyzmatyckiej cerkwi św. Jura. Mieszczanie dzielnie odpierali szturmy. Chmielnicki, któremu się pod Zamość śpieszyło, przystał wreszcie na okup 700, 000 złp. i 23 paździer. opuścił miasto. Wobec historyi polskiej jest obrona Lw. jednym z pierwszych rysów budzącego się ku obywatals. życiu mieszczaństwa. W dziejach miasta jest to jedna z kart najpiękniejszych. A wspomnieć tu jeszcze wypada o jednym pięknym objawie. Gdy Chmielnicki domagał się wydania żydów lwowskich, odpowiedzieli mu mieszczanie że żydzi, tak samo jak chrzcścianie, do obrony miasta, trudów wojennych i poświęcenia życia za dobro ogólne każdego czasu są gotowi. Okupu złożonego miastu nie zwróciła Rzplta, jakkolwiek po słuszności była do tego obowiązaną czyt. Kubali Szkice hist. , ser. I str. 73, Lw. 1880, Oblężenie L. wr. 1648. W r. 1649 potwierdził nowo obrany Jan Kaz. dawne przywileje miasta a 29 wrz. przybył sam do L. , wracając z wyprawy pod Zborów i odjechał do Warszawy 9 paździer. W. r. 1651 bawił król znowu we Lw. , wracając z pod Beresteczka, gdzie nad Chmielnickim znakomite odniósł zwycięztwo. Następnie bawił król we Lw. w r. 1653, ciągnąc na nieszczęsną wyprawę pod Żwaniec. W r. 1653 wystąpił niejaki Maciej Jeżowski, który przybrał sobie wspólników a udając Tatarów napadał przedmieścia i wioski sąsiednie. Schwytano go później i ścięto, W r. 1655 oblegał L. znowu Bohdan Chmielnicki w przymierzu z wojskiem rossyjskiem. Miasta bronił Krzysztof Grodzicki i zacni mieszczanie. Chmielnicki wezwał, aby się miasto poddało carowi. Wezwani na rozmowę do obozu jego na górze Sto Jurskiej Samuel Kuszewicz, Krysztof Zachnowicz i Paweł Laurysiewicz oświadczyli, że miasta nigdy nie poddadzą, dochowując wierności Janowi Kazimierzowi. Po kilkunastu szturmach, przerywanych częstem parlamentowaniem, przyczem także bp. szyzmatycki Żeliborski Chmielnickiego do opuszczenia miasta nakłaniał, odstąpił Chm. wreszcie 8 listop. , wymógłszy tylko kontrybucyą na obywatelach. Dnia 10 listop. oddalił się także Buturlin, naczelny wódz Ross. , z wojskiem swojem Zubrzycki umieszcza o tem oblężeniu relacyą Dobieszowskiego, regenta miasta w owym roku str. 338 do 346 w kronice i Kuszewicza. Ob. także Rkp. w Bibl. Ossol. 1715, zawierający spis pieniędzy na okup wybranych. W roku następnym stanął król, jadąc na Sambor, d. 17 lut. we L. Przyjęto go z zapałem a ze względu na krytyczne położenie, przeznaczyło miasto na jego utrzymanie dochód z akcyzy. D. 1 kwiet. złożył król z przytomnymi senatorami, w obecności całego duchowieństwa i nuncyusza papieskiego Piotra Sidona, uroczyste wotum, oddając siebie i królestwo w opiekę Najśw. P. i obiecując szerzyć wiarę świętą. A ponieważ, brzmi wotum dalej, z wielkim bólem serca mego wyznaję, że za łzy i krzywdy włościan w królestwie mojem. Syn Twój, Sprawiedliwy Sędzia przez 7 lat już dopuszcza na nas kary powietrza i wojen, przeto obiecuję i przyrzekam, prócz tego, iż ze wszystkimi mymi stanami po przywróceniu pokoju wszelkich dla odwrócenia tych nieszczęść użyję środków i postaram się, aby lud Królestwa mego od niesprawiedliwych ciężarów i ucisków był uwolniony. W r. 1657 podsunął się pod L. Rakoczy; odprawiano tedy znowu straż pilną, ale skończyło się na zawarciu z nim ugody w Stryju. Tegoż roku witało miasto radośnie Stef. Czarnieckiego, wracającego z pogromu Rakoczego. W r. 1658 i 1659 musiało miasto składać znowu 132000 złp. , jako okup dla wojska skonfederowanego. W r. 1660 bawił król we L. , 1661 nadał miastu, w nagrodę ofiar poniesionych, przywilej, równający je w prawach i zaszczytach z Krakowem i Wilnem, a 1663 i przyjechał znowu w odwiedziny. W r. 1669 potwierdził nowo obrany Michał Wiśniowiecki dawne przywileje, a w r. 1671 przybył ze swą żoną Eleonorą do miasta. W r. 1672 po zdobyciu Kamieńca Podolskiego obrała sobie nawała tureckotatarska L. za najbliższy cel wyprawy. Kapudan Basza, połączony z hanem i Doroszeńkiem z 50000 Turków i niezliczoną ćmą Tatarów, otoczyli miasto d. 25 wrześ. Mała tylko część mieszkańców pozostała w mieście; pełna wszakże owej dzielności, której już po dwakroć dała dowody, postanowiła się bronić. Komendantem był pułk. Eliasz Łącki. Odbiwszy kilka szturmów do miasta, Iwowianie doczekali się przybycia komisarzy pokojowych z obozu pogańskiego. Ci ułożyli z nieprzyjacielem preliminarya pokoju. Od L. i Rusi odstąpili Turcy za 80, 000 talarów okupu. Nie zapłaciwszy całej tej sumy, dali lwowianie i 10 zakładników, którzy się dobrowolnie na to ofiarowali. Szumlański, władyka lwow. , udawał się sam do Doroszeńka, aby zmiękczyć jego umysł i wyrzucać mu ucisk chrześcian, ale bez skutku. Czyt. Doroszeńko z Kozakami pode Lwowem 1677, Lwowianin, 1835, str. 187; Tranzakcya oblężenia Lwowa r. 1672 ib. 1838, str. 21; Bielowski Oblężenie Lwowa 1672, Dod. do Gaz. Lwow. 1858, 45 48; Doroszeńko pode L. przez Wieniarskiego, Tyg. ilustr. 1862, t. V, str. 196. W r. 1673 przybył król Michał do L. i umarł tutaj d. 10 listop. w pałacu arcybiskupim w rynku. Obrany po nim Jan III przebywał bardzo często we L. , zjeżdżając tu dla spraw prywatnych i publicznych, to dla ekwipowania się na wyprawy, to nakoniec dla bronienia tego grodu. Miał on tu swoją kamienicę i czuł się tak jak u siebie, a wspominając o L. pisał zwykle u nas we Lwowie. Łączyły go też z miastem stosunki przyjaźni i zażyłości, nie tylko z panami, którzy tu stalej mieszkali Jabłonowski, Sieniawski, Bieganowski i in. , lecz także z mieszczaństwem, które mu nie raz wygadzało w potrzebie gotówką, a zawsze otaczało go czcią i przywiązaniem. W r. 1675, gdy 200000 nawała tureckotatarska uderzyła na Polskę, i po zajęciu Pokucia ku L. się posuwała, stanął w mieście Sobieski. Przybył on tu z żoną i dziećmi, żeby albo zwyciężyć, albo zagrzebać się w gruzach tego grodu ze wszystkiem co miał najdroższego. Miał z sobą szczupłe tylko siły, 3000 wojska swojego i przeszło 2000 Litwinów pod Radziwiłłem. Na tę małą garstkę ciągnął Nuraddyn na czele 40000. Król ustawił na wzgórzach Wys. Zamku artyleryą, w zaroślach ciurów ubranych w rycerskie pancerze, chorągwie rycerskie na pochyłości góry, piechotę zaś ukrył w wąwozach wsi Zniesienia. O bezpieczeństwie miasta pamiętali mieszczanie. W takim szyku ujrzała Polaków orda Nureddyna, zajmując ogromną płaszczyznę, rozlegającą się u stóp Wys. Zamku. Król przeżegnał i pobłogosławił wojsko i stając się zwodzą prostym towarzyszem pancernym, z trzykrotnym Żyje Jezus rzucił się na wroga ze skrzydlatą husaryą. Genialnie obmyślany plan bitwy, zręcznie użyte fortele, męztwo i zaufanie, którem Sobieski umiał natchnąć swoich, odniosły zwycięztwo czyt. Szajnocha, Zwycięz, pod L. 1675 Szkice histor. . W r. 1676 potwierdził Jan III dawne przywileje miasta. W r. 1686 gromadził król tutaj wojsko na wyprawę wołoską, a z końcem tego roku przybyli do L. posłowie moskiewscy dla zatwierdzenia nieszczęsnego traktatu grzymutowskiego, oddającego Kijów w ręce Rossyi. Sobieski zaprzysiągł go 2 lut. 1687. D. 11 lut. 1695 uderzyła 60, 000 orda tatarska pod Szachem Gerejem na L. Obecny w mieście Stanisław Jabłonowski i podskarbi nadworny kor. Anastazy Miączyński, ledwie 3000 wojska liczyli. Tatarzy stanęli na polach Zboiski na Krak. przedmieściu. Nazajutrz wyprowadził Jabłonowski część konnicy przed krakowską bramę, Miączyński na pola zboiskie. Walka ciężka i uporczywa trwała 8 godzin. Jabłonowski omal że nie został odciętym od miasta. Uratował go Miączyński. Wypadło jednak cofnąć się w mury miasta. Tatarzy, rażeni strzałami z dział, nie próbowali ataku i nazajutrz, zostawiając licznego trupa na pobojowisku, zwrócili się ku Żórawnu czyt. Dyaryusz inkursyi lwow. od Tatarów 1695 uczynionej w Przyj. ludu 1842, str. 251 nn. z 2 rycinami Wys. Zamku. Następca Jana III, Aug. II potwierdził 1697 dawne przywileje, a w r. 1698 odwiedził miasto. Aż dotąd stawił Lw. , niejednokrotnie oblegany, skuteczny opór i nie wpuścił ani razu nieprzyjaciela w mury swoje. W czasie wojny półn. dopiero, gdy stanął po stronie Augusta II i przystąpił do konfederacyi sandomierskiej, obiegli go Szwedzi pod dowództwem Karola XII i d. 6 wrześ. zdobyli szturmem po bohaterskiej obronie mie m Lwów Lwów szczan. Po zrabowaniu miasta kazali sobie I Szwedzi złożyć jeszcze 173, 000 bitych talarów i oddalili się dopiero 23 wrześ. czyt. Józefowicz Lwów utrapiony in. a. 1704 Rkp. w Bib. Ossol. Nr. 1631; Zawadzki Kartka z dziejów L. Strzecha, 1871 str. 350. Po ustąpieniu Szwedów zaczęło się szerzyć gwałtowne powietrze, głód i niedostatek, a w tem smutnem położeniu rozproszyło się wielu mieszkańców. Pozostałych w mieście dręczyły ciężary, gdyż ucisk od wojsk trwał ciągle. Opłaty na wojsko składać musieli sami mieszczanie, gdyż szlachta i duchowieństwo do niczego przyłożyć się nie chcieli. Następstwem tego było, że miasto, mimo dawnych okupów i opłat jeszcze zawsze dość zamożne, zubożało, spustoszało i kilkadziesiąt opuszczonych liczyło kamienic. W r. 1706 weszli do L. Rossyanie pod wodzą Menżykowa, w r. 1707 przybył car Piotr a miasto musiało złożyć podatek na utrzymanie wojsk jego. W tymże roku odbył się tu zjazd stronników Aug. II pod przewodnictwem Szembeka, na którym uchwalono obstawać przy konfederacyi sandomierskiej, a zrzeczenie się korony p. Aug. uznano za nieważne. Arcybpa Zielińskiego, stronnika Leszczyńskiego, wzięli Rossyanie w niewolę. Gdy w r. 1708 car Piotr do swego państwa się cofnął i miasto odsłonił, nadciągnął Stanisław Leszczyński w r. 1709, a Lw. musiał mu się poddać i złożyć 150, 000 talarów okupu. Niebawem ustąpił on przed stronn. Augusta pod hetmanem Sieniawskim, a miasto otrzymało nową załogę. W dodatku zaczęło znowu powietrze grasować i wytępiło znaczną część mieszkańców, tak w tym roku jak i 1710. W r. 1712 nawiedził miasto wielki pożar. Następujące czasy, to już czasy upadku. Zdarzeń. ważniejszych coraz mniej. Miasto traci dawną swą świetność, handel i przemysł upada. Urzędy piastują ludzie niedołężni, pieniactwo bierze górę. Radcy ubiegają się za czczemi tytułami, mniej dbając o dobro miasta. świadczą o tem akta i pisma publiczne bez związku i ładu, najczęściej niedbale kreślone. Fundusze miasta tak się wyczerpały, że właściciele domów musieli sami bruki przed swemi domami utrzymywać. R. 1724 odprawiono na nizkim zamku wspaniałe wesele Stan. Denhofa, wdy płock. , hetm. p. lit. , z Zofią Sieniawską, córką hetm. w. k. czyt. Rozmait. 1830 Nr. 8 i Karwickiego Szkice historyczne str. 174. W r. 1726 umarł na nizkim zamku hetm. w. k. Adam Sieniawski, a zwłoki jego wywieziono z wielką okazałością do Brzeźan czyt. Przyj. ludu 1844 str, 250 i Karwickiego Szkice histor. str. 158. W r. 1735 przedstawiał się stan miasta tak źle, że Aug. III nakazał staroście i magistratowi, ażeby przyczyny upadku miasta dochodzili; lecz nic to nie pomogło. W r. 1738 przebywał Aug, III we Lw. wraz z swym dworem, a przekonawszy się o nędznym stanie miasta i niedołęźnosci mieszczan, chcąc w nich obudzić dawnego ducha wojowniczego, zalecił radzie miasta, ażeby zaniedbane ćwiczenia wojskowe mieszczan na nowo rozpoczął. Ale i to nic nie pomogło. W zubożałych mieszczanach trudno było wskrzesić ducha rycerskiego. Wr. 1769 doznało miasto i przedmieścia ciężkiej klęiski. Garnizon stanowiło wojsko przychylne Stanisławowi Augustowi. Miasto obsadzili Rosyanie. Konfederaci barscy pod wodzą Zuzelnickiego obiegli miasto w czerwcu i 4 razy szturm przypuścili, lecz odparci, popalili przedmieścia. Okupacya przez wojska rossyjskie pod dowództwem Kreczetnikowa podkopała do reszty ład miasta i byt mieszkańców. Tak więc równocześnie z upadkiem Rzpltej chylił się i Lw. do upadku. Przyznać jednak trzeba, na pochwałę mieszkańców, że jak przez cały czas dziejów składali dowody męztwa i poświęcenia, tak i w tej epoce upadku nie splamili się nigdy niewiernością dla któlów, którym wierność przysięgli, ani brakiem cnót obywatelskich. Jako ostatni błysk lampy gasnącej zajaśniała wierność mieszczan lwow. w czasie kiedy się walił stary gmach Rzpltej. Już na wiosnę r. 1772 zajęły wojska austryackie płn. i płn. wschodnie stoki Karpat a dopiero w lipcu tegoż roku stanęły niedaleko Lwowa. Wojska rossyjskie, konsystujące we Lwowie, wyruszyły na płn. i wschód. Jakkolwiek w dochowanych resztkach akt nie ma wzmianki, aby Austryacy traktowali z miastem o poddanie się, to jednak zdaje się, ze L. nie poddał się dobrowolnie, lecz uległ przemocy. Austryacy bowiem przebywali w Skniłowie i Skniłówku, wsiach o milę odległych, a nie wchodzili do miasta przez całe 3 miesiące, mimo że ono było całkiem bezbronne i z żywności ogołocone. Dopiero 14 września wysłali do miasta kapitana Brauna z żądaniem, aby magistrat dał kwatery i łóżka dla 22 urzędników cywilnych austryackich. Rada miasta sprzeciwiła się żądaniu, a dopiero pod grozą represaliów uległa, jako bezwładna; nie omieszkała jednak zaprotestować. Wreszcie 19 września weszli Austryacy przez bramę Krakowską do miasta, a mieszczanie, zmuszeni dopiero surową groźbą dowodzącego generała Hadika, dali wojsku kwatery w mieście. A gdy ten generał zaprosił burmistrza i rajców, aby asystowali na nabożeństwie w katedrze w dzień instalacyi cesarskiego namiestnika hr. Pergena, podali oni pisemny memoryał z prośbą, aby ich uwolnił od tej przykrej i nieprzystojnej demonstracyi, gdyż byłoby to homagium i uznaniem zajęcia L. , coby się sprzeciwiło przysiędze wykonanej na wierność Stanisławowi Augustowi. Zanim rada otrzymała odpowiedź na ten memoryał, przyszedł do izby radzieckiej kapitan Braun i przyniósł proklamacyą Maryi Teresy z wezwaniem szlachetnych mieszczan L. do poddania się i posłuszeństwa a zarazem nakaz od Pergena, ażeby tę proklamacyą na ratuszu i po mieście obwieścili. Mieszczanie wysłali tedy deputacyą do Hadika z prośbą o uwolnienie od tej homagialnej demonstracyi i od przybicia proklamacyi na ratuszu. Ale tej deputacyi nie przyjął ani Pergen, ani Hadik; ten ostatni oświadczył jej tylko prywatnie że asystencya przy nabożeństwie instalacyjnem nie będzie uważana za demonstracyą polityczną lub homagium; zatem stanowczo ją nakazuje, a co do przybicia na ratuszu proklamacyi, odstępuje od żądania, gdyż nowy rząd już to uczynił. Równocześnie 3 paźdz. napisała rada do kancl. kor. memoryał z oznajmieniem o zarządzeniach Hadika i Pergena, dodając, że chociaż muszą być w katedrze podczas instalacyi namiestnika cesarskiego, mimo to pozostają wiernymi poddanymi króla Stanisława Augusta. Następnie wręczył Hadik deputowanym rotę przysięgi wierności dla nowego rządu, rozkazawszy najsurowiej, aby ją podpisano. Mimo to nie podpisywali jej rajcy aż 10 stycznia 1773 r. , przekonawszy się, że kroki ich czynione u Stanisława Augusta są nadaremne, a cały kraj już się poddał. III. Tak rozpoczęły się rządy austryackie. Zaraz po podpisaniu przysięgi pozrywano orły polskie, a miejsce ich zajęły austryackie. W r. 1782 bawił cesarz Józef II przez dni kilka we L. ; w r. 1786 przybył tu po raz drugi, a miasto liczyło już wówczas 32, 000 mk. i zmieniło do niepoznania swą dawną fizyognomią. Germanizacya postępowała szybko; cesarz bowiem nadał Niemcom, a zwłaszcza kupcom i rzemieślnikom wyznania protestant. , nie tylko bezpłatne nabycie prawa miejskiego, ale także 6cio letnią wolność od wszelkich podatków i danin. Krasicki, przejeżdżając tędy w lat kilkanaście po rozbiorze, tak nam kreśli wrażenie, jakie wówczas miasto sprawiało I wspanialszy i ludniejszy, Jednak przedtem, choć był mniejszy, Choć mniej ludny, mniej kształtniejszy, Ze był swoim, był wdzięczniejszy Ciekawe szczegóły do pierwszych lat L. pod rządem austr. podaje Władysław Łoziński w powieści, , Pierwsi Galicyanie i broszurce O towarzystwie lwow. przy schyłku XVIII w. Lwów, 1872. W r. 1792 przybył do L. Kościuszko; przyjmowano go jako zwycięzcę pod Dubienką z wielkim entuzyazmem, i z tego powodu rząd nakazał mu opuścić Galicyą. W r. 1809 przeszedł L. chwilowo pod rząd polski. Na wieść o zbliżającem się wojsku polskiem opuściła miasto załoga austryacka pieniądze, broń, amunicyą wywieziono jeszcze przedtem, a 23 maja zajęła milicya mjejska odwachy i poczęła pełnić służbę. Dnia 27 maja przybył porucznik Starzyński z 16 żołnierzami i wjechał wprost na główną strażnicę. Orły austryackie pozdejmowano wszędzie, mieszkańców opanowała niezwykła radość, wieczorem iluminowano miasto. Dnia 28 maja przybyło znowu 30 żołnierzy, a o 10 wieczór Rożniecki i Kamiński na czele 350 żołnierzy. Na ich spotkanie wyruszyło całe miasto, uderzono we wszystkie dzwony, iluminacya zapłonęła znowu. D. 29 maja rozporządził Rożniecki, że wszyscy urzędnicy trwającego rządu urzędować będą i nadal wedle tej samej formy, mianował dozorcami wszystkich urzędów Polaków, i całą machinę rządową w ruch puścił. Tego samego dnia opuściło wojsko L. , zostawiając 60 żołnierzy, którym pomagała milicya miejska. Niedługo potem mianowano pułkownika Bleszyńskiego komendantem miasta, otwarto biuro paszportowe i ustanowiono tymczasowy rząd centralny wojskowy. D. 4 czerw. wyjechał Rożniecki ze E. Lecz ten stan rzeczy nie trwał długo. Wypadki wojenne kazały wycofać załogę wojskową 18 czer. ; 19 złożył komendę Bleszyński w ręce mieszczanina Baura, a 21 nadeszło wojsko austryackie pod jen. Egermannem i zajęło stolicę. D. 28 czer. musieli Austryacy ustąpić Rossyanom podwędzą ks. Golicyna i odtąd rządził we L. wojenny rząd rossyjski do 14 grud. , poczem nastały znowu rządy austryackie. Czyt. ,, Lwów w r. 1809, przez Kunasiewicza w Ruchu liter. 1876 i w osobnem dziełku wydanem 1878 r. ; Zajęcie Lwowa przez Polaków 1809, Przyj. dom. 1877, str. 185; Panna Antonina P. czyli wejście Austryaków do Lwowa r. 1809, przez Siemieńskiego, w Noworoczn. demokr. , Paryż, 1842. Dzieło germanizacyi prowadzono znowu gorliwie, ale nie tylko bez skutku, lecz owszem ze skutkiem przeciwnym, gdyż wszystkie narzędzia germanizacyi ulegały pomału przewadze żywiołu polskiego i każda rodzina niemiecka w drugiem a najdalej trzeciem pokoleniu dostarczała sprawie narodowej najgorliwszych obrońców. Wr. 1817 przybył do L. cesarz Franciszek I i bawił od 10 do 28 lipca. W r. 1823 wieziono przez Ł. z Sieniawy do Warszawy zwłoki ks. Adama Czartoryskiego i oddawano im ostatnie posługi. W tymże roku bawił cesarz znowu we L. od 28 wrześ. do 1 paździor. W r. 1848 brał L. czynny udział w życiu i ruchu politycznym. Gdy bowiem rząd usiłował oktrojować konstytucyą niedawno nadaną, wybuchło za przykładem innych miast prowincyonalnych także i we L. powstanie w jesieni; na ulicach poczęto wznosić barykady a tu i owdzie opierać się rozbrojeniu gwardyi obywatelskiej. Komenderujący zatem wojskiem jen. Hammerstein, gdy namiestnik Wacław Zaleski znany w literaturze pod im. Wacława z Oleska, ojciec dzisiejszego namiestnika nie Lwów Lwów chciał zgodzić się na to, aby uderzyć na lud, na własną rękę urządził sobie straszną igraszkę, bombardując miasto d. 2 list. , przyczem spalono akademią i bibliotekę, wieżę ratuszową, a dużo ludzi pozabijano. Czyt. Po latach 30, Dzien. Pol. 1879, 255 i nn. ;; , Ausweis über die am 2 Novem. 1848 in L. Getödteten. rkp. w Bibl. Ossol. 1780. Po przytłumieniu tego ruchu trwał dalej system germanizacyjny aż do r. 1861, t. j. do nadania konstytucyi, a raczej do 1867 r. , kiedy w szkołach i urzędach zaprowadzono języki krajowe polski i ruski. W r. 1868 odwiedzał miasto nuncyusz papieski Falcinelli, a w r. 1877 nuncyusz Jacobini W tymże roku urządzono wystawę krajową rolniczoprzemyłową, a jeszcze w 1861 wystawę starożytności ojczystych i częste wystawy ogrodniczosadownicze czyt. Przew. lwow. wyst. starożytności przez Kalickiego, Lwów, 1851; Wyst. staroż. ojczyst. we L. w Bibl. Warsz. 1861, t. III, str. 690; Wyst. krajowa roln. przemysłowa w r. 1877 przez Jägermanna, w Dźwigni 1877, str. 12, z planem i katalogi tej wystawy, tudzież fotografie Trzemeskiego w Muz. Ossol. 21, 732 i ryciny podawane w Tygod. ilustr. i Kłosach z r. 1877. W r. 1880 bawił we L. od 11 do 15 września cesarz Franciszek Józef przedtem odwiedzał on miasto w r. 1851 i 1855 ob. Nowiny 1854, str. 189 i 1855 str. 669 681. W r. 1883 obchodzono uroczyście 200letnią rocznicę zwycięstwa Sobieskiego pod Wiedniem, a Rada miejska postanowiła na uczczenie tego zdarzenia wznieść pomnik na cześć Jana. III, rozpisała konkurs na dzieło o Janie III, wmurowała tablicę pamiątkową w kamienicy niegdyś Sobieskiego w rynku, a na Wysokim Zamku wzniosła kamienne wzgórze z odpowiednim napisem. W a r o w n i e m i a s t a, Fortyfikacyą L. rozpoczęto już za Kazimierza W. Poprowadzono mianowicie mur, wały i fosę, okalające miasto właściwe i oddzielające je od przedmieść. Mur ten. biegł wzdłuż dzisiejszej ulicy teatralnej, na pl. Maryackim skręcał na wsch. ku kościołowi oo. bernardynów, stąd na płn. wzdłuż Podwala do koś. dominikanów, a stąd na zach. wzdłuż dzisiejszej ul. Skarbkowskiej aż do Teatralnej, zamykając w ten sposób czworobok forteczny. Za tym murem była dość szeroka, wodą zalana fosa, a za nią wały. Nad wykończeniem, wzmocnieniem, rozszerzeniem i naprawą fortyfikacyj pracowano nieustannie. Na mocy uchwały z r. 1408 musiał każdy cech sprawić po jednej maszynie do rzucania strzał i pocisków z murów miejskich. W r. 1410 postanowiono kosztem publicznym miejskim wzmocnić warownie drugim murem. Robota trwała czas dłuższy, a do jej wykończenia przyczyniali się także królowie. Drugi ten mur zewnętrzny z bastyonami poczynał się od bramy Halickiej, ciągnął wzdłuż Pełtwi, a okoliwszy szerokim odskokiem zamek niższy i przeciąwszy dzisiejszy plac Krakowski, biegł aż pod kościół Panny Maryi Snież. , stąd dalej prosto na wsch. do dzisiejszego łac. seminaryum, gdzie, załamawszy się na płd. , sięgał do gmachów namiestnictwa, skąd, zszedłszy w kierunku Wałowej ulicy na zach. , przytykał do zewnętrznej bramy Halickiej. Prócz bramy Halickiej była jeszcze Krakowska dawniej Tatarską albo Pogańską. zwana. Później przybyły 2 furty Karmelicka al. Bosacka koło cerkwi wołoskiej i Jezuicka. Baszt było 17. W r. 1445 ukończono je i oddano z obowiązkiem obrony cechom rzemieślniczym, od których później i nazwy otrzymały. Szły one następującym porządkiem 1 baszta nad bramą Krakowską, kuśnierska; 2 ku koś. P. M. Śn. , Strumiłowa, miechowników, mydlarzy i blacharzy; 3 mieczników; 4 tkaczów; 5 czapników i siodlarzy; 6 za ormiańskiemi gmachami, piwowarów i miodowarów; 7 rymarzów koło dominikanów; 8 mularzów, powroźników i tokarzów; 9 szewska al. bernardyńska; 10 garncarzy i kotlarzy między bernardynami a bramą Halicką; 11 krawców nad bramą Halicką; złotników, gdzie teraz domy pod 1. 11 pl. Maryacki, 1, 2 pl. Halicki, 2 i 4 ul. Wałowa; rzeźników; 14 stolarzy, bednarzy i stelmachów; 15 kowalów, ślusarzy i iglarzy; 16 kramarzy; 17 piekarzy, której ostatki 1836 na teatr Skarbka rozwalono. Na basztach utrzymywano strażników płatnych od miasta. W r. 1607 projektowano rozszerzenie fortyfikacyj lwow. i odtąd stały one długo na porządku dziennym za Zygmunta III i Władysława IV, a podjęte były znowu przez Jana III. Zamierzano najprzód fortyfikować przedmieście Halickie, potem plan rozszerzono, rozpoczęto robotę, usypano wał od fortecy karmelickiej przy klasz. karmelickim wzdłuż ulicy Franciszkańskiej aż po Pełtew na kręconych słupach, ale przekonano się w końcu, że zakrojono na rozmiary zanadto wielkie, że fortyfikacyą podobna wymagałaby załogi o wiele większej, aniżeli L. by ją mógł posiadać, i zaniechano roboty. Po upadku Kamieńca Podolskiego, skoro L. jeden mógł jeszcze stawić opór nieprzyjacielowi, wypadało warownię, osłabioną w latach poprzednich, wzmocnić koniecznie. Zaprowadzono tedy na ten cel opłatę zwaną szelążnem, t. j. opłatę od napojów sprowadzanych lub wyrabianych we L. W r. 1695 legował testamentem na ten sam cel 2000 dukatów Marek Matczyński, wojew. ruski i poufny królewski. Zdobycie L. przez Karola XII w r. 1704 wykazało niedostateczność warowni. Widoków na jej polepszenie nie było; to też odtąd utrzymywano już tylko statujs quo. Rząd au stryacki zarządził 1777 zniesienie chylących się do upadku bram miejskich i ich wieżyc, a także stopniowe usuwanie wałów, murów i bastyonów. Z dawnych murów zachowały się dotąd pewne ślady w fandamentach kamienic pod 1. 12, 14, 18 przy ul. Wałowej, 6, 7 przy pl. Halickim i 3 przy pl. Bernardyńskim. Na miejscu splantowanych wałów miejskich urządzono przechadzki t. zw. Wały hetmańskie na zach. od posągu hetm. Jabłonowskiego Kłosy t. 19, str. 151 a gubernatorskie na wsch. Warowne były prócz tego dwa zamki górny i dolny. Zamek górny aJ. wysoki wznosi się nad miastem, na stromym, najwyższym szczycie góry zamkowej. Zimorowicz mówi, że Kazimierz W. w r. 1842 z kamienia zamek zbudował, do muzycznej lutni podobny, którego wierzch węziej nad miasto się wznosił, środek zaś obszerniejszy pomieszkania i sypialne izby zawiera. Andrzej Owadowski lustrował zamek r. 1562 i znalazł między innemi podwoje żelazne, spichlerz żywnością napełniony, kaplicę z wszelką potrzebą kapłańską w dobrym stanie, pomieszkania królewskie świetne, przechadzki murowane i sklepienia dla czuwających całe. Oprócz tego dział wojennych 10, narzędzi do rozbijania murów i broni większej niemałą liczbę, prochu ile potrzeba. Lustracya z r. 1661 tak go nam opisuje Zamek górny z 3ch stron otoczony murem a z 4tej dwoma murami. Bram do niego 3. Od miasta sztuka muru wypada, którą dziurę palami zabito i wałem zasypano. Na jednej bramie izba z alkierzem, przy drugiej budki żołdackie, na trzeciej izb kilka; od tej idą komory i izby; w czwartej części zamku wieża murowana, po prawej ręce baszta wysoka, w niej izdebka; studnia nakryta. Odtąd chylil się zamek do upadku. W r. 1672 zajęli go Turcy, a 1704 Szwedzi podczas oblężenia. Wysoki Zamek wraz z górą zamkową i jurydyką starościńską darował cesarz Józef II miastu w r. 1786. Zdezolowany budynek zamkowy zniesiono w przeważnej części, zostawiając tylko jednę ścianę. Ryciny i krótkie opisy dawnego zamku lub jego ruin podały Lwowianin, 1836, str. 103; Przyjaciel dom. 1860, str. 376; Strzecha, 1870, str. 390; Tyg. ilustr. 1876, str. 40; Lwowianyn, 1862, str. 106, artykuł Szaraniiewicza, Wysokij Zamok wo L. w r. 1613. Góra zamkowa była naga i piaszczyssta, deszcz opłukiwał piasek i zasypywał nim ulice. W r. 1835 rozpoczęło miasto zalesienie góry zamkowej i zamieniono ją w piękny park, skąd śliczny przedstawia się widok. W r. 1845 zbudowano na niższej części góry restauracyą. W r. 1855 nazwano górę zamkową górą Franciszka Józefa na pamiątkę pobytu cesarza. W r. 1869 zaczęto d. 11 sierp. sypać na Wysokim Zamku, , Kopiec unii lubelskiej na pamiątkę 300Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 55. letniej rocznicy wiekopomnego sejmu. Duszą tej pracy jest dr. Franciszzek Smolka. Rrzy rozmaitych sposobnościach sypano tu po grudce ziemi z różnych stron Polski i grobów polskich bohaterów. Robota jeszcze dotąd nieukończona. O kopcu czyt. Słowianin, Lwów, 1869, 1; Przyj. dom. 1869, str. 167; Strzecha z r. 1869. D. 12 wrześ. 1883 ustawiorno na górze zamkowej, na niższym jej cyplu, z którego się roztacza widok na Zniesienie icałą przyległą równinę pamiętną zwycięstwem Sobieskiego w r. 1675, głaz pamiątkowy z odpowiednim napisem. Zamek niski zajmował część dzisiejszego od niego nazwanie placu Castrum, służył za siedzibę starostom i grodzkiemu ich sądowi, mieścił oraz kaplicę ś. Katarzyny, archiwa grodzkie i zbrojownię, a jak był niepoślednim, jak niepospolite gmachy otaczały jego dziedziniec, widzimy np. z aktu wydanego 1416 r. in magno palacio minoris castri leopol. A. V, 36 i z późniejszych lustracyj, wedle których nie tylko dolne ale i górne komnaty miały mury na 2 1 2 łokcia grube. Leżał on wprawdzie w obrębie murów miejskich, lecz oddzielony był od miasta fosą i murem, a złoczony tylko bramą. Na zewnątrz nie miał osobnego wyjścia. Starostowie starali się niejednokrotnie o taki wychód osóbny, lecz delegowane w tym celu komisye królewskie nie przychylały się do życzeń po zbadaniu miejscowości samej i uwzględniając protest miasta. Zamek niski uważano jako własność kraju. Cesarz Józef II darował go stanom galicyjskim w r. 1782, a te sprzedały miastu w r. 1802 walące się budynki wraz z placem za 8528 zł. m. k. Budynki zniesiono, plac zrównano i używano, jako targowicy, a w r. 1837 sprzedano część hr. Stan. Skarbkowi, który tu wybudował gmach teatralny. Obok tego gmachu stanęły kamienice, w których się mieści Dyrekcya policyi i Sąd apelacyjny. Obwarowane były także kościół bernardynów murem w kształcie trójkąta, przypierającym do fortyfikacyj miejskich; koś. i klasz. karmelitów bosych za miastem na wzgórzu; karmelitów trzewiczkowych przy ul. Halickiej i benedyktynek łacińskich. Były także zbrojownie. Według Zimorowicza opatrzył już ks. Lew swój zamek zbrojownią. Na Wys. Zamku założył Kazimierz W. arsenał królewski. W r. 1555 wybudowano arsenał miejski przy ul. Sobieskiego, dziś rządowy skład wojennych materyałów. Na ścianie tego zabudowania są na płytach herby koronny z h. Jana III, h. miasta L. i h. rodziny Jabłonowskiego Stan. W r. 1339 zbudował Władysław IV arsenał królewski czyli rzpltej za kościołem dominikanów, w miejscu gdzie dawniej stał mały arsenał miejski 1575 zbudowany. Dziś jest tu rządowy skład broni i materyałów wojskowych. Był jeszcze arse Lwów Lwów nał Sieniąwskich, gdzie dziś biblioteka Baworowskiego, i arsenał przy cerkwi ś. Jura. o arsenałach czyt. Enc. Schneidera, t. I, str. 320; Objaśnienie płaskorzeźb na dawnym arsenale miejskim, w Dzien. Lwow. 1869, . 220 i w Strzesze z r. 1869, str. 398 z ryciną, tudzież Dod. do Gaz. Lwow. 1858, 21 i Inwentarz cekauzu we L. w Barącza Pam. dziej. pols. str. 167. Prochownia t. zw. Altermajerowska istniała jeszcze w r. 1763. Przy dzisiejszej ul. Czarnieckiego zbudowano naprzeciw koś. karmelitów 2piętrowy budynek w formie kościoła naszpichlerz miejski granarium; dziś jest tu skład wojskowy. Podczas napadów nieprzyjacielskich i oblężeń bronili miasta, obok szczupłej zwykle załogi wojskowej, mieszczanie. Ażeby nabrać biegłości w sztuce wojennej zawiązało się bractwo strzeleckie, według Zimorowicza już 1445 r. Strzelnica była pierwotnie w fosie między wałami i murami miasta, gdzie później stanęły domy niższej Ormiańskiej ulicy. W pierwszych latach zaboru trwały ćwiczenia strzeleckie dawniejszym porządkiem w fosie ciągnącej się od bramy Krakowskiej ku dzwonnicy oo. dominikanów. U bramy Krakowskiej była kamieniczka, z której strzelano. W r. 1789 wystawiono strzelnicę przy dzisiejszej ulicy Kurkowej, gdzie się dziś znajduje. W r. 1790 przybrała konfraternia nazwę Towarzystwa strzeleckiego. Czyt. Rys histor. Tow. strzelców lwow. przez Kulczyckiego, Lwów, 1848. J u r y d y k i, Po za obrębem murów miejskich rozciągające się przedmieścia nie stanowiły dawniej jednostajnie zabudowanych ulic. Szlachta i duchowieństwo nabywali tu grunta, budowali domki i wydzierżawiali takowe rzemieślnikom, ogrodnikom i zarobnikom za pieniądze lub odpowiednią robotę. Tak powstały posiadłości emfiteutyczne. Każdy taki kompleks gruntów zwał się jurydyką. Podobnych jurydyk było około 60 we L. , z których wymieniamy Chorążczyznę, Sykstówkę, Sieniawszczyznę, Zborowszczyznę, Sobieszczyznę, Bałabanówkę, Bednarówkę, Jusgladówkę, Snopków, Cetnerówkę, Mazurówkę, Wólkę Kampianowską, jurydykę Rzewuskich, Bełzeckich, Ostrorogowską, Czołhańszczyznę. Herb miasta najdawniejszy, przedstawia jacy mur miejski z 3 wieżami i otwartą bramą a w bramie lwa kroczącego na 4 łapach na prawo, ginie w pomroce dziejów swoim początkiem, sięga czasu ruskich książąt, a znajduje się na dokumencie z r. 1359. Na późniejszych pieczęciach widzimy już lwa wspinającego się. Zyg. I potwierdził 1526 ten dawny herb i pozwolił używać do pieczęci laku lub wosku czerwonego, dotąd bowiem używano tylko ciemnego wosku lub pewnej masy. W r. 1586 pozwolił papież Sykstus V używać lwa trzymającego w prawej łapie 3 srebrne pagórki ze złotą gwiazdką nad środkowym. Ces. Józ. II przyznał miastu r. 1789 herb z temi odmianami a opatrzył go nadto koroną i płaszczem heraldycznym. Rada miejska uchwaliła na posiedzeniu 15 lipca 1883 ten ostatni herb odmalować olejno na blasze dla zawieszenia w sali radnej a oprócz tego wydać chromolitograf. wizerunek jego wraz z podobiznami obu poprzednich czyt. Mnemosyne 1833 str. 363; Rozmait. 1833 str. 343; Skarbiec Polski t. I zesz. I str. 53, 54 i rycina tabl. IV. flg. 9. . Akta gr. i ziem. podają opisy pieczęci ławników t. II str. 49; IV. 81, 96, 98, 99, 101, 103, 110, 118, 134; V. 119; VI 62, 82, 100, 103, 105, 147, 166; rajców III. 23, 123; IV. 114, 119, 120, 134; V. 36, 47, 55, 68, 89; VI 86, 105, 140; kapituły II. 67; V. 114, 180; dominikanów III. 69, 82; V. 63; przeora dominikanów III. 82; franciszkanów III. 69; rzeźników, kupców korzennych, piekarzy, kuśnierzy, piwowarów, kowali, siodlarzy, garbarzy IV. 134. B u d y n k i w a ż n i e j s z e. Ratusz ma swoją historyą. Trudno oznaczyć, kiedy go postawiono. W sali ratuszowej odbywały się uczty na cześć rozmaitych osób. Posadzka była wyściełana perskiemi dywanami, szyby ze szkła weneckiego, na ścianach wisiały obrazy polskich królów, wodzów i mężów stanu, mapy zakupione r. 1567. Miasto miało własne nakrycie cynowe, srebrne dzbanki, puhary i łyżki. Trudno dociec, gdzie się to wszystko podziało. o wieży wiemy, że kamień węgielny kładziono pod nią 1489 r. Wr. 491 umieszczono na niej zegar. W r. 1535 pokryto ratusz dachówką a 1539 podwyższono wieżę i również ją pokryto. W r. 1557 reformowano wieżę. Po pożarze 1571 rozpoczęto restauracyą ratusza a 1598 ukończono. Wystawiono także pręgierz, t. j. posąg kamienny z 2 figur tyłem do siebie zwróconych, przedstawiających niewiastę z zawiązanemi oczyma i ważką w ręku jako symbol sprawiedliwości i mężczyznę z mieczem jako symbol kary. W r. 1616 zajął się przekształceniem wieży Marcin Kampian. Z uchwały rady zniósł on część dotychczasowej czworobocznej wieży, a rozpoczął budować wyższą ośmiokątną. W zach. części tej wieży kazał umieścić 5wiosłową łódź kamienną z masztem i kilkoma figurami, podobno jako symbol handlu jaki L. prowadził. Oprócz tego ozdobiono wieżę rzeźbami kamiennemi i napisami. Dawny ratusz zajmował ledwie 1 4 dzisiejszego. Do niego przytykało 11 innych domów, wąskiem tylko przejściem oddzielonych. Dawna wieża ratuszowa zawaliła się w r. 1826. W r. 1827 położono kamień węgielny pod budowę nowego ratusza czyt. Mnemosyne, 1828 Nr. 2 i 3, domy stojące obok ratusza kupiło miasto i zniosło a 1834 ukończono budowę ratusza wraz z nową wiezą ob. Rozmait. 1835 str. 305 i Mnemosyne 1837 Nr. 116. Podczas bombardowania miasta 2 listop. 1848 spalono wieżę i większą część ratusza, a pierwsze posiedzenie rady w wyrestaurowanym ratuszu odbyło się 12 listop. 1849. Długość dzisiejszego ratusza, 3piętrowego gmachu, wynosi 78 m. , szerokość 58. 6 m. Wieża ratuszowa 4boczna wznosi się do 79 st. nad poziom rynku. Szczyt jej, dawniej kopułą zakończony, otrzymał kształt dzisiejszy po zbombardowaniu czyt. O rzeźbach, znajdujących się na starożytnej wieży we L. p. Kamińskiego, Skarbiec polski, t. I zesz. I i II z 26 rycinami; Dawny ratusz we L. Przyj. ludu 1837 str. 338; 1847 str. 10; Ratusz we L. p. Widmana Tyg. illus. 1862 str. 35; Ratusz dawny Przyj. dom. 1873 str. 61; Dom radny we L. Lwowianin 1837, str. 1. Najstarsze kamienice zachowały się w rynku i na ulicy Ormiańskiej. Wszystkie niemal pochodzą z czasu po r. 1527, kiedy pożar zniszczył prawie całe miasto. Cechy starożytności pozostały ledwie na kilku. Na uwagę zasługuje przedewszystkiem kamienica Sobieskiego we wsch. str. rynku pod 1. 6, ozdobiona posągami na facyacie, zbudowana 1580 p. Konstantego Korniakta, później własność Żółkiewskich, po nich Sobieskich, Rzewuskich, Gnińskich, a dziś ks. Kaliksta Ponińskiego. D. 12 września 1883 wmurowano tu kosztem miasta płytę kamienną z napisem Tu mieszkał król Jan III Sobieski czyt. Kołaczkowskiego opis w Gaz. lwow. 1883 Nr. 97 i w Kur. warszaw. 1883 nr. 104 b. W tej samej pierzei stoi stary pałac arcybiskupi 1. 9 dziś własność małego sem. łacin. , 1634 przez arcybpa Grochowskiego wystawiony. W pał. tym gościli kilkakrotnie Wład. IV i Jan Kazim. Tutaj umarł 9 listop. 1673 król Michał Wiśniowiecki. Nad drzwiami kamienicy mieści się napis o śmierci króla na marmurowej tablicy. W płn. stronie rynku pod 1. 14, gdzie dotąd nad drzwiami stoi lew skrzydlaty kamienny, bardzo charakterystycznej rzeźby, mieszkali dawniej posłowie Rzplitej weneckiej. W zach. stronie rynku wznosi się na rogu od placu katedralnego okazała kamienica z kamienia ciosowego 1. 23, niegdyś Kampianów. Ścianę zewnętrzną u rogu poddasza zdobi rzeźba kamienna, przedstawiająca chrzest Chrystusa, poniżej znajduje się godło pobożności i wiary. Pod względem archeologicznm jest największą osobliwością kamienica pod 1. 11 przy ul. Blacharskiej, o 2 oknach, ozdobiona zewnątrz prawdziwemi płaskorzeźbami greckiemi, przedstawiającemi grupy mitologiczne. Na kam. pod 1. 30 przy ul. Wekslarskiej jest duża płyta kamienna z wyrzeźbionym herbem miejskim i napisem w otoku, przekonywającym, że ta kam. była niegdyś własnością miejską. Z nowszych gmachów zasługują na uwagę Gmach sejmowy budowany od 29 paź. 1878 do 1 paźd. 1881 ob. Projekt budowy gmachu sejmowego z planem, w Dźwigni, Lwów, 1877, str. 14, 1878 str. 79 i 88 i 1879 str. 6. Rycinę i krótki opis podały Kłosy z r. 1881 Nr. 828 i 829; Tyg. Illustr. 1881 Nr. . 281 3piętrowy gmach namiestnictwa ukończony 1884; dom Inwalidów z kaplicą, okazały budynek przy ul. Kleparowskiej; pałac arcybpa łacińskiego zbudowany 1844 kosztem arcybpa Pisteka; Technika; Teatr hr. Skarbka, 3piętrowy, 40 wied. długi, 33 szeroki ob. Lwowianin 1838 str. 1; Tyg. ilust. 1861 str. 128; Tyg. lwow. 1868; Strzecha 1871 str. 390; Kłosy t. 17, str. 96, 106, 122 i 135; Dom Narodny ruski niegdyś klasztor trynitarzy, potem uniwersytet 1848 zbombardowany a 1849 p. cesarza Matycy ruskiej darowany; Zakład narodowy im. Ossoliń. ; Gimn. Fran. Józefa Szkoła realna; Szkoły ludowe Elżbiety, św. Antoniego, św. Maryi Magdaleny, św. Marcina, św. Anny i ewangielicka. A r c h e o l o g i c z n e z a b y t k i. Zbiorów starożytności bardzo mało we Lw. Najciekawszy jest zbiór w Muz. Ossolińskich. Matyca ruska ma także zbiór dość znaczny, lecz dotąd nie uporządkowany. Cenny zbiór posiada kś. kan. Petruszewicz czyt. Kunasiewicz Przechadzki archeologiczne po L. ; o L. pod względem archeolog. i hist. Lwów, Przeg. arch. , 1876, str. 16; Wykopaliska we L. Przyj. dom. 1868 str. 132, z ryciną. O ważniejszych zabytkach archeolog. wspomnieliśmy przy opisie kościołów i gmachów ważniejszych. Tu wymieniamy jeszcze rzeczy wykopane przy sypaniu kopca unii na Wys. Zam. , jako to popielnice, łzawnice, garnki ofiarnicze, kule kamienne, włócznie, groty strzał itp. , znajdujące się w 2 szafach Muz. Ossoliń. pewna część jest w posiadaniu pp. Smolki i Bojarskiego; przedmioty znalezione na górze Wronowskiego, jako to, bożyszcze słowiańskie i popielnice opisane p. Paulego w Starożyt. Galicyi, Lwów, 1835, str. 5, z ryciną i p. Sobieszczcńskiego w Szt. Piękn. t. I, str. 19; płaskorzeźbę na perłowej macicy i 4 kule działowe złoż. w Muz. Ossol. . W muzeum tem znajdują się także orzeł na żelaznej blasze ze starej wieży ratuszowej; ułamek kamienia z napisem ruskim kubek szklany, nadtłuczony, z rajtarem szwedzkim i napisem Vivat, a. 1693. Na wałach hetmańskich stoją bronzowy posąg św. Michała. Pochodzi on z giserni lwowskiej, nosi cechy szkoły flamandzkiej i jest bardzo cenny pod względem sztuki. Zdobił on dawniej fronton arsenału królewskiego ob. Tyg. lwow. 1868 6; Strzecha 1873 str. 382; Rozmait. 1834 11; pomnik Jabłonowskiego zrestaurowany 1859 ob. Przyj. dom. 1860 str. 311; Tyg. ill. 1860 str. 356; Bib. Ossol. Nowy po Lwów Lwów czet, t. 1 i II1862. Na przedmieściu zwanem Murowany most znaleziono karyatydę żelazną, laną, w stylu odrodzenia, której opis i rycinę podał Przyj. dom. z r. 1868 17, i Tyg. illustr. 1868 39. W tejże okolicy umieszczono w ścianie mostu kolejowego tablicę ze stosownym napisem na pamiątkę bitwy stoczonej w tem miejscu d. 11 lut. 1695. Herb Sobieskiego z napisem znajduje się na murze opasującym klasz. karmelitów od ul. . Karmelickiej, pamiątkach znajdujących się we Lw. po Sobieskim wspomina Przyj. ludu 1840, t. II str. 350 i Kołaczkowski w Przewodniku nauk. i literac. 1883 str. 228, 230, 235 do 238, 243, 249 i 254. O śladach cmentarzyska pogańskiego na Bajkach i pod Kulparkowem czyt. Przeg. bibliogr. archeolog. 1881, str. 153. Bibliografia, Opisy miasta podają Sarnicki Descriptio vet. et novae Poloniae, 1585; Theatrum praecipuarum totius mundi urbium, , 1618, Lib. VI. 49 z widokiem miasta; Cellarius Descriptio Poloniae z wid. miasta; Alnpech Opisanie Lwowa w tłum. pol. Pam. Iwow. 1816 t. I str. 3 i 97; Verdum, opis miasta w dziele Liskego Cudzoziemcy w Polsce; Mehoffer Beschreib. der St. L. Panora. deroester. Monar. 1841, t. III; Pindter Lemb. vor 40 Jahren Lemberger Ztg. 1863, 217 inn. ; Dzieduszycki w dziele Żywot Sierakowskiego str. 10 inn. ; Szaraniewicz w dziele Halszka, kniahyni Ostrożska str. 91 inn. ; Rkp. w Bib. Ossoliń. 502 str. 87 i 398; Przechadzki po okolicach Lw. Rozmait. 1825 22, 24, 26, 31, 37; Czerkawski Rzut oka na przyrodę okolic L. Pam. II zjazdu Przyrodnikkw, Lwów 1875, str. 123; Kawczyński Przyczynek do geogr. ogólnej i geogr. okolicy L. Kosmos, 1876, str. 288. Do dziejów miasta Akta gr. i ziem. zawierają w 9 dotąd wydanych tomach wszystkie dokum. archiw. m. L. od najdawniejszego aż do 1506 r. , t. j. z całej epoki t. z. dyplomatycznej a oprócz tego inne dokumenty; Petruszewicz Lwowskaja litopys od 1498 do 1649, Lwiw, 1868; Zimorowicz Hist. m. L. od najdawniej sz. czasów do 1672 r. tłumaczył Piwocki, Lwów, 1835 z widokiem miasta; Józefowicz Kronika m. L. od r. 1634 do 1690, tłum. Piwocki, Lwów, 1854. W przekładzie tym brakuje lat 30; nadto opuścił tłumacz dowolnie wiele ustępów, tak, że dzieło jest raczej wyciągiem z pracy Józefowicza, znajdującej się w rkp. w Bibl. Ossol. 147; Chodynicki Hist. m. L. od założenia do czasów teraźniejszych, Lwów, 1829; Zubrzycki Kronika m. L. Lwów, 1844 krytyka Balińskiego w Bibl Warsz. 1846, t. I, str. 624; J. F. H, Die St. L. im J. 1809, Lemberg, 1862; Rasp Beiträge zur Gesch. der St. Lemberg Wien 1871; Uhle Geschichtl. Tagebuch Lembergs, Lemberg, 1820; Osady przez miasto i mieszczan lwow. założone. Bibl. Ossol. 1863, III, 45; Założyciele wiosek koło L. , Rozmait, 1833, st. 335; Dramat mieszczański, opow. z hist. m. L. , Dzien. Polski 1879 24 i 25; Sleziński Wegweiser der St. Lemberg im J. 1856 und 1863; tamże Przew. po L. , Lwów 1856 i 1864; Schneider Przew. po L. z rycinami, Lwów, 1875; Kunasiewicz Przew. po L. z planem miasta i teatru Lwów, 1878. Z rękopisów wymieniamy Zimorowicz Codex archivialis civitatis metrop. Leopolien. w Bibl. Ossol. , 1876; Józefowicz Annalium urbis Leopol. i t. d. , tamże 124. Plan miasta najdawniejszy, jaki mamy, pochodzi z końca XVIII w. W nowszych czasach wydawano liczne plany, z których najnowszy mieści się na 24 karcie mapy Kummersberga. Ryciny W muzeum Ossolińs. w tece Widoki miast całe miasto 5779, 1590, 1591, 1657, 22 303; 22 282; 3129, 22 281 wnętrze kaplicy sercanek; 5707 wnętrze katedry łac. ; 1393 dominikański koś. ; 5710 Pohulanka; 5711, 6080 i 6081 ruiny Wyś. Zamku; 22300 pożar ratusza 1848 r. . W muzeum jest obraz przeniesiony tu podobno z cerkwi wołoskiej a przedstawiający ŚŚ. Pańskich z widokiem na Wys. Zamek i część miasta. Widoki miasta lub jego części podały Galicya w obrazach, Piller, Lwów, zesz. I; Tyg. ilustr. 1873, str. 61; Svietozor z r. 1835, 49; Panor. des Universums, Prag, 1835; Przyj. ludu, 1846, str. 138; Ordą Album widoków, ser. VI; 183. W zbiorze rycin Pawlikowskiego znajdują się ryciny odnośne do Lwowa w tece 25 od 4046 do 4149, z tych wymieniamy 4049 L. przed r. 1731 podług freski znajdującej się w klasztorze dominikanów w Jarosławiu; 4050 do 4055 widok miasta z pierwszych lat rządów austryackich; 4131, 4141 i 4083 dawny ratusz; 4104 i 4105 a ś. Jur; 4149 ś. Zofia; 4058, 4059, 4068 do 4073 i 4075 widoki miasta. Rkp. w Bibl. Ossol. 1915, p. t. Lembergs Denkwürdigkeiten v. Zinn. zawiera ryciny ratusza z r. 1748; różnych ozdób ratusza, bramy tryumfalnej wzniesionej w r. 1851 podczas pobytu cesarza Franciszka Józefa I na placu Ferdynanda dziś Maryackim i na Wys. Zamku i opisy tych rycin. Bo statystycznych stosunków odnoszą się Kurzgefasste Zusammenst. statist. Daten über L, 1851; Wiadomości statyst. o m. Lwowie przez Romanowicza, Rocznik I, II i III, Lwów od r. 1874. Wymienić tu w końcu należy opisy miasta zawarte w Staroż. Polsce Balińskiego, t. II, str. 550 do 563; w Encykl. Powsz. t. 17, str. 472 do 497 i w t. 12 Encykl. Kościelnej. Powiat lwowski w atl Kummersberga karty 21, 22, 31 i 32; szt. gen. Z. 6 C. 30 31 Z. 7 C. 29, 30 i 31 leży między 49 32 40 a 49 59 30 płn. szer. i między 41 25 30 a 42 5 wsch. dłg. od F. i graniczy na płn. z pow. żółkiewskim, na płn. wsch. z kamioneckim, na wsch. z przemyślańskim, na płd. wsch. z bohreckim, na płd. z żydaczowskim i rudeckim, na zach. z rudeckim i gródeckim. Lwowski pow. nie obejmuje miasta i wynosi obszaru 1249. 949 kwadr. kil. 12. 4991 kw. myriam. . Gmin jest w pow. prócz m. L. 130, obszarów dworskich 105, gmin katastralnych 122, a mianowicie w obrębie sądu powiat. lwowskiego miasto Jaryczów Nowy z ob. i mko Kukizów z ob. i wsie Basiówka z ob. , Biłohorszcze z ob. , Borki Dominikańskie z ob. . Borki Janowskie, Brzuchowice z ob. , Ceperów z ob. , Dublany z ob. , Grzęda z ob. , Grzybowice z ob. , Hodowice z ob. , Hołosko Małe z ob. , Hołosko Wielkie z ob. , Jaryczów Stary z ob. , Jastrzębków, Kaltwasser z ob. , Kleparów z ob. , Kościejów z ob. , Kozice z ob. , Krzywczyce z ob. , Kulparków z ob. , Laszki z ob. , Malechów z ob. , Pasieki z ob. , Podliski Małe z ob. , Podliski Wielkie z ob. , Prusy z ob. , Remenów z ob. , Rudańce z ob. . Rudno z ob. , Rzęsna Polska z ob. , Rzęsna Ruska z ob. , Sichów z ob. , Siecichów z ob. , Skniłów z ob. , Skniłówek z ob. , Sokolniki z ob. , Sołonka, Sroki koło Laszek z ob, , Stroniatyn z ob. , Sygniówka z ob. , Wisłoboki z ob. , Wulka Hamulecka z ob. , Zamarstynów z ob. , Zapytów z ob. , Zarudce z ob. , Zaszków z ob. , Zawadów z ob. , Zboiska z ob. , Zimnawóda z ob. , Zimnawódka z ob. , Zniesienie z ob. . Zubrza z ob. ; w obrębie sądu powiat. szczerzeckiego miasto Szczerzec i miasteczko Nawarya z ob. , tudzież wsie Brodki z ob. , Chrusno Nowe, Chrusno Stare z ob. , Czerkasy z ob. do roku 1883 w powiecie rudeckim, Dmytrze, Dobrzany, Dornfeld, Einsiedel, Falkęnstein, Glinna z ob. , Głuchowiec, Horbacze z ob. do r. 1883 w pow. rudeckim, Humieniec, Jastrzębków, Krasów z ob. , Nagorzany z ob. , Nikonkowice, Nowosiołka, Ostrów, Piaski, Podsadki z ob. , Polana z ob. . Polanka, Popielany z ob. , Porszna z ob. , Pustomyty z ob. , Rakowiec z ob. , Reichenbach, Rosenberg, Serdyca z ob. , Siemianówka z ob. , Sroka koło Szczerca, Zagródki; a w obrębie sądu powiat. Winnickiego wsie Barszczowice z ob. , Biłka Królewska z ob. , Biłka Szlachecka z ob. , Czarnuszowice z ob. , Czerepin, Czyźki z ob. , Czyżyków z ob. , Dawidów z ob. , Dmytrowice z ob. , Gaje z ob. , Ganczary z ob. , Głuchowice, Hermanów z ob. , Kamienopol z ob. , Kozielniki z ob. , Krotoszyn z ob. , Kuhajów z ob. , Lesienicezob. , Mikłaszów z ob. , Milatycze z ob. , Pikułowice z ob. , Podberezce, Podborce z ob. , Podciemno z ob. . Siedliska z ob. , Tołczów z ob. , Weinbergen, Winniczki z ob. , Winniki z ob. . Wołków z ob. . Zagórze z ob. , Zuchorzyce z ob. , Zurawniki z ob. i Żyrawka. L. leży w płn. zach. stronie powiatu, w odległości 12 kil. od granicy pow. grodeckiego, 11 kil. od pow. żółkiewskiego, 24 od pow. kamioneckiego i tyleż od pow. przemyślańskiego, 14 od najbliższego punktu gran. w pow. bobreckim w Szołomei, 30 od najbliższego punktu gran, w pow. żydaczowskim w Demni, a 26 od najbliższego punktu gran. w pow. rudeckim w Czułowicach. Najdalej na zach. ode L. leży wś Zurawniki 27 kil. a najdalej na płd. Głuchowice 32 kil. . Główny dział wodny europejski przerzyna pow. lwowski podsuwając się pod same rogatki. Tak tedy rozpada się powiat na 2 główne dorzecza Wisły przez Pełtew, dążącą do Bugu na płn. wsch. i Dniestru na płd. zach. Każde z tych dorzeczy dzieli się znowu na 2 oddziały, a tak cały powiat podzielić można na 4 główne obszary 1 Część wsch. stanowi dorzecze Pełtwi i jej dopływów pochodzących z płd. a mianowicie Białki al. Kabanówki, ob. i jej dopływu Marunki płynącej z okolic Winnik. Do tej części wsch. należy i środek powiatu wraz z jego stolicą. Część ta cała zajmuje płn. zach. narożnik Podola. Pełtew i Białka wychodzą z kotlin okolonych wzgórzami, w połogą, moczarzystą równinę, opadającą nieznacznie ku wsch. Wzgórza, okalające kotlinę, opadają stromo ku równinie nadpełtwiańskiej. Z pomiędzy nich wybiega naprzód krótkie pasmo rozpoczynające się Wysokim Zamkiem we L. a kończące się na wsch. Winnicką górą. Dział, który przebywamy za Łyczakowską ragatką jadąc ze L. do Winnik, łączy je z wyżyną podolską. Dział ten przegradza dwie kotliny. Zach. mniejsza stanowi okrąg źródłowisk Pełtwi ob. wyżej; wsch. znacznie szersza i większa, półkulista, na kilka mniejszych dolin podzielona, pozwala się rozwijać kilku potokom, płynącyrm przeważnie na wsch. , które zebrane w jedno wspólne koryto pod nazwą Białki al. Kabanowki dążą na płn. przez Biłkę Szlachecką i Królewską do Pełtwi. Niegdyś były obie te kotliny zatokami, przedzielonemi wąskim półwyspom, rozramieniającym się na płn. i zakończonym kilku przylądkami najwybitniejsze Wys. Zamek i Winnicka góra. W tej części powiatu wznoszą się na płd. od Winnik góra Pryska 363 m. . Kopań 345, Machnota 359, Dawidów 354, Kamienopol 292, Mikłaszów 270 i Jeżemia 279. 2 Płn. część powiatu przerzynają dopływy Pełtwi, płynące moczarzyśtemi dolinami równolegle do rzeki głównej, t. j. od zach. ku wsch. Zródła ich biją w t. zw. Roztoczu, t. j. niskim, lesistym grzbiecie, poczynającym się między Hołoskiem a Rzęsna Polską na płn. zach. ode L. , wzniesieniem mniej więcej równem Wys. Zamkowi a stanowiącem dział wód płynących na wsch. do Bugu i na zach. do Wereszycy. Na wsch. tedy płyną z tego Roztocza równolegle do siebie 3 potoki. Jeden idzie od Brzuchowic przez Ha Lwów Lwów mulec a dalej rozległemi, łąkami i bagniskami torfiastemi po za Żydatycze do Jaryczowa i wychodzi z jaryczowskiego stawu pod nazwą Jaryczówki ob. Jaryczów, Jaryczowski kanał. Drugi nastaje w pow. gródeckim w Rokitnie i wchodzi pod nazwą Niedzielczyna przez Zawadów i Zaszków w podłużną dolinę, ciągnącą się po pod Stroniatyn do Obydny, Trzeci, Jaza, płynie od Zarudziec i Kościejowa przez Kulików i Remenów. Brudne i namuliste wody tych potoków wpadają do Pełtwi po za granicami powiatu. Doliny tych potoków przedzielają równoległe, piaszczyste garby. W pierwszym z nich między doliną Pełtwi a Jaryczówki wznoszą się od zach. ku wsch. Pohorylec 388 m. . Łysa góra 385, Czarna góra 354, Michałowszczyzna 361, Chowaniec 350, Meridian mire 335, Pod zapustem 283, Za rudką 286; w drugiem, najwęższem paśmie między Jaryczówką a Niedzielczyna Bobelnia 362, średnia góra 354, Grzędna góra 277 i Klin 270; na płn. od Niedzielczyny wznoszą się w płn. zach. narożniku powiatu Wysoka góra 382, Łyczna 370 a na wsch. od nich Łyczyna 276. Dno tych dolin, nie mających znacznego odpływu, nie nadaje się do uprawy, a grząskość gruntu utrudnia wielce komunikacyą, szczególnie w czasie wiosennej lub jesiennej rozcieczy. Wzdłuż pierwszej z nich przekopano kanał, który, uprowadzając zbyteczną wodę, ułatwił zamianę nieużytków na łąki i sianoźęcia. III. Część zachodnia powiatu, najmniejsza, jest wyższą, niemającą należytego spadu ani dobrego odpływu i w następstwie miejscami także moczarzysta. Znamiona te posiada już okolica głównego dworca kolejowego we L. Wody tej części zbierają się w nieznacznym potoku Zimnawoda, który od Skniłowa przez Zimnowodę i Rudno dąży na płn. zach. Zabrawszy pot. Białohorski i strugi, spływające z moczarów od Rzęsny Polskiej i Ruskiej, łączy się on z innym, podobnym potokiem, przychodzącym od płn. , z którym razem w powiecie gródeckim wpada do Wereszycy. W tej części powiatu wznoszą się najwyżej Skniłów 335 i Rzęsna 325 m. . IV część powiatu, płd. , ma te same znamiona co do układu wód i dolin, które znamionują w ogóle wyżynę podolską. Wody spływają tu dolinami równoległemi, otwartemi na płd. , do Dniestru, różniącemi się atoli charakterem nieco od jarów podolskich, o stromych wysokich brzegach. W powiecie lwow. należą bezpośrednio do dorzecza Dniestru 2 główne potoki. Jeden z nich Szczerek, powstaje w Basiówce, płynie na płd. aż do Winiawy, stąd na zach. do Siemianówki, potem na płd. zach. do Szczerca, a w końcu znowu na płd. i po za granicami powiatu wpada do Dniestru. Zasilają go od praw. brzegu Stawczajaka, płynąca ze Stawczan w pow. gródeckim, równolegle z Szczerkiem aż do Siemianówki, gdzie doń wpada także potok Niemiecki, a od lew. brz. pot. Sołonecki, Kower, Przyrwa i inne mniejsze. Drugi potok nastaje pode L. w Kozielnikach i Sichowie, a przyjąwszy nazwę od wsi Zubrzy płynie na płd. i wpada do Dniestru również po za granicą powiatu. Znaczniejsze dopływy zasilają go od lew. brz. , jak np. Kasparek, pot. Polański i in. Doliny Szczerka i Zubrzy nie mają tak romantycznych, skalistych, prostopadłych ścian pobocznych, jak jary rzek podolskich. Są one szersze, a zbocza ich, nieznacznie wzniesione, mają spad wolniejszy i łagodniejszy. Krótkość biegu nie pozwoliła im wgryźć się w wyżynę tak głęboko, jak rzekom podolskim, które tylko w górnym swym biegu są do nich podobne. Z płd. wsch. krawędzi tej części powiatu płyną wody także do Dniestru, ale nie wprost, tylko za pośrednictwem Boberki. Nastaje tu mianowicie potok Dawidówka ob. i Tołczówka. Znaczniejsze wyniosłości w tej części powiatu między Szczerkiem i Zubrzą Ludwikówka 364 m. na wschód od Porsznej, U poczty 383 w Derewaczu, Podsadoczka 366 w Podsadkach; na lewym brzegu Zubrzy Pasieki 354 w Pasiekach, Proborz 353 na południe od Dawidowa, Smereczyna 376 na wschód od Rakowca, góra Kobylica ob. 407 m. wys. Roli ornej jest w pow. bez Lwowa 111, 922 mr. , ogrodów 4531, łąk 34, 372, pastwisk 18, 371, stawów i moczarów 576, lasów 43125 i innych gruntów 5, 387. Pod względem gleby panuje wielka rozmaitość. Ciężkie gliniaste gleby zajmują największe obszary na płn. , gdzie występują na przemiany z rędzinami zwięzłemi i lekkiemi, przerywane gniazdami marglowatych glin oraz piasków gliniastych i czystych, to w gniazdach, to w całych smugach, szczególnie w kierunku wsch. po za Jaryczów ku Barszczewicom, pomiędzy któremi leżą na zagłębiach moczary i grunta torfowate. W płd. części przeważają rędziny lekkie, przerwane smugami gliniastej gleby ciężkiej, naprzemian z suchą i ubogą piaszczystą, który to ostatni rodzaj gleby zajmuje największe obszary, począwszy od L. aż po za Rzęsnę ku Brzuchowicom w jedne, a za Rudno ku Basiówce w drugą stronę. Z drzew zajmuje pierwsze miejsce grab, po nim drugie brzoza, trzecie osika, czwarte buk a obok niego dąb, mało mu jeszcze ustępujący, ostatnie sosna. Inne rodzaje drzew, jak np. świerk, modrzew, klon, jawor, brzost, lipa pojawiają się najczęściej sporadycznie w małych kępach, jako kultury sztuczne lub w przetknięciu innych drzewostanów w pojedyńczych osobnikach. Olsza czarna wyjstępuje przeważnie tylko w przymięszaniu do innych drzewostanów lub w luźnych ostępach mniejszych, wzdłuż strumyków i na Lwów moczarach, gdzie się w tępym utrzymuje wzroście. Do zupełnego rozwoju jako drzewo użytkowe doszła w Winniczkach i Siemianówce. świerk nie znajduje tu odpowiedniego siedliska i gleby, lecz mimo to spotkać go można np. w Zarudźcach, Hołosku i Podciemnem w kilkudziesięcioletnich kępach litych lub w zmieszaniu z sosną, wszędzie siany lub sadzony ręką ludzką. Z kopalin zasługują na wspomnienie pokłady gipsu, najwięcej w okolicy Szczerca, gdzie je na płn. w sąsiedniej gminie Piaski w znaczniejszych rozmiarach wydobywają. Można tam widzieć czyste bryły, białe, krystaliczne, przydatne do wyrobów zbytkowych, zastępujące alabaster. Na rudy żelazne i siarkę wskazują najwięcej źródła żelazistosiarczane koło Pustomyt i Leśniowic. Zdroje mineralne są w Rudnie, Srokach, Sokolnikach, Zubrzy, Krotoszynie i Dmytrzu. Według spisu z r. 1880 było w powiecie 18, 295 koni 7, 473 właścic, 26 osłów 10 właśc, 39, 970 bydła rogatego 11, 939 właśc, 1, 255 owiec 314 właśc, 13, 210 świń 6, 736 właśc. Uli było 6414. a 535 właśc. Ludności było w r. 1880 bez Lwowa 98, 461 48, 395 męż. , 50, 066 kob. ; 98, 091 krajowej, 370 zakrajowej. Pod względem wyznania było 38, 425 rzym. katol, 48, 076 gr. katol. , 3 orm. katol. , 8 gr. oryent. , 3638 augsb. , 214 helw. , 11 anglikań. , 110 menonic, 7 unitaryańskiego, 7969 mojźesz. W stosunkach towarzyskich używało języka polskiego 42, 116, ruskiego 47, 728, niemieckiego 8388, innych języków 56. Ze względu na stopień wykształcenia było umiejących czytać i pisać 16, 528 9908 męż. , 6620 kob. , umiejących tylko czytać 5, 207 3, 082 męż. , 2, 125 kob. , nieumiejących ani czytać ani pisać 76, 726 35, 405 męż. , 41, 321 kob. . ślepych na oczy było 56 męż. , 38 kob. ; głuchoniemych 52 męż. , 24 kob. ; obłąkanych 195 męż. , 203 kob. ; umysłowo niedołężnych 44 męż. , 19 kob. Pod względem przemysłu wymieniamy gorzelnie w Gajach, Kulparkowie i Nagórzanach; browary w Grzędach, Jaryczowie i Nawaryi; miodosytnię na Zniesieniu; destylarnie spirytusu w Sygniówce i na Zniesieniu olejarnie w Podbereżcach, Unterbergen i Weinbergen; młyny t. zw. amerykańskie w Brzuchowicach, Hołosku, Krasowie, Podsadkach, Szczercu, Zaszkowie i Zboiskach; mydlarnię i fabrykę świec łojowych i t. p. na Zniesieniu; fabrykę wyrobów stearynowych i rafinerye nafty w Zboiskach i na Zniesieniu i fabrykę tytuniu i cygar w Winnikach. Kolej żelazna Karola Ludwika wchodzi do powiatu z pow. gródeckiego i idzie na w. przez Zimnąwodę stacya na dworzec Karola Ludwika, stąd na dworzec Podzamcze stacya i Barszczowice stacya do powiatu przemyślańskiego. Kolej Iwow. czemiow. idzie na płd. wsch. przez Sichów stacya do pow. bobreckiego, a kolej arcyks. Albrechta na płd. pracz stacye Basiówkę, GlinnęNawaryą, Pustomyty, Szczerzec, Dmytrze i Czerkasy do pow. żydaczowskiego. Dróg rządowych jest w powiecie 82. 834 kil. , krajowych 15. 432 kil. , gminnych 651. 916 kil. Pow. lwowski tworzy wraz z pow. bobreckim okrąg szkolny. Siedzibą rady szkolnej okręgowej jest L. Szkół jest w pow. 97, amiauowicię 5klas. etat. męs. w Szczercu, 4klas. w Jaryczowie Nowym i Winnikach, 3klas. w Semianówce, 10 2klas. , 66 1klas. etat. , a reszta filialne. Sądów powiat. jest w pow. 3 w Winnikach, Szczercu i miejsc. delegowany. sąd powiat. sekcyi II we L. Doktorów medycyny 6 1 w Winnikach, 5 w Kulparkowie; chirurgów 2 w Szczercu i Jaryczowie Nowym; akuszerek 15; aptek 2 w Szczercu i Winnikach; kas pożyczkowych gminnych jest 59. Bibliografia Statystyka obw. Iwow. , w Rozmait. 1835, str. 183; Turczyński Okresy kwitnienia roślin w obw. Iwow. i t. d. , Sprawozd. Komisyi fizyogr. Kraków, 1869; Ślendziński Przyczynki do flory obwodów lwow. i t. d. , tamże, 1874, t. VIII; Grościńce i drogi w lwow. okręgu administracyjnym, Lwów, 1858 z mapą; ,, Gradobicia w lwow. okr. admin. od 1821 do 1859, Lwów, 1860 z mapą; Baranowski Nauka geogr. w szkole ludowej na przykładzie pow. lwowskiego i bobreckiego Lwów, 1879 odbitka ze Szkoły Hawryszkiewicz Trydnewyj perechod po Iwiwskoj okrestno Sty, Słowo, Lwów, 1863, 70 84; Nowicki Wędrówki po kraju. Okolice Lwowa, Przewod, nauk. i liter. , 1879, str. 902 920. Ziemia lwowska stanowiła część województwa ruskiego. Były w niej ss twa Bóbrka z 1 miastem i 4 wsiami, Drohowyże z 1 miastem i 9 wsiami. Gliniany z 1 m. i 6 ws. , Gródek 1 m. i 23 ws. , Janów z 1 m. i 11. ws. . Jaworów z 1 m. i 9 ws. . Kamionka Strumiłłowa z 1 m. i 9 ws. , Lwów z 1 m. , wójtostwami i 3 ws. , Szczerzec z 1 m. i 12 ws. ; dzierżawy i wsie Artasów, Bakowce z 3 ws. , Biłka królewska z 2 ws. . Błotnie, Barszczowice, Chodorów, Czarnokońce. Gaje, Jemielna i i Kozice, Kamienobród i Czuniów, Kamienopol i Podborce, Koniuszki, Krzywulanka, Laszki, Lubieszka, Mierzwica z 8 ws. , Miklaszów, Nowesioło, Nowystaw, Peretoki baranie, Połonice z 2 ws. , Prusy, Rokitno, Sieciechów z 4 ws. , Skniłów, Sokolniki, Stoki, Strzemień, Tuczapy z 3 ws. , Wodniki i Żorniska; 15 wójtostw; a w pow. żydaczowskim sstwa Dolina z 1 m. i 18 ws. , Żydaczów z 1 m. i 2 ws. ; dzierżawy i wsie Bereźnica królewska, Cucułowce z 4 ws. , Holeszów z 2 ws. , Ottymowce i Turza zgniła, i 3 wójtostwa. Sejmiki deputackie i gospodarskie tej ziemi odbywały się we L. Herbu używała tego samego, co i wojew. ru skie, t. j. w polu błękitnem lwa złotego w złotej koronie, wspinającego się przedniemi łapami na skałę. Miała ona kasztelana lwowskiego, a popis rycerstwa odbywał się koło Glinian. Aleksander hr. Stadnicki dochodzi w swej pracy Ziemia lwowska w XIV i XV w. we względzie społecznych stosunków rozpoznana Bibl. Ossol. 1863, t. III, str. 1 i nn. do następujących wyników Gdy ziemia lwow. przeszła pod panowanie polskie, była bezludnym i po największej części w bezpośredniem posiadaniu i zarządzie panujących zostającym krajem. Zaludnili go i wzbogacili dopiero królowie polscy licznem rozdawnictwem królewszczyzn, to drogą darowizny, to drogą długoletniego zastawu. Do udziału w tem darownictwie przypuszczeni byli tak dobrze krajowcy Rusini, jak szlachta polska i obca, i mieszczanie z różnych miast. Wszyscy ci nowi dziedzice lub tenutaryusze królewszczyzn, osiadłszy stale na nich, wstąpili w rzędy ziemian czerwonoruskich, bez względu na ich narodowość, kondyeyą i pochodzenie. Zamienna wartość, której rozdane krolewszczyzny puszczeniem ich w obieg nabrały, nęciła nowych posiadaczów do podniesienia tej wartości przez lepszą uprawę i do zasilania obcymi osadnikami krajowej ludności; była pobudką, że nowi ci osadnicy z sąsiednich ziem polskich w wielkiej liczbie sprowadzani bywali, i ziemia lwow. już na początku XIV wieku znaczną ludność polską, katolicką, miała. Skoro zaś ziemia lwow. w chwili, gdy przeszła pod panowanie polskie, składała się przeważnie z majątków książąt ruskich, przeszłych potem do królów polskich, przeto nie mogli tu być możni bojarowie, o których w ostatnich czasach tyle pisano. Było tu tylko drobne rycerstwo na wydzielonych dworzyszczach, nie wywierające żadnego wpływu na losy kraju. Nie można zatem utrzymywać, że rządy polskie na Rusi zaczęły się od wypędzenia jakichś potężnych bojarów i zastąpienia ich polskiem i obcem rycerstwem. , Czyt. Lustracya ziemi lwow. w r. 1661 i 1662 Rkp. w Bibl. Ossol. 2834; Judicium flscale terrae Leopoliensis et districtus Żydaczowiensis etc. 1703, Rkp. tamże 1834; Wykaz chronologiczny ziemianinów czerwonoruskich z w. XIV i XV wymienionych w dokumentach, dotyczących ziemi lwow. Rkp. tamże 2413; Lustracya ziemi lwowskiej z roku 1765 ob. Dod. do Gaz. lwow. z r. 1868 i 1869; czyt. także Ziemia Lwowska w dziele Czemeryńskiego, , 0 dobrach koronnych dział I, str. 140 i nn. S t a r o s t w o l w o w s k i e. Starostowie lwowscy byli zrazu jeneralnymi rządcami znacznej części rzpltej, składającej się z ziemi lwow. , halick. , przemys. , sanock. i z pow. żydaczowskiego; jako tacy nie ustępowali powagą i znaczeniem w niczem wojewodom, lubo pod mniej szumną nazwą starostów jeneralnych ziem ruskich. Późniejsi ich następcy, jakkolwiek na skromniejszy już tytuł starostów lwowskich i na szczuplejszy obręb władzy. i działalności ograniczeni, zawsze jeszcze, jako starostowie głównego na Rusi grodu, zajmowali nader znaczące i wpływowe w ojczyźnie stanowisko, będące celem niemałych ambicyj i zabiegów. Starostowie mieszkali w Niskim Zamku ob. wyżej; później, niezadowoleni niekiedy z tej kwatery, przemieszkiwali w mieście, jak np. Mik. Herburt z Fulsztyna w r. 1585. Ile razy umarł ssta lwow. , obowiązkiem było rady miejskiej przez umyślnego posłańca donosić o tem królowi. Najdawniejszym sstą był, o ile dotąd wiadomo, Otton z Pilczy h. Topór, wspominany około 1351. Po nim następowali 2 Abraham pan na Baranowie od 1352 1358, tytułujący się to Capitaneus Russiane, to Lamburgensis; 3 Otton z Pilczy powtórnie od 1364 1370; 4 Jan h. Szreniawa zdaje się Kmita. Za czasów Władysława Opolskiego widzimy na starostwie 5 Wiktora w latach 1375 i 1376; 6 Jana Radłę w 1377 i 1378, a już w listop. tego roku 7 Andreaszkę. Ludwik, oderwawszy Ruś od polskiej korony, nadawał jej ciągle sstów cudzoziemców i Węgrów. Takim był już w lipcu 1379 r. 8 Gumprecht, ale już od sierpnia t. r. i w 1380 do 1382 r. 9 Jan czyli Janusz. Schodząc ze świata zostawił Ludwik na sstwie 10 Emeryka Bebeka, tytułującego się w 1384 i 1385 r. ,, Totius Regni Russiae Capitaneus, Tak samo tytuował się jego następca w 1386 r. 11 Andrzej. W jesieni 1387 zamianował Wład. Jag. jeneralnym ssta Rusi 12 Jana Tarnowskiego, h. Leliwa, wojew. sandomierskiego. Po nim nastąpił w 1393 r. 13 Gniewosz z Dalewic h. Kościesza, a po nim w r. 1395 znowu 14 Jan Tarnowski i to do śmierci 1401 r. Współcześnie zaszły niemałe zmiany na politycznym obszarze Rusi. Wład. Jag. lubił rozdawać lennem prawem różne ziemie do korony należące. Jak w r. 1388 nadał ks. bełzkie szwagrowi swemu Ziemowitowi ks. mazowieckiemu, a w 1396 całe Podole swemu ulubieńcowi Spytkowi Melsztyńskiemu, jak spółcześnie i po rok 1432 całe księstwo oleskie było w rękach Litwinów, jak całą ziemię stryjską i żydaczowską widzimy w latach 1400 do 1430 rządzoną przez ks. Teodora Lubartowicza, tak wreszcie w 1404 powierzył ów król bratu swemu Świdrygielle w zarząd całą resztę Rusi, a że sprawował go zdaje się przez lat kilka osobiście, więc żadnego śladu ssty aż po r. 1407 nie znajdujemy, w którym dopiero jest nim 15 Flory an z Korytnicy Koryciński h. Topór, tytułujący się, , Capitaneus Lemhurgen Lwów Lwów sis. Po nim zasiadł od 1411 r. ; 16 Jan czyli Iwon z Obychowa h. Wieniawa. Pisał się on to Cap. Lemhurgensis to znów, Ciap, Russiae Generalis Z tymże tytułem występuje w r. 1421 po nim 17 Piotr z Melsztyna h. Leliwa, lecz już w marcu 1422 ma następcę 18 Spytka z Tarnowa h. Leliwa, co dzierży ten urząd tylko do jesieni 1425, kiedy w początkach listop. mamy tam 19 Piotra Włodkowicza z Charbinowic h. Sulima. Takie szybkie zmiany sstów owych cechują wybitnie ich stanowisko namiestnicze, zawisłe od chwilowych wymagań polityki i osobistych królewskich względów, kiedy zwykli grodowi sstowie byli dożywotnikami. Nową epokę w tym względzie stanowi 20 Jan Mężyk z Dąbrowy h. Wadwicz, w sierpniu 1427 ssta ruski. Trzymał on ten urząd do 1433, a w r. 1434, gdy, po koronacyi Wład. Warn. , utworzono z Rusi osobne województwo, zasiadł pierwszy na tem nowem senatorskiem krześle. Mężyk był wojewodą do śmierci 1437; po nim trzyrmał to krzesło Piotr Odrowąż. W czasie tym dzierżyło, jak zaraz zobaczymy, kolejno 3 po sobie kasztelanów jeneralne sstwo ruskie. I później nie zawsze pierwsza dostojność była z drugą w jednem ręku połączoną. Wojewodowie przedstawiali głównie Ruś w polskim senacie, dodawali jej świetności, wiedli do bojów jej zastępy, ale sstowie zmienni sprawowali obowiązki administracyjne i te, które z najwyższem sądownictwem i egzekutywą były połączone, o ile nie należały do kompetencyi sądów ziemskich. Nadmienić jeszcze trzeba, że od końca w. XIV występują różne figury noszące tytuł wojewody lwow. 1394 1399 Marcin z Konina, 1405 Jan Nos, 1409 i 1410 Zawisza z Lipy, 1413 Włodek, 1424 Kunat z Tuligłów, 1433 do 1437 Przecław z Leszec. Nie byli to prawdziwi wojewodowie, bo już wiemy kiedy tacy powstali, lecz podrzędni ziemscy sądowi urzędnicy. To też, kiedy prawdziwi wojewodowie zwą się w dokumentach łacińskich zawsze palatini, ci, z wyjątkiem jednego aktu z r. 1410, zatrzymują polski tytuł wojewoda. Następują oni wszędzie nietylko po sstach, ale nawet po sędziach i innych dostojnikach ziemskich i przetrwali nieco epokę ustanowienia wojew. ruskich, ale z tytułem oznaczającym coraz dokładniej ich stanowisko i powołanie bo oto Przecław z Leszec pisze się w r. 1433 Wojewoda castri Leopoliensis A. V, 72, a w 1437 już wyraźniej Burgrabius castri Leopol. A. V, 87. A więc z owego wojewody wyłonił się burgrabia czyli podstarości grodowy, przewodniczący wszędzie w zastępstwie ssty sądowi grodzkiemu. W początkach maja 1433 widzimy na sstwie 21 Wincentego Szamotulskiego h. Nałęcz; po nim 1440 r. 22 Rafała z Tarnowa h. Leliwa, a zaraz 1441 r. 23 Rafała Odrowąża ze Sprowy h. własnego, i już w czerwcu tego roku 24 Piotra Odrowąża od 1438 wojewodę ruskiego. Ruś i Lwów tak były wtedy zidentyfikowane, że Piotr tytułował się na przemian dowolnie wojewodą ruskim lub lwow. , ssta ruskim lub lwow. Oba te dostojeństwa przeszły po nim na jego brata 25 Andrzeja. Kazim. Jagiellończyk zaczął stopniowo obcinać jego władzę i tworzyć z okolic do sstwa lwow. należących odrębne sstwa. Tak widzimy już 1455 sstę grodeckiego i szczerzeckiego w osobie Jana z Kulikowa. Stanowczo złamała jednakże przemoc Odrowąża dopiero konfederacya całej szlachty ziemi lwow. i pow. żydaczowskiego z miastem L. zawarta 1464 r. ob. wyżej. Po śmierci Andrzeja został w kwietniu lub maju 1465 r. znów sstą 26 Jan Odrowąż, oraz ssta żydaczowski. Gdy jednak szlachta przeciw temu powstała, zjechał król do L. , Gliniańszczyznę wykupiono od Odrowążów i utworzono z niej sstwo gliniańskie, spółcześnie prawie założono sstwo janowskie, a Jana Odrowąża odsunięto, i uszczuplone już znacznie sstwo lwowskie nadano zapewne 1466 r. 27 Rafałowi z Jarosławia h. Leliwa, który tytułował się po prostu sstą lwowskim. Nowa to jest i ostatnia era przeobrażenia tej niegdyś politycznie tak przeważnej posady, a jeżeli nawet jeszcze niektórzy z następnych tutejszych sstów pisali się czasami sstami jeneralnymi ruskimi, był to jedynie ostentacyjny archaizm. W r. 1477 zasiadł po Rafale 28 Spytek z Jarosławia h. Leliwa; w 1500 r. 29 Piotr z Mirowa Myszkowski h. Jastrzębiec; 1501 obejmuje je 30 Stanisław z Chodcza h. Poraj; po jego śmierci 1529 r. 31 Otton, a po nim 1535 r. 32 Stanisław ze Sprowy Odrowąż. Odebrano mu wszakże sstwo na sejmie 1537 i otrzymał je podkomorzy lwowski 33 Mikołaj z Fulsztyna Herburt Odnowski h. Pawęża. Po zgonie jego otrzymał sstwo zaraz w 1555 r. brat jego żony 34 Zygmunt z Bóbrka Ligęza h. Półkozic. Po nim następowali 35 Piotr Barzy z Błożwi h. Korczak 1559 r. ; 36 Andrzej, brat poprzedniego od 1570 r. ; 37 Mikołaj z Fulsztyna na Dobromilu Herburt 1572; 38 Mikołaj z Wielkich Kończyc Mniszech od 1589; 39 Jerzy, syn poprzedniego, od 1596; 40 Stanisław Bonifacy, syn poprzedniego, od 1613, pamiętny z namiętnych wybryków i ustawicznych z miastem zatargów; 41 Andrzej Mniszech, wnuk Mikołaja, od 1645; 42 Hieronim Adam Sieniawski h. Leliwa od 1648; 43 Mikołaj, syn Andrzeja Mniszcha, od 1653; 44 Samuel Leszczyński h. Wieniawa w 1658; 45 Jan Mniszech od marca 1658 do 1675; 46 Jan Cetner h. Przerowa od 1676; 47 Mikołaj Hieronim Sieniawski od 1680; 48 Adam Mikołaj, syn poprzedniego od 1685; 49 Stefan Potocki Lwówek Lwów h. Pilawa z linii t. zw. prymasowskiej, od 1727; 50 Joachim, syn poprzedniego, od 1730; 51 książę Karol Radziwiłł Panie Kochanku posiadał sstwo już 1757 r. 52 Eustachy Po tocki z linii t. zw. hetmańskiej od października 1762; 53 Antoni Potocki, stryjeczny brat po przedniego, od sierpnia 1767; 54 Jan Kicki h. Gozdawa od 1769. Starościńska jego władza skończyła się po zaborze w r. 1773, ponieważ nie chciał złożyć przysięgi poddaństwa rządo wi austryackiemu. Sstwo lwowskie posiadało 22 wsi okolicznych, mianowicie Zniesienie, Laszki, Prujsy, Skniłów, Kozice, Jemelnę, Mikłaszów, Borszczowice, Kamienopol, Biłkę królewską, Zuchorzyce, Zadwórze, Połonicze, Zo niów, Podborce, Rokitno, Smereków, Błyszczywody, Turynkę, Wielkiepole, Zalesie i Stracz. Przysługiwały staroście krom tego różne prawa w Łozinie, Jaśniszczach, Pustej Rokie tnicy, a do robót poddańczych z kilku innych gmin, jakoto Dobrzan, Karaczynowa, Sokol nik. W samem zaś mieście posiadał grunta, młyny, browary, łaźnię i poddanych na Pod zamczu, pobierając oraz znaczne czynsze z miej skich łanów, młynów, browarów, sklepów, kramów, szynków, jatek, rybaków i 2 dorocz nych targów i jarmarków. Ssta Eustachy Potocki wyrobił sobie jeszcze na sejmie 1764 r. przyłączenie do sstwa lwow. dóbr Żyrawki, Sołonki mniejszej i większej. Nie dziwić się więc, że posada ssty lwow. , przedstawiająca prócz znakomitego w kraju stanowiska i wła dzy w jego stolicy, tak ogromne materyalne korzyści, bywała od największych nawet pa nów pożądaną i sowitą w rękach królewskich nagrodą dla zasłużonych lub odznaczeniem dla ulubieńców. Czyt. Dzieduszycki Staros. ru scy i lwowscy w Dod. tyg. do Gaz. lwow. , 1869, 7; tenże Staros. ruscy i lwow. w Unii, 1871 4, 5, 6 i w Przewod, nauk. i liter. 1875, str. 428 do 445; Czemeryński Dobra kor. , dział I, str, 156; Lustratio capitaneatus Leop. A. d. 1503 Rkp. w arch. miejs. II oddz. , fasc. 503; Acta terminomm terrestrium Leopol. 1684 1780 Rkp. w Bibl. Ossol. 2493; Acta castri inferioris Leopol. od 1628 do 1784 Rkp. tamże 2494 do 2497; Acta tribunalis Leopol. 1775 93 i Acta gubernii 1772 1785 Rkp. tamże 2498. Ludwik Dziedzicki. Lwów. Tak zowią niekiedy wś Lwówek, pow. gostyński, i m. Lwówek, pow. bukowski. T. n. wś wymienia Liber ben. Łaskiego pod Kruszyną, dzis. pow. noworadomski, I 523. Lwów, niem. Loewenberg, dok. Lembergr, Lempergk Lurnherg, m. pow. na Szląsku, w okr. reg. lignickim, nad rz. Bobrawą, o 14 mil od Wrocławia, ma 5000 mk. , szkołę realną I rzędu, 4 jarmarki, handel zbożowy, kilka fabryk tkackich, dwa kościoły katol. , jeden ewang. ; była tu warownia, po 1818 r. zniesiona. Jestto miasto b, dawne, na wzór jego prawa miejskie w Polsce dawano por. Kęty. W wojnie 30le tniej L. dużo ucierpiał. W r. 1813 d. 19 lipca i 21 sierp. wojska rossyjskie pobiły tu Francuzów. Napoleon tegoż roku dowiedział się tu że mu i Austrya wojnę wypowiada. D. 30 sierp. co rok obchodzi się tu święto zwane świętem Bluchera. Powiat Iwowshi zajmuje 13. 5 mil kw. rozl. i ma 67055 mk. , przeważnie ewang. Okolica górzysta, w najwyższych swoich punktach na gorach izerskich mocno zalesiona, w niżej położonych posiada piękne łęgi i urodzajne pola. Kwitnie tu hodowla bydła. Mieszkańcy utrzymują bardzo dużo kóz. Z ziemi wydobywają gips, wapno, glinę, węgiel kamienny; są i dwa źródła mineralne. Przemysł stanowią uprawa lnu, przędzalnie, tkactwo, zegarmistrzewstwo, koronkarstwo, papiernictwo, szklarstwo. Główne miejscowości w powiecie Wleń Liebenthal, Greiffenberg, Friedeberg, Flinsberg, Querbach, Plagwitz, Neuland, Holstein. Lwów, węg. Livov, wś w hr. szaryskiem. 385 mk. Lwówek, wś, pow. gostyński, gm. Sanniki, par. Gombin. Znajduje się tu dom modlitwy braci morawczyków i szkoła początkowa lkl, domów murow. 76, drew. 1, mk. katol. męż. 2, kob. 5; ewan. męż. 336, kob. 325; morawczyków męż. 120, kob. 130; żydów męż. 3, kob. 4. Ogółem męż. 461, kob. 464. Wieś ta posiada gruntu mr. 1356, w tem ziemi or 1246, pastw. i nieużyt. 110. W 1827 r. wś rząd. 59 dm. , 489 mk. W. W. Lwówek Lwiwok, al. Ułhilwek, grupa domów w Szczercu, pow. Rawa ruska. Lwówek, niem. Neustadt bei Pinne, msto, pow. bukowski, otoczone niziną gapowatą i łąkami obfitującemi w torf; w r. 1881 miał 2466 mk. , 666 ewan. , 1346 katol. , 445 żydów; w r. zaś 1871 było 247 dm. ; 2456 mk. 636 katol. , 1280 katol. , 540 żydów. Katolicy są przeważnie przeszło 1000 Polakami. Kościół katol. par. dekanatu Iwoweckiego; kościół protest. par. dyecezyi międzychodzkiej; synagoga. Szkoła elementarna kilkuklasowa, kat. i protest. ; 449 analf. Mieszkańcy trudnią się sukiennictwem, garbarstwem, handlem zbożowym i handlem bydła; w okolicy uprawia się chmiel, jest 7 gorzelni parowych. Cztery jarmarki. W pobliżu w dom. Posadowie wśród parku wspaniały jest pałac, w którym się mieszczą bogate zbiory starożytnej broni i innych ciekawych pamiątek przeszłości. W mieście jest kasa oszczędności miejska; bank ludowy; urząd celny; urząd pocztowy trzeciej klasy, stac. telegraf. , stac. kol. żel. w Nowym Tomyślu o 18 kil. ; od. Poznania odległość wynosi 52 kil. W r. 1811 w L. dm. było 223, a 1459 mk; w r. 1837 2, 449 mk. L. w dawnem województwie poznańskiem po Lwów Lwów Lwów Lwówek Lwówek Lyestnica Lyecaschino Lydogniahutte Lydiehof Lyck Lycbie Lybnow Lybenwalt Lyanth Lwthen Lwowszczyzna Lykusen Lwowszczyzna łożony, był w XVI wieku własnością linii Iwoweckiej familii Ostrorogów; później należał do Grudzińskich, Pawłowskich, Bnińskich, a obecnie do Łąckich. Kościół par. katol, już istniał w XV wieku. Pierwotna jego erekcya, jak wspomina Łukaszewicz, zaginełA. Jerzy Ostroróg przeto, dziedzic L. , nadał mu nową około r. 1600. Ten sam Ostroróg, kasztelan międzyrzecki, ustanowił przy nim kolegium mansyonarzy. Pierwiastkowy kościół był drewniany; ale już w pierwszej połowie XVI wieku Stanął gmach murowany, nakładem Ostrorogów, który w głównej części dotąd się utrzymuje; kilkakrotnie pożarem zniszczony, uległ rozmaitym wewnętrznym i zewnętrznym zmianom. Na kościele dwie są wieże, pierwsza mniejsza nad wielkim ołtarzem, w r. 1776 restaurowana i pokryta gontami na czerwono malowanemi; druga przy wnijściu do kościoła, o wiele okazalsza; wieża ta jednakże od pożarów w latach 1636, 1696 i 1783 bardzo ucierpiała, a nadto starością zniszczona wymagała w ostatnich czasach gruntownej naprawy. Kościół nosił tytuł Wniebowzięcia N. Matyi Panny i św. Jana Chrzciciela i Ewangelisty. Z dawniejszych pamiątek znajduje się tylko we framudze nad zakrystyą naczynie blaszane pozłacane w kształcie Serca za szkłem w ramy oprawne, nad którem na marmurze umieszczony jest napis, , J. W. hrabi z Werbna Pawłowskiego, biskupa niocheńskiego, oficyała general. archidyakon a poznańskiego pasterza kościoła tego. Pawłowski ten, archidyakon pszczewski i proboszcz w Lwówku, Stężycy i Błotnicy, posiadał Lwówek wspólnie z ojcem Adamem Pawłowskim, kasztelanem biechowskim, około r. 1740. Poczem następuje siedm wierszy polskich na jego cześć i wzmianka, że tu jego serce leży. Oprócz kościoła parafialnego, w Lwówku były jeszcze cztery kościoły 1 Św. Katarzyny, wystawiony przez obywatela bukowskiego, Mikołaja Morek, w XV wieku; erekcyą potwierdził roku 1458 Andrzej z Bnina, biskup poznański; w r. 1787 k. ten już nie istniał; wznosił się na przedmieściu. 2 św. Barbary, stał także na przedniieściu, wystawiony, przez mieszczan lwoweckich w r. 1531 3 Św. Krzyża, zapewne wystawiony około połowy XVII w. , był murowany; z dwóch poprzednich kościołów przeniesiono r. 1779, gdy upadkiem groziły, obrazy do k. Św. Krzyża i z niemi obligacye duchowne. 4 św. Ducha, stanął r. 1430 staraniem Sędziwoja Ostroroga, wojewody poznańskiego, ówczesnego dziedzica Lwówka. Jan Latalski, biskup poznański, ustanowił r. 1529 przy kościołku probostwo, a Wojciech Polaczek, ówczesny burmistrz, uposażył je podług dawnej erekcyi. Kościół był murowany, kaplica tylko przy nim drewniana. W parafii lwoweckiej znajduje się nareszcie kaplica w Posadowie, wspominana w wizycie Gliszczyńskiego z r. 1785. L. jest miejscem urodzenia Andrzeja Wolana, autora dzieł polemicznych protestaackich, gor liwego obrońcy kalwinizmu na Litwie. W da wniejszych czasach miasteczko słynęło z dobrego piwa. W XVIII wieku mieszkańcy odzna czali się talentem w muzyce; muzykanci lwo weccy objeżdżali cały kraj, wszędzie gościn nie podejmowani. Por. Józefowo. M, St. Lwowszczyzna, dwór nad rz, Sosą, pow. wiłkomierski, okr. polic rogowski, o 63 w od Wiłkomierza; młyn wodny 1859. Majętność dziedziczna Siliniczowej. Lwthen dok. , ob. Lauthen. Ly. .. , por. Li. .. i Lie. .. Lyanth, w dokum, nazwa wsi Lądek, pow. słupecki Łaski, Lib. ben. I, 293. Łyben. .. dok. , ob. Lieben. .. Lybenwalt, Lybewalde dok. , ob. Rywałd, Lybnow dok. , ob. Lubnow. Lycbie niem. , ob. Łyibice. Lyck niem. , Lfckfort, Lyckfluss, ob. Ełk. Lydiehof niem. , folw. dóbr Hoszyce W. , pow. raciborski. Lydogniahutte niem. , ob. Łodogna. Lyecaschino dok. , nazwa Lekaszyna w par. Wlamów. Łyeczynoga. Lib. ben. Łaskiego, II 35, zowie tak pole we wsi Brzezie, pow. pleszewski. Łyemyelnyk dok. , właśc. Imielnik w par. Dobra Lib. ben. Łaskiego II, 380. Łyen dok. , ob. Górak, Lyestnica dok. , Leśnica, nazywało śię kiedyś jezioro nad Wisłą, opodal miasta Fordonu przedtem Wyszogrodu, pow. bydgoski. Od dawna było włagnością prob. wyszogrodzkiego. Aż do jeziora L. ciągneła się podówczas łacha od Wisły, zw. Stara Dobrzyca, również własność proboszcza. L. zachodzi w dokumen. XIII w. Ob. Varia acta, ręk. w arch w Peplinie, str. 4 Lygijowie, Ligiowie, Ługani, to samo co Łużycanie, lud który niegdyś zamieszkiwał ługi łąki t. j. łęgowate pola między Odrą a Wisłą W. A. Maciejowski. Pisali też o nich Wojciech Kętrzyński i Wojciechowski, , Chrobacya. Lygischau dok. , oznacza Elgszewo, wś położoną nad Drwęcą, w pow. toruńskim, R. 1293 biskup kujawski Wisław otrzymał tę wieś na własność w zamian za inne dobra krzyżakom ustąpione. Jezioro opodal położone, zwane Okoniu, także do tej wsi należało. Nieznany autoir dzieła Gesch. des Culmerlandes, str. 28, fałszywie nazwę Lygischau odniósł do wsi Lisewa, w pow. brodnickim. Łykawa, ob. Likawka. . Lykkosen dok. , ob. Likusy, Lykusen niem. , ob. Likusy. I Lyna, Leyne, dawna krzyżacka przezwa wsi Lykkosen Lygischau Lygijowie Lynow Górale i Buggóral w pow. brodnickim. Ob. Łyna. Lynau dok. , ob. Górale. Lyne dok. , właśc. Linne w par. Dobra. Lyne dok. , wś, zachodzi w połączeniu ze wsią Tuchlinem. R. 1354 Kirsilices, komtur gdański, uczynił zamianę dóbr z Janem, synem Wernikona, podługktórej ustąpił mu wieś swoją Tuchlin w pow. kartuskim, dla zakonu zaś nabył wieś Lyme. Trudno teraz osądzić, jakąby wieś dzisiejszą owo Lyne oznaczało, gdyż pod taką nazwą nie zachodzi. Przypuszczamy, że zniemczona Lyne jest dzisiejsza wieś Linia, nieco na północ od Tuchlina położona, w pow. wejherowskim. Ob. Dregera odpisy w arch. w Peplinie str. 61. Lynde dok. , ob. Lipa. Lyndenaw dok. , ob. Linowo. Lynietz niem. , ob. Łyniec. Lyiiken dok. , ob. Linki. Lynoffen dok. , ob. Linowe. Lynofft dok. , ob. Linowiec. Lynow dok. , ob. Linowo. Lynowitz niem. , ob. Linowiec, Lynsk dok. , ob. Lińsk. Lyntupy, właśc. Łyntupy ob. . Lyobomyerz dok. , ob. Lubomierz. Lyobotin, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Popradem i na granicy Galicyi; kościół katol. parafial. , lasy, młyn wodny, tartak, 660 mieszkańców. H. M. Lyp. .. , por. Lip. .. , Leip, ,. Lypchin dok. , ob. Lipinki, Lypenitz dok. , ob. Lipienica, Lypiensken niem. , ob. Lipińskie, Lypow dok. , ob. Lipów i Lipowo, Lypowskeii niem. , ob. LipowaMe, Łyppa, Lyppe dok. , ob. Lipa. Lyppina dok. , ob. Lipina. Łyppow dok. , ob. Lipowa, Lypschin dok. , ob. Lipno, Lysche Skornye dok. . Tak w Lib. ben. Łaskiego nazwana Łyskornia ob. Lysenitz dok. , ob. Lisienica. Lyserort niem. , ob. Lyzerort Łyskowo dok. , ob. Lisków, Lyssag dok. , ob. Łysakowo. Lyssen niem. , ob. Lisy. Łyssewen niem. , ob. Lisewo, Lyssken niem. , ob. Liski. Lyssniewo niem. , wś, pow. kartuski, ob. Łyśniewo. Lyssovycze dok. , ob. Lisiewice, Lyssowicze dok. , ob. Lisowice, Lyssowo dok. , ob. Lisewo, Lyssyce dok. , ob. Lisice, Łyssyeyamy dok. , ob. Lisiejamy. Łystina dok. , ob. Lisina, Lyszeiten niem. , ob. Lisseiten, Lyszken dok. , ob. Liski. Lysz. .. , por. Lyss. .. Lythandra niem. , kopalnia węgla kamiennego, pow. bytomski, w t. zw. Schwarzwaldzie. Lyzalicz. Tak 1342 r. zwała się wś Leisewitz, pow. olawski. Lyzerort, przylądek w Kurlandyi ob. t. IV, 898; V, 357. Lża, rz. , ob. Łza, Lża Lyzerort Lyzalicz Lythandra Lysz Lyszken Lyszeiten Lyssyce Lyssowo Lyssowicze Lyssovycze Lyssniewo Lyssken Lynau Lyp Lyssen Lyssag Lysenitz Lysche Lypschin Lyppina Lypowskeii Lypow Lypiensken Lypenitz Lypchin Lyobotin Lyobomyerz Lyntupy Lynsk Lynowitz Lynofft Lynoffen Lynietz Lyndenaw Lynde Lyne Lynau Łaba Łaba Łabaciszki Łabacz Łabaj Łabaniszki Łabardzie Łabary Łabaukszty Ł Nazwy pod Ł, przypadkowo opuszczone znaleść się powinny pod X. Łaba, st. dr. żel. KałkunyRadziwiliszki, między Poniewieżem a Szadowem, o 35 w. od Radziwiliszek, o 162 od Kałkun. Łaba, Łab, Elba, Elbe, Albis, Źródła na zachodnim stoku Karkonoszów Riesengebirge w Czechach, nad granicą Szląską; do ujścia Mołtawy płynie w kierunku zachodnim, potem go zmienia na północnozachodni. Płynie na Kralowy Hradec Königgrätz, Lutomierzyce, Drażdżany Drezno, Misznę Meissen, Strzelę, Białogórę Beigem, Serbiszty Zerbst, Dziewin Magdeburg i pod Hamburgiem wpada do morza Północnego. Długość biegu 156 mil g. , w prostym kierunku od źródeł do ujścia 70, więc rozwój brzegów większy niż 2. Obszar dorzecza 2800 mil kwadr. , spławność 1 8 Żeglowna od Miszny. Wpadają do niej Lewe dopływy Aupe, Upa, Upawa; Mettau, Metawe, Metuja; Adler, Orlice; Laucna; Chrudimka; Dubrąwa, Doubrava; Mołdawa, Mjoldau, Włtawa; Eger; Biela; Mulda; Saale, Solawa, Soła, Sale; Ohre; Tanger; Aland; Jeetze, Jesna, Jeża; Ilmenau, Łunia. Prawe dopływy Cydlina; Iser; Wessnitz, Wiosennica; Czarna Elstera, Cz. Halsztrow; Ehle; Hawel, Hawola, Habowa lub Chabowa; Stepenitz, Stopnica; Löcknitz, Łunkino, Łęczna; Elde, Eldena; Schale; Delvenau; Billle; Alster; Pinnau; Krickau; Stör. Łaba, rz. , ob. Cieszonki i Głuszyn. Łabaciszki, wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 6 dm. , 71 mieszk. katol. 1866. Łabacz dawniej zwany Łobaciec, wieś w pow. brodzkim, 22 kil, na płd, zach. od Bro dów, 8 kil. na płn. od sądu powiat. w Olesku, tuż na wsch. od urzędu poczt. w Sokołówce a 8 Ml. na zach. od najbliższej stacyi kolejowej w Zabłotcach. Na płn. leży Turze, na wsch. Czechy i Czyżki, na płd. Kąty. Wódy płyną do Styru za pośrednictwem Baczki ob. , wcho dzącej tu od płd. z Brachówki części Kątów a płynącej na płn. zrazu środkiem płd. części obszaru, a potem wzdłuż granicy zach. Na granicy płn. zach. rozlewa się potok w wąski podługowaty staw, sięgający aż do Sokola. W płd. części wsi wpada do Baczki kilka strug mniejszych od praw. i lew. brzegu. Ta część obszaru jest oraz bagnista i zwie się Stawiskiem. Lasy zajmują część płn. wsch. , gdzie najwyższe wzniesienie wynosi 250 m. Chaty wiejskie leżą na praw. brzegu Baczki, począw szy od miejsca, gdzie ona tworzy granicę zach. , tuż koło Sokołówki. W płd. wsch. stronie obszaru leży osada Rosocha al. Rosochy. Własn. więk. Władydawa Gniewosza tutaj i w Raźniowie ma roli ornej 131, łąk i ogr. 901, pastw. 85, lasu 308 mr. ; własn. mniej. roli ornej 365, łąk i ogr. 519, pastw. 8, lasu 9, mr. W r. 1880 było 157 mk. w gminie, 23 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. , z wyjątkiem kilku rzym. katol. . Par. gr. katol. w Czyżkach, rzym. katol. w Olesku. Lu. Dz. Łabaj, os. nad rz. Wartą, pow. kolski, gm. Czołowo, par. Wrząca Wielka; odl. od Koła w. 2; dm. 1, mk. 6. Łabakolna, zaśc. szlach. , pow. trocki, 1 okr, adm. , 17 w. od Trok, 2 dm. , 18 mk, katol. 1866. Łabaniszki, zaśc rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk. , z tego 5 prawosł. , 6 katol. 1866. Łabardzie 1. dwór, pow. rossieński, par. Kołtyniany, własność Puzyrewskich, o 107 w. od Rossień. Zarząd gminy włośc. z 187S dusz złożonej. 2. Ł. , wś, pow. rossieński, par, retowska. Łabary, ob. Linków. Łabaukszty, wś, pow. rossieński, par. gawrańska. Łabędziowe Łabazy Łabejki Łabejszyszki Łabenka Łabeńszczyzna Łabęcki Łabędki Łabędy Łabędź Łabędzianka Łabędzia Łabędzie Łabętnik Łabiawa Łabiedzie Łabińce Łabisica Łabiszyn Łabazy Łabazy, wś, pow. zasławski, i folw. należący do zasławskiego klucza dóbr sławuckich. Łabejki, folw. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 70 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk. katol. 1866. Łabejki, dwór, pow. wiłkomierski, par. leluńska, własność Buttlera. Łabejki, ob. Rozaliszki, Łabejszyszki, folw. szlach. nad jez. Urnis, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 48 w. od Wilna, 1 dm. , 23 mk. katol. 1866. Łabenka, rz. , dopływ Szczary z praw. strony, uchodzi poniżej Myszanki. Łabeńszczyzna, wś w pow. mińskim, w gm. zasławskiej, o milę na północozachód od Zasławia, nad rzeczułką, małym dopływem Moczyny, ma osad 8, grunta dobre; miejscowość wzgórkowata, okolica niegdyś leśna, teraz z la sów opustoszona. AL Jel, Łabęcki, kopalnia węgla, ob. Dąbrowa górni0cza, Łabędki, niem. Labendtken, według Kętrz. wś w pow świeckim położona, w nowszych skorowidzach nie jest umieszczona; na mapach wojsk. podana jako wybud. do Rynkowki, w okolicy lesistej i bagnistej, blisko granicy pow. kwidzyńskiego. R. 1789 osada ta istniała i znajdowała się w posiadaniu Białochowskich. Łabędy, wś, pow. mławski, gm. i parafia Stupsk. Łabędź 1. wś włośc. i os. karcz. , pow. noworadomski, gm. Koniecpol, par. Borzykow. Ma 24 dm. , 158 mk. , ziemi włośc. 179 mr. W 1827 r. 16 dm. , 73 mk. Należała do dóbr Radoszewnica. 2. Ł. , kol. i os. fahr. , pow. pińczowski, gm. Sancygniów, par. Działoszyce. Jest tu fabryka cykoryi, która w 1876 r. wyrobiła 30000 pudów, wartości 20000 rs. Kol. Ł. należała do dóbr Chmielów ob. i od 1846 założyli ją osadnicy Żydzi na 163 morgach. Gospodarstwo rolne idzie tu żydom bardzo pomyślnie. Zajmują 10 dm. Ludność żydowska wynosi dusz 102, chrześciańska 28. Obok Ł. leży kol. Ksawerów ob. . Łabędź, pow. cieszanowski, ob. Bzików. Łabędź, rus. Lebied, Łybed ob. . Łabędź, niem. Labenz, wś i folw. , pow. cheminski, przy trakcie bitym chełmińskowąbrzeskim, w okolicy lesistej, pół mili od Wąbrzeźna. Parafia i poczta Wąbrzeźno, szkoła w miejscu. a. wś ma 466 mr. ziemi, 20 bud. , 8 dm. , 65 ew. b. folw. do Trzcianka 253 mr. ziemi, 19 bud. , 4 dm. , 23 kat. , 24 ew. Łabędź al. Ohros, niem. Labens, dobra w pow. olsztyńskim. Łabędź, niem. LabenzSee, jezioro, pow suski, podłużne, z odnogą jakoby szyją wyciągniętą łabędzia, skąd nazwa prawdopodobnie wzięta, ciągnie się z północy na południe; długie około 3 4 mili. Za pomocą małej wypływającej strugi z jejziorem iławskiem Eylenz See, a znowu przez strugę Iławę Eylenz Fluss z wielkiem jeziorem Jezierze Geserich See i rzeką Drwęcą połączone. Istnieje projekt, który ma być wkrótce urzeczywistniony, żeby kanał elbląskomazurski Elbingoberlandi scher Canal, sięgający jeziorami aż do Iławy, dalej przedłużyć aż na południe, za pomocą tegoż jeziora Łabędzia, strugi Iławy i Drwęcy, tak żeby spławne koryto doszło aż pod Nowe miasto do Bratyana. Brzegi jeziora Ł. są po większej części lesiste i bagniste, ze wschodniej strony wyniosłe. Z pobliższych wiosek leżą tu Budzicz, Kaspendorf, W indyki, Kamień, Schönsee, Nowa wieś, Louisenseegen i Karłowo. Na wschodnim brzegu kolej żel. toruńskowystru cka z przystankiem w Rudziczu. Łabędź, jez, ob. Godki Łabędzianka, ob. Krasnoborka. Łabędzia Wyspa, ob. Dryczew, Łabędzie 1. kol. , pow. kolski, gm. Karszew, odl. od Koła w. 21; dm. 7, mk. 70. 2. Ł. , wś i folw. , pow. turecki, gm. Bartochów, par. Warta Łaski, Lib. ben. I, 410; odl. od Turku 43 w. ; wś ma dm. 7, mk. 67, os. 19, mr. 56; folw. dm. 3, mk. 59, mr. 430. W 1827 r. 5 dm. , 48 mk. 3. Ł. , wś, par. Charłupia M. , pow. sieradzki, istniała w 16 wieku, wspominają Łaski, Lib. ben. , I 437. Łabędzie, jez. , ob. Lebiedine, w półn. części pow. grodzieńskiego, między Kotrą a Pyrrą. Łabędziów, wś, pow. kielecki, gm. Morawica, par. Lisów. Posiada łomy marmuru ciemnego. W 1827 r. , wś poduchowna, miała 29 d m. , 239 mk. Łabędziowe jezioro, we wsi Przywitowo, pow. rypiński, dawniej posiadało znacznie większe rozmiary i głębokość, obecnie w lecie wysycha zwykle i zamienia się na bujną łąkę. Łabętnik, wś i folw. , pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Rajgród. Odl. 16 w. od Augustowa, ma 26 dm. , 255 mk. W r. 1827 wś rząd. , 22 dm. , 131 mk. Labgiry, dwór, pow. rossieński, par. erźwiłkowska. Własność Kajsarowej. R. 1370 Krzyżacy pod wodzą Henryka v. Kniprode splądrowali okolicę Ł. Dobra Ł. , w pow. rosieńskim i kowieńskim, mają z folwarkami 14368 dzies. ziemi. Łabiawa, ob. Lubiawa. Łabiedzie, ob. Łebiedzie. Łabińce, zaść. pryw. , pow. dzisieński, o 110 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. starowierców. Łabisica, niem. Labachütz, wś, pow. mielicki, nad potokiem do Baryczy płynącym, par. GrossBargen; należy do dóbr strabórskich, Łabiszyn, niem. Labischin. 1. miasto, pow. szubiński, o 24 ML od Bydgoszczy, składa się z dwóch Notecią od siebie oddzielonych części, ze starego i nowego miasta; w okolicy rozległe są łąki nadnoteckie i znaczne lasy. Klimat wilgotny. Dwie miejscowości a Stare Miasto b Nowe Miasto. W r. 1881 było 2642 mk. ; 1076 ew. , 1063 kat. , 503 żydów; w r. 1875 było 2382 mk. ; w r. zaś 1871 293 dm. ; 2410 mk. , 981 ew. , 841 kat. , 587 żydów. Mieszkańcy trudnią się handlem drzewa, gorzelnictwem; dość znaczna jest liczba szewców i garncarzy. Siedziba komisarza obwodowego. Sąd okręgowy należy do sądu ziemiańskiego bydgoskiego. Kościół kat. paraf. dekanatu inowrocławskiego jest to dawny klasztor reformatów; kośc. protestancki paraf. dyecezyi szubińskiej; synagoga. Szkoła rektorska, szkoła elementarna kilkoklasowa, 633 analf. Lekarz praktyczny, apteka. Urząd pocztowy trzeciej klasy, stac. telegraiczna; gościniec prowadzi z Mogilna przez Barcin i Ł. do Bydgoszczy. Stac. kol. żel. Chmielniki Hopfengarten o 13 kil. Komunikacya wodna zyskała w ostatnich latach przez uspławnienie Noteci, iż teraz statki płyną bez przeszkody od jeziora Gopła aż do kanału bydgoskiego lub dolną Notecią aż do ujścia. W r. 1811 Ł. miał 202 dm. , 1390 mk. ; w r. 1831 230 dm. , 1978 mk. ; 820 ew. , 557 katol. , 601 żydów. Początki Ł. sięgają zapewne XII lub XIII wieku, kiedy książęta stawiali warownie przeciw Pomorzanom, a mianowicie przeciw Nakłu, głównej siedzibie tych groźnych sąsiadów. Ł. , położony śród błót Noteci, z natury obronny, należał niezawodnie do ważniejszych z pomiędzy tych warowni. O Ł. skreślił krótką męnografią kś. kan. Polkowski nakładem biblioteki lubostrońskiej; Poznań 1876. Z niej czerpiemy głównie szczegóły historyczne o Ł. Pierwsza piśmienna wzmianka o Ł. znajduje się w erekcyi kościoła w Trębkach, w dawnej dyecezyi poznańskiej, teraz gostyńskiej. Podpisani są tam Comites de Trębki, de Łabiszyn i t d. r. 1376. We Wspomnieniach Wielkopolski Ed. Raczyńskiego II, 400, jest o tem wzmianka. W kodeksie dyplomatycznym Rzyszczewskiego pod r. 1362 Wojciech, wojew. kujawski, jest wsponmiany jako właściciel Ł. Podług dokumentu z r. 1558 wojew. brzeskokujawski Maciej, dziedzic Ł. h. Prawdzic, zbudował tam zamek i stale zamieszkał r. 1376. W czasie kiedy Wielkopolska, za panowania Ludwika, rozdzieliła się na dwa wręgie sobie stronnictwa, Nałęczów i Grzymalczyków, ponawiały się dość często wycieczki z zamków Łabiszyna, jak Naruszewicz pod r. 1383 wspomina; dziedzicem był wtedy Albert, wojew. kujawski. Wycieczki te dochodziły do Gniezna, Kłecka, Żnina, Kiszkowa, Wronek, Szamotuł, Buku i Grodziska, a na nich okropne zdzierstwa i zbrodnie się popełniały. W tymże roku, jak się z kroniki Bielskiego przekonywamy, stronnicy Domarata zdobyli zamek łabiszyński, prócz tego Pakość, Nakło i wszystkie okoliczne włości splądrowali. Po pamiętnej bitwie grunwaldzkiej r. 1410 król Jagiełło z dnia 2 na 3 listopada nocował w Ł. Długosz, IV, 97, a za Kazimierza Jagiellończyka r. 1465 wojska królewskie i zaciągowe stały tu obozem Długosz, V, 383. W r. 1594 Stanisław Latalski, dziedzic Ł. , kalwin, dla swoich spółwyznawców wystawił na przedmieściu łabiszyńskiem, na wzgórzu, kościół drewniany, który później na prośbę biskupa kujawskiego, kanclerza wielkiego koronnego Andrzeja Lipskiego r. 1627, przez ówczesnego dziedzica Jana Opalińskiego, wojewodę kaliskiego, sstę inowrocławskiego, na kościół katolicki został obrócony i oddany księżom reformatom sprowadzonym z Pakości. Oprócz tego kościoła był jeszcze kościół parafialny pod tytułem św. Mikołaja, kościół św. Krzyża i kościół ś, Jana Chrzciciela. Zaginęły, niestety, dokumenta, z którychby wykazać można dokładnie, kiedy i przez kogo były wystawione. R. 1655 Szwedzi zajęli Ł. , a Karol Gustaw, król szwedzki, stanął kwaterą w klasztorze reformatów. utrzymuje się trądycya, że w czasie obiadu, który pożywał w refektarzu, zobaczył na obrazie odmalowanego dyabła w niemieckim ubiorze, kuszącego Pana Jezusa, i że swemu przybocznemu malarzowi kazał zmienić odzież niemiecką dyabła na polski strój; dla zbytecznego jednakże pośpiechu artysty świeżo namalowana karabela polska nie zakryła końca dawniejszej szpady niemieckiej. Przez długi czas przechowjwal się ten obraz w zakrystyi kościoła księży reformatów, ale teraz bez śladu zniknął. R. 1657, gdy Szwedzi powtórnie przez Ł. przechodzili i przed wyjściem zwyczajem swoim miasto ogniem zniszczyć zamierzali, wtedy ówczesny gwardyan księży reformatów Zyg. Trzciński, powitawszy na rynku miasta króla szwedzkiego piękną mową łacińską, wyjednał dla miasta przebaczenie, i Szwedzi wyszli, nie wyrządziwszy mieszkańcom żadnej szkody. R. 1687 pożar, jaki powstał z niewiadomej przyczyny, obrócił w perzynę kościł drewniany i klasztor reformatów. W latach od r. 1707 do 1711 straszliwe morowe powietrze nawiedziło Łabiszyn. R. 1720 kościół i klasztor reformatów powtórnie pogorzał. Wnet jednakże hojnością dobroczyńców dźwignoł się z gruzów i panuje dotąd nad miastem, wzniesiony na pięknem wzgórzu; od r. 1818 jest kościołem parafialnym. Dawniejszy kościół paraf. spłonał przy pożarze miasta r. 1761, i już go nie odbudowano. R. 1794 d. 25 września Prusacy pod dowództwem porucznika huzarów Bajera obwarowali się w klasztorze reformatów, skąd Łabiszyn 29 września Madalińśki, Dąbrowski, Lipski i Rymkiewicz, generałowie polscy, wtargnąwszy do Ł. , wypędzili nieprzyjaciela i nazajutrz stanowcze odnieśli zwycięstwo nad pruską piechotą, będącą pod dowództwem Szekelego. Ścigali ją aż do Bydgoszczy, gdzie do reszty została rozbita i tamże sam Szekeli, śmiertelnie ranny, 4 paździor. życia dokonał. Wzgórze pod Ł. , gdzie najzacięciej walczono, ludność miejscowa nazywa dotąd górą Szekelego. R. 1825 wielki pożar znowu całe miasto pochłonął. R. 1848 w kwietniu oddział huzarów pruskich, naprowadzony przez dzierżawcę Pszczółczyna Sydowa, napadł na garstkę obywateli polskich, którzy Wielkopolanom na pomoc przybyli, pod Zdzierskami. Antoni Dzierzgowski, Leon Lipski i Ignacy Sułkowski zginęli; 9ciu zrąbano tak, że w kilka dni pomarli; resztę wzięto do niewoli i na rynku łabiszyńskim pałaszami zsiekano, a potem do fortecy poznańskiej odstawiono. Z Ł. pochodził dość znaczny zastęp znakomitych mężów, zaszczyt czyniących nie tyłko miastu, lecz i całemu krajowi. I tak w XV w. wymieniają Macieja z Ł. , rektora akademii krakowskiej, który r. 1449 u bramy katedry na Wawelu powitał piękną mową Zbigniewa Oleśnickiego, bisk. krakowskiego, którego papież Mikołaj V zaszczycił kapeluszem kardynalskim. W tymże wieku zasłynął Andrzej z Ł. , kanonik katedry krak. , doktor św. teologii i prawa kanonicznego, po dwakroć rektor akademii krak. r. 1461 i 1487, zmarły w wieku podeszłym r. 1501, autor dzieła ogłoszonego r. 1480 O uczonych akademii krak. mężach i o losach tejże akademii, które zagineło, ale jest wspominane przez Starowolskiego, Wiszniewskiego i innych. Mikołaj z Ł. , profesor matematyki akademii krak. w r. 1491 i następnych, był nauczycielem Mikołaja Kopernika. Nareszcie Jan z Łabiszyna, kanonik katedry krak. , rektor akademii, żył w połowie XVI w. Do uczonych mężów w Ł. urodzonych policzyć jeszcze należy Anseryka Mateusza, kaznodzieję i nauczyciela w rodzinie Latalskich, którego poezye zamieszczały się w różnych pismach, jakie wychodziły z drukarni Leszczyńskiej; 2 Mikołajewskiego Daniela, superintendenta zborów ewang. , który w kazaniu na pogrzebie Mikołaja Latalskiego z Łabiszyna wychwala dobrodziejstwa przez nieboszczyka zborom ewang. świadczone; 3 Hesperusa Michała, pastora zboru szkockiego, którego kazanie na pogrzebie Anny hrabianki z Łabiszyna przytoczone jest w Dykcyonarzu Juszyńskiego; 4 Jana Latalskiego z Łabiszyna, autora uczonych pism, ogłoszonych drukiem r. 1698 w Krakowie, jako to Panegiryk akademicki dla trzech kandydatów. W księdze Muczkowskiego, , Liber promotionum wymieniony jest cały szereg kreowanych doktorów z Łabiszyna, pochodzących od r. 1407 do r. 1589. Majętność łabiszyńska dość często zmieniała dziedziców; najdawniejszymi byli Latalscy, z których kilku już powyżej przytoczyliśmy, a mianowicie dwóch pierwszych 1 wojewodę brzeskokujawskiego Andrzeja czyli Wojciecha; 2 Macieja, wojew. inowrocławskiego, który r. 1400 podpisał fundacyą akademii krakowskiej za Władysława Jagiełły; 3 był znowu Maciej, wojew. brzeskokujawski, który zasiadał na sejmie horodelskim i podpisał akt unii r. 1413. R. 1410 w bitwie pod Koronowem dzielnie walczył przeciw krzyżakom; r. 1419 poruczono mu obronę Kujaw przeciw krzyżakom; do r. 1421 był dziedzicem. Następnie posiadali z kolei Ł. Jan, kasztelan inowrocławski; Janusz, kasztelan gnieźnieński; Jan, bisk. poznański, krakowski, nakoniec prymas arcyb, gnieźnieński, który dobra łabiszyńskie oddał bratu Januszowi, wojew. poznańskiemu, dzielnemu wojownikowi z pod Oczakowa r. 1529, następnie jeńcowi w niewoli tatarskiej. Wykupiony przez brata Jana, odebrał znowu majętność łabiszyńska. Ostatnim dziedzicem Ł. z Latalskich był Stanisław, starosta inowrocławski, człuchowski, który posiadał Ł. aż do r. 1585. O tym samym Stanisławie już powyżej wspomnieliśmy. Gdy i on i jego bracia, Janusz i Jerzy, nie zostawili potomków męskich, linia dziedziców z rodu Latalskich wygasła. Córka Stanisława Maryanna poszła za Andrzeja Czarnkowskiego, wojew. kaliskiego, tak, iż odtąd dziedzicami zostają Czamkowscy, h. Nałęcz, liczeni do najznakomitszych rodzin, którzy w sprawach rzeczypospolitej ważną zawsze rolę odgrywali. Dobra łabiszyńskie, wedle dokumentu z r. 1558, obejmowały następujące miejscowości Łabiszyn miasto, z wsiami Oporowo, Piłatowe teraz Lubostroń, Oszirzanowo, Mamlicze, Kania, Smogorzewo, Zalachowo, połowę miasta Rynarzewa, Oborznią, Wałownicę, Smerzyno, Smerzynko, Pszczołczyno, Turczyno, połowę miasta Pakości, wsie Buczkowo, Wielką Wieś, Chrząstowo i Osiek. Czamkowscy niedługo posiadali Ł. , bo tylko do r. 1619. Przez związki małżeńskie posiadali majętność łabiszyńska wspolnie aż do r. 1644 Grudzińscy, Opalińscy; następnie Opalińscy sami ją mieli do r. 1649; w tym roku Jan Konstanty i Jan Leopold Opalińscy sprzedali ją Krzysztofowi Gębickiemu, kasztelanowi gnieźnieńskiemu. Gębiccy byli odtąd dziedzicami do r. 1764. W skutek rozgałęzienia się rodziny Gębickich zanosiło się na rozdrobnienie dóbr łabiszyńskich na kilkadziesiąt cząstek. Przeszkodził temu Franciszek Skórzewski, generałlejtnant wojsk koronnych, mąż Maryanny Ciecierskiej, wnuczki Baltazara Ciecierskiego i Anny z Gębickich. Z tytułu swej żony, pochodzącej z rodu Gębickich, miał prawo do je Łabiszynek Łabiszynek Łabkowo Łabna Łabno dnej cząstki; postanowił zaś wszystkie inne nabyć od sukcesorów i całą majętność w jedne całość znowu połączyć. I w istocie plan ten całkowicie uskutecznił. Po różnych ugodach, za opłaceniem mniej więcej 400, 000 zł. , przeszły na wyłączną jego własność następująco miasta i wsie Łabiszyn, miasto; wsie Piłatowo teraz Lubostroń, Ostatkowe, Pszczółczyn, Sosnowiec, Wałownica, Oporowo, Smerzyn, Smerzynek, Sumowo, Śmolniki, część miasta Rynarzewa, wsie Zamość i Ruda w woj ew. inowrocławskiem i kaliskiem; nareszcie wsie Dąbrówka, Niwki, Górki i Dzięćiołowo w wojew. łęczyckiem. Dobra te odziedziczył jedyny syn hr. Fryderyk Skórzewski, obdarzony tytułem hrabiowskim przez króla pruskiego Fryderyka II. Po jego śmierci otrzymał je starszy syn Heliodor, który je jednakże odstąpił młodszemu bratu Arnoldowi, wzamian za dobra margonińskie. Hr. Arnold, obywatel zasłużony około spraw publicznych, który Lubostroń znakomicie upiększył, przekazał dobra łabiszyńskie testamentem starszemu synowi, Leonowi, obecnemu dziedzicowi. Łabiszyńaka majętność teraźniejsza zawiera następujące folwarki, wsie i miasto a Kąpie, b Lubostroń, c Łabiszyn z leśnictwami poniżej wymienionemi, d Oporowo, e Oyrzanowo, f Pszczółczyn, g Smerzyn i Smerzynek, h Smogurzewo, i Zalachowo i k Zamość. 2 Ł. , dom. i gm. , 7 miejsc a Ł. , dom. ; leśnictwa b Ł. ,c Jaktorka, d Oyrzanowo, e Rynarzewo, f Wałownica, g Zamość; 30, 764 mr. rozl. , z których blisko 20, 000 lasu i około 6, 000 mr. łąk nadnoteckich. W r. 1881 w samem dom. było 320 mk. ; w r. zaś 1871 22 dm. , 343 mk. ; 68 ewan. , 266 katol. , 9 żyd. ; 88 analf. Młyn parowy, gorzel nia i cegielnia parowa. Poczta i tel. na miej scu; st. kol. żel. Chmielniki o 11 kil. M. St. Łabiszynek, dom. i gm. , pow. gnieźnieński, 6400 mr. rozl. ; 4 miejsc a Ł. , dom. ; folw. b Brody, c Piotrowo, d Ławieczno; 25 dm. , 473 mk. ; 113 ewang. , 356 katol, 4 żyd. ; 79 analf. Browar, młyn parowy, cegielnia. Nie gdyś własność Brudzewskiego. Poczta, tel. i st. kol, żel. w Gnieźnie o 6 kil. Łabkowo, wś i b. st. pocztowa przy dawnej drodze ze Smoleńska do Czernihowa, o 26 w. od st. Drozżyno. Łabna 1. al. Wincenta, rz. w pow. kolneńskim, poczyna się na granicy pow. szczuczyńskiego, płynie na zach. pod Kolno, stąd ku południowi i pod wsią Pastorczyk wpada z praw. brzegu do Skrody. Długa 11 wiorst. Połujański w 1854 r. powiada, że czasami trafiają się w niej bobry Opis lasów I, 367. W XIII w. były tu liczne gony bobrowe; dotąd pod Kolnem jedno pole nosi nazwę Bobrowe pole, Por. Brzóski, 2. Ł. , rz. w pow. augustowskim. Syrokomla w Monografii Niemna móSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 56. wi, że wpada z lew. brzegu do Niemna pod Balią; przerzyna tu ona na dwoje kredową górę, tworząc rodzaj katarakty. Więc jest to rzecz ka płynąca pod Wielką Balią i na. gruntach tej wsi wpadająca do Niemna na płn. m. Gro dna. Co do nazwy rzeki, jest wieś Łabno nie co na płd. a na zach. Grodna, ale na mapach rzeki tam nie ma. J. Bliz. Łabno 1. wś i folw. , pow. augustowski, gm. Łabno, par. Adamowicze, odl. 56 w. od Augustowa, 14 od Grodna, leży przy szosie grodzieńskiej, w okolicy kamienistej i wzgórzystej, ma 30 dm. , 261 mk. ; w 1827 r. wś rządowa 2 dm. , 19 mk. Jest tu cerkiew paraf. pounicka. Dobra rządowe Ł. z przyległościami ogólnej rozległości w posiadłościach folwarcznych i włościańskich obejmowały mr. 72, 300. W r. 1836 z ogólnych dóbr rządowych, dobra Ł. nadane zostały na prawach majoratu Aleksandrowi Swieczynowi, reszta zaś dóbr pod nazwą Adamowicze pozostała przy rządzie. Podług wiadomości z r. 1854 w skład majoratu Ł. wchodzą następujące realności folw. Ł. mr. 1447, folw Perstuń mr. 558, folw. Prolejki mr. 603, Jastrzębna mr. 617, grunta Prokopowicze i Eginty mr. 447, w osadach leśnych mr. 140, w odpadkach i lasach mr. 5281; razem mr. 9093; oraz wsie Perstuń oś. 32, z grun. mr. 488; Prolejka os. 27, z grun. mr. 365; Rakowicze os. 52, z grun. mr. 1117; Jastrzębna os. 91, z grun. 2520; Koniucha os. 59, z grun. mr. 1423; Bohatery Polne os. 51, z grun. mr. 1179; Bohatery Leśne os. 57, z grun. mr. 667; Wołkusz os. 17, z grun. mr. 215; Bojary os. 24, z grun. mr. 323; Hanowicze os. 55, z grun. mr. 913; Hruszki os. 25, z grun. mr. 989 Komaszówka os. 6, z grun. mr. 212; Ogrodniki Łabno os. 24, z grun. mr. 926; Lichosielce os. 11, z grun. mr. 377; Markowce os. 37, z grun. mr. 1646; Naumowicze os. 58, z grun. mr. 1538; Nowosiołki os. 44, z grun. mr. 2285; Racicze os. 86, z grun. mr. 1768; Komisarowo os. 68, z grun. mr. 253. Dobra rządowe Adamowice składają się z łąk mr. 1501, w osadach leśnych mr. 303, w odpadkach leśnych mr. 696, lasu mr. 14, 800, folw. Starożyńce mr. 191, razem mr. 17491; oraz wsie Adamowice Wielkie i Małe mr. 835, Czamiewo mr. 968, Czarnylas mr. 209, Dębowo mr. 344, Gałowicze mr. 375, Łosośna mr. 125, Jaminy mr. 751, Krasno mr. 339, Kuryanki mr. 1817, Lipowo mr. 3105, Mogielnica mr. 1305, Nowiki mr. 127, Puszkary mr. 632, Sołowieje mr. 721, Jarosiewicze mr. 443, Wrotki mr. 188, łojki mr. 2058, Pieszczony mr. 153, Rudawka mr. 671, Kurzynice mr. 106, Starożyńce mr. 857, Skieblewo mr. 2236, Wólka mr. 525, Rynkowicze mr. 182, Zabielice mr. 305, Bielinko mr. 83, Bazanowicze mr. 1310, Pyszki mr. 426, Miekiewicze mr. 729, Bohatyry Leśne mr. 36 Łabiszynek Łaboszyszki Łabotmedzie Łabowa Łabno Łabowieka Łabowiec Łabówka Łabsko 1354, Osoczniki mr. 513, kol. Klonowa mr. 23; jeziora Głębokie, Mikłaszewo; wś Irycze, msto Lipsk, wsie Kruszki, Kadysz, Mikaszówka, Swiack ostatnich ośmiu attynencyj rozległość niewiadoma. Gmina Ł. ma 3672 mk. , rozległości 17, 746 mr. , sąd gm. ok. III i st. p. os. Sopoćkinie o 21 w. ; gorzelnie 2, kopalnie kredy, tartak, szkoły 2. W skład gm. wchodzą Adamowicze Małe, Adamowicze Wielkie, Baranowicze, Bohatery Polne, Dmitrówka, Gołowicze, Karolin wś i folw. , Koniuchy, Łabno, Łosośna, Mićkiewicze, Naumowice, Nowiki, Nowicki Borek, Nowosiołki, Podłabienie, Pyszki, Puszkary, Sołowieje, SwiecinówkoMyza, Tarusicze, Tarusicze robocze, Trycze i Wiktoryszki. Łabno, wś nad rz. t. n. , pow. kolneński, , gm. Czerwone, par. Kolno; leży na wzgórzach piaszczystych pod samem Kolnem i stanowi prawie jego przedmieście. W części wsi zwanej Łabnieńskie Tyszki jast szkoła początkowa 1klas. ogólna. Łabonary, mko, pow. święciański, w 2 okr. polic, o 84 w. od Wilna, o 35 w. od Święcian, nad rz. Dumblą i jez. Gajgolis, 172 mk. , własność po części skarbu a po części p. Chryścinicza; niegdyś biskupów wileńskich od r. 1387 z nadania Jagiełly. Ma paraf. kościół katol. Narodz. N. M. P. , z drzewa 1820 r. przez parafian wzniesiony, a 1768 przez bisk. wil. Ign. Massalskiego założony. Par. katol. dek. święciańskiego dusz 2950. Miała kaplicę w Styrniach. R. 1866 mko Ł. miało 35 dm. , 236 mk. , t. j. 228 katol. , 8 izr. , a folw. 1 dm. , 8 mk. kat. Niedaleko wsi ciągnie się rządowe leśnictwo łabonarskie, mające 10524 dzies. , rozdzielone na 2 części. W płd. części są jez. liczne, z których wypływa rz. Żejmiana. Gmina wiejska Ł. ma ludności 2277, wsi 101, chat 320, okręgów wiejskich 6 Ł. I, Ł. II, Syłguciszki, Styrnie, Antodury, Kołtyniany. Łaboszyszki, wś, pow. wyłkowyski, odl. 15 w. od Wyłkowyszek, ma 4 dm. , 33 mk. Łabotmedzie, wś, pow. rossieński, parafia szwekszniańska. Łabowa, wś w okolicy górskiej pow. sądeckiego, zabudowana w dolinie 473 m. npm. , nad rz. Kamienicą, uchodzącą z praw. brz. pod. Nowym Sączem do Dunajca. W połowie wsi uchodzi do Kamienicy pot. Łabowiec a przez wś prowadzi goścmiec z Nowego Sącza przez Tylicz na Węgry. Od płn. zasłania Łabowę góra Tokarnia 828 m. bezwzględnej wysokości, porosła na stokach szpilkowemi lasami. Jest tutaj parafia gr. kat. , szkoła ludowa lklasowa i urząd pocztowy. Wyznawcy kościoła rzym. katolickiego są zaliczeni do odległego o 10 kil kościoła w Nawojowy. Ł. należy do sądu powiat. i notaryatu w Krynicy. Podług spisu ludności z r. 1880 V. Ortsverzeichnisis, Wien, 1882 ma Łabowa 995, a obszary dworskie w Łabowy i Łabowcu razem 56 mk. Szematyzmy duch. dyec. tarn. i gr. katol, przemy skiej wykazują w tej wsi 793 gr. katol, i 79 rzym. katol, resztę wypełniają izraelici. Cer kiew paraf. gr. katol, nieznanej erekcyi jest murowaną i należy do dyec. przemyskiej dek. muszyńskiego. Do par. są dołączone Uhryn wyżny i niźny, Łabowiec i Kotów. Cała ludność par. liczy według szematyzmu z r. 1881 gr. kat. 1868 i 250 izrael. Więk. pos. Ed. hr. Stadnickiego wynosi obszaru 332 m. 148 roli, 25 łąk i 59 pastw. ; mniej. pos. 940 roli, 115 łąk, 402 past. i 573 mr. lasu. Ł. graniczy na wsch. z Kotowem, na zach. z Maciej ową a na płd. z Łabowcem. Podług Siarczyńskiego rkp. Bibl. Ossol. 1. 1835, str. 242 nazwa Łabowy pochodzi od szlachty ruskiej, która się tutaj przed Tatarami schroniła a nosiła nazwisko Łabów. Ten sam autor zapewnia, że są tutaj wody kwaśne żelaziste. W r. 1872 otrzymała Ł. koncesyą na 9 jarmarków. Mac. Łabowieka Buda, folw. , pow. bobrlijski, 4 włóki rozl. , od r. 1874 własność Łabowicza. Łabowiec, wś w okolicy górskiej i lesistej pow. sądeckiego, nad pot. t. n. , uchodzącym pod Łabową z lew. brzegu do Kamienicy, pobocznej Dunajca, należy do par. gr. katol. w Łabowy, a urzędu poczt. i sądu powiat. do odległego o 22. 7 kil. Nowego Sącza. Wieś leży w wąskiej dolinie górskiego potoku, ścieśnionej od zach. wyżyną 736 npm. wzniesioną, dzielącą dopływy potoku Felczyna od Ł. a od wsch. drugą taką wyżyną, rozdzielającą wody Łabowca od wód potoku Uhrynia. Więk. pos. Ed, hr, Stadnickiego ma 34 roli i 704 mr. lasu; mn. pos. 528 roli, 72 łąk i ogr. , 259 pastw. i 102 mr. lasu. Gleba zimna, owsiana, pastwiska zaś są właściwie nieużytkami na stromych stokach i uboczach górskich. Łasy szpilkowe. Ku płd. rozciągają sie obszerne lasy na górach dochodzących 1036 m. bezwzględnej wysokości, od zach. graniczy Ł. z Roztoką Małą, od wsch. z Uhrynem, a od płn. z Łabową. Mac. Łabowiec al. Łabowicki potok, pot. górski, wypływa ze źródeł leśnych w połudn. części obszaru wsi Łabowca, w powiecie sądeckim, z działu wodnegp między Popradem i Kamie nicą; płynie na płn. z początku lasami, nastę pnie przez wś Łabowiec, w końcu przepływa łączki gminy Łabowej i w tejże gm, uchodzi z lew. brzegu do Kamienicy, dopływu Dunaj ca. Długość biegu 7 kil. Br. G. Łabówka. Nazwa potoku podana na Kummersberga mapie Galicyi, który na SpezialKarte der österr. ungar. Mon. zwie się Lubówką ob. . ŁabskoPiaskowcowe góry, niem. ElbSandaiein Gebirge, łączą się z górami Łużyckiemi w Saksonii i obejmują tak zwaną Szwajcaryą Saską. Łabonary Łabunie Łabudzice Łabsztynek Łabsztynek Łabszyn Łabuchy Łabuczyn Łabukszty Łabuń Łabiunary Łabuńce Łabsztynek, niem. Kl. Lobenstein, folw. , pow. ostródzki, st. poczt. Lubawa, par. ewang. Glaznoty Marienfelde; 1857 r. 180 mk. Gunter Y. Hohenstein, komtur ostródzkii, nadaje Katarzynie, wdowie po Henryku z Łabsztynka, 27 wł. chełm. nad granicą chelmińską. Dan w Dąbrównie r. 1351 w dzień śś. Piotra i Pawła. R. 1552 mieszkają w Ł. Polacy i niektórzy Niemcy; r. zaś 1621 sami tylko Polacy. Ob. Kętrz, o ludn. pols. , str. 362. Łabszyn, ob. Łapszyn. Łabuchy, niem. Lahuch al, Labuck, wś, pow. reszelski, st. p. Rothfliess, Jeży nad koleją toruńsko wystrucką; założył ją r. 1586 biskup warmiński Marcin Kromer na 40 włókach, nadając je prawem chełmińskiem i z 2 służbami ob. Kętrz. , Ludn. pols. w Prus. , str. 555. R. 1650 wystawił tu dziekan kapituły warmińskiej Szemborowski kaplicę, na korzyść której krótko potem 2 października 1659 r. sołtys Krysztof Grunenberg z Rothfliess wyznaczył znaczny legat Ob. Script. rerum Warmien. I, 387 i 401. Podług lustracyi z r. 1656 wydane były Ł. w dzierżawę wraz z pobliskim Klajsakiem; obejmowały razem 40 włók, z których płacono 7 korcy pszenicy i tyleż żyta, 1 funt wosku i 1 fenig chełm. Por. Klajsak Łabuciowce, wś włośc, pow. dzisieński, o 81 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 4 dm. , 51 mk. 1866. Łabuczyn, wś, pow. prużański, na płn. wsćhód od Prużany. Łabudzice, ob. Łobudzice, Łabukszty lub Poszałtunie wś, pow. ros sieński, par. Gawry, o 10 w. od Gawr, nad rz. Szałtoną. Był tu klasztor ks. benedyktynów, fundowany 1755 r. przez Jędrzeja Jaisińskiego, Anzelma Szymkiewicza i Kołłontaja, na miej scu kaplicy stojącej tu od r. 1600. Klasztor ten był probostwem naleźącem do Starych Trok i dlatego, po kasacie klasztoru w r. 1832, zakonnicy poszałtońscy zostali przeniesieni do Trok a kościół ich został filialnym gawrańskim. A. K. Ł. Łabuń, ob. Łabunie. Łabuń, mko, pow. zasławski, okr. polic. i gm. Ł. , o 16 w. od Połonnego, u zbiegni Poganki z Chomarem Okr. polic, łabuński obejmuje gminy Ł. , Chrolin, Sudyłków. B. 1870 Ł. miał 496 dm. , 1796 mk. , w tem 37 proc. izr. , kościół, 5 cerkwi, 3 kaplice, synagogę, 2 domy modlitwy, browar, 3 piece wapienne, 6 olejami, 3 potażarnie, cegielnię, 2 młyny, 26 sklepów, 51 rzemieślników, targi co tydzień. Paraf. kościół katol. ś. Anny, z murm wzniesiony 1731 przez ks. Józefa Lubomirskiego. Par. katol. dek. zasławskiego dusz 2140. Filia w Hrycowie, kaplica w Mośkalówce. Dawnej kaplice w Kuskowie, Kaleniczach Małych, Mikulinie i Onachowcach. Przy końcu w. XVI była to własność rodziny wołyńskiej Łabuń skich. Z nich Krzysztof z żoną swą Anną Chomiakówną wznieśli tu 1593 cerkiew ś. Trój cy, Następnie przeszedł Ł. w ręce Lubomir skich. W czasie wojen Chmielnickiego i nastę pnych doznało i to miasteczko smutnego losu, mimo swej obronności. Pod koniec XVIII w. w posagu za córką ks. Marcina Lubomirskiego, sławnego hulaki i awanturnika za panowania Augusta III, dostał się Ł. smutnej pamięci Jó zefowi Stempkowskiemu, kasztelanowi a potem wojew. kijowskiemu. Faworyt ten Stanisława Augusta znacznie Ł. podźwignął z ruiny; na gruzach dawnego zameczku założył wspaniały pałac, gdzie brzmiały niegdyś świetne zabawy, z anarchiczną wspaniałością przez srogiego roz pustnika urządzane. Odwiedzał i Stanisław August Ł. dwa razy 1781 i 1787. Szczegóły znajdzie ciekawy w pamiętnikach Ochockiego. Majątek Stempkowskiego 1792 przeszedł pod rozbiór za długi. W 1793 r. 8 kwietnia zgro madzone tu duchowieństwo i szlachta wyko nali przysięgę na wierność cesarzowej Kata rzynie II. A. Jabł. Łabuń, niem. Laabe, dok. r. 1400 Labun, 1539 die Laabe, 1764 Labau, włośc, wś, pow. Sztumski, na bitym trakcie malborskostarotar skim, obszaru liczy mr. 1303, bud. 35, dm. 12; katol. 70, ewang. 64. Par. Szropy, szkoła w miejscu, poczta Starytarg. Za polskich czasów wś Ł. należała dodóbr ststwa sztumskiego. Sołtys tutejszy przechowywał t. zw. wielki przywilej lokacyjny. Pierwotny bowiem stary dokument nadawczy, przez krzyżaków wygotowany, zaginął był tej wsi, jako i 10 innym tegoż ststwa, czasu szwedzkich wojen. Na prośby odnośnych wiosek, na których czele stał Ł. , V. 1641 Zygm. Güldenstem, starosta sztumski, wystawił nowy przywilej na imię sołtysa tutejszego, który zarazem i drugim owym wioskom służył. Prawo urządzenia, jak zdawna, pozostało chełmińskie. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Stuhm, str. 204. Kś. F. Łabiunary, ob. Łabonary. Łabuńce, wś nad rz. Judyną, pow. święciański, tuż obok stacyi Duda dr. żel. warsz. petersb. , 2 okr. adm. , o 33 w. od Swięcian 15 dm. , 91 mk. katol. 1866. Łabunie, wś i folw. , pow. zamojski, gm. i par. Ł. Leżą w nizinie na prawo, a dwór z pałacem rezydencyonalnym dziedzica w lipowym parku ną lewo od drogi bitej 1go rzędu z Zamościa do granicy austryackiej. Odl. od Zamościa na wsch. płd. o w. 10, od Lublina w. 93, Krasnegostawu w 43 1 2 i Tomaszowa Zamojskiego w. 21. Starożytna ta wś, pierwotnie zwana Łabuń, niegdyś dziedzictwo Oleśnickich, pod koniec XVI w. należała do b. pow. grabowieckiego w wojew. bełskiem, stanowiąc ogniwo graniczne tego wojew. od zach. płn. strony Łabuńki Jedyną pamiątką przeszłości tego zakątka jest egzystujący tu kościół paraf. murowany pod wez. ś. Dominika i N. Maryi P. , erygowany w r. 1435, przez ówczesnego dziedzica dóbr Ł. Adama Oleśnickiego, oraz Wawrzyńca, dziedzica na Komarowie, i Eubarda z Wierzby, a konsekrowany w listop. 1436 r. przez kś. Jana z Opatowic dominikanina, bisk. chełmskiego. W kościele tym, po prawej stronie, znajduje się kaplica hr. Tarnowskich z grobowcami kollatorów, oraz wielki ołtarz z obrazem ś. Antoniego Padew. , sprowadzony tu po kasacie klasztoru oo. bernardynów w Rodecznicy ob. i obraz umieszczony również w presbiteryum, do którego kilka razy do roku tłumnie się schodzą wierni, w dnie odpustowe, odbywane w Rodecznicy, skąd, prócz powyższego ołtarza z obrazem, przewieziono tu stare malowidła, przedstawiające pokusy ś. Antoniego, i umieszczono takowe w świeżo zbudowanym na ten cel kurytarzu przez hr. Tarnowską na cmentarzu kościelnym. Do par. Ł. dek. zamojskiego należy kościół fil. w Komarowie z jego księgami metrycznemi dla wsi Janówka, Księżostany, Huia Komarowska, Wolica Brzozowa, Wolica Śniatycka i Krzywystok pow. tomaszowskiego i 2 wsie tegoż powiatu Krynice, Majdan Krynicki, Polany, Romanówka i Kryniczki, oraz pow. zamojskiego Ł. , Wólka Łabuńska, Ruszów, Majdan Rluszowski, Wierzbie, Łabuńki, Barchaczów i Jatutów. Par. ma 4473 dusz. Prócz tego Ł. posiadają urząd gminny, 1klas. szkółkę etatową, browar piwny z produkcyą roczną na 2025 rs. , młyn wodny o 2ch kamieniach i cegielnię. Dobra Ł. A. stanowią folw. Majdan Ruszowski, Ruszów, Wólka v. WokŁabuńska i Wierzbie, rozległość których wynosi ziemi ornej, glinki i borowiny na pokładzie wapienniaka, lecz urodzajnej, przeważnie pszennej 1593 mr. , łąk 440 mr. , lasu, pastw. i in. 4240 mr. ; attynencya Ł. B. zajmuje mr. 166, razem 6439 mr. obszaru i 16 dm. , własn. hr. Tarnowskiego Adama. Wś Ł. ma trzy części 1 84 dm. , 960 mr. ; 2 22 dm. ; 100 mr. i 3 133 mr. włośc. i 41 mr. dwor. ; dwie ostatnie części powstały z probostwa. Ludność katol. 755, prawosł. 23 i żyd. 56, razem 834 mk. W 1827 r. było 83 dm. , 539 mk. W skład gm. Ł. wchodzą wsie Barchaczów mający 46 dm. i 447 mk. , Brudek 4 dm. i 46 mk. , Jatutów, Ł. , Łabuńki, MajdanRtiszowski, Ruszów, Wierzbie v. Wierzbica daw. Wierzba, WólkaŁabuńska i folw. Mocówka, razem dm. dwors. 47, włośc. 421 i ludn. katol. 3639, prawosł. 230, żyd. 70, w ogóle 3939 mk. Obszar gminy wynosi 15866 mr. , ludność w 1867 r. wynosiła 3387. Gm. Ł. należy do sądu gm. Igo okr. w Zdanowie, wchodzącego w skład zjazdu sędziów pokoju IIgo okr. gub. lubelskiej w Zamościu. Najbliższa st. p. Zamość. Tit. Tiro, Łabunie, niem. Labuhn, wś w pow. lęborskim, ziemi pomorskiej. Łabuńka, dwie rzeczki w pow. zamojskim. Pierwsza wypływa z łąk wsi Łabuń i Barchaczowa gm. Łabunie, w kierunku płn. płynie około Kalinowie, Podtopola i pomiędzy Nowem Miastem Zamość a byłą twierdzą wpada z prawego brzegu do rz. Topornicy, ubiegłszy około 9 w. Druga zaś poczyna się pod wsią Sitnem, gm. Zamość, i ubiegłszy w kierunku zach. płn. około 14 w. pod wsią Bortatycze, gm. Wysokie, również wpada z praw. brzegu do rz. Topornicy. Według innych źródeł Ł. z dopływem Topornicą wpada do Wieprza lub do jego dopływu Wieprzca. Łabuńki, wś i folw. , pow. zamojski, gm. i par. Łabunie. Leżą na płaszczyźnie nad rz. Łabuńką, przy drodze bitej od Zamościa do gra nicy austryackiej, odl. 6 w. od Zamościa, 4 w. od Łabuń i 25 w. od Tomaszowa. Gleba popielatka, pomieszana z piaskiem i borowiną. Piękny pałac tutejszy posiada bibliotekę 4000 tomów i zbiór obrazów i dzieł sztuki. Park otaczający pałac stanowi cel wycieczek letnich mieszkańców Zamościa. Była tu dawniej cer kiew grekounicka, przeniesiona do Zamościa. W 1827 r. Ł. miały 47 dm. , 336 mk. , obecnie 68 dm. , 728 mk. , w tej liczbie 682 katol. , 9 ewang. , pozostali prawosławni. Do włościan należy 65 osad i 1058 mr. ziemi. Dobra Ł. wspólnie z Łabuniami były w XV w. własno ścią Oleśnickich, w XVI w. należały do Za mojskich, lecz nie weszły w skład ordynacyi; w początkach XVIII dziedzicami byli Wielhorscy, potem Grzebscy, Karniccy, obecnie Te odor Kaszowski. Składają się te dobra z folw. Ł. , wsi Barchaczów, Brudek, Jatutów i młyna wodnego, mają 20 dm. dwors. , browar piwny z produkcyą na 3600 rs. i obszaru 1707 mr. , w tem 333 mr. ziemi pszennej, 193 mr. żytniej, 72 mr. łąk i 1109 mr. lasów, pastwisk i nie użytków. Do częściowych posiadaczy należy 27 mr. ziemi. W 648 r. stał w Ł. obozem Bohdan Chmielnicki, oblegając Zamość, i stąd na wieść o elekcyi Jana Kazimierza cofnął sie na Ukrainę. Dotąd znajdują się okopy nazy wane szwedzkiemi. Opis Ł. i widok pałacu podał Tygod. illustr. z 1881 r. Br. Ch. Łabunów, dwór i wś, pow. kowieński, przy ujściu Berupia do Niewiaży i przy gościńcu z Kowna do Kiejdan; okrąg pol. , sąd pokoju i poczta w Kiejdanach o 14 w. ; od st. kolei libawskiej Kiejdany 16 w. Kościół drewniany zbudowany 1779 r. przez Ignacego Zabiełłę, erygowany w 1812 r. , należy do kowieńskiego dekanatu, parafian 1706. Przewóz na Niewiaży. Dobra Ł. , własność Zabiełłów, składają się z folwarków Ł. , Młodochów, Desiuny, Krystynów, Andrypol, Kuksze, Malowanka, Buczuny; grunta bardzo żyzne. Obszar dworski Łabunie Łabunów Łabunie Łabuńka Łabuzie Łacha Łach Łabyciówka Łabybór Łaby Łabuzy Łabunów Łabunowo Łabunów Łabuiska Łabuszna Łabuszyna wynosi 200 włók gruntu ornego i przeszło 100 włók łąk i lasów. Gospodarstwo prowadzone jest bardzo starannie. Zabudowania gospodarskie, wzniesione ze znacznym nakładem, odznaczają się smakiem i wygodą. Obszerny ogród i park starannie utrymywany, dodają wdzięku miejscowości, uposażonej hojnie już przez samą naturę. Wyborne żwirowe drogi, wysadzane drzewami, tem korzystniej się wydają wobec złych dróg, jakie wszędzie tu napotykać się dają. W r. 1363 Winryk Kniprode wszedł z mocnem wojskiem do Ł. i przenocowawszy, spalił je. W r. 1366 znowu nagle napadł i srogie spustoszenie rozniósł; inny zaś w. mistrz Konrad Zolner Rothenstein w r. 1381, w ciągu zapasów z Kiejstutem, znowu tędy, niszcząc wszystko ogniem i mieczem, przeciągnął. Słowem okolice te aż do poskromienia krzyżaków, przez całe panowanie Jagiełły, ciągle ich drapiestwa doświadczały. Łabunów 1. Górny, dobra, pow. szawelski, gm. chwałojńska, par. powondeńska. , o 3 mile od Worń, o milę od Chwałojń, nad jez. Atława, na gran. pow. telszewskiego, w par. użwenckiej. Mają 40 włók rozl. z folw. Weni al. Beatow. Ł. należałdawniej do Stankiewi czów, dziś do Onufrego Pieczkowskiego; Weni do jego brata Jakóba. Ten ostatni folw. nad jez. Weni, przy drodze z Użwent do Powondenia, pięknie zabudowany i zagospodarowany. 2. Ł. Dolny, dobra, pow. szawelski, 574 dzies. rozl. , własność Budrajiysa; niegdyś Mokrzeckich. J. Godl, Łabunowo, wś, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 66 w. od Wilna, 9 dm. , 93 mieszk. katol. 1866. Łabunowo dolne, zaśc, pow. telszewski, okr. polic. worniański, o 25 w. od Telsz, 15 mk. , młyn wodny 1859. Łabuiska Wólka, wś i folw. , pow. zamojski, gm. i par. Łabunie, o milę od Zamościa, w miejscowości górzystej; wś ma 57 dm. , 485 mk. , w tem 478 r. 1. , 3 izr. , 526 m. gruntu, gleba borowina. Folw. należy do Łabuń. Łabuszna, albo Lahusznia, wś nad Mołokiszem, pow. bałcki, gm. Pisarzówka, par. Kodyma, okr. polic. Krute, ma 250 dm. , 2 cerkwie, glebę czarnoziem, piasek i glinkę. B. własność Komara, dziś Rusanowskich 1598 dzies. Włościanie mają 1959 dzies. Łabuszyna, wś w północnej stronie powiaiu mińskiego, na samej granicy powiatu borysowskiego, w gminie białoruckiej, przy gościńcu wiodącym z Ostrożyc do Łohojska; ma osad 5, miejscowość lesista. Al. Jel. Łabuzie, przys. do Dobrkowa, pow. pilzeński, leży na praw. brzegu Wisłoka, przy drodze z Pilzna do Dębicy, o 0. 3 kil. od Pilzna. Razem z Parkoszem ma 478 mk. Mac, Łabuzy, wś w pow. nowogródzkim, nad rz. Szczarą, w gm. darewskiej, ma osad 19, łąki i grunta piękne; okr polic. 4. snowski. Łaby, folw. w pow. mińskim, w okr. polic. rakowskim, w pobliżu Krzywicz Wielkich, niegdyś własność Świętorzeckich, teraz Pasz kiewiczów, włók prawie 49, miejscowość górzysta, grunta kamieniste. AL Jel Łabybór, Lawenbork. Tak niekiedy pisarze słowiańscy nazywają pomorski Lębork. Łabyciówka, las w płd. zach. stronie Zu brzycy, w pow. turczańskim, na lew. brzegu Rybnika al. Zubrzycy, między dwoma jego dopływami pot. Czernoszowym od płn. i dru gim bezimiennym od płd. wsch. Na płn. wsch. od niego leży las Jawomysty a na płn. las Czeregna. Na płd. zach. wznosi się na grani cy Bachowatego i Unika góra Prypir do 1068 m. Lu. Dz. Łach, rz. , ob. Zagożdżanka. Łacha. także Lacha, w języku fiisów naszych i orylów znaczy odnogę rzeki, odrywającą się od głó wnego koryta i napowrót z niem łączącą się. Wisła dwojaka, jedna samica, druga lacha, nowym co cie cze rowem. Lachąnazwano owę drugą drogę, Wiślną odnogę Klonowicz, Flis, E. 3. Ł. jestto więc wyboczenie rzeki ze swego koryta, które kępę oblewa. W taką łachę woda silnie rwie, atoli dla tratew jest ona niebezpieczną, ho nie ma pewności, czyli drugim końcem możnaby wpłynąć w główne koryto. Łacha mi w pow. tarnobrzeskim zowią pospolicie przez wy lewy wód Sanu. i Wisły poczynione wyrwy na polach i błoniach, w których pozostała woda, nie mając odpływu, przez dłuższy czas na powierzchni stoi. Pod tem nazwiskiem rozumie także lud większe stojące wody bez odpływu, nakształt małych jeziorek których kilka dotąd jeszcze np. w okolicy Antoniowa, w pow. tarnobrzeskim, jako w dawnym korycie Sanu istnieje. Por. Lacha i Zalaska. Br. G. Łacha, 1. wś, pow. pułtuski, gm. Zegrze, par. Popowo. W 1827 r. 13 dm. , 88 mk. 2 Ł. , wś, pow. kolneński, gm. Turośl, par. Kolno. Leży śród błot nad jeziorem t. n. , o 2 w. od granicy pruskiej. Ma 67 dm. i 2065 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. 58 dm. , 410 mk. Por. Kolno, t. IV, 266. 3. ŁWitoszyńska, folw. nad rz. Wisłą, pow. lipnowski, gm. i par. Szpetal, odl. o 25 w od Lipna, ma szkołę początkową, 2 dm. , 29 mk. , 1 mr. gruntu. Łacha, jezioro przy wsi t. n. , w pow. kolneńskim, niedaleko granicy od Prus. Leży śród rozległych bagien i stanowi widocznie szczątek obszernego niegdyś jeziora. Łączy się z drugiem jeziorem t. n. , o 3 w. na wschód śród bagien położonem. Bagna te i jeziora leżą na prawo od drogi ze wśi Kozioł nad rz. Pisią do wsi Leman na granicy od Prus. Jezioro Ł. ma około 100 mr. obszaru. Łacha, rz. , ob. Kurówka i Zagożdżanka. Łacha 1. nazywała się w r. 1759 woda stojąca na nizinach praw. brzegu Wisły przy Starogrodzie wpow. chełmińskim. Ob. Inwent. dóbr bisk. chełm. w arch. w Peplinle. 2. Ł. , z dodatkiemmłyńska łacha dok. Molner Lache, Łachany Łachmanka nazywała się dawniej odnoga Wisły, na lew. jej brzegu znajdująca się, opodal miasta Tczewa, w pow. starogródzkim. Podług dokum. z r. 1364 stanowiła granicę posiadłości tegoż miasta i była własnością krzyżaków. Wyjmuje się dla zrozumienia lepszego odnośny ustęp dokum. Od granic wsi Czatkowy do strugi Spęgawy, do Wigły, w górę idąc brzegiem do Łachy młyńskiej, przez Łachę do Kamienia po drugiej stronie leżącego, do Kamienia nad Wisłą i t. d. Ob. Varia acta, ręk. w arch. w Peplinie, str. 30. 3. Ł. , dawniej zwana Słońca, ciągnie się po lewym brzegu Wisły, w pow. starogrodzkim, tuż przy granicy kwidzyńskiego pow. , między Starem Międzyłężem a Małym Garcem; do niej wpływa struga Bystrzyca. Wspomniona łacha Słańca jak i Bystrzyca należały zdawna do opactwa cyster. w Peplinie; klasztor zobowiązany był tylko dostarczać pewne porcye ryb assfisch do dworu w Międzyłężu. R. 1621 zanoszą skargę oo. cystersi, jako Stan. Niemojewski, kaszt. chełmiński, tenuta międzyłęski, rybitwę sobie przywłaszczał w Łasze i strudze Bystrzycy. Ob. Akta graniczne opact. pepl. w arch. w Peplinie. 4. Ł. , z dodatkiem Stara Dobrzyca, ciągnęła się kiedyś nad Wisłą, przy dawniejszym Wyszogrodzie, teraz Fordonie, w pow. bydgoskim, u stóp dawniejszego kościoła wygzogrodzkiego z Wisły w wyż idąc aż do jeziora Lyestnica. Należała zdawna do prob. w Wyszogrodzie, wspominana w dok. z XIII w. Ob. Varia acta, ręk. w arch. w Peplinie, str. 4. 5. Ł. , dok. Lake, odnoga Wisły, pow. grudziąski, śród nizin praw. jej brzegu, opodal wsi Wołczyce. R. 1400 Bohemund Brendel, komtur grudziąski, zapisał ją wraz z prawem rybitwy i ostrowem Werder, który tworzyła, na użytek tej wiosce. Ob. Frolich, Gesch, des Kreises Graudenz, str. 348. 6. Ł. , z dodatkiem Kokosza, nazywała się dawniej odnoga Wisły pomiędzy W. Jaźwiskami a Gniewem w pow. kwidzyńskim. Ob. Seb. Klonowicz. Flis, str. 90. Por. Krupka, Chełm, I, 559; Gdańsk, II, 530. Łachany, wś i folw. , pow pułtuski, gm. Gołębie, par. Nasielsk. W 1827 r. 13 dm, , 88 mk. Folw. Ł. od Nasielska w. 6, rozległy mr. 224, grunta orne i ogr, mr. 191, łąk mr. 12, lasu mr. 31, nieuż. i place mr. 9, bud. mur. 1, z drzewa 7. Łachmanka, karczma, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 11 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. . Łachów, wieś, pow. włoszczowski, gm. Włoszczowa, par. Czamca ob. . Powierzchnia ziemi płaska, okolica piaszczysta, chociaż znajduje się i lekki czamoziem. Lasów brak, pastwiska rozległe, od strony południowej płynie strumyk w odległości jednej wiorsty, ale bez nazwy. Ludności ma wraz z Piłą Lachowską 334 dusz, dm. 48, dzieli się na dwie części. Jedna część nazwana Łachów I obejmuje 3 5 całości, a druga nazywa się Łachów II, obejmuje 2 5 Posiadłość w XVI w. Łachowskich, w XVII zaś Stefan Czarniecki kupił za 14000 złp. 3 5, czyli Łachów II od Zacharyasża Łachowskiego; wś ta podziela dotąd losy Czarncy; Łachów I zaś przechodził z kolei w ręce Cieszkowskich, Gosławskich, Raczyńskich, Borowieckich. W spisie z 1827 r. wymieniono Ł. modliszewskiego 10 dm. i 117 mk. i Ł. radzyńskiego 14 dm. , 127 mk. Łachowce, wś, pow. tomaszowski, gm. Telatyn, par. Rzeplin. Granice na północ Telatyn, na wschód Radków, na południe Rzeplin, na zachód Posadów. Rozległość ogólna 730 mr. , z tego włościańskich 249 mr. , dworskich 481. Ludność ogólna 219 dusz, osad 27. W 1827 r. 27 dm. , 169 mk. Gospodaratwo dwor. gruntu ornego 317 mr. w płodozmianie 10polowym, łąk 110 mr. Bydła rogatego 65 sztuk, owiec 426, koni 29. Ł. , dawniej własność Górskich, w drodze działu familijnego przeszły na własność dra Feliksa Głogowskiego przed 23 laty. Zasługuje tu na uwagę, kultura łąkowa, z wzorowo przeprowadzonem osuszeniem bezdennych i nieurodzajnych bagien. Łachówka, wś w pow. mozyrskim, w gm. łachwiańskiej, o milę na południe od Łachwy, ma osad 30, miejscowość całkiem odludna, za warta między wodami rzek Śmierci, Prypeci i Łani; lud trudni się rybołówstwem i flisactwem; okr. polic. 4 leniński. Al. Jel Łachowo 1. niem. Brahrode, gm. i wś, pow. bydgoski, 5 miejsc pustkowia a Hamerhuta, b NowyŚwiat Neuwelt, c Sokoło, d Łachowo, e Młyn hamerski Ham mermühle; 9 dm. , 77 mk. , 27 ew. , 50 katol. , 19 analf. Poczta w Mąkowarsku; st. kol. żel. w Nakle o 25 kil. 2. Ł. Stare, wś, pow. szu biński Łaski, Lib. ben. I, 132; 2 dm. , 22 mk. , 11 ew. , 11 katol. , 7 analf. Poczta w Szubinie o 4 kil. 3. Ł. Polskie, dom. tamże, 3123 mr. rozl. , 5 dm. , 187 mk. , 49 ew. , 138 katol. , 59 analf. Poczta w Szubinie o 3 kil. , st. kol. w Bydgoszczy o 20 kil. M. St. Łachozwa, ob. Szczara i Łohozwa, Łachwa, pow. brzeziński, gm. Biała, par. Gieczno. Nazwa podana w spisie Zinberga, ale nie znajdująca się ani w spisie z 1827 r. , ani w urzędowym spisie miejsc. gub. piotrk. z 1882 r. Łachwa, starożytne mczko 1 wielkie dobra poleskie, niegdyś w województwie brzeskoli tewskiem, w pow. pińskim, teraz w pow. mozyrskim, nad rzeką Śmierć, z rusińska Smert, dawniej Łachwą zwaną; w okr. polic. 4 lenińskim. Czas założenia tej osady wcale niezna Łachwa Łachozwa Łachowo Łachówka Łachowce Łachów Łachany Łada Ładańce Łaczki Łacnowa Łacno Łacik Łachy Łachwicze Łachwicze ny. Za czasów już litewskich Ł. należała do korony i przez Kazimierza Jagiellończyka na dana w części wieczyście możnej na ten czas rodzinie Kiszków. Mieli tu schedy i inni; mia nowicie kniaziowie Odyńcewiczowie, jak o tem twierdzi dokument z r. 1536, zamieszczony w Skarbcu Daniłłowicza, t. II, str. 305. Anna Kisz. czanka, jedyna córka Stanisława z Ciecha nowca Kiszki, marsz. w. ks. lit. , wojew. smo leńskiego, poślubiona w r. 1513 Janowi II ks. Radziwille Brodatemu, wraz z Nieświeżem i Ołyką wniosła i Łachwę w dom radziwiłłowski, a inne schedy musiały być w późniejszych czasach skupione. W pierwszej połowie b. wieku przez wiano księżniczki Stefanii, córki Dominika Radziwiłła, ostatniego ordynata nieświeskiego w linii prostej, cała Ł. przeszła do książąt Wittgensteinów i do dziś dnia zostaje w tem imieniu. Terytoryum Ł. , położone nie opodal Prypeci, śród olbrzymich puszcz i ma jąc ku północy nieprzebyte sławne bagno hryczyńskie ob. Hryczyn, zawsze obfitowało w bajeczną ilość zwierzyny i ryb, to też Ra dziwiłłowie urządzali tu często, z królewską wystawnością, polowania, których opisy w pa miętnikach zdumiewają czytelników. W roku 1655 w czasie wojny cara Aleksieja z Janem Kazimierzem, wojewoda carski, kniaź Wołkońskij w perzynę Ł. obrócił. Do r. 1854 był tu kościół parafialny 5klasy, podobno funda cyi Radziwiłłowskiej, teraz jest cerkiew, ka plica katol. par. Dawidgródek, szkoła żydow ska, domów przeszło 150, zarząd gminy łachwiańskiej składającej się z 5ciu wiejskich sta rostw, 10ciu wsi, i przeszło 1400 włościan płci męskiej. Ludność mczka wynosi około 800 dusz, przeważnie żydów, trudniących się drobnym handlem, tudzież skupem towaru leśnogo i ryb. Włościanie okoliczni słyną jako koszykarze. Dobra łachwiańskie. wraz z fol warkami Lubaczyn i Wola mają około 1000 włók, przeważnie w lasach i łąkach, ziemię lek ką, piaszczystą; młyny, propinacye i rybołó stwo czynią przeszło 7000 rs. W Ł. na po czątku b. wieku była dość znaczna fabryka me bli plecionych. Roku 1816 urodził się tu z ojca Stanisława, pułkownika wojsk polskich, i matki Zofii z Obuchowiczów, Maryan Czapski, autor Historyi konia i monografii pszczoły. AL Jel, Łachwicze, wś flisacka i rybacka w zacho dniej stronie powiatu pińskiego, nad kotliną rzeki Prypeci, pomiędzy wsiami Cyr i Lubiaż, osad 23, okr. polic. 2 lubieszowski; miejsco wość bardzo niska, małoludna, komunikacya przez brody i bagna, ryb i łąk obfitość. Por. Dolsk. Al. Jel. Łachy, wś, pow. makowski, gm. Sielc, par. Lubiel. Do dóbr Ł. , których rozległości nie znamy, należą wsie Ł. os. 48, gruntu mr, 240; I Krudunki os. 5, mr. 95; Jaworek oś. 3, mr. 126; Mościska os. 7, mr. 120; Orle osi. 23, mr. 347; os. Brzozowa mr. 49; os. Jaworek mr. 121. Br. Ch. Łachy, nazywały się dawniej sadzawki i jeziórka rybne śród posiadłości pp. benedyktynek w Toruniu, zwsnej Łęg, nad Wisłą, ku wsi Przysiekom, pow. toruński. Obecnie zaś o folw. Łęgu ani Łachach rybnych w owej okolicy nie słychać. Łacik, wś, pow. wałecki, ob. Łączyk, Łacno, wś, pow. wałecki, ob. Łączyk. Łacnowa, . przys. na płn. od Tworkowy, pow. brzeski w Galicyi, par. Tymowa, na płd, od Lewniowy; jest. oddzielony pot. Zilnią, lewym dopływem Dunajca, od wsi Biskupic. Łacykowsiczyzna, mały zaścianek pod Mińskiem gubernialnym, w bok przedmieścia Komarówki; wskutek rozbudowania miasta już się prawie z niem łączy i zapewne wkrótce wejdzie w obręb onego. Al. Jel. Łaczki, rz. , por. Kobylany. Łada, wś, pow. janowski, gm. Chrzanów, par. r. L Goraj, r. gr. Branew, o pół mili od Goraja ob. , o 2 mile od Janowca, wzdłuż rzeki Ł. zabudowana, do 1864 część ordynacyi Za moyskich; 1880 r. 55 dm. , 431 mk. , w tem 402 r. 1. Gleba gliniasta o podłożu nieprzepuszczalnem, ale mimo to żyzna; 1493 mr. zie mi. R. 1827 dm. 41, mk. 236. R. P. Łada, Ładzica, rz. w gub. lubelskiej, poczyna się pod wsią Ładą i Otrocz, ze steku strumyków wypływających z gór pod wsiami Chrzanów Szlachecki, Ordynacki i Tokary w pow. janowskim, skąd w kierunku połud. wsch. , pod wsią Zagrody Malińskie, wpływa w pow. zamojski i płynie około Goraja, Frampola, WoliKąteckiej, gdzie zwraca się na północ zachód, skutkiem czego, zbliżając się powtórnie do Frampola, pod wsią Rzeczycą przybiera pierwotny kierunek, w którym na 4 w. przestrzeni od wsi Kąty po Korytków, stanowi pas graniczny pow. i gm. Frampol, poczem wpada na terytoryum pow. biłgorajskiego. Tu płynie około Biłgoraja, gdzie przybrawszy z lew. brzegu kilka strumyków Dobra, Sól spływających doń w tej okolicy, pod wsią Rożnówką zwraca swe łożysko w kierunku połudn. zachod. i pod wsią Budziarze i Gozd lipiński a nie Babice jak twierdzi Encykl, Orgel. , t. 7, str. 259 wpada do Tanwi, ubiegłszy około 48 w, Por. Janów, III, 417. T. Żuk. Łada, ob. Jagódka i Lady. Ładańce, wś, pow. przemyślański, o 6 kil. na płd. wsch. od Przemyślan, w okolicy górzystej, glebie lesistej, w głębi jaru. Obszar dworski, część klucza kurowickiego, ma z folw. Brykoniec 57 mr. roli or. , 23 mr. łąk, 1 pastw. , 275 lasu; gmina 111 dm. , 583 mk. , 757 mr. roli or. , 255 łąk, 118 pastw. , 29 lasu. Szkółka Ładosno Ładowska Ładne Ładnepole Ładnówko Ładoga Ładawa Ładańce Ładna Ładańce ludowa i cerkiew grkatol. Na płn. zach. le ży Borszów, na płn. wsch. Wypyski, na wsch, Pniatyn, na płd. wsch. Pletenice, na płd. zach. Brykoń i Wołków. Przez wś płynie pot. Ładańce, dopływ Gniłej Lipy, od płn. wsch. z Wypysków, na płd. zach, do Brykonia. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie, W zachodniej stronie obszaru najwyższe Wzniesienie 405 m. , w stronie zach. 365 m. Las leży w stronie płn. zach. Par. rzym. katol. w Przemyślanach, gr. katol. w miejscu, dek. narajowski, archidyec. lwowska. Do tej parafii należy Brykoń. We wsi jest cerkiew i szk. etat. jednokl. W Ł. wyorywano nie kiedy krzemienne siekiery i starodawne żela zne oręźe. O Ł. pod wzgledem geolog, ob. Kosmos, Lwów, 1880 str. 129. Lu. Dz. Ładańce, także Królówką zwany potok, po wstaje ze źródeł leśnych na wschodnim końcu wsi Pniatyna, w pow. przemyślańskim. Pły nie na zachód między domostwami Pniatyna, następnie przez obszar gm. Wypyskami zwa nej, gdzie od praw. brzegu przy chatach, , Na Baranach łączy się z praw. brz. ze strugą płynącą od wsi Wypysków. Odtąd dolinką między wzgórzystą płynie krętym biegiem na południowy zachód, przepływa wś L. , a we wsi Brykoniu zlewa swe wody do Maruszki, dopływu Gniłej Lipy. Długość biegu 7 kil. Br. G. Ładawa, ob. Ladawa, Ładawy 1. wś i folw. , pow. turecki, gm. Zelgoszcz, par. Wieleniu Łaski, Lib. ben. , I, 360, odl. od Turku w. 28. Wś dm. 4, mk. 77; folw. lit. A. 1 dm. , 8 mk. W 1827 r. 7 dm. , 67 mk. 2. Ł. Pogoń, folw. tamże; dm. 2, mk. 31. Ładna, karczma między Stepankami i Dołhowcami, pow. mohylowski na Podolu, gm. Łuczyniec, par. Kopajgród. X, M. O, Ładne, folw. , pow. włocławski, gra. Dobiegniewo, par. Wistka. Należał do dóbr Duninów ob. w pow, gostyńskim. Ładnepole, niem. Schoenfeld al. Ladnepole, kol, pow. ządzborski, st. p. Stara Ukta. Ładnówko, niem. Ladnowken, wś należąca do Cichego, pow. lubawski; między jeziorami, w, okolicy lesistej. Obszaru mr. 188, bud. 26, dm. 12, katol. 69, ew. 15. Parafia Lipinki, szkoła Ciche, poczta Łąkorz. Kś. F. Ładoga poduchowna, oś. włość, pow. konecki, gm. i par. Przedbórz; od Końskich w. 42. Gruntu 250 mr. , 1 dm. , 5 mk. Utworzona na gruntach poduchownych po 1864 r. Ładogole, wś, pow. wileński, 1 okr, adm. , o 21 w. od Wilna, 6 dm. , 49 mieszk. katol. 1866. Ładonicha, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 61 w, od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. , starowierców 1866. Ładoroże, wś, , pow. piński, 3 okr. polic, gm, Moroczna, osad 13, mk. 72. Niegdyś sta rostwo, w zeszłym wieku należało do Żiemięckich. Potem August III przywilejem cesyjnym nadał je Antoniemu i Joannie z Rychterskich Nielubowiczom, obecnie koronne. Ł. le ży nad Styrem i rozlewami rzeki Prypeci, w miejscowości całkiem odludnej i nizinnej, mającej komunikacyą wodną. Lud trudni się rybołówstwem i flisactwem. AL Jel. Ładośnianka, rzeczka pod Niemirowem w pow. lepelskim. Ładosno, dobra, pow. lepelski, 209 dzies. ziemi, własność Wiktora Kamionki. HlebKor sak a fundo królewszczyzny Czerświat przed unią trzymał na Ł. dwie ziemie, jednę Stefanówką nazwaną, a drugą Stajki. R. 1553 Zyg. August nadał Iwanowi Połupięcie ziemię Stefanowską i połowę Stajek z sianożęciami podle rzeki Niechorczycy na Ł. R. 1663 r. Konstanty Bohuszewicz po śmierci Samuela i Zofii z Rahozów Łozowskich prawo dożywotne na 3 służby Ł. i Stajki otrzyinał. R. 1700 Cypryan Łozowski za sumę 200 tal. bitych ceduje Ł. Konstantemu Szczyttowi; około 1744 był ssta ładośniańskim Hieronim Korsak, przed tym Antoni Szczytt. Sstwo to leżało w wdztwie i pow. połockim. Wedle metryk lit. składało się w r. 1511 z dóbr Ładośna, Derucy, Wieliczkowice. Długoletnie spory, jakie zachodziły między sstami ładośniańskiemi a sąsiedniemi dobrami o granice, stały się powodem, iż na sejmie z r. 1773 i 1775 stany rzpltej, powodowane skargą ówczesnego ssty Marcina Hercyka, wyznaczyły dla ostatniego załatwienia tychże sporów oddzielną komisyą z 9 urzędników litewskich. ŁadowskaWola, wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Iłów ob. . W 1827 r. 8 dm. , 81 mieszk. Ładowszczyzna, folw. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 13 w. od Szczuczyna, 46 mk. 1866. Łady 1. wś, pow. warszawski, gm, Falenty, par. Raszyn. W 1827 r. 7 dm. , 60 mk. 2. Ł. Stare, Nowe i Kępa, wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Iłów. W 1827 r. 15 dm. , 112 mk. Stanowiły część dóbr Iłów. 3. Ł. borowe i polne, wś szlach. , nad rz. Gać, pow. łomżyński, gm. i par. Puchały. W 1827 r. Ł. borowe miały 31 dm. , 145 mk. ; Ł. polne 17 dm. , 116 mk. Jest to starożytne gniazdo rodu Ładów, wspominane w aktach z XVI w. Gloger, Ziem. łomż. . 4. Ł. Krajeczyno Ł. grzymały, wś, pow. pułtuski, gm. Kozłowo ob. , par. Gzy. Spis 1827 r. podaje tylko Ł. Kra jęczyno mające 4 dm. , 31 mk. 5. Ł. maus, wś szlach. , pow. ostrołęcki, gm. Piski, par. Czerwin. W 1827 r. 16 dm. , 105 mk. Łaiybór, niem, Lauenburg, ob. Lębork. Ładawy Łady Ładowszczyzna Ładogole Ładonicha Ładoroże Ładośnianka Ładyczyn, wś w pow. tarnopolskim, 20 kil. I na płd. od Tarnopola, 4 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Mikulińcach. Na płn. leży Ludwikówka, na płn. zach. Nastasów, na płn. wsch. Konopkówka, na wsch. Krzywki, na płd. Nałuże, Warwaryńce i Za zdrość wszystkie 3 w pow. trembowelskim, na zach. Bohatkowce w pow. podhajeckim. Wody uchodzą do Seretu za pośrednictwem jego dopływu Wodawy. Wchodzi ona tutaj od płn. zach. z Nastasowa, płynie zrazu na płd. wsch. wzdłuż granicy Konopkówki, na stępnie skręca na zach. , na płd. i znowu na płd. wsch. , w którym to kierunku płynie już aż do Warwaryniec. Od praw. brz. zasila ją pot. Świniucha, płynący od zach. na wsch. , zrazu wzdłuż granicy od Ludwikówki, a potem przez płn. część obszaru, gdzie wpada do Wodawy. Zabudowania wiejskie leżą we wsch. stronic obszaru w dolinie Wodawy. Część wsi zwie się Wolicą Ładyczyńką. Najwyższe wzniesienie w tej stronie czyni 343 m. W zach. stronie obszaru wznosi się wzgórze Ładyczyn do 341 m. Własn. więk. ma roli ornej 1328, łąk i ogr. 430, pastw. 32, lasu 70; własn. mniej, roli ornej 2728, łąk i ogr. 262, pastw. 67 mr. W r. 1880 było 1452 mk. w gminie, 58 na obsz. dwor. blisko 300 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. Par. rzym. katol. w Mikulińcach; gr. katol. w miejscu, dek. trembowelski, archidyec. lwow. , ma filie w Krzywkach, Konopkówce i Ludwikówce. We wsi jest cerkiew, szk. etat. 2klas. i kasa pożyczk. gm. z kapit. 152 zł. Lu. Dz. Ładyga, mały zaścianek w pow. ihumeńskim, w okr. polic. uździeńskim, w obrębie gm. dudzickiej, u źródeł rzeki Osoki, dopływu praw. Ptyczy położony, ma osad 3, należy do dcminium Samuelów. AL Jelski Ładyhy wś nad bezimiennym dopływem Słuczy, pow. starokonstantynowoki, par. Ostropol, ma kaplicę katolicką i cerkiew murowaną. R. 1867 miała 80 dm. X M. O. Ładykszty, małe jez. w pow. nowoaleksandrowskim gub, kowieńskiej, przez które przepływa rzeka Święta, wypłynąwszy z jeziora Szwinta. Ładypol, ob. Władypol. Ładyżenka, ob. Ładyżynka, Ładyżycze, wś, pow. radomyski, na nizinach nad rz. Brahinką, o 7 w. od Dniepru i tyleż od Prypeci, 445 mk. Do końca zeszłego wieku część dóbr czarnobyskich, dziś kilku właścicieli, razem 5556 dzies. ziemi. Cerkiew pod wezw. Narodz. M. B. z r. 1742. Zalicza się do niej także wś Teremce. Ładyżyn, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łozdzieje; odl. 21 w. od Sejn, ma 2 dm. , 7 mk. Ładyżyn, miasto, pow. hajsyński, przy ujściu Sielnicy Tulczynki do Bohu, 220 w. odległe od m. Kamieńca, 18 od Hąjsyna, 45 od Wapniarki, mieszk. do 4000, przeważnie żydów; dm. 535, 2 cerkwie, kościół parafialny Wniebowzięcia N. P. , wymurowany przez Sobańskich w 1823 r. , konsekr. w 1850 r. przez biskupa Łubieńskiego, na miejscu kaplicy drewnianej, wybudowanej w 1797 r. przez Seweryna Potockiego; do parafii tej należy 23 wsi, w ogóle parafian zaledwie 774. Parafia ta miała kaplicę w Wasilówce. Żydowska. synagoga i dom modlitwy, garbarnia, gorzelnia, 7 fabryk sukna z roczną produkcyą do 15000 rs. , młynów 7, jarmarków 26, targów 52, sklepów 25, rzemieśl. 40. Jest tu urząd gminny, do którego należą m. Ładyźyn, Hubnik, Skibickie. Czetwertynówka, Mytkowo, Ładyźyńskie futory, Ulanica, Łukaszówka, Białousowka, Pałanka i Mańkówka, , razem mieszk. męż. 8330, kob. 8609, osad 2755, ziemi włośc. 19951 dz. , w tej ilości ornej 14937 dz. , na jednego więc mieszk. wypada 1. 47 dz. Prywatnej ziemi w obrębie gminy 5096, w tej ilości ornej 1177 dz. Ziemia czarna urodzajna, nad Bohem tylko piaszczysta, grunta równe. Mnóstwo mogił otacza miasto. Ł. sięga bardzo odległej przeszłości. Marczyński Statys. Podola utrzymuje, że był on kolonią rzymską i miejscem zesłania znakomitych Rzymian. W kaźdym razie już w XIII w. kronikarze o nim wspominają. Miał on już wtedy silne fortyfikacye i należał do księstwa halickiego. W 1240 r. obiegli go Tatarzy, dobyć go jednak nie mogli, dopiero namowami i obietnicami mieszkańców do poddania się skłonili; wszyscy jednak w pień zostali wycięci. W XIV w. Ł. należał do kniaziów Korotkich, możnej podolskiej rodziny. Daniło Korotki był posiadaczem rozległych dóbr nad Bohem, Sobem i Sielnicą w około na kilkanaście mil z kluczowym miastem Ładyźynem; dobra te nazywały się Korotkowskiemi. Zdaje, się jednak, że przed Korotkiemi władali niemi Ładyżyńscy, gdyż około 1595r. nazwisko to RulikowskiBracławszczy zna, w dziale Korotkich wspomniano, że wsie w tej okolicy Besedki i Hnyła ruda nabyte zostały od Ładyżyńskich Przytaczamy tu miejscowości do dóbr Korotkowskich należące; niektórych dziś i śladu niema, inne musiały pozmieniać nazwiska m. Ładyzyn, Tryizby, Stremiatyńce, Katarzyn, Nakiszyńce, Kijowiec, Biesiadki, GniłaRuda, Zbynowa, Dworze, Draohuszów, Minków, Supiatów, Dołżek, Lipki, Płoska, Woronia łuka, Semenkowa, Karadzyn. Stawmy, Michałówka, Wasilówka, Biełaszki, Jamne, Michałkowce, Sokulec i inne Na początku XVI w. ginie ród Korotkich; połowa fortuny przechodzi po kądzieli na 2 córki Bohusza Korotkiego na Dachnę żonę Juchna Krasnosielskiego i Maruszę żonę Romana Żytyń Ładyczyn Ładyczyn Ładyga Ładyhy Ładykszty Ładypol Ładyżenka Ładyżycze Ładyżyn skiego; drugą zaś połowę bezdzietny Hrehory Korotki sprzedaje ks. Januszowi Zbarazkiemu wojew. bracławskiemu. Tranzakcya sprzedaży uczyniona w 1595 r. 11 czerwca Bohusze; Michałowce, Strzemiatyńce, Katarzyn, Nakiszynce i w Stawach połowa gruntu, HnyłaRuda kupiona u Romana Ładyżyńskiego, Besedki wszystko to za 200 kóp groszy litew. , licząc grosz po 10 pieniążków białych, a w kopie po 69 groszy. Dział jednak szczegółowy a raczej rozgraniczenie tych dóbr nastąpiło dopiero po śmierci Hrehorego między ks. Zbarazkiemi z jednej strony, a synami Krasnosielskiej i Kondratowej Kozarowej po Zytyńskich z drugiej strony. W dziale tym pominięta siostra Krasnosielskich Eudoksya, żona Semena Słupicza. Stąd proces, który ciągnął się między sukcesorami aż do początku naszego stulecia ob. Kuna, Przytaczamy dział ten dosłownie Na sukcesorów Bohusza Korotkiego Krasnosielska i Kozarowa, sioło Michałkowce i Wasylowka, począwszy od rz. Hnilec, niedaleko wierzchowiny rz. Wasyłowej, ku rz. Wasylówce, w niz tej rzeki i niżej seła Wasylówki idąc, w prawo będzie grunt do tych 2 wsi, a w lewo do dóbr ładyżyńskich ks. Zbarazkich, a przeszedłszy za rz. Wagylowę, prosto bez pole do doliny Bachmatowskiej, dołem tej doliny, aż do ujścia jej w rz. Siclaicę, do ujścia rz. Olszanki, gdzie z drugiej strony ta rz. Olszanka do Sielnicy wpada, od ujścia rz. Olszanki w górę tą rzeczką, zostawując wolne zajęcie i wylew stawów z obu stron rzeki, aż do Jarmoliniec i granicy Słupiczanki, wszystek grunt w granicach zawarty w prawo do Michałówki i Wasylówki, w lewo do Ładyżyna; seła Białousowka i Sieliszcza, Michałówka, potem Sieliszcze i las Jamny z takiem położeniem, iź od r. Udycza powyżej jeziora w Boh wpada, pomiędzy siołem. Jamnym i Dołżkiem, pod lasem Jamnym w lewo od Bohu się trzymając grunta Krasnosielskich, w prawo grunt i las wojewody bracławskiego. Dalej zaś prosto przez pola do rz. Surycy i drugiej Bratowińskiej, która bez Ładyżyn niedaleko Bohu do Jamnego przechodzi, a przeszedłszy do tej drogi w poprzek drogi Bracławskiej z Ładyżyna przypadającej, na dół aż do ujścia jej do Bohu, grunta do Jamnego a do Ładyżyna w prawo. Te tedy sioła i sieliszczaz ich uroczyskami zostają przy dziedzicach Bohusza Korotkiego, a druga połowa dóbr Korotkowskich jako to sioło i seliszcze Tryizby, Bohusze, Stremiatyńce, Katarzyn, Nakiszyńce, Ładyżyn na rz. Sobie z dawna leżący, Kijowiec, Besedki, HnyłaRuda ze wszystkiemi gruntami hnyłorudzkiemi i ich seliszczami i uroczyskami, Zanowo, Dworny, Drohuszów, Minków, Supiatów, Stawy, Serednik, Biłaszków, Siomiankowo, Karadzyn, Mały Dołżek, Wronia łuka i z ich gruntami mają należy o do wojewody bracławs. , ks. Zbarazkiego, w których jako swoich woleć będzie zamki i dwory budować, ludźmi miasta, sioła, seliszcza i ich uroczyska osadzać. Synowie Janusza ks. Zbarazkiego Jerzy i Krzysztof wymierają bezdzietni, majątki ich wraz z Ł. przechodzą do krewnych ich ks. Wiszniowieckich. W 1651 r. dwaj synowie ks. Janusza Wiszniowieckiego dzielą się fortuną ukraińską na część Dymitra Jerzego dostaje się klucz niemirowski, berszadzki i ładyżyński, razem 63 wsi i miasteczek; na część zaś Konstantego klucz pohrebyski, wołodarski i daszowski, 101 wsi i miasteczek; fortuna to prawdziwie królewska, a są to dobra tylko ukraińskie. Nastają smutne czasy dla Podola, wojny Chmielnickiego. W 1652 r. o miedzę od Ł. i na polach do niego należących, odbywa się straszna rzeź batohska. Pola Ł. usłane kośćmi tych nieszczęśliwych wojowników. Tu stanął obozem stary hetman Koniecpolski z zamiarem wzbronienia przejścia do Wołoch, synowi watażki. Tymoszkowi, śpieszącemu na gody weselne. Syn hetmana Samuel pełnił obowiązki oboźnego i mimo rad pułkownika Przyj emskiego, obrał obszerną i najniedogodniejszą przestrzeń dla obozu; zamkniętą z tyłu lasem i pooraną jarami. Wieliczko utrzymuje, że Polacy tak byli bezpieczni, ze nawet nie okopali się, nie znali siły nieprzyjaciela i nie wierzyli w przyjście Tatarów. 1 czerwca 1652 r. w sobotę, w dzień N. P. nad rankiem okazali się pod Batohem Tatarzy, a z niemi wiadomość o nadciągnięciu z Tymoszkiem 40000 ordy pod. Nuradynem sułtanem. Za nimi postępował sam Bohdan Chmielnicki w kilkadziesiąt tysięcy jazdy. Kalinowski przeciwko takim znacznym siłom mógł wystawić zaledwie 9000 dobrego rycerstwa według Rudowskiego 20000. Odpędzono pierwszego dnia podjazdy Tatarów, lecz nazajutrz szeroki, bezbronny obóz hetmański został opasany chmurami wrogów. Na domiar nieszczęścia, wszczął się pożar w obozie, nagromadzone sterty siana i zboża zasypywały Polaków morzem płomieni. Wszczął się popłoch nie do opisania, z którego korzystał Chmielnicki. W ciągu godziny prawie większa połowa wojska w pień została wycięta, pozostałych 5000 wziętych przez Tatarów do niewoli wykupił stary watażka, aby nazajutrz przed namiotem swoim i Wyhowskiego, w obec pijanej zgrai Kozaków, sprawić najstraszniejszą rzeź. Tu oddał głowę pod nóż katowski Przyjemski, Kalinowski Samuel, Marek Sobieski brat króla. Górka, Niepokojczycki i inni; stary hetman zginął w lesie od strzały Tatara, a głowę jego obnoszono po zwycięskim obozie. Krzysztof Grodzicki winien ocalenie opaleniu swej twarzy. Takie to straszne wspomnienie robią Ładyżyn Ładyżynka Ładyżyńskie Ładza Ładzi ca Ładzice Ładzienniki Ładzili Ładzyń Łagamusze Łapanów Ładyżanka nam pola. batohskie i ładyżyńskie. Pasmo mogił pod miastem ma być grobem wymordo wanych. Musiał i Ł. w tym czasie wiele ucierpieć. Wieliczko nazywa go wielkiem miastem, miał posiadać 17 cerkwi i zamek silnie obwa rowany. Następnych lat przechodził z rąk do rąk; w 1671 zajął go Sobieski. Popi. ubrani w szaty cerkiewne wystąpili na spotkanie cho rągwi polskich. Po poddaniu się Doroszenki Turkom, z polecenia Samojłowicza zajął go mę żny pułkownik Muraszko. Doroszenko we zwał na pomoc Turków i Tatarów i otoczył miasto dokoła. Muraszko wytrzymał 11 sztur mów, a kiedy mieszkańcy ulegli namowom Doroszenki i zdali się, Muraszko zajął zamek i tu jeszcze bronił się 2 tygodnie. Zmuszony je dnak brakiem żywności iwody, zrobił wy cieczkę i zginął z całym oddziałem. Mieszkań cy w pień wycięci zostali a miasto zniszczone. Odtąd juz, pomimo starań dziedziców, podnieść się nie mogło. Należało ono w XVIII w. do Potockich, w 1775 r. liczyło zaledwie 180 domów, na przedmieściach 98. Stanisław Au gust przywilejem z 30 listopada 1790 r. pozwolił, aby krajczy koronny Seweryn Potocki zaprowadził jarmarki na drugi dzień po Bożem Narodzeniu, podług kal. łacińs. , i po Bożem Ciele, oba po 4 tygodnie trwać mające. W ostatnich czasach był własnością Sobańskich, którym po 1830 r. został skonfiskowany i za mieniony na wojenne kolonie. W 1825 ro ku odbywał tu przegląd cesarz Aleksander. Z dawnej przeszłości pozostały tylko wysokie wały, szczątki bram i baszt z zamku i waro wni. Czyt. art. też Orłowskiego w Podol. eparch. Wied. Dr. M. Ładyżynka, ŁadyżynŁadyżenka mko, pow. humański, u zbiegu rz. Ropotuchy z Jatranią, o 25 w. od Humania, o 235 od Kijowa, w par. katol. Humań, ma 1500 mk. prawosł. , 32 katol. , 825 izr. , 3070 dzies. ziemi. Należała z Tałałajówką do Moszczeńskich, dawniej część Humańszczyzny. Dziś wraz z Dubową 14 rzym. kat. własność Rodokonakiego. W mku Ł. jest gorzelnia 25000 wiader spiryt. prod. i 2 garbarnie. Ładyżyńskie futory, wś, pow. hajsyński, gm. Ładyżyn, mk. 862, ziemi włośc. 858 dz. , dwor. z Mytkowem 234 dz. , osad 157. Par. katol. w Ładyźynie. Należała do Sobańskich, dziś Czesława Jaroszyńskiego. Ładza, ob. Salzbrunn niem. . Ładzi ca, ob. Łada. Ładzice, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Radziechowice, par. Radomsk Łaski, Lib. ben. I, 475, 495. Wś ma 18 dm. , 123 mk. , 186 mr. ; folw. 5 dm. , 38 mk. , 751 mr. W 1827 r. było 18 dm. , 154 mk. Według Tow. Kred. Ziem. folw. Ł. z wsiami Ł. i Kozia Woda r. 1866 miał rozległości mr. 822 grunta orne i ogr. mr. 481, łąk mr. 25, pastwisk mr. 86, zarośli mr. 100, lasu mr. 80, nieużytki i place mr. 50. Wś Ł. os. 20, z gruntem mr, 186; wś Kozia Woda os. 7, z gruntem mr. 44. Ładzienniki al. Łazienniki, wś w pow. nowogródzkim, o milę na zach. od Nowogródka, nad rzeczułką wpadającą do Izewki, w gm. wsielubskiej, ma os. 23, miejscowość wzgórkowata, niebezleśna, gleba urodzajna. A. Jelski. Ładzili ze Zmysłówką, wś, pow. sanocki, leży na płn. od Rymanowa, przy gościńcu z Krosna do tegoż miasta, nad pot. , Tabą, który Jako Morawa uchodzi do Wisłoka. Przys. Zmysłówka jest położony na wsch. od wsi. Ł. należy do par. rzym. katol. w Rymanowie, oddalonym o 3. 7 kil. a do gr. katol we Wróbliku Królewskim. Podług spisu ludności z r. 1880 liczył Ł. 388, Zmysłówka 138 mk. ; podług szemat. duch. było w Ł. 205, w Zmysłówce 140 rzym. katol. , reszta zaś gr. katol. Pos. więk. ma obszaru 276 roli, 92 łąk i ogr. , 12 past. i 89 mr. lasu; pos. mniej. 352 roli, 35 łąk i ogr. i 20 mr. past. Jest tutaj także browar. Ł. graniczy na płd. z Posadą Rymanowską, na płn. z Wróblikiem Szlacheckim, na wsch. z Łazami Rymanowskiemi a na zach. z Klimkówką. Mac. Ładzyń 1. wś, pow. nowomiński, gm. Ładzyń, par. Stanisławów. W 1827 r. wś rząd. , 20 dm. , 143 mk. ; ob. Gorzanka. Gm. Ł. należy do s. gm. okr. IV w Stanisławowie, st. poczt. w NowoMińsku o 7 w. , ma obszaru 11, 707 mr. i 3147 mk. W gminie są 3 młyny wodne i huta szklana Libertów. Por. Cyganka, Według Tow. Kred. Ziem. folw. Ł. z osadą młyn. Suchowizna i attyn. Gorzanka, od NowoMiń ska w. 8, rozległy mr. 2321 grunta orne i ogr. mr. 522, łąk mr. 89, lasu i zarośli mr. 1613, nieużytki i place mr. 97; nadto w os. czynszowych mr. 98; bud. mur. 3, z drzewa 18, gorzelnia, browar, młyn wodny, rzeczka bez nazwy, pokłady torfu. Wś Ł. os. 15, z gran. mr. 27; wś Brzuza os. 30, z grun. mr. 651; wś Cyganka os. 40, z grun. mr. 566; wś Wólka Piecząca os. 7, z grun. mr. 201; wś Sokule os, 12, z grun. mr. 176; wś Lubomin os. 17, z grun. mr. 321; wś Poremba os. 19, z grun. mr. 262; wś Cisówka os. 38, z grun. mr. 952; wś Rządza os. 20, z grun. mr. 603. 2. Ł. al. Ładzin, kol. i os. leś. , pow. noworadomski, gm. Pajęczno, par. makowska. Kol. ma 24 dm. , 173 mk. , 510 mr. ziemi; dwie osady leśne należą do leśnictwa rządowego Pajęczno 7 dm. , 12 mk. , 45 mr. W 1827 r. wś rząd. i osady rząd. mają tu 16 dm. , 122 mk. Łagamusze, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 42 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Łapanów, wś i folw. , pow. miechowski, gm. Wierzbno, par. Proszowice. W 1827 r. 25 dm. , 221 mk. Folw. Ł. od rz. Wisły w. 7, roz Łagiewniki Lagiewki Łagiewki legły mr. 481 grunta orne i ogr. mr. 419, łąk mr. 37, nieużytki i place mr. 25, bud. mur, 4, z drzewa 17, płodozmian 7 i 12polowy, gorzelnia, dystylarnia z fabryką wódek słodkich i cegielnia. Wś Ł. os. 20, z grun. mr. 108. Łagiewki, wś, pow. wrzesiński, 10 dm. , 101 mk. ; 33 ewang. , 65 katol. , 3 żyd. ; 31 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Miłosławiu o 6 kil. Łagiewniki byli to mieszkańcy osadzajraują cych się wyrobem łagwi to jest naczyń z drzewa lub skory, używanych do przechowywania i przenoszenia napoi w wiekach, w których wyrób i używanie szkła nie były jeszcze rozpowszechnione. Łagiewniki 1. wś, pow. włocławski, gm. Śmiłowice, par. Kruszyn. Por. Kowal, W 1827 r. 27 dm. , 198 mk. Folw. Ł. ź os. młyn. Diabełek, od Kowala w. 4, rozległy mr. 320 grunta orne i ogr. mr. 201, past. mr. 21, nieuż. i place mr. 98, bud. mur. 6, z drzewa 6. 2. Ł. , wś, nad strum. Wołodoły, pow. wieluński, gm. Wydrzyn, par. Raczyn, odl. od Wielunia w. 8. W 1827 r. było tu 46 dm. i 350 mk. ; obecnie Ł. cz. I ma dm. 36, mk. 186; Ł. cz. II, wś, dm. 39, mk. 217; folw. dm. 4, mk. 72; os. karcz. 1 dm. , 7 mk. Jest tu szkoła początkowa 1klas. ogólna i kościół drewn. tyt. Ścięcia ś. Jana Chrzc, niegdyś paraf. Łaski, Lib. ben. II, 155, dziś fil. , przebudowany r. 1805 kosztem Ign. Ostrowskiego dziedzica wsi. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 618 grunta orne i ogr. mr. 506, łąk mr. 89, past. mr. 4, wody mr. 3, nieuż. i place mr. 16, bud mur. 3, z drzewa 10, wiatrak. Wś Ł. os. 43, z grun. mr. 255. 3. Ł. , wś i majorat, pow. sieradzki, gm. Złoczew, par. Godynice, odl. od Sieradza w. 21, dm. 11 ob. Grójec Wielki. 4. Ł. , folw. , pow. kolski, gm. Sompolno, par. Lubstówek Łaski, Lib. ben. I, 223; odl. od Koła w. 21; dm. 3, mk. 89. W 1827 r. 22 dm. , 160 mk. 5. Ł. , wś i folw. pow. słupecki, gm. Grodziec ok, par. Królików Łaski, Lib. ben. I, 280; odl. od Słupcy w. 27; wś dm. 19, mk. 245; folw. dm. 2, mk. 17. W 1827 r. 13 dm. , 112 mk. 6. Ł. Stare, Nowe, Małe i poklasztorne, wś nad rz. Bzurą, pow. łódzki, gm. Łagiewniki, par. Zgierz Łaski, Lib. ben. II, 386, odl. 6 w. od Łodzi, 3 w. od Zgierza. Są to trzy wsie włośc, jedna osada i folw. , położone przy drodze bitej ze Zgierza do Strykowa, przy źródłach Bzury, biorącej początek w przyległych lasach. Posiadają kościół poklasztomy mur. , filią par. Zgierz, szkołę począt, urząd gm. , gorzelnię. W 1827 r. było tu 52 dm. i 315 mk. ; obecnie folw. ma 9 dm. , 72 mk. , 2340 mr. 780 ornej. Ł. Małe czyli Cegielniki wś, 31 dm. , 336 mk. , 407 mr. ; Ł. Nowe wś, 22 dm. , 225 mk. , 454 mr. ; Ł. Stare wś, 9 dm. , 232 mk. , 53 mr. ; Ł. poklasztorne 2 dm. , 7 mk. 24 mr. i Ł. os. , gdzie mieści się urząd gm. , 4 dm. , 5 mk. , 1 mr. ; są to zabudowania poklasztorne. Ogółem Ł. mają 77 dm. , 877 mk. W połowie XVII w. Ł. były własnością Jerzego Bełdowskiego podsędka łęczyckiego. W 1669 r. dał tę wś w posagu za córką Samuelowi Zelewskiemu. Za niego miało tu miejsce tak zwane pojawienie się ś. Antoniego, jedno z licznych w owej epoce zjawień. Rozgłos cudów gromadził tłumy pobożnych i ciekawych, w skutek czego dziedzic zbudował na górze kaplicę drewnianą i osadził przy niej stałego kapelana, swego krewnego, franciszkanina, Konstantego Plichtę. Proboszcz zgierski, lękając się o swe dochody, stawiał zacięty opór przeciw odprawianiu stałego nabożeństwa. Kilka komisyj zjeżdżało na miejsce dla sprawdzenia cudów i przeprowadzenia zgody między dziedzicem Ł. a proboszczem, co wreszcie nastąpiło. Protokóły komisyi przesłane do Rzymu uzyskały potwierdzenie i w 1680 r. nuncyusz Pallavicini ogłosił Ł. miejscem cudownem i zatwierdził fundacyą kościoła i klasztoru franciszkanów. W 1682 r. wprowadzono uroczyście cudowny obraz do nowego, drewnianego kościołka. W 1701 r. rozpoczęto budowę murowanego kościoła i klasztoru ze składek i ofiar pielgrzymów. W 1726 r. arcyb. gnieźnieński Teodor Potocki dopełnił konsekracyi nowej świątyni. Prócz tego w różnych czasach wzniesiono w okolicy klasztoru cztery kaplice odrębne. Sławę tego klasztoru rozniósł szeroko jeden z zakonników Rafał Chyliński, Wielkopolanin z Kierskiej urodzony, który z towarzysza chorągwi pancernej został zakonnikiem. Wyświęcony w Krakowie 1717 r. słynął jako kaznodzieja i egzorcysta, i ostatnie lata życia spędził w Ł. , gdzie zmarł 741 r. Pobożne, ascetyczne życie zjednało mu sławę świętego i spowodowało rozpoczęcie badań poprzedzających proces kanonizacyjny. Kilka komisyj zjeżdżało do Ł. w latach 1761 1773. Wypadki krajowe przerwały te usiłowania. Ciało zmarłego spoczywa w opieczętowanej trumnie w podziemiu jednej z kaplic kościoła. Ł. były własnością Karnkowskich, obecnie Zawiszów. Opis Ł. podały Kłosy t. XV, str. 38. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folw. Ł. , Moskule, Imielnik, Marysiu i Arturów i wsi niżej wymienionych. Rozległość wynosi mr. 5377 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 656, łąk mr, 112, past. mr. 4, lasu mr. 298, nieuż. i place mr. 55, razem mr. 1125, bud. z drzewa 20, płodozmian 8 i 10polowy; folw. Moskule grunta orne i ogr. mr. 613, łąk mr. 32, lasu mr. 276, nieużytki i place mr. 19, razem mr. 1040, bud. z drzewa 16, płodozmian 14polowy; folw. Imielnik grunta orne i ogr. mr. 344, łąk mr. 17, past. mr. 11, lasu mr. 426, nieużytki i place mr. 32, razem mr. 830, bud. z drzewa 13, płodozmian 10po lowy; folw. Marysiu grunta orne i ogr. mr. 636, lasu mr. 23, nieużytki i place mr. 8, razem mr. 667, bud. z drzewa 9, płodozmian 16 Łagiewniki polowy; folw. Arturów grunta orne i ogr. mr. i 442, lasu mr. 1257, nieużytki i place mr. 16, razem mr. 1715, bud. z drzewa 4. Gorzelnia, 3 młyny, 2 cegielnie, pokłady torfu. Wś Ł. os. 35, z gruntem mr. 510; kol. Skotniki os. 43, z grun. mr. 322; wś Modrzewie os. 12, z grun. mr. 256; wś Skotniki os. 10, z grun. mr. 170; wś Cegielniki os. 38, z grun. mr. 412; wś Bałuty Stare os. 24, z grun. mr. 112; wś Doły os. 17, z grun. mr. 308; kol. Bałuty os. 7, z grun. mr. 81; wś Żubardź os. 5, z grun. mr. 87; wś Jemielniki os. 15, z grun. mr. 294; wś Moskule os. 27, z grun. mr. 356; wś Moskuliki os. 21, z grun. mr. 184; wś Bałuty Nowe os. 6, z grun. mr. 16. Gmina Ł. należy do sądu gm. okr. V w Proboszczowicach, st. p. Zgierz, ma 3651 mr. obszaru i 1669 mk. 1866 r. . W gminie znajduje się szkoła począt. , młyn wodny, gorzelnia i ąpretury sukna i kortów pod Zgierzem. 7. Ł. , wś i os. karcz. , pow. brzeziński, gm. Łazisko, par. Chorzęcin ob. . Wś ma 7 dm. , 62 mk. , 173 mr. ; os. karcz. 1 dm. , 3 mr. ziemi rząd. W 1827 r. 11 dm. , 86 mk. Czyt. Łaski, Lib. ben. I, 632; II, 179, 404. 8. Ł. , wś, os. młyn. nad rz. Widawką, pow. noworadomski, gm. i par. Dmenin Łaski, Lib, ben I, 505, 618. Wś ma 15 dm. , 132 mk. , 216 mr. ; os. młyn. 1 dm. , 4 mk. , 20 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. i Zakrzew Wielki z wsiami Ł. , Zakrzew Wielki i Bugaj rozległe mr. 1303 grunta orne i ogrody mr. 595, łąk mr. 146, lasu mr. 524, nieużytki i place mr. 39, bud. mur. 14, z drzewa 11, płodozmian 8polowy. Jest młyn wodny, piec wapienny i cegielnia, pokłady kamienia wapiennego i torfu. Wś Ł. os. 14, z grun. mr. 168; wś Zakrzew Wielki os. 21, mr. 236; wś Bugaj os 3, mr. 26. 9. Ł. , wś, pow. stopnicki, gm. i par. Chmielnik. W 1827 r. 21 dm. , 163 mk. W XV w. dziedzictwo Oleśnickiego Dług. I, 139. W bieżącem stuleciu należały do gen. Dezyderego Chłapowskiego, słynnego agronoma; od niego nabył gen. Tański. Czyt. Kod. Małopolski, 105. 10. Ł. , wś, pow. stopnicki, gm. i par. Busk. W 1827 r. 21 dm. , 156 mk. Są tu bogate pokłady gipsu krystalicznego. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 545 grunta orne i ogr. mr. 328, łąk mr. 60, pastw. mr. 91, lasu mr. 53, nieuż. i place mr. 12, bud. mur. 6, z drzewa 6, pokłady wapna i gipsu. Wś Ł. os. 30, z gruntem mr. 151. 11. Ł. , wś, pow. lubelski, gm. Wólka, par. Bystrzyca. 12. Ł. , wś i folw. , pow. płocki, gm. Ramutówko, par. Słupno, odl. o 12 w. od Płocka, ma 5 dm. , 113 mk. , 470 mr. gruntu; 41 nieuż. , karczmę. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 610 grunta orne i ogr. mr. 360, łąk mr. 40, past. mr. 80, wody mr. 2, lasu mr. 90, nieuż. i place mr. 38, bud. mur. 2, z drzewa 13. Wś Ł. os. 3, z grun. mr. 22. 13. Ł. , folw. , pow. lipnowski, gm. Chalin, par, Mokowo, odl o 24 w. od Lipna, ma 1 dm. , 38 mk. , 290. mr. gruntu, 15 nieuż. Należy do dóbr Chalino ob. . Br. Ch. Łagiewniki 1. wś, pow. wrzesiński, 24 dm. , 215 mk. ; 105 ewan. , 110 katol. , 47 analf. St. poczt. , tel. i kol. żel. w Miłosławiu o 4 kil. 2. Ł. , wś, pow. kościański, 24 dm. , 181 mk. , wszyscy katol. , 37 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Kościanie o 9. 5 kil. 3. Ł. I, dom. , pow. kościański, 958 mr. rozl. ; 4 dm. , 63 mk. , wszyscy katol. , 36 analf. 4. Ł. II, dom. , pow. kościański, 828 mr. rozl. , 2 miejsc. ; a Ł. ; b folw. Sepienko; 8 dm. , 137 mk. , wszyscy katol. , 58 analf. Własność hr. Janowej Działyńskiej, ur. Maryi ks. Czartoryskiej. 5. Ł. , wś, pow. poznański, 6 dm. , 47 mk. 45 katol. , 2 żyd. ; 18 analf. Poczta w Chludowie o 5 ML, st. kol. żel. i tel. w Poznaniu o 10 ML, st. kol. w Złotnikach o 4 kil. 6. Ł. , dom. , pow. poznański, 2339 mr. rozl. , 13 dm. , 168 mk. ; 23 ewang. , 145 katol. ; 64 analf. 7. Ł. , wś, pow. krotoszyński; 26 dm. , 168 mk. ; 44 ewan. , 124 katol. ; 42 analf. Poczta i tel. w Kobylinie o 14 kil. Łaski, Lib. ben. II, 18. 8. Ł. , dom. , pow. krotoszyński; dom. i folw. należące do gm. Starkowca; 1598 mr rozl. ; 14 dm. , 137 mk. Własność Antoniego Przyłuskiego. 9 Ł. , wś, pow. średzki, 24 dm. , 215 mk. , 105 ewang. , 110 katol. , 47 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Pobiedziskach o 10 kil. Łaski, Lib. ben. I, 64. 10. Ł. Kościelne, wś i gm. , pow. gnieźnieński, 3 miejsc a Ł. wś; b Ł. dom. , 1737 mr. rozi. ; c Ł. probostwo, 421 mr. rozl. ; 21 dm. , 288 mk. ; 23 ew. , 265 katol. ; 128 analf. Kościół katol. paraf. należy do dek. gnieźnieńskiego ś. Piotra i Pawła Łaski, Lib. hen. I, 70. Poczta i tel. w Kiszkowie o 6 kil, st. kol. żel. w Pobiedziskach o 16 kil. , w Gnieźnie o 15 kil. Pod wsią wykopano kociołek bronzowy. 11. Ł. , dom. i folw. , pow. inowrocławski, 2448 mr, rozl. ; należy do gm. Kobylnik; 11 dm. , 241 mk. Poczta i tel. w Kruświcy o 1 ML, st. kol. żel. w Inowrocławiu o 14 kil. M. St. Łagiewniki 1. Górne, niem. OberLagiew nik, wś i dobra, pow. bytomski, par. Królewska Huta, o pół mili od Bytomia; 73 bud. , 117 dm, , 2805 mk. Bobra mają 486 mr. rozl. , wś 61 os. , 454 mr. ziemi. 2. Ł. Średnie i Dolne, wś i dobra tuż pod Bytomiem, 172 bud. , 141 dm. , 2876 mk. Dobra 512 mr. rozl. , wś 82 os. , 757 mr. ziemi; huta cynkowa i żelazna. 3. Ł. Małe, wś, pow. lubliniecki, par. Pawonków; 87 bud. , 64 dm. , 561 mk. , 63 os. , 1640 mr. ziemi; pustkowia Jamińsko. Owczarek, Statek, Dyla. 4. Ł. Wielkie, wś i dobra, pow. lubliniecki, par. Lubecko; 48 bud. , 33 dm. , 580 mk. Dobra z folw. Pietruchowe mają 2890 mr. ziemi a wś z kol. Jasiek i pustk. Płonkowe 57 os, , 835 mr. ziemi, koś. fil. z r. 1691 i szkołę. Łagiewniki Łagisz Łagody Łagów Łagoszew Łagotki Łagisz Łagoda Łagisz al. Łagisza, wś, os. leśna, i os. karcz. nad rz. Czarną Przemszą, pow. będziński, gm. Bobrowniki, par. Grodziec. Posiada na gruntach między tą wsią a Psarami 7 kopalni węgla; z tych Franciszek, Barbara, Witold i August bez użycia maszyn wydały w 1877 r. 138, 100 pud. węgla, pracowało zaś 70 męż. , 17 kob. i 48 dzieci. W 1881 r. dwie tylko były czynne i wydały 85, 620 pud. , zajmując 35 ludzi; zaś dwie inne kopalnie Antoni i Kazimierz innego właściciela dały 400, 000 pud. i zatrudniały 3 maszyny o sile 14 koni i 76 robotników. Ł. kol. ma 49 dm. , 492 mk. , 740 mr. ; dwie os. leś. rząd. 2 dm. , 6 mk. , 50 mr. ; os. karcz. 2 dm. , 7 mk. , 18 mr. W 1877 r. Ł. wś rząd. miała 61 dm. , 394 mk. Na terytoryum Ł. powstały kolonie Bary i Glinice, z któremi. razem jest dziś 107 dm. , 900 mk. , 1370 mr. ziemi włośc. 825 mr. ornej. Łagoda. T. n. młyn pod m. Szadkiem wymienia Lib. ben. Łaskiego I, 441. Łagody, wś rząd. i włośc. nad rz. Święcicą, pow. lidzki, 2 okr. adm. , przy drodze dereczyńskiej, o 48 w. od Lidy, 16 dm. , 144 mk. 1866. Łagoszew, wś, pow. łowicki, gm. Jeziórko, par. Łowicz Łaski, Lib. ben. II, 237, 512, odl. od Łowicza w. 4. Jest tu szkoła elemen. , dm. 48, mk. 250, os. 43 i 937 mr. ziemi 442 past. i 26 nieuż. . W 1827 r. 39 dm. , 219 mk. , wś rząd. Łagotki, ob. Łohotki. Łagów 1. os. , przedtem mko, nad rz. Łagowicą, gm. i par. Łagów. Leży na wyżynie wzniesionej tu na 924 st. i stanowiącej południowy stok pasma Łysogór, od których szczytu świętokrzyskiego odległym jest o 7 w. tylko; od Opatowa 23 w. Leży przy trakcie z Opatowa do Kielc. Posiada kościół paraf. mur. , 3 kaplice mur. , dom przytułku dla ubogich, szkołę począt. 1klas. , sąd gm. okr. III, urząd gm. , st. poczt. , olejarnię, dwa młyny wodne i wiatrak. W 1827 r. było tu 209 dm. i 1299 mk; w 1862 r. 201 dm. , 2371 mk. w tem 192 żyd. ; obecnie jest 212 dm. 5 mur. , 2005 mk. Do osady należy 2851 mr. ziemi. Ludność trudni się wyrobem naczyń glinianych od wielu wieków. Okolice Ł. dostarczają glinki ogniotrwałej i marmuru ciemnego. W pobliżu Ł. jest jaskinia zwana Zbójecką. Ł. jest starożytną osadą. Władysław Herman, na wstawienie się swej żony Judyty, darował tę majętność z przyległemi wsiami 1805 r. kapitule kujawskiej, , Ecclesiae Vladislaviensi cathedrali, castellania Lagoviensis cum suo districtu, perpetua donatione concessa, powiada Długosz Wyrażenie to castellania okazuje, iż musiał znajdować się tu zamek, zawiadywany przez kasztelana czyli rządcę dóbr krolewskich. Elżbieta królowa węgierska i polska, za niedołężnych rządów syna swego Ludwika krajem władająca, pozwala przywilejem w Sandomierzu 1375 r. danym, ażeby jej kapelan Zbyluta bisk. kujawski czyli włocławski, zamienił wś Łagów na miasto; obdarza je prawem niemieckiem, ustanawia targ we czwartek. Jagiełło, przychylając się do prośby Piotra z Radolina, dra obojga praw, zatwierdza powyższy przywilej 1390 r. Miasto srogiego doznało losu 1502 r. , gdyż do szczętu przez Tatarów spalone zostało. Stanisław August 1778 r. , dla dogodności mieszkańców, przenosi 12 jarmarków na inne dni. Tutejszy kościół, z kamienia wzniesiony z wyniosłą wieżą, wydaje się zabytkiem XV w. Brak o jego dziejach wiadomości a wewnątrz nie ma żadnych zabytków. Z drugiego kościoła, równie starożytnego, przy którym istniał szpital, pozostały tylko mury. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 760. W Ł. urodził się uczony pisarz hebrajski Jakób Reifman. Par. Ł. , dek. opatowski, 6586 dusz. Ł. wójtostwo, folw. , majorat, ma 1 dm. , 14 mk. , 124 mr. Ł. Poduchowny, os. , ma 2 dm. , 257 mr. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Zamość i Wólka Zamojska, wsi Ł. , Wola Łagowska, Zamość i Floryanów; rozległość wynosi mr. 1385 folw. Ł. grunta orns i ogr. . mr. 454, łąk mr. 25, pastw. mr. 9, lasu mr. 424, nieuż. i płace mr. 25, razem mr. 937, bud. mur. 3, z drzewa 27, płodozmian 8polo wy; folw. Zamość grunta orne i ogr. mr. 126, łąk mr. 34, nieuż. i place mr. 6, razem mr. 166, bud. mur. 1, z drzewa 9, płodozmian 6polowy; folw. Wólka Zamojska grunta orne i ogr. mr. 213, łąk mr. 1, pastw. mr. 4, lasu mr. 50, nieużytki i place mr. 14, razem mr. 282; olejarnia, wiatrak i pokłady torfu. Wś Ł. os. 49, z grun. mr. 746; wś Wola Łagowska os. 13, z grun. mr. 232; wś Zamość os. 35, z grun. mr. 484; wś Floryanów os. 10, z grun. mr. 151. Gmina Ł. ma 4476 mk. , 592 dm. i rozl. 8427 mr. Kopalnia gliny garncarskiej i kamienia wapiennego. W skład gm. wchodzą Lechówek, Ł. , Łagowjska Wola, Małacentów, Masłowiec, NowyStaw, Orłowiny, Paprocice, Sędek, Stawki, Winna i Zamkowa Wola. 2. Ł. , wś, pow. łowicki, gm. Łyszkowice, par. Pszczonów Łaski, Lib. ben. II, 282, odl. od Łowicza w. 16, od Pszczonowa 4 w. W 1879 r. katol. 215, dm. 32, os. 28, ziemi 733 mr. , w tem 245 mr. pastw. i 45 mr. nieuż. W 1827 r. było tu 19 dm. , 145 mk. 3. Ł. , wś, pow. kozienicki, gm. Grabów nad Wisłą, par. Janowiec, leży przy szosie prowadzącej z Puław do Zwolenia, od Wisły w. 12. Dworskiej ziemi ornej mr. 460 a 370 lasu; włościańskiej 900 wraz z lasem za służebności odebranym; mk. 400, dm. 62. Należała niegdyś do klucza janowickiego, własności Firlejów, Tarłów, Lubomirskich, ostatecznie Piaskowsikich, od których w r. 1800 przeszła w posiadanie rodziny OdrowążPie Łagowica Łagowce niążków. W r. 1863, z powodu odległości ko ściołów parafialnego i sąsiednich, wystawiony tu został kościół kosztem i staraniem obecnego dziedzica Floryana OdrowąźPieniążka, stano wiący jednak dotąd filią Janowca. R. 1827 Ł. miał 24 dm. , 171 mk. Br. Ch Łagowcepor. Łachowce, Łagowica. wś pow. opatowski, gm. Gęśice, par. Zbilutka, odl. 22 w. od Opatowa. Ma 25 dm. , 137 mk. , 302 mr. ziemi włościańskiej, 2 mr. dworskiej, 2. Ł. , wś nad rz. t. n. , pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Iwaniska, odl. 17 w. od Opatowa. Ma 27 dm. , 90 mk. , 298 mr. gruntu włosc. Łagowica, Łagówka, rz. w pow. opatowskim, poczyna się z kilku strumieni wypływających z gór Stokrzyskich, z zach. od Orłowin i Plu chów, ze wsch. od Piotrowa i Piórkowa, z któ rych pierwszy płynie pod Łagowem, i łączą cych się poniżej tej osady; płynie w stronę płd. wsch. , potem od wsi Pipala w zach. płd. przez Łagowicę i poniżej Rakowa wpada z lew. brzegu do Czarnej. Przepływa gminy Łagów, Gęsice, Rembów. Długa 14 w. W Enc. Org. XXIV, 43, pomiędzy rzekami wpadającemi do Czarnej wymieniona Łagpwica z Samicą; prawdopodobnie jest to strumień od Piórkowa, łączący się z głównem korytem od lewego brzegu poniżej Łagowa. J. Bl. Łagowiec, niem. Lagowitz Parmitz 1. wś, pow. międzyrzecki; 2 miejsc a Ł. , wś; b Nowy świat, koi; 53 dm. , 360 mk. ; 249 ewang. , 110 katol. , 1 żyd, 39 analf. Poczta w Starym Lutolku o 2 kil. ,. tel. w Brojcach o 3 kil. , st. kol. żel. Stentsch o 9 kil. 2. Ł. , dom. tamże, 3332 mr. rozl; 3 miejsc a Ł. , dom; folw. b Heidewitz, c Nowy Świat; 20 dm. , 211 mk. , 173 ewang. , 38 katol. ; 49 analf. R. 1580 własność Krzyckiego. Por. Chodziszewo, Łagówka, rz. , ob. Lagowica, Łagowo, wś i folw. , 364, mr. rozl. , pow. kościański, 54 dm. , 325 mk. , wszyscy katol. , 105 analf. Poczta w Bielewie o 4 kll, st kol. żel. i tel. w Kościanie o 28 kil. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 159. Łagowska Kuznica, wś, pow. wieluński, par. Ossiaków. Por. Kuźnica 7, t. V, str. 11. Łagowska słoboda, folw. , pow. ihumeński, 20 włók rozl. , dawna własność Olewińskich. Łagowska Wola 1. wś, pow. opatowski, gm i par. Łagów, odl. 26 w. od Opatowa. Leży na płd. o 2 w. od Łagowa. Ma 75 dm. , 535 mk. , 1251 mr. ziemi włośc. i 47 mr. ziemi rząd. W 1827 r. wś rząd. 40 dm. , 294 mk. 2. Ł. WolIa, wś, pow. kozienicki, gm. Grabów nad Wisłą, par. Janowiec, ma 16 dm. , 128 mk, 377 mr. ziemi. Łagożanka, folw. , pow, ihumeński 4 i pół włók rozl, od r. 1873 własność Goworków. Łagulsk, os. , pow. nowogradwołyński, gm. kurneńska, ziemi dwors. 418 dzies. Niegdyś należała do dóbr Sokołowskich liińskich; obec nie ma kilku właścicieli. L. R. Łagumowicze, ob. Łogumwicze. Łaguny, wś nad rz. Soną, pow. ciechailowski, gm. Bartołdy, par. Zielona Do Ł. należy przys. Łagunki i las zwany Nicpoń; przy wsiwiatrak i karczma. Ma 117 mk. , drobnej szlachty, 17 bud. mieszk. , 950 mr. , w tej liczbie 790 mr. gruntu ornego. Według Tow. Kred. Ziems. folw, Ł. Pokójewo rozl mr. 115 grunta orne i ogr. mr. 97, łąk mr. 12, nieuż, i place mr. 6, bud. mur. . 1, z drzewa 8. Folw. Ł. Łagunki rozległy mr. 508 grunta orne i ogr. mr. 890, łąk mr 23, pastw. mr. 27, lasu mr 58, nieuż. i place mr. 10, bud. z drzewa 20. Łaguszew 1. wś włośc, pow. kozienicki, gm. Oblassy, par. Janowiec ob. , odl. 33 w. od Kozienic, ma 29 dm. , 231 mk, 730 mr. obszaru 2. Ł. , por, Łagoszmew, Łaguszewo, niem. Lagschaw dok. Lagussow, rycer, dobra, pow. gdański, ćwierć mili od bitego traktu gdańskoskarszewskiego, 3 mile od Gdańska. Obszaru liczy ziemi ornej ha. 393, łąk 55, pastw. 17, lasu 208, nieuż. 11, wody 1, ogółem obszaru ha. 687. 42; dziedzic Muhl; katol. 133, ewang. 73, dm. 15. Par. Kłodawa, szkoła Wołkowo, poczta Pszczółki. Ku straży lasu pańskiego jest urządzone leśn. Borbsack. Ł. należy do najstarszych wsi tej okolicy. Pierwszy raz wspominane r. 1280 jako Lagussov. R. 1789 posiadacz Jan Trembecki chorąży. Łaguszówka, rz. , dopływ rz. Przyłęckiej, poczyna się na łąkach wsi Pająków w gm. Góra Puławska, przepływa przez gm. Oblasy na długość 8 w. i pod Baryczką uchodzi do Przyłęckiej, z którą do Wisły koło Janowca wpada. Łagwy 1. wś, pow. bukowski, 36 dm. , 314 mk, 4 ewang. , 310 katol. , 95 analf. Poczta, tel. i st. kol żel. w Buku o 3kil. 2. Ł. , folw. tamże, 7 dm. , 114 mk, należy do dom. Wojnowic. Łahanówka i Łahanowska Huta, dwie wsie, pow. radomyski, par. prawosł. Janówka, nad rz. Irszą, razem 3654 dzies. ziemi. Własność Grocholskich, Zdanowiczów i Dytkowskich. Łahiszyn, ob. Łohiszyn. Łahodów po rusku Łahodiw 1. wś w pow. brodzkim, 5 kil. na płn. zach. od sądu powiat. , urzędu poczt. , stacyi kolej, i teleg. w Brodach, nad rzeką Berlinką al. Bołdiirką, Suchowolą, dopływem Styru, płynącą od płd. wsch. z Brodów na płn. zach. Na wsch. leżą Jazłowczyk i Brody, na płd. i zach. Smolna, na płn. Berlin. Wr. 1880 było 335 nak. w. gminie, 12 na obsz. dwór. blisko 60 wyzn. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Brodach, gr. katol. w Smolni. 2. Ł. zwany także często ŁahodowPryłuka, wś w pow. przemyslańskim, 8 kil. na n. zach. Łagowcepor Łagowiec Łagówka Łagowo Łagowska Łagożanka Łagulsk Łagumowicze Łaguny Łaguszew Łaguszewo Łaguszówka Łagwy Łahanówka Łahiszyn Łahodów od Przemyślan, 12 kil. na płd. od sądu powiat. w Glinianach, tuż na płd. wsch. od urzędu poczt. Podhajczyki koło Lwowa. Na płn. leży Unterwalden, na wsch. Krzywice, Jaktorów i Uniów a mianowicie część wsi Młynowce, na płd. Przemyślany i Krościenko, a na zach. Hanaczów, Stanimirz, Podhajczyki i Unterwalden. Wzdłuż granicy wsch. płynie pot. Dobra ob. , dopływ Gniłej Lipy, od płn. na płd. , zasilany kilkoma strugami od praw. brzegu. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru część wsi zwie się Zaciemnem al. Zaciemną, po rusku Zatemne, na płn. zach. od nich folw. Ostrowiec al. Ostrowice, na płn. wsch. od niego część wsi Szopki z folw. i karczmą, dalej folw. Kozodawy i folw. z karczmą Mazów. Na płd. wsch. od zabudowań wiejskich leży część wsi Dobra, na praw. brzegu potoku t. n. Płd. wsch. klin obszaru zajmuje grupa domów Siworogi Syworohy. Wieś cała leży u podnóża krawędzi płaskowzgórza podolskiego, w owalnej dolinie, otoczonej od płd. , wsch. a po części i płn. wyższemi wzgórzami, pokrytemi lasem lub krzakami; od zach. zaś nieznacznem wzniesieniem. Najwyżej wznosi się część płd. wsi, t. zw. Las Łahodowski ze szczytem WazaKruk, 422 m. wys. Na płd. zach. od zabudowań wiejskich wznosi się wzgórze Ciemna do 389 m. W płn. stronie wsi jest mały stawek, a w lesie dworskim małe, około 40 kwadr. sążni zajmujące jezioro, bez widocznego przypływu i odpływu, nigdy nie wysychające. Płd. zach. część wsi przerzyna droga wiodąca ze Lwowa do Piszemyślan, a część płn. droga wiodąca ze Lwowa do Złoczowa. Par. rzym. katol. w Wyżnianach, gr. katol. w miejscu, dek. uniowski, archidyec. lwow. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Michała i szk. niezorganizowana. Jest także murowana kapliczka, w której się czasem mszę św. odprawia. Cerkiew założona w r. 1730, drewniana dzwonnica; najdawniejszy dzwon lany w r. 1693. Najdawniejsza metryka chrztu pochodzi z r. 1688 i pisana jest po rusku, skoropisem. Cmentarz leży w płd. zach. stronie wsi. Dawniej był cmentarz koło cerkwi, a dwa cmentarze za wsią. Szkołę założono 1860 r. Wieś istniała już w XVI w. , jak dowodzi pomnik grobowy w cerkwi uniowskiej nad zwłokami Wańka Łahodowskiego, dziedzica wsi, zmarłego r. 1574 a pochowanego w Uniowie. Nagrobek ten, zrobiony z białego marmuru, znajduje się w płn. ścianie cerkwi a ma następujący napis Tu łeżyt urożenyj Aleksander Wanko Łahodowskij z Łahodowa, kotoryj żyw na świti lit 49. Prestawysia misiacia stycznia, 27 dnia, roku 1574, kotoryj hrob dala sprawyty na pamiatku małżonka swojeho urożenaja Barbara z Sienna Łahodowskaja. Boże budy myłostyw duszy jeho. Tenże sam napis umieszczony także po polsku. O założeniu Łahodowa krąży między miejscową ludnością następujące podanie Za łańcuchem gór okalających Łahodów od płn. , leżała w odległości 3 mili od dzisiejszego Łahodowa za dawnych czasów wieś Załuka. Podczas jednego z napadów tatarskich zbiegli miejszkańcy Załuki do jednego z lasów okolicznych, zajmującego i dziś jeszcze płd. część Łahodowa, i ukryli się tamże. Tatarzy zniszczyli Załukę do szczętu, wyśledzili także schronisko mieszkańców i w pień ich wycięli z wyjątkiem Makarowa, Żukowa, Waśkowa i Załuckich. Krew ciekła strumieniami, mówi podanie. Ocalone rodziny osiedliły się na miejscu dzisiejszego Łahodowa i nazwały tę nową osadę Pryłuką jako przyłączoną do Załuki. Następnie przybywali tu inni osadnicy, a osada otrzymała dzisiejszą swą nazwę. Miejsce, gdzie niegdyś stać miała Załuka, pokazują i dziś jeszcze mieszkańcy tamtejsi; stoi tam obecnie jedna tylko chata, a cała okolica zwie się Załuką. W płd. stronie Łahodowa, w lesie, nazywa się do dziś, . Krowawycią t. j. krwawicą miejsce, gdzie, wedle podania, Tatarzy ludność Załuki w pień wycięli. Potomkowie ocalonych rodzin z Załuki żyją do dzisiaj w Ł. i cieszą się wysokiem poważaniem, jako potomkowie założycieli wsi. Pół ćwierci mili od Łahodowa a ćwierć mili od pobliskich Pohorylec znajdują się w pięknej dolinie ślady wałów dawnego zamczyska, należącego niegdyś do Łahodowskiego ssty Wańkowa. Lud zwie to miejsce zamkiem Wańka albo Łahodowską mogiłą, i wiąże do niej podanie, że niegdyś oblany był ten zamek jeziorem; że go jednak Tatarzy napadli, zdobyli, całą załogę wraz z sstą Wańkiem Łahodowskim w pień wycięli a zamek zniszczyli. Mieszkańcy Łahodowa i Pohorylec usypali mogiłę nad zwłokami pomordowanych. Gdzie dziś część wsi Kozodawy, była dawniej, według podania, wś tej nazwy, zniszczona przez Tatarów. Większa posiadłość, dziś przez bank włościański rozparcelowana, składała się do niedawna z folwarków Ł. , Ostrowiec, Wiktorówka i Zaciemne. Dobra te ostatniemi czasy należały do rodziny Tarnowskich; jeden z tej rodziny zaprowadził tu wzorowe gospodarstwo; pozostałe szczątki z zabudowań gospodarczych i mieszkalnych najwymowniej o tem świadczą. Był tu ładny dom mieszkalny, park i wielkich rozmiarów ogród owocowy. Od Tarnowskich przeszedł Ł. do rąk bankiera lwowskiego Hausnera, ojca znanego publicysty Ottona Hausnera, który dobra te konserwował i podniósł gospodarstwo wedle wymagań postępowego gospodarstwa. Niestety niedługo to trwało, gdyż zięć Hausnera hanowerczyk, eksoficer austryacki, Fryderyk Poten zniszczył je do szczętu, i lasy Łahodów Łajmy Łajpuszki Łajsce Łahodów Łahodycze Łahow Łajbiszki Łajby Łajgie w pień wycięto. W drodze licytacyi nabył te dobra bank rustykalny lwowski prócz fol warku Wiktorówka, przyłączonego przedtem do Słowity i rozparcelował; sam Ł. okrojony z wielu parcel ziemi i Ostrowiec nabył notaryusz Aleksander Zaleski, resztę włościanie i żydzi. Większa posiadłość dawniejszego kom pleksu ma roli ornej 963 m. a. , łąk 133, pastw. 48, lasu 1413; mniej. ma roli om. 1086 m. a. , łąk 167, pastw. 355, lasu 118. Wedle obli czenia z r. 1881 jest ludności na obszarze dwor skim 81, z tego męskiej 39, żeńskiej 42. W gmi nie ludności 1541, z tego męskiej 759, żeńskiej 782. Domów mieszk. 267. Ł. jest gniazdem starej ruskiej rodziny Łahodowskich. Jeden z tej rodziny Dymitr z Pohorylec Łahodowski podpisany, jak tak zwane akta bernardyńskie lwowskie świadczą, na akcie konfederacyi zie mi lwowskiej i dystryktu żydaczowskiego, wraz z miastem Lwowem stolicą wszej Rusi An. 1464, mającym na celu wspólną obronę przeciw nieprzyjaciołom i wyrażającym zacho wanie wierności ojczyźnie i królowi Kazimie rzowi Jagiellończykowi król był wtedy zaję ty walką z krzyżakami. Na akcie tym znaj duje się kilkadziesiąt podpisów, przeważnie imiona i miejsca pochodzenia. Z nazwisk czy tamy Jerzy Strumiłło z Domaszyna podkom. lwowski, chorąży Jan Świnka z Pomorzan, podstoli Jan Chodorowski z Brzozdowiec, Piotr Czebrowski ze Stok, Michał Kay z Derewlan i Dymitr Łahodowski z Didoszyc Dzieduszyccy, Mika z Balicz Balicki, Protazy z Sylejatucz Sulatycki i t. p. Dymitr Łahodowski i syn Wańko giną później pod gruzami zamku swego w Pohorylcach, walcząc z pogaństwem Czyt. Łahodów w Literatur. Sbornyku, 1870, str. 45; Łahodowska mogiła w Przyj. domowym, 1863, str. 300; O geologicznych stosunkach, Kosmos, Lwów, 1880, str. 127 i Verhandl. der geol. Reich 1880, 114; Galicya w obrazach, zesz. VIII; ob. także Ryciny w zbiorze Pawli kowskiego 3980; i Swod. litopys, str. 459. Lu. Dz. Łahodów, Łahodówka, potok, wypływa na wschodniej granicy gm. Podhorzec, w pow. złoczowskim. Płynie nasamprzód na północny zachód a przyjąwszy z lew. brzegu strugę płynącą z Podhorzec, zwraca się na północny wschód i przechodzi wkrótce na obszar Kadłubisk, w pow. brodzkim. Przepływa takowe i w kierunku północnym podąża do Wysocka, poniżej którego zwraca się na północny zachód i minąwszy błota zwane Czarnym Gajem, wchodzi na obszar Raźniowa, płynąc łączkami śródleśnemi a na granicy tegoż z Rudą, uchodzi do Styru. Jestto rzeka błotna. Dawniej tworzyła staw we Wysocku, dzisiaj spuszczony. Jedynie tylko w Raźniowie i we Wołkowatyczu, przysiołku gminy Zabłotcami Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 56. zwanej, rozlewają się na tej rzece znaczniejsze stawy. Pędzi młyny we Wysocku, w Woł kowatyczu i w Rażniowie. Długość biegu 23 kil. Niektórzy uważają ten potok za górny Styr ob. . Br. G. Łahodycze, grapa domów w Kamionce Wołskiej, w części wsi Biszkowie, pow. Rawa Ruska. Łahodyńce, wś, pow. starokonstantynowski, par. Kulczyny. R. 1867 miała 22 dm Łahodycze, nazwa używana w dokumen tach z r. 1488, podanych w Aktach grodzkich i ziemskich t. 9, str. 131, 132 i 136. Wydaw ca Aktów stawia domysł, iż to jest Łahodów w pow. brodzkim. Przeciw temu przemawia okoliczność, że wsie Chylczyce i Żulice, od których Paweł z Oleska odgraniczał wieś Łahodzycze, należącą do Jana Bełzeckiego, leżą między Złoczowem a Białym Kamieniem, w znacznem oddaleniu od Łahodowa. Owe Ł. musiały zatem jakąś inną oznaczać miejsco wość. Lu. Dz. Łahoszcz, ob. Hoszca. Łahow, niem. Loga, wś serbska na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim, nad Czornicą. W r. 1875 dm. 30, mk, 165, w tem Ser bów 137. Tu ma główną siedzibę zareczańskie serbskie towarzystwo, bardzo gorliwe w sprawie krzewienia narodowego ducha w okolicy; założone 23 kwietnia 1879 r. W bli skości grodzisko, nad strumieniem wpadającym do Czornicy. A. J. P. Łajbiszki, ob. Łojbiszki. Łajby, zaśc. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 28 w. od Święcian, 1 dm. , 5 mk. staroobr. 1866. Łajgie, jez. , blisko Andrzejewa, źródło Wiewirży. Łajkowszczyzna1. wś rząd. , pow. lidzki, 1 okr, adm. , o 3 w. od Lidy, 3 dm. , 17 mk. 2. Ł. , wś włośc. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 44 w. od Lidy, 6 dm. , 41 mk. 1866. Łajmy, cegielnia, należy do dóbr Kurszany w pow. szawelskim. Łajpuszki, wś, pow. poniewieski. Łajsce, wś w pow. jasielskim, 12. 8 kil. od Jasła, należy do parafii rzym. katol. w Łubieńku. Wś zaległa obadwa brzegi potoka Dunaj a, uchodzącego z lew. brzegu do Wisłoki. Wzniesienie wynosi 334 m. npm. Od północnego wschodu otacza ją las zwany Cechówką, a od południowego zachodu las Buczyna. Pola należące do wsi przecina gościniec z Jasła do Żmigrodu. Jest tutaj drewniana kaplica, w której się czasami msza św. odprawia. Kasa pożyczk. gminna ma 393 zł. w. a. kapitału. Z 604 mk. przebywa 36 stale na obszarze więk. pos. p. Wład. Bielańskiego; 601 jest wyzn. rzym. katol. , 3 izrael. Pos. więk. ma obszaru 291 mr. roli, 59 mr. łąk i ogr. , 22 mr. pastw. Łahodyńce Łajkowszczyzna Łahodów Łahoszcz Łałujcie Łakome Łajsk Łamacz Łamana Skała Łamana wulka Łakotkowo Łakoszyna Łakomowo Łamoczyno Łamki Łambow Łamaniec i 39 mr. lasu; pos. mniej. 395 mr. roli, 75 mr. łąk i 37 mr. pastw. Długosz wymienia Ł. Łazszczę, jako należące do opactwa tynieckiego wyd. Przeździeckiego, L. Ben. I, 482. Ł. graniczą na wschód z Łubnem szlacheckiem, na południe z Lężynami, na zachód z Zarzycami, a na północ z Glinikiem polskim. Mac. Łajsk, wś, pow. warszawski, gm. Jabłonna, par. Wieliszew. Leży na lewo od drogi bitej z Jabłonny do Serocka. I Łajszew Nowy i Stary, wś, pow. skieri niewicki, gm. Korabiewice, par. Jeruzal. Łajwiszki, wś, pow. kowieński, par. opitoj łocka, 7 włók rozl. , do 1863 r. wchodziła w skład dóbr ignacogródzkich Giejsztora. Łajżany, ob. Janopol. Łajżew, mko i dobra, pow. szawelski, gm. wiekszniańska, okr. polic. popielański, nad Wodoksztą, o 84 w. od Szawel, niedaleko granicy Kurlandyi, o 2 mile od Wiekszń. Mko ma kościół drew. , 94 osad, 515 dzies. ziemi; wś 60 osad, 140 dzies. ziemi. Bobra mają 60 włók, w tem wiele bagien, należą do Zabielskiego, w XVIII w. Chomińskich, około 1810 Szyryna. Kościół katol, ś. Trójcy, wzniesiony. 1661 przez Annę Ważyńską. Parafia katolicka dekanatu wiekszniańskiego; dusz 2237. W Purplach filialny kościół katolicki ś. Krzyża, zbudowany z drzewa 1838 przez kś. Rumycia. Łakagiry, wś włośc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 56 w. od Wilna, 4 dm. , 45 mk. katol. 1866, Łakinos, góra w pobliżu wsi Łakińskie, pod m. Kalwaryą i nad rz, Szeszupą położona, została usypana widocznie ręką ludzką, jako podstawa dla świątyni Perkunasa, którego tu czczono. Z tego powodu znajdowano tu niejednokrotnie wiele zabytków starożytnych. Łakinowce, wś pryw. , pow. dzisieński, gm. Jody, o 80 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 8 dm. , 67 mk. 1866. Łakińskie al. Łakinos, nad rz. Szeszupą, folw. , gm. Raudań, par. Kalwarya; odl. 6 w. od Kalwaryi, ma 3 dm. , 38 mk. Leży w malowniczej okolicy w pobliżu góry Łakinos. Łakiszki, wś, pow. kowieński, gm, Janów o 8 w. , par. Skorule; gleba żyzna. Łaknarz, wś nad rz. Wolbórką, pow. brzeziński, gm. Będków, par. Wolbórz. Ma 20 dm. ; 153 mk. , ziemi włośc. 409 mr. Łakno, wś i folw. , pow. włocławski, gm. i par. Chodecz, 6 dm. , 52 mk. katolików. Folw. , własność Racięckiego, ma 258 mr. gruntu, 40 mr. lasu, 34 mr. nieuż. ; włościanie mają 15 mr. 120 pr. W 1827 r. 16 dm. i 111 mk. X. M. Łakoma al. Łakomej, niem. Łakoma, wieś serbska na dolnych Łużycach, w pow. chocie buskim. W r. 1880 mk. 123. A. J. P. Łakome, Łakomno, niem. Lakommen, os. , pow. margrabowski, nad granicą pow. łeckiego na pruskopols. Mazurach, przez polskich osadników zamieszkana, st. p. Gąski. O pierwszem założeniu nic nie wiadomo; pierwotnie inne ta osada nosiła imię, nieznane. R. 1550 majątek ten był w posiadaniu Jana Guta z powiatu jańsborskiego. R. 1619 kupił go jakiś Łakomy, od którego przybrał nazwisko. Łakome, niem. Lakumme, kol. do wsi Strehlitz, pow. oleśnicki. Łakomowo, wś, pow. bydgoski, 6 dm. , 49 mk. , 37 ew. , 12 katol. , 15 analf. Poczta naj bliższa w Mąkowarsku, st. kol. żel, i tel. w Bydgoszczy. Pod wsią wykopano na wzgó rzu z dołu wyłożonego płaskiemi kamieniami urny. M. SI. Łakoszyna, las w płd. stronie Michałówki, pow. Rawa Ruska. Łakotkowo, zaśc. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 27 w. od Dzisny, 1 dm. , 3 mk. prawosł. 1866. Łałujcie, wś włośc. i szlach. , pow. swięciański, 2 okr. adm. , o 60 w. od Święcian, 6 dm. , 51 mk katol. 1866. Łamacz, niem. Lommatsch, ob. Łomocz, Łamana Skała, także Łomna Skała, w Be skidach andrychowskich, szczyt wznoszący się na granicy trzech gmin Lasu, Rzyk i Ślemie nia, pod 37 3 55 wsch. dłg. g. F. , a 49 46 płn. sz. g. , dochodzi 934 m. wysokości bez względnej. Od Ł. S. odrywa się ku północy ramię górskie aż po szczyt bezimienny, 863 m. wysoki, od którego na północny wschód wy biega odnoga Na Beskidzie zwana aż po szczyt Leskowiec 922 m. i na północny za chód druga odnoga Turoń. 685 m. . Z za chodnich stoków Ł. S. wytryska kilku struga mi potok Kocierz, dopływ Łękawki; z półno cnozachodnich stoków spływają liczne potoki do strumienia Rzykami zwanego, a od strony wschodniej i południowowschodniej spływają do Koconki, jak Gibaszów, Kotelnica, Siko rówka i inne. Na szczycie znajduje się znak triangulacyjny. Br. G. Łamana wulka, przys. do Brzyskiej Woli w pow. łańcuckim, leży nad Złotą rzeką, poto kiem uchodzącym z praw. brzegu do Sanu, na samej granicy Królestwa Polskiego i Galicyi, w okolicy równej, 185 m. npm. wzniesionej, 16 kil. od Leżajska a na północ od Brzyskiej Woli. Ludność jest przeważnie gr. katol. ob rządku. Pos. więk. należy do ordynacyi łań cuckiej hr. Alf. Potockiego. Mm. Łamaniec, ob. Kuligóra. Łambow, ob. Lambow. Łamki, wś, pow. odolanowski, 40 dm. , 304 mk. , 87 ew. , 217 katol. , 88 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Ostrowie o 5 kil. Łamoczyno, wś pryw. , pow. dzisieński, Łakagiry Łajżew Łajżany Łajwiszki Łajszew Łajsk Łakinos Łakinowce Łakińskie Łakiszki Łaknarz Łakno Łakoma Łana o 37 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 8 dm. , 85 mk. 1866. Łampickiszki, wś, pow. rossieński, par. rossieńska. Łamsodzie, wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Łan 1. przedm. m. pow. Stryja. 2. Ł. , przedm. Krukienic, pow. mościski. 3. Ł. , ob. Łuka, pow. kałuski. 4. Ł. , ob. Niedżwiedza, pow. drohobycki. 5. Ł. , ob. Karczma. 6. Ł. al. Poręby, folw. do wsi Łukowy, pow. łańcucki, leży na lewym brzegu Sanu. Łan, . potok łączny, wytryska w płn. stro nie obszaru gminy Kamienne, w pow. sano ckim, z pod góry Dziadami zwanej 647 m. płynie na południe przez wś Kamienne, nastę pnie przez obszar wsi Płonnej, gdzie łączy się z Chorówką i wraz z nią wpada do p. Płonki czyli Połonki, dopływu Osławy. Długość bie gu 3 kil. Br. O. Łan, góra, ob. Gniezna rz. Łań, wś z zarządem gminnym w pow. słuckim, u źródeł rzeki tegoż nazwiska ob. , opo dal gościńca pocztowego nieświeskopińskiego, z lewej strony, na pół odległości pomiędzy Nieświeżem i Kleckiem, w glebie wybornej, ma cerkiew, osad około 40. Gmina łańska składa się z 9 starostw wiejskich, 43 wiosek, 2302 włościan płci męskiej; okr. polic. 2 kie cki. AL Jel Łań albo Łania, znaczny lewy dopływ Prypeci; ma początek w pow. słuckim, w mocza rach okolic wsi tegoż nazwiska, płynie w kie runku południowowschodnim, z początku przez najżyźniejsze miejscowości Słucczyzny i w gór nym biegu na brzegach posiada wyborne łąki. Dużo rzeczek małych zasila Ł. z obu stron; znaczniejsze są Nacz, Miełok, Ruczaj i Lutnia z prawej, Cepra i Starucha z lewej strony. Młyny obraca w Bychowszczyźnie, Klecku, Janowiczach i Ostrowczycach. Odtąd płynie coraz dzikszemi miejscowościami i odludnemi lesistemi moczarami aż do Czudzina, kędy ma port dla spławu drzewa; w niższym swym bie gu aż do ujścia, za poleskim folwarkiem zwa nym Zarzecze, wpływa w pow. mozyrski i przebiegając niedostępne obszary poniżej cał kiem odosobnionych od świata wsi Mokroć i Sieńkiewicze wpada do Prypeci na przeciwko ujścia do niej rzeki Horynia. Długość biegu Ł. w. 132; jest rybną jak i wszystkie dopły wy Prypeci. Wiosenną porą w czasie wezbra nia wód dużo drzewa spławia się Łanią; idą tędy zwłaszcza klepki dębowe z puszcz dzie wiczych bliższych i dalszych okolic, które ta rzeka przecina. Al. Jel. Łań głucha, ob. Głucha Łań. Łana al. Nałanie, część Korzowej, pow. podhajecki. Łańcuchów, wś i folw. i Łańcuchowska Wólka, wś nad rz. Wieprzem, na wzgórzu, w pię knem położeniu, pow. chełmski, gm. Brzeziny, par. Łańcuchów. Posiada kościół par. muro wany i dom schronienia dla starców i kalek. W 1827 r. było tu 39 dm. , 355 mk, W XIV w. Ł. był w ręku Szreniawitów. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 519. Na przywileju szlachcie litewskiej w Horodle 1413 nadanym jest wy mieniony Jan z Ł. kaszt. zawichoski. Dawna to zatem jest osada, której właściciele przy brali z czasem przydomek Kuropatwa. Zy gmunt I, przychylając się do prośby dobrze zasłużonego sobie i poprzednikom Stanisława Kuropatwy z Ł. , kaszt. chełmskiego, pozwolił mu, przywilejem r. 1519 wydanym, wś dzie dziczną Ł. zamienić na miasto. Zarazem na dane mu zostało prawo magdeburskie, ustano wione trzy jarmarki i targi tygodniowe. Był tu niegdyś wielki zamek, którego teraz śladu nie ma. Blisko dworu znajduje się staw do kilkuset morgów przestrzeni mający, na któ rym są trzy wyspy. Jedna z nich zowie się Hałuze, druga Okopy, i na tej widać istotnie szaniec w kształcie czworoboku, najeżony po rogach czterema owalnemi nasypami. Trzecia wyspa na stawie nie ma nazwiska. Ł. od po łowy zeszłego wieku stał się własnością rodzi ny Suffczyńskich, lecz tak z powodu wojen poprzednich i pogorzeli podupadł, ze zamienio no go na wieś. Istniejący tu kościół parafial ny był dawniej drewniany, w r. 1672 przez Mateusza Sikorskiego, kustosza kolegiaty lu belskiej, wystawiony, który trwał do r. 1812, w tym bowiem roku teraźniejszy murowany wybudował Józef Suffczyński, dziedzic dóbr Ł. Piękna ta świątynia jest pod tytułem ś. Jana Chrzciciela, ma 5 ołtarzy wcale nieźle rzeźbio nych z dobremi obrazami. Tu urodził się i przez 30 lat mieszkał znany powieściopisarz Kajetan Suffczyński Bodzantowicz. Ł. par. dek. chełmski 1162 dusz. Dobra Ł. składają się z folw. Ł. , Górne, awulsu Kajetanówka, wsi Ł. , Wólka Łańcuchowska i Zalesie. Rozl. wynosi mr. 2765; folw. Ł. z Kajetanówka grunta orne i ogr. mr. 693, łąk mr. 305, pastw. mr. 119, wody mr. 46, lasu mr. 801, nieuż. i place mr. 48, razem mr. 2012; bud. mur. 6, z drzewa 35; płodozmian 9 i 10polowy; folw. Górne grunta orne i ogr. mr. 671, łąk mr. 36, wody mr. 22, nieuż. i place mr. 26, razem mr. 753; bud. mur. 3, z drzewa 11. Młyn wodny, tartak. Wś Ł. osad 27, z grun. mr. 594; wś Wólka Łańcuchowska os. 29, z grun. mr. 708; wś Zalesie os. 12, z grun. mr. 213. Folw. Ł. poduchowny al. Pelasin rozległy mr. 95; grun ta orne i ogr. mr. 93, nieuż. i place mr. 2; bud. z drzewa 4. Br. Ch. Łańcuckie Budy, ob. Budy. Łańcut, miasto powiat. w Galicyi, zbudowane na powierzchni 728 ha. , na niewielkiem Łampickiszki Łańcut wzniesieniu 247 m. npm. , w rozległej równinie, pod 39 52 wsch. dłg. od Ferro, a 50 8 płn. szer. , liczy 3483 mk. , z których 2076 wyznaje religią rzym. katolicką, 5 akatolicką a 1402 izraelicką. Miasto składa się częścią z piętrowych, częścią parterowych domów i odznacza się przed innemi mniejszemi miastami Galicyi schludnością, czystością i stosunkowo znaczną liczbą mieszkańców, którzy ukończyli wyższe studya naukowe. Jest tutaj bowiem parafia rzym. katol. , c. k. starostwo i urzędy z niem połączone, rada powiat. , sąd powiat. , urząd poczt, i telegr. , szkoła 4klas. męska, st. kolei arcyks. Karola Ludwika między Strażowem a Rogoźnem, o 174 kil. od Krakowa, o 168 ode Lwowa, st. wojskowa i generalny zarząd dóbr ordynacji łańcuckiej hr. Alfreda Potockiego. Tutaj mieszka stale dwóch lekarzy, jest apteka i kilka znaczniejszych magazynów. Jakkolwiek w Ł. oddawna istniał przemysł płócienniczy i garbarski, to przecież najwięcej do podniesienia miasta i przemysłu przyczynili się hr. Potoccy, otwierając wielką cukrownię i fabrykę likierów, wódek i wody kolońskiej. Szczególniej cukrownia przyczyniła się do podniesienia dobrobytu okolicznych włościan, sprowadziła i rozpowszechniła umiejętną uprawę buraków, ale, dla wysokich cen produktu do przerobienia, trudności zbytu i wysokości opłat rządowych, nie przynosiła procentów i musiała zostać zamkniętą. Fabryka likierów uzyskała sobie drogi zbytu i rozwija się stale. Do podniesienia przemysłu rękodzielniczego służy towarzystwo zaliczkowe z nieograniczoną poręką, liczące 1189 członków z udziałami 20, 058 zł. Ruch kasy w r. 1882 wynosił 411, 056 zł. w. a. , koszta administracyi 2, 114 zł. Towarzystwo udzieliło w r. 1881 pożyczek na 10, 776 zł. , a ogólny stan aktywów doszedł do 201, 995 zł. Oprócz tego towarzystwa jest jeszcze kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 2, 854 zł. , celom zaś humanitarnym służy szpital powszechny i dom przytułku dla 12 ubogich, którego majątek składa się z domu z ogrodem 67 mr. gruntu ogólnej wartości 10, 920 zł. i 4, 622 zł. w. a. Tym majątkiem zarządza zwierzchność gminy. Na płn. od miasta stoi w parku, należącym do najpiękniejszych w Galicyi, wspaniały zamek hr. Potockich, zbudowany w stylu odrodzenia w r. 1641 przez Stanisława Lubomirskiego podczaszego kor. , potem wojew. ruskiego, następnie przerobiony i ozdobiony wewnątrz przez Stanisława Lubomirskiego, marszałka w. kor. , zmarłego w r. 1783. Jest to obszerny gmach, który, mimo przeróbek, zachował cechy stylu, pozór obronny i dwie narożne wieże. Wewnątrz odznacza się okazałem przybraniem, ma kaplicę, kilkadziesiąt pokoi i sal, cenną bibliotekę uporządkowaną przez Daszkiewicza, autora Gramatyki polskiej, wiele rzadkich i cennych dzieł sztuki, galeryą obrazów i osobliwości. Rysunek wspaniałego pałacu, w którym podejmowano królów polskich i monarchów Austryi, cesarza Franciszka Józefa I dwa razy, podał Tygod. illust. z r. 1877 66. Po płn. stronie torów kolei żel. znajduje się duży ogród pomologiczny i zwierzyniec. W mieście odbywa się 11 jarmarków dorocznych i co piątek targ tygodniowy. Do Ł. należy przedmieście zwane Dolnem, w którem pos. więk. wynosi 352 roli, 34 łąk, 3 past. i 18 mr. lasu; pos. mniej. 551 roli, 206 łąk i 24 mr. pastwisk. Par. łańcucka dzieliła losy miasta, ma wspaniały kościół pochodzący z XIV stulecia, który jednak, w skutek kilkokrotnego zniszczenia i następnych przekształceń, stracił cechę wieku. Przy tym kościele są grobowce Stanisława ks, Lubomirskiego, marszałka kor. , i hr. Potockich. Par. należy do dyec. przemyskiej, dek. leżajskiego, obejmuje Przedmieście, Dąbrówkę, Dębinę, Głuchów, Podzwierzyniec, Smolarzyny, Soninę i Wolę dalszą i bliższą. Cała liczba parafian wynosi 8750 rzym. katol. , 5 akatol. i 1640 izrael. Założycielem Ł. był Kaźmierz W. , który osadził tutaj wychodźców niemieckich z Landshut w Bawaryi Kromer, Hist. Pol. 1. 12 i prawdopodobnie ustanowił parafią. W r. 1376 był już Ł. miastem i bawił w nim jakiś czas ks. Opolski, ustanowiony przez króla Ludwika namiestnikiem Rusi Czerwonej, ale dopiero w r. 1390 mamy wzmianki o proboszczu Fryderyku łańcuckim lanczhutensis w dokumencie kościoła przeworskiego, gdzie się jako świadek podpisał. Za Jagiełły dostał się Ł. Otonowi z Pilczy, który podejmował wspaniale Jagiełłę wracającego ze Lwowa i Witolda w. ks. litews. w r. 1410. W siedm lat później znowu podejmowała wspaniale Jagiełłę Elżbieta z Pileckich Granowska, dziedziczka Ł. , a pozyskawszy serce króla, udała się z nim do Sanoka, gdzie ją pojął za żonę, ku ogólnemu oburzeniu zazdrosnych możnowładców. Niewiadomo z jakiego powodu, zamieniła ona w r. 1430 Ł. , Kańczugę i Tyczyn na Pilczę i Mrzygłód ze stryjem Janem. Chcąc wynagrodzić tego Jana za usługi, ustanowił Kazimierz Jagiellończyk w Ł. 1447 r. jarmark na tydzień przed ś. Wojciechem. W r. 1478 nastąpił dział między Pileckimi, w którym Ł. dostał się Stanisławowi. Ten Stanisław wybudował istniejący dotąd murowany kościół w r. 1488, a w r. 1491 sprowadził oo. dominikanów, którym kościół i klasztor postawił. Istniał wtedy drewniany zamek w Ł. , który opierał się w maju 1498 r. wojew. wołoskiemu Stefanowi i Turkom a 1502 Tatarom, ale miasta obronić nie zdołał. Po odbudowaniu miasta wszczął się spór między Pileckimi i Rzeszowskimi o jarmark na ś. Jerzego, który jarmarkowi w Rzeszowie przeszkadzał. Król Jan Ol bracht przychylił się do prośby Rzeszowskich i zniósł ten jarmark w Ł. , ale za to w r. 1515 Stanisław Pilecki, podkomorzy przemyski, ustanowił inny jarmark w tem mieście na niedzielę środopostną. W 1549 r. przyjął Krzysztof Pilecki wyznanie augsburskie, a pozyskawszy znaczną część mieszkańców dla nowej nauki, wypędził dominikanów i proboszcza a kościół parafialny zamienił na zbór luterski. Katolicy odprawiali potem przez 80 lat nabożeństwo w kościele w sąsiedniej wsi Soninie, chociaż oo. dominikanie, wygrawszy sprawę w trybunale lubelskim w 1621 r. , po 72 latach do swego klasztoru wrócili. Ten sam Krzysztof Pilecki zapisał Ł. około r. 1578 swej żonie Annie z Sienna, która swój spadek sprzedała Stanisławowi Stadnickiemu, staroście żygwulskiemu. Stanisław Stadnicki, słynny awanturnik, zwany Dyabłem, urządził w klasztorze dominikańskim mennicę, otoczył się najemnem źołdactwem i wziął wybitny udział w rokoszu przeciw Zygmuntowi III w r. 1606; przedtem jednak ustąpił Ł. swym synom, obawiając się aby za te i inne przewinienia nie został skazanym na utratę majątku. Pomimo to bawił w Ł. i prowadził wojnę zajazdową z Łukaszem Opalińskim, ststą leżajskim, póki 14 sierpnia 1610 T. pod Tarnowcem nie został ubitym. Jednakowoż śmierć Stadnickiego Dyabła nie uspokoiła okolicy. Korzystając z tego, że on był skazanym na banicyą i infamią, wystąpili Sienińscy z roszczeniami do Ł. , jakoby nieprawnie nabytego, i znowu przez 6 lat trwały najazdy, aż w 1616 r. trybunał lubelski rozstrzygnął spory na korzyść Stadnickich i utrzymał ich przy tych dobrach. Ponieważ rozliczne kondemnaty i długi obciążały dobra łańcuckie, przeto Stadniccy nie mogli się przy nich utrzymać i odstąpili je ugodą w Bieczu 1629 r. Stanisławowi Lubomirskiemu, podczaszemu kor. , a potem wojew. ruskiemu, za 250, 000 złp. W owym czasie składał się klucz łańcucki z Głuchowa, Soniny, Krzemienicy Czarnej, Kołków, Żołyni, Dąbrówki z Rudą i Woli Swiętosławowej. Ze sprzedażą Ł. przez Stadnickich skończył się okres protestantyzmu w tem mieście, trwający od r. 1549 do 1616. Ten okres zapisał się w historyi miasta i różnowierców polskich dwoma niefortunnemi synodami w r. 1565 i 1567. Szczególniej ostatni rozszedł się na niczem w skutek sporu Piotra Stoińskiego z Aleksym Rodeckim, gdyż reformowani potępili socynianów i usunęli się. Najgłośniejszym w tym czasie kaznodzieją i pastorem zboru ewangelickiego w Ł. był Jan Żygrowski, który swe polemiczne pisma pod dziwacznemi tytułami np. Diatirbe 1608, Papopompe 1611 i t. p. drukował w Paniowcach. Pierwszą czynnością nowego dziedzica było wydalenie z miasta dysydentów i zwrócenie dominikanom klasztoru i dóbr, następną zaś odrestaurowanie kościoła paraf. 1630 r. , przy którym ufundował rozpowszechnioną w Polsce kolegiatę mansyonarzy 1641 r. , potwierdzoną przez. bisk. przemyskiego Piotra Gembickiego. Ten biskup nadał proboszczowi tytuł przdłożonego praepositus i do prepozytury przyłączył probostwo w Żołyni. Przy poświęcaniu zmieniono dawny tytuł kościoła ś. Barbary na ś. Stanisława. Aktu poświęcenia dokonał bisk. przemyski Adam Nowodworski 1635 r. W tym samym czasie uzyskał Stan. Lubomirski dla miasta prawo składu na wino i ryby, a ponieważ nie było warownem i jeszcze 1624 Tatarzy uprowadzili większą część mieszkańców do niewoli, przeto je ubezpieczył wałami, a wsławiony odniesionem zwycięstwem nad Turkami i Tatarami 3 paźdz. 1629 pod Manasterzyskami i Bursztynowem, rozpoczął budowę wspaniałego obronnego zamku, który miał być dla niego miejscem odpoczynku po trudach wojennych, obroną okolicy i gniazdem równie zasłużonej ojczyźnie rodziny. Na ukończonym w r. 1641 gmachu kazał wojew. ruski wypisać taki napis Stanislaus Comes in Wiśnicz Lubomirski, Palatinus et Generalis CracoTiensis, Zatorensis, Scepusensis, Niepolomicensis etc. , Capitaneus Exercituum Regni contra Osmanum Imperatorem Turcorum et Dzianet Gerey Chanum Tartarorum, Generalis Praefectus, Ut viribus, curis publicis atque bellis Livonico, Moschico, Prussico, Scythico, Turcico ac ipsa demum aetate, fessis quietem pararet, aedes has condidit et ornavit, Ut saluti publicae prodesset propugnaculum. A. Ch. MDCXLI. Mowa o obronie nie była bynajmniej przechwałką, gdyż wojewoda uzbroił zamek 80 działami, zaopatrzył w żywność na trzy lata i w załogę 400 ludzi. Dla przyjęcia braci szlachty leżało w piwnicach 400 beczek wina. Gdy w r. 1649 Stanisław Lubomirski zakończył życie, odziedziczył Ł. Jerzy Lubomirski, marszałek kor. , podczas wojny szwedzkiej gorliwy stronnik Jana Kazimierza, którego po powrocie ze Szląska 21 stycznia 1656 r. w zamku łańcuckim z królewskim przepychem podejmował. Tutaj zjechała się szlachta i zawiązała konfederacyą. Było to ponowieniem konfederacyi tyszowieckiej. Szlachta obowiązywała się króla na tronie utrzymać. Potem walczył Lubomirski ze Szwedami i pokonał ich razem z Czarnieckim pod Warką 7 kwietnia 1656, a w r. 1657 oblegał Kraków. Gdy do Polski wkroczył ks. siedmiogrodzki Rakoczy, odstąpił Jerzy Lubomirski od oblężenia Krakowa i cofnął się do Ł. , ale nie przychyliwszy się do żądania Rakoczego, chociaż był jego krewnym, nie opuścił sprawy królewskiej i dążył do połączenia się z w. hetmanem koło Jarosławia. Obrażony tem Rakoczy, uderzył na Ł. , miasto spalił w lutym 1657, ale zamku nie mógł dobyć, Łańcut Łańcut którego bronił mazur Pniowski. Tylko stary zamek Pileckich uległ zupełnemu zniszczeniu i już się nie dźwignął, podobnie jak i dom dla ubogich. Później nastąpiła era pokoju dla zamku i miasta. Pobudowano się na nowo, tylko restauracya kościoła trwała długo, gdyż dopiero w r. 1699 poświęcił go Deodat biskup trajanopolitański, koadjutor arcybisk. lwowskiego, obrządku ormiańskiego. Z tego czasu wiąże się z Ł. wspomnienie królewskiego przepychu, jaki rozwinęli na weselu Felicyana Potockiego z Konstancyą hr. Lubomirską. Dodać tutaj należy, że z upadkiem protestantyzmu upadł także germanizm w Ł. Do r. 1620 pisano jeszcze ortyle Magdeburgii i acta proconsulum po niemiecku; od tego czasu ginie niemczyzna zupełnie, ustępując miejsca zrazu językowi łacińskiemu a potem polskiemu. W okresie wojny Augusta II z Karolem XII dziedziczył Ł. Hieronim ks. Lubomirski w. hetman kor. , niezadowolniony z Augusta, spokrewniony z Sapiehami, sięgający aż po koronę w razie detronizacyi króla, a przytem niepewny i chwiejny. Z początku nie łączył się ze Szwedami, brał nawet udział w bitwie pod Kliszowem i jego niestałości przypisywano klęskę. Ponieważ i później walczył ze Szwedami, przeto zajął generał Magnus Stenbock czlowiek ciężki i okrutny dobra łańcuckie i wyciskał z nich znaczne kontrybucye. W skutek tego, jako też w skutek obietnicy prymasa, że osiągnie koronę, opuścił Hier. Lubomirski stronę Augusta wyraźnie i przystąpił do konfederacyi warszawskiej. To było powodem nowego nieszczęścia dla Ł. Zajął go August II i wezwał do siebie konfederacyą sandomirską 1704, która pod laską Stanisława Denhoffa podpisała tutaj 18 lipca manifest wygotowany przez sekretarza Piotra Tworzańskiego przeciw konfederacyi warszawskiej. Naturalną jest rzeczą, że przyjęcie skonfederowanych i wojska odbyło się kosztem nieobecnego hetmana kor. Ten jednakowoż zaraz po elekcyi Stanisława Leszczyńskiego opuścił konfederacyą warszawską, w bitwie pod Warszawą nie brał udziału, a później w Krakowie przeprosił Augusta i wydał manifest, w którym swe postępowanie usprawiedliwiał. Odpowiedział mu na to Stanisław Leszczyński manifestem wyrzucającym hetmanowi, że mu się sprzykrzył najprzód stary król a potem nowy. Hieronim Lubomirski pozostał już stale przy Auguście II. Dziedzicem w. hetmana kor. był Teodor Lubomirski, wojew. krakowski, który kościół paraf. upiększył i zupełnie odnowił a oo. dominikanom nowy kościół i klasztor pobudował. Aktu nowego poświęcenia kościoła paraf. dokonał 1744 r. biskup przem. Wacław Sierakowski. Ostatnim dziedzicem Ł. z męskiej linii Lubomirskich był pochowany tamże w 1783 r. Stanisław, maszałek kor. minister przezorny, przystępny i sprawiedliwy, po którym dzierżyła te dobra ks. Lubomirska marszałkowa, pani niezmiernej fortuny, bo posiadająca majątki Lubomirskich i Sieniawskich. Jej główną rezydencyą był zamek łańcucki. Po jej śmierci odziedziczył Ł. , w skutek podziału majątkowego, zrobionego w Brzeżanach, hr. Alfred Potocki, ojciec b. namiestnika Galicyi. W roku 1820 pogorzało miasto, spalił się także klasztor oo. dominikanów, a rząd austryacki przeniósł mnichów do Dzikowa. W kilkanaście lat później bisk. przemyski Michał Korczyński 1834 1839 zniósł kolegiatę mansyonarzy i oddał parafią łańcucką oo. jezuitom, którzy nią dotychczas zawiadują. Ordynacyą łańcucką utworzono w r. 1838, składa się ona z klucza łańcuckiego i leżajskiego i obejmuje 56 folwarków i wsi. Ł. jest miejscem rodzinnem Jana z Łańcuta, sławnego matematyka, który wydał w r. 1519 dzieło p. t. De algorithmo i Wojciecha Łańcuckiego, twórcy fundacyi dla ubogich żaków w 1686, jako też ks. Lubomirskiego, marszałka w. kor. , zmarłego 1702 r. a zasłużonego w naukach Siarczyński l. c. Do skreślenia tego artykułu używano prac Balińskiego, Starożytna Polska II, 2, str. 622; Szematyzmu duchownego dyec. przemyskiej; Cellariusa, Descriptio nova Polon. Amstelod. 1656, i innych dzieł geograficznych; rękopisu Siarczyńskiego Bibl. Ossolińskich 1. 1825, str. 247 i nast. , napisanego na podstawie badań w archiwum łańcuckiem. Niektóre daty sprostowano na podstawie dokumentów cytowanych w A. Walewskiego Historyi wyzwolenia Rzpltej, Historyi Szujskiego i K. Jarochowskiego Dziejów panowania Augusta II. Powiat łańcucki zajmuje przestrzeń 12, 5326 miriametr. 1991 mil kwadr. i liczy 119, 242 mk. , rozdzielonych na 113 osad, tworzących 106 gmin katastralnych; znajdują się w nun trzy sądy powiatowe w Ł. , Leżajsku i Przeworsku. Pod względem obszaru należy ten powiat do średnich, pod względem zaś zaludnienia do najlepiej zaludnionych. Ludność od r. 1869 podniosła się o 14, 878 mk. , a na milę kwadr. wypada 5242 osób. Ten powiat graniczy na płd. i wsch. z pow. jarosławskim, na płd. z pow. brzozowskim, na zach. z rzeszowskim i kolbuszowskim a na płn. z nisieckim. Małą część granicy tworzy San od Gorzyc do Rzuchowa, dalej linia wygięta po Ożannę Wielką i Złota rzeka do Królestwa Polskiego. Są to przeważnie piaszczyste niże, porosłe sosnowemi borami. Dla trudności komunikacyi wyrabiają tutaj w kilku miejscowościach potaż i terpentynę. Szczególniej północna część pow. łańcuckiego, uważana za sandomirską paszczę, jest zupełnie zaniedbaną pod względem budowy dróg. W ogóle przecina ten powiat kolej Łanczynieski groń Łanczanów Łańcużno arcyks. Karola Ludwika, gościniec rządowy bialskośniatyński i drogi gminne, w czasie słotnym nadzwyczaj trudne do przebycia. Około dróg krajowych zaledwie zaczęto się krzątać. Najgłówniejsze arterye ruchu prowadzą 1 na płd. z Przeworska do Kańczugi i z Łańcuta do Dynowa; 2 na płn. z Łańcuta przez Leżajsk do Radomyśla i z Rzeszowa przez Sokołów do Niska. Te dwie północne drogi łączy transwersalna z gościńcem rządowym z Sokołowa do Leżajska. Najważniejszą rzeką jest prócz kawałka Sanu Wisłok i ich małe dopływy, niebędące nigdzie spławnemi. Ten brak środków komunikacyjnych przedstawia następujące zestawienie statystyczne podług dr. Pilata Wiadomości statyst. 1878 na 10 kil. kwadr. wypada w pow. łańcuckim 38, 105 kil. dróg, z których 33 kil. jest dróg gminnych. W ogóle jest dróg 436, 592 kil. a mianowicie 30 550 kil. t. j. 6, 97 rządowych, 29 kil. i j 5, 5 krajowych i 382142 kil. t. j. 53 gminnych. Z ogólnej powierzchni arealu i lasów 188, 142 mr. przypada na role 118, 918 więk. pos. 22, 466, mniej. 96, 452 mr. , na łąki i ogrody 18, 698 więk. 3, 587, mniej. 15, 161 mr. , na pastwiska 15, 566 więk. 2, 493, mn. 13, 073 mr. , na lasy 34960 więk. pos. 27, 682, mniej. 7, 278 mr. W ogóle na posiadłość większą wypada 56, 228, na mniejszą 131, 914 mr. Posiadłość więk. składa się przeważnie z lasów, a mniej. przeważnie z roli. Ponieważ przy ststwie łańcuckiem znajduje się drugorzędny urząd podatkowy, dla tego inne daty statystyczne są złączone z pow. rzeszowskim, i z tego powodu musimy zakończyć ten arykuł ograniczeniem się na podaniu podatków bezpośrednich, złożonych do kas rządowych za rok 1878, które wynosiły 138, 443 zł. w. a. i 85 cent. Mac. Łańcużno, jez. we wsch. stronie pow. połockiego, na granicy pow. horodeckiego, ma 2. 5 w. kw. powierzchni. Por. Sośnica. M. K. Łanczanów, dobra, pow. kowieński, par. opitołocka, o 63 w. od Kowna, własność Kognowickiego. Gospodarstwo b. staranne. Kaplica katol. Matki Boskiej, zbudowana 1779 r. przez obywatela Kognowickiego. Łanczyn, wś, pow. nadwórniański, 18 kil. na płd. wsch. od Nadwórny, 10 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Dalatynie, 26 kil. na zach. od najbliższej st. kolejowej w Kołomyi. Urząd poczt. w miejscu. Na płd. leżą Potok Czarny i Osław Piały, na zach. Zarzecze, Dobrotów i Krasna, na płn. Majdan Sredni część wsi Kubajówka, na wsch. Sadzawka i Mołodiatyn w pow. kołomyj skim. Srodkiem obszaru płynie Prut od płd. zach. na płn. wsch. Od praw. brz. zasilają go w obrębie wsi liczne strugi, płynące od płd. na płn. lub płn. zach. , z których najznaczniejsze Iwanówka, płynąca wzdłuż granicy od Zarzecza i Kobylica płyną I ca z Mołodiatyna na płn. wsch. Od lew. brz. wpada do Prutu najprzód jedno ramię Słobo żnicy, płynącej z Dobrótworu, a potem na sa mej granicy Sadzawki pot. Krasna ob. , pły nący w tym samym co i Prut kierunku, zasi lony od praw. brz. drugiem ramieniem Słobo żnicy, a od lew. brz. kilkoma małemi strugami. Wzdłuż granicy płn. płynie od zach. na wsch. pot. Tłumaczyk, dopływ Prutu. Do niego uchodzą wody z płn. części obszaru za pośrednic twem pot. Glinnego, płynącego od płd. zach. na płn. wsch. a wpadającego w Sadzawce do Tłumaczyka. W płd. lesistej części obszaru wznosi się na samej granicy Fedorynczyn do 731 m. Stąd opada obszar, przechodząc na płn. wsch. w przerzedzony las Kobylicę szczyt 525 m. , a na płn. zach. w t. zw. Perestup szczyt 498 m. , nagle ku dolinom Prutu i Krasnej 380 m. na zach. , 361 m. na wsch. , w których, leżą rozrzucone zabudowania wiejskie, a na płn. zach od nich las Sadki, przerznięty Krasną i Jednem ramieniem Słobożnicy, wpadającem tu właśnie do Krasnej. W płn. części obszaru czyni najwyższe wzniesienie 447 m. Środkiem obszaru, między doliną Prutu a Krasnej, idzie gościniec wiodący z Nadwórny do Kołomyi. Własność wiek. rządowa ma łąk i ogr. 1, past. 8, lasu 1473 mr. ; własn. mniej. roli or. 723, łąk i ogr. 2442, past. 862, lasu 85 mr. W r. 1880 było 2947 mk. w gm. , 31 na obsz. dwor. przeszło 300 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. Par. rzym. katol. w Delatynie; gr. katol. w miejscu, dek. nadworniański, archi dyec. lwowska; ma filią w Dobrotowie. We wsi jest cerkiew, szkoła etat. 1klas. i urząd salinarny. Ilość soli wytwarzanej rocznie w tu tejszej warzelni wynosi 46, 700 centn. W ru chu jest jeden tylko szyb. Głębokość onego wynosi 27 1 6 sążni, a naturalnej solanki daje on 1150 stóp sześc. na dobę, 420, 000, stóp sześc. rocznie ob. Jahrb. des geol. Reich. t. 26, str. 200 i Dod. mies. do. Gaz. Lwow. 1872, t. III, str. 26. W chwili zaboru Galicyi była tu jedna warzelnia o 20 czerunach, produkcya soli wynosiła 28, 000 centn. rocznie, a warzel nia była wydzierżawioną za 48, 000 złp. rocznie. Z narzędzi kamiennych znajdywanych tutaj można wnioskować, że tutejsze źródła słone znane były mieszkańcom Już w zamierzchłej przeszłości. O nafcie w Ł. ob. Jahrb. des geol. Reich. 1881, str. 165. Za czasów polskich na leżał Łanczyn do dóbr koronnych, a mianowi ciedo dóbr Nadwórny w ziemi halickiej, i two rzył wraz z Krasną i Sadzawką jeden klucz tych dóbr. Lu. Dz. Łanczynieski groń, ob. Groń. Łanega, mały zaśc. w pow. bobrujskim, w okr. polic. 3 hłuskim, na pół odległości pomiędzy Hluskiem i Nowodrogami; par. katol. hłuska; miejscowość poleska nieco zasiedlona Łanczyn Łanega Łank Łanewska Ruda Łaniak Łangwele Łanewska Ruda Łanki Łaniżyce Łaniwka Łaniwci Łaninowszczyzna Łanięta Łanięcka Wólka Łaniewsiczyzna Łaniewo Łaniewicze Łaniesiczyzna Łaniec Łaniczyno szlachtą zagonową w grupie zaścianków in nych, grunta piaszczyste. A. Jelski. Łanewska Ruda, ob. Dąbrówka, str. 937. Łangwele, wś, pow. rossieński, par. taurogowska. Łania, dawne nazwisko, dało początek nazwie Łanięta potomkowie Łani. Łania, wś i folw. , pow. włocławski, gm. Pyszkowo, par. Chodecz. Dobra Ł. mają 764 mr. obszaru. W skład ich wchodzą Łanięta, Ogorzelewo, Dębnia. W 1827 r. Ł. miała 16 dm. , 111 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. , od Kowala w. 10, rozległy mr. 503 grunta orne i ogrody mr. 366, łąk mr. 78, pastwisk mr. 35, wody mr. 7, bud. mur. 10, z drzewa 7, płodozmian 13polowy. Wś Ł. os. 13, z gruntem mr. 13. Łania, rz. , ob. Łań. Łania, ob. Łyna i Łańskie jez. Łaniak, os. młyn. , pow. jędrzejowski, gm. i par. Złotniki. Łaniczyno, wś pryw. , pow. dzisieński, o 35 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 6 dm. , 50 mk. 1866. Łaniec, niem. Lanietz, wś, pow. kozielski, par. Grzędzin, o 19 kil. na płd. od Koźla; 28 bud. , 40 dm. , 230 mk. , 41 osad, 589 mr. ziemi. Por. Giężkowice. Łaniesiczyzna, os. , pow. włocławski, par. Włocławek. Łaniewicze, wś i folw. , pow. suwalski, ob. Łaniewo, zaśc. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 40 w. od Święcian, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Łaniewsiczyzna, dwór, pow. wiłkomierski, par. subocka, własność Broniewskiego. Łanięcka Wólka, wś i folw. nad rz. Sonią, pow. ciechanowski, gm. Bartołdy, par. Pałuki, odl. 12 w. od Ciechanowa. Folw. ma 370 mr. 310 ornej, 3 dm. i 16 mk. ; wś włośc. ma 3 dm. , 10 mr. , 49 mk. i stanowi jednę całość z przyległemi wsiami Długołąka i Klonowo. R. 1781 miała 45 mk. Łanięta 1. wś, folw. i os. fahr. , pow. kutnowski, gm. Mikstal, par. Łanięta, odl. 16 w. od Kutna. Posiada kościół paraf. mur. , szkołę początkową 1kl. ogólną, cukrownię Kornelin, gorzelnię, browar i staranne gospodarstwo folwarczne. W 1827 r. było tu 28 dm. , 243 mk. ; obecnie 63 dm. i do 800 mk. Ogólny obszar 1965 mr. , w tem ziemi ornej 1185 mr. , lasu 612 mr. , łąk i pastwisk 10 mr. , ziemi włośc. 58 mr. Budynki folwarczne murowane. Kosciół tutejszy założony został w 1469 r. przez Mikołaja i Barbarę z Kutna. Szkoła początkowa dzieli się na trzy oddziały. Cukrownia otwarta została w 1846 r. , przerabia średnio do 50, 000 korcy buraków; produkcya jej w 1880 r. miała 168, 187 rs. wartości i zajmowała a 307 robotników. Właścicielem cukrowni jest Naftal Mejzner. Na folwarku, własnością Rajmunda Skarzyńskiego będącym, jest gorzelnia z pro dukcya na 68, 000 rs. , browar z produkcyą ro czną na 1200 rs. i owczarnia licząca 4400 sztuk owiec rasy negretti. Par. Ł. dek. kutnowski, 2165 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z os. Rokita, wsiami Ł. , Juków, Suchodębie, Stare budy, Pomarzany i Nowe budy, rozległy mr. 2442 grunta orne i ogr, mr. 1626, łąk mr. 117, lasu mx. 602, nieuż. i place mr. 97, bud. mur. 17, z drzewa 34, gorzelnia, bro war, dwa wiatraki, cegielnia; fabryka cukru rozległości mr. 30, stanowi oddzielną hypotekę. Wś Ł. os. 44, z grun. mr. 48; wś Juków os. 18, z grun. mr. 105; wś Suchodębie os. 50, z grun. mr. 50; wś Stare budy os. 28, z grun. mr. 243; wś Pomarzany os. 5, z grun. mr. 25; wś Nowe budy os. 18, z grun. mr. 227. 2. Ł. , kol. holendry, pow. włocławski, gm. Pyszkowo, par. Chodecz. Posiada szkołę początkową 1klas. ogólną. W 1827 r. było tu 42 dm. , 247 mk. Por. Łania. 3. Ł. , wś nad rz. Murawką, pow. przasnyski, gm. Chojnowo, par. Krzynowłoga Mała, odl. o 9 w. od Przasnysza, ma 27 dm. , 207 mk. , 1062 mr. gruntu, 10 mr. nieuż. W1827 r. 11 dm. , 57 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. był r. 1866 rozległy mr. 526 grunta orne i ogr. mr. 271, łąk mr. 56, lasu mr. 136, zarośli mr. 31, nieuż. i place mr. 32. Wś Ł. os. 4, z grun. mr. 30. Br. Ok Łaninowszczyzna, wś mała w pow. miń skim, w gm. pierszajskiej, w okr. polic. rakowskim, o milę w stronie płn. zach. od Pierszaj położona, ma os. 3; miejscowość wzgórkowata, nie bezleśna. A. Jelski. Łaniwci rus. , ob. Łanowce. Łaniwka, część wsi Słoboda Cesarska, pow. czerkaski. Łaniżyce, ob. Czaplice. Łank. .. , por. Łauk. .. Łanki 1. folw. koło Ułaszkowiec, w pow. czortkowskim. 2. Ł. Maie al. Łąki, wś w pow. bobreckim, tuż na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Bóbrce, Na płn. leżą Strzałki, na wsch. Stoki, na płd. Sarniki, na płd. zach. Łany. Wzdłuż granicy płn. płynie pot. Biały al. Biała, ob. od płd. wsch. na płn. zach. do Bóbrki, gdzie wpada do Boberki, dopływu Dniestru, Na lew. brz. potoku leżą zabudowania wiejskie 300 m. . Na granicy Bóbrki wznosi się lesiste wzgórze Szeka do 389 m. znak triangul. . W części płd. , przeważnie lesistej, czyni najwyższe wzniesienie 372 m. Własn. więk. Obertyńskich ma roli ornej 231, łąk i ogr. 37, past. 12, lasu 491 mr. ; własn. mniej. roli or. 313, łąk i ogr. 78, past 25, lasu 63 mr. W r. 1880 było 312 mk. w gm. , 75 na obszarze dwors. połowa obrz. rz. katol. , połowa gr. katol. . Par. rzym. katol. w Bóbr Łankiniszki Łankokiemie Łankowice Łanki Łankupa ce, gr. katol. w Strzałkach. We wsi jest folw. , gorzelnia, młyn i leśniczówka Zaścianka. Za czasów polskich należały Ł. do dóbr koron. a mianowicie do wójtostwa bobreckiego w ziemi lwowskiej. W chwili zaboru było to wójtostwo w posiadaniu Pawła Grodzickiego za przyw. z r. 1765. W lustracyi z r. 1665 czytamy rkp. Ossol. 2834, str. 80 Tu juxta lustrationem anni 1616 było poddanych, co na półdworzyszczach siedzieli, 11. Czynszu dawali po gr. 8. Owsa po 3 półmiarki, kapłonów po jednemu, kur po jednej z półdworzyszcza i jajec po 15. Teraz w tej wsi zagrodnik tylko jeden, który lecie 2 dni od południa co tydzień, a zimie dzień od południa robi. Lu. Dz. Łanki, ob. Łęki w W. Ks. Pozn. Łankieliszki 1. wś i folw. , pow. wyłkowyski, gm. Olwita, par. Łankieliszki, odl. 10 w. od Wyłkowyszek. Posiadają kościół paraf. mur. , założony w 1608 r. przez Jana Scypiona de Campo i Bartłomieja Berdowskiego; obecny z 1818 r. Ł. w 1827 r. miały 20 dm. , 238 mk. , były wsią rząd. ; obecnie mają 25 dm. , 291 mk. Par. Ł. dek. wyłkowyski 3100 dusz. 2. Ł. al. Łaukieliszki, wś, pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Giełgudyszki, odl. 37 w. od Władysławowa, ma 1 dm. , 15 mk. Ob. Gielgudyszki Górne. Br. Ch. Łankieniki, wś rząd. nad rz. Mereczanką, pow. trocki, 4 okr. adm. , 78 w. od Trok, 3 dm. , 32 mk. katol. 1866. Łankiessa ob. Łaukiesa. Łankiniszki al. Łaukieniszki, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. 31 w. od Władysławowa, ma 13 dm. , 88 mk. Łankokiemie, wś, własność miasta Kowna, pow. trocki, 3 okr. adm. , 58 w. od Trok, 9 dm. , 68 mk. katol. 1866. Łankowice, niem. Lankowitz 1. wś, pow. szubiński; 10 dm. , 81 mk. ; 12 ewang. , 69 katol. ; 29 analf. Poczta i tel. w Kcyni o 4 kil. ; st. . kol. żel. Nakło o 18 kil. 2. Ł. , dom. tamże, 1830 mr. rozl. ; 6 dm. , 86 mk. ; 25 ewang. , 61 katol. ; 54 analf. M. St Łańkowszczyzna, folw. w pow. borysowskim, pomiędzy Borysowem i Łosznicą, opodal drogi żel. brzesko moskiewskiej, w okr. polic. chołopienickim, w miejscowości lesistej; o trzy mile z każdej strony ma stacye kolei żelaznej Borysów i Bojary. A. Jelski. Łankupa, wś, pow. wyłkowyski, gm. Wisztyniec, par. Grażyszki, odl. 28 w. od Wyłkowyszek, ma 3 dm. , 1 mk. Łankupa, Łaukupa, rzeczka w pow. wyłkowyskim, początek pod Łankupianami, płynie ku płn. przez Kregzdy, Szyłosady i skręciwszy ku wsch. , wpada z lewego brzegu do Szyrwinty. Długa 5 wiorst. J. Bl. Łankupa, rz, , dopływ Niemenka z prawej strony, ma źródło niedaleko miasteczka Ra kiszki, uchodzi pod wsią Łankupiany. . Łankupiany, wś i folw. ,, pow. wyłkowyski, gm. Wojtkobole, par. Grażyszki, odl. 25 w. od Wyłkowyszek. W 1827 r. wś rząd. , 27 dm. , 200 mk. ; obecnie 36 dm. , 331 mk. Jest to majorat generałmajora Adlerberga. Łanów, ob. Łonów. Łanów, pot. górski, bierze początek w obrę bie gm. Kasinki, w pow. limanowskim, w płn. wsch. jej obszarze, niedaleko chat włościań skich, Brzanówką zwanych; płynie łączkami na płd. zach. , potem na płd. i uchodzi z praw. brz. do Kasinki ok. Długość biegu 3 kil. Na Kummersberga mapie Galicyi, sekcyi 16, po tok ten nosi nazwę Sachów; jest to nazwa przez mapistów przekręcona. Br. G. Łanowce, mko, pow. krzemieniecki, , u zbiegu rz. Żyrak z Horyniem n. Buhałówką. R. 1870 miały 201 dm. , 623 mk. , w tem 46 proc. izr. , cerkiew, kościół, kaplicę, synagogę, młyn, 5 sklepów, 40 rzemieślników, 3 jarmarki. Kościół paraf. mur. , przez dziedzica Jotowickiego 1857 r. pod wez. Wniebowzięcia N. Maryi P. wzniesiony a przez bisk. Borowskiego r. 1860 poświęcony. Par. rzym. katol. kl. 5, dek. krzemienieckiego, 661 dusz liczy. Filia w Napadówce. Kaplice w Domaniówce i Korczanówce. St. p. Krzemieniec. Własność oddawna Jełowickich. Żelazne źródła wody leczniczej. Łanowce po rusku Łaniwci, wś w pow. borszczowskim, 6 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Borszczowie, 5 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Jeziorzanach. Na płn. leżą Kozaczyna i Cygany, na płd. wsch. Borszczów, na płd. zach. i zach. Głęboczek, na płn. zach. Jezierzany. Przez wś płynie pot. Niczława od płn. z Kozaczyzny, na płd. do Wierzehniakowiec i tworzy w środku biegu stawek. W dolinie potoku, przeważnie na lew. brz. , leżą zabudowania wiejskie. W zach. stronie obszaru leży folw. Dobranówka. W stronie wsch. lezą niwy Monaster, Pod białym kamieniem, Korpanów sad, Futury. Wsch. róg zajmuje las Tulin, a na płd. jego granicy dochodzi wzgórze Grobelki do 306 m. wys. Własn. wiek. ma roli or. 986, łąk i ogr. 109, past. 225, lasu 694 mr. ; własn. mniej. roli or. 2077, łąk i ogr. 141, past. 184 mr. W r. 1880 było 1896 mk w gm. , 147 na obszarze dwor. 520 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Borszczowie, gr. katol. w miejscu dek. Skała, archidyec. Lwów i ma filią w Kozaczyźnie. W wsi cerkiew pod wez. ś. Michała, szkoła etat. 1klas. , kasa pożycz. gm. z kapit. 60 zł. i gorzelnia. Był tu dawniej klasztor bazylianów, zbudowany gdzieś we wsi na uboczu zdaje się tam, gdzie dziś leży niwa Monaster, a utrzymywany staraniem bractwa cerkwi łanowieckiej. Aż w r. 1730 otrzymał on potwierdzenie Łanki Łankupiany Łanów Łankieliszki Łankieniki Łanowice Łanowice Łanowicze Łanowizna Łanpieki Łantowo od wojewodziny i hetmanowej koronnej Lu dwiki Rzewuskiej. W rewizyi igumenów z r. 1724 czytamy Monastyr Łanowiecki bez ża dnego funduszu i erekcyi; do W. Oficyała Ka mienieckiego referuje się. Namiestnikiem tam O. Kornyłyj jeden, do czasu. Monaster ist niał do r. 1783, w którym go ad instanciam Domini D. Rzewuski zniesiono i do ułaszko wieckiego przyłączono. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych i tworzyła sta rostwo leżące w wojew. podolskiem. Do ststwa należały miasto Jezierzany i wsie Łanowce, Kozaczyzna, Zielińce i Cygany. Według wy kazu kwarty z r. 1770 wynosiła prow. z tego ststwa 11609 złp. 18 gr. , a kwarta 2902 złp. 12 gr. Za osóbnym przywilejem należały do tego ststwa jeszcze wsie Hłuboczek i Jezierza ny. Rząd austryacki zajął ststwo w r. 1779; było ono wówczas w posiadaniu Seweryna hr. Rzewuskiego, któremu też dobra sprzedano za cenę 122, 000 złr. wedle kontraktu z r. 1780. Prof. Tyniecki Wycieczka na Podole, Kos mos, Lwów 1877, str. 9 wspomina, że w Ł. odznaczają się łupki sylurskie wielkiem bo gactwem w skamieniałości korale, entrochity, muszle. Lu. Dz. Łanowice al. Łunowice, po rus. Łanowyczi, wś w pow. Samborskim, 9 kil. na płn. płn, wsch. od sądu powiat, i urzędu poczt. w Samborze. Na płn. leżą Barańczyce i Mistkowice, na zach. Pianowice z Tyrawą, na płd. wsch. Babina, na wsch. Brzegi i Zarajsko. Chaty leżą w płn. stronie obszaru na wzniesieniu szczyt 315 m. objętem od płd. podmokłą doliną Strwiąża, a od płn. również podmokłą doliną bezimiennego potoku, płynącego wzdłuż granicy. Las zajmu je płn. zach. część obszaru. Własn. więk. ma roli or. 413, łąk i ogr. 161, past. 59, lasu 214 mr. ; własn. mniej. roli or. 687, łąk i ogr. 278, past. 19, lasu 8 mr. W r. 1880 było 672 mk. w gm. , 40 na obsz. dwor. 200 obrz. gr. katol. , reszta rzymkatol. . Par. gr. katol. w Pianowicach; rzym. katol. w miejscu, dek. Sambor ski, dyec. przemyska. Paratią fundował Paweł ze Sprowy Odrowąż w r. 1462. Kościół dziś istniejący wystawiono w r. 1817. Do par. na leżą wsie Kowenice, Maksymowice, Mistkowi ce, Pianowice i Zarajsko. Lu. Dz. Łanowicze 1. wś i folw. , pow. suwalski, gm. Czostków, par. Przerośl, odl. 18 w. od Suwałk, 9 dm. , 107 mk. Według Tow, Kred. Ziems. folw. ma rozl. mr. 711 grunta or. i ogr. mr. 226, łąk mr. 163, past. mr. 6, lasu mr. 299, nieuż. i place mr. 17, bud. mur. 4, z drzewa 11, pokłady torfu. Wś Ł. os. 17, z grun. mr. 36. 2. Ł. , wś, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Przerośl, odl. 18w. od Suwałk, ma 18 dm. , 178 mk W 1827 r. 15 dm. , 101 mk Łanowicze Zusienko, jez. w pow. suwalskim, o 4 w. na płn. od wsi i jez. Jemieliste; brzegi od wsch. i płn. niskie i błotniste. Błota te rozciągają się daleko na płn. aż pod Przerośl. Por. Krzywulka. Łanowizna, os. , pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Wiżajny, odl. 21 w od Suwałk; 2 dm. , 16 mk. Łanpieki, wś, w pow. rzeczyckim nad rzeczką Dranówką, dopływem Nienaczy, tuż pod miasteczkiem Domanowicze, przy gościńcu pocztowym wiodącym tędy z Bobrujska do Mozyrza, w gm. domanowickiej, ma os. 24, miejscowość poleska dogodna, grunta lekkie, łąk dostatek, okr. polic. 3 kalinkowicki. A. Jelski. Łańsk al. Rybaki, wś i wybudowanie, pow. olsztyński na Warmii, niem. Lansk; st. p. Ol sztynek Hohenstein, par. ewan. Olsztyn, par. katol. Wutryny. R. 1857 było w tej wsi 104 mk. , ma obszaru 671. 70 mr. R. 1864 dm. mie szkalnych 10, mk. 107, sami katol. ; 104 Pola ków, 3 Niemców. Kś. Fr. Łańskie jezioro w pow. wiłkomierskim, ob. Łany. Łańskie jezioro, Łania, niem. LanskerSee, w pow. olsztyńskim, pod Wutrynami; jest dosyć znaczne i ciągnie się od płn. na płd. , jak w ogóle większa część jeziór pruskich. Przez Łańskie jez. płynie rz. Łyna. Na jez. Ł. są wyspy Stodółka, Pawłosiew, Ostrów, Pryki, Grzyb. Łantowo, ob. Łętowo. Łanach, ob. Pałowice. Łany 1. Wielkie, wś, pow. olkuski, gm. Żarnowiec, par. Łany Wielkie. Posiada kościół paraf. mur. , szkołę począt. 1kl. ogólną, młyn wodny na wielką skalę urządzony. W 1827 r. wś rząd. 104 dm. , 628 mk. Par. Ł. Wielkie, dek, olkuski 2242 dusz. 2. Ł. Małe, wś, pow. olkuski, gm. Żarnowiec, parafia Kidów. 3. Ł. , folw. , pow. konstantynowski, gm. Bohukały, paraf. r. 1. Pratulin, r. gr. Krzyczew, poczta Terespol, okr. sądowy Janów, rozległy mr. 145. Por. Krzyczew. 4. Ł. , wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. i parafia Markuszów. W 1827 r. 12 dm. , 63 mk. 5. Ł. , folw. , pow. janowski, gm. Kosin, par. Borów; folw. należał niegdyś do dóbr Borów, franciszkanek krakowskich. Łany 1. wś w pow. bobreckim, 4 kil. na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Bóbrce. Na płn. leżą Bóbrka i Łanki Małe, na wschód Sarniki, na płd. Pietniczany i Sokołówka, na zach. Chodorkowce i kolonia niem. Ernsdorf. Wzdłuż granicy zach. płynie Boberka, dopływ Dniestru, od płn. na płd. i przyjmuje w obrębie wsi z lew. brz. kilka strug małych, płynących od wsch. na zach. Na lew. brz. Boberki, w nieznacznem od niej oddaleniu, leżą zabudowania wiejskie; w płn. stronie obszaru, w dolinie jednego ze znaczniejszych dopływów, rozrzucone domy objęte nazwą Hanczarów Han Łany czariw, a w stronie płd. , w dolinie drugiego ze znaczniejszych dopływów, grupa domów i młyn Żłób al. W żłobie. Lasy zajmują przeważną część wsch. obszaru, wznoszącą się 360 do 390 m. i przytykają aż do granicy wsi. Włas. więk. tu i w Ernsdorfie ma roli ornej 272, łąk i ogr. 68, pastw. 20, lasu 970 mr. ; własn. mniej. roli ornej 946, łąk i ogr. 185, pastw. 67, lasu 25 mr. W r. 1880 było 765 mk. w gminie, 22 na obsz. dwors. około 160 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Bóbrce; gr. katol. w miejscu dek. Bóbrka, archidyec Lwów, ma filie w Sarnikach i Rehfeldzie. We wsi cerkiew. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do sstwa bobreckiego, ziemi lwow. a wojew. ruskiego. W lustracyi województwa z r. 1665 Rkp. Ossol. 2834, str. 79 i 80 czytamy Wieś ta z dawna na łanach 10 zasiadła. Poddanych było w niej przed wojną 30. Teraz te łany lasem pozarastały, a poddanych, którzy na półdworzyszczach siedzą, jest 4; uczyni tedy dworzysk osiadłych 2. Czynszu z dworzyszcza płacą po gr. 18. Owsa, z dworzyszcza po 6 półmiarków, przychodzi półmiarków 12 po gr. 15. Kapłonów po 2 z dworzyszcza po gr. 3. Jaj, z dworzyszcza 15, przychodzi kóp 30 po gr. 10. Robić powinni poddani osiadli z półdworzyszcza od południa 3 dni w tydzień, a z całego dworzyszcza 6 dni ad południa w tydzień. Tłok żadnych we żniwa nie odprawują, powóz do Lwowa najdalej i to za dzień jak wiele dni w drodze strawią, tak wiele im wytrącić powinno. Prząść z dworskiego przędziwa powinni i to za dzień. Zagrodników w tej wsi 4. Czynszu nie dają, tylko robią dwa dni w lecie od południa, a dzień od południa w zimie co tydzień. Komorników 3; ci dzień tylko w tydzień robią o dworskiej strawie. Dziesięciny pszczelnej 10ty pień dawać winni, która się generałem położy zł. 10. Karczma do arendy generalnej należy. Wybraństwo jest w tej wsi; Iwan z Polaney siedzi na tym wybranieckim łanie, służbę wojenną odprawować powinien. Granice ta wieś ma z mczkiem Sokołówką pana Madalińskiego, ssty przemyskiego, z jednej, z Samkami z drugiej, z miastem Bóbrką z 3 i 4tej strony. Młyn jest o jednym kamieniu; ten do arendy generalnej. Suma prowentu 18 zł. 18 gr. . Według lustr. z r. 1765 było prow. 3053 złp. 2. Ł. , gajówka i młyn koło Bohorodczan Starych w pow. bohorodczańskim. 3. Ł. , przysiołek Narajowa w pow. brzeżańskim. Pod względem geologicznym badał tę miejscowość prof. Łomnicki. Na lewem zboczu doliny Narajówki dołuje tutaj kreda senońska, a nad nią wyraźniej rozwineły się warstwy trzeciorzędne. Naprzeciw dworu odsłonięto celem wydobywania kamienia materyałowego kilkosążniową ściankę gruboziarnistego piaskowca, pod którym leży wapień piaskowaty, popielatawoszary, zielonkowato wietrzejący. Zawiera on białoskorupowe ośrodki ob. Kosmos, V, 131. 4. Ł. , tak zowią niekiedy, chociaż niewłaściwie, wś Adamy w pow. kamioneckim. 5. Ł. , wś w pow. lwowskim, 30 kil. na płd. zach. ode Lwowa, tuż na płd. od sądu powiat, urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Szczercu. Na płn. leżą Rosenberg i Szczerzec, na wsch. Piaski i Popielany, na płd. Dmytrze, na zach. Humieniec i Nikonkowice. Zach. część obszaru przepływa od płn. na płd. pot. Szczerek. Na praw. jego brz. leżą zabudowania wiejskie. W płd. części obszaru grupa domów Mielniki Mełnyki. W płd. części obszaru dochodzi wzgórze Głębokie 301 m. wys. Własn. więk. ma roli ornej 5, łąk i ogr. 77, pastw. 3, lasu 55 mr. ; własn. mniej. roli ornej 1512, łąk i ogr. 218, pastw. 163 mr. W r. 1880 było 1489 mk. w gminie. Parafia rzym. katol. w Szczercu. We wsi szk. etat. jednokl. Za czasów polskich należały Ł. do dóbr koronnych, jako przedmieście m. Szczerca do sstwa szczerzeckiego w ziemi lwowskiej. W lustracyi sstwa z r. 1571 Rkp. Ossol. 2248, str. 44 czytamy Incolae eorundem suburbiorum sc. Piaski i Łany in sexaginta uno laneo residentes, z którymi takeśmy postanowili, quod singuli ea laneis unum die hebdomatim bydłem, końmi i wozem laborabunt. A lecie każdy z chleba albo z dymu do obeścia robót polnych pieszo dzień w tydzień. 6. Ł. , część Zamarstynowa w pow. lwowskim. 7. Ł. , wś w pow. stanisławowskim, 24 kil. na płn. wsch. od Stanisławowa, 12 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Haliczu, 7 kil. na płn. od urzędu poczt. w Maryampolu. Na płn. leży Delejów, na wsch, Tumierz, na płd. Wołczków, na zach. Wodniki i Dubowce. Przez wieś płynie od płn. na płd. pot, Zabłocie, zwany w dalszym biegu Zgniłym potokiem, dopływ Dniestru, i zabiera we wsi kilka strug małych. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie cerkiew 266 m. . Płnc. część wsi zwie się Plebanią. Najwyższe we wsi wzniesienie Łany Muysa czyni 356 m. Na płd. zach. leży mały las obok folwarku. Własn. więk. ma roli ornej 121, łąk i ogr. 3, pastw. 14, lasu 61 mr. ; własn. mniej. roli ornej 960, łąk i ogr. 77, pastw. 223 mr. W r. 1880 było 717 mk. w gminie, 26 na obsz. dwors. około 150 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Maryampolu, gr. katol. w Delejowie. We wsi kasa pożyczk. gminna z kapit. 738 zł. O tutejszych stosunkach geologicznych, ob. Kosmos, VI, 185. 8. Ł. , poszczególne domy w Mszańcu w pow. staromiejskim. 9. Ł. , część Jabłonowa w pow. turczańskim. 10. Ł. Dolne i Górne, przedmie Łapacz Łapa Łany ścia miasta powiat. Stryja. 11. Ł. Niemieckie, wś w pow. kamioneckim, tuż na płn. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Kamionce Strumiłowej, sąsiadują na wsch. z Jasienicą polską a na płn. zach. z Łanami Polskimi. Najwyższe wzniesienie wynosi 218 m. W r. 1880 było 109 mk. w gminie obrz. rzym. katol. . Par. , rzym. katol. w Kamionce. We wsi jest kaplica drewniana i szk. filialna. 12. Ł. Polskie, wś w pow. kamioneckim, 3 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Kamionce, sąsiadują na zach. z Łapajówką, na płd. z Ł. Niemieckiemi, na wsch. z Jasienicą Polską i Rudą Sielecką, na płn. z Rudą Sielecką. Płd. część obszaru przepływa Bug od płd. zach. na płn. wsch. , poczem skręca na płn. i tworzy granicę wsch. Nad nim leżą zabudowania wiejskie. Grupa domów w stronie płn. wsch. zwie się Gaikiem al. Gajek. W r. 1880 było 578 mk. w gminie około 150 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. kat. w Kamionce, gr. katol. w miejscu dek. Busk, archidyec. Lwów ma filią w Łapajówce. We wsi jest cerkiew, szk. etat. jednokl. i kasa pożyczk. gminna z kapit. 245 zł. O gruntach, łąkach, lasach i t. p. ob. Obydów. Za czasów polskich należały Ł. do dóbr koronnych w sstwie kamioneckim a ziemi lwowskiej. W lustracyi I z r. 1665 Rkp. Ossol. 2834, str. 212 czy tamy W tej wsi, albo raczej na przedmieściu Kamioneckiem, jest poddanych na zagrodach 7. Czynszu płacą po gr. 6. Robią z zagrody w tydzień po 2 dni. Pod panem Luboradzkim poddanych w tej wsi 4, którzy także na zagrodach siedzą i osobno są lustrowani, czynszu dają po gr. 6. Młyn Łanowski nazwany, z stawem na Bugu, z tego trzecia miara panu Luboradzkiemu a 2 panu staroście idzie; ten do arendy generalnej należy. Z osobna pod księdzem 2 poddani na Łanach, wolni od podatków. Z pustych ról dostało się zł. 4. Suma prowentu zł. 5 gr. 12. W lustracyi zaś z r. 1765 czytamy Dod. do Gaz. lwow. 1869, str. 20, 81 Wieś podług dawnych lustracyj zasiadła na łanach 1; oprócz tego mielnicy mają łan jeden. Cerkiew pod tyt. Protekcyi Najśw. M. P. , do której należy gruntu pół ćwierci, czyli półdworzyszcze całe. Poddanych na półdworzyszczach, czyli półćwierciach, 9; na czetwertynych 3; mielników na łanie 4. Prowent roczny 667 zł. U gr. wymieniono szczegółowo wszystkie dochody, kwarta 166 zł. 25 gr. 13. Ł. Sokołowskie, wieś, pow. stryjski, 18 kil. na południewschód od Stryja, tuż na północ od urzędu pocztowego w, , Sokołewie koło Stryja. Na płn. leży Siechów, na zach. Uhelna, na płd. Sokołów, na wsch. Balicze podróżne wpow. żydaczowskim. Wzdłuż granicy płd. płynie Sukiel, dopływ Swicy, od zach. na wsch. i wysyła jedno ramię na płn. , które po krótkim biegu łączy się na powrót z głównem ramieniem. Na wyspie w ten sposób utworzonej leży pewna część za budowań wiejskich, reszta na lew. brz. Sukiela. Najwyższe wzniesienie w stronie płn. czyni 301 m. Na płn. zach. leży las Zapust. W r. 1880 było 312 mk. w gminie, 4 na obsz. dwor. kilkudziesięciu obrz. rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Sokołowie, gr. katol w Baliczach podróżnych. O gruntach, łąkach, lasach i t. p. ob. Sokołów. Lu. Dz. Łany, ob. Lona i Łony. Łany, jez. w pow. Wiłkomirskim, w lasach parafii rogowskiej, około 3 w. dł. a 3 4 w. szer. Łany, potok łączny, wypływa w obr. gm. Cisowa, w pow. dolińskim; płynie na północny wschód i uchodzi do Barytowa ob. z lew. brz. po 2 kil. biegu, Br. G. Łapa, rz, , por. Łopienica. Łapa, ob. Zuzampol Łapacz, niem. Lapatsch, część Krzyżanowic, pow. raciborski. Łapaj, pow. wągrowiecki, należy do dom. i gm. Brudzyn, 1 dm. , 15 mk. Łapajówka 1. wś w pow. jarosławskim, należy do par. rzym. katol. w Zarzeczu, gr. katol. w Pełniatyczach a urzędu poczt. i sądu pow. w odległym o 14. 2 kil. Jarosławiu. Wś leży w równinach, 247 m. npm. , przy drodze z Jarosławia do Kańczugi. Położenie ma pod mokłe, obfitujące w bujne łąki nad Mleczką i jej dopływem Zarzeckim potokiem, nad któ rym w południowej stronie od wsi znajdują się stare okopy tatarskie. Mieszkańców jest 284; z tych podług szematyzmów duchownych 269 rzym. katol. , 1 gr. katol. a 15 izrael. Kasa pożyczk. gminna ma 294 zł. w. a. Obszar więk. pos. Włodz. hr. Dzieduszyckiego ma 90 mr. łąk i pastw. i 83 mr. lasu; pos. mniej. 179 mr. roli, 20 mr. łąk i ogr. i 39 mr. pastw. Ł. graniczy na północ z Żurowiczkami długiemi, na wschód z Cieszacinem Małym, na południe z Rożniatowem, a na wschód z Urzejowicami. 2. Ł. , karczma przy gośc. z Przemyśla do Olszan, 339 m. npm. , w miejscu, gdzie się oddzie la od gościńca droga z Kruhela Wielkiego do Krasiczyna. Mac. Łapajówka po rusku Łapaiwka 1. grupa domów i folw. koło Lipska, 2. Ł. , karczma, koło Opaki na obsz. dwors. Lubaczów i 3. Ł. , kar. koło Opaki na obsz. dwors. Borchów w pow. cieszanowskim. 4. Ł. al. Spokojówka, grupa domów w Chotyńcu i 5. Ł. al. Za browarkiem, karczma na obszarze dwors. Sarny, w pow. jaworowskim. 6. Ł. , wieś w pow. kamioneckim, tuż na płn. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Kamionce Strumiłowej. Na wsch. leżą Łany Polskie, na płn. Ruda Sielecka część wsi Iwanki, na zach. Jagonia i Łapajówka Łapaj Łany Łapcino Łapciowa Łapczaki Łapczyce Zbrońce część Obydowa. Przez wieś płynie Bug od płd. na płn. i przyjmuje pot. Batiaczkę ob. , płynący od płn. zach. na płd. wsch. , a zasilony w obrębie wsi od praw. brz. poto kiem Jagonią. W r. 1880 było 323 mk. w gm. , 4 na obsz. dwor. przeszło 80 obrz. rzym. ka tol. , reszta gr. kat. . Par. rzym. katol. w Ka mionce, gr. katol. w Łanach. We wsi kasa pożyczk. gm. z kapit. 266 zł. O gruntach ob. Obydów. 7. Ł. , grupa domów w Zimnowódce w pow. lwowskim. 8. Ł. , część Zarwanicy w pow. podhajeckim. 9. Ł. , karczma na obsz. dwor. Hurko i 10. Ł. , ka cz. na obsz. dwor. Sliwnica, obie w pow. przemyskim. 11. Ł. , koło Machnowa, karczma na obsz. dwor. Machnów w pow. rawskim. 12. Ł. , karcz. na obsz. dwor. Góra; 13. Ł. , karcz. na obsz. dwor. Ostrów; 14. Ł. , karcz. na obsz. dwor. Żużel; 15. Ł. , karcz. na obsz. dwor. Łubów; 16. Ł. , karcz. na obsz. dwor. Poturzyca i 17. Ł. , i karcz. w Sokalu, wszystkie w pow. sokalskim. 18. Ł. , grupa domów w Pomorzanach, w pow. złoczowskim. Lu. Dz. Łapalice, ob. Lapalice i Garcze. Łapalska, góra, ob. Kamienica, rz. , tom III, 746. Łapanka, ob. Giże. Łapanów, wś, pow. bocheński, przy go ścińcu z Gdowa do Lipnicy murowanej, w oko licy pagórkowatej i lesistej, 228 m. npm. Przez wieś przepływa Stradomka. Z 493 mieszk. rzym. katol. przebywa 28 stale na obszarze więk. pos. ś. p. Wł. Giebułtowskiego, mającej obszaru 253 mr. roli, 24 mr. łąk i ogr. , 36 mr. pastw. i 46 mr. lasu; pos. mniej. ma 148 mr. roli, 11 mr. łąk i ogr. , 17 mr. pastw. i 11 mr. lasu. W tej wsi znajduje się starożytna pa rafia rzym. katol. , kaplica murowana na cmen tarzu z r. 1821, urząd pocztowy i szkoła lu dowa dwuklasowa. Za czasów Długosza L. B. I, 125, II, 131 była ta wieś własnością Spytka Wieruskiego, herbu Drużyna, i miała cztery łany kmiece. Kościół parafialny dre wniany zbudował znacznie przed r. 1529 Mar cin z Lutosławia Lutosławski, sędzia grodzki nowosądecki, dziedzic Łapanowa, Kobyla i Sulim. W 1614 r. powiększono kościół i w tym czasie poświęcił go Waleryan Lubieniecki bi skup bahowiecki na Wołoszczyźnie. Parafia należy do dyec. tarn. dek. dobczyckiego, ma dołączone wsie Kompanów, Kobylec z Janikówką, Brzozową, Boczów, Wieruszyce, Wolicę. Wolę wieruszycką, Ubrzeż, Grabie z Wo lą i Lubomierz. Cała ludność parafii wynosi 2995 mk. rzym. katol. i 230 izr. Ł. graniczy na zachód z Zagórzanami, na wschód z Wieruszycami, na północ z Kobylem a na południe z Wolicą. Mac. Łapanówka, karczma, pow. płoskirowski, par. Skazińce, leży przy trakcie między Jarmolińcami a Frampolem, o pół wiorsty od Skaziniec, do których należy. X. M. O. Łapay, ob. Brudzyń i Łapaj. Łapcianka, ob. Łapciewicze. Łapciewicze albo Łapcewicze, wś. w pow. mińskim, nad rzeczką Łapcianką, dopływem lewym Usy, w okr. polic. 3 kojdanowskim; tędy drogi z Zylewszczyzny i Dobryniewa do Łukaszów; miejscowość falista, bezleśna, grunta dobre. Al. Jelski. Łapciki, zaśc. szlach. nad jez. Narocz, pow, święciański, 3 okr. adm. , o 52 w. od Święcian, 2 dm. , 29 mk. prawosł. 1866. Łapcino, wś pryw. , pow. dziśnieński, o 75. w. od m. Dzisny, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Wilejki do Dzisny; 10 dm. , 69 mk. 1866. Łapciowa, wś w gub. witebskiej, u źródeł rz. Issy dopływu rz. Obol. Łapczaki, część wsi Okopy, pow. Rawa Ruska. Łapczyce, wś, pow. bocheński, przy gościńcu rządowym z Bochni do Myślenic, 3. 7 kil. na zachód do Bochni. Okolica falista, należy do urodzajnego porzecza Raby i jest 296 m. npm. wzniesiona. Od południa zasłania tę starą i ludną osadę las kameralny jodłowy, należący do obszaru wsi Kolanowa. Z 1412 mieszk. przebywa 9 stale na obszarze więk. pos. , a prócz 40 izr. są wszyscy wyznania rzym. katol. Kościół parafialny wymurował Kazimierz Sprawiedliwy w r. 1178 Długosz, L. B. I, 226 i II, 125, który wyznaczył dziesięciny na utrzymanie proboszcza. Później były Łapczyce własnością hr. wiśnickich, a w końcu opactwa tynieckiego. Za Długosza miały sześć łanów kmiecych. Opodal od kościoła parafialnego, zbudowanego przy samym gościńcu, stoi na górze po drugiej stronie gościńca gotycki kościół, zbudowany z bardzo wielkich płyt ciosowych przez Kazimierza W. w r. 1340. Ten dom Boży odznacza się zadziwiająco cienkiemi ścianami, jest teraz zaniedbany i ubogi, a nawet północna ściana mocno się wygięła i musiała być z zewnątrz podpartą. Oprócz tych dwóch kościołów jest jeszcze kaplica wzniesiona w r. 1850. Starożytna parafia została w r. 1539 zamieniona na filią Starego Wiśnicza ze stałym wikaryuszem, a po zajęciu Galicyi 1772 przez rząd austryacki znowu na parafią. Obecnie należy parafia łapczycka do dyec. tarnowskiej dek. bocheńskiego; ma przyłączone wsie Cikowicę z kaplicą mszalną, Damienice i Stanisławice, także z kaplicą mszalną. Ludność całej parafii liczy 2605 rzym. katol. i 48 izrael. Teraz posiadłość większa Jest własnością funduszu religijnego i wynosi 78 mr. roli, 12 mr. łąk i ogr. , 13 mr. pastw. i 425 mr. lasu; pos. mniej. 1076 mr. roli, 117 mr. łąk i ogr. , 126 mr. pastw, i 77 mr. lasu. Ł. graniczą na Łapalice Łapalska Łapalice Łapanka Łapanówka Łapay Łapcianka Łapciewicze Łapciki Łapikalnis Łapczyn Łapczyna Łapejki Łapice Łapicze Łapiejki Łapieńce Łapigrosz Łapiguz Łapin Łapińce Łapino zachód z Gierczycami, na wschód z Kolanowem, na południe z Dąbrowicą a na płn. z Cikowicami. Mac. Łapczyn, ob. Holeszów i Łapszyn. Łapczyna, os. leśna w Sukowicach, pow. kozielski, ŁapczynaWola, wś i folw. , pow. konecki, gm. Dobromierz, par. Stanowiska; odl. 49 w. od Końskich, ma 1300 mr. ziemi dwors. , 260 mr. włośc, 35 osad włośc, 45 dm. , 250 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra ŁapczynaWola składają się z folwarków ŁapczynaWola, Lubicz, osady młynarskiej Piaski i wsi ŁapczynaWola. Łapczyniki, wieś, powiat rossieński, par. Kielmy, Łapejki, folw. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 32 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Łapie, mały folw. , pow. miński, od r. 1863 własność Czaplińskich. Al. Jel. Łapice, ob. Kaszczor. Łapicze, małe mczko i dobra w pow. ihumeńskim, w okr. polic. puchowickim, przy go ścińcu wiodącym z Puchowicz do Chołuja i Swisłoczy, nad rzeką Swisłoczą z lewej stro ny, w miejscowości całkiem poleskiej, obfitu jącej w lipy i dęby, w łąki i zwierzynę; mko ma osad do 60, cerkiew. Do r. 1831 własność możnej rodziny Niezabitowskich; odtąd prze szła do rządu. Są tu największe lasy leśni ctwa ihumeńskiego, obejmujące około 2000 wł. W r. 1869 folwark Łapicze, zredukowany do 20 przeszło włók, oddano tytułem nagrody urzędnikowi Łomaczewskiemu znanemu w li teraturze rossyjskiej z ciekawej książki, wyszłej w 1880 r. p. t. Iz Wospominanji Żandarma, w której znajdują się szczegóły pro cesu Konarskiego, bytu włościan za poddań stwa w mińszczyźnie i do wypadków 1863 r. Porów. Gołos za 1880 r. 306. Folwark bardzo dogodny. Lud okoliczny oprócz rolni ctwa trudni się wydzieraniem łyka lipowego, wyrobem, , rohoży czyli tkaniny z włókna lipowego, używanej do obwijania towarów w handlu, gięciem płozów do sań i duh do za przęgów. Por. Cel Al. Jel. Łapie, folw. , pow. telszewski, 3 okr. polic, 563 dzies. rozl. , własność Malowanowa. Łapiejki, hutor szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 15 w. od Oszmiany, 1 dm, , 5 mk. katol. 1866. Łapieńce, wś nad rz. Bereżną, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 66 w. od Oszmiany, 20 dm. , 166 mk. , z tego 120 prawosł. , 46 katol. 1866. Łapigrosz 1. kol. i karcz. , pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par. Wojków, odl. od Sieradza w. 23; kol. dm. 8, karcz. dm. 1; ob. Wrząca. 2. . Ł. , pow. kielecki, gm. Cisów, par. Ociesęki. Łapigrosz, zaśc, pow. dzisieński, gm, i par. miorska, oddalony od st. kolej. Balbinowo dyn. wit. o w. 30, dm. 2, mk. 16, ziemi na leży do zaśc 47 mr. M. D. Łapigrosz, leśnictwo, pow. szubiński, należy do dom. Szubina, 1 dm. , 16 mk. Łapiguz 1. dawniej Łapigury, folw. , pow. zamojski, gm. Wysokie, par. Sitaniec, odl. od Zamościa na północ w. 4, od Krasnegostawu w. 32, Hrubieszowa w. 46 1 4, od Tomaszowa w. 35 i od gm. w. 5; leży nad rz. Łabuńką i wraz z folw. Borowina, Białobrzegi, WolicaSitaniecka, Wysokie, WólkaZłojecka, Zarudzie, Złojec, Siedliska i Sitaniec, stanowi dobra Ordynacyi Zamoyskich Bortatycze, liczące 31 dm. i 4253 mr. rozl. , czyli ziemi ornej 2477 mr. , łąk 733 mr. i lasu 1043 mr. Gleba ziemi urodzajna, lasy mięszane dobre. 2. Ł. , miejscowość tej nazwy podana w spisie z 1827 r. w pow. łukowskim, par. Łuków; 2 dm. , 15 mieszk. Łapikalnis, zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 28 w. od Swięcian, 2 dm. , 10 mk. katol. 1866. Łapin, ob. Łapino, Łapińce 1. zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 58 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Mołodeczna do gran. pow. mińskiego; 4 dm. , 30 mk. 2. Ł. , wś włośc, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 41 w. od Święcian, 3 dm. , 40 mk. katol. 3. Ł. , folw. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 41 w. od Święcian, 1 dm. , 15 mk. katol. 1866. Łapino al. Łapin, niem. Lappin, rycer. dobra, pow. kartuski, nad jeziorem łapińskiem i małą strugą do Raduni uchodzącą, która tu pędzi papiernię i fabrykę papy, opodal granic pow. gdańskiego. Obejmuje wybud. Buschkrug, Fischerkathe, Louisenhof, Mąkocin i Papiernię fabrykę w Ł. ; obszaru mr. 2609 jeziora 173, katol. 97, ew. 200, dm. 26. Par. Pręgowo, szkoła Kolbudy, poczta Lubiewo. Odległość od Kartuz 2 1 2 mili. Fabrykę tutejszą pędzi struga siłą około 120 koni; wyrabia ona papier, papę i papę na dachy; właściciel Wilh. Schottler. Rycer. dobra z przynależnym folw. Mąkocin obejmują roli ornej hekt. 426, łąk 29, pastw. 50, lasu 86, nieuż. 10, wody 43, ogółem obszaru hekt. 645. 39; posiadacz Herm. Gerschow. Przy wsi znajdują się groby skrzynkowe, z których kilka urn twarzowych wydobyto, mieszczące w sobie między innemi zausznice z drutu bronzowego z paciorkami i t. p. przedmioty. R. 1389 Mikołaj Hase, który wziął wdowę po Alexym, zapisuje połowę dóbr swoich żonie, drugą połowę spadkobiercom. Ob. Odpisy Dregera w Peplinie, str. 51. Jak donoszą inne źródła Stat. des Łapczyn Łapiszki Łapiszów Łapkalnie Łapkalnis Łapkałów Łapkasie Łapkosie Łapkosiele Łapkowce Łapinski Łapinóż Łapinóżek Łapinóż Łapkowciszki Reg. Bez. Danzig, tegoż r. 1389 dobra szlach. Ł. przywilejem komtura gdańskiego Wolfa von Zollenhart zapisane zostały na własność szpita lowi ś. Elżbiety w Gdańsku. Jak pogodzić z sobą obadwa powyższe doniesienia, trudno orzec. Przy szpitalu zachowała się ta wieś aż do pruskich rządów; r. 1816 wydana na wła sność rodzinie Windisch. Kś. F. Łipinóż, nad rz. Rypienicą, przy ujściu do Drwęcy, wś włośc. i folw. , pow. rypiński, gm. Osiek, par. Osiek i Michałki; leży przy samej granicy od Prus, o 14 w. od Rypina, ma 398 mk. 198 męż. , 200 kob. , 31 os. włośc, 26 dm. , powierzchni 251 mr. , w tej liczbie 199 mr. gruntu om. Dobra prywatne Ł. składają się z folw. Łapinóż i Fejzowiznapachtarnia, zajmują powierzchni 1175 mr. , w tem 512 mr. gruntu om. , mają 9 dm. , 12 mk. Do dóbr na leży cegielnia, karczma i kuźnia; folw. Fejzowizna leży przy granicy Prus nad rz. Drwęcą. Ł. dawniej stanowił część dóbr Osiek. We dług Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków i wsi Ł. i Fejzowizna, rozległość wynosi mr. 1637 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 353, łąk mr. 46, , past. mr. 99, lasu mr. 664, wody mr, 1, nieuż. i place mr. 23, razem mr. 1186, bud. mur. 8, z drzewa 6, płodozmian 9polowy; folw. Fejzowizna grunta or. i ogr. mr. 297, łąk mr. 57, pastw. mr. 81, wody mr. 6, nieuż. i place mr. 10, razem mr. 451, bud. z drzewa 5. Pokłady torfu i kamienia wapien nego, piec wapienny i cegielnia. Wś Ł. os. 31, z grun. mr. 461; wś Fejzowizna os. 12, z grun tem mr. 26. Br. Ch. Łapinóż, niem, Lapinus, dok. Lapinusch, wś, pow. niborski, w tak zw. starych po większej części polskich luterskich Prusach, przez polskich osadników założona i trzymana. R. 1513 Albrecht, mistrz w. krzyżacki, nadaje majątek Ł. o 10 włókach na prawie magdeb. Majce Mayko, komornikowi ziemskiemu. Ob. Kętrz, , Ludność polska w Prusiech, str. 349. Por. Grudziąż, t. II, 867. Łapinóżek, wś i folw. , pow, rypiński, gm. i par. Osiek, odl. o 14 w. od Rypina, ma 12 dm. , 162 mk. , 501 mr. gruntu, 19 nieuż. Wś Ł. z Lamkowizną, Bogaczewem, Chorablem, Brzostowcem i Ławami mają 41 os. , 50 dm. , 319 mk. i 195 mr. Folw. Ł. należy do dóbr Ra dziki Małe. Br. Ch. Łapinski, Łapińkie, wś, pow. ryski, gub. inflanckiej, par. Kokenhuza. Łapińskie, jez. , ob. Kartuzy, t. III, 885, i Łapino. Łapisza, rzeczka, lewy dopływ Dubissy, pow. rossieński, par. szydłowskiej, do której wpada pod folw. rządowym Rybuki; por. Cytówka i Jurgajcie. Łapiszki 1. wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl. 10 w. od Maryampola, ma 2 dm. , 20 mk. 2. Ł. , wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, odl. 21 w. od Kalwaryi, ma 15 dm. , 93 mk. Łapiszki 1. wś włośc, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 64 w. od Wilna, 4 dm. , 31 mk. katol. 2. Ł. , wś rząd. , nad pot. Kabarszczą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 66 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk. katol. 3. Ł. , wś włośc nad jez. t. n. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , gm. Norzyca, przy byłej drodze pocztowej połockiej, 10 dm. , 111 mk. 1866. Łapiszki al. Zodoroże, zaśc, pow. borysowski, w par. katol. kiemieszewickiej, ma os. 3. Łapiszów z Pasternikiem i Kępą, wś, pow. tarnobrzeski, zajmuje sam cypel półwyspu utworzonego przez ujście Sanu do Wisły, od Rozwadowa jest oddaloną o 3, 3 kil. i należy do par. rzym. katol. we Wrzawach. Podług Siarczyńskiego rkp. Bibl. Ossol. 1824, str. 259 pisał się z tego Łapiszowa dom Stanków. Mk. rzym. katol. jest 366. Pos. więk. bar. Horocha ma 152 roli, 41 łąk, 5 past, i 227 mr. lasu; pos. mn. 184 roli, 23 łąk i ogr. i 197 mr. past. Ł. oblany od zach. , płn. i wsch. wodą, graniczy na płd. z Wrzawami. Mac. Łapkalnie 1. dwór, pow. rossieński, par. lalska. Własność Świderskich. Por. Łaukalnie. 2. Ł. , wś, pow. rossieński, par. Kołtyniany. Łapkalnis, zaśc, pow. szawelski, gm. krupiewska, 45 dzies. ziemi. J. Godl. Łapkałów, ob. Ingul. Łapkasie 1. dobra, pow. szawelski, par. i gm. Kurszany, przy trakcie z Kurszan do Telsz, o 6 w. od Kurszan. Po exdywizyi dóbr Józefa Nagurskiego wś Ł. z lasem dostała się Franc. Janowiczowi, a potem jego bratu, dziedzicowi Gaugor, Antoniemu, który tu śród lasu założył folw. Ł. , wś Permeny odbudował i dokupił wś Gauducze włók 16. Syn jego Tomasz dokupił jeszcze od Wojszwiłłów wś Żyłoki w par. radźwiliskiej, włók 12, i założył gorzelnię. Był to wzorowy rolnik i obywatel. Od 1883 Ł. należą do jego synów. 2. Ł. , wś, pow, szawelski, gm. Popielany, 3 os. , 30 dzies. ziemi. Łapki, por. Jaczonka. Łapkosie 1. al. Sawnary, i Brażyszki, wsie, pow. szawelski, gm. krupiewska, o 1 w. od Krup ku Popielanom; 37 os. , 645 dzies. ziemi. 2. Ł. , dwa dwory i dwie wsie, pow. rossieński, par. żwingowska. Dwory należą do Paszkiewicza i Kiltynowicza. Łapkosiele, wś, pow. rossieński, par. żwingowska. Łapkowce, wś, pow. proskurowski, gm. Tretelniki, par. katol. Czarny Ostrów, dm. 111, mk. 646; ziemi włośc. 567, dwors. Makowskich 211 i Wisłockich z Daniukami 832 dzies. ; Cer kiew pod wez. N. P. posiada 925 parafian i 45 dzies. ziemi. Wś bezleśna. Dr. M. Łapkowciszki, wś włośc. , pow, wileński, Łapińskie Łapisza Łapojnia Łaplegie Łaplery Łapnik 1 okr. adm. , o 14 w. od Wilna, 4 dm. , 34 mk. katol. 1866. Łaplegie, okolica, pow. rossieński, par. stulgiewska. Łaplery, zaśc. nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 66 w. od Wilna, 2 dm. , 22 mk. katol. 1866. Łapnik, wś i folw. , pow. częstochowski, gm. Potok Złoty. Wś ma 11 dm. , 130 mk. , 139 mr. ; folw. 2 dm. , 46 mk. , 208 mr. ; należy do dóbr hr. Raczyńskiej. Łapojnia, wś rząd. , na praw. brz. Niemna, niedaleko Dorsuniszek, pow. trocki, 2 okr. adm. , 62 w. od Trok, 8 dm. , 122 mk. katol. 1866. Łapojnia, struga, dopływ jeziora Święcie, w pow. trockim, w dobrach Kowale. Por. Dajnowo, Dowmonciszki, Jodkasze. Łaposie, zaśc. pryw. , nad rz. Rasoką, pow. wilejski, o 56 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , 1 dm. , 22 mk. 1866. Łaposy, wś włośc. nad rz. Łuczajką, pow. dzisieński, o 101 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 8 dm. , 103 mk. 1866. Łapotkowo, st. p. w pow. krapiwieńskim, gub. tulskiej. Łapotniki, ob. Bużanie. Łapówka 1. karczma na obsz. dworskim Grochowce, pow. przemyski. 2. Ł. , przys. do Stanów, pow. Nisko, na lew. brz. Łęgowe go potoku, graniczy na płd. ze Stanami, na płn. z Przyszowem Szlacheckim, na wsch. ze Słupem maziarnią a na zachód z rozległym bo rem sosnowym. Mac. Łapowonga, wś, pow. wileński, 4 okr. adm, , o 70 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Łapsargie, wś, pow. rossieński, par. Kołtyniany. Łapsz, ob. Łapsze. Łapszanka, wś w hr. spiskiem Węgry, w pow. magórzańskim, w dystrykcie niedzickim, nad Łapszanką, która powyżej wsi ma swe źródła, graniczy od płd. z Osturnią, od wsch. i płn. z Łapszami wyżnimi, a od zach. z Czarną górą. Na wsch. granicy wznoszą się Krzyżowy wierch 1041 m. i Kuraszowski wierch 1040 m. ; na płd. wsch. obszarze góra Kobylec 1036 m. ; na zachodniej zaś granicy mamy Stary wierch 987 m. , Pilatów wierch 1007 m. i Pawlikowski wierch 1018 m. . Wzniesienie wsi przy ujściu potoczku z pod Pustego wierchu czyni 831 m. Liczy dm. 93, mk. Słow. 523, obszaru 1376 kw. sążni kat. 1880 r. ; należy do sądu powiat. i urzędu podatkowego w Kieżmarku, a do par. rz. katal. w Łapszach wyżnich. Według szemat. dyec. spiskiej z r. 1878 było we wsi dusz rz. katol. 480, nieun. 56, razem 536. St. p. Starawieś. Łapszanka, rzeczka górska, wypływa z Magóry spiskiej, w hr. spiskiem Węg. w obr. gm. Łapszanki, w płd. jej stronie; płynie mię dzy domostwami Łapszanki na płn. , górską do liną, nad którą od wsch. wznoszą się Krzyżo wy wierch 1041 m. i Kuraszowski wierch 1040 m. , a od zach. Stary wierch 987 m. , Pilatów wierch 1007 m. i Pawlikowski wierch 1018 m. . W Łapszach wyżnich zwraca się na wsch. , przepływa je, jako też Łapsze niżnie i w obrębie Niedzicy, powyżej wsi, uchodzi do Kacwińskiej rzeki, która odtąd przybiera na zwę Niedzickiego potoku ob. Kacwińska rzeka. Długość biegu 15 kil. Przyjmuje liczne gór skie potoki, między nimi z prawego brzegu Hotarny i Kacwiński potok. Br. G. Łapsze, wś i folw. , pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. 39 w. od Sejn, ma 13 dm. , 114 mk. ; w 1827 r. 15 dm. , 118 mk. Folw. stanowił uposażenie probostwa w Serejach. Łapsze 1. folw. szlach. nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 57 w. od Wilna, 1 dm. , 15 mk. katol. 2. Ł. , zaśc. rząd. , nad Opuszą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 56 w. od Wilna, 2 dm. , 13 mk. katol. 1866. Łapsze 1. wyżnie, węg. FelsöLaps, wś w hr. spiskiem Węg. , w pow. magórzańskim, nad Łapszanką, przytyka od płn, do Dursztyna, od wsch. do Łapsz niżnich, od płd. do Łapszanki, a od zach. do Trybsz. Wzniesienie obszaru przedstawiają następujące liczby 1 Droga z Łapsz do Trybsz, działem ku Białce rzece, na płn. zach. od wsi, najwyższe wzgórze 790 m. 2 Wzgórza od poprzedzającego 1100 m. na wsch. , drogą z niem połączone, po drodze z Łapsz do Dursztyna, 800, 4 m. Stąd droga na płn. wsch. do Dursztyna. 3 Droga na płd. wsch. , a potem na płd. na Pawlikowski wierch, między połami Za wydrówkami od zach. a Łapszanką od wsch. . Pierwsze wzgórze na zachód od Łapsz, 950 m. od połączenia się potoku płynącego prosto od zachodu Łapszanką, która przybywa od południa, 790 m. Drugie wzgórze od poprzedzającego niespełna 550 m, na południowy zachód, 815 m. Trzecie 700 m. , od poprzedzającego na południe 853 m. Dalej na południe i na wschód od Czarnej góry wznosi się Pawlikowski wierch 1018 m. 4 Poniżej pomienionej drogi na wsch. od niej płynie prawie równolegle do niej ku płn. a dalej ku płn. wschodowi potok, wpadający powyżej Łapsz wyżnich do Łapszanki. Między tym potokiem a Łapszanką prowadzi droga wierchami ku Pawlikowskiemu wierchowi. Za tą drogą, 400 m. od Ł. na połud. zachód, brzeg wschodni nad Łapszanką, 679 m. npm. Wzgórze 400 m. od Ł. na zach. , po tejże drodze, 719 m. Wierch nad tą drogą, l000 m. dalej na płd. , 958 m. 5 Droga do lasu po wsch. stronie Łapszanki; wzgórze 600 m. na płd. od wsi, 750 m. Wzgórze po tejże drodze, 460 m. dalej na Łaposie Łaposy Łapotkowo Łapotniki Łapowonga Łapsargie Łapsz Łapszanka Łaplegie płd. , 761 m. 6 Droga z Ł. z wsch. końca wsi na płd. na Kuraszówkę Kuraszowski Wierch. Wzgórze po tej drodze pierwsze, 250 m. od drogi przez wś, 668 m. Wzgórze za potokiem, 750 m. od poprzedzającego na płd. , 757 m. Wzgórze od tegoż 750 m. na płd. zachód, 799 m. Wzgórze pod lasem od poprzedzającego 525 m. na płd, zach. , 876 m. Wzgórze tuż nad tą drogą, po stronie zach. , 500 m. na płd. , 900 m. Wreszcie Kuraszówka, 1040 m. 7 Droga do Ł. niżnich, 100 m. na zach. od wsi, 618 m. 8 Dział po nad Hotarnym pot. i na zach. od niego, droga polna, wzgórze 600 m. na płd. od drogi wiejskiej łapszańskiej, 692 m. Wzgórze od tego 800 m. na płd. , 736 m. Ma dm. 200, mk. Słow. 1045, obszaru 2952 sążni kwadr. katastr. 1880 r. . We wsi wznosi się staro żytny kościół pod wez. ś Piotra i Pawła apo stołów. Par. istniała już r. 1660. Metryki po chodzą z r. 1655. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było we wsi dusz rzym. katol. 897, gr. katol. 2, nieun. 129, żyd. 17, razem 1045. Do tej par. należy Łapszanka. Oprócz kościoła paraf. znajduje się we wsi kaplica ś. Floryana męczen. Sąd powiat. i urząd podatk. w Kież marku. St. p. Starawieś 2. Ł. niźnie, węg. AlsóLaps, wś w hr. spiskiem Węg. , w pow. magórzańskim, w dystrykcie niedzickim, nad Łapszanka, graniczy od wsch. z Kacwinem, Niedzicą i Falsztynem, od płn. z Frydmanem, od zach. z Dursztynem i Łapszami wyźniemi, a od płd. z Łapszanką i Osturnią. Granicę wsch. tworzy Kacwiński pot. , a zachodnią, w części południowej, Hotarny potok. Na granicy płn. rozpościera się pasmo górskie Branisko, które go najwyższy czubek bezimienny wznosi się, na granicy gmin Ł. niźnie, Dursztyna i Frydmana, do 879 m. bezwzgl. wys. Od niego na płd. wschód, na obszarze gm. Ł. niźnie, wznosi się Hombarg 808 m. . Obszar płd. przerzyna Kotelnicki pot. , z pod Kotelnicy góry 802 m. na obszarze tej gm. wypływający. W pobliżu płd. granicy wznosi się Pieckowski wierch 983 m. . Ma dm. 139, mk. Słow. 728, ob szaru 3474 kwadr. sążni katast. Kościół paraf. pod wez. ś. Kwiryna, wznosi się na lew. brze gu Łapszanki; istniał już r. 1274, posiada me tryki od r. 1718. Do tej par. należy folw. Kotelnica Kotelniczne. Według szem. dyec. spi skiej z r. 1878 było dusz rzym. katol. 619, gr. katol. 2, nieun. 85, żyd. 28, razem 734. We wsi znajdują się dwie kaplice ś. Rodziny i ś. Jana Nepomuka. Br. G. Łapszów, wś i folw. , pow. pińczowski, gm. Filipowice, par. Książnice Wielkie. W 1827 r. 30 dm. , 199 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. i wś Zagaje mr. 476 grunta orne i ogrody mr. 419, łąk mr. 23, pastwisk mr. 4, nieużytki i place mr. 30, bud. z drzewa 8, płodozmian 5, 6 i 11polowy. Wś Ł. osad. 22, Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 56. z gruntem mr. 87; wś Zagaje osad 2, z gruntem mr. 10. Łapszy las w płd. kończynie Isajów i w płd. zach. stronie Jasionki Masiowej w pow. turczańskim. Z zach. strony lasu płyną liczne strugi i łączą się w jeden potok, płynący na płn. do Stryja; wody z obszaru wsch. zabiera pot. Łapszyn, płynący w tym samym kierunku, także do Stryja. Łapszyn al. Łabszyn 1. wś w pow. brzeźańskim, tuż na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Brzeżanach. Na płn. leżą Wierzbów i Szumlany Małe, na wsch. Hinowice, na płd. wsch. Brzeżany, na płd. Leśniki, na zach. Narajów. Wzdłuż granicy wsch. płynie Złota Lipa, od płn. na płd. i rozlewa się na płd. wsch. w obszerny staw, którego większa połowa leży w obrębie Brzeżan. Od praw. brz. przyjmuje Lipa pot. Hori, płynący z Wierzbowa od płn. zach. wzdłuż granicy płn. wsch. , i drugi bezimienny, nastający w płn. zach. narożniku wsi a płynący środkiem obszaru na płd. wsch. i wpadający do stawu a zasilony kilkoma małemi strugami głównie od prawego brzegu. Prawy brzeg Złotej Lipy aż do stawu zwie się Stawiskiem i jest moczarzysty. Na zach. od tego Stawiska, na nieznacznem wzniesieniu, leżą zabudowania wiejskie cerkiew 297 m. ; na płd. od nich, nad ujściem potoku wpadającego do stawu, leży folw. łapszyński i grupa domów Hajek 312 do 327 m. . Zach. połowa obszaru, przeważnie lesista las Jałyna na płd. , wznosi się coraz wyżej Łysa góra w środku obszaru 380 m. , znak, triang. a dochodzi na zach. granicy wysokości 431 m. Na płn. zachód leży folw. Bernardynów. Środkiem wsi idzie gościniec, wiodący z Brzeżan na płn. zach. przez Narajów do Przemyślan. Własn. więk. Stanisława hr. Potockiego ma roli or. 653, łąk i ogr. 538, past. 62, lasu 1629 mr. ; własn. mniej. roli or. 1739, łąk i ogr. 621, past. 130, lasu 17 mr. W r. 1880 było 1509 mk. w gminie, 116 na obsz. dwor. około 130 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rz. katol. w Brzeżanach; gr. katol, w miejscu, dek. brzeżański, archidyec. lwowska. We wsi cerkiew pod wez. ś. Mikołaja, kasa pożycz. gm. z kapit. 465 zł. i browar. Niegdyś był tu monaster bazyliański. W rewizyi igumenów z r. 1724 czytamy Monastyr Łabszyński bez żadnego funduszu. Stroitel O. Pachomij Hubicki ma błahosłowenie od JW. O. Ath. Szeptyckiego E. L. Zakonnik tylko jeden. W inwentarzu klucza brzeżańskiego z r. 1698 rkp. Ossol. 2122, str. 50 czytamy Budynek nowo postawiony, gliną lepiony, trzciną poszyty, izba świetlica z sienią, okna w drewnie, piec kaflowy i drzwi na żelaznych zawiasach. Stodoła stara, komórka grodzona, chlewek na owce i obórka przygrodzona; gumno płotem ogro Łapsze Łapszów Łapszy las Łapszyn Łapszyn Łap dzone, kurnik grodzony. Za gumnem ogród dworski. Następnie wymienione są powinności poddanych i nazwiska poddanych, a mianowicie Podsadków 5 Bidulin, Lesistyn, Klimków, Zachurko i Leśko; tretenników 27 Kaszałab, Laczkow, Sidorow, Drozd i t. d. ; czetwertenników 23, i wymienione powinności każdego. Pop Ociec Iwan siedzi na całem dworzysku, dawać. powinien corocznie czynszu 2 złp. , owsa pół ćwierci i wszelką dziesięcinę. Mielnik mieszka na miasteczku, we młynie kamieni 2 i stępy i folusz; powinien co tydzień robić z siekierą, do zamku co wskażą po 2 dni, wieprzów powinien karmić, od każdego karmienia co kwartał po wieprzu jednym; czyni na rok wieprzów 8. Dziesięcinę wielką zarówno z drugimi poddanymi. Staw był na spuście arendowany za sumę 6000 złp. na 3 lata. Spust cnego był w r. 1696. Arenda arendowana za 1100 złp, W końcu wymieniono 19 pustych ogrodów i 3 puste podpasiecza. 2. Ł. , grupa domów i gorzelnia w Krechowicach w pow. dolińskim. 3. Ł. , część Holeszowa, w pow. żydaczowskim, zajmuje płd. koniec obszaru, tuż na lew. brz. Dniestru i przypiera do Żurawna. W lustracyi z r. 1665 rkp. Ossol. 2834, str. 131 czytamy Ta wieś z półtora łanów pobory płaci. Poddanych tu przedtem bywało 7, teraz osiadły 1, który siedzi na ćwierci roli. Robota jako i w Oleszowie t. j. Holeszowie. Czynszu z ćwierci daje zł. 2 gr. 11, owsa 2 macy po złp. 1, kapłona 1, kur 2, jajec 5, za to wszystko gr. 13. Dziesięciny takowej jako w Oleszowie, ale tej się teraz nic nie dostało. Suma prowentu zł 4 gr. 24. Holeszów tworzył wraz z Łapszynem dzierżawę w pow. żydaczowskim, w wojew. ruskiem. Lu. Dz. Łapszyn, pot. leśny, wypływa w obr. gm. Jasionki maziowej, w pow. turczańskim, w płd. stronie tejże gm. , ze źródeł leśnych, na płn. zbo czu Studenej góry 972 m. ; płynie na płn. przez Łapszy las, następnie przez łąki Jasionki i w obrębie tej gm. uchodzi do Stryja z praw, brzegu. Długość biegu 3 kil. Br. G. Łapucha, wś przy trakcie z Newla do Siebieża w gub. witebskiej. Łapuchina, st. p. w pow. peterhofskim, gub. petersburskiej. Łapunowo, wś pryw. , pow. dzisieński, o 37 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 10 dm. , 140 mk. 1866. Łapuny, wś rząd. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 33 w. od Święcian, 10 dm. , 105 mk katol. 1866. Por. Komaje. Łapupie, wś nad rz. Szwentupie, pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny. Leży w stronie płn. wsch. od Maryampola; od m. Preny i st. p. 11 w. Ma 17 dm. , 168 mk. , 293 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. , 9 dm. , 60 mk. Łapuszyno, zaśc. pryw. nad rz. DzisienŁas ką, pow. dzisieński, o 74 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 dm. , 22 mk. starowierców 1866. Łaputancie, zaśc. szlach. , nad jez. Gołoną, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 58 w. od Wilna 1 dm. , 25 mk. katol. 1866. Łaputki, wś, pow. radomyski, par. prawosł. Hornostajpol, o 2 w. od Teterowa, 247 mk. , należy do dóbr Rotycze. Łaputy, wś i folw. w pow. borysowskim, nad rz. Berezyną, w okr. pol. dokszyckim, w gm. dokszyckiej; wś ma osad włócznych 7; folw. , własność Wasilewskich od r. 1857, ma obszaru około 17 włók. Miejscowość głu cha, lesista. AL Jelski. Łapy, okolica szl. nad rz. Narwią, pow. mazowiecki, gm. i par. Poświątne. W obrębie jej mieszczą się następne wsie szl. Ł. Barwiki, nad rz. Narwią, 2 wiatraki, 10 sklepików i szkółka począt. ; Ł. Bociany, 2 wiatraki; Ł. Dębowizna; Ł. Leśniki; Ł. Pluśniaki; Ł. Szołajdy, wiatrak; Ł. Wity, nad rz. Narwią; Ł. Goździki; Ł. Kołpaki; Ł. Korczaki; Ł. Łynki i Ł. Zięcinki. Z tych Ł. Barwiki, Goździki, Leśniki i Zięcinki należą do par. Płonka. Na gruntach wsi Ł. Barwiki mieści się st. dr. żel. warsz. petersb. , odl. 141 w. od Warszawy. Wsie te z temi nazwami wymienione są już w dokumentach z XVI w. i stanowią gniazdo rodowe Łapińskich Gloger, Ziemia bielska. W 1827 r. miały w ogóle 185 dm. i 1043 mk. ; największe z nich Ł. Dębowizna 35 dm. , 209 mk. ; Ł. Barwiki 22 dm. , 114 mk. ; Ł. Szołajdy 20 dm. , 141 mk. ; Ł. Goździki 16 dm. , 100 mk. Łarkowszczyzna, folw. pryw. , pow. wilejski, o 41 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, 1 dm. , 3 mk. ; własność Suryntowej 1866. Łaryanów, miasto w byłem wdztwie mścisławskiem. Było to starostwo niegrodowe. Podług metryk lit. składało się w r. 1730 z dóbr i włości Łaryanów, Dudczyca, Tuchołdów, Rewiaki, Drożdzienicze, Rabieki i Oleszkowszczyzna. od połowy XVII w. posiadali je Kamińscy, Siesicki, Dowmont, Ponińscy, Zemboccy, Iliniczowie, Szpilowscy, Wołłowiczowie, wreszcie z mocy przywileju króla Poniatowskiego d. 8 marca 1768 r. po Michale Łopacińskim, pisarzu w. ks. lit. , dzierżył to ststwo Franciszek Święcicki, rotmistrz wdztwa mścisławskiego, opłacając zeń kwarty złp. 243 gr. 7, a hyberny złp. 622. Od dnia 16 września r. 1772 przeszło wraz z całem wdztwem pod panowanie rossyjskie. Łaryewska, była st. p. w pow. elizawctgradzkim, gub. chersońskiej. Łas. .. , por. Łaz. .. Łas 1. wś, pow. makowski, gm. Sielc, par. Szelków, ma szkołę początkową lkłas. ogólną. W 1827 r. wś rząd. , 42 dm. , 238 mk. 2. Ł. Łapucha Łapuchina Łapunowo Łapuny Łapupie Łapuszyno Łas Łaputancie Łaputki Łaputy Łarkowszczyzna Łaryanów Łaryewska Łasieczniki Łasienek Łasienice Łaściński wierch Toczyłowo, wś szl. nad rz. Narwią, pow. łomżyński, gm. Chlebiotki, par. Zawady. W 1827 r. 27 dm. , 168 mk. Wspominany w aktach z r. 1428 r. Gloger, Ziemia łomż. . 3. Ł. , wś niezamieszczona w świeżych spisach, tylko w spisie z 1827 r. w pow. czerskim, par. Jazgarzew, miała 20 dm. , 244 mk. Łaściński wierch, wzgórze w hr. spiskiem; por. Lipnik, V, 276. Łasica, rum. , pow. włocławski, gm. Łęg, par. Włocławek. Por. Lisek. Łasica, mko i folw. , pow. wilejski, od Wi lejki 94 w. , od Duniłowicz 10 w. Cerkiew i zarząd gm. Obszar dworski należy do dóbr norzyckich Kazimierza Okuszki; folw. Łasica, ziemi ornej 300 mr. , łąk 300 mr. , lasu 600 mr. Cały obszar w wyniosłych i stromych pagór kach. Gleba urodzajna, pszenna. Dwór Ł. le ży na wyniosłym brz. jez. zwanego Łasickiem. Por. Norzyca i Hulidów, K. O. Łasica, wś włośc. nad jez. Kozłowo, pow. dzisieński, o 63 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 12 dm. , 92 mk. 1866. Łasice, wś, pow. sochaczewski, gm. Tułowice, par. Brochów. W 1827 r. 11 dm. , 170 mk. Łasice 1. wś pryw. , pow. dzisieński, o 30 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 4 dm. , 34 mk. 2. Ł. , folw. pryw. , pow. dzisieński, o 30 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 16 mk. 1866. . Łasick, folw. , pow. piński, 3 okr. polic, gm. Raczyck, 167 mk. , około 9 włók rozl. , wła sność Błoszczyńskich i Zahorowskiego. Zdaje się, że do Ł. się stosuje konstytucya z r. 1775, wyznaczająca komisyą do rozgraniczenia w spo rze między Korzeniewskim a Rymontem Vol. Leg. VIII, 517. Niegdyś Ł. należał do bazylianek pińskich. A. Jelski, Łasicze, wś w pow. mińskim, w okr. polic. 3cim kojdanowskim, o małą milę od Starzynek, przy gościńcu wiodącym do Iwieńca, os. 2; w okolicy dużo żywej wody; miejscowość wzgórkowata, nieopodal źródła rzeczek Pierekałki, lew. dopływu Suły, i Starzynki, praw. dopływu Piereczatej. A. Jelski. Łasiczka, ob. Łasiocha. Łasiczkowsiczyzna, ob. Jaukuny, Łasiecka Wólka, wś, pow. łowicki, gm. Bolimów, par. Nieborów. Powstała na pierwotnym obszarze przyległej wsi Łasieczniki. Łasieczniki 1. kol. , wś i fol. , pow. łowicki, gm. Bolimów, par. Bolimów dla kolonii a Nieborów por. Lib. ben. Łaskiego II, 270 273, 521 dla wsi i folw. Odl. 13 w. od Łowicza. W 1827 r. było tu 20 dm. , 183 mk. Wś i folw. Ł. w par. Nieborów, o 3 w. od Nieborowa, należący do dóbr nieborowskich, ma 891 mr. 198 zarośli, 36 łąk i 99mr. nieużytków. Folw. w dobrach nieborowskich 1852 r. miał mr. 1473, lecz od niego odjęto ziemię włościańską mr. 718, łąki Bocianiec zwane i t. d. a przyłączono odpadki leśne, grunt Hurciska i łąkę zwaną Kiełczew. Folwark w 1881 r. ma 207 mk. katol. , dm. 39. Była tu na folw. gorzelnia, lecz dziś nieczynna. W r. 1882 zabudowania dworskie zgorzały. Folw. leży po drugiej stronie drogi z Łowicza ku Bolimowowi. Kol. odległa od Bolimowa w. 6, mk. kat. 148, par. Bolimów, a ziemi włościań skiej w 1881 r. mr. 718; osad 39. Ocz. Łasienek, os. , pow. kościerski, podana u Kętrzyńskiego, nieznana pod tą nazwą w skorowidzach, chybaby oznaczała osadę zwaną po niem. Lossinerthal. Łasienice, niem. Laszenitz, wś, pow. kartuski, ob. Łosienice. Łasienice Stare i Nowe, Alt i Neu Laszenitz, os. do Klaukowej huty, pow. kartuski, w okolicy lesistej i piaszczystej. Łasiewicze, wś nad rz. Zdrą, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 37 w. od Oszmiany, 7 dm. , 92 mk. , z tego 73 prawosł. , 14 mahometan, 5 żyd. 1866. Łasiewity, wś szl. , pow. makowski, gm. Sielc, par. Rożan. W 1827 r. 20 dm. , 109 mk. Łasiewo, wś pryw. nad jez. Szyłowo, pow. dzisieński, o 26 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 2 dm. , 27 mk. 1866. Łasin, niem. Lessen, dok. Lansin, Lessin, Leszyn, Leschin, Lassien, Laschen, Laszin, Lasin, mko, pow. grudziąski, nad jez. znacznem, zwanem Zamkowem SchlossSee al. Łasińskiem, z którego struga wypływa do rz. Ossy, na bitym trakcie grudziąskobiskupickim i łasińskokisielickim. Obszaru liczy mr. 7924, bud. 502, dm. 239, ludności 2342, katol. 352, ew. 492, reszta żydów. W miejscu jest kościół paraf. katol. i prot. , szkoła kilkokl. , katol. , szkoła luterska, doktor, apteka, st. poczt. , st. telegr. , magistrat, młyny 3, kilka zajazdów, handlów i t. d. Mieszkańcy trudnią się po większej części uprawą roli. Jarmarki 4 odbywają się dorocznie kramne, na bydło i na konie. Archiwum tutejsze mieści w sobie kilka tomów akt miejskich, od XVI w. poczynających się. Miasto Ł. , na północnym krańcu chełmińskiej ziemi ku pogańskiej dawniejszej Pomezanii położone, w obronnem z natury zbudowane jest miejscu. Z jednej strony bór obszerny stary je zasłaniał, z innych stron otaczały tę osadę bagniska, łąki nieprzystępne i jezioro wielkie. Gród warowny wraz z osadą oddawna tu istniał. Jak donoszą kronikarze, r. 1014 król Bolesław Chrobry, podbiwszy Prusaków, kazał słupy żelazne bić w pobliskiej Ossie, między Rogoźnem a Łasinem, na znak zwycięstwa. R. 1065 Bolesław Śmiały, fundując klasztor w Mogilnie, zapisał mu 10 m. z Lansin na lepsze utrzymanie i dziewiątą część swojego dochodu w Grudziądzu ob. dr. Perlbach, Preuss. Regesten. Nazwę swoję Ł. otrzymał bez zaprze Łaściński wierch Łasica Łasin Łasiewo Łasiewity Łasick Łasiczka Łasiczkowsiczyzna Łasiecka Wólka czenia od wspomnionego lasu, który się tu wówczas w wielkiej rozległości rozciągał. W XIII w. dwaj bracia Polacy, Mateusz i Jakób, las ten trzymali, w którym osadę osóbną zwaną Leśna al; Łasińska wś ob. założyli. Także i pobliska wieś Jakóbkowo od owego Jakóba początek swój wzięła. R. 1298 Meinhard von Querfurt, mistrz krzyżacki, wydał pierwszy przywilej na założenie miasta Ł. , Janowi z Łasina po łac. tłumacz. de Nemore, potomkowi jak się zdaje owych braci Polaków. Obszar ziemi dla miasta przeznaczony nie był jeszcze rozmierzony, ciągnął się między granicami Rogoźna, wsi Arnolda z Wałdowa, między Mędrzycami, Szczepankami i posiadłością bisk. pomezańskiego. Wspomniony Jan otrzymał na dziedziczną własność 16 włók z sołectwem i ze zwykłemi dochodami za sądy. Od reszty włók po 15 latach wolnych płacić nam będą po pół denara i po 2 kury. Dla kościoła w mieście i w przyległej wsi Szonowie było przeznaczone po 6 włók roli. Dla siebie zatrzymał zakon jez. Łasińskie, czynsz z karczem i czynsz z jatek rzeźnickich. Od każdego zabudowania w mieście płacili po 6 denarów. Dla sołtysa ustąpione były jedne jatki rzeźnickie. R. 1306 Konrad Sack, mistrz pruski, nadał chełmińskie prawo miastu i nowych 10 włók roli przyłączył, z których 1 należała do sołtysa. Z jatek różnych kramnych, jako i rzeźnickich, piekarskich, szewskich i innych, połowę czynszu miasto teraz pobierało, a drugą zamek. Sądownictwo tak w mieście jak i we wsi łasińskiej wykonywał sołtys Jan i jego następcy. Mieszkańcom wolno było w mieście piwo warzyć i sprzedawać, handel płócien i szat prowadzić, z wykluczeniem jednak cudzego towaru. Pastwisko dla bydła mieli wspólne z wsią łasińska. Ławników czyli radców obierało miasto 8, wś 4. R. 1314 Ka rol z Trewiru, mistrz w. krzyżacki, zapisał na własność miastu 26 włók lasu w boru krzyżackim zwanym Lansin, ale nie żeby go zniszczyli, tylko na swój użytek wciąż zachowywali Hegewald. Z tych włók były 3 wolne, od innych płacili na rogoziński zamek po 15 skot. od włoki. Granice lasu tego poczynały się przy jez. wałdowskiem, przy którem wś leżała święte i Wałdowo, ciągnęły się do traktu wiodącego z Radzyna do Dzierzgonia Kiszporku do drogi przy Goryniu, aż do posiadłości bisk. w Pomezanii i do włók szynwałdzkich. R. 1373 nabyli mieszczanie za 200 m. 2 wł. roli między wsią łasińska, jez. Łasińskiem i Szonowem leżącej. R. 1390 zanoszą skargę mieszczanie, jako wójt krzyżacki w Rogoźnie zmusza ich do ponoszenia różnych ciężarów i szarwarków od włók 67 1 3, a oni przecież podług przywilejów czynsz tylko odstawiać na zamek winni. Pomimo że Konrad Wallenrod, mistrz ówczesny krzyżacki, wziął miasto w obronę, żeby przy dawnych przywilejach pozostawało, trwały i później jeszcze te same spory z wójtami. R. 1407 Konrad von Jungingen, mistrz w. krzyżacki, ponownie wydał przywilej, podług którego miasto na zamek rogoziński jedynie tylko czynszu rocznego 16 m. dostawiać winno, a od wszelkich ciężarów jest wolne. Także czynsze wszystkie i dochody z roli von den Höfen, od domów, jatek piekarskich, szewskich i innych bud kramnych do miasta należeć mają, żeby się podniosło, wyjąwszy jedynie baszty i wieże w murze urządzone, które nie powinny być na inny pożytek obrócone. Co się tyczy rzeżniczych jatek, jedne jatki są sołtysowe, od innych tych jatek czynszu jednę połowę miasto weźmie, drugą odda na zamek. R. 1409, kiedy wojska krola Jagiełły zbliżały się pod miasto, rada nierozważna także wszystkie przywileje i papiery ważne w ziemię schowała, przez co oczywiście dla wilgoci zniszczały. R. 1411 Konrad von Jungingen, mistrz krzyżacki, na nowo te przywileje kazał z ksiąg wypisać. Szkody poniosło miasto w wojnie za 8832 m. , kościół ś. Maryi Magdaleny na przedmieściu i wiele zabudowań spalono. Wś Łasin wyliczyła strat swoich za 3710 m. Nastąpiły potem ciche czasy pokoju aż do wojny 13letniej, podczas której miasto Ł. uporczywie trzymało się przy krzyżakach i nie jednę klęskę zadało wojsku polskiemu. R. 1454 król Kazimierz nadciągnął w miesiącu listopadzie z wojskiem do Prus z pod Torunia i rozłożył je w małych oddziałach na kilkomilowej przestrzeni między Wąbrzeźnem a Ł. Zamku tutejszego broniło podówczas około 800 zbrojnych pod wodzą Fryderyka Rabenek. Tego czasu Mikołaj Wilko z Ł. donosi biskupowi pomezańskiemu w Kwidzynie, że wojska polskie rozproszone są po całej okolicy na 4 mile i łatwoby przyszło uczynić wycieczkę; w Wąbrzeźnie leży 200 konnicy. Także rada miejska pisała d. 23 grudnia do wójta krzyżackiego w Szymbarku, prosząc, żeby przybył im na pomoc, bo oddziały polskie aż pod miasto się przybliżają. Droga na Rogoźno byłaby najbezpieczniejszą. D. 24 grudnia przypuścili Polacy szturm na miasto, którego jednak, pomimo murów jego niskich i słabych, nie zdobyli. Król zajął teraz kwaterę w Szczepankach, jak się zdaje, i niedługo potem odciągnął do Polski. W marcu r. 1455 połączona załoga łasińska i kwidzyńska pod wodzą Hanusza von Gleichen splądrowała przedmieścia grudziąskie i 30 Polaków z lodu na Wiśle do niewoli wzięła. Dnia 1 września Fryd. Rabenek napadł z wojskiem swojem łasińskiem miasto Grudziądz, wiele bydła z pastwiska pozabierał, 30 ludzi wybiegłych z miasta na ratunek bydła zabił, 103 uwięził. Około połowy Łasin września po drugi raz król Kazimierz przybył tu z wojskiem i miasto oblegał. W zamku dowodził i tą razą mężny Rabenek. Polacy pokopali rowy niemal aż do murów, także armaty z Grudziądza, Kwidzyna, Torunia do ostrzeliwania miasta przywiedli. Napróżno Armaty nie dawały ognia, król z wojskiem nie miał żywności, wiele koni popadało z głodu, a nadto udało się krzyżakom ze znacznym oddziałem przebić do miasta, tak, że obleganie pozostało bez skutku. D. 4 listop. cofnął się król napowrót do Torunia. Przez 6 tygodni trzymali się mężnie Łasiniacy. Odtąd różni zaciężnicy trzymali Ł. w swej mocy, którzy, nie otrzymawszy od krzyżaków żołdu zaległego, postanowili wraz z innymi zaciężnikami zamki pruskie oddać Polsce. Polacy zobowiązali się w 3ch ratach żołd zaległy spłacić. Po każdej wypłacie zaciężnicy mieli wydać pewną naznaczoną część grodów; Łasin dopiero po ostatniej racie miał być zwrócony, tak że dłużej jeszcze pozostawał przy krzyżakach. R. 1457 po zdobyciu Malborka znowu się przybliżył król Kazimierz z wojskiem do Ł. Oblegali miasto ospale po staremu i nic nie osiągnęli. Kiedy potem król ciągnął pod Kwidzyn, dowódzca miasta Pfershaimer napadł wojska polskie, ale z siłą odparty spiesznie się wycofnął. R. 1460 d. 27 lutego oddział polski w liczbie 1400 chłopa przybliżył sie pod Ł. i miasto przez jakie 3 godziny zdobywał; został jednak i teraz po 4 raz od mieszczan oddalony. Potem i na fortel wojenny odważyli się Łasiniacy. Kiedy bowiem, jak się rzekło, wojsko polskie, z pod murów odparte, w dobrym zresztą szyku odciągało, także załoga łasińska precz z miasta wyszła, jakoby zamek opuścić chciała. O czem powiadomiony oddział Toruńczan, wraz z częścią Polaków, postanowili miasto, myśląc że bezbronne, zdobyć. Tymczasem załoga łasińska cichaczem znowu powróciła i wpuściła około 300 Toruńczan w miasto, których bez miłosierdzia w pień wycięto. Polacy szczęśliwie się ratowali. Nareszcie r. 1461 w dzień Wszystkich ŚŚ. znowu oddział polski znienacka nadciągął pod Ł. Miasto nie było, właśnie dla święta, strzeżone, bramy pootwierane, załoga z zamku rozeszła się wpadli wtedy do miasta i za wszystkie tylekroć poniesione klęski splądrowali; mianowicie zdobyli wiele koni zdatnych do boju i broni. Załogę, jaką zastali, wzięli do niewoli. R. 1520 król Zygmunt I wydał dekret, którym spory różne między ststą rogozińskim Łukaszem Ton Alden a miastem załatwia. Najprzód żeby nie brał więcej czynczu nad 16 m. , chyba że sejm krajowy inaczej rozsądzi; nie ma także z miejskiego lasu brać drzewa, ani za wiele podatku żądać od słodu. W sprawy wewn. miasta nie powinien się mieszać, ani mieszczan na obrady zwoływać. Do wyboru burmistrza dość, że mu radni i starsi miasta dwóch najzdatniejszych naznaczą, a on z nich jakiego chce wybierze. R. 1526 d. 16 lipca tenże król Zygmunt I wystawił nowy przywilej Michałowi Kreczmerowi na sołectwo łasińskie. Podług dawniejszych zapisów potwierdza mu 7 wł. wolnych dziedzicznych, które prawem chełmińskiem trzymał, trzeci grosz z sądów i dochody z jednych rzeźn. jatek. Nadto pozwala mu chować 2 psy łowcze i polowania z niemi śród granic obszaru miasta odbywać, także mu wolno łowić ryby w jeziorze łasińskiem na stołową potrzebę, a gdy się odbywa wielka rybitwa król. siećmi, za każdy raz jedna ryba dla niego odpadnie. Małe jezioro będące na gruncie sołeckim całkiem do niego należy. Włók liczyło wtedy miasto 90, z pomiędzy których, oprócz wymienionych powyżej 7 sołeckich, wolnych było 6 plebańskich i innych 7 kościelnych. Od reszty włók dawali czynszu po 2 pr. marki, płużnego od pługa po k. pszen. i żyta i po 2 kury, a od leśnych włók po 3 i pół solda. Tegoż r. 1526 d. 19 lipca na prośbę rady miejskiej król Zygmunt kazał przepisać wszelkie papiery miasta, przywileje dawniejsze, po niem. pierwotnie wygotowane, w języku łacińskim, przy czem prawa zdawna miastu nadane potwierdza. Nadto pozwala urządzać targi doroczne około 3 niedz. wielkiego postu. Czynszu ze wszystkiego jak dawniej płacie mają na rogoziński zamek 16 m. Zresztą wolni są od wszelkich ciężarów do tego zamku. R. 1562 d. 18 lipca król Zygmunt August pozwala miastu utrzymywać drugie doroczne targi w sobotę po ś, Łukaszu d. 18 paźdz. . Przy końcu XVI w. ssta rogoziński Bartł. Tylicki zmuszał znowu mieszczan do odbywania różnych szarwarków, czego mu jednak osobnym dekretem król Zygmunt III r. 1600 ostro zabronił. Także rozporządził król innym późniejszym dekretem z r. 1607, ażeby 3 włóki lasu zabrane miastu napowrót ssta oddał. R. 1623 skarżą się mieszczanie, jako im, wbrew przywilejom dawniejszym, ssta rogoziński zabrania piwa i wódki sprzedawać po za miastem. Podówczas istniały w Ł. tak jak i teraz 4 targi doroczne. Lustr. sstwa rogozińskiego z r. 623 donosi miasto daje na zamek od 30 wł. miejskich m. 30, od 69 wł. wiejskich fi. 97, leśnego czynszu fi. 2 gr. 20, płużnego 54 k. pszen. i tyleż żyta, za kury po 4 soldy już od r. 1592 każdą licząc fi. 3 gr. 20; rzeźnicy dają od jatek swoich 11 kawałów łoju al. 44 ii. Na jarmarkach czterech bierze zamek od każdego główną bramą wjeżdżającego wozu po 1 groszu, miasto pobiera od wjeżdżających boczną bramą po 1 fen. Jezioro jest wydzierżawione za 126 fl. Cechów znajduje się 6 w mieście piekarzów, I krawców, kołodz. , szewców, kuśn. i kowalów. Łasin Na kowalów skarży się rada, że jest ich obecnie tylko dwóch, a kiedy nowy przyciągnie, tak się z nim drożą, iż wkrótce miasto opuści; stąd robota kowalska w mieście bardzo droga. R. 1628 Szwedzi miasto całe wraz z farą spalili, przyczem także zgorzały przywileje. R. 1629 d. 10 paźdz. król Zygmunt III wystawił przywilej, mocą którego wieś łasińską, tak jak zdawna była, poddaje miastu, od wszelkich zaciągów i szarwarków ją wyjmując. R. 1648 star. rogoziński Wład. Konstanty Zycha Wituski wydał nowy wilkierz dla miasta, w którym między innemi rozporządzono Kto miasto opuści, nie zostawiając nikogo, ktoby straż pełnił, podatki płacił i t. d. , tego posiadłość skasowaną będzie w 3 latach na rzecz miasta. Ktoby nocą przez mur wkradał się do miasta, może go każdy obić i wydalić. Przed naboż. nie wolno piwa ani wódki sprzedawać; przestępca płaci kary 6 gr. Cenę piwa rada miejska naznaczy, a ktoby więcej żądał, zapłaci kary gr. 3. Pod względem narodowości miasta Ł. tyle wiadomo, że począwszy od XVI i XVII w. akta wszelkie i przywileje miejskie wyłącznie w polskim języku pisane były, z czego jasno wynika, że ludność wtedy była tu polska. Jedyny jeden tylko zapis z r. 1600 zachowany jest w aktach miejskich w języku niemieckim. Za krzyżaków przeciwnie wszystkie pisma wydawano i prowadzono po niemiecku. Do zarządu miasta wybierano w XVIII w. burmistrza, wiceburm. , 4 radnych, 1 sędziego, 6 ławników, 4 starszych seniores, tribuni plebis, 4 do rewidowania kominów caminatores, 6 do straży granic i płotów campi custodes, płotni, 2 rewizorów browaru i 2 kamlarzy. Burmistrzami al. prezydentami byli r. 1718 Seb. Mich. Godiński, 1729 Wacław Nowacki, 1735 Jan Kędziorka, 1756 Jan Porzych, 1758 Jan Choroszyński. R. 1766 należał do rady miejskiej Adam Lisiński, burm. prezydent, Jan Choroszyński, radny i wiceburm. , Bartł. Szymański, radny, Jan Porzuch, radny, Aleksy Nikaszewicz, radny i t. d. R. 1710 panowało powietrze w mieście. R. 1719 d. 16 kwietnia po 3 raz zgorzało miasto, z wyjątkiem 17 domów przed bramą szynwałdzką. Dzwony na kościelnej wieży stopiły się. R. 1729 żydzi tutejsi, połączywszy się z gdańskimi, wykradli srebro i inne kosztowności z kościoła i w Wiśle zatopili, za co ciężko ukarani zostali. R. 1754 podaje wizyta kościelna, że istniały 2 szkoły w mieście, dla dziewcząt osobna i dla chłopców. Chłopców uczył za zwyczaj organista, także i wikary, dziewczęta panna Rozalia. Tylko majętniejsi rodzice płacili małe wynagrodzenie od szkoły. R. 1772 miasto Ł. , do Prus przyłączone, w bardzo podupadłym znajdowało się stanie. Ogółem liczyło domów 77, jeden tylko w pruski mur pod dachówką, reszta z drzewa pod słomą; ludności 472, szewców 6, zdunów 2, kuśn. 1, kowal 1, ślusarz 1. Piwo i wódkę tylko podczas targów szynkowali. Handlu zgoła nie było żadnego. Potrzeby do żywności kupowali sobie mieszczanie w mieście Gardei, o ile własna rola im nie starczyła. W r, 1801 nie było jeszcze żadnej studni źródlanej, tylko 3 cysterny wysychające. R. 1833 na własne żądanie został Ł. wyjęty z rzędu miast dla zbyt mizernego położenia swego. R. 1850 otrzymał nowy zarząd gminny. R. 1860 na mocy reskryptu król. do miast napowrót przyłączony, R. 1864 liczyło miasto mieszk. 2187, bud. publ. 7, pryw. 495, dm. 239, młyny 3, stajen i t. d. 253. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 184 196. Parafia i dekanat łaaiński. Podług szemat. dyecez. z r. 1867 parafia Ł. liczyła dusz 2619 w r. 1883 3144; kościół tyt. ś. Katarzyny, patronatu król. , nie wiadomo kiedy fundowany i konsekrowany, budowany podobno w r. 1347. Przy nim szpital dla 8 ubogich i bractwo rożańcowe i trzeźwości zaprow. r. 1863. Kościół filialny znajduje się w Szczepankach. Prob. Jan Krebs, wik. Ignacy Luczny. Wsie parafialne Łasin, Błonowe, Szonowo, Ludwichowo, Jakóbkowo, Widlice, Mędrzyce i Bogdanki. Do filii należą Szczepanki, Szczepanki Małe, Hermanowo, Lipowiec, Lentzwalde, Pęsławice i Słupski młyn. Szkółki parafialne 4 w Ł. 3kl. liczy katol. dz. 255, w Szonowie 73, w Szczepankach 95 i w Pęsławicach 76; dwoje dz. zwiedza ew. szkołę w Błonowie. Ob. szemat. dyec. chełmińskiej, str. 131. Wizyta bisk. Olszowskiego z r. 1670 pisze o kościele farnym w Ł. , że był równocześnie z miastem fundowany, okazale dawniej budowany, cały w cegłę, wiele ucierpiał w różnych wojnach. Mianowicie r. 1628 na samą Wielkanoc Szwedzi całkiem spalili go razem z miastem, same tylko gołe mury pozostały. Przy kościele w stronie połudn. znajdowała się podówczas kaplica familijna Dulskich, w której pochowana była Barbara de Roznow Dulska; piękny pomnik grobowy wystawił mąż jej Dulski, ssta rogoziński. Ob. Wizyt. Strzesza, ręk. w arch. w Peplinie. Oprócz fary istniała nadto w Ł. prepozytura św. Maryi Magdaleny przed bramą malborską, na przedmieściu Motylka zwanem, połączona z miejskim szpitalem dla ubogich i chorych. Osobny proboszczpraepositus, skąd nazwa pochodzi prepozytury, miał nad nimi pieczę. Na utrzymanie szpitala było zapisanych kilka domów pobliskich, kawał gruntu, który zwali Grodzisko, łąka Rozgart i kilka ogrodów. Dla prob. zaś, jak słusznie przypuszcza wizytator bisk. Leskiego, były przeznaczone owe 8 włók, które w r. 1460 sprzedał temuż kościołowi niejaki Rudiger musiał Łasin Łasin długi Łasiniszki Łasińska wieś więc istnieć wtedy kościół ś. Maryi Magdale ny, chociaż w wojnie krzyżackiej jak powy żej wspomniano roku 1410 został spalony. W czasie reformacyi luter. znowu podupadł, a co gorsza dochody niemal wszystkie poginęły. Na gruzach starych wzniósł mniejszy już kościółek, po prusku budowany, zacny funda tor Maciej Lisiński wraz z żoną Magdaleną z Zakurzewskich r. 1592. Za Szwedów roku 1628 kościołek ten szczęśliwie ocalał; parafia nie odprawiali w nim teraz przez dłuższy czas swoje naboż. Następnie jednak coraz bardziej podupadał; r. 1670 naboż. nie mogło się więcej odprawiać; dachem popsutym deszcz ciecze i wszystko pruchnieje. R. 1745 oddawna leży w gruzach kościołek ś. Maryi Magdaleny, na cmentarzu nieogrodzonym oznacza miejsce jego Boża męka murowana. Niektóre fundacye z tej prepozytury przeniesione zostały do ka plicy ś. Rożańca u fary. Oprócz tego posia dała kiedyś parafia łasińska 2 kościoły w Szo nowie i Błonowie i kaplicę prywatną w Mędrzycach. Ob. Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej, str. 105 107. Dekanat łasiński, w dyec. chełmińskiej, obejmuje obecnie paraf. kościołów 7; w Grudziądzu, Łasinie, Mokrem, Rogoźnie, Szembruku, Szynwałdzie i świętem; filie w Gubinach, Dąbrówce, Wołczycach i Szczepankach. W r. 1867 dusz li czył niemal 14000, szkółek katol. po wioskach i w Łasinie 11, w Grudziądzu 3, nadto semin. katol. dla naucz. tamże; 363 dzieci katol. odwiedzało szkoły ew. Dawniej aż do okupacyi pruskiej obok łasińskiego istniał drugi odrę bny dekanat grudziąski, który jednak z po wodu, że wiele kościołów bądź z czasem upa dło, bądź też przez innowierców zabranych zo stało, po okupacyi zniesiono i do łasińskiego dek. przyłączono. Utracone kościoły istniały kiedyś w obrębie dek. łasińskiego, jak nastę puje w Grudziądzu ś. Jerzego i ś. Ducha, w Tarpnie, Trumieju, Łasinie opisany kościół ś. Maryi Magdaleny, w Szonowie, Błonowie, Jankowicach, Ślemnie, Cyganach, Dolnem Czarnem, Biskupiczkach, Kisielcu, Tymawie. Kla sztorów liczono dawniej 5, w Grudziądzu 4, oo. jezuitów, pp. benedyktynek, oo. reforma tów, szarytek i jeden w Szynwałdzie pp. be nedyktynek. Kaplic upadło o ile wiadomo 12 w Grudziądzu 5, między któremi kaplica Kostków, Działyńskich, w Mędrzycach pryw. Garczyńskich, Szynwałdzie Kostków, Nogacie Kalksteinów, Białochowie Dąbskich, Mokrem Borowskich i 2 zamkowe w Rogoźnie. Ob. Szem. dyec. chełmińskiej, str. 129 137; Utra cone kościoły 1. c. Kś. F. Łasin długi, ob. Leśna wieś. Łasiniszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 39 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. ka tol. 1866. I Łasinka, niem. Lasinkafluss, mała struga, pow. grudziąski. Początek bierze w jeziorze łasińskiem, z którego wypływa naprzeciwko miasta Łasina ku południowi. Mija wieś Jakóbkowo, gdzie młyn pędzi, i Bogdanki. Stąd zwraca się ku zachodowi. Po za leśn. i wybud. Hermannsdorf wpada przy Słupskim młynie do rzeki Ossy. Długość Ł. wynosi tylko oko ło półtorej mili. Lewy brzeg po za Bogdan kami aż do Ossy jest lesisty, zresztą płynie Ł. przez otwarte pola. Dziedzice wsi Jakóbkowa otrzymali prawo rybitwy w strudze Ł. już za krzyżaków, jazów jednak nie mogli sta wiać tak, iżby ryby miały wolną drogę do je ziora. R. 1540 wysadzona komisya król. osą dziła, że tenuta łasiński posiada prawo rybi twy w tej strudze. R, 1604 Jan Lichtenhayn, dziedzic Jakóbkowa, nie zważając na przeci wne dekreta król. , uczynił zastaw w Łasince i ryby wyłowił, czego mu jednak na przyszłość mocno zabroniono. W nowszym czasie pły nąca wielu zakrętami granicą dóbr Jakóbkowa i Bogdanek struga Ł. w celu większej z obu stron wygody w biegu swoim sprostowaną zo stała. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Grau denz, str. 166 167. Kś. F. Łasińska wieś, ob. Leśna wieś. Łasińskie jezioro, al. Zamkowe jezioro, niem. Schloss See, dok. Lessensee, Lesin, Leszyn, Le szynsee, jezioro, pow. grudziąski, przy mieście Łasinie, od którego nazwę dzisiejszą wzięło. Zamkowem jeziorem zowie się od krzyżaków, którzy zamek obronny nad niem zbudowali. Pierwotnie nazywało się oczywiście Lesin, Leszyn tak w dok. z r. 1293 od lasu obszerne go, który po nad jeziorem dawniej się ciągnął. Długie jest to jezioro około mili; na południe wypływa z niego struga Łasinka do rzeki Ossy, na północnym brzegu wiedzie trakt bity grudziąskołasińsko biskupicki. Obecnie leżą nad niem, oprócz miasta Łasina, wioski Szczepanki, Hermannsdorf, Jakóbkowo, Szonowo i Ludwigsort. W XIII w. lasy jeszcze otaczały jezioro, w którym osadę wiejską trzymali dwaj jacyś bracia Polacy; r. 1298 powstało przy niej miasto Łasin. Wszelki użytek z jeziora, jako i wpadających do niego strumieni zastrze gli krzyżacy dla siebie; tylko sołtysowi łasińskiemu później także szonowskiemu wolno było ryby w niem łowić dla własnej potrzeby. R. 1422 Michał Kuchmeister, mistrz w. krzy żacki, nadaje wolną rybitwę w jeziorze łasiń skiem Mikołajowi z Jakóbkowa, dla stołowej potrzeby. R. 1433 także Paweł von Russdorf, mistrz krzyżacki, nadał rybitwę w ternie je ziorze Januszowi von Zegendorf, dziedzicowi Jakóbkowa i pobliskich dóbr Mędrzyc, lecz tylko w stronę strugi wpływającej do jeziora przy Jakóbkowie dla własnego użytku i małemi narzędziami. Za polskich czasów jezioro Łasin długi Łasińskie Łasinka Łask Łasiocha łasińskie należało do sstwa rogozińskiego, i nie łatwo dozwalano w niem wspólnego użytku innym sąsiadom. R. 1540 osobna komisya król. wyraźnie odsądziła od mniemanego prawa rybitwy w jeziorze ówczesnego dziedzica z Jakóbkowa Wojciecha von Lichtenhayn; jedynie mu dozwolili rybitwę w strudze Łasińce, przy Jakóbkowie z jeziora wypływającej. R. 1546 król Zygmunt Aug. potwierdza dokum. jako sołtys z Szonowa także posiadał zdawna prawo łowienia ryb w jeziorze łasińskiem i to szalewnicą i szlębarkiem. Dawniej już r. 1526 król Zygmunt I potwierdza, jako sołtys z Łasina ma prawo łowienia ryb na stołową potrzebę, a kiedy odbywają wielką rybitwę król. , zawsze ryba jedna dla niego odpadnie. R. 1623 dzierżawa jeziora łasińskiego wynosiła 126 fi. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 166, 184, 185, 187, 215, 293. Kś. F. Łasiocha albo Łasiczka, mała rzeczka w powiecie łowickim i sochaczewskim, zaczyna się z błot puszczy kampinoskiej, przerzyna tylko małą część powiatu łowickiego, płynąc około Bud Myszorskich, folwark Sienna, wsi Tułowice i Łasice, za którą, blisko wsi Witkowic, wpada do Bzury; kierunek wschod, ku północy. Długość mil 2. Bieg wody dość bystry, dno błotniste. Szeroka na 4 stopy, głęboka od 10 do 12 stóp, najpłytsza przy ujściu. Woda często tak mała, że podczas suszy niekiedy wysycha. Łask. .. , por. Łazk. .. , Hłask. .. . Łask, miasto powiatowe gub. piotrkowskiej, nad rz. Pisią i Grabówką, leży pod 51 35 3 szerok. i 37 49 5 dług. geogr. , w nizinie nadrzecznej. Odl. 150 w. od Warszawy, 27 w. od Sieradza, 15 w. od Szadku, 32 w. od Łodzi i 44 w. od Piotrkowa. Połączony drogami bitemi z powyższemi miastami. Najbliższa stacya dr. żel. w Łodzi. Ł. posiada kościół par. murowany katolicki, kościół ewangelicki filialny, synagogę, dom schronienia dla 4 starców i kalek, szkołę początkową 1kl. ogólną, zakład naukowy prywatny, sąd pokoju okr. VI dla Łasku i Pabianic, należący do zjazdu sędziów w Piotrkowie, urząd powiatowy, urząd miejski, urząd pocztowy, stacyą telegraficzną, fabrykę sukna grubego i wyrobów bawełnianych, krochmalnię, mydlarnię z prod. na 760 rs. , fabrykę cykoryi z prod. na 500 rs. , miodosytnię z prod. na 1800 rs. . W 1827 roku było tu 280 dm. i 1809 mk. ; w 1860 r. 331 dm. 58 murow. i 3776 mk. 2671 żydów; obecnie 275 dm. 90 murow. , 5095 mk. i 645 mr. ziemi należącej do mieszczan. Starodawne dziedzictwo możnej niegdyś rodziny Łaskich h. Korab, za staraniem Jana Łaskiego ze wsi tegoż nazwiska zamienione na miasto za przywilejem króla Władysława Jagiełły w r. 1422, który nadał wtedy prawo niemieckie, wyznaczył targi i dwa jarmarki do roku. Erekcya przywiedziona była do skutku w roku 1424. Aleksander Jagiellończyk, potwierdzając w r. 1504 przywilej ojca, dozwolił Janowi Łaskiemu, kancl. w. kor. kan. gnieznieńskiemu, tudzież bratu jego Jarosławowi wojskiemu sieradzkiemu, lub ich następcom, miasto rozszerzyć, albo na inne dogodniejsze miejsce przenieść, a nawet i zupełnie nowe założyć, z wolnością używania prawa niemieckiego i wszystkich swobód, służących miastom królewskim, mianowicie zaś Szadkowi i Sieradzowi. Tenże sam przywilej uwalniał osiadających mieszkańców na lat 20 od pewnych opłat i podatków. W parę lat potem spaliło się miasto ze szczętem; ówcześni przeto dziedzice, Hieronim woj. inowrocławski, Jan dziekan gnieźnieński i Stanisław Łascy, synowcy kanclerza, wyjednali u króla Zygmunta I w r. 1523 przywilej uwalniający z tego powodu mieszczan od wszelkich opłat i ciężarów, a w pięć lat potem tenże sam monarcha pozwolił trzeci jarmark dla podniesienia miasta zaprowadzić. W r, 1564 dziedziczył Ł. Mikołaj Łaski, krajczy koronny, ssta malborski i krasnostawski, który pozwolił mieszczanom wystawić na dochód magistratu łaźnię publiczną. W r. 1586 ówczesny dziedzic Wojciech Łaski, woj. sieradzki, który się także pisał baronem na Kesmarku, Łasku, Rytwianach, Dunajcu i t. d. , potwierdzając wszystkie nadania swoich poprzedników, dodał do lokacyi na własność miejską obszerny las Węglisko zwany. Potomek jego Hieronim, dziedzicząc Ł. na początku XVII w. , wyjednał u króla Zygmunta III w r. 1613 przywilej na cztery nowe jarmarki; nakoniec Michał Korybut w r. 1671 pomnożył takowe, pozwalając pobór targowy na pożytek miasta obracać. W późniejszych czasach, po wygaśnięciu rodziny Łaskich, przeszło po kądzieli w posiadanie Wierzbowskich, potem Załuskich, którzy się nawet pisali hrabiami na Łasku, i Wyganowskich; w ostatku było własnością Czołhańskich i Kręskich. Przy tylu swobodach i przywilejach miasto do pierwszej połowy XVII wieku liczyło się do zamożnych, ludnych i przemysłowych, lecz przez pogorzele, mianowicie kiedy spaliło się w latach 1624 domów 147, w 1749 dm. 258, w 1821 dm. 266, w 1847 dm. 122, wreszcie w 1846 dm. 160, oraz spustoszenia wojenne, morowe zarazy, a nadewszystko przez nadużycia dziedziców, zupełnie podupadło. Jedynym śladem dawnej jego świetności jest starożytny kościół parafialny pod wezw. Poczęcia Najświętszej Panny Maryi i ś. Michała Archanioła, niegdyś kolegiatą będący. Założony pierwotnie w r. 1366 przez Jarosława ze Skotnik, arcybisk. gnieźnieńskiego, hojnie uposażony przez jego następców w latach 1494 i 1496, z dozwolenia Łasiocha stolicy apostolskiej otrzymał odpusty, a w r. 1498 kardynał Fryderyk Jagiellończyk, arcybiskup, ustanowił przy nim szpital dla ubogich. W r. 1509 Jędrzej Boryszowski, arcybiskup, zamienił to probostwo na prepozyturę z pięciu mansyonarzami, którzy w Ł. stale zamieszkać mieli; świetność jednakże kościoła łaskiego poczyna się od wstąpienia Jana Łaskiego, kanclerza, na katedrę gnieźnieńską. On rozszerzył i przyozdobił mury, w r. 1525 do stopnia kolegiaty wyniósł, hojnie sprzętami złotemi i srebrnemi wzbogacił, a proboszczowi wolność używania infuły u stolicy apostolskiej wyrobił. Dla zjednania zaś większego poważania kościołowi, sprowadził z Jeruzalem ziemię, którą na cmentarzu rozrzucić kazał, wyjednawszy dla chowających się na nim odpusty, jakie były nadane temu miejscu świętemu, a stąd wiele osób z pobożności grób tu sobie obierało. W r. 1529 erygowany został przy kolegiacie najpierwszy kanonikat pod tyt. ś. Sebastyana, drugi utworzono w r. 1538 z dochodów wsi Dobra i Witkowic, dwa następne przybyły w r. 1547 z dochodów kościoła w Sławoszewie, jeden w r. 1650 z legatu biskupa krakowskiego Jakóba Zadzika, który także świadczył wiele dla łaskiego kościoła, a jeden ustanowiono w 1689 na dochodach samego miasta. Tak więc kolegiata łaska składała się z 5 kanoników, kolegium wikaryuszów do pomocy i 6 mansyonarzy. Infułat tutejszy miał prawo używać ubiorów biskupich, mianować kanoników gremialnych i honorowych kolegiaty, cenzury na podwładnych rzucać, sądy między nimi odbywać i wyroki ogłaszać. Mógł błogosławieństwo uroczyste udzielać, za zezwoleniem biskupa kościoły, cmentarze i inne miejsca święcić i rekoncyliować. Kolegiata istniała do r. 1819, w którym to czasie, na mocy buli papieskiej, suprymowana i zamieniona została na infułacyą i probostwo z oddzielnie wyznaczonym na uposażenie cnego funduszem. Kościół w Ł. wystawiony był w pięknym gotyckim stylu. Zwraca on dotąd uwagę powagą i majestatycznością swoją, tudzież olbrzymim frontem. Ma po bokach dwie wieże, a w środku trzecią mniejszą, blachą kryte, nadto po bokach dwie okazałe kaplice. Pozostałe z dawnej jego budowy części, jako to prezbiteryum, zakrystya i niektóre kawałki nawy dają dziś jeszcze wyobrażenie o tem czem być musiał kiedy stał w pierwotnej swojej formie, bez żadnych późniejszych dodatków. Z bogactwa i wykończenia zewnętrznych ozdób a zwłaszcza też z wymiaru samego kościoła wnioskować by należało, że to nawet co w nim zostało najstarożytniejszego sięga nie dalej, jak Jana Łaskiego czasów. W budowie tego kościoła zasługują szczególnie na uwagę luki i gzymsy, częścią z prostej cegły z dziwną układane wytwornością. Wielka pogorzel w r. 1747 zniszczyła część jego sklepienia i wszystkie sprzęty w popiół zamieniła. Wyrestaurował go atoli wkrótce ówczesny infułat Marcin Załuski, wydawszy na ten cel z własnej szkatuły przeszło 40000 złp. , a dokończył następca jego ks. Antoni Narzymski. To jednakże co za jego staraniem było uskutecznione przedstawia dziś osobliwszą mięszaninę ostrołukowego stylu, z popsutym francuskim, z czasów Ludwika XIV. Wnętrze kościoła większemu jeszcze uległo przerobieniu, niż sama zewnętrzna jego postać. Zaledwie parę załamków sklepienia nad częścią kapłańską w dawnym pozostało stanie, zresztą wszystko zmienione. Nawa nie jest nawet zasklepiona, ale tylko pokryta sklepistym, z tarcic ułożonym pułapem, który podpierają murowane arkady. W wielkim ołtarzu jest obraz ś. Michała Archanioła, pędzla włoskiego malarza, Filipa Castaldi; ma on po bokach cztery kolumny, a między niemi posągi świętych naturalnej wielkości, dobrze rzeźbione. Kaplica Najświętszej Panny, od strony południowej wystawiona w pierwszych latach XVIII w. przez Stanisława Wierzbowskiego, dziedzica miasta. Ma ona oddzielną zakrystya i chór, bogato złocone kapitele, pilastry i gzemsy, W ołtarzu zaś mieści się na złocistej blasze, wyrobiony z marmuru białego obraz Boga Rodzicy, z dzieciątkiem Jezus, łaskami słynący, do którego tłumy pielgrzymów i tysiące niegdyś przybywało pobożnych, doznając rozmaitych cudów; znajduje się dotąd przy kościele księga, opisująca cuda, jakie tu miały miejsce. Obraz darowany został przez Klemensa VII papieża, Janowi Łaskiemu i przez niego z Rzymu był przywieziony. Jest on ozdobiony szczerozłotemi, drogiemi kamieniami, wysadzanemi koronami. Z przeciwnej strony jest druga kaplica ś. Anny, w ostatnich dopiero latach wystawiona, a w r. 1859 wspaniale odnowiona. W skarbcu tutejszym znajduje się znaczna liczba bogatych i starożytnych kap i ornatów, na których złociste herby Korabitów wyszywane świadczą, iż sprawione zostały przez rodzinę fundatorów. Tamże przechowują trumienkę srebrną z relikwiami ś. Juliana z Rzymu przysłaną, bule papieskie i inne dokumenta, tudzież godnych widzenia kilka ogromnych antyfonarzy i psałterzy, na pargaminie ozdobnie pisanych i miniaturowo malowanych, a jeszcze przez założyciela kolegiaty, Jana Łaskiego, sprawionych. Do osobliwości tutejszych należą także ciała kilku pochowanych w tym kościele osób, które, blisko od półtora wieku w trumnach leżąc, w całości zupełnej się dochowały. Drugi kościół w Ł. pod tyt. ; ś. Ducha, drewniany, w r. 1811 gminie ewangelickiej oddany został. Opis kościoła z ry Łask Łask ciną podał Tyg. illustr. z 1866 r. 332. Por. też Łaski Lib. Ben. I, 443, 449. Kod. dypl. pol. I, 298 i Pam. Rel. Mor. 1863 r. t. VI. Par. Ł. dek. łaski 3720 dusz. Dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Łaska Wola, Wiewiórczyn, Wronowice, Poleszyn, Orchów i Wesółka, miasta pow. Ł. i wsi niżej wymienionych. Rozl. wynosi mr. 5857; folw. Ł. grunta orne i ogr, mr. 135, łąk mr. 75, pastw. mr. 310, lasu mr. 46, nieuż. i place mr. 34, razem mr. 600, bud. mur. 10, z drzewa 15 folw. Łaska Wola grunta orne i ogr. mr. 203, łąk mr. 13, lasu mr. 528, nieuż. i place mr. 20, razem mr. 774, bud. mur. 3, z drzewa 8; folw. Wiewiórczyn grunta orne i ogr. mr. 289, łąk mr. 39, pastw. mr. 73, lasu mr. 20, nieuż. i place mr. 13, razem mr. 434, bud. mur. 3, z drzewa 5; folw, Wronowice grunta orne i ogr. mr. 356, łąk mr. 22, pastw. mr. 160, lasu mr. 912, nieuż. i place mr. 80, razem mr. 1530, bud. mur. 2, z drzewa 20; folw. Poleszyn grunta orne i ogr. mr. 183, łąk mr. 47, pastw, mr. 15, lasu mr. 1142, nieuż. i place mr. 26, razem mr. 1413, bud. z drzewa 12; folw. Orchów grunta orne i ogr. mr. 309, łąk mr. 81, pastw. mr. 194, nieuż. i place mr. 25, razem mr. 609, bud. mur. 2, z drzewa 12; folw. Wesółka grun ta orne i ogr. mr. 194, łąk mr. 17, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 216, bud. z drzewa 7. Nadto w osadach mr. 80. Płodozmian zaprowadzony, młyn amerykański, cegielnia i pokłady torfu. Miasto powiat. Łask osad 363, z grun. mr. 646; wś Łask osad 5, z grun. mr. 18; wś Ostrów os. 30, z grun. mr. 188; wś Wiewiórczyn os. 21, z grun. mr. 232; wś Maurycyn os. 27, z grun. mr. 278; wś Poloszyn os. 27, z grun. mr. 229; wś Anielin os. 63, z grun. mr. 734; wś Wola Łaska os. 21, z grun. mr. 107; wś Wronowice os. 35, z grun. mr. 457 wś Wesółka os. 6, z grun. mr. 24; wś Włodzimierzów os. 33, z grun. mr. 531; wś Janowice os. 31, z grun. mr, 258; wś Teodorów os. 34, z grun. mr. 256; wś Barycz os. 19, z grun. mr. 200; wś Rokitnica os. 81, z grun. mr. 872; wś Kalinka os. 11, z grun. mr. 8; wś Wysieradz os. 23, z grun. mr. 222; wś Jesienna os. 31, z grun. mr. 391; wś Orchów os. 32, z grun. mr. 199; wś Utrata es. 15, z grun. mr. 24; wś Kazimierzów os, 15, z grun. mr. 203; wś Krzucz os. 17, z grun. mr. 81. Powiat łaski gub. piotrkowskiej utworzony został w 1867 r. z 17 gmin dawnego powiatu sieradzkiego i jednej gminy dawnego piotrkowskiego powiatu. Graniczy on od północy z pow. łódzkim, od którego dzieli go rz. Ner, od wschodu z pow. łódzkim i piotrkowskim, od południa z noworadomskim i Wieluńskim, od zachodu z wieluńskim i sieradzkim; częśó granicy stanowi tu koryto rz. Warty, choć linia graniczna przechodzi na przemiany z jednego brzegu na drugi wcielając części nizin nadrzecznych, to do łaskiego, to do wieluńskiego powiatu. Obszar powiatu wynosi 25. 48 mil kwadr. Poziom obszaru tego wznosi się w kierunku od płn. zachodu ku wschodowi płdn. i południowi. Szybko się wznoszą szczególniej brzegi Warty w miarę posuwania się w górę rzeki. Z 420 stóp pod Sieradzem do 577 stóp pod Rychłocicami i 646 pod Strobinem. W środku powiatu Parzno wznosi się na 596 st. ; Żary pod Rząśnią w pow. noworadomskim, niedaleko granicy połudn. powiatu Ł. mają 663 stóp. W kierunku ku wschodowi przyległy pow. piotrkowski przy średniem wzniesieniu 700 do 750 stóp przedstawia wiele punktów sięgających od 800 do 1000 stóp. Skutkiem tego wody pow. łaskiego płyną albo ku zachodowi do Warty, albo ku północy do Neru. Najważniejszą rzeką powiatu jest Widawka, która, wszedłszy w granice pow. w kącie płdn. wschodnim niedaleko Szczercowa, wpada pod Pstrokoniami do Warty. Zabiera ona w obrębie powiatu z praw. brzegu Grabicę, która wielkim łukiem okrąża północną część powiatu i przynosi wody z okolic Łasku, Chrząstówkę z pod Zelowa idącą i Pisię z okolic Strzyżewic; z lew. brzegu zaś Krasawę płynącą od Woli Wydrzynej i Chabielic. Szosa łącząca Łask ze Zduńską Wolą i Pabianicami wskazuje w przybliżeniu linią działu wodnego między Wartą a Nerem. Ten ostatni przyjmuje z obszaru pow. Ł. tylko małoznaczące strumienie. Powiat Ł. z wyjątkiem okolic bliższych Warty posiada dotąd jeszcze dość znaczne obszary leśne. W 1880 r. było tu 29. 049 mr. lasów prywat. nieurządzonych, 8630 mr. las. pryw. urządzonych, 10457 mr. zasianych po wycięciu i 8760 mr. nie zadrzewionych na nowo. Włościanie mieli 423 mr. lasu, a za serwituty otrzymali 814 mr. Do osad należało 3388 mr. Ogółem było 61521 mr. obszaru leśnego, a więc 2412 mr. na milę kwadratową. Choć gleba ziemi przeważnie sapowata i niedoprowadzona do należytej żyzności, gdyż większą część obszaru ornej roli wydobyto niedawno dopiero przez wycięcie rozległych lasów, przeważnie sosnowych, pomięszanych z olszyną i brzeziną, jednakże obfitość łąk nadrzecznych i powstanie w bliskiem sąsiedztwie ludnych ognisk przemysłowych wpłynęło na podniesienie rolnictwa, hodowli bydła i owiec poprawnych. Natura gruntu nie sprzyja uprawie pszenicy; za to żyto i kartofle obfite wydają plony. Uprawa łubinu, rozpowszechniona nawet i u włościan, przyczynia się wiele do postępów kultury rolnej. Przeważają tu średniej rozległości 1000 do 1500 mr. folwarki, produkujące żyto, kartofle i wełnę. Przemysł fabryczny na niskim stopniu stoi; jedyne ognisko stanowią Pabianice, osada położona w płd. Łask Łaski Łaskarzówka wschodniej stronie pow. , w bliskości Łodzi i otaczającego wieńca osad fabrycznych. Zresztą spotykamy tu tylko mniejszych rozmiarów zakłady fabryczne. Prócz gorzelni, istniejących tu w dość znacznej stosunkowo ilości, których produkcyi jednak nie możemy podać dla braku świeższych danych, istnieje wielka ilość młynów i wiatraków z produkcyą na 1000000 rs. , kilka drobnych browarów z produkcyą na 15000 rs. , dwie cegielnie i fabryki dachówek wydające za 7400 rs. , kilka smolarni z produkcyą na 17000 rs. , olejarnie wydające za 7800 rs. i kilka drobnych mydlarni, fabryk octu, miodu, cykoryi. Środkami komunikacyjnemi są rzeka Warta i dość liczne drogi bite przerzynające powiat w różnych kierunkach. Na nieszczęście wiele z tych drugorzędnych szos czeka od wielu lat na ukończenie, przedstawiając łataninę kawałków zrobionych ze zwyczajną drogą. Projektowana zdawna kolej z Łodzi do Kalisza przecięłaby terytoryum poi wiatu i poszła przez Łask. Pod względem kościelnym pow. łaski stanowi dekanat t. n. dyecezyi włocławskiej i składa się z 21 parafij Borszewice, Brzyków, Buczek, Dłutów, Dobroń, GórkaPabiańska, Grabno, Kwiatkowice, Lutomiersk, Łask, Marzeniu, Mikołajowice, Pabianice, Restarzew, Rusiec, Sędziejowice, Strońsko, Szczerców, Widawa, WolaWięzo wa i Wygiełzów. Pod względem sądowym stanowi VI okręg sądu pokoju dla Łasku i Pabianic i pięć okręgów sądów gminnych Pabianice, Wrzeszczewice, Buczek, Rembieszów, Restarzew. Pod względem administracyjnym ma 18 gmin Bałucz, Buczek, Chociw, Dąbrowa Rusiecka, Dąbrowa Widawska, Dłutów, Dzbanki, Górka Pabianicka, Lutomiersk, Łask, Pruszków, Widzew, Wodzierady, Wola Wężykowa, Wymysłów, Wygiełzów, Zapolice, Zelów. W gminach tych jest 415 wsi i kolonij. W pow. jest 37 szkół początk. 1kl. ogólnych Pabianice 2, Rydzyny 2, Łask, Widawa, Szczerców, Korabiów, Polowa, Leśniak, . Paproć holendry, Lutomiersk, Wygoda, Prusinowice, Bechnice, Chocianowice, Jutrzkowice, Ksawerów, Chechłów, Żytowice, Marków, Mogilno, Dłutów, Zofiówka, Pożdzienice, Zielęcice, Okup Wielki, Marzenin, Petrykozy, Szynkielów, Pawlikowice, Borszewice, Wygiełzów, Kurów, Buczek, Chorzeszów, Kwiatkowice. Br. Ch. Łask, wś, pow. pułtuski, gm. Gzowo, par. Dzierzenin. Łask łuż. , niem. Laske, ob. Łazk. Łaska Boża, zaśc. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 28 w. od Dzisny; 1 dm. , 7 mk. 1866. Łaskarzew, os. miejska, pow. garwoliński, gm. i par. Ł. , dawniej m. w ziemi stężyckiej, b. własność duchowna, ma os. 268, ziemi mr. 2381. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Pilczyn i Wola Ła skarzewska, attynencyi Wójtostwo, osady da wniej msta Ł. , wsi Pilczyn, Wola Łaskarzew ska, Krupa, Sosenka, Melanów i Kasprówka, od rz. Wisły w. 12. Rozległość wynosi mr. 1253 folw. Pilczyn grunta orne i ogrody mr. 27, łąk mr. 54, past. mr. 96, zarośli mr. 22, nieuż. i place mr. 19, razem mr. 461, bud. mur. 1, z drzewa 22; folw. Wola Łaskarzewska grunta orne i ogr. mr. 81, łąk mr. 67, lasu mr. 540, zarośli mr. 2, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 705, bud z drzewa 7; w attyn. Wójtostwo i Krupa mr. 85. Dwa młyny wodne; rz. Promik przepływa. Wś Pilczyn os. 34, z grun. mr. . 618; wś Wola Łaskarzewska os. 24, z grun. mr. 478; wś Krupa os. 6, z grun. mr. 116; wś Sosenka os. 14, z grun. mr. 233; wś Melanów os. 25, z grun. mr. 385; wś Kasprówka os. 12, z grun. mr. 249. A. Fal. Łaskarzówka, wś i dobra, pow. toszeckogliwicki, par. Rudno, przy drodze z Ujazdu do Sośniczowic; 61 bud. , 60 dm. , 746 mk. Dobra mają 2556 mr. ziemi, w tem 1608 lasu; wś 28 osad, 498 mr. ziemi, młyn wodny i folw. Wydzierów. F. S. Łaska Wola, ob. Łask m. pow. Łaskawy, folw. , pow. pleszewski; należy do dom. Klenki; 6 dm. , 95 mk. Łaski, wś, pow. owrucki. Część Ł. posiadali w XVII w. Trypolscy. Łaski, wś rząd. , pow. dzisieński, o 36 w od Dzisny, 2 okr. adm. , 7 dm. , 82 mk. 1866. Łaski, ob. Uwalica. Łaski koło Męciny, w pow. gorlickim, jest to kopalnia nafty, w której znajdują się szyby p. Fedorowicza i Jankowskiego. H. Walter i dr. E. Dunikowski Geologiczna budowa ob szaru naftonośnego zach. galic. Karpat. Ko smos, 1882, str. 281 i 473 wykazują, że w tej kopalni pod czerwonemi iłami leżą iłołupki, dalej plastyczne iły i płytowe cienkie piaskow ce. Ze względu na iły jest dobywanie bardzo utrudnionem, gdyż woda, nie mogąc się przeci snąć przez nieprzepuszczalne iły, gromadzi się przy piaskowcach, a stąd powstają zalewy i skręcenia; nadto po przebiciu menilitów szyb nie ma warunków dalszego rozwoju, chociaż jest tu wyjątkowy szyb, który i po przebiciu menilitów natrafił na warstwy ropianieckie. Na mapie adm. Kummersberga nie ma oznaczo nej tej miejscowości. Moc. Łaski 1. Nowe, niem. NeuLatzig, folw. , pow. czamkowski; 2 dm. , 28 mk. ; 19 ewang. , 9 katol. ; 10 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. , najbliższe w Wieleniu. 2. Ł. Stare, niem. AltLatzig, dom. , pow. czarnkowski, 4 dm. , 52 mk. ; 38 ewang. , 14 katol. ; 24 analf. Najbliższa poczta, tel. i st. kol. żel. w Wieleniu. Łaskie, wś włośc, pow. dzisieński, o 63 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 12 dm. , 100 mk. 1866. Łaskie Łaskowszczyzna Łastówki Łaskuniszki Łaskunka Łaśna Łaśnica Łasochy Łasocice Łastiwki Łastowce Łastowce Łastowce Łastowica Łastowiecczyzna Łastówki Łaskie Łaskiszki Łaskiszkowo Łaskoń Łaskowce Łaskowice Łaskie, Łazek, Łazok, ob. Komarniki. Łaskiszki, zaśc. częściowych właścicieli, nad rz. Miadziolicą, pow. wilejski, o 62 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. mańkowiecka, przy byłej drodze poczt. połockiej; 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Łaskiszkowo, niem. Schabernack, wś, pow. złotowski, ob. Scholastykowo. Łaskoń, ob. Laskoń. Łasków, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gm. Mircze, par. Kryłów, ma kościołek pounicki, filią par. Mircze, szkołę początk. lklas. ogólną, 36 osad, 537 mr. ziemi włośc. R. 1827 dm. 34, mk. 253. Folw. Ł. od Witskich przeszedł w spadku przed wiekiem do Rulikowskich. Dziś własność Gabryeli z R. Łempickiej. Rozl. mr. 894. Łaskowce, ob. Laskowce. Łaskowice, wś i os. młyn. nad rz. Nerem, pow. łaski, gm. Widzew, par. Pabianice. Wś ma 47 dm. , 431 mk. , 961 mr. ziemi włośc; os. karcz. 1 dm. , 4 mk. , 4 mr. ; os. młyn. 1 dm. , 15 mk. , 34 mr. W 1827 r. było tu 31 dm. , 298 mk. ; wś rządowa. Młyn i os. karcz. należą do dóbr Widzew. Łaskowszczyzna, wś włośc, pow. wilejski, o 74 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Sitce, 11 dm. , 87 mk. 1866. Łaskuniszki, zaśc. rząd. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 45 w. od Wilna, 4 dm. , 40 mk. katol. 1866. Łaskunka, pot. górski, zwany także Askunzo ob. t. I, str. 50. Łaśna al. Łazno, niewielka rzeczka w pow. mozyrskim, lewy dopływ Uborci. W górnym swym biegu zwie się Sunicą ob. , zaś od za ścianka Łaźnicz Łaśną. Długość Ł. około 2 mil, kierunek ma zachodni, płynie odludnemi moczarami. A. Jelski, Łaśnica, ob. Lanckorona, t. V, str. 68, 69. Łasochy, wś, pow, tomaszowski, gm. i par. Tomaszów, odl. od Tomaszowa mil 1, od Zamościa mil 6, od szosy 2, od granicy Galicyi mila 1. Grunt piaszczysty śród lasu. Ma 12 dm. , 89 mk. Włościanie trudnią się oprócz uprawy roli, której posiadają 238 mr. , zarobkiem jako wywózką kamieni do szosy i drzewa. W pobliżu tej wsi, w lesie, przy trakcie z Tomaszowa do Józefowa ordynackiego idącym, znajduje się od 1876 r. parowa fabryka gątów i posadzek, należąca do ordynacyi Zamojskich. Starodrzew wysokopiennych jodeł dostarcza tej fabryce w obfitości materyału. Łasocice, niem. Lasswitz, ob. Lasocice. Łastiwki rus. , ob. Łastówki. Łastowce, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 32, od Dziewieniszek 12, dm. 6, mk. katol. 61 1866. Łastowce, wś, pow. kamieniecki, gm. Rychta, par. Iwaniec, nad rz. Żwańcem, dm. 140, mk. 846; ziemi włośc. 642 dz. , dwors. 2620 dz. z Isakowcami, cerkiewnej 45 dz. Wś ta założona na ziemi darowanej przez Jagiełłę rycerzowi Swyczkowi z Łeczyna w końcu XV w. W ostatnich latach władali nią Jordanowie; dziś Komarów. Jest tu cerkiew pod wez. Najś. Panny z 925 parafianami. Łastowce, węg. Lastocz, wś w hr. ziemneńskiem Węg. , 233 mk. Łastowica, wś rząd. nad jez. t. n. , pow. dzisieński, o 58 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 13 dm. , 50 mk. 1866. Dawniej Ł. należała do gm. Głębokie, dziś stanowi osóbną gminę 2071 dusz, do ktorej należą ststwa Ł. , Głębokie, Korolewicze, Peredoły, Berestecz. Okręg wiejski Ł. obejmuje wsie Ł. , Ławrynówka, Obrub, Barany, Szypy, Dziechciary, Matiasy, Kowale, Mojsiejenki, Zapołowje, ZapołowjeNowe. Dobra Ł, była własność Sulistrowskich, Łopacińskich, dziś Okuszki. Por. Głębokie i Norzyca, Łastowiecczyzna, folw. na obszarze dworskim Rolów, pow. drohobycki. Łastówka, folw. pryw. , pow. wilejski, o 79 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. duniłowicka, 1 dm. , 3 mk. prawosł. 1866. Łastówki, wś pryw. nad rz. Migocin, pow. dzisieński, o 38 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 8 dm. , 63 mk. katol. 1866. Łastówki al. Łastówka, Lastówka, po rus. Łastiwki, wś w pow. drohobyckim, 32 kil. na płd. zach. od Drohobycza, 14 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Podbużu, 8 na płd. wsch. od urzędu poczt. w Turzem. Na płn. zach. leży świdnik, na płn. Bystrzyca, na wsch. Kropiwnik Stary, na płd. zach. Jasionka Masiowa, na zach. Isaje. Środkiem obszaru płynie Stryj krętym biegiem. Wchodzi on tu z Jasionki Masiowej od płd. , płynie na płn. zach. , potem na płn. , skręca na wsch. , następnie na płd. wsch. i znowu na wsch. , poczem wygina się raz jeszcze małym łukiem na płn. wsch. wydanym, a przybierając w końcu kierunek płd. wchodzi do Kropiwnika Starego. Od praw. i lew. brz. zasilają go liczne strugi. Zabudowania wiejskie leżą nad Stryjem, a mianowicie na praw. brz. części wsi Łokoteć i Na Ługach, a na lew. brz. Kniaziów i Hyrka. Na praw. brz. Stryja wznoszą się na krańcu płd. Bukowska góra do 887 m. , a na płn. od niej Kiczerka do 791 m. ; reszta obszaru opada ku dolinie rz. do 516 m. na zach. a do 511 m. na wsch. ; na lew. brz. Stryja wznoszą się wzgórza Solnice 727 m. w środku obszaru, Szczerbin 824 m. na granicy płn. wsch. a Kruhła 788 m. na granicy płn. Własn. więk. towarz. dla prod. leśn. w Wiedniu ma roli or. 14, łąk i ogr. 6, past. 3, lasu 5 mr. ; własn. mniej. roli or. 1081, łąk i ogr. 1000, past. 1271, lasu 53 mr. W r. 1880 było 1095 mk. w gm. obrz. gr. katol. , należących do górskiego rodu Bojków. Par. gr. kat. w miejscu dek. staromiejski, dyec, przemyska. We wsi cerkiew, a na cmentarzu kaplica murowana pod wez. ś. Łazarza, w której się niekiedy mszę odprawia. Stara cerkiew spaliła się w r. 1841. Nową cerkiew poświęcono w r. 1864. Do cerkwi tej zakupiono w r. 1866 stary ikonostas z monasterskiej bazyliańskiej cerkwi w Złoczowie. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej, krainy zaś wołosiańskiej. W rkp. Ossol. 2837, str. 49, podany w streszczeniu następujący dokument A. 1528. Samboriae. Magnificus Stanislaus Odrowąż scultetiam in villa Łastówka provido Andreae vendit, ad quam unam aream integram, more Scultetorum emensurandam, cum molendino, ac illius emolumentis, cum tertio grosso de Kunice, et emigratione, et cum tertio porco de faginatione, atque cum columbationibus consuetis, tortisque adjungit, Colones dicto Sculteto, secundum consuetudinem aliarum villarum, quotannis laborare compellit. Ratione quorum tempore hostilitatis grassantis, expeditionem bellicam subire, amputatis stationibus, per aliarum villarum scultetos praestare solitis, dictum scultetum declarat. W lustracyi ekonomii Samborskiej z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 124 czytamy Wś ma łanów 10, zosóbna wójtowski 1, popowskich ćwierci 2. Powinności tej wsi, to jest roboty, drzew, wyprawa cieślów, taka jak w Wołosiance, Czynsze na ś. Michał, Marcin i Wojciech są wymienione. Owsa czynszowego, kury, gęsi tak dają jak Wołosianka. Barana kuchennego, baranka wielkanocnego, jajec kopę też tak, albo pieniędzmi odkupują. Dziesięcinę owczą także płacą, albo od 20tej owcy barana jednego, albo od każdej owcy po gr. 4. Wójtostwo trzyma w tej wsi JmP. Samuel Brochocki, na które prawa nie pokazał. Teraz dzierżawca trzyma JmP. Nahujowski od tegoż JmP. Brochockiego w zastawie. W inwentarzu z r. 1760 rkp. Ossol. 1632, str. 71 czytamy Wś osiadła na łanach 10, videlicet sianych 7 3 4, koszonych 2 1 4; zosobna wójtowski 1, popowskiego. Chlebnika znajduje się ad praesens 116. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo przynoszą 288 złp. 28 gr. Wójtostwa tej wsi posesorkami JmPanie Oemhen i Hojer, siostry rodzone, na które prawo pokazały, vigore którego do skarbu wraz z wójtostwem Strzelbickiem, ob. płacą. Prócz tego hibernę na gardekurów JKMości i inne onera fundi płacić tenentur. Lasy tej wsi i las od Kropiwnika nazwany Łuźki, w którym drzewo smereczyna, olszyna i inne drobne; ten na wsch. leży; Chaszcze od Bystrzycy, olszyna i łozina; Chaszcze od Jasionki nazwane Duszyńskie. Gromada tej wsi uskarżała się, że JmPP. Nahujowscy do dóbr dziedzicznych Kropiwnik, których jest ad praesens posesorką JmP. Orze chowska, oderwali dwa wierzchy gór nazywa jących się Zamielniczne oraz i z lasem na nich będącym, z których taż gromada powinność do zamku odprawują i czynsze wypłacają. Więc zalecamy administracyi tutejszej, aby, po uczy nionym o to manifeście, agat in foro competenti o odzyskanie pomienionych gruntów. Żaliły się także JmPPanie Oemhen i Hojerowa, posesorki wójtostwa, że im także ciż JmPP. Nahu jowscy obszar pola Korytoszczyzna nazwany i z młynem do wójtostwa należącym zabrali, o co tenent wraz z administracyą agere o pomieniony obszar i młyn z tymiż Ichmościami. Skarżyła się jeszcze gromada na JmPP. Jawor skiego i Kropiwnickiego, iż używa gruntu gro madzkiego, jednego titulo jakowejś sukcessyi, drugiego dawszy na pojedyńcze grunta chło pom po kilkanaście złp. modo obligatorio, a po winności żadnych nie pełnią, ani do podatków się przyczyniają. Więc zabiegając w tym ra zie krzywdzie gromadzkiej, zalecamy juryzdykcyi zamkowej, aby nieodwłocznie tę spra wę za wydanym pozwem przez gromadę osą dziła i jeżeli co juste tym Ichmościom należeć będzie, salva detruncatione za używanie gruntów i niedokładanie się do podatków skarbo wych zapłacić nakazać ma pod surową karą, grunta zaś do gromady post satisfactionem tymże JmPP. Jaworskiemu i Kropiwnickiemu subsecutam przyłączone być powinne. Takowąż skargę przeciwko żydowi Markowi, arendarzowi łastowieckiemu od gromady zaniesio ną, taż jurysdykcya zamkowa Samborska osą dzić ma. Na ostatek uczyniła skargę gromada, że płaci 40 złp. do wójtostwa za niereperowanie młyna. Więc ażeby tej kwoty nie dawała, nakazujemy gromadzie, aby w miejscu przez zwierzchność wójtostwa upatrzonem inszy mły nek postawiła, któren gdy wystawią od płace nia pomienionej kwoty wolna być ma, a mły nek wystawiony każdego czasu reparować po winna. Wedle inwentarza z r. 1768 było wójtostwo w Ł. w posiadaniu Dąbkowskiego, cześnika łomżyckiego. W r. 1595 stał w Ł. Jan Zamojski, hetman w kor. obozem z woj skiem polskiem ku obronie kraju przeciw Ta tarom i Turkom. Lu. Dz. Łastowszczyzna, dobra w płd. stronie pow. ihumeńskiego, z praw. strony rz. Usy, przy gościńcu wiodącym z Siemionowicz do mka Piaseczna, w okr. pol. uździeńskim, par. katol. uździeńskiej, własność od r. 1835 Wyszomirskich; mają obszaru około 52 włók, łąki obfite, glebę piaszczystokamienistą lecz urodzajną. Łasza, Olanga, rz. , ob. Bartów, Hazenpot III, 42, Kurlandya IV, 897. Łasza, rz. , lewy dopływ Sokoldy, przyjmuje Woroniczę. Łasza, ob. Łosza. Łasza Łastowszczyzna Łastówki Łaszew Łaszanówka Łaszczówka Łaszanka Łaszanka, ob. Łoszanka. Łaszanówka, wś, pow. nowogradwołyński, gm. romanowska, leży przy szosie brzeskoki jowskiej i ma stacyą poczt. Włościan dusz 61, ziemi włośc. 243 dzies. , ziemi dwors. 141 dzies. Własność Czaplickich. L. R. Łaszczewiec, niem. Laschwitz, folw. , pow. obornicki, należy do dom. Ludomy; 4 dm. , 89 mk. Łaszczów, os. , pow. tomaszowski, gm. Czer kasy, par. Ł. Leży o 120 w. od Lublina, o 24 w. od Tomaszowa. Ma 106 dm. , 1246 mk. , ind. 1126 izr. , kościół, cerkiew prawosł. , sy nagogę, 2 dm. modlitwy, szkołę, poczte, apte kę, 6 jarmarków. Urząd gm. w Czerkasach, sąd gm. w Domaniżu. Niegdyś jezuici mieli tu swoją rezydencyą a zapewne i szkoły niższe. W XVI w. kalwini mieli tu drukarnię. Dobra Łaszczów i Małoniż składają się z folwarków Nadolce i Podhajce, os. Ł. , wsi Podhajce, Ma łoniż, Czerkasy i Domaniż; rozległość wynosi mr. 2618 folw. Nadolce grunta orne i ogr. mr. 1163, łąk mr. 400, wody mr. 48, lasu mr. 289, nieuż. i place mr. 52, razem mr. 1952, bud. mur. 14, z drzewa 12; folw. Podhajce grunta orne i ogr. mr. 428, łąk mr. 137, past. mr. 7, wody mr. 31, lasu mr. 37, nieuż. i place mr. 26, razem mr. 665, bud. z drzewa 13. Dwa mły ny wodne, pokłady torfu. Os. Ł. os. 153, z grun. mr. 20; wś Podhajce os. 29, z grun. mr. 350; wś Małoniż os. 28, z grun. mr. 413; wś Czer kasy os. 34, z grun. mr. 585; wś Domaniż os. 33, z grun. mr. 366. A. Pal. Łaszczowa, wś, pow. humański, nad rz. Tykiczem, o 3 w. powyżej Hordaszówki. Płd. część wsi zowie się Białe Młyny i Biały Bród. Mk. 862, ziemi dzies. 4413. Cerkiew z r. 1848. Łaszczowa Posada, ob. Posada Łaszczowa. Łaszczowa Wola, wś i folw. , pow. koniński, gm. i par. Gosławice. Folw. Wola Łaszczowa z wsiami Ł. Wola, Bielawy, Wieruszew i Żreki al. Sofienberg lit. B. rozległy mr. 132. Wś Ł. Wola os. 29, z grun. mr. 52; wś Bielawy os. 21, z grun. mr. 505; wś Wieruszew os. 31, z grun. mr. 454; wś Żreki al. Sofienberg os. 4, z grun. mr. 16. Łaszczówka, wś, pow. tomaszowski, gm. Majdan Górny, par. Tomaszów, odl. pół mili od Tomaszowa i granicy Galicyi. Własność niegdyś Placyda Kurdwanowskiogo, kuchmistrza króla Augusta III, później Hukwiczów; obecnie właścicielem dóbr Ł. Wojciech Kiwerski. Ł. miała podobno być miasteczkiem w zeszłem stuleciu i posiadać kościół paraf. Ś. Trójcy. Dwór Ł. ma zarazem folw. , 494 mr, gruntu, 100 łąk, 830 lasu sosnowego; doń należą 2 młyny i stawy ze źródeł utworzone. Grunt piaszczysty, w części popielatka; na gruntach dworskich znajdują się kamienie w ogromnych rozmiarach. Przed 40 laty górnicy sprowadzeni poszukiwali w pokładach kamiennych sre bra; robiono próby, wydobywano części meta liczne, lecz dla małej ilości srebra zaniechano dalszych poszukiwań i dziś pozostały tylko olbrzymie kamienie wydobyte przez górni ków. Wś Ł. ma dymów 33, ludności 371 r. 1. , ziemi włośc. 384 mr. ; ludność rolnicza zajmuje się przytem przemycaniem okowity z Galicyi. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. , Sznury i Majdan Górny, rozległy mr. 1501 grunta orne i ogrody mr. 364, łąk mr. 209, pastw. mr. 95, wody mr. 9, lasu mr. 793, nieuż. i place mr. 31, bud. z drze wa 19, browar, 2 młyny wodne, dwie rzeczki, stawy, pokłady kamienia wapiennego i torfu. Wś Ł. os. 32, z grun. mr. 417; wś Sznury os. 11, z grun. mr. 271; wś Majdan Górny os. 126, z grun. mr. 1350. X. S. S. Łaszczówka, wś, pow. bałcki, gm. Bohopol, par. katol. Hołowaniewskie. Mk. 414 z Łukaszówką, os. 41, ziemi włośc. 1085, dwors. 628, cerk. 74 dzies. Cerkiew pod wez. N. P. Dziedzictwo Potockich, następnie Junakowskich. Łaszczówka, pow. humański, ob. Lebiedynka. Łaszczyn, kol. , pow. rawski, gm. i par. Regnów. Ma 28 dm. , 226 mk. , 925 mr. ziemi włośc. i 65 mr. ziemi należącej do dwóch częściowych właścicieli. W 1827 r. Ł. kol. miał 25 dm. , 171 mk. Łaszczyn, niem. Laschine, 1. wś, pow. krobski; 29 dm. , 175 mk. , wszyscy katol. ; 41 analf. Kościół paraf. katol. dek. krobskiego. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Rawiczu o 4 kil. 2. Ł. , dom. i gm. tamże, 4 miejsc a Ł. , dom. ; folwarki b Biały Orzeł, c Stanisławowo; d Iźbice, dom. ; razem 5455 mr. rozl. ; 15 dm. , 247 mk. ; 30 ewang. , 217 katol. ; 54 analf. Wła sność Michała Szczanieckiego z Nawry. W XV i XVI w. Ł. należał do rodziny wielkopolskiej Sarnowskich z Sarnowy, którzy tu zapewne kościół paraf. założyli, gdyż kościół ten wedle Łukaszewicza w połowie XV w. już istniał. Teraźniejszy kościół mur. stanął nakładem i staraniem Katarzyny z Krzyżanowa Zakrzew skiej. Gdy w r. 1788 wieża runęła i kościół znacznie ucierpiał, podźwignął go ówczesny dziedzic Mielżyński, pisarz w. kor. W dawniej szych wiekach należał do kościoła paraf. łaszczyńskiego jeszcze kościół w Szymanowie. Obecnie kościół katol. w Rawiczu jest filial nym łaszczyńskiego. M. St. Łaszczywiec, ob. Łaszczewiec. Łaszczyzna, ob. Dębe Wielkie, t. II, 12. Łasze, okolica szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 41 w. od Wilna, 4 dm. , 33 mk, , z tego 1 prawosŁ, 32 katol. 1866. Łaszew, ob. Łaszów. Łaszewko, niem. Kl Laszewo, wś włośc. , Łaszanka Łaszczewiec Łaszczowa Posada Łaszczyn Łaszczywiec Łaszczyzna Łaszewko Łaszo Łaszewo pow, brodnicki, obok Łaszewa; 766 mr. ziemi, 30 bud. , 18 dm. , katol. 94, ew. 37. Par. Grązawy, szkoła Swierczyny, poczta Bartniczka. Łaszewo, wś i folw. , pow. sierpecki, gm. i par. Gradzanowo, odl. o 30 w. od Sierpca. Ma ewang. dom modlitwy, szkołę początk. 1klas. ogólną, 2 wiatraki, karczmę, 68 dm. , 455 mk. , 1700 mr. gruntu, 20 nieuż. Według Tow. Kred. Ziemsk. dobra Ł. składają się z folw. Ł. , wsi Ł. , Chomenć, Ziemiany, Ossowa, Wojcie chowo i Julianowo, od rz. Działdówki w. 7; rozległość wynosi mr. 1432 grunta orne i ogr. mr. 662, łąk mr. 50, wody mr. 3, lasu mr. 570, zarośli mr. 120, nieuż. i place mr. 27, bud. mur. 8, z drzewa 20, płodozmian 11polowy, gorzelnia, browar i wiatrak. Wś Łaszewo os. 29, z grun. mr. 282; wś Chomenć os. 12, z grun. mr. 360; wś Ziemiany os. 9, z grun. mr. 225; wś Osowa os. 12, z grun. mr. 220; wś Woj ciechowo os. 20, z grun. mr. 330; wś Juliano wo os. 8, z grun. mr. 150. Br. Ch. Łaszewo 1. niem. Laszewo, Laschewo, Lazewo, dok. Lasschaw, Laschau, Lassew, Lachow, wś rycer. i leśn. , pow. świecki, 1 milę od st. kol. żel. w Pruszczu, w okolicy lesistej. Par. Serock, szkoła Korytowe, poczta Świekatowo, obecnie Pruszcz. Rycer. dobra zajmują obszaru ornej roli ha. 483, łąk 32, lasu 20, ogółem ha. 536; bud. 48, dm. 13, kat. 157, ew. 8. Do Ł. należy folw. Stanisławie, liczący obszaru ha. 453. Leśn. także jest przyłączone do ryc. dóbr w Ł. ; liczy bud. 2, dm. 1, mk. 5. R. 1882 po siadacz Leopold Mieczkowski, obecnie niemiec. Podług zdania Wegnera, Ein pommer. Herzogthum i t. d. , Ł. zachodzi pierwszy raz w opisie granic dóbr cysterskich byszewskich Wieleń r. 1339. R. 1368 król Kazimierz potwierdza klasztorowi byszewskiemu między innemi do bra Lachów nasze Ł. i Wilków z łąkami przynależnemi między rzeką Dbrą Brdą a Sępolną, zdawna graniczącemi ze wsią Pruschze. Wspomniona powyżej rz. Brda i Sępolna zbyt odległe od naszego Ł. , nie bardzo przemawiają za przytoczonem zdaniem pana W. Wymienio ne Lachow zapewne inną wś, a nie Ł. , ozna cza. Zresztą Ł. oddawna było wsią szlachec ką. R. 1391 zachodzi pan Herr Vilizko von Lassow razem z Orliko Drozdow i Arnoldem Valdov. R. 1421 Jan z Ł. zowie się miles ter rae Pommeraniae; r. 1435 Kuncze von Lassew wspominany. Według ksiąg czynszowych krzy żackich dziedzice tutejsi pełnili jednę służbę wojenną na koniu w zbroi Platendienst. 2. Ł. , niem. Gr. Laszewo, wś włośc, pow. brodnicki, przy trakcie bitym brodnickolidz barskim, o 1 mili od Brodnicy. Obszaru mr. 2523, bud. 172, dm. 58, katol. 301, ewang, 80. Parafia i szkoła Grązawy, poczta Bar tniczka. Kś. F. Łaszewska Wola, wś, pow. mławski, gm. Ratowo, par. Unieck. W 1827 r. par. Gradzanowo, 10 dm. , 73 mk. ŁaszewskieBudy, kol. i wś włośc, pow. sierpecki, gm. i par. Gradzanowo, odl. o 22 w. od Sierpca, ma 7 dm. , 79 mk. , 193 mr. gruntu, 5 mr. nieuż. Łaszki 1. wś, pow. starokonstantynowski, do Jana Głębockiego należąca. 2. Ł. , wś, pow. zasławski, par. Butowce, ma cerkiew drewnianą, należy do Ładów. Łaszków, wś i folw. nad rz. Prosną, pow. kaliski, gm. Brudzew kaliski, par. Blizanów, odl. od Kalisza w. 16. Wś dm. 8, mk. 135; folw. dm. 8, mk. 138. W 1827 r. 17 dm. , 147 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. mr. 526 grunta orne i ogr. mr. 354, łąk mr. 98, pastw. mr. 18, lasu mr. 26, wody mr. 17, nieużytki i place mr. 13, bud. murow. 16, z drzewa 2; płodozmian 8polowy; dwa młyny wodne. Wś Ł. osad 21, z grun. mr. 59. Łaszkowce, ob. Laszkowce. Łaszkowice, ob. Laszkowice. Łaszkowo, wś w pow. połockim, z kaplicą katolicką parafii HorbaczewoObytoki na cmentarzu. Łaszkowo, ob. Horodek. Łaszkowszczyzna, wś włośc, nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 96 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 7 dm. , 72 mk. 1866. Łaszmanpomusz, ob. Kławany. Łaszmiady, pow. łecki, ob. Laśmiady. Łaszo, jez. w pow. horodeckim, ma 4. 1 w. kw. powierzchni. M. K. Łaszów 1. rządowy, poduchowny i lit. A. i B. , kol. , folw. nad rz. Wartą, pow. wie luński, gm. i par. Mierzyce, odl. od Wielunia w. 12. Ł. rządowy dm. 44, mk. wraz z kol. Ł. poduchowny ma 378; Ł. porządowy kol. , dm. 27, mk. 205; folw. dm. 4, mk. 40; Ł. lit. A. i B. kol. , 8 dm. , 139 mk. , folw. , 1 dm. , 14 mk. W 1827 r. Ł. wś rząd. 36 dm. , 227 mk. Ł. należał niegdyś do kapituły gnieźnieńskiej. Ma kościół fil. , niegdyś paraf. Łaski, Lib. ben. II, 129 p. w. ś. Jana Chrzciciela. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Łaszew A i B skła dają się z folwarków i wsi Łaszew i Jajczaki. Podług wiadomości z r. 1866 rozl. wynosi mr. 276 folw. Łaszów A i B mr. 150; folw. Jaj czaki mr. 126. Wś Ł. osad 37, z grun. mr. 316; wś Jajczaki os. 16, z grun. mr. 99. Folw. Łaszew lit. B rozległy mr. 571 grunta orne i ogr. mr. 470, łąk mr. 18, lasu mr. 61, nieuż. i place mr. 20, bud. mur. 2, z drzewa 10. 2. Ł. , wś i folw. , pow. miechowski, gm. i par. Pałecznica. W 1827 r. 19 dm. , 111 mk. Folw. Ł. rozległy mr. 293 grunta orne i ogr. mr. 229, łąk mr. 34, pastw. mr. 20, nieuż. i place mr. 10, bud mur. 2, z drzewa 10; płodozmian 10polowy, pokłady gipsu i kamienia. Wś Ł. os. 20, z grun. mr. 68. Br. Ch. Łaszewo Łaszewska Wola Łaszewskie Łaszkowce Łaszkowice Łaszkowo Łaszkowszczyzna Łaszmanpomusz Łaszmiady Łaszów Łatuszkowo Łaszówka Łaszówka, rz. , początek w pow. miechow skim, pod Pałecznicą, płynie ku wschodowi przez Łaszów, wchodzi w pow. pińczowski, płynie na południe Skalbmierza przez Mało szów, Boszczynkę, Słonowice i pod Kaźmierzą Wielką wpada z praw. brzegu do Nidzicy. Długa 12 wiorst. Na prost Słonowic przyjmuje z praw. brzegu strugę od Sudołka i Pieczonóg. J. Bl. Łaszuki, wś pryw. , nad rz. Kozłówką, pow. dzisieński, o 82 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 8 dm. , 93 mk. 1866. Łaszyn, ob. Łasin. Łaszynie, puszcza i folwark, pow. wiłkomierski, par. Świadoście, do dóbr Świadoście, hr. Morykoniego, należące. Łaszyszki, wś, pow. rossieński, par. szyłelska. Łata, wś w pow. borysowskim, w gm. dokszyckiej, przy drodze wiodącej z Osowa do Dokszyc, ma osad włócznych 6, miejscowość wzgórkowata, grunta lekkie. AL Jel, Łatana, niem. Latana, wś, pow. szczycieński, opodal granicy Król. Polskiego, r. 1794 nowo założona w osuszonem i zaludnionem bagnisku, zw. także Łatana. Ob. Toppen, Gesch. von Masuren, str. 385. Osadnikami są pruscy Mazurzy. Łatana, niem. Latanabruch, nazywało się osuszone i zaludnione obecnie bagnisko wielkie, w Korpelskim borze położone, pow. szczycieński, na pruskopolskich Mazurach, opodal miasta Wielbarku, blisko granicy Królestwa Polskiego, na prawym brzegu strugi Omulew. Pierwszy zamiar użyznienia i zaludnienia pustego tego obszaru powstał za króla Fryderyka, zw. Wielkim. R. 1768 i 1769 odbył się pierwszy dokładny pomiar błót łatańskich. Wyliczono wszystkiego obszaru 380 wł. i 7 mórg. Gleba jest tu niemal bez wyjątku lekka, piaszczysta; łąki bagniste, torflaste, były podówczas mokre i mato dostępne. Ponieważ trzeba było wyciąć wprzód i zużytkować rosnące tu i owdzie stare drzewo, zamierzone zaludnienie opóźniło się o kilkadziesiąt lat. Dopiero kiedy uprzątnięto drzewo, liczne rowy i kanały pokopano celem osuszenia, groble posypano na co wszystko jako i na szkołę wydał fiskus ogółem 7626 tal. , można było na dobre pomyśleć o zaludnieniu. Szczęśliwy pomysł przyszedł do skutku w r. 1794. W łatańskich oparczyskach powstały następujące nowe osady Borki, Łatana, Röbelnau, Schrötterau, Wagenfeldt i Werder, w których włók 340 między 67 gburów i ogrodn. wydano. Osadnikami byli z małym nader wyjątkiem polscy Mazurzy pruscy, wyznania jak zwykle w Prusiech luterskiego. Każdy mieszka na wybudowaniu swoich gruntów i pastwisk. Czynszu płacą od wł. 2 tal. i 40 gr. Z czasem więcej osadników przybyło do Łatany. R. 1818 liczono gosp. 87, ogrodn. 10, dusz 693, włók osadzonych 442. Ob. Töppen, Gesch. von Masuren, str. 384 386. Kś. F. Łatańce, mylnie Lataniec ob. . Łatanice, folw. i wś, pow. stopnicki, gm. Dobrowoda, par, Chotel Czerwony. Folw. ma 571 mr. rozl. , wś 38 osad, 197 mr. ziemi. R. 1827 dm. 19, mk. 192. Łatanka, pow. grójecki, gm. Kobylin, par. Worów. Łatkowce po rusku Łatkiwci, wś w pow. borszczowskim, 38 kil. na płd. wsch. od Borszczowa, 12 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Mielnicy. Na płn. zach, le żą Babińce, na płn. wsch. Paniowce, na wsch. Boryszkowce, na płd. Trubczyn, na płd. zach. Dźwinogród, na zach. Wołkowce. Zach. część obszaru przepływa pot. Dźwiniaczka ob. , do pływ Dniestru, od płn. zach. na płd. wsch. , tworzy w obrębie wsi stawek i zabiera kilka strug małych. W dolinie jego leżą zabudo wania wiejskie cerkiew 198 m. . Własn. więk. ma roli ornej 404, łąk i ogr. 14, pastw. 28, lasu 27 mr. ; własn. mniej. roli ornej 527, łąk i ogr. 39, pastw. 21 mr. W r. 1880 było 455 mk. w gminie blisko 80 obrz. rzym. kat. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Miel nicy, gr. katol. w Wołkowcaeh. We wsi jest cerkiew. Lu. Dz. Łatkowo, ob. Latkowo, Łatoryca al. Latorcza ob. . Łatosza, rzeka niewielka na południowym krańcu powiatu mozyrskiego; kierunek ma z zachodu na wschód, poniżej wsi Borowe wpada do Uborci; długość około 3 mil; płynie bezludnemi lesistemi moczarami; najdziksza miejscowość mozyrskiego powiatu. Al. Jel. Łatowicze, folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 6 w. od Oszmiany, 1 dom, 23 mk. , z tego 14 katol. , 9 żydów 1866. Łatuszki, wś pryw. , nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 20 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 4 dm. , 48 mk 1866. Łatuszkowo, wś rządowa, pow. dzisieński, o 60 w. od m. Dzisny, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilejki do Dzisny, 5 dm. , 39 mk. 1866. Łatwele 1. okolica szlach. , pow. szawelski, gm. i par. wiekszniańska; 14 włók szlach. i 12 dzies. na H osad włośc. 2. Ł. , wś, pow. sza welski, gm. popielańska, 24 osad, 208 dzies. ziemi. J. Godl. Łatweliszki, dwa folw. , pow. szawelski, gm. krukowska; jeden włók 15 hr. Keyserlinga; drugi włók 16 hr. Bystrama. J. G. Łatwie, wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 51 w. od Wilna, 4 dm. , 29 mieszk. katol. 1866. Łatwieniszki, zaśc. rząd. , pow. trocki, 3 Łatwieniszki Łatwele Łatkowo Łatoryca Łatosza Łatowicze Łatuszki Łaszówka Łaszuki Łaszyn Łaszynie Łaszyszki Łatana Łatańce Łatanice Łatanka Łatkowce Łatweliszki Łatwie Łaukiedkiszki Łatwiszki Łatygol Łatyholicze Łatysze Łatyszonki Łau Łauciszki Łauckajmie Łaudwory Łaugole Łaukalnie Łauki Łaukiessa Łaukinie Łaukiszki Łaukożemy Łauksminiszki Łauksody Łauksodzie Łaukstucie Łaumaki Łaumejki Łaumiany Łaumie Łaumiesta Łauren Łaury Łaużeniki Ława okr. adm. , 67 w. od Trok, 2 dm. , 24 mk. katol. 1866. Łatwiszki, os. szlach. , pow. szawelski, par. kurszańska, koło Miczajć, 1 włóka, należy do Szymkiewicza. J. G. Łatygol, wś, pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 75 w. od Wilejki, 26 dm. , 206 mk. , z tego 3 prawosł. , 203 katol. 1866. Łatyholicze al. Łatylicze, wś i znaczne do bra w pow. borysowskim, w gminie bohdanowskiej, nad rzeką Essą albo Jessą, niegdyś wła sność Bielikowiczów. Wś ma cerkiew, osad włócznych 36. Dobra od r. 1871 należą do urzędnika Trubkowskiego, mają około 269 włók; łąki wyborne, lasu dostatek, grunta lek kie; okr. polic. chołopienicki. Al. Jel, Łatysze, rossyjska nazwa Łotyszów, Jednakże źródła urzędowe zwykle tak nazywają tylko Łotyszów katolików a protestanckich np. w dyneburskim. powiecie niesłusznie liczą do Estów, Czuchnów, Czudów. Par. Łotysze. Łatysze 1. wś, pow. trocki, 2 okr. adm. , 26 w. od Trok, 3 dm. , 43 mk. , z tego 30 kat. , 13 żydów. 2. Ł. , os. , pow. dzisieński, o 29 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 11 mk. katol. 3. Ł. , os. nad rz. Iłowką, pow. dzisieński, o 30 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 10 mk. katol. 4. Ł. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 49 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 8 dm. , 53 mk. 1866. Łatyszonki, wś, pow. dziśnieński, gm. i par. i miorska; dm. 2, mk. 40 męż. 22, kob. 18; gruntów mr. 78; od Balbinowa w. 29. Łan. .. , Ław. .. , por. Lau. .. . Łau. .. , w nazwiskach litewskich obacz też pod Łan. ., Ław. .. . Łauciszki, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl. 23 w. od Władysławowa, ma 14 dm. , 111 mk. Łauckajmie al. Łanckajmie, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Władysławów, odl. 18 w. od Wyłkowyszek, na płn. zach. od Władydawowa. Ma 37 dm. , 455 mk. W 1827 r. wś rząd. 43 dm. , 323 mk. Łaudwory, dwór, pow. rossieński, par. ławkowska. Łaugole, wś, pow. rossieński, par. Lidowiany. Łaukalnie, wś, pow. rossieński, par. lalska. Por. Łapkalnie. Łauki, ob. Ławki. Łaukiedkiszki, wś, pow. szawelski, gm. szawlańska, 3 os. , 45 dzies. ziemi. Niegdyś Szemiotów. J. G. Łaukiessa, niem. Lauzen, wś w okr. iłłukszciańskim, gub. kurlandzkiej z przysiołkami Kurcmujża, Ligniszki, Krojniszki i Holendernia. Paraf. kościół katol. ss. Piotra i Pawła, założony 1710 przez biskupa Wolffa. Parafia katol. dekanatu semigalskiego dusz 6819. Łaukiessa, rz. , dopływ Abeli, źródło i ujSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 56. ście w pow. wiłkomierskim, średni bieg w kowieńskim, gdzie aż do Marciniszek dochodzi. Przyjmuje Pietraszankę, Mioduksztę, Żwerupis i Werupis. Łąki obfite, młynów niema. Stryjkowski Ł. fałszywie nazwał Żejmianą. Łaukiessa, niem. Lauzensee, jez. na płn. wschód od Nowoaleksandrowska, na lewo od traktu z tego miasta do Dyneburga, do 2 w. długie a 1 w. szer. , otrzymuje dopływy z jez. Balta i Gerta, daje początek strudze Łaukiesie. Łaukinie 1. zaśc. szlach. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 16 w. od Święcian, 1 dm. , 10 mk. staroobr. 2. Ł. , zaśc, pow. święciański, 1 okr. adm. , 1 dm. , 19 mk. 1866. Łaukiszki, ob. Laukischken. Łaukożemy, ob. Ławkożemy. Łauksminiszki, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Łauksody, ob. Ławkosody. Łauksodzie, dwór pryw. w pow. poniewieskim, nad Bersztupą, o 73 w. od Poniewieża. Są to dobra rządowe, pojezuickie, 1482 dzies. gruntu, 48 dz. nieuż, Ob. Poszwityń i Korejwiszki. Łaukstucie, wś, pow. szawelski, gm. kur szańska, 18 osad, 238 dzies. ziemi. Niegdyś starościńska. J. G. Łaukupa, por. Łankupa. Łaumaki, wś, pow. szawelski, gm. gruździewska; 14 osad, 82 dzies. ziemi. J. G. Łaumejki, wś, pow. szawelski, gm. kra kowska, 5 osad, 22 dz. ziemi, J. O. Łaumiany, wś, pow. szawelski, gm. krupiewska, o 3 w. od Krup, niegdyś starościńska, 57 osad, 642 dz. ziemi, wiatrak. J. G. Łaumie, wś, pow. kalwaryjski, gm. Podawinie, par. Dauksze, odl. 28 w. od Kalwaryi, ma 16 dm. , 47 mk. Łaumiesta, Ławmiesta, małe jez. w pow. święciańskim Łaumiesjuostas, pas bogini Łaumy, tęcza. Łauren, mały zaśc. w płn. wschodniej stronie powiatu borysowskiego, nieopodal jeziora Łuszyło, w okr. polic. dokszyckim, miejscowość dość niska i odludna, ku zachodowi. Al, Jel. Łaury, zaśc. rząd. nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 2 dm. , 11 mk katol. 1866. Łanie, folw. , pow. rossieński, 2 okr, adm. Łaużeniki, wś, pow. rossieński, par. wojnucka. Ława 1. ob. LokajcieŁ. 2. Ł. Babia al. BabiaŁawa, wś, pow. będziński, gm. OlkuskoSiewierska. Posiada urząd gminny, hutę cynkową, ma 12 dm. , 100 mieszk. , 54 mr. ziemi włośc. Ława, osada i karczma, niem. Lawakrug, pow. inowrocławski, 1 dm. , 20 mk. , należy do dom. Tarnówka. Łatwiszki Ławginy Ławejszki Ławeki Ławena Ławenbork Ławenie Ławeńki Ławenów Ławgotyszki Ława Ława, rz. , dopływ Szokony. Ława, Węgrza, ob. Łyna, rz. Ława ś. Piotra, znaczne pasmo wzgórzyste, wznoszące się na prawym brzegu Wisły, na granicy Bodzowa i Kostrza, w pow. wieli ckim; najwyższy punkt wznosi się 262 m. npm. , podczas, gdy Wisła pod Bodzowem, koło prze wozu, 206 m. npm. Czubek północnozacho dni 230 m. , północnowschodni 242 m. , czubek zachodni nad Kostrzem 244 m. Nazwy tej nie czytamy ani na Kummersberga mapie Galicyi, sekcyi 7, ani na specyalnej mapie mon. austr. węg. Z. 5, Gol. XXII, ani też na mapach oko licy m. Krakowa w mierze 1 28. 000. Krąży tylko w uściech ludu. Br. G. Ławaryszki 1. mko, pow. wileński, w 4 okr. polic, o 24 w. od Wilna, nad rz. Wilejką, gm. Mickuny; 21 mk. R. 1866 miało z folw. Ł. 17 dm. , 81 mk. , w tem 11 prawosł. , 67 katol. , 3 izr. Własność miejscowego probostwa katolickiego i włościan. Paraf. kościół katol. ś. Jana Chrzciciela, wzniesiony 1644 z drzewa przez Władysława IV, odnowiony 1760 kosztem biskupa Zienkowicza. Parafia katol. dekanatu wileńskiego powiatowego dusz 6800. Dawniej miała kaplicę w Mickunach, choć była o wiele mniejszą. Przed r. 1781 wedle spisów podskarbińskich zaliczały się do sstwa ławaryskiego mko Ł. i dobra Madzinny, Mazule i Sedaciszki. W r. 1766 samo mko z przyległościami posiadali Ł. , wraz z dzierżawą Rokaniszki, Zybergowie, opłacając kwarty złp. 2382 gr. 9, a hyberny złp. 1450; inne zaś dobra stanowiły następnie oddzielne sstwo madziuńskie ob. . Por. Litwa, t. V, str. 338. Okrąg wiejski Ł. w gm. Mickunach, obejmuje w obrębie swym wsie Jesienniki, Słoboda, Dziedzieniszki, Muchnia, Archanielsk, Adamczuki, Niewierzyszki, Bildzie, Puntuny, Pieczułanka, Januliszki, Pietruliszki, Bildzie; zaścianki Kazimierzyszki, Buciszki, Sielicie, Budreliszki, Zagórzyszki, Łabaniszki, Ławryniszki, Gałkowszczyzna, Podrupie, Bereźniaki, Ławaryszki, Kołpieliszki, Możejkiszki, Maluta, Muchna, Antopole, Kujaliszki, Siejdaciszki, Paułukiszki, Burniszki, Gałkowszczyzna, Niedźwiadki, Wiżeciszki, Przydatki, Czyryszki, Grażuliszki, Niedźwiadka, Sontoki, Czernuliszki, Punsztany i mko Ł. 2. Ł. , zaśc. rząd. nad rz. Wierchnią, pow. trocki, 3 okr. adm. , 38 w. od Trok, 1 dom, 7 mk. katol. 1866. Boku 1850 Laccy mieli tu 215 dzies. ziemi, Koniuszewski 32, Januszewski 12 dzies. Ławcicha, wieś, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 24 w. od Oszmiany, 4 dm. , 27 mk. prawosł. 1866. Ławdyniszki, wieś, pow. rossieński, par. lalska. Ławecko al. Ławiecko, wś i Ł. Nowe, kol. , pow. kozienicki, gm. Oblasy, par. Janowiec, od Kozienic 36 w. Wś ma 610 mr. ziemi włośc, 32 dm. , 266 mk. ; kol. , 18 dm. , 108 mk. , 512 mr. obszaru. Ob. Janowiec t. III, str. 430. Ławejkuny, wś rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 56 w. od Wilna, 12 dm. , 109 mk. katol. 1866. Por. Litwa, t. V, 338. Ławejszki, dwór, pow. rossieński, par. szydłowska. Własność Babiańskiego. Ławek, os. leśna do dóbr Lędziny, pow. pszczyński. Ławeki, mała osada w pow. nowogródzkim, nad rzeką Plisą, gm. wsielubska, okr. po lic. 1 niehniewicki, miejscowość piękna, zie mia urodzajna. Al. Jelski. Ławena, niem. Lawenaa, rz. w gub. kowieńskiej, prawy dopływ Muszy. Bierze początek około wsi Połujki, niedaleko Ponedela. Długość jej wynosi około 100 w. , szerokość od 7 do 30 sąż. Przepływa przez błotnistą okolicę; miałka. Mija Kupiszki, Korsakiszki, około Poniewieża zbliża się na 4 w. do Niewiaży. Ujście poniżej Poswola. Wyliczają następujące jej dopływy lewe Mituwa, Kupa, Sosa, Wieszynta, Omieta; prawe Szekszta, Istra, Swolka. Także Piwesa. Leżące nad Ł. dobra zowią się najczęściej Poławenie ob. . Ławenbork, Łabybór, ob. Lębork, Ławenie, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 28 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Ławeńki, wś wymieniona w XVIII w. jako należąca do dóbr borszczajowskich na Ukrainie. Ławenów al. Połujki, folw. , pow. nowoaleksandrowski, dziedzictwo Eysmontów, 741 dz. rozl. Ławginy, dwór własność Dowiata i okolica, pow. rossieński, par. botocka. Ławgotyszki, wś, pow. rossieński, par. szydłowska. Ławiany, folw. , pow. wieluński, gm. i par. Siemkowice, odl. od Wielunia w. 31; dm. 4, mk. 6. Por. Chorzów. Ławica 1. niem. Lawitze, dom. i gm. , pow. międzychodzki, . 2930 mr. rozl. , 2 miejsc a Ł. dom. ; b Popowo, wś; 19 dm. , 255 mk. , 8 ew. , 247 katol. , 98 analf. Poczta i tel. w Sie rakowie Zirke o 7 kil. , st. kol. żel. we Wron kach o 26 kil. Własność Ludwika Rudkowskiego. 2. Ł, wś i gm. , pow. poznański, dom. 1298 mr. rozl. ; 3 miejsc a Ł. , wś; fol warki b Edwardowo Eduardsfelde, 982 mr. rozl. c Marcelino, 311 mr. rozl. ; 46 dm. , 448 mk. , 132 ew. , 235 katol, , 108 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Poznaniu o 7 kil. Wła sność Nawrockiego. M. St. Ławice, niem. Hausdorf, wś włośc i folw. , pow, suski, w górzystem położeniu nad rz. Drwęcą, przy granicy pow, lubawskiego. Pa Ława Ławdyniszki Ławcicha Ława ś Ławecko Ławejkuny Ławick rafia i poczta Rudzicz, dla ewang. parafia Ru dzica, szkoła w miejscu. 1 włośc. wś, obszaru liczy mr. 1174, bud. 40, dm. 23, katol. 25, ew. 241. 2 dobra zajmują obszaru mr. 1544, bud. 33, dm. 10, katol. 11, ew. 223. Wś Ł. , w da wniejszej Pomezanii, należała politycznie do księstwa pruskiego, kościelnie do dyecezyi pomezańskiej. Od dawna istniał kościół w Ł. , przyłączony po reformacyi do dekanatu lubaw skiego. Tytuł nosił ś. Mikołaja i ś. Marcina; w XVII w. z drzewa budowany, patronatu prywatnego; w nim ołtarz jeden; na wieży by ły 3 dzwony. Podług pierwotnego przezna czenia kościół w Ł. osobną tworzył parafią; do proboszcza należały 4 włóki. W skutek reformacyi coraz bardziej podupadał; w XVII w. dla niedbałości albo i uporu niechętnych patronów nie miewał już, jak się zdaje, wła snych proboszczów. Nabożeństwo też rzadko tylko i nieregularnie odprawiało się. Podczas drugiej szwedzkiej wojny został ten kościół lutrom oddany, którzy kalwińskiego przy nim utrzymywali ministra. Po posłowie XVII w. jest tu dziedzicem ławickich dóbr Ernst Wolf von Kreytz, pułkownik król. , o którym pisze wizytator bisk. Olszowskiego, że wiary był jeszcze katolickiej, ale już słabej i pomięszanej ten włóki proboszczowskie do folw. swojego przyłączył i niemi zawiadywał. Nagabywa ny często przez bisk. chełmińskiego Olszow skiego pozwalał katolikom odprawiać naboż. w kościele, także i proboszcza byłby przyjął, tylko jurysdykcyi i praw biskupich nie chciał uznać. Od czasu do czasu jeden z oo. bernardynów z Lubawy przybywał tu z nabożeń stwem. Potem Ernst Wolf von Kreytz sprzedał Ł. rodzinie jakiejś polskiej i katolickiej, która kościół zupełnie oddała na użytek katolikom. Później znowu Kreycowie wś tę wykupili, którzy, iż byli już zlutrzeni, kościół wydali lutrom. R. 1687 wspomniony bisk. Olszow ski wniósł zażalenie do sądu pruskiego, ale Fryd. Wilhelm, elektor, nakazał kościół oddać lutrom. Wtedy wezwał biskup interwencyi kardynałaprymasa Radziejowskiego i tenże pogroził regencyi królewieckiej, że jeżeli ko ścioła katolikom nie oddadzą, wtedy wytoczy tę sprawę jako pogwałcenie paktów. W skutek tego nakazuje elektor regencyi swojej, aby się pośpieszyła i starała ile możności sprawę po dobroci załatwić. Co w tej mierze regencya uczyniła nie wiadomo; tyle tylko jest pewną, że dziedzic tymczasem sam sprawę załatwił, gwałtem obalając kościół i z ziemią równając, zapewne tegoż jeszcze r. 1687. Potem już ani luteranie, ani katolicy o wzniesienie kościoła nie ubiegali się. Ob. Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej, str. 131; Chotkowski, Rozszerza nie protest. w ziemiach polskich pod rządem pruskim, str. 22. Kś, F. Ławick, wś w pow. pińskim, nad rzeką Sty rem w okr. polic. 3 płotnickim; tędy drożyna do Fiedory i Raczyska; osad 26; rybołówstwo i flisactwo stanowią główne zajęcie mieszkań ców; miejscowość całkiem nizinna, pełna wód i bagien. Al. Jel. Ławiczek, wś, pow. lipnowski, gm. i par. Skępe, odl. o 11 w. od Lipna, ma 19 dm. , 148 mk. , 692 mr. roli i 77 nieuż. Ławiczka, niem. Lawitzke, Labes See, jezioro, pow. człuohowski, przy mieście Białoborze Baldenburg i granicy pomorskiej. Na północ leży jez. Tesentyno, na południe Bieliczka; połączone są te 3 jeziora z sobą przez strugę Białą, która przez nie płynie. R. 1345 Ł. wraz z dwoma wymienionemi jeziorami, Tesentynem i Bieliczką, znajdowała się w granicach obszaru tego miasta; mistrz jednak krzyżacki Konrad von Jungingen, nadając wtedy przywilej miastu, wyjmuje wszystkie 3 jeziora jako do zakonu należące. Ob. Odpisy Dregera, ręk. w arch. w Peplinie, str. 7. Kś. F. Ławie, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 34 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Ławiecko, ob. Ławecko. Ławieczno, folw. i wś, pow. gnieźnieński, 7 dm. , 111 mk. , należy do dom. Łabiszynka. Ławki 1. wś, pow. grójecki, gm. Wągrodno, par. Prażmów. 2. Ł. , os. , pow. kutnowski, gm. Krośniewice, par. Nowe. Należy do dóbr Wroczyny, ma 1 dm. , 10 mk. , 1 mr. roli. 3. Ł. , kol. , pow. wieluński, gm. i par. Czastary, odl. od Wielunia w. 21; dm. 1, mk. 6. 4. Ł. , kol. włośc, pow. piotrkowski, gm. Kleszczów, par. Sulmierzyce. Ma 6 dm. , 42 mk. , 102 mr. ziemi. Por. Gidle. 5. Ł. , wś, folw. , pow. łukowski, gm. i par. Łuków. W 1827 r. 16 dm. , 111 mk. ; obecnie 17 dm. , 184 mk. Jest tu sławna wzorowa pasieka K. Lewickiego. Folw. Ł. z wsiami Ł. i Gołaszyn, rozległy mr. 796 grunta orne i ogr. mr. 232, łąk mr. 72, pastw. mr. 6, lasu mr. 463, nieuż. i place mr. 23, bud. mur. 1, z drzewa 12; wś Ł. os. 19, z grun. mr. 276; wś Gołaszyn os. 9, z grun. mr. 141. 6. Ł. , przysiołek, pow. konstantynowski, gm. Pawłów, paraf. , poczta i okr. sąd. Janów, rozl. nar. 97. 7. Ł. , rum. i wś włośc, pow. rypiński, gm. i par. Chrostkowo, odl. o 14 w. od Rypina, ma 10 dm. , 65 mk. , 322 mr. gruntu. Br. Ch. Ławki, wś, pow. rossieński, par. Kielmy. Ławki, rus. Łauki, część Kropiwnika Nowego, pow. drohobycki. Ławki 1. niem. Bankwitz, wś, pow. mogilnicki, 2 miejsc. a Ł. ; b Ławki budy, osada; dm. , 36 mk. , 21 ew. , 15 katol. , 10 analf. 2. Ł. , dom. , tamże, 1943 mr. rozl. , 2 miejsc. a Ł. , dom. ; b Ignalin, folw. ; 8 dm. , 164 mk. , ew. , 158 katol. , 77 analf. Poczta, tel. i st. Ławiczek Ławki Ławieczno Ławiecko Ławiczka Ławice Ławki kol. żel. w Trzemesznie o 9 kil. Własność Ignacego Moszczeńskiego, niegdyś S. Mielęckiej. j Tu się urodził Hipolit Cegielski. M. St. Ławki, niem. Lawken, dok. Laffken, wś, pow. łecki, nad jeziorem, ćwierć mili od Rynu, na pruskopolskich Mazurach. Około r. 1512 nadaje Rudolf von Diepoltskirchen, komt. ryń ski, Jakóbowi Litwinowi Littaw 66 wł. na prawie chełmińskiem celem lokacyi wsi dannickiej między Rybicalem a jeziorami Auławki, W. i M. Szymon, Kotek i Tałto. Sołtys Li twin dostaje 6 włók. Ob. Kętrz. , Ludn. pol. w Prusiech, str. 477. Kś. F. ŁawkiStare, ob. Krzyzańcowice. Ławkie, dwór, pow. rossieński, par. lalska. Własność Kaszowskiego. Ławkieniki 1. wś rząd. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 78 w. od Trok, 10 dm. , 135 mk. katol. 2. Ł. , wś, pow. trocki, 4 okr. adm. , 78 w. od Trok, 5 dm. , 63 mk. katol. 3. Ł. , wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 33, od Dziewieniszek 6, dm. 11, mk. katol. 112 1866. Ławkintany i Ławkintanki, albo Łowkintany, wś, pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław; odl. 44 w. od Kalwaryi. Ławkinta ny mają 43 dm. , 320 mk. a Ławkintanki 62 dm. , 210 mk. Spis z 1827 r. podaje tylko Ławkintany, wś rząd. , 33 dm. , 258 mk. Obe cnie folw. Ławkintany należy do donacyi Dobkiszki ob. . Br. Ch. Ławkista, zaśc. szlach. , nad rz. Wilią, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Ławkiszki, wś nad jez. Wysiuny, pow. trocki, 2 okr. adm. , 35 w. od Trok, 5 dm. , 77 mk. katol. 1866. Ławkiszki, ob. Czabiszki. Ławkodemy, wś, pow. rossieński, parafia Kielmy. Ławkogol 1. folw. dóbr Wodakle; 2. Ł. , folw. w par. Szaty, własność Kozakowskiego; 3. Ł. , folw. w par. Traszkuny, własność Kontowta; 4. Ł. , folw. w par. Pogiry, własność Kulwiecia wszystkie w powiecie wiłkomierskim. Ławkogole, wś rząd. , pow. trocki, 2 okr. adm. , o 34 w. od Trok, . 176 mk. , z tego 148 katol. , 28 żyd. 1866. . , pow. nowoaleksandrowzachód od jeziora SzwoŁawkosody 1. Ławkosady, mko rządowe pow. telszewskiego, o 12 w. od Telsz. Kościół katolicki drewniany, zbudowany 1787 kosztem kapituły, filialny parafii Żorany. 2. Ł. , por. Łauksodzie. Ławkoteny, wś, pow nowoaleksandrowski, śród lasów, na zachód od jeziora Szwogina. Ławków, lit. Łaukawas, mko w pow. telszewskim, o 45 w. od Telsz. Paraf. kościół katolicki Zbawiciela zbudowali 1629 z muru parafianie, którzy 1829 wznieśli też tu kapli cę. Obecnie nowy kościół stanął. Parafia ka tolicka dekanatu worniańskiego dusz 5205. Filia w Pojeziorach, nad jez. Parszezeras, o 45 w. od Telsz, z kośc. drewnianym Zbawiciela, wzniesionym 1771 przez obyw. Zaleskiego. Granica powiatu idzie mimo samego miastecz ka tak, że grunta leżące po lew. stronie mka od Rossień należą już do powiatu rosieńskiego. Ławków dziś jest własnością sukcesorów Kamińskiego. Samo miasteczko ma zaledwie kilkanaście domów, parę zajezdnych karczem i tyleż kramów karczemnych. Do Retowa jak również i do Worń jest stąd mil trzy, a do Kołtynian mil dwie. Osada Ławkowa jest dosyć dawną, są bowiem o niej ślady w XV w. R. 1788 16 listopada Stanisław August na prośbę ówczesnego dziedzica Ł. Wincente go Przeciszewskiego, pułkownika wojsk litew. , nadał tej mieścinie targi w każdy poniedzia łek, lecz i dotąd nie są one wprowadzone. Kiermasze zaś dwa są do roku, na św. Apolo nią i na M. B. Szkaplerzną. W parafii ławkowskiej leży wieś o pięciu chatach, zwana Szawdów, niegdyś starostwo i główne miejsce ciwuństwa szawdowskiśgo. Włość szawdowska według popisu szlachty osiadłej 578 r. stawia ła 35 koni. Z ustawy 1529 r. , nadanej dla Żmujdzi przez Zygmunta I, Szawdów nale żał do dóbr stołecznych w. ks. lit. Dziś Szaw dów należy do sukcesorów obywatela Swirtuna. Niedaleko dworu szawdowskiego leży góra zwana Dewajte. Według podań miej scowych, sprawowano na niej za czasów po gańskich ofiary bogów i stąd dano jej nazwę Dewajts Kałnas, to jest Boska góra. Pod mkiem Ł. leży majętność Sarwicie, dawniej Stankiewiczów, dziś Zaleskich. Ma ona śla dy warowni z czasów krzyżackich, na górze Piłkałnas. A. K. Ł. Ławkożemy, mko, pow. telszewski, o 73 w. od Telsz, nad rz. Łaukupis, 10 dm. , 194 mk. , kościół, browar. Paraf. kościół katol. ś. Andrzeja, drewniany, z r. 1642, fundacyi obywatela Rozimińskiego. Parafia katolicka dek. szkudzkiego dusz 1853. Ławksodzie, ob. Łauksodzie. Ławkupis, ob. Okmiana i Łaukupa. Ławmiaki, folw. z dóbr Gilwicz oddzielo ny, nad Wentą, pow. szawelski, par. kurszańska, 10 włók ziemi. Należy do Oswalda Rymgajłły. J. G. Ławmiany, ob. Łyngmiany. Ławmiesta, ob. Łaumiesta. Ławnica, wś w południowej stronie powiatu borysowskiego, nad drobną rzeczułką tegoż nazwiska, wpadającą tu do Bobra, znacznego lewego dopływu Berezyny; osad 10, okr. policyjny 1 chołopienicki, miejscowość całkiem Ławkintany Ławkista Ławkiszki Ławkodemy Ławkogol Ławkogole Ławkosody Ławkoteny Ławków Ławkożemy Ławksodzie Ławkupis Ławmiaki Ławmiesta Ławnica Ławki Ławkie Ławkieniki Ławnikańce Ławrajcie Ławnica Ławoż poleska, nizinna, grunta piaszczyste, łąk do statek; tędy droga z Niemieckiej Słobody do Matałygi i Lipy. Al. Jel. Ławnica, drobna bagnista rzeczułka, w powiecie borysowskim, poczyna się w mocza rach około wsi tegoż nazwiska, i niewiele ubiegłszy wpada do Bobra, znacznego dopływu lewego Berezyny. Al. Jel. Ławnikańce, wś nad jez. Dubinki, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 20 dm. , 154 mk. , z tego 134 katol. , 20 żydów 1866. Ławno, por. Grodno. Ławnylasek, niem. Lawnilaszek, dobra, pow. ządzborski, st. p. Peitschendorf. Ławoczanka, rzeczka górska, wypływa w obrębie gm. Ławocznego, w pow. stryjskim, w południowozachodniej jej stronie, z pod Horbu Męczołowskiego 933 m. ; płynie z po czątku na wschód, a dosięgnąwszy górnych chat wsi Ławocznego, zwraca się na północny wschód, płynie między domostwami Ł. , potem na wschód i na granicy Ł. z Tarnawką ucho dzi do Oporu. Długość biegu 5 1 2 kil. Przyj muje z lew. brz. potok Rowinę i potok z pod Ragoszy 869 m. . Br. G. Ławoczne al. Lawoczne, wś w pow. stryjskim, 70 kil. na płd. zach. od Stryja, 35 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Skolem, 10 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Tuchołce. Na płn. zach. i płn. leży Kalne, na płn. wsch. Tarnawka, na płd. wsch. Wołosianka i Chaszczowanie, na płd. Oporzec, na zach. Wyżłów. Płd. zach. róg wsi przypiera do granicy węgierskiej. Tutaj wznosi się Jawornik Wielki znak triangul. do 1123 m. i wysyła wzdłuż granicy zach. krótkie ramię górskie na płn. , opadające do 981 m. Z tego punktu wybiega drugie ramię na płn. wsch. , t. zw. Horb menczołowski, ze szczytem 933 m. wys. i rozdziela się na kilka mniejszych ramion. Wzdłuż granicy płn. zach. ciągnie się pasmo Obnoha od płd. zach. na płn. wsch. , wybiegając od granicznego punktu 1111 m. wysokiego. Na płn. od niego wznosi się góra Racenowa, a na granicy Kalnego wznosi się Ragosza werch do 869 m. znak triang. . We wsch. niższej stronie obszaru wznoszą się Uście na mapie szt. gen. Uszcza, 815 m. i Błyskówek 847 m. . W płd. wsch. wąskiej części wsi wznosi się ramię górskie Maradyków, ciągnące się od płn. zach. na płd. wsch. , ze szczytem 838 m. wysokim. W zach. kończynie wsi nastaje Opór i płynie na wsch. do Oporca, gdzie skręca na płn. wsch. a potem na płn. i wchodzi znowu do Ławocznego, a płynąc w tym kierunku przez wsch. część obszaru, wchodzi do Tarnawki. Do Oporu wpadają od lew. brz. liczne dopływy, z których wymieniamy pot. Zakuty, płynący wzdłuż granicy płd. ; Ławoczankę, najznaczniejszy, płynący od zach. granicy a za silony licznymi strugami najznaczniejszy pot. Rowina i Czerenina, płynący wzdłuż granicy płn. wsch. ; z praw. brz. wpada do Oporu pot. Chomiński płynący również wzdłuż gra nicy płn. wsch. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie Ławoczanki. Własn. więk. niegdyś Czartoryskich, Lubomirskich, Potockich, dziś hr. Kinsky ego ma roli ornej 15, łąk i ogr, 18, pastw. 48, lasu 817 mr. ; własn. mniej. roli or nej 1550, łąk i ogr. 308, pastw. 774, lasu 412 mr. Gleba sprzyja tylko uprawie owsa, jeśli rok niecałkiem mokry ani też całkiem suchy. W r. 1880 było 607 mk. w gminie, 8 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. , należących do górskie go rodu Tucholców. Par. gr. katol w miej scu dek. Skole, archidyec. Lwów ma filią w Tarnawce. We wsi cerkiew i szkoła etat. 1kl. Cerkiew drewniana w kształcie krzyża w r. 1800 zbudowana; obok dzwonica, w niej 5 dzwonów, najcięższy waży 7 cetn. Według podania obchodził założyciel wsi tutejsze pola i łąki do koła, a kiedy wrócił do swej chaty, znalazł na niej gniazdo jaskółcze. W miejscu tem zbudował on cerkiew. Istniejące do dziś obrazy i carskie wrota mają pochodzić z tej starej cerkwi. W r. 1785 żył tu pop szyzmatycki Andrzej Szepetiuch czyli Szeptyński, ja ko miejscowy paroch. Nazwa wsi pochodzi wedle podania od pierwszego założyciela, któ ry przybył tu z Samborskieg; p i osiedlił się na miejscu Hrobyszcza, gdzie była stara cerkiew. A ponieważ tu było dużo moczarów, bagnisk i potoków, przeto musiał założyciel wsi kłaść liczne kładki czyli ławki, a stąd po szła nazwa. Na uwagę zasługeje nazwa niwy Kubajewa dolina albo Kubajczata. Po danie głosi, że pewien bogaty mieszkaniec, je den z pierwszych w tej wsi, Kostraba, zwykł był w czasie głodu sprzedawać owies i każdemu kupującemu dodawać kubek owsa w przy czynku, mówiąc przytem Daby Hospod sochranyw tu dołynu od hradu. Jakoż doliny tej grad nigdy nie nawiedzał. A ponieważ Kostraba owsa kubkiem dodawał, nazwano do linę Kubajczatą al. Kubajewa. Czyt. Lit. Sbor. 1870, str. 72. Lu. Dz. Ławoż, małe bardzo rybne jezioro, w pół nocnej stronie pow. bobrujskiego, w miejsco wości gdzie się Berezyna styka z pow. ihumeńskim, uformowane z rozlewu rzeczki Jelnicy, wpadającej do Berezyny, nieco więcej niż o milę ku północy od mczka Świsłoczy poło żone. Al. Jel. Ławrajcie, dwór, pow. rossieński, par. nowomiejska. Własność Kolendy. Ławrów, wś, pow. łucki, ma kaplicę katol. parafii Nieświcz. Ławrów po rus. Ławriw, wś w pow. suromiejskim, 12 kil. na płd. zach. od sądu pow. Ławrów Ławnica Ławno Ławnylasek Ławoczanka Ławoczne Ławrówka i urzędu poczt. w Staremmieście. Na płn. wsch. , wsch. i płd. wsch. leży Lenina Wielka, na płd. Lenina Mała, na zach. Nanczułka Wielka i Wołoszynowa. Płd. część wsi przepływa pot. Lenina, dopływ Dniestru, od zach, na wsch. Od praw. i lew. brzegu zasilają ją liczne strugi, z których najznaczniejsze od praw. brz. Leninka, płynąca od płd. na płn. , a od lew. brz. pot. Prochir al. Prochirów, Chirowa, płynący zrazu wzdłuż granicy płn. wsch. a potem przez wsch. część wsi. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie pot. Leniny, na praw. jego brz. część wsi Trościna, na lewym grupa domów Medwedzów, młyn i tartak Rowień. Na lew, brz. Leniny leży też monaster bazylianów u stóp wzgórza, a na płn, zachodniego kaplica czyli cerkiew ś. Jana. Własn. więk. klasztoru oo. bazylianów ma roli or. 224, łąk i ogr. 37, past. 46, lasu 271 mr. ; własn, mnie. roli or. 120, łąk i ogr. 19, past. 27 mr. W r. 1880 było 232 mk. w gminie, 18 na obszarze dwors obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Parafia rzym. kat. w Staremmieście, gr. kat. w miejscu dek. staromiejski, dyec. przemyska, należy do oo. bazylianów, którzy tu także utrzymują szkołę ludową 4klas. , założoną jeszcze w r. 1789. Dawniej był tu konwikt dla szlacheckich dzieci, a w konwikcie tym przebywali wr. 1775 np. 2 Turkułowie, 4 Fredrowie, 2 Manasterscy i Terlecki. Za konwiktorów płacono po 266 do 300 złp. Przedtem uczono tu także teologii i filozofii. W r. 1741 np. był tu profesorem teologii o. Slezinkowicz, a profesorem filozofii o. S. Kobylański. Między 4ma ówczesnymi uczniami wymieniony jest ja ko studens philosophiae Atanazy Szeptycki, pózniejszy władyka i metropolita. W r. 1771 przeniesiono tu kursa dogmatyki z klasztoru dobromilskiego. W roku 1775 zaprowadzono naukę retoryki, a w r. 1783 uczył jej ksiądz Modest Hryniewiecki, późniejszy prof. teologii w uniwersytecie lwowskim zmarły w Ławrowie r. 1823. Klasztor tutejszy pod wezwaniem ś. Onufrego, używał aż do końca wieku XVIII tytułu ducalis książęcy. Pierwszym jego założycielem miał być litewski książę Ławr Trojdenowicz, który go po r. 1270 początkowo na górze w lesie wraz z cerkwią ś. Jana Chrzciciela założył. Od tego to Ławra wywodzą niektórzy nazwę miejscowości. Zdaniem innych pochodzi nazwa Ławrowa od greckiego słowa laura monaster. Nieco później nadał klasztorowi ks. Lew przywilejem z r. 1291 posiadłości ziemskie, które, zatwierdzane następnie przez królów polskich, pozostają przy nim do dzisiaj. W r. 1553 zapisała królowa Bona klasztorowi wś Nanczułkę z parafią tamże. Około tegoż roku przeniesiono klasztor drewniany na wygodniejsze miejsce pod górę i zbudowano przy nim przed r. 1675 cerkiew ś. Onufrego z kamienia z 7 kopułami i podziemnęmi sklepieniami, w których spoczywały zwłoki 2eh metropolitów Antoniego i Jerzego Winnickiego, jednego biskupa Hieronima Ustrzyckiego i wielu z pośród szlachty, a mię dzy nimi także zwłoki Pawła Komarnickiego, wojskiego stryjskiego, jednego z dobroczyńców klasztoru. Zwłoki te przeniesiono później na cmentarz. W sierpniu r. 1883 widziałem już tylko w jednym grobowcu jednę trumnę dre wnianą, napełnioną kośćmi pozbieranemi z in nych grobowców i trumien. Cerkiew zbudo wana w stylu bizantyńskim, w kształcie krzy ża. Na każdem ramieniu jest kopuła mniejsza, w środku 5ta największa; 6tą przybudowano zdaje się późniejszemi czasy od strony wiel kiego ołtarza nad zakrystyą, a 7ma znajduje się na osóbnej wieży mieszczącej w sobie dzwo ny. Mury są grube, drzwi małe i zapadłe. Wnętrze kościoła malowane. Z obrazów wy mieniamy portrety czterech Winnickich Pio tra, Innocentego, Jerzego i Antoniego Piotr w stroju polskim, rycerskim; trzej inni w za konnych habitach i jako władycy z pastorała mi w ręku. Malowidła kościelne odnawiano w r. 1871. Z chóru prowadzą drzwi do biblio teki klasztornej. Według katalogu z r. 1858, jest w tej bibliotece 879 dzieł polskich i nie mieckich, a 202 ruskich. Obok cerkwi stoi piętrowy murowany klasztor, zbudowany w r. 1776 dawniejszy klasztor ulegał trzykrotne klęsce pożaru. W klasztorze tym jest 18 celi, a mieści się tu także szkoła ludowa 4klasowa. W r. 1884 sprowadzono do klasztoru 3ch ba zylianów reformowanych, którzy odbyli nowicyat w klasztorze dobromilskim pod kierun kiem jezuitów. Źródła Szematyzm Bazylianów, Lwów, 1867, str. 23; Lwowianin z r. 1842 z ryciną; Peremyszlianyn, misiacosłow na r. 1853, 1854, 1857; Łobeski Monastir OO. Ba zylianow we Ł. Rozmaitości, 1859, 1; Płószczański, , Ławrow, seło i monaster w Nau kowym Sbornyku, 1866, str. 318; Rękopisy w Bibl. Ossol. 1087, str. 244; 2026 jest to pamiętnik Jerzego Winnickiego, metropolity lwowskiego, i 2865, str, 59. Rycinę klaszto ru i cerkwi ob. w zbiorze rycin Pawlikowskie go, 1298. Lu. Dz. Ławrówka 1. wś, pow. winnicki, gm. i par. Strzyżawka, nad rz. Bohem. Mk. 612, w tej liczbie, 18 jednodwor. Ziemi włośc. 617 dz. , dwors, w całym kluczu strzyzawieckim 4951 dz. , dm. 99, kamień wapienny. Cerkiew pod wez. ś. Dymitra z 754 par. i 52 dz. ziemi. Własność ssrów Grocholskich. 2. Ł. , mała wioska, pow. jampolski, gm. i par. Dzygówka, nad rz. Trościańcem, mk. 87, osad 19, ziemi włośc. 42, dwors. 258 dzies. Własność Zwinogródzkich. Dr. M. Ławrowska słobódka, wioska, pow. win Ławrówka Ławrowska słobódka Ławrynajcie Ławry Ławryk Ławryki Ławryków Ławrykowce Ławryn Ławryniszki Ławrynki Ławrynowce Ławrynowicze Ławrynówka Ławrynowykąt Ławryszewo 19 XIII 260 356 Ławry nicki, gm. i par. Strzyżawka, niedaleko kolei żel. K. 0. , 11 osad. Ławry, wś, pow. rossieński, parafia widuklewska. Ławryk, rz. w pow. skwirskim, uchodzi do rz. Berezianki a ta do Rosi. E. R. Ławryki, wś, pow. skwyrski, nad strugą t. n. , o 6 w. od Bielijówki, ma 617 mk. , 1100 dzies. ziemi. Z klucza książąt Wiszniowieckich kupił Ł. w końcu zeszłego wieku Michałowski a 1813 r. Porczyński. Cerkiew ś. Michała z r. 1760, w 1734 już istniała. Ławryków po rus. Ławrykiw j wś w pow. rawskim, 17 kil. na płd. wsch. od sądu po wiat. w Rawie ruskiej, 8 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Magierowie. Zajmuje ona wsch. częśc obszaru, objętego zbiorową nazwą Rudy magierowskiej, w skład którego wchodzą prócz Ławrykowa gminy Okopy, Pogorzeliska Za mek. W skład Ł. wschodzą przysiołki Bubański, Bahlas, Bilanyki, Biszków Magierowski, Chymicze, Dachy, Grycale, Kipty, Kopci, Ko wale, Litepły, Małdryki, Panczyszyny, Ruda Lasowa, Smohowy, Świrzyki, Szmygli, Togany, Wichty, Załużny, Żuczki. Na płd. leży Horodzów, na zach. Okopy, na płn. Kamionka Lasowa, na wsch. Bobroidy część Kamionki Basowej i Dobrosin w pow. żółkiewskim. Wzdłuż granicy płd. płynie pot. Biała al. Bieleńska, ob. , dopływ Raty od zach. na wseh. tworząc moczary i bagniska. Płn. wsch. część wsi przerzyna gościniec wiodący z Żółkwi do Rawy. O gruntach ob. Magierowska Ruda. W r. 1880 było 1233 mk. w gm. , 40 na obsz. dwors. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Magierowie, gr. kat. w przy siołku Ruda Lasowa dek. potylicki, dyec. przemyska, ma filie w Okopach i Pogorzelisku. We wsi jest cerkiew drewniana, zbudowana w r. 1769 pod wez. Narodzenia N. Maryi P. i szkoła filialna. Lu. Dz. Ławrykowce 1. płn. część Trawotłoki, pow. złoczowski, o 22 kil. na płd. wsch. od Złoczowa, o 7 na płd. zach. od Zborowa. Por. Trawotłoki, 2. Ł. , leśniczówka na obszarze dworskim Koropiec, pow. złoczowski. Ławryn, al. Lavrin, szczyt w zach. dziale Rudaw węgierskich, który legł między Nitrą i Turczanką od zach. , a Hronem, na środko wym i dolnym jego biegu, od wschodu, pod 36 42 22 wsch. dłg. g. F. , a 48 41 10 płn. sz. g. , wznosi się do wys. 1036 m. we dług pomiaru szt. gener. Według dawniejszych pomiarów wysokość bezwzględna tego szczytu 962 m. Br. G. Ławrynajcie, dwór, pow. rossieński, par. girdyska, własność Juszkiewicza. Ławryniszki, wś, pow. rossieński, par. chwejdańska. Ławryniszki 1. zaśc. włośc, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 21 w. od Wilna, 1 dm. , 17 mk. katol. 2. Ł. , zaśc. szlach. pow. wileński, 2 okr. adm. , o 34 w. od Wilna, 1 dm. , 16 mk. katol. 3. Ł. , folw. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 44 w. od Wilna, 1 dm, , 11 mk. katol. 4. Ł. , zaśc. rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Ławrynki, okolica szlach. nad bezimienną strugą, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w, 54, od Dziewieniszek 23, dm. 6, mk. katol. 42 1866. Ławrynowce lub Stare Bejzymy, duża wś nad ogromnym stawem i dopływem rz. Chomor, pow. zasławski, par. Butowce, ma cerkiew drewnianą; własność Szymona Konopackiego, autora Chronologii dziejów Polski. Ławrynowicze, wś w pow. nowogródzkim, w gm. darewskiej, ma os. 29, okr. polio. 4ty snowski. A. Jelski. Ławrynowicze, wś, pow. wołkowyski, na płn. od Łyskowa. Ławrynowicze, zaśc, ob. Horodek Wysoki. Ławrynowicze, folw. prywatny, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 19, od Wasiliszek w. 15, dm. 1, mk. 7 katol. 1866. Ławrynówka, wś rząd. , pow. dzisieński, o 59 w. od Dzisny, 3 dm. , 38 mk. 1866. Ławrynowykąt Ławrynow kut, część wsi Załukwi w pow. stanisławowskim. W lustracyi z r. 1572 jest wzmianka o 2 przedmieściach m. Halicza Zaparkanie i Ławrynow kąt. Dzisiejszy Ławrynowy kąt w Załukwi leży między Załukwią a Dniestrem, skąd wynika, że dzisiejsza wś Załukiew była częścią Halicza. Była tu cerkiew pod wez. ś. Michała, przy ujściu Łukwi do Dniestru ob. Petruszewisz, Swodnaja Litopys w Liter. Sbornyku, 1872 i 1873, str. 106, 551, 654. Lu. Dz. Lawryszew al. Ławryszewo, dwie wsie nieopodal siebie położone, po obu brzegach rzeczki Trepiaczynki, nad kotliną Niemna, dawniej w województwie nowogródzkiem, dziś w powiecie nowogródzkim, w okręgu polic, lszym niehniewickim, przy drodze wiodącej ze wsi Lachowa do Gniesicz, w miejscowości bezleśnej, lecz w gruntach wybornych, obfitujących w łąki; obie wsie mają po osad włócznych 19; lud trudni się rolnictwem i flisostwem. Jest to odwieczna osada nadnięmeńska, wsławiona klasztorem dyzunickim, założonym na początku w. XIII przez książąt krwi litewskich, kędy Wojsiełko Mendogowicz około r. 1260 wstąpiwszy do zakonu ś. Bazylego, czas długi przebywał. W Ławryszewie przed unią brzeską było seminaryum prawosławne metropolii brzeskiej ob. u Bartoszewicza Dzieje Kośc Rusk. w Polsce, str. 356. Około 1600 r. klasztor został bazyliańskounickim; po skasowaniu ba Ławrze Ławryszki Łaz Łazanka Łaza Ławryszki zylianów w r. 1836 zamieniony na parafią unicką, a od r. 1839 wprowadzono wyznanie prawosławne. Uczony kś. Ignacy Stebelski, bazylianin, w szacownem rzadkiem dziele z r. 1781 p. t. Dwa Wielkie Światła i t. d. wbrew Stryjkowskiemu, za Kojałowiczem i na mocy innych źródeł utrzymuje, iż założycielem monasteru ławryszewskiego około r. 1260 był nie kto inny, tylko błogosławiony Elize usz, według podania syn Trojdena w. ks li tewskiego, i że tu życie zakończywszy, spo czywa ob. wydanie drugie lwowskie, t. I, str. 110 117 w przypisach. W innem znowu dziele tegoż autora czytamy, że w Ławrysze wie odbyły się dwa generalne synody bazyliańskie, pod prezydencyą sławnego metropo lity Weliamina Rutskiego, 1szy w r. 1621, 2gi w 1626 r. Na tym ostatnim wybrano na protoarchimandrytę zakonu Rafała Korsaka, wsławionego cnotą i słodyczą charakteru. Ob. Ostatnie prace kś. Stebelskiego, wydane w Krakowie 1877, przez W. Seredyńskiego, 85 86. Ibidem wiadomość, że w r. 1517 za Jana archimandryty, Aleksander Iwanowicz Chodkiewicz, marszałek nadworny i podskarbi litewski, nadał monasterowi ławryszewskiemu prawem wieczystem dobra Łyszczyce; tudzież że Porfiry Kulczycki był ostatnim opatem ławryszewskim; zostawszy bowiem biskupem pińskim, na synodzie bialskim w r. 1709 zrzekł się godności opactwa i zapewne dochodów za siebie i na przyszłość na rzecz monasteru ławryszewskiego. A. Jeski. Ławryszki, wś wymieniona w XVIII w. jako należąca do klucza antonowskiego na Ukrainie. Ławrze, folw. , pow. wileński, 5 okr. adm, , o 39 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk. , z tego 3 prawosł. , 8 katol. 1866. Ławsk, wś i folw. , pow. szczuczyński, gm. Mścichy, par. Wąsosz, o 5 w. na płd. zach. od Wąsosza, nad rz. wpadającą do Wissy. Posiada gorzelnię, młyn wodny, 48 dm. i 734 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 41 dm. , 266 mk. Folw. Ł. z nomenklaturami Okop i Awissa rozległy mr. 2386 grunta orne i ogr. mr. 1145, łąk mr. 409, past. mr. 7, lasu mr. 770, nieuż. i place mr. 55, bud. mur. 13, z drzewa 13, płodozmian 7polowy, gorzelnia, browar, dwa młyny wodne. Wś Ł. o. 80, z grun. mr. 698. Ławskigród 1. zaśc. szlach. nad rz. Berezyną, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 35 w. od Oszmiany, 1 dm. , 23 mk. katol. 2. Ł. , okolica tamże, 36 w. od Oszmiany, 7 dm. , 34 mk. katol. 1866. Ławy 1 wś, pow. warszawski, gm. i par. Zaborow. 2. Ł. , kol. i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm. Bdchatówek, par. Parzno, ma 33 dm. , 257 mk. i 400 mr. ziemi włośc, a 10 mr. do osady karcz. 3. Ł. , wś, u zbiegu rz. Nidzicy z Wisłą, pow. pińczowski, gm. i par. Bejsce. W 1827 r. 8 dm. , 54 mk. 4. Ł. , wś, pow. konstantynowski, gm. Czuchleby, par r. 1. Niemojki, r. gr. Chotycze, rozl. mr. 254 dm. 11, ludn. 200. W 1827 r. 19 dm. , 99 mk 5. Ł. , wś nad rz. Drwęcą, pow. rypiński, gm. Osiek, par. Radziki, odl. o 17 w. od Rypina, ma 3 dm. , 15 mk. , 9 mr. gruntu. 6. Ł. , folw. pow. rypiński, gm. Starorypin, par. Strzygi, odl. o 2 w. od Rypina, ma 1 dm. , 28 mk. 7. Ł. , wś i folw. , pow. ostrołęcki, gm. i par Rzekuń. W 1827 r. 10 dm. , 70 mk. ; obecnie ma 1639 mr. obszaru i 276 mk. Rozległość folw. wynosi mr. 1475 grunta orne i ogr. mr. 408, łąk mr. 100, lasu mr. 957, nieuż. i place mr. 10, bud. mur. 3, z drzewa 15, płodozmian 7polowy. Wś Ł. os. 32, z grun. mr. 61; wś Gaworki os. 10, z grun. mr. 288. Ławy, folw. pryw. , pow. wilejski, o 55 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Ławy Drwęcy, niem. Lawidrewenz, os. , pow. brodnicki, nad Drwęcą; 197 mr. obszaru, 6 bud. , 3 dm. , 17 katol. Par. Brodnica, szkoła Jajkowe, poczta Kurzętnik. Kś. F. Ławźe, wś, pow. rossieński, par. rossiąńska. Ławżedyszki, stacya na szosie warszawskopetersburskiej, w pow. vilkomierskim. Por, Laużedyszki, Łaz. .. , por. Łas. .. i Łazy. Łaz, ob. Las. Łaz, wś, pow. przasnyski, gm. Zaręby, par. Chorzele, odl. o 31 w. od Przasnysza, leży śród błót, o 4 w. od granicy pruskiej, ma 31 dm. , 311 mk. , 919 mr. gruntu, 684 mr. nieuż. W 1827 r. wś rząd. , 32 dm. , 209 mk. Łaz, część wsi Osław Biały, pow. nadwórniański. Łaz, dwie wsie tego nazwiska na Łużycach. 1. niem. Lohsa, wś serbska nad Szprewją, na pruskich górnych Łużycach, w pow. wojereckim. Kościół paraf. ewang. z nabożeństwem serbskiem. Szkoła element. , st. dr. żel. Falkenberg Kohlfurt. Serbów w r. 1840 358, w r. 1860 355, w r. 1880 400. W szkole w r. 1883 szkolnych dzieci 236. Tutaj w latach 1835 1872 mieszkał jako pastor, , znakomity serbskołużycki poeta Andrzej Sejler i tutaj w d. 11 paździor. 1872 r. życie zakończył. 2. Ł. , niem. Laasow, wś w pow. kalawskim na dolnych Łużycach. Kośsiół paraf. ewang. i szkoła element. Pastor Krystyan Ludwik Zilich około r. 1830 zarzucił serbskie nabożeństwo. Dziś ludność jest zupełuie zniemczona; tylko w niektórych wsiach należących do parafij, w Husztaniu, Brodkajcach i Brjazem, w części mówią jeszcze po łużycku. A. J. P. Łaza, ob. Czarna struga. Łazanka al. Łozanka, pot. , nastaje w obrębie Kobylnicy Ruskiej, w pow. cieszanowskim, Ławżedyszki Ławźe Ławy Ławski Ławsk Łazary Łazaryszki Łazarz Łazdany Łazarze Łazdona Łazduniany Łazduny Łazany w płn, stronie, na granicy z gm. Łukawcem, u zach. stóp lesistego wzgórza Ladowej niwy 264 m. ; płynie na płd. przez obszar Kobylnicy Ruskiej, zwłaszcza jej przysiołki Ciuban, Fedek, Nabet, Rotysko al. Rutysko; następnie przechodzi na obszar Kobylnicy Wołoskiej, którą przerzyna w krętym biegu i wreszcie na obszarze gm. Młynów uchodzi do Szkła z lew. brzegu, przerznąwszy jeszcze raz obszar Kobylnicy Ruskiej, i to płd. wschodni jej narożnik. Długość biegu niemal 10 kil. Br. G. Łazany, wś, pow. wielicki, przy gościńcu z Podgórza do Gdowa; wś leży na wysokiej górze, 380 m. npm. , w okolicy pagórkowatej. Gleba jest glinkowata a okolica urozmaicona małemi liściastemi gajami. Na szczycie wzgó rza stoi paraf. kościół murowany z cegły i pia skowca z wysoką czworoboczną wieżą, z której się piękny widok roztacza na Karpaty i dolinę Wisły. Sam kościół jest założony w kształcie krzyża i pochodzi z XV w. , jakkolwiek parafia jest dawniejszą, gdyż w aktach grodzkich w r. 1399 znajduje się nazwa Mikołaja, plebana z Łazan. W XIV w. były Ł. własnością Krezow Dług. L. B. I, 255; w r. 1253 posiadał je Mikołaj Asrecki, który ją 1549 sprzedał Stanisłowowi Lubomirskiemu. W bocznej ka plicy zachowuje się prostopadle w ścianę wmu rowany pomnik z piaskowca Stanisława i Ja kuba Lubomirskich, z których pierwszy jest przedstawiony w pełnej zbroi z buławą w rę ku, drugi w stroju kapłańskim. Na początku XIX w. był właścicielem tej wsi Chromy Siarczyński, Słownik geogr. Galicyi. Rkp. Bibl. Ossol. L. 1824, str. 255 później jenerał Jan Kruszyński, teraz Jul. Brzeziński. Z 416 mk. rzym. kat. przebywa 52 stale na obszarze więk. pos. , wynoszącej 467 roli, 18 łąk i ogr. , 17 pastw, i 47 mr. lasu; pos. mniej. 190 roli, 31 łąk i ogr. i 19 mr. past. Jest tu także szko ła ludowa 1klas. Par. należy do dyec. tam. dek; wielickiego, ma przyłączone wsie Sławkowice. Wolę Podłazańską, Jawczyce i Nizowice z ogólną liczbą ludności 1491 rzym. kat. i 22 izrael. Ta wś graniczy na zach. z Dobranowicami, na płd. z Wolą Podłazańską, na wsch. z Jawczycami a na płn, z Darczycami. Rysu nek kościoła i pomników i ich opis umieścił Tygodnik ilustr. w roczniku z 1869 r. , str. 4. Na gruntach Łazan leżała karczma Rzym, do której było przywiązane podanie o Twar dowskim. Mac, Lazarce, wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 63 w. od Wilna, 12 dm. , 690 mk. , z tego 103 katol. , 587 staroobr. Jest tu świątynia staroobrzędowa 1866. Łazarczyce, ob. Kaniów, t. HI, 813. Łazarewka, wś, pow. radomyski, par. prawosł. Brusiłów, na praw. brz. Zdwiża, o 4 w. poniżej Brusiłowa. Ma 1356 dzies. ziemi, 373 mk. Dziedzictwo Mogilnickich, Hołowiiskieh, Kozickich, Potockich, dawniej Czackich. We wsi stare zamczysko, na polach kurhany. Łazarewszczyzna al. Łucewicze, zaśc. na płd. krańcu pow. ihumeńskiego, opodal grani cy pow. mińskiego, przy gościńcu wiodącym z Siemionowicz do Prusinowa, w okr. polic. uździeńskim, parafii katol. uździeńskiej, ma osad 3, glebę dobrą. A, Jelski, Łazarewszczyzna, dawne nazwisko chutoru Teofanii pod Chotowem, pow. kijowski. Łazarowe, las w płd. wsch. stronie Siedlisk, pow. jaworowski; od płn. i zach. opływa go pot. Chorośnica al. Nowy. Łazarówka, Lazarówka po rus. Łazdriwka, 1. wś w pow. buczackim, 26 kil. na płd. zach. zach. od Buczacza, 12 na płd. zach. od sądu powiat. w Monasterzyskach, 8 kil. na wsch. od urzędu poczt. w Uściu Zielonem. Na płn. zach. leży Zadorów, na płn. wsch. Korościatyn, na płd. Komarówka i Ladzkie, na zach. Niskołyzy. Wzdłuż granicy zach. płynie na małej przestrzeni Złota Lipa od płn. na płd. W zach. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie, we wsch. folwark i grupa domów Suchodół. Na granicy płn. wsch. wznosi się wzgórze Łaza rówka do 369 m. Własn. więk. ma roli or. 190, łąk i ogr. 56, past. 179, lasu 327 mr. ; własn. nmiej. roli or. 511, łąk i ogr. 78, past. 34 mr. W r. 1880 było 561 mk. w gminie, 10 na ob szarze dwors. a mianowicie 3 w Ł. , 7 w Suchodole obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilkunastu rzym. kat. Par rzym. kat. w Uściu Zielonem, gr. kat. w Zadorowie. We wsi jest cerkiew i szkoła 1klas. niezorganizowana. 2. Ł. , po łudniowa część m. Halicza w pow. stanisła wowskim. Lu. Dz. Łazarówka, prawy dopływ Wiedrycza, prawego dopływu Dniepru. Łazary, wś, pow. rossieński, par. retowska. Łazaryszki, wś, pow. wileński, 4 okr. adm. , o 35 w. od Wilna, 4 dm. , 57 mk. kat. 1866. Łazarz święty, niem. Lazarus Sanct, osada pod Poznaniem, na gościńcu wrocławskim, blisko dworca kolei żel. ; 11 dm. , 213 mk. ; 62 ewang. , 151 katol. ; 30 analf. Łazarze, wś szlach. i włośc, pow. szczuczyński, gm. Bełda, par. Rajgród. W 1827 r. wś rząd. , 19 dm. , 115 mk. Łazdany, ob. Kołup. Łazdona, lewy dopływ Dubissy, uchodzi niedaleko Wysokiego Dworu za Czekiszkami, płynie szybko przez lasy. Przyjmuje Kruwondę. Łazduniany 1. wś, pow. rossieński, par. wojnucka. 2. Ł. , wś, pow. rossieński, par. taurogowska. Łazduny, mko, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, o 100 w. od Wilna, o 63 w. od Oszmiany, 456 mk. , własność po części skarbu, po Łazany Łazarczyce Łazarewka Łazarewszczyzna Łazarowe Łazarówka Łazek Łazdynie Łazięki części p. Weroniki Korwin Milewskiej. Miasteczko i dobra wr. 1817 własność Józefa Wołodkiewicza, później Samuela Łaniewskiego Wołka, od którego przeszło do Milewskiej. Ma kościół filialny par. subotnickiej, pod wez. śś. Szymona Judy i Anny, drewniany, fundowany 1744 r, odbudowany w 1852 przez Samuela Wołka; filia ma dusz 4336. Łazdynie, wś, pow. władysławowski, gra. Syntowty, par. Łuksze, odl. 30 w. od Władysławowa, ma 2 dm. , 34 mk. Łazdyniszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wisztyniec, odl, 30 w. od Władysławowa, ma 8 dm. , 35 mk. Łaże, uroczyska i os. nad rz. Wartą, pow. wieluński, gm. i par. Działoszyn, odl. od Wielunia w. 29. Ob. Niwiska Górne. Łazek al. Łazkie część Komarnik, pow. turczański, Łazek, pot. górski, bierze początek w obr. gm. Komarnik, w pow. turczańskim, z pod góry Krokoszej 800 m. ; płynie na płn. wsch. przez Kopczyn, grupę chat w Komarnikach, i zasiliwszy się licznemi strugami górskimi od lew. brzegu, wpada do Stryja po 3 kil. biegu. Łazek I. szczycik lesisty, pod 49 25 30 szer, g. , a 40 4 8 wsch. dłg. g. F. , na gra nicy Myczkowiec i Bereźnićy niżniej, w pow. Lisko, przy ujściu Bereżnicy do Sanu. Wysyła ku płn; i płn. zachodowi połogie ramię wzgórzyste, kończące się nad wsią Zwierzyniem, a z trzech stron, od wsch. , płn. i zach. otoczone Sanem. Wzniesienie 560 m. npm. 2. Ł. , szczyt płn. pasma górskiego breńskiego w Be skidach szląskich, w obr. gm, Brenny, w pow. skoczowskim, odrywającego się od szczytu po granicznego Klimczaka 1119 m. , na płn. zach. , a tworzącego płn. wsch. ścianę doliny strumie nia Brenicy. Wznoszą się w nim szczyty Sto łów 1035 m. , Błatny 917 m. . Cisowa Wiel ka 872 m. , Czubel 746 m. , Łazek 716 m. , wreszcie Rzybrzyczka 589 m. już na obszarze Górek Wielkich. Płd. zach. pochyłość tego pasa, należąca do obszaru wsi Brenny, pokry ta lasami i polankami, zwie się Stołówką. Na śródleśnych polanach znajdują się liczne zabu dowania, jak Bukowy groń, Cerhla, Stypońka, Stołówka, należące do Brenny. Wody z niego z jednej strony spływają do Brenicy, z dru giej do Jasienicy al. Jasionka, dopływu Łobnicy, uchodzącej do Iłłownicy. 3. Ł. , por. Jastrzębik. Br. G. Łazewo ob. Chabowo, Łazięki, wś i folw. , pow. płoński, gm. Sielec, par. Kobylniki, odl. 18 w. od Płońska; mają 11 dm. , 162 mk. , 715 mr. gruntu i 20 mr. nieuż. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 736 grunta orne i ogr. mr. 535, łąk mr. 25, past. mr. 39, lasu mr. 122, nieuż. i place mr. 15, bud. z drzewa 19. Wś Ł. os. 28, z gruntem mr. 97. Br. Ch. Łaziec, wś, os. karcz. , nad rz. Kamieniczką, pow. częstochowski, gm. Rększowice, par. Konopiska, leży na prawo od drogi z Częstochowy do Kozieglów. Wś ma 24 dm. , 128 mk. , 545 mr. obszaru; os. karcz. rząd. 1 dm. , 1 1 2 mr. Łazienki Królewskie, tak zwany pałac i park cesarski w Warszawie, przy ulicy Górnej. Miejsce to nosi nazwisko od łaźni, która tu od dawnych czasów istniała; jeszcze bowiem za książąt mazowieckich, gdzie teraz park rozciąga się, był zwierzyniec jazdowskiego zamku Ujązdowa, przy nim dwór ze stajniami, oborami, łaźnią i sadzawką, tudzież ogród i sad z owoców swoich słynący. Gdy księstwo Mazowieckie wcielono do Korony, wś Jazdowo przyłączono do starostwa warszawskiego i puszczono w dzierżawę, lecz zamek i zwierzyniec na użytek dworu zostawał; królowie zaś polscy, przyjeżdżając do Warszawy, chętnie w nim mieszkali, a w zwierzyńcu polowali. W czasie, gdy królowa Bona, a następnie córka jej Anna Jagielonka, mieszkały w Jazdowie, tutejsze ogrody i zwierzyniec były w najświetniejszym stanie; takim gó jeszcze oglądał kardynał Gaetano w r. 1596 do króla Zygmunta posłujący, a szczegółowy ich opis podał w r. 1643 Adam Jarzembski w znanem swem dziełku o Warszawie. Lecz gdy za pierwszej wojny szwedzkiej zamek był złupiony i zniszczony, odtąd budowle, ogrody i zwierzyniec pustkami stały, a zaniedbane zupełnie poszły w ruinę, zwłaszcza iż główniejsze gmachy to na siedlisko urzędów krajowych, to na warsztaty menniczne przeistoczono. Wreszcie Jan Kazimierz w r. 1668 darował je w dzierżawę wieczystą Teodorowi Denhofowi, podkomorzemu koronnemu, który w r. 1674 prawa swoje do tej własności odstąpił Stanisławowi Lubomirskiemu, marszałkowi nadwornemu. Ten wyrobił sobie w r. 1683 uchwałę sejmową, na mocy której grunta jazdowskie, dotąd emtiteutycznie. przez niego dzierżawione, zostały mu na dziedzictwo darowane. Co otrzymawszy, sprowadził z Włoch artystów, pałac pysznie modną strukturą jak pisze Niesiecki i wielkim nakładem wystawił, ogrody i zwierzyniec urządził, tudzież domki w nim śliczne wybudował, pomiędzy któremi na tem samem miejscu, gdzie teraźniejszy pałac wznosi się, łazienkę ozdobioną stiukiem, rzeźbą i obrazami wymurował. Były to pyszne na owe czasy budowle i pod względem sztuki odznaczające się, tak przynajnmej utrzymuje poeta włoski Jan Faggioli w r. 1690 z nuncyuszem Andrzejem Publicola Santa Croce w Polsce bawiący, który w dzienniku swej podróży unosi się nad okazałością prłacu, najpiękniejszego wtedy w Warszawie, i powiada, że go stawiał jeden Łazdynie Łazdyniszki Łazewo uczniów Michała Anioła, tak bowiem wytworny był styl gmachu i do gustu tego wielkiego mistrza zbliżony; miał śliczne i bogate wewnątrz ozdoby, malowidła, obrazy złotnicze i marmurowe ozdoby, Również chwali Włoch ogrody i domki odosobnione w zwierzyńcu; o łazience zaś pisze, iż wspaniale i po królewsku była wystawiona. August II, znawca i miłośnik sztuk pięknych, upodobawszy sobie to miejsce, zadzierżawił cały Jazdów z przyległościami, łazienką i zwierzyńcem od Teodora Lubomirskiego, starosty spiskiego, w r. 1720, a zająwszy się upiększeniem tych ostatnicb, łazienkę jeszcze wspanialej wewnątrz ozdobił, wokoło zaś kazał kopać kanał od Wisły dla sprowadzenia doń wody, z takim pośpiechem, iż nad przywiedzeniem do skutku tego zamysłu dziennie pracowało po 300 ludzi; zwierzyniec, wtedy znowu obficie w zwierzęta opatrzony, często zwabiał monarchę na wielkie polowania, które on tutaj wyprawiał, godząc w napędzaną zwierzynę z wielkiej i okazałej chińskiej altany z ciosu wystawionej, która jeszcze do r. 1817 na tem miejscu istniała, gdzie się teraz znajduje okrągły plac przeznaczony do stawania powozów w alejach. Syn jego August III mniej był dbałym o Łazienki, miejsce to zatem znowu opustoszało i upadło, ogród zaś i park służył tylko za pastwisko dla hodowanych tam zwierząt, a jeden z łowczych królewskich, nazwiskiem Montresor, dla przyjeżdżąiących gości utrzymywał w niem gospodę. Zresztą był to las bagnisty, wysadzany olchami, a kanały i sadzawki w stanie zaniedbanym; w samej jednak budowli Łazienek, wyprawiano niekiedy wspaniałe wieczory latem, przez owoczesną gazetę opisywane i wychwalane. Publiczność bowiem warszawska lubiła to miejsce oddawna, a panowie wyprawiali bankiety, palili ognie sztuczne i lasek mnogiem światłem oświecali, co było tak we zwyczaju, że najmodniejsze bale w Łazienkach ujazdowskich odbywać się musiały. Gdy przy końcu panowania Augusta III, rodzina Lubomirskich na przyszłe wybory wpływać zaczęła, Stanisław Poniatowski, jeszcze jako stolnik w. ks. litew. , przed samą prawie elekcyą nabył od niej w r. 1764 cały Ujazdów z przyległościami i parkiem Łazienki za sumę 1, 100, 000 złp. Po wstąpieniu na tron, król zamierzał najprzód przebudować zamek ujazdowski, lecz wkrótce, zaniechawszy, powziął myśl przerobienia Łazienek na letni pałac, zwierzyniec zaś na park okazały. Jakoż będąc wielkim miłośnikiem budownictwa, żywo się tem zajął i podług planu nadwornego swego budowniczego Dominika Merlini, na początku 1767 r. już zaczęto około tego roboty. Lecz rzecz nie była łatwa, gdyż okazała się potrzeba oczyszczenia powietrza, zarażonego wyziewami z sadzawek stojących, przez sprowadzenie świeżej wody do zapleśniałych kanałów. Na zaradzenie tej niedogodności, król wielkie sumy napróżno wyłożył, aż dopiero gdy po kilkunastoletnich próbach skierowano do parku strumień z pod Rakowca, miejsce stało się przyjemnem i zdrowem. W tym celu wyrąbano wszystkie stare sprucłiniałe olchy, a zastąpiono je rozmaitego rodzaju drzewem liściowem i iglastem, z których klomby i aleje uformowały się. Zrobiono wszelkiego rodzaju przechadzki i nowe stawy i sadzawki, popodnoszono miejsca i aleje wilgotne, wycięto nowe widoki wychodzące na przyległe okolice. Jednocześnie zajęto się i pałacem, stary gmach Łazienek został na miejscu, tylko go naprawiono, nowe skrzydła dobudowano i na mieszkanie przerobiono, a dopiero w r. 1784 latem dano pałacowi nową wystawę z ciosu z korynckiemi słupami, następnie zaś i dalsze boki budowli ozdobione zostały, wystawiono także lub przerobiono mniejsze budynki dla rodziny królewskiej i osób ze dworu, co wszystko ukończone było w r. 1788. Właściwie więc pałac Łazienki nie jest wcale nową budowlą, chociaż przez cały ciąg swego panowania bawił się nim Stanisław August, ciągle go przerabiając, upiększał i dodawał. Niemal wszyscy znakomici owocześni artyści, w kraju i za granicą, budowniczowie, malarze, rzeźbiarze składali się na ozdobę upodobanego od króla mieszkania, który, ozdabiając go rozmaitemi w swoim guście przedmiotami, zostawił w nim cechę swoich myśli i obraz prywatnego życia. Po śmierci tego monarchy, Łazienki, jako osobista jego własność, w r. 1798 prawem spadku przeszły na synowca ks. Józefa Poniatowskiego, a po zgonie tegoż w r. 1813 na siostrę Teresę Tyszkiewiczową, która w r. 1817 sprzedała całą tę majętność ze wszystkiemi sprzętami Aleksandrowi I, cesarzowi wszech Rossyi, za sumę 1, 080, 000 złp. Odtąd pałac i park, zostawszy własnością najjaśniejszych cesarzów rossyjskich, doprowadzony do wzorowej świetności ze ścisłem zachowaniem poprzedniego jego stanu, służył za pomieszkanie w czasie ich pobytu w Warszawie, a chociaż w r. 1858 uszkodzony był przez wynikły pożar skutkiem którego zgorzał dach i części sufitów, wkrótce jednak wyrestaurowany, przywrócony został do pierwotnego stanu. Pałac łazienkowski jest to budowa czworoboczna z dwoma skrzydłami z ukrytym za wkoło idącą kamienną balustradą dachem, na którym w pośrodku wznosi się belweder, ozdobiony posągami z ciosu, przedstawiającemi cztery pory roku i cztery części świata. Cały gmach ma 128 stóp długości i składa się z dołu i piętra. Do wnętrza wchodzi się przez otwarty przedsionek o czterech korynckich słupach przez całą wysokość budowli. Na suficie przedsionka są trzy medaliony, Łazienki Królewskie Łazin Łazienki Nienirowskie Łazienniki Łazienki Niemirowskie w środkowym mieści się cyfra króla Stanisława Augusta, w jednym bocznym napis Anno roku, a w drugim rzymskiemi liczbami 1784; nad głównemi zaś drzwiami w owalnym medalionie napis łaciński Haec domus odit, amat, fundit, commendat et optat; tristitias, pacem, balnea, rura, probos. W czem autor chciał wyrazić, że dom ten nienawidzi smutku, lubi pokój, użycza kąpieli, życie wiejskie zaleca i pragnie mieścić w sobie poczciwych tylko ludzi. Wewnątrz znajdująca się na dole sień, jest pozostałością z dawnej Lubomirskiego budowli, jak o tem przekonywa cyfra S. L. Stanisław Lubomirski, odpowiadająca cyfrze królewskiej naprzemiań; dalej idzie okrągły przysionek, latarnią z góry oświecony, mający w niszach posągi w całej figurze 4ch królów polskich Kazimierza Wielkiego dłuta Jakóba Monaldi, Zygmunta I Le Bruna, Stefana Batorego trzymającego w ręku tablicę z napisem poświęconym pochwale rycerza Pękosławskie go i Jana III dłuta Franciszka Pincka. Pod banią w około idzie Wielkiemi bronzowemi głoskami łaciński napis Utile mundo editi in exemplum, myśl wyjęta z Farsali Lukana. Stąd przechodzi się do przedpokoju fajansowemi kaflami wykładanego, z pięknym na plafonie obrazem Bacciarellego, i do łazienki; oba te pokoje z czasów pierwotnej Lubomirskiego budowli pozostały, służyły im za łazienkę; ściany mają przyozdobione wypukłą rzeźbą z gipsu, przedstawiają nimfy i satyrów igrających śród zarośli i trzcin wodnych. Poczem przechodzi się do pięknej sali balowej, stiukiem wyłożonej i arabeskami alfresco malowanemi ozdobionej, która ma widok z jednej strony na wodę, z drugiej na taras przedpałacowy. W obudwóch jej końcach pomiędzy oknami stoją kominy z białego marmuru, których wieka podpierają, u jednego dwa posągi wyobrażające Midasa i Marciasa, a drugiego Centaur i Cerber. Na pierwszym umieszczony jest Apollo, kopia sławnego Appolina Belwederskiego, wykonana w Rzymie w r. 1790 przez Antoniego d Este Wenecyanina. Na drugim kopia Herkulesa Fernezyjskiego, dzieło rzeźbiarza Angelini. Dalszy pokój, zwany gabinet zielony, od barwy ścian, zawieszony jest portretami kobiet odznaczających się wdziękami za czasów Stanisława Augusta. Sale galeryi obrazów okryto są obrazami, pomiędzy któremi wiele jest arcydzieł mistrzów włoskich, holenderskich, hiszpańskich, niemieckich i francuskich. Są tam także szacowne wyroby z marmuru, popiersia, stoły mozajkowe, porcelanowe I i marmurowe, pyszne kominki, kandelabry i t. p. Wspaniała sala Salomona, cała w malowidłach z życia tego mędrca monarchy, pędzla Bacciarellego; tegoż są w innych pokojach piękne plafony i wiele ogromnego rozmiaru obrazów. Podobneż wytworne przedmioty sztuki mieszczą się i na piętrze. Z sali balowej dol nej, szklane przejście prowadzi do przebudo wanej w r. 1846 podług plonu Gołońskiego kaplicy prawosławnej przybocznej, pod wezw, ś. Aleksandra Newskiego. Ściany jej są marmuryzowane i złoconą rzeźbą przyozdobione, ołtarz zaś wielki i obrazy malowane przez słynniejszych akademików petersburskich. Od strony parku kamienny taras i schody na wodę prowadzącę, przyozdobione są dwoma lwami z ciosu i dwoma kopiami posągów Gladyatorów. Stąd piękny otwiera się widok na staw, w około bujnemi otoczony drzewami, któ ry zakończa kamienny arkadowy most, a na nim wznosi się posąg z ciosu Jana III Sobie skiego, na koniu, w rzymskim stroju, tratujące go dwóch turków, wykonany w r. 1788 przez Pincka. Od strony głównego wnijścia do pa łacu jest obszerny taras, z 3ch stron wodą i kanałami oblany, z resztą parku mostami po łączony, na nim zaś blisko brzegu umieszczony wodotrysk średniej wielkości, z wybornego źródła wody z pod Rakowca prowadzony. Za tym jest kompas z marmuru białego z napisem łacińskim i rokiem 1786. Na tarasie, w porze letniej drzewami cytrnowemi i pomarańczowemi otoczonym, po obu stronach kompasu są dwie statuy naturalnej wielkości, przedsta wiające jedna syna Merkurego odpychającego Salmacys, drugi Satyra podtrzymującego Bachantkę, a nad samym brzegiem sadzawki dwie leżące statuy wyobrażające rzekę Wisłę i Bug. Blisko pałacu umieszczony jest z jednej strony Faun podług antyku z Villa Borghese wyko nany, i Bachantka z małym amorkiem, oraz dwa wielkie wazony z karary ozdobione każdy dwiema syrenami. Na stawie od przodu jest wysepka, a na niej śród sztucznych rozwalin, mających wyobrażać ruiny Palmiry, urządzo ny teatr letni. Na przyległym jej brzegu wznosi się amfiteatr na 1500 widzów, ozdobio ny u góry 16 z ciosu figurami w postawie siedzącej, przedstawiającemi celniejszych mi strzów dramatycznych na świecie, dłuta Toma sza Rhigiego. W różnych stronach lasku dom ki i pałacyki, pozostałe z dawnych czasów, dotąd stoją w całości; takiemi są pomiędzy in nymi obok oficyn kuchennych, Myślewice, mały pałacyk o parterze i dwóch piętrach, upodobane mieszkanie ks. Józefa Poniatowskie go, zaś przy ogrodzie botanicznym tak zwany Domek biały, w którym mieszkał król Stani sław August, zanim pałac główny ukończono. Później za czasów pruskich zajmował go latem Ludwik XVIII, król francuski, kiedy przeby wał w Warszawie. Enc. Orgelb. Łazienki Nienirowskie, ob. Niemirów. Łazienniki, ob. Ładzienniki, Łazin, z przyległ. Łazinek, wś i folw. nad rz. Łaziska Łaziń Moszczenicą, pow. łowicki, gm. Bielawy, par. Oszkowice Łaski, Lib. ben. II, 422, odl. 27 w. od Łowicza, 10 w. od Pniewa. Mają 25 dm. , 334 mk. i 1184 mr. obszaru wtem 76 mr. nieużytków; włośc. 184 mr. 100 mr. pastwisk i 8 nieuż. . W 1827 r. było tu 18 dm. , 185 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. Wielki i Mały składają się z folw. Ł. i Łazinek, wsi Ł. Łazinek i Budy, rozległość wynosi mr. 1220; folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 423, łąk mr. 76, past. mr. 94, wody mr. 3. nieuż, i place mr. 23, razem mr. 660, bud. 9, z drzewa 4, płodozmian 11polowy; folw. Łazinek grunta orne i ogr. mr. 277, łąk mr. 80, past. mr. 31, wody mr. 2, lasu mr. 128, zarośli mr. 36, nieuż i place mr. 43, razem mr. 560, bud. mur. 3, z drzewa 5. Pokłady torfu. Wś Ł. Łazinek os. 15, z grun. mr. 184; wś Budy os. 5, z grun. mr. 42. Łaziń, wś, pow. bydgoski, ob. Łażyn, Łazińska kolonia, kol. , pow. słupecki, gm. i par. Trąbczyn, odległa od Słupcy w. 19; dm. 105, mk. 820. Ludność, niemiecka po części, wyznania ewang. , należy do par. Żychlin. Por. Łazy. Łaziński potok, pot. podgórski, szląski, wypływa w Beskidach szląskich z pod góry Rzybrzyczki 589 m. , na granicy Górek Wiel kich z Brenna, w pow. skoczowskim; wkrótce dostaje się na obszar wsi Grodźca, płynąc la sem u wsch. stóp wzgórza Górki 474 m. , poczem na przestrzeni 3750 m. tworzy granicę między Grodźcem i Bielowickiem od zach. , a Jasienicą al. Heinzendorf i Łazami od wsch. . Następnie przerzyna obszar wsi Wieszczontu Wieszczont, gdzie na płn. jej granicy zwraca się na zach. Przepłynąwszy obszar Rostropie, uchodzi do Iłłownicy z prawego brzegu. Dłu gość biegu 11 kil. Br. G. Łaziska, wś i folw. , pow. nowomiński, gm. i par. Jakubów. Istniała już w XV w. ob. Jakubów. Dobra Ł. przed r. 1841 były własnością jenerała Aleksandra Rożnieckiego, obejmowały przestrzeń 6385 mr. W r. 1841 na licytacyi drogą przymusowego wywłaszczenia nabyła je Aniela z hr. Jezierskich hrabina del Campo Scipio za cenę 36, 525 rs. Skutkiem wydzierżawienia gruntów kolonistom wieczystoczynszowym, powstały wsie Ludwinów na polach Gęsianka, Aleksandrów, Budy Kumińskie. Budy Przytockie czasowo nazywane Gabryelowem. Moczydła, Maryanka, Góry; następnie na zasadzie ukazów 19 lutego 1864 r. uwłaszczone. Do Łazisk należały cztery wsie wyrobne Łaziska, Rembiska, Rządza dawniej Budy Rządzińskie i Przytoka. Oprócz tego na gruntach leśnych, w r. 1839 oddanych pod hutę szklaną Na szczytniku, powstała wieś czynszowa Szczytnik, następnie uwłaszczona; razem wraz z dodatkami zapewnionemi przez urzędy włościańskie mr. 3823. Nadto różnemi czasy odjęto od głównych dóbr, bądź drogą sprzedaży, bądź czynszu wieczystego dziś za mienionego na własność dziedziczną następu jące realności folw. Przytoka; kolonie wieczystoczynszowe Moczydła, Olechowizna; osady młynarskie Krupowizna i Jeżakowizna da wniej Hryniewizna; osada karcz. Budy Przy tockie, osada bez nazwiska, dziś Podwitkowizna, i właścicielom cząstkowym sprzedano mr. 208. Razem gruntów niepodchodzących pod ukaz odseparowano mr. 1175. Obecnie dobra Ł. w zredukowanym rozmiarze zajmują 1387 mr. , wś włośc. zaś osad 38, gruntów 223 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z nomen klaturami Jeaki i Olechów i wsiami niżej wymienionemi rozległe mr. 1277 grunta orne i ogr. mr. 445, łąk mr. 138, past. mr. 5, lasu mr. 622, nieuż. i place mr. 61, nadto w osadach wieczystoczynszowych młynarskich i innych mr. 267; bud. mur. 3, z drzewa 17. Wś Ł. os. 38, z grun. mr. 223; wś Moczydła os. 21, z grun. mr. 274; wś Przytoka os. 19, z grun. mr. 66; wś Gabryelów al. Budy Przytockie os. 30, z grun. mr. 318; wś Rządza os. 17, z grun. mr. 263; wś Rembiska os. 4, z grun. mr. 34; wś Ludwinów os. 28, z grun. mr. 430; wś Ma ryanka os. 11, z grun. mr. 125; wś Aleksan drów os. 35, z grun. mr. 467; wś Szczytnik os. 18, z grun. mr. 276; wś Góry os. 32, z grun. mr. 474; wś Budy Kumieńskie os. 11, z grun. mr. 189. AL Świętochowski. Łaziska 1. wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Iłów. Należała do dóbr Iłów ob. 2. Ł. , wś, pow. gostyński, gm. Szczawin Kościelny, par. Trębki ob. ; 5 dm. , 46 mk. , 9 mr. ziemi. 3. Ł. , wś, pow. gostyński, gm. Słubice, par. . Ma 7 dm. , 78 mk. , 148 mr. obszaru. 4. Ł. , wś, pow. kolski, gm. Sompolno, par. Mąkolno, odl. od Koła w. 17; dm. 5, mk. 43. W 1827 r. 7 dm. , 80 mk. 5. Ł. , wś włośc. , pow. łaski, gm. i par. Dłutów ob. ; ma 16 dm. , 123 mk. , 297 mr. ziemi. 6. Ł. , os. leśna nad rz. Kamieniczką, pow. częstochowski, gm. Rększowice, par. Konopiska. Są to osady śród lasów rządowych, przyległych wsi Łaziec. Są tu 2 dm. , 11 mk. , 5070 mr. obszaru, w tem tylko 35 mr. ornej ziemi. 7. Ł. , wś i folw. , pow. radomski, gm. Wolanów, par. Mniszek, odl. 18 w. od Radomia. Mają 27 dm. , 229 mk. , 1215 mr. ziemi dworskiej i 492 mr. ziemi włościańskiej. W 1827 r. było tu 28 dm. , 232 mk. W 1825 r. założono hutę żelazną wraz z drutarnią, które dostarczają po 300 cent. żelaza i tyleż drutu. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z attynencyą Nowy Młyn wsiami Ł. i Chałupki rozległy mr. 1278 wś Ł. os. 14, z grun. mr. 489; wś Chałupki os. 9, z grun. mr. 55. 8. Ł. , wś i folw. , pow. iłżecki, gm Łaziska, par. Wielgie, odl. 19 w. od Iłży, ma Łazińska Łaziń Łaziński 44 dm. , 311 mk. , 987 mr. ziemi dwors. i 879 mr. ziemi włośc. W 1827 r. 30 dm. , 207 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 757 grunta orne i ogr. mr. 227, łąk mr. 49, past. mr. 35, lasu mr. 454, nieuż. i place mr. 11, bud. z drzewa 9. Folw. ten w r. 1879 oddzielony został od dóbr Bąkow; a Solecka. Gm. Ł. z urzędem w Czerwonej ma 2350 mk. i 8627 mr. obszaru, w tem ziemi dwors. 3779 mr. , dm. 354; sąd gm. okr. III os. Kazanów, st. p. Iłża; zakłady przemysłowe młyn parowy, gorzelnia, browar, 2 smolarnie i młyn wodny. W skład gm. wchodzą; Antonów, Bąkowa, Bieliny, Borowice, Czerwona, Edwardów, Karczówka, Kunegundów, Łaziska, Maryanki, Maryanów, Mucha, NowaHuta, Nowodwór, Podgórze, Przyrwa, Rozdroże i Wielgie. 9. ŁGrocholickie, wś i folw. ; Ł. Szczegielskie folw. , Ł. Wólka, wś włośc, pow. sandomierski, gm. Wiśniowa, par. Bogorya. Ł. Grocholickie mają 14 dm. , 110 mk. , 140 mr. ziemi dwors. i 74 mr. włośc. Ł. 8zczeglickie 109 mr. dwors. i 4 włośc, 4 dm. , 12 mk. Ł. Wólka 9 dm. , 95 mk. , 96 mr. Ob. Grooholice. 10. Ł. , wś, pow. kielecki, gm. i par. Piekoszów. 11. Ł. , cegielnia należąca do wsi Chlewice, pow. włoszczowski, przy szosie myszkowskojędrzejo wskiej, ma 8 mk. Wyrabia się tu rocznie 1880 r. 50000 sztuk cegły, wartości 500 rsr. 12. Ł. , wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Kamień, par. Piotrowin. W 1827 r. 20 dm. , 190 mk. Jest tu gorzelnia, która w 1879 80 wyprodukowała za 137, 088 rsr. W XV w, należała do par. Opole Dług. I, 546. Według Tow. Kred. Ziems, dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i średnie, wsi Ł. i Koszarów, od Wisły w. 7; rozległość wynosi mr. 3680 rz. folw. Łaziska grunta orne i ogr. mr. 714, łąk mr. 223, past. mr. 130, lasu mr. 1785, nieuż. i place mr. 93, razem mr. 2945, bud. mur. 7, z drzewa 9, płodozmian 12polowy; folw. Średnie grunta orne i ogr. mr. 705, nieuż. i place mr. 30, bud. mur; 3, z drzewa 14, płodozmian 12polowy. Cegielnia. Wś Ł. osad 30, z grun. mr; 225; wś Koszarów os. 7, z grun. mr. 98. 13. Ł. , wś i dobra, pow. zamojski, gm. i par. katol, i prawosł. Skierbieszów, leżą o 13 w. na płn. wsch. od Zamościa, między lasami, o 321 4 w. od Krasnegostawu, o 47 1 2 w. od Hrubieszowa, o 44 w. od Tomaszowa i 7 w. od gminy. Niegdyś Ł. stanowiły punkt graniczny półn. zach. kąta wdztwa bełskiego; obecnie posiadają szkatkę począt. 1kl. ogólną, młyn wodny o 1 kamieniu. Dobra Ł. składają się z folw. Ł. , Slawęcin i Suchodębie, tudzież młyna, rozległość których wynosi 1460 mr. t. j. ziemi ornej urodzajnej przeważnie żytniej 461 mr. , łąk 92 mr. i lasu wraz z past. 907 mr. ; liczą 7 dm. Własność niegdyś Skawińskich, dziś Świdzińskiego. Obszar rozl, włośc. wynosi 259 mr. na 31 osad. Ludności katol. 120 prawosł. 154, żyd. 3, razem 277 mk. Istniała tu cerkiew b. unicka niewiadomej erekcyi. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. , Sławęcin i Suchodębie rozległy mr. 1524 grunta orne i ogr. mr. 669, łąk mr. 142, past. mr. 74, lasu mr. 609, nieuż. i place mr. 30, bud. mur. 6, z drzewa 21; są dwa młyny wodne; rzeczka bez nazwy przepływa, formując dwa stawy. Wś Ł. os. 29, z grun. mr. 262; wś Sławęcin os. 9, z grun. mr. 130; wś Suchodębie os. 7, z grun. mr. 155. Łaziska 1. dawna nazwa wsi Myślca, pow. sądecki. 2. Ł. , przys. Grębowa, pow. tarnobrzeski. Łaziska 1. niem. Laziska lub Johanniegrun, wś, pow. mogilnicki, 6 dm. , 64 mk. , 47 ew. , 17 katol. , 27 analf. St. poczt. i tel. w Rogo wie o 4 kil. , st. kol. żel. Mogilno o 25 kil. 2. Ł. , niem. Neuhausen, wś, pow. wągrowiecki, 33 dm. , 257 mk. , 35 ew. , 222 katol. , 69 analf. Poczta i tel. w Wągrówcu Wongrowitz o 5 kil. ; gośc. na miejscu, st. kol. żel. Rogoźno o 17 kil. , Gniezno o 35 kil. Wykopano przedmioty brązowe pod wsią. 3. Ł, niem. Neuhausen, królewszczyzna, tamże, 1803 mr. rozl. , 9 dm. , 159 mk. , 28 ewang. , 131 katol. , 78 analf. 4. Ł. , leśnictwo, pow. inowrocław ski, 1 dm. , 6 mk. należy do nadleśnictwa Wodzek Wielki. M. St. Łaziska 1. niem. Lazisk, wś i folw. , pow. rybnicki, o 2. 75 mil od Rybnika, w dolinie Olzy i nad Wodzisławką; 57 bud. , 64 dm. , 613 mk. Wś ma 626 mr. roli, kościół fil. do Godowa dawniej do Lutyni Niemieckiej, szkołę, dwa młyny. Folw, do dóbr Wodzisław należący ma 1790 mr. rozl. Knie wymienia w Ł. folw. Neuhof al. Teichhof al. Olszynica 2. Ł. , niem. Lazisk, wś, pow. wielkostrzelecki, o 1. 45 mil od W. Strzelc, pośród lasów; 85 bud. , 70 dm. , 683 mk. , 65 osad, 1350 mr. ziemi, piękne łąki nad wodą jemielnicką, młyn wodny, szkoła; huta do wyrobu drutów i gwoździ, dawniejszy tartak. R. 1323 książę opolski darował Ł. klasztorowi jąmielnickiemu; później zniszczyli Ł. husyci, a od 1580 należały one do klucza wielkostrzeleckiego. 3. Ł. a Górne, niem. OberL. , wś i domin. , pow. pszczyński, o 5 kil. od Mikołowa, przy drodze z Mikołowa do Orzesza i Żaru; 119 bud. , 104 dm. , 1201 mk. Do dom. należą tu dwie kopalnie węgla Augustenfreude i Brade, oraz os. leśna; do wsi 77 osad, 2248 mr. ziemi, bogatej w rudę żelazną i węgiel; szkoła. b Dolne, niem. NiederL. wś bliżej Mikołowa położona, 47 bud. , 55 dm. , 620 mk. Do dom. należy tu zaniechana od r. 1845 kopalnia węgla Heinrichsglück i 8 mr. ziemi; do wsi 37 osad, 1668 mr. ziemi. c Średnie, niem. MittelL. , przy drodze z Mikołowa do Orzesza; o 5 kil. od Mikołowa; Łaziska Łaziska Łaziska Łaziska Łazisko Łazistie Łaziuki Łazk Łazkie Łaznia Łazniew Łazno Łaznów 69 bud. , 58 dm. , 596 mk. Dobr mają tu 1202 mr. ziemi, młyn, wapieniołomy, 5 kopalni wę gla MarthaValesca, HerzoginAuguste, Gottmituns, Trautscholtsegen i Bonaparte. Wś 38 osad, 858 mr. ziemi, szkołę. F. S. Łaziska, szczyt w Tatrach niźnich czyli liptowskich, w północnym ich dziale, w obr. Lupczy niemieckiej, pod 37 5 10 wsch. dłg. g. F. , a 49 2 8 płn. sz. g. , na prawym brzegu Lupczanki, dopływu Wagu, w paśmie Magórą lupczańską zwanem. Wznosi się 871 m. npm. Ob. Magóra lupczańską. Br. G. Łazisko, wś i folw. nad rz. Bieliną, pow. brzeziński, gm. Łazisko, par. Chorzęcin Łaski, Lib. ben. I, 631; II, 179. Leży na prawo od drogi bitej z Ujazdu do Inowłodza, 36 dm. , 274 mk. i 572 mr. ziemi włośc. Folw. Ł. nad rz. Wolborką ma 359 mr. i należy do dóbr Ujazd. W 1827 r. było tu 25 dm. , 159 mk. Jest tu kopalnia rudy, której pokład rozciąga się od Tomaszowa aż do Łaziska blisko na milę. Dostarcza rudy ilastej, nieco fosforycznej w wielkiej obfitości. Odbudowaną jest przez zgłębianie szybów u spodu chodnikami łączo nych i wycinaniem filarów. Rocznie dostar cza do 9000 kibli rudy 25 dla wielkiego pie ca w Tomaszowie i zatrudnia 40 ludzi. Gmi na Ł. należy do sądu gm. okr. IV w osadzie Ujazd, st. poczt. i st. kol. żel. warsz. wied. Ro kiciny, posiada 201504 mr. obszaru i 6972 mk. W gminie są 1 szkoła początk. , urząd gminny w os. Ujazd, fabryka żelaza z wielkim piecem os. Gustek, piec wapienny Piekło, trzy ce gielnie, dwie fabryki sukna i kortów, 1 folusz, bibulamia Komorów, 2 gorzelnie, 1 browar, 1 młyn amerykański, 7 młynów wodnych, 2 wiatraki. Br. Ch. ŁaziskoKępa, os. włośc. nad rz. Pilicą, pow. brzesański, gm. Łazisko, par. Chorzęcin; ma 2 dm. , 14 mk. , 28 mr. Łazisko, las w zach. stronie Mistkowic, pow. Samborski. Łazisko 1. niem. Lazishen, wś, pow. sycowski, par. Goszyce, z folw. Będzin i tarta kiem Grabeck al. Punizów. 2. Ł. , folw. do dóbr Quosnitz, pow. oławski. F. S. Łazistie, por. Dżumbir, Łaziuki, ob. Usowo. Łazk, dwie wsie tego nazwiska. 1. niem. Laske, wśserbska na saskich Łużycach, w pow. kamjeneckim. Wr. 1875 dm. 15, mk. 70, w tem Serbów 68. 2. Ł. , niem. Looske, wieś w znianczonej części dolnych Łużyc. Łaski, część Cisowej, pow. przemyski. Łaźki, wś, pow. zieńkowskii gub. połtawskiej. Łazkie, ob. Łazek. Łaznia 1. wś, pow. sochaczewski, gm. Młodzieszyn, par. Kamion. W 1827 r. 7 dm. , 67 mk. 2. Ł. , pow. miechowski, gm. i par. Wawrzeńczyce. Łażnia Skała, mylnie Lasna Skała, jak czytamy na Spec. mapie mon. austr. węg. , Z. 8, Col 23, szczyt we wschodniej połaci pasma gór skiego Pienin, wznoszący się pod 49 24 20 płn. sz. g. , a 38 9 45 wsch. dłg. g. F. , na granicy Galicyi i Węgier Śpiża, a gmin Szczawnicy wyżnniej Galicya i Leśnicy Śpiż; dochodzi wys. 772 m. npm. Na północny wschód wznosi się Jarmuta 773 m. . Ob. Jarmuta. Br. G. Łaźnica, niem. Ladziza, wś, pow. mielicki, nad rz. Schaetzke, par. Powidzko. Łaźnie wojskowe, ob. Szkło, Łazniew, wieś, powiat błoński, gmina Radzików, par. Rokitno. W 1827 r. 10 dm. , 103 mk. , obecnie 240 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. , od Brwinowa w. 6, rozl. mr. 490; grunta orne i ogr. mr. 459, łąk mr. 8, pastw. mr. 3, nieuż. i place mr. 20, bud. mur. 4, z drzewa 10; płodozmian 11polowy. Wś Ł. osad 17, z grun. mr. 153. Br. Ch, Łażnik, pot. , wpada z lewej strony do pot. Krzywicy ob. . Łaźniki, wś, pow. łowicki, gm. Bąków, par. Zduny Łaski, Lib. ben. II, 505; odl. od Ło wicza w. 18, od Zdun w. 6. W 1879 r. mk. kat. 517, dm. 73 włośc. Szkoła elementarna i 1681 mr. obszaru, w tem 381 mr. pastw, i 38 mr. nieuż. Płynie obok rz. Przysowa. W 1827 r. Ł. wś rząd. 66 dm. , 424 mk. W 1358 roku król Kazimierz Wielki, będąc źle poinformo wany, jakoby wś Łaźniki, Bąków i inne, w ziemi łowickiej położone, stanowiły część królewszczyzny, kazał takowe administrować na rzecz swoją. Dowiedziawszy się jednak, że go źle objaśniano, albowiem te wsie od niepamiętnych czasów stanowiły własność arcy bisk. gnieźn. , sam dobrowolnie, nie czekając na restytucyą, przywilejem wydanym w Lublinie d. 7 czerw. 1358 r. wspomnione wsie arcybiskupowi powrócił. Ocz. Łaźniki 1. wś nad rz. Wilenką, pow. wileński, 6 okr. adm. , o 4 w. od Wilna, 1 dm. , 30 mk. , z tego 6 prawosł. , 21 katol. , 3 żydów. 2. Ł. , wś gm. mickuńskiej, pow. wileński, 6 okr. adm. , o 11 w. od Wilna, 9 dm. , 107 mk. katol. 1866. Łaźniszcze al. Łaźnicze, mała osada w pow. mozyrskim, nad rzeczką Łaśną, dopływem 1ewym Uborci, w obrębie gm. bujniewickiej; miejscowość całkiem odludna, lesista i ni zinna. AL Jel, Łazno, ob. Łaśna. Łazno al. Haźno, niem. Hasznen; wedle Kętrz. miejscowość w pow. margrabowskim, której nie ma w spisie urzędowym. Łaznów, wś, folw. , os. karcz. i os. prob. , pow. brzeziński, gm. i par. Łaznów Kod. dypl. Łazory Łaznowska Wola Łazy Łazurce Łazuczyn Łazowy Łazówki Łazowiec Łazowce Łazów Łazonek Łazok Łaznowska pol. II, 577 i Łaski, Lib. ben. II, 95, 181, 232. Leży na południe od wsi Rokiciny, a na wschód od linii dr. żel. warsz. wied. , przy drodze bitej z Brzezin do Będkowa. Posiada kościół par. drewniany, urząd gminny i szkołę. W 1827 r. była to wś rząd. , miała 74 dm. , 505 mk. ; obecnie wś ma 88 dm. , 758 mk. , 1280 mr. ; folw. zaś, majorat M. Brujewicza, 9 dm. , 162 mk. i 2007 mr. 1037 ornej ziemi. Os. prob. 2 dm. , 19 mk. , 6 mr. ; os. karcz. i nie osiedlona ziemia należące do majoratu mają 2 dm. , 4 mk. , 109 mr. 17 ornej. Kościół tutejszy wraz z parafią założony został w 1431 r. przez ks. Jana Szafrańczyka, bisk. kujawskiego; obecny z 1730 r. Par. Ł. dek. brzeziński 3746 dusz. Leśnictwo rządowe Ł. Podług wiadomości Tow. Kred. Ziems. z r. 1854 rozległość dominium Ł. wynosi w gruntach ornych, łąkach i pastwiskach mr. 700, lasu mr. 803, razem mr. 1503, nadto wś Ł, os. 82, z grun. mr. 1280; wś Rokiciny os. 65, z grun. mr. 1163. Gmina Ł. należy do sądu gm. okr. IV w osadzie Ujazd, ma 6656 mr. obszaru i 2334 mk. ŁaznowskaWola, Łaznowola, kol. i os. rząd. , pow. brzeziński, gm. Mikołajów, par. Brzeziny. Na zachód od wsi Rokiciny i linii dr. żel. warsz. wied. W 1827 r. wś rządowa ma 82 dm. , 732 mk. ; obecnie 82 dm. , 986 mk. , 1842 mr. 1810 ornej; os. rząd. 1 dm. , 9 mk. , 1 mr. Jest tu szkoła początk. 1kl. ogólna, Łaźny potok, potok podgórski, wypływa na północnowschodnim stoku góry Kruhłego 1029 m. , w obr. gm. Dołhego, w pow. drohobyckim; płynie na pólnocny wschód jarem leśnym i powyżej Dołhego wpada do Stryja z lew. brz. Długość biegu 3 1 2 kil. Dr, G. Łazok, ob. Komamiki. Łazok, wzgórze w płn. wsch. stronie Kalnej, pow. doliński, między potokami Putną i Hawryłowcem. Por. Hemie. Łazonek, por. Łączonek i Gulbiny, Łazory, wś, pow. biłgorajski, gm. Sól, par. Puszcza Solska obrz. greck. Sól. Należy do dóbr Ordynacyi Zamoyskich. W 1827 r. było tu 22 dm. , 277 mk. Łazów 1. wś nad rz. Widawką, pow. łaski, gm. Chociw ob. , par. Restarzew Łaski, Lib. ben. I, 464; ma 21 dm. , 152 mk. , 212 mr. ziemi włośc. 2. Ł. , wś i folw. , pow. noworadomski, gm. i par. Maluszyn Łaski, Lib. ben. II, 210. Wś ma 36 dm. , 302 mk. , 386 mr. ; folw. 5 dm. , 40 mk. , 1039 mr. 638 mr. ornej. W 1827 r. 20 dm. , 130 mk. Por. Ferdynandów, Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozl. mr. 1659 grunta orne i ogr. mr. 280, łąk mr. 113, pastw. mr. 5, lasu mr. 1214, nieużytki i place mr. 47, bud. z drzewa 14, pokłady torfu. Wś Ł. os. 28, z grun. mr. 386. 3. Ł. , wś, pow. biłgorajski, gm. i par. Krzeszów ob. . Należy do dóbr Ordynacyi Za moyskich. 4. Ł. , wś, folw. , i Łazówek, wś, pow. sokołowski, gm. i par. Sterdyń. W 1827 r. Ł. miał 61 dm. , 412 mk. ; obecnie ma 61 dm. , 608 mk. , 2165 mr. obszaru, zaś Łazówek 5 dm. , 50 mk. , 166 mr. W spisie z 1827 r. Ł. wymieniony jako wieś kościelna. Dobra Ł. , własność Stanisława Rzewuskiego, mają 1207 mr. obszaru. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z nomenklaturą Konstantynów, wsiami Ł. Padarew i Matejki, od rzeki Buga w. 3, rozle gły mr. 1351 grunta orne i ogr. mr. 564, łąk mr. 162, lasu mr. 598, nieuż. i place mr. 27, bud. mur. 8, z drzewa 22; płodozmian 4polo wy, wiatrak, cegielnia, pokłady torfu. Wś Ł. os. 73, z grun. mr. 914; wś Padarew os. 10, z grun. mr. 233; wś Matejki os. 8, z grun. mr. 206. Br. Ch. Łażowa, wś nad dopływem Słuczy, pow. starokonstantynowski, w płd. wsch. kącie tego powiatu, miała w 1867 r. 142 dm, Łazowce, wś w gm. Możejki Małe, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 38, od Wasiliszek w. 7, dm. 4, mk. wyzn. katol. 35 1866. Łazowiec, rz. , uchodzi do Uhorskiego Tykicza w pow. lipowieckim. Łazówki, ob. Kalborno. Łazowy, część Woli Wysockiej, pow. żótkiewski. Por. Dobrosin. Łazuczyn 1. Mały, wś, pow. starokonstantynowski, par. Bazalia. R. 1867 miała 72 dm. 2. Ł. Wielki, wś nad rz. Połtwą, dopływem Horynia, pow. starokonstantynowski, par. Bazalia, ma kaplicę katolicką. Roku 1753 ks. Ostrogski darował Ł. Sapieże. X M. O. Łazurce, wś, pow. kaniowski, par. prawosł. Pieszczalniki, katol. Rzyszczów, o 2 w. od Pieszczalnik, 413 mk. , 308 dzies. ziemi, własność Skirgiełłów. Por. Kaniów, III, 813. Łazy, były to obszary roli otrzymywane przez wypalanie pokrywająjcych je krzaków i derzew; zakładane na nich osady zatrzymywały często to nazwisko. Łazy 1. wś, pow. warszawski, gm. Falenty, par. Nadarzyn. W 1827 r. wś rząd. 19 dm. , 133 mk. 2. Ł. , wś, pow. sochaczewski, gm. Łazy, par. Zawady. Posiada gorzelnię z produkcya na 27000 rs. , cegielnią. W 1827 r. 21 dm. , 178 mk. Według Tow. . Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków; Ł. , Gnatowice. Paski, Łebków i Pasikonie wsie niżej wymienione. Rozległość wynosi mr. 5060 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 769, łąk mr. 232, lasu mr. 2130, nieuż. i place mr. 80, razem mr. 3211; bud. mur. 20, z drzewa 19; płodozmian 8polowy; folw. Gnatowice grunta orne i ogr. mr. 444, łąk mr. 51, lasu mr. 17, nieuż. i place mr. 18, razem mr. 530; bud. mur. 7, z drzewa 11; płodozmian 4 i 10polo wy; folw. Paski grunta orne i ogr, mr. 456, Łazy Łazy łąk mr. 65, lasu mr. 5, nieuż. i place mr. 23, razem mr. 549, bud. mur. 4, z drzewa 9; płodozmian 9polowy; folw. Pasikonie grunta orne i ogr. mr. 470, łąk mr. 28, lasu mr. 42, nieuż. i place mr. 10, razem mr. 550, bud. mur. 2, z drzewa 7; płodozmian 5polowy; folw. Łepków grunta orne i ogr. mr, 183, łąk mr. 14; lasu mr. 3, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 217; bud. z drzewa 4; płodozmian 10polowy. Gorzelnia, dwa wiatraki, rzeczka przepływa i formuje staw. Wś Ł. os. 6, z grun. mr. 13; wś Gnatowice os. 14, z grun. mr. 299; wś Zawady os. 8, z grun. mr. 374; wś Wola Pasikońska os. 22, z grun. mr. 495; wś Paski os. 15, z grun. mr. 243; wś Karolinów os. 23, z grun. mr. 380; wieś Bromierczyk os. 19, z grun. mr. 202; wś Grunt Moskiewski osad 6, z grun. mr. 78; wś Grabinki os. 11, z grun. mr. 121; wś Famułki os. 11, z grun. mr. 171. Gmina Ł. należy do sądu gm. okr. II w Kampinosie, st. poczt. w Sochaczewie, posiada obszaru 15140 mr. i 3560 mk. W gminie są trzy szkoły początkowe. 3. Ł. , wś, pow. radzymiński, gm. Jadów, par. Kamieńczyk. W 1827 r. 14 dm. , 125 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. lit A miał 1866 r. rozległości mr. 640 grunta orne i ogr. mr. 234, łąk mr. 45, pastw. mr. 14, lasu mr. 281, zarośli mr. 23, nieuż. i place mr. 43. Wś Ł. osad 19, z grun. mr. 283. 4. Ł. , os. karcz. , pow. koniński, gm. i par. Kramsk. Leży na wschód północny Konina, odl. 16 w. od t. m. , ma obszaru 3 mr. , 5 mk. , grunt szczerkowaty; należała dawniej do dóbr Kramsk. 5. Ł. , wś, pow. słupecki, gm. i par. Trąbczyn Łaski, Lib. ben. I, 281; odl. od Słupcy w. 19, dm. 11; wraz z ob. Porąbki 89 mk. 6. Ł. , folw. , kol. , os. leś. i karcz. , nad rz. Luciążą, pow. piotrkowski, gm. Łęczno, par. Milejów Łaski, Lib. ben. II, 189. Folw. ma 4 dm. , 43 mk. , 591 mr. ; kol. 41 dm. , 294 mk. , 1228 mr. ; os. leś. 2 dm. , 23 mk. , 16 mr. ziemi rząd. i karcz. rząd. 2 dm. , 7 mk. , 7 mr. Kol. Łazy nosi też nazwę Dąbrówka. W 1827 r. było tu 31 dm. , 235 mk. 7. Ł. , os. i folw. , pow. piotrkowski, gm. Wadlew, par. Drużbice; folw. ma 4 dm. , 30 mk. , 169 mr. , os. 1 dm. , 8 mk. , 12 mr. 8. Ł. , wś i os. , pow. noworadomski, gm. Kobiele. Wś ma 5 dm. , 33 mk. , 60 mr. , os. 1 dm. , 5 mk. , 38 mr. 9. Ł. , wś i folw. , pow. będziński, gm. Rokitno Szlacheckie, par. Ciągowice. Posiada stacyą dr. żel. warsz. wied. , odl. 263 w. od Warszawy, 26 w. od Będzina, 12 w. od Ząbkowic, 165 od Koluszek; zarząd gminny; 7 dm. , 46 mk. , 3 mr, ; os. stacyjna, 3 dm. , 12 mr. obszaru. Do wsi Ł. należy kol. Łazowskie Rudy mająca 12 dm. , 38 mk. , 26 mr. Folw. Ł. ma 8 dm. . 21 mk. , 69 mr. 10. Ł. , wś i folw. nad stru, gą t. n. , pow. będziński, gm. Łosień, par. Sławków. Posiada cegielnię z produkcyą na 3000 Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 56. rs. W 1827 r. była to wś rząd. , 13 dm. , 80 mk. ; obecnie wś 27 dm. , 181 mk. , 209 mr. ziemi włośc; folw. 1 dm. , 100 mr. 11. Ł. , wś i folw. , pow, olkuski, gm. Ojców, par. Jerzmanowice, o 17 w. od Olkusza. Rozl. folw. wynosi mr. 878 grunta orne i ogr. mr. 267, łąk mr. 7, pastw. mr. 5, lasu mr. 575, nieuż. i place mr. 24, bud, mur. 1, z drzewa 11, młyn wodny. Wś Ł. os. 32, z grun. mr. 249. 12. Ł. , os. leśna, pow. opatowski, gm. Piórków, par. Łagów, od Opatowa 13 wiorst. Gruntu 30 mr. 13. Ł. Naklickie, folw. , pow. biłgorajski, gm. i par. Krzeszów; otrzymały nazwę od pobliskiej wsi Naklik. Folw. Ł. łącznie z folw. Naklik główny zajmuje przestrzeni ogólnej mr. 1398, w tem gruntu omego mr. 743, łąk mr. 208; należy do klucza księżpolskiego w Ord. Zamoyskich. 14. ŁMalenickie, wś, pow. biłgorajski, gm. i par. Krzeszów. Należy do dóbr Ordynacyi Zamoyskich Kamionka. 15 Ł. , wś nad rz. Krzną, pow. łukowski, gm. Gołąbki, par. Łuków. Ma 56 dm. , 523 mk. i 1005 mr. W 1827 r. było tu 43 dm. , 285 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. lit. A, B, C, D r. 1866 miał mr. 2706 rozl. ; grunta orne i ogr. mr. 680, łąk mr. 184, lasu mr. 1031, pastw. i zarośli mr. 269, nieuż. i place mr. 542. Wś Ł. os. 53, z grun. mr. 312. 16. Ł. , folw. nad rz. Działdówką, pow. mławski, gm. Rozwozin, par. Lubowidz, odl. o 32 w. od Mławy. Posiada smolarnię, 3 dm. , 17 mk. , 260 mr. gruntu, 6 nieuż. Należy do dóbr Rozwozin. 17. Ł. , folw. , pow. mławski, gm. KosinyStare, par. Mława, odl. o 5 w. od Mławy, ma 2 dm. , 12 mk. , 22 mr. grun. 18. Ł. Sewerynka, os. , pow. mławski, gm. KosinyStare, par. Wyszyny, odl. o 5 w. od Mławy, ma 1 dm. , 4 mk. , 25 mr. gruntu. 19. Ł. , folw. , pow. lipnowski, gm. Osówka, par. Czernikowo, odl. o 19 w. od Lipna, ma 1 dm. , 29 mk. , 135 mr. gruntu. 20. Ł. , folw. , pow. rypiński, gm. Rogowo, par. Gujsk, odl. o 16 w. od Rypina, ma 2 dm. , 28 mk. , 41 mr. gruntu. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł, rozległy mr. 118 grunta orne i ogr. mr. 95, łąk mr. 21, nieuż. i place mr. 2, bud. z drzewa 3; folwark ten w r. 1877 oddzielony od dóbr Gójsk. 21. Ł. Klewiki, wś, pow. rypiński, gm. i par. Gujsk, odl. o 19 w. od Rypina, ma 15 dm. , 107 mk. , 381 mr. gruntu. Należy do dóbr Gójsk ob. . 22. Ł. , os. , pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga Wielka; 1 dm. , 10 mk. 23. Ł. , wś nad rz. Orżyc, pow. makowski, gm. Krasnosielc, par. Płoniawy. Por. Krasne, IV, 623. 24. Ł. , wś, pow. ostrołęcki, gm. i par, Ostrołęka. W 1827 r. wś rząd. miała 22 dm. , 151 mk. 25. Ł. , ob. Dąbrowa, I, 923. Br. Oh. Łazy, wś gub. grodz, w b. ziemi bielskiej. Łazy 1. wś w pow. bocheńskim, nad pot. Brzeźnicą, uchodzącym do Uszwicy, pob. Raby, 40 Łazy blisko gościńca rządowego z Brzeska do Bochni, leży w okolicy pagórkowatej, urozmaiconej lasami liściowemi i szpilkowemi. Zabudowania więk. posiadłości stoją przy drodze z Brzeźnicy do gościńca i odnodze tej drogi do Gorzkowa, w małej kotlinie, i składają się z murowanej stajni opaśnej, gorzelni starego systemu i oficyny na mieszkanie dla gorzelnika dalej zaś ku wsi jest folw. otoczony sadem, składający się z drewnianego budynku mieszkalnego i kilku dużych stodół. Dawniej prowadzono gospodarstwo stawowe i było pięć stawów, po 2 do 3 morgi, z których teraz dwa pozostały. Grunta są glinkowe na podstawie iłów nieprzepuszczalnych. Najwyżej wzniesione miejsca są 229 m. npm. Domy włościan są częścią rozrzucone nad brzegiem potoku, częścią ściśnięte w dolinie razem, osłonięte gajami, przeważnie wlerzbowemi. Folwark i przysiołek Podjasień leży na wschód od wsi i składa się zaledwie z kilku domów; na północ zaś od wsi, przy gościńcu rządowym, są jedynie dwie karczmy murowane. Ta wieś licząca 701 mk. rzym. katol, z których 44 przebywa stale na obszarze więk. własności, należy do parafii rzym. katol. w Brzeźnicy a sądu pow. i urzędu poczt. w oddalonej o 6. 8 kil. Bochni. Niegdyś należał Ł. do Klemensa z Ruszczy, który fundował prebendę łazańską w katedrze krakowskiej i przeznaczył na nią dziesięciny z 17 łanów frankońskich i 6 prętów Długosz L. B. II, 181 kmiecych, podczas gdy łany dworskie oddawały dziesięcinę proboszczowi w Brzeźnicy. W r. 1238 Siarczyński, Rkp. Bibl. Ossol. 1824, str. 255 uposażył tą wsią Klemens z Ruszczy klasztor pp. benedyktynek w Staniątkach, który dotychczas tę wieś posiada. Jest tu szkoła ludowa jednoklasowa. Własność większa wynosi obszaru 346 mr. roli. 56 mr. łąk i ogr. bardzo odległych, 10 mr. pastw. i 137 nur. lasu; pos. mniej. 673 mr. roli, 136 mr. łąk i ogr. , 61 mr. pastw. i 58 mr. lasu. Ł. graniczą na zachód z Gorzkowem, na wschód z Jasieniem, na północ z Rzezawą a na południe z Brzeźnicą. 2. Ł, wś w pow. bialskim, śród lasów, przy drodze z Grójca do Poręby Wielkiej, należy do parafii rzym. kat. w Grójcu, a urzędu poczt. w odległym o 8. 3 kil. Oświęcimie. Liczy 183 mk. rzym. katol. Pos. więk. ma 171 mr. roli, 33 mr. łąk i ogrodów i 10 mr. pastw. ; mniejsza 135 mr. roli, 14 mr. łąk i 13 mr. pastw. ; graniczy na wschód z Polanką Wielką, na zachód z Grójcem, na północ przez lasy z Zaborzem a na południe z Osiekiem, Okolica jest pagórkowatą. 3. Ł, Biegumekie, wś w pow. nowosądeckim, parafii w Biegonicach, 10. 6 kil. oddalone od Starego Sącza, leżą na lewym brzegu Popradu, liczą 220 mieszk. rzym. katol. i mają kasę pożyczk. gminną z kapit. 236 złr. Więk. pos. funduszu religijnego dawniej były własnością klasztoru pp. klarysek w Starym Sączu wynosi 12 mr. roli a 130 mr. lasu; mniej. pos. 143 mr. roli, 86 mr. łąk i ogr. , 133 mr. pastw. i 63 mr. lasu. Ta wieś graniczy na zachód z Biegonicami, na wschód z Porębą Małą, a na południe z Myślcem. 4. Ł. Dembowieckie, wś w pow. jasielskim, parafii rzym. katol. w odległym o 3 kil. Dębowcu, leżą nad Iwiną, potokiem wpadającym z lew. brzegu do Wisłoki, 255 m. npm. i liczą 489 mk. rzym. katol. Kasa pożyczk. gminna ma 269 zł. w. a. kapitału. Na wschód graniczą Ł. z Dębowcem a na zachód z Osobnicą. Część domów położoną bliżej Osobnicy uważają za Ł. Osobnickie, Posiadłości większej niema; pos. mniej, wynosi 529 mr. roli, 40 W. łąk i ogr. , 77 mr. pastw. i 21 mr. lasu. 5. Ł. z Moszczanami, wieś w pow. jarosławskim, leżą w piaszczystej równinie nad Wisznicą, uchodzącą z praw, brzegu pod Wysockiem do Sanu, 194 m. npm. i przy drodze gminnej łączącej Wysocko, Laszki i Bobrówkę. Oddalenie od Radymna wynosi 7 kil. W obudwu miejscowościach jest 1295 mk. , z tych 100 rzym. katol. a 1195 grkatol. Parafia gr. katol. znajduje się w Łazach i ma cerkiew murowaną, należącą do dyec. przem. dek. jarosławskiego. Są do niej przyłączone Korabniki, Mądre i Łoszczany, Duńkowice Wielkie z drewnianą cerkwią, Michałówka i Jamki. Ludność całej parafii gr. kat. liczy 1595 gr. katol. i 48 izrael. Jest w Ł. także szkoła ludowa. W położonych na północ od Ł. Moszczanach znajduje się szpital sióstr miłosierdzia, szkoła i kościół z kapelanią rzym. katol. obrządku. Pos. więk. sióstr miłosierdzia ma obszaru 385 mr. roli, 154 mr. łąk i ogr. , 31 mr. pastw. i 6 mr. lasu; pos. mniej. 1399 mr. roli, 83 mr. łąk, 363 mr. pastw. i 1 9 mr. lasu. Ł. i M. graniczą na zachód z Wysockiem, na południe z Dnńkowicami, na wschód z Charytanami, a na północ z Laszkami. 6. Ł. , przys. do Bezdziadki w pow. jasielskim, 4. 8 kil. od Kołaczyc, leżą na południe od Bezdziedzy i Bezdziatki, na zachodnim stoku Babiej góry, 388 m. npm. , i składają się z folw. i dwóch grup domów, wzniesionych 321 m. npm. Od południowego zachodu i od wschodu otacza przysiołek las zwauy Wyrębiska. Ten przys. graniczy na południe z Kowalowym, a na zachód z Krajowicami. 7. Ł. , w pow. krośnieńskim, mały przys. na południe od Łęk, należy do tej wioski, leży śród lasów i składa się z kilku domów. 8. Ł. Rymanowskie, przys. do Rymanowa w pow. sanockim, leży na północnym stoku Rymanowskiej góry, 408 m. npm. , na północny wschód tego miasta. Prawie cała osada, składająca się z kilku domów, jest otoczona lasem; graniczy na północ ze Zmysłów Łąck ką, przysiołkiem do Ładzina, a na wschód z Be skiem. 9. Ł. , cztery osady, każda po kilka domów, w pow. jarosławskim, na lewym brze gu Sanu; graniczą na zachód z Pełkiniami i Wólką pełkińską Mapa Kummersberga. 10. Ł. Załuskie w pow, lisieckim, leżą przy drodze z Liska do Ustrzyk Dolnych i przy to rze kolei przemyskołupkowskiej. Od półno cy i południa są otoczone lasami dużemi. Oko lica jest górzysta. Ł. należą do parafii gr. katol. w Monasterzu i liczą 30 gr. katol. miesz kańców; graniczą na zachód z Glinnem, na wschód z Uhercami. 11. Ł. , przys. do Kor czyny w pow. krośnieńskim Ob. Korczyna. 12. Ł. , przys. do Brzezinki, w pow. bialskim, na lew. brz. Soły, 239 m. npm. , przy gościńcu z Oświęcima do Biały i torze kolei cesarza Ferdynanda. Graniczą na północ z Brzezinką, na południe z Rajskiem, na zachód z Pławami i folw. Czernichowem, na wschód przez Sołę ze Staremi Stawami. 13. Ł. , folw. w Zawadce, w pow. sanockim, leży pod lasem, nad Brwio wą, potok, uchodzącym do Sanoczki, wpadają cej z lew. brz. do Sanu. Mac. Łazy 1. poszczególne domy w Rozpuciu w pow. dobromilskim. 2. Ł. , folw. na obsz. dwor. Bronica w pow. drohobyckim. 3. Ł. , część Wojutycz w pow. Samborskim. 4. Ł. al. na Łazach, grupa domów i młyn w Hołowiecku w pow. stryjskim. 5. Ł. , ob. Ropa. 6. Ł. , lesista góra w płd. zach. stronie Dołżki w pow. dolińskim. Wzdłuż zach. jej granicy pynie pot. Żydowice, dopływ Sukiela, od płd. na płn. Na płd. łączy się ona z Długim Werchem i Poharami. 7. Ł. lesista góra w Suchodole, na lew. brz. Suchodołu, w pow. doliń skim. Lu. Dz. Łazy 1. wś, pow. frysztacki, na płd. zach. od Frysztaku, w par. katol. i ewang. Orłowa, niedawno od Orłowy jako osobna gmina oddzielone, dzieliły długo losy Orłowy, od 1614 do XIX w. własność Błudowskich, teraz barona Mattencloit. Ma szkołę 1klasową 1879 r. 116 dzieci polską i niemiecką, 102 dm. , 1516 mk. , 1024 mr. rozl. 2. Ł. , wś, pow. skoczowski na Szląsku austr. , par. katol. Grodziec, ewang. Jaworz, rozl. mr. 606, ludn. 293. Łazy 1. węg. Timsor, wś w hr. bereskiem Węgry, 420 mk. Por. Lazi. 2. Ł. , węg. NogyLaz, wś w hr. użhorodzkiem tamże, 356 mieszk. Łazy, ob. Lahse. Łazy 1 potok, nastaje w lesie na północnej pochyłości góry Frankowa 534 m. , na obszarze gm. Głojsca, w pow. krośnieńskim; płynie na północ, zrasza obszar Kobylan i w tejże wsi wpada do pot. Łękami zwanego; długość biegu niemal 4 kil. Na Kummersberga mapie Galicyi, sekeyi 28, zwie się ten potok Stawiskiem 2. Ł. , potok, nastaje na północnej granicy gm. Paniszczowa z gm. Teleśnicą oszwarową, w pow. Lisko, płynie na południe przez obszar Paniszczowa i tutaj uchodzi do Paniszczówki po 3 3 4 kil. biegu. 3. Ł. , znaczny potok, tak że Brzeźnicą zwany, nastaje z połączenia się dwóch potoczków, na granicy gm. Kurowa i Brzeźnicy, w pow. bocheńskim. Potok półno cny wychodzi z lasu wsi Kolanowa i przepływa Dołuszyce a w Kurowie tworzy dwa stawy. Od Brzeźnicy Ł. p. zwraca się na północny wschód, przepływa wś Łazy, następnie na za chód przez obszar Rzezawy, a w Krzeczowie przy stawku Krzeczowskim łączy się z Babicą czyli Krzeczówką, dopływem Gróbki. Ob. t. I, 67, nr. 2. Długość pot. Ł. 14 kil. W Rze zawie przyjmuje z prawego brzegu potok od Jodłówki płynący. Br. G. Łazy 1. al. ŁazyHóhe, wzgórze, w obrębie gm. Łaz, w pow. skoczowskim, wznoszące się od strony południowej tuż nad wsią, pod 49 49 15 płn. sz. g. , a 36 33 30 wsch. dłg. g. F. Zbocze południowozachodnie po krywa obszar las Łaziński, spadający aż do doliny pot. Łazińskiego ob. . Wzniesienie 391 m. npm. 2. Ł. , znaczne wzgórze, wzno szące się pod 49 33 54 płn. sz. g. , a39 13 20 wsch. dłg. g. F. , na granicy gmin Łysej Góry, Kątów w pow. jasielskim i Myscowy w pow. krośnieńskim, w rozległem paśmie lesistem, ciągnącem się od południowego wschodu ku póńocnemu zachodowi, na prawym brzegu rze ki Wisłoki. U północnych stóp wzgórza Ł. znajdują się źródła nafty. Wzniesienie 640 m. npm. Od połudn. zach. spływają wody do. Wisłoki, a z północnego zbocza zabiera wody potok Głojsce ob. , uchodzący w Żmigrodzie do Wisłoki. Na połudn. wsch. od szczytu Ł. wznosi się nad Hyrową, po zachodniej jej stro nie, najwyższy tego pasma wierzchołek, Dania 696 m. . Br. G. Łażyn, niem. Kleinwalde, wś, pow. bydgo ski, 16 dm. , 90 mk. , 88 ew. , 2 katol. , 18 analf. Poczta, telegr. i st, kol. żel. w Chmielnikach o 4 kil. M. St. Łą. .. , por. Łon. .. i Łę. , Łąck, wś i folw. , nad jeziorem, pow. gostyński, gm. Łąck, par. Gombin. Posiada urząd gminny, szkołę początkową 1klasową ogólną, gorzelnią parową z produkcyą roczną na 35000 rs. , cegielnią z prod. na 4500 rs. i fabrykę serów produkującą za 3000 rs. Folw. należy do majoratu Brwilno Mikołaj a Furmana. Ł. ma 21 dm. 10 murow. , 308 mk. , ziemi ornej 720 mr. , lasu 2700 mr. i 360 mr. wód jeziora i błot. Gmina Ł. należy do sądu gm. okr. II w Gombinie, st. poczt. w Gostyninie. Gmina ma 17052 mr. obszaru i 6445 mk. 1866 r. . W skład gminy wchodzą Brwilno, Budy Dolne, B. Nowe, B. Stare, B. Ciechomskie, Ciechomice, Czołownica, Dzierzązna, Góry, Gra Łażyn Łazy Łazy Łąckie Łącka Wola Łącka huta Łąck Łącki młyn bina. Korzeń rządowy, Koszelówka, Krakówka, Łąck, Luizental, Matyldów, Mościska, Popłacin, Radziwie, Rumunii Nowe, Wincentów, Wola Brwileńska, Wola Łącka, Zazdzierz, Zbęczków, Zdwórz, Zdworskie Rumunki, Zofiówka. Por. Gostynin, II, 750. Łąck, ob. Łąkie, Łącko, Łąsk, Koronowo. Łącka huta, os, ryc, pow. kartuski, o 2 1 2 mil od Kartuz. Ob. Łączyńska huta. Łącka Wola, wś, pow. gostyński, gm. Łąck, par. Gombin. Ma 19 dm. , 35 mk. , 240 mr. obszaru. Łąckie, jeziora przy wsi t. n. w pow. go styńskim, na prawo od drogi bitej z Gostyni na do Płocka, należą do pasa jeziór, ciągnącego się równolegle z Wisłą od Gombina począw szy. Jeziora te leżą śród wyżyny, dochodzą cej 400 stóp nad poziom morza a poprzerzynanej licznemi jarami. Brzegi jeziór Ł. w czę ści wyniosłe, bezleśne. Stanowiły one wi docznie jednę całość z pobliskiem jez. Zdworskiem. Większe z obu jeziór ma 120 mr. ob szaru i 11 do 25 stóp głębok. , mniejsze 73 mr. obszaru; łączy je kanał. Na zachod, połudn. brzegu rozciąga się wś Łąck. Br. Ch. Łącki młyn 1. niem. Lauknermühl, posiadł, z młynem, do Łąkiego przyłączona, pow. człuchowski, nad strugą Hamer do Brdy idącą. Obszar przy wsi Łąkie podany, bud. 4, dm. 1, katol. 8, ew. 2. Parfia i poczta Koczała, szkoła Łąkie. 2. Ł. , niem. Lonckenermühl, os. do Łąk, pow. człuchowski, nad strugą do jez. Łąckiego wpływającą; bud. 5, dm. 2, ew. 31. Parafia Borzyszkowy, szkoła Łąki, poczta Kremerbruch. Kś. F. Łącko z Wolakami i Łączkami Wiesendorf, wś w pow. sądeckim, w obwodzie sądowym w Krościenku, leży na lewym brzegu I unajca u ujścia do niego potoka zwanego Czarną wodą, 367 m. npm. , o 19 kil. od Krościenka. Przysiołek Wolaki leży na północny wschód od tej wsi, a Łączki na południe, przy drodze z Kamienicy do Starego Sącza. Wieś zajmuje kotlinę, otoczoną od zachodu, północy i wschodu wzniesieniami dochodzącemi od 518 do 550 m. npm. ; lasy zaś ma po prawym brzegu Dunajca. Samo porzecze jest namuliste i urodzajne, role zaś na wzgórzach są zimne, iłowe. Ł. ma starożytną parafią rzym. katol. Długosz L. Ben. I, 559 i II, 250 ed. Crac, szkołę ludową dwuklasową i szpital ubogich założony 1576 r. przez zakonnice starosądeckie, który ma 1333 zł. w. a. majątku zakładowego i zostaje pod zarządem gminy. Ludność rzym. katol liczy 1571 osób. Pos. więk. Sew. hr. Drohojewskiego składa się z 99 mr. roli i 129 mr. lasu; pos. mniej. 933 mr. roli, 149 mr. łąk i ogr. , 338 mr. pastw. i 134 mr. lasu. Kościół paraf. murowany, został zbudowanym przed r. 1327 i przechowuje metryki od r. 1786. Prócz niego znajduje się na cmen tarzu drewniana kaplica, w której się odpra wia msza św. w dni uroczyste. Parafia nale ży do dyec. tarnowskiej, dek. łąckiego i ma U miejscowości przyłączonych, mianowicie Łącz ki, Czerniec, Maszkowice, Zabrzeż, Zarzecze, Kicznię, Zaporzyn, Wolę Kosnową, Wolę Piskuliną, Szczereż i Wolicę. Ogólna liczba pa raf. 5646 rzym. katol. i 200 izrael. Ł. grani czy na zachód z Czerńcem, na północ z Zagorzynem i Czarnym Potokiem, a na wschód z Maszkowicami. Siarczyński w Słowniku geogr. galic, str. 243 Rkp. Bibl. Ossol. we Lwowie, L. 1825 powiada, że za Długoszem i inni kronikarze podają, iż Ł. przed r. 1256 było własnością Wydżgi, herbu Janina, który wyprawił się na wojnę krzyżową. Były tu w owym czasie kopalnie złota; produkt Wydżga zabrał z sobą do Gdańska i krzyżakom sprze dał. Potem sprzedał i wieś, ale niewiadomo jakim sposobem ją odzyskano, gdyż później stanowiła uposażenie klasztoru starosądeckiego Morawski, Sądeczyzna I, 114 i 193. W pó źniejszych czasach było tam źródło mineralne, żelaziste, o którego własnościach leczniczych pisał lekarz Petrycy w r. 1603. Dalej twier dzi Siarczyński, że w pobliżu drogi sączą się obficie skalne oleje; dla tego ludzie stawali i smarowali niemi wozy. Haquet badał Ł. pod względem geologicznym i zastał gliniasty łu pek, żelazo, margiel, łyszczyk, piaskowiec i lepiszcze iłu. W swej podróży opisuje on lud łącki jako uderzająco brzydki, mały i niezgra bny, a przytem nadzwyczaj umysłowo nierozwinięty. Porównywa ich z kretynami w Szwajcaryi i utrzymuje, że najmędrszy zaledwie do złp. liczyć umiał. Opisany przez niego kre tyn miał 3 9 wysokości, czoło zaklęsłe, wolę i był niemową. Był naturalnie wy jątkiem i dzisiaj trudnoby było znaleść w tej wsi kretynów. W Ł. odbywają się jarmarki co trzeci tydzień w poniedziałki, jeżeli na ten dzień nie przypada święto. Mac. Łąckowa, węg. Laczkova, wś w hr. spi skiem Węg. ; płóciennictwo, zdrój doskonałej wody szczawiowej, 682 mk. H. M. Łąckowice, ob. Łączkowice. Łączany, wś, ob. Łęczany, Łączany, wś w pow. wadowickim; leży w urodzajnej nadwiślańskiej równinie, 222 m. npm. , na prawym brzegu Wisły, i należy do parafii rzym. katol. w Spytkowicach a ur poczt. w Brzeźnicy, skąd jest o 6 kil. odległą; liczy 529 mieszk. , z których 5 przebywa na obszarze więk. pos. funduszu religijnego; 490 jest wyznania rzym. katol. , a 39 izrael. Pos. więk. ma obszaru 201 mr. z tych 171 mr. roli, 10 mr. łąk, 6 mr. pastw. i 14 mr, lasu; mniej. 221 mr. , a mianowicie 149 mr. roli, 20 mr. łąk i ogr. i 52 mr. pastw. Ł. graniczą na wschód Łąck Łącko Łąckowa Łąckowice Łączany Łączewna Łączka Łączany Łączany ze Spytkowicami, na zachód z Chrząstowicami, na południe z Półwsiem a na północ, po drugiej strome Wisły, z Kamieniem. Do fund. religijnego zostały Ł. przyłączone po zwinięciu opactwa tynieckiego, poprzednio zaś były własnością książąt Oświecimskich. Gdy w r. 1250 syn Władysława ks. Oświecimskiego Włodzimierz wstąpił do klasztoru benedyktynów w Tyńcu, dał tę wieś jego ojciec mnichom na wyżywienie Siarczyński, Rkp, Bib. Ossol. 1825; Kod. dypl. pol. III, pod r. 1356. Mac. Łączany, niem. Lankau, wś, pow. namysłowski, par. Namysłów. Łączek, Łączki, ob. Łążek. Łączewna 1. wś, pow. włocławski, gm. i par, Przedecz. Ma 17 dm. , 210 mk. , 449 mr. roli ornej i 21 1 2, mr. lasu; ziemi włośc. 82 mr. na 31 osad. Grunta folwarczne należą do trzech właścicieli. 2. Ł. , wś, pow. włocław ski, gm. Pyszkowo, par. Chodecz. Ma 602 mr. ziemi dworskiej. W spisie z 1827 r. po daną jest Ł. wś, 13 dm. i 153 mk. , i Ł. holen dry 14 dm. , 93 mk. Br. CA. Łączka 1. wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Młodzieszyn. 2. Ł. , wś, pow. włocław ski, gm. Dobiegniewo, par. Wistka. 3. Ł, wś, pow. siedlecki, gm. i par. Żeliszew. Ma 95 dm. , 798 mk. i 1524 mr. obszaru. 4. Ł. , wś włośc, pow. ostrowski, gm. i par. Długosiodło. W 1827 r. wś rząd. 14 dm. , 80 mk. 5. Ł. , folw. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, odl. 18 w. od Kalwaryi, ma 3 dm. , 15 mk. 6. Ł. , wś, pow. władysławowski, gm. i par. Bło gosławieństwo, odl. 41 w. od Władydawowa, ma 3 dm. , 30 mk. Br. Ch. Łączka 1. niem. Lonczka, wś, pow. skoczowski, na Szląsku austr. , par. katol. Ogrodzona, par. ewang, Skoczów, rozl. mr. 334, ludn. 135. 2. Ł, niem. Lautsch, wś na Szląsku austr. , pow, oderski Odrau, ze szkołą ludową, 396 mk. 3. Ł. , niem. KleinWiese, przedmieście Cieszyna, 142 mk. Łyczka, niem. Lonczke, leśnictwo w dobrach Borzesławice, pow. kozielski. Łączka al. Obroki, niem. Luczka, według Knie p. 385 folw. do Załęża, pow. bytomski. Łączka, nazywało się jezioro przy wsi Swomigac znajdujące się, w pow, chojnickim, wspominane r. 1382 jako granica posiadłości karczmarza swomigackiego. Ob. Przywileje sstwa tuohol, ręk. w Belnie, str. 56. Por. Lubań przy Swomigacu, Łączka, góra w Beskidach szląskich, na granicy gmin Bystrzycy, Gródka i Nidka, j w pow. jabłonkowskim, wznosi się 835 m. npm. Wschodnie jej stopy opłukuje rz. Głuchowa; ze stoków zachodnich spływają wody licznemi potokami, jak Komparzowem i Rogowcem do Olszy, a Suchym do Głuchowej. Br. O. Łączki 1. wś, pow, nieszawski, gm. Buszkowo, par. Połajewo, W 1827 r. holendry 11 dm. , 78 mk, 2. Ł. , wś, pow. lubelski, gm. i par. Bełżyce. 3. L. Łopatki, wś, pow. nowo aleksandryjski, gm. Drzewce. 4. Ł. , kol. , ob. Brzeźno, pow. lipnowski. 5. Ł. , wś, pow. kolneński, gm. Turośl, par. Myszyniec. Leży tuż przy linii granicznej od Pros, śród błot nad Turoślą, ma 83 dm. , 759 mk. i 2035 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. 72 dm. , 489 mk, Należała do dóbr rząd. Kolno ob. . 6. Ł. , por. Leszczydół i Łączka. Łączki 1. Kucharskie al. Majewskie, wś w pow, ropczyckim, nad Wielopolką, uchodzącą z praw. brzegu do Wisłoki, leży w równinie, 262 m. npm. , przy drodze z Wielopola do Ropczyc. Od Ropczyc jest odległą o 8 kil. Na wschód rozciągają się rozległe lasy, pokrywające niewielkie wzniesienia, dochodzące od 271 do 374 m. bezwzględnej wysokości. Z ogólnej liczby mieszkańców 204, przebywa 23 stale na obszarze więk. własności; według szemat. duch, dyec. tam. jest 126 wyznania rzym kat. Kościół parafialny murowany został wzniesionym na miejscu spalonego w 1851 dopiero w 1869; ale parafia jest dawną, chociaż o jej erekcyi niema wiadomości; metryki znajdują się od r. 1677. Do parafii dyec. tarn dek. wielopolski są dołączone wsie Łopuchowa, Broniszów, Glińsk i Niedźwiada. Ogólna liczba mieszkańców w całej parafii składa się z 3460 rzym. katol. i 95 izrael. Jest tutaj fundusz ubogich pod zarządem gminy, mający grunta i papiery wartościowe. Pos. większa p. Michal. Sokołowskiej ma obszaru 179 mr. roli, 39 mr. łąk, 16 mr, pastw. i 194 mr. lasu; pos. mniej. 120 mr. roli, 17 mr. łąk i 15 mr. pastw. Ł. graniczą na północ z Łopuchową, na południe z Niedźwiadą, na zachód przez lasy ze Stasiówką, na wschód są również lasami oddzielone od Zagórzyc. 2. Ł. Brzeskie, wś w pow. mieleckim, leży w równinie, 212 m. npm. , nad nieznacznym, bezimiennym dopływem Brenia. Od wschodu otaczają tę wieś duże, przeważnie sosnowe lasy. Ł. należą do parafii rzym. katol. w Przecławiu a do urzędu poczt. , sądu pow. i notaryatu w odległym o 8. 2 kil. Radomyślu. Z 864 mieszk. przebywa 53 stale na obszarze więk. pos. Miecz. Brzeskiego wynoszącej 741 mr. roli, 64 mr. łąk i ogr. , 22 mr. pastw. i 392 mr. lasu. Pos. mniej. ma 1069 mr. roli, 161 mr. łąk i ogr. , 54 mr. past, i 11 mr. lasu. Podług szem. duch. dyec. tam. z r. 1880 było 655 rzym. katol. Ł. graniczą na południe z Nagoszynem, na wschód z Dąbrową i Rudą, a na północ z folwarkiem należącym do Wytowa. 3. Ł. , wś w pow. jasielskim, na prawym brzegu Wisłoka, 246 m. npm. , zajmuje namuliste porzecze w dolinie ściśniętej od zachodu i południa wzgórzami, decho Łączek Łączkowice Łączna Łączne Łączki dzącemi od 370 do 377 m. bezwzględnej wysokośoi. Te wzgórza są pokryte lasami. Ku pół nocy i wschodjowi roztaczają się urodzajne ró wniny. Ł. mają parafią rzym. katol. , szkolę ludową jednoklasową i kasę pożyczkową gmin ną z kapit. 342 zł. w. a. i są przyłączone do sadu powiat. i urzędu poczt. w odległym o 9 kil. Frysztaku. Z 426 mieszk. przebywa stale 33 na obszarze więk. własności, 308 jest wy znania rzym. katol. , 100 gr. katol, i 18 izrael. Więk. pos. kilku współwłaścicieli ma obszaru 180 mr. roli, 17 mr. łąk i ogr, 17 mr. pastw. i 11 mr. lasu; mniej. pos. 284 mr. roli, 25 mr. łąk, 100 mr. pastw. i 11 mr. lasu. Ł. nale żały dawniej do dyec. krakowskiej, ale parafia była w Łękach, tutaj zaś aż do zaboru Galicyi był kościół filialny. Ponieważ kościół filialny był obszerniejszym i lepiej utrzymanym, prze to rząd austryacki zamienił go na parafialny, a w Łękach na filialny. Jest on murowanym, zbudowanym 1750 r. a poświęconym 1756 r. Parafia należy do dyec. tam. dek. firysztackiego, ma dołączone Łęki z kościołem filialnym, Przybówkę, Widacz, Wojszówkę, Wojkową, Wysoką, Rzepnik i Pietruszą Wolę z ogólną ludnością 2569 rzym. katol. i 48 izrael. Ł. graniczą na zachód i południe z Wojszówką, na wschód z Rzepnikiem, a na północ z Łęka mi. 4. Ł. , niem. Wiesendorf, kol. niemiecka z czasów Józefa II, pow. sądecki, par. Łącko, na płd. od Łącka, po lew. brz. Dunajca, przy drodze z Kamienicy do Starego Sącza. Uro dzajne porzecze, mieszk. 234 katol. , zupełnie spolszczonych. 5. Ł. , przys. na wschód od Wremenia rus. Weremin, pow. Lisko, na lew. brz. Sanu, przy drodze z Liska do Baligrodu, o 3. 7 kil. od Liska. Ma 11 mk. rzym. katol. Liczba gr. katol. nieznana. Mao. Łączki, niem. Lonsk, Lontzki, wś włośc, pow. kartuski, o 2. 25 mil od Kartuz, założona r. 1820 na wykarczowanych lasach, r. 1837 powiększona, leży między dwu strumieniami Osusznicą i Warznicą, dopływami Łeby, w okolicy lesistej. Obszaru mr. 293, gbur. 3, zagr. 7, katol. 70, dm. 11. Parafia i poczta Sierakowice, szkoła Szopa. Kś. F. Łączki, niem. Lonschken, dobra ryc. i folw. , pow. gierdawski, st. p. Abeliszki. Łączki, niem. Lautsch, ob. Łączka. Łączki, ob. Łążek. Łączki, strumień, zwany także Bętkówką ob. , dopływ Rudawy. Por. Kobylany. Łączkowice 1. koi. i os. leśna, pow. brzeziński, gm. Ciosny, par. Budziszewice. W 1827 r. było tu 19 dm. , 118 mk. ; obecnie 23 dm. , 192 mk. , 401 mr. 272 mr. ornej ziemi ziemi włośc. Jest tu szkoła pocz. 1kl. ogólna. Por. Janków. 2. Ł. , wś i folw. z os. leśną, nad rz. Pilicą, pow. noworadomski, gm. Masłowice, par. Chełmo Łaski, Lib. ben. II, 201 i 204. Wś Ł. i os. leś. Szreniawa, mają 33 dm. , 275 mk. Dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i Kawenczyn; wsi Ł. i Szreniawa. Rozległość wynosi mr. 968 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 184, łąk mr. 116, pastw. mr. 99, wody mr. 8, lasu mr. 166, nieuż. i place mr. 25, razem mr. 598, bud. mur. 4, z drzewa 11; płodozmian 8polowy; folw. Kawenczyn grunta orne i ogrody mr. 349, łąk mr. 4, nieuż. i place mr. 17, razem mr. 370, bud. z drzewa 10; płodozmian 12polowy. Pokłady torfu i kamienia łupku wapiennego. Wś Ł. osad 21, z grun. mr. 188; wś Szreniawa os. 3, z grun. mr. 20. Łączna 1. wś na prawym brzegu Wisły, pow. warszawski, gm. Góra, par. Nowydwór. Leży przy drodze bitej z Warszawy do Modlina, o 2 w. od twierdzy i przy linii dr. żel. warsz. nadwiśl. W 1827 r. 10 dm. , 98 mk. Por. Góra. 2. Ł. , wś, pow. kielecki, gm. Suchedniów, par. Wzdół. Posiada kaplicę filial. par. Wzdół. W 1827 r. wś rząd 134 dm. , 884 mk. i część prywatna 1 dm. , 8 mk. 3. Ł. , obręb leśny w samsonowskim urzędzie leśnym. 4. Ł. , ob. Łączka, Łączna, przys. na płd. od Harmenzów, pow. bialski, na granicy Galicyi i Szląska, na wsch. od Rajskiego. Łączna, Łącznianka, Żeleźnianka m. hydr. , Jasłana, rz. w pow. kieleckim; poczyna się pod wsią Łączną, płynie ku północy pod Ogonowem, Berezowem, Suchedniowem, Rejowem i w pow. koneckim, pod Bzinem, wpada z praw. brzegu do Kamienny. Długa 11 w. W Enc. Org. XXIV, 42, przy wyliczeniu rzek ucho dzących do Kamienny wymieniona Łączna z Żeleźnianką i Łosieńcem. Pierwsza jest drugą nazwą samej Łącznej; co do Łosieńca może nią być rzeczka wpadająca z lew. brzegu pod Berezowem. J. Bl. Łączne, przys. do Łososiny dolnej, pow. są decki, nad Łososiną, przy drodze z Lipnicy mur. do N. Sącza, 259 m. npm. Jestto obszar więk. pos. w, , 0rtsverzeichniss nazwany Lacz, który razem z drugim obszarem dwor. Sadwią ma 192 mk. rzym. katol. , załączonych do par. w Jakubkowicach. Mac, Łączne błota, wspominają się w dokum. lokac. z r. 1382, jako przy wsi Swornigacu leżące, w pow. chojnickim. Tegoż r. 1382 Henryk Bullendorf, komt. tucholski, nadał łąkę koło Łącznych błót karczmarzowi w Swomigacu. Ob. Przywil. sstwa tuchol, ręk. w Belnie, str. 56. Łącznianka, rz. , ob. Łączna. Łącznica por. Laznicz. Łącznica, dok. Lanocnica nazywała się kiedyś struga pod Kiszewą w pow. kościerskim; r. 1288 wspominana jako granica wsi sąsiedniej Polaszek. Wyjmujemy tu odnośny ustęp z dokum. .. . ad fluvium Verisham Wie Łączne błota Łącznianka Łącznica 48 4 Łączki Łączyńskie rzyca cum utroque littore, in ascensu fluvii ad metas Slupanini, ibi exeunt de Verisha et transeunt per silvam ad rivum Lancenicam, cujus prima pars cum clausura prima, quae de Sitno lacu procedit, spectat ad Pelescowiz Polaszki. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. Obecnie struga ta pod starą swoją na zwą nie jest zapewne znana. Kś. F. Łacznik, niem. Lontschnig, r. 1534 Luntznichky wś, pow. prądnicki, przy drodze z Biały do Chrzcielic; 100 bud. , 136 dm. , 879 mk. , 81 osad, 2695 mr. ziemi, szkoła i kościół. Par. Ł. dek. bialskiego 1869 r. miała 4430 katol. , 25 ewang, 5 izrael. Łącznów, ob. Krzyanowice, Łączny 1. potok, nastaje w obrębie gm. Ostrowa, w północnozachodnim jego narożni ku, na granicy z Wańkowicami, w pow. rudeckim, płynie na wschód łąkami przez obszary Ostrowa, Koniuszek Sieniawskich, Chłopczyc i Nowosiółek, gdzie wpada do Wiszenki z praw. brz. Długość biegu 10 kil. Źródła leżą 294 m. , ujście 269 m. 2. Ł. , potok górski, nasta je w obr. gm. Łopianki, w pow. dolińskim, w lesie z pod góry Klewy 777 m. , w płdn. stronie tegoż obszaru; płynie ku płn. wscho dowi, z początku lasami, potem łąkami ku wschodowi, a przybywszy na granicę Łopianki ze Spasem, płynie znowu na północny wschód, tworząc aż do swego ujścia granicę tych dwóch gmin. Wpada do Maniawki z praw. brz. Długość biegu 4 kil. Br. G. Łączny Młyn, niem. Lontachmuhle, młyn, pow. poznański, należy do gm. wiejskiej Ko menderyi Commenderie; 2 dm. , 17 mk. W po bliżu wykopano srebrne naszyjniki, pierścienie i kolczyki; wiele monet arabskich z VIII i IX wieku. Niektóre z tych przedmiotów posłano do muzeum berlińskiego. M. St. Łączonek al. Łazansk, wś i folw. , pow. rypiński, gm. Płonne, par. Trąbin, odl. o 9 w. od Rypina, ma 9 dm. , 95 mk. , 541 mr. gruntu, 10 nieuż. Folw. należy do dóbr Gulbiny ob. . Łączówka 1. kol. , pow. kolski, gm. Kłodawa, par. Bierzwienna długa, odl. od Koła w. 22, dm. 3, mk. 32. 2. ŁMiejska, kol. , pow. kolski, gm. i par. Kłodawa, odl. od Koła w. 22, dm. 4; ob. Kłodawa. Łączyk 1. Łacik, Łacno, niem. Latzig, wś, kościelna, pow. wałecki, przy granicy pomorskiej. Obszaru mr. 1867, bud. 65, dm. 20, ew. 173, katol. . Parafia i szkoła w miejscu, poczta Gostomia. 2. Ł. W. , niem. Gr. Lonczig al. Gr. Lonzig, chełm. dobra prywatne, pow. szczycieński, st. poczt. Pupy, dokąd odl. wynosi 5. 5 kil. ; ma areału 166 ha. ; 117 ha. roli om. i ogr. , 46 ha. łąk, 1 ha. lasu, 2 ha. nieuż. ; gorzelnia parowa; 1857 r. 75 mk. 3. Ł. M. , niem. Kl. Lonozig, dobra prywatne, pow, szczycieński, st. poczt. Rańsk Rheinswein. Łączyk, niem. Lonzig, jez. , pow. szczycień ski, ciągnie się od południa na półaoc; nad niem leży wieś tejże nazwy. Kś. F. Łączyn al. Łączyno, według taryfy poboro wej z r. 1717, niem. Lonczyn al. Lonzchin, dobra ryc. w pow. kartuskim, do których należy folw. Wygoda niem. Wigodda i młyn niem. LonczynerMühle. Cały ten majątek ma are ału 2239 mr. Mieszk. było 1868 r. 176 39 ew. , 137 katol. 1857 r. 113 mk. , dm. mieszk. 16; paraf. ew. Mirachowo, katol. Chmielno, sąd okręgowy Kartuzy, dokąd odl. wynosi 3 mile; szkoła dla Łączyna Kamienica, dla Wy gody Borzystowo, st. poczt. Sierakowice, odl. 11 kil. Własność Teodora Żelewskiego. Ł. na leży do starych osad; od r. 1381 za czasów krzyżackich stolica wójtostwa Pflegeramt mirachowskiego które płaciło 1 grzywnę czynszu Ob. Gesch, des Karthauser Kreises von Hirsch, w. Zeitschr. des westpreuss. Ge schichtsvereins. Heft VI, 1882, str. 30, 56. Według taryfy poborowej na symplę wyra chowanej z r. 1717 płaci Łyśniewski z Łączyna 6 groszy, Muchlińska wdowa z Młyna 15 groszy. Kś. F. Łączyno 1. Stare, wś, nad rz. Orzyc, pow. przasnyski, gm. i par. Dzierzgowo, odl. o 29 w. od Przasnysza, ma 11 dra. , 82 mk. , 274 mr. gruntu, 19 nieuż. W 1827 r. było tu 6 dm. , 62 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. Stare, rozl. mr. 236 grunta orne i ogr. mr. 117, łąk mr. 11, pastw. mr. 3, lasu mr. 20, nieuż. i place mr. 85. Wś Ł. Stare osad 15, z grun. mr. 57. 2. Ł. Nowe, wś nad rz. Orzyc, pow. przasnyski, gm. i par. Dzierzgowo, odl. o 30 w. od Przasnysza, ma 12 dm. , 94 mk. , 208 mr. gruntu, 12 nieuż. W 1827 r. było 8 dm. , 68 mieszk. Br. Ch. Łączyńska huta, niem. Lonczyrnhakutta al. Lonschinskahutta, dobra ryc. , pow. kartuski, mają areału 242. 64 ha. ; mianowicie 175 ha. ogr. i roli ornej, 20 ha. łąk, 10 ha. pastw. , 35 ha. lasu, 2. 64 ha. nieuż. ; leży o 7 kil. od Miechucina, gdzie jest st. poczt. i telegr. ; 73 mk. , 42 katol. , 31 ew. r. 1868; 5 dm. mieszk. ; paraf. katol. Chmielno, paraf. ew. Mirachowo, szkoła Borzystowo; odl. od Kartuz wynosi 2 1 2 mili. Za czasów krzyżackich należała ta osada do wójtostwa mirachowskiego. Kś. Fr. Łączyńskie jez. , por. Łączyn i Kartuzy. Łączysko, Łążyska, niem. Lontschisko, folw. nad Brdą, pow. bydgoski, 1136 mr. rozl. , 5 dm. , 68 mk. , 57 ew. , 11 katol. , 23 analf. Poczta w Koronowie nad Brdą o 11 kil. , st. kolei żelaznej w Kotomierzu lub Bydgoszczy o 14 kil. Łączysko al. Łącysko, grupa chat w Porąbce, w pow. bialskim. Łądzino. Nader staranna wizytacya ko Łacznik Łącznów Łączny Łączny Młyn Łączonek Łączówka Łączyk Łączyn Łączyno Łączyńska Łączysko Łądzino Łącznik Łąk Łąka Łąkie Łąg ścieka Olszowskiego z r. 1670 zapisuje, że tak się zwała wś Łążyn, pow. toruński. X. F. Łąg, ob. Łęg. Łągiew, wś, pow. szczuczyński, gm. Pruska, par. Bargłów. Łąk Kętrz. , pow. chojnicki, ob. Łęg. Łąka, ob. Łęg. Łąka 1. Koszelowska kol. , pow. słupecki, ob. Koszelewska łąka. 2. Ł, , wś, pow. włocławski, ob. Łąkie. 3. Ł. Chrapicka, Ł. Wi limiusa folw. , Ł. Domimkańska al. Dominikanka i Ł, Drągowszczyzna, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo. Drobne osady, odl. 50 w. od Maryampola, mają po 1 dm. i 24 mk. w ogóle. 4. Ł. , por Łęka. 5. Ł. Dębienka, ob. Dębiany, pow. pińczowski. Łąka, folw. pryw. , pow. dzisieński, o 3 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , gm. Mikołajów, 1 dm. , 13 mk. prawosł. , kaplica prawosł. drewniana. Własność gen. Frołowa 1811 r. 180 dusz. Okrąg wiejski Ł. w gm. Mikołajów ma w swym obrębie wsie Mazuryno, Jankowo, Kołatuszkowo, Moniakowo, Podwinie, Atroszkowo, Kowalewo, Mikołaewo, Załoniecka; zaśc. Zagórze. Łąka 1. rus. Łuka Wroblowiecka mała wioska nad Dniestrem, pow. kamieniecki, par. Kitajgród, gm. Bahowica, 25 dm. Ob. Wróblowce, 2. Ł. , las nad rz. Studenicą, pow. uszycki, gm. Łysiec, par. Żwańczyk. Należy do Jackowiec Koscielskich. Łąka 1. Horoszkowa, część wsi Łukowy, pow, łańcucki, leży na lewym brzegu. Sanu i składa się z podmokłych łąk, wystawionych na wylewy Mapa adm. Kummersberga. 2. Ł. , wś, pow. rzeszowski, leży w równinie, między starem a nowem łożyskiem Wisłoka, 206 m. npm. , nad małym bezimiennym potokiem. Od Rzeszowa jest ta wieś oddaloną o 10 kil. ; ma parafią rzym. katol. , szkołę jednoklasową, kasę pożyczkową gminną z kapit. 300 zł. w. a. i zakład dła sierot. Gęsto zabudowana, w urodzajnej glebie rozłożona, wieś liczy 1387 mk. , prawie wyłącznie rzym. katol. , z których 118 przebywa stale na obszarze większej posiadłości, należącej doordynacyi łańcuckiej hr. Alf. Potockiego. Obszerny murowany dom zakładu sierot znajduje się w pobliżu folwarku, we wschodniej części wsi, murowany zaś kościół po stronie północnej. Więk. pos. ma obszaru 464 mr. roli, 933 mr. lasu i 88 mr. łą i ogr. ; pos. mniej. 1063 mr. roli i 118 mr. łąk. Parafią założył w r. 1409 Feliks Rzeszowski, dziedzic Przybranówki i Łąki, a teraźniejszy kościół wymurował 1748 r. Paweł ks. Sanguszko. Oprócz kościoła paraf. jest jeszcze kaplica na cmentarzu, w której się czasem msza św. odprawia. Proboszcz zarządza także funduszem dla 4 ubogich, składającym się z gruntów i obligacyj. Parafia należy do dyec. przemyskiej, dek. rzeszowskiego, i obejmuje wsie Łukawiec, Palikowkę i Terliczkę z ogólną liczbą ludności 4231 rzym. katol. i 94 iarael. Zakład sierot utworzyła Zofia z hr. Potockich ks. Dietrichstein w r. 1853. Celem zakładu jest wychowanie osieroconych dziewcząt wiejskich i wykształcenie ich na wzorowe gospodynie wiejskie. Tę pilną i racyonalną instytucyę, jedyną w tym rodzaju w Galicyi, zaopatrzyła wspaniałomyślna fundatorka domem z ogrodem i kapitałem 105000 zł. w. a. Zarządem i wychowaniem sierot zajmują się siostry reguły Opatrzności Boskiej. Dochód roczny z r. 1882 wynosił 5250 zł. w. a. Łąka graniczy na zachód z Terliczką, na wschód z Łukawcem, a na południe z Krasnem. 3. Ł. Mała i Wielka, grupa chat włościańskich w Bolechowicach, w pow. krakowskim. Mac. Łąka szlachecka i rustykalna po rusku Łuka, wś w pow. Samborskim, 24 kil. na wsch. od Sambora, 8 kil. na płn. wsch. od st. kolej. Dublany Kranzberg. Na płn. leży Bilina Wielka, na wsch. Majnicz, na płd. Dorożów i Ortyniec, na zach. Tatary. Wieś leży na nieznacznem wzniesieniu 274 m. na płn. , 280 i 289 znak triang. na płd. między Dniestrem od płn. a Bystrzycą od płd. Środek obszaru zajmują zabudowania wiejskie. Płn. wsch. narożnik Ł. szlacheckiej zajmuje przysiołek Foroszcza i przypiera do wielkich błot naddniestrzańskich. Część Łąki szlacheckiej zwie się Szeremetą. Własn. więk, ma roli om. 348, łąk i ogr. 521, pastw. 1, lasu 102 mr. ; własn. mniej. roli orn. 709, łąk i ogr. 538, past. 422, lasu 58 mr. W r. 1880 było 695 mk. w Ł. rustykalnej, 349 w Ł. szlacheckiej, a 66 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. , z wyjątkiem kilkudziesięciu rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Dublanach, gr. katol, w miejscu dek. Mokrzany, dyec. Przemyśl. . Cerkwie są dwie w Wołoszczy pod wezw. św. Piotra i Pawła, i w Łące pod wezw. św. Mikołaja. W tej ostatniej znajduje się metryka chrztu z roku 1731 z następującym ruskim napisem Za pryzwołeniem jeho myłosty Otca Ironima Ustryckoho, Episkopa peremyskoho, samborskoho w zemli sanockij, i za derżawy wełykoho korolia Awhusta, szczastływe nam panujuszczoho w zemły polskoj i naszoj młoj Rosii, a za kolatorow Łuckich, sija metryka jest seła Łuky, chramu św. Nykołaja; knyhu siju dał zrobyty świaszczennojerej Stefan Struszewycz, paroch Łuky, r. B. 1731 Według inwentarza stała stara cerkiew dłużej niż 140 lat. W r. 1866 zbudowano nową na odpowiedniej szem miejscu, darowanem przez obywatela ziemskiego Pawła Łuckiego i jego żonę Annę z Bilińskich. Starą cerkiew przeniesiono do Wołoszczy w r. 1868. W Ł. jest szk. etat, 1kl, , zakład dla sierot, urząd pocztowy Łąg Łągiew Łąka i sąd powiatowy, w obrębie którego leżą gmi ny Bilina Wielka, Bilinka, Byków, Dorożów, Dublany, Glinne, Hordynia, Horodyszcze, Kornatowice, Kranzberg, Łąka, Majnicz, Nowoszyce, Ortynice, Ozimina, Prusy, Siekierczyce, Tatary i Wołoszcza 18352 dusz. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnyeh w ziemi przemyskiej. Według inwentarza z r. 1768 była połowa wsi w posiadaniu Tekli Turkułowej, a druga połowa w posiadaniu Kazi mierza Jagniątkowskiego, podczaszego żyto mierskiego, z prow. 806 złp. 16 gr. , z czego kwarta 203 złp. 4 gr. Zajęta przez rząd au stryacki w r. 1789, przyłączona potem do klucza dublańskięgo i sprzedana w r. 1862. W obrębie wsi jest mogiła nad stawiskiem szlacheckiem, oraz okopy niedaleko tego sta wiska. Powiadają, że niegdyś stał tu gród horod Łuckich. Niedaleko wsi jest mogiła w polu zwanem Na Mogile przy drodze do Wołoszczy. Lu. Dz. Łąka, ob. Sokołów, Łąka, Łąki, niem. Lonkau, wś, pow. frysztacki, należąca do klucza Roj, na lewym brze gu Olzy, o godzinę od Frysztatu, z dwu fol warkami Dorfhof w Ł. samej i Obora czyli Neuhof. Ma kościół paraf. , niegdyś filialny cieszyński, szkołę katolicką polską 1klasową 1879 r. 146 dzieci, 119 dm. , 917 mk. , 1810 mr. rozl. , zarząd dóbr i lasów barona von Beess. Par. kat. Ł. dek. cieszyńskiego ma 736 katol. , 44 ew. , 5 żydów. F. S. Łąka pruska, pow. toruński, ob. Pruska łąka. Łąka, ob. Łąkie i Łęg. Łąka 1. niem. Lonkau, wś i dobra, pow. pszczyński, o pół mili od Pszczyny; 264 bud. , 120 dm. , 1188 mk. Wś ma 6098 mr. rozl. , kościół z r. 1660. Folw. 300 mr. ziemi i wiel ki staw. Par. Ł. dek. pszczyńskiego 1869 r. miała 1493 katol. , 86 ewang. , 4 izr. 2. Ł. Mleczko, w obrębie poprzedzającej gminy, osa da, 4 bud. , 8 dm. , 56 mk. 3. Łvon Lossau tamże; 7 bud. , 10 dm. , 65 mk. 4. Ł. Wa wrzyczek, sołectwo tamże; 5 bud. , 3 dm. , 29 mk. 5. Ł. Paschek, sołectwo nad Wisłą, tam że; 3 bud. , 4 dm. , 36 mk. , 350 mr. pięknych, łąk. F. S. Łąka, niem. Lenke, Lenki 1534 r. Lanka, os. , pow. olesiński; por. Radawie. Łąka, niem. KraktrortLank, duże jez. w pow. szyłokarczemskim, tuż nad zatoką kurońską, obejmujące 3206. 58 mr. ; do niego uchodzą 2 rzeki Augstumal i Kurpswe, dwie odnogi większej rzeki Atmat zwanej, z którą się po tem jezioro to także łączy. Ob. A. Weiss Preuss. Littauen und Masuren, 1878, II, pag. 41. Kś. F. Łąka, dok. Lanke, nazywało się dawniej I jezioro przy wsi Królówlesie leżące, w pow. starogrodzkim. Podług dokum. z r. 1342 sta nowiło granicę pomiędzy Królówlasem a komturyą gniewską i osiecką. Odnośny ustęp dokum. brzmi jak następ. Od narożnika dóbr peplińskich opactwa, Gogolewa i komturyi gniewskiej do znaczonego dębu, do drzewa nad jez. Lanka, do drogi z Peplina do Nowego i t. d. Ob. Akta graniczne opactwa pepl. w archiw. w Peplinie. Kś. F. Łąka, struga, ob. Janusz i Drwęca. Łakać, ob. Dębimy w pow. lubartowskim. Łąki 1. Nadbrzeże, os. , pow. warszawski, gm. Jeziorna, par, Powsin, o 2 w. od Wisły, 45 mr. rozl. 2. Ł. Małe, wś, pow. łowicki, gm. i par. Bolimów, odl. od Łowicza 27, a od Bolimowa 11 w. , ma 11 dm. , 37 mk. , 8 osad i 164 mr. ziemi, w tem 42 mr. pastwisk. 3. Ł. , wś, pow. gąrwoliński, gm. i par. Wilga, 8 dm. . 63 mk. , 105 mr. Wchodziła w skład dóbr Cer lejów. 4. Ł. , wś, pow. garwoliński, gm. i par. Górzno. Ma 33 dm. , 483 mk. i 608 mr. obszaru. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 421 grunta orne i ogr. mr. 281, łąk mr. 20, past. mr. 4, lasu mr. 109, nieuż. i place mr. 8, bud. z drzewa 9. Folw. ten w r. 1879 oddzielony od dóbr Samorządki. 5. Ł. , por. Jasionowo i Ląkie. 6. Ł. Oskie, attyn. , ob. Dębiny, pow. lubartowski. Por. Łąkać. Łąki 1. zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 37 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. katol. 2. Ł. , wś pryw. , nad rz. Siemiutycą, pow. dzisieński, o 42 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 6 dm. , 83 mk. 1866. Łąki, wś, pow. starokonstantynowski, par. Kupiel, na wsch. od Ożohowiec. E. 1867 miała 52 dm. Łąki, wś, pow. kamieniecki, par. podominikańska w Kamieńcu Podolskim. Łąki 1. część Potylicza, pow. Rawa Ruska. 2. Ł. Czerteckie, grupa domów w zach. stronie Ułazowa, na płd. od grupy domów Koziejówki al. Koziówki, w pow. cieszanowskim. 3. Ł. Male, ob. Łanki Małe. Por. Kamionka Wołoska, Łąki pod Niestronnem, pow. mogilnicki, wymienia Łaski, Lib. ben. I, 332. Łąki 1. , niem. Lonk, dok. Lobnic, wś i klasztor, pow. lubawski, po obu stronach rzeki Drwęcy, do której tu opodal wpada struga Wel dawniej Wkra, na bitym trakcie lubawsko nowomiejskim, 1 4 mili od Nowego Miasta. Aż do Łąk mniej więcej i do Nowego Miasta zamierzają Drwęcę uczynić spławną dla statków za pomocą kanalizacyi, któraby się ciągnęła do Iławy i stała w związku z kanałem elbląskomazurskim. a włośc. wś, po lewym brzegu Drwęcy, obszaru liczy mr. 169, bud. 28, dm. 14, kat. 104, ew. 29. Par. i poczta Nowe Miasto, szkoła Bratyan. b Klasztor dawniejszy oo. reformatów, ze dawnym obrazem Łąka pruska Łąka Łąki Łąki Łąki cudownym N. Maryi Panny, w uroczem położeniu na praw. brzegu Drwęcy, niemal naprzeciwko Bratyana, przyłączony do gminy w Nowem Mieście; dopóki istniał klasztor, liczono w nim katol. t. j. zakonników i osób do klasztoru należących 60, bud. 10, dm. 5; obecnie jest ten klasztor zniesiony przez pruski kulturkampf, a kościół niedawno od pioruna zgorzał. Par. , szkoła i poczta w Nowem Mieście. Łąki nazywały się zdawna po prusku Lobnic, może Lubnica. Jak donosi w księgach kościel. przechowane podanie, Ł. już pogańskim starym Prusakom były święte, którzy tu przychodzili ofiary składać na cześć bogini swojej Majumy. Później istnieje legenda, że obraz Matki Boskiej, Drwęcą po kilkakroó naprzeciwko wody płynący, w jasności ukazał się pasącym tu na łąkach bydło dzieciom. Pobożny i bogaty krzyżak, zapewne Polak, bo z Sandomierza pochodzący, brat Jan, z zamku swojego pobliskiego Bratyanem nazywanego, kościół na tem miejscu wystawił. Odtąd z dalekich stron czynili pielgrzymki wierni do Ł. po wszystkie czasy. Także szlachta i biskupi z serca polubili miejsce to święte. Roku 1639 zbudował tu przezacny Paweł Działyński, wojew. pomorski, star. bracławski, wraz z najcnotliwszą małżonką swoją Jadwigą z Czarnkowskich nowy klasztor przy starym kościołku i na mieszkanie oo. reformatów go oddał. Od tego czasu całemi kompaniami przychodzili wierni do Ł. ; samych komunikujących podczas odpustu liczono zwykle około 15, 000 do 20, 000. Główny odpust odprawiał się na Narodzenie Matki Boskiej przez całą oktawę. W drugiej połowie XVII w. biskup chełmiński Kazimierz Opaliński wzniósł przy starym jeszcze kościele nową kaplicę ozdobną, którą znaczną relikwią ś. Kazimierza udarował. Nadto wystawił drugą kaplicę czyli kryptę podziemną przy grobach klasztornych, w których oo. reformaci chowali się. Sam też pragnął na tem miejscu spoczywać. Kiedy umarł w r. 1693 na dworze swoim w Turowie, ojcowie go tu przewieźli i uroczyście go chowali. Na początku XVIII w. Tomasz i Teresa z Bielińskich Działyński, wojew. chelmiński, zbudował familijną kaplicę, w której ciała zasłużone rodziny Działyńskich spoczywają. R. 1719 d. 18 sierpnia pochowany tu Stan. Działyński, ststa kiszewski; pogrzeb odprawił biskup Szczuka, sufragan chełmiński; mowę miał Fran. Heintze, tow. Jezus. R. 1752 d. 4 czerwca cudowny obraz tutejszy koronował Wojciech Leski, bisk. chełmiński, z nadzwyczajnym udziałem tak wiernych jak szlachty i duchowieństwa. W rocznikach klasztornych czytamy, jako mianowicie bisk. chełmiński Andrzej Bajer, rezydujący zwykle na pobliskim lubawskim zamku, wielkie okazywał do tego obrazu nabożeństwo. Za proskich czasów po okupacyi, klasztor łąkowski skasowany został, a ojcowie przeznaczeni na wymarcie. Ponieważ jednak nie wymierali tak prędko i przetrwali aż do konstytucyi, dzięki nowe nadanej wolności nadal się utrzymali aż do czasu kulturkampfu. R. 1875 d. 27 września zamknięto klasztor i kościół z niemałą żałością i płaczem ludu; zakonników z kraju wydalono. R. 1881 zgorzał kościół łąkowski, obraz cudowny szczęśliwie uratowano i umieszczono tymczasem w Nowem Mieście. Rząd pruski najchętniej położyłby koniec pobożnym pielgrzymkom łąkowskim; pisano, że zamierza zakład obłąkanych albo więźniów umieścić w klasztorze. Kościoła także, jak dotąd, nie okazuje woli pobudować. Dlatego na tem większą zasługują pochwałę niezamożni zresztą parafianie nowomiejscy, którzy własnym kosztem zobowiązali się, jak słychać, kościół łąkowski wznieść na nowo i utrzymywać. Ob. Obrazy cudowne i miejsca w dyec. chełmińskiej, str. 32; Utracone kościoły, str. 117. Dodaje się tu, że zgorzały kościół w miejsce pierwotnego drewnianego pobudowano ze składek w cegłę r. 1785. Por. Bratyan. 2. Ł. , niem. Loncken dok. Lankyn, szlach. wś, pow. człuchowski, nad jez. Łąkie, przy granicy Pomeranii, w okolicy piaszczystej. Obszaru liczy mr. 11514, bud. 145, dm. 69, kat. 542, ew. 119. Par. Borzyszkowo, szkoła w miejscu, poczta Kremerbruch. Ludność polska na samym krańcu Kaszub. R. 1354 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, zapisuje prawem chełmińskiem na dziedziczną własność 16 włók we wsi Lankyn położone Mikołajowi Clawes, prusakowi, braciom i synom jego Piotrowi Kunke, Mikołajowi Walterowi Miken i Hauckin. Za to służyć nam będą w wojnie na koniu zbrojno, także do budowy zamków dopomogą, kiedy potrzeba i t. d. A że rola tam skąpa, dadzą nam od włóki obsadzonej płużnego 1 korzec owsa. Pozwalamy im w jez. Łąkie łowić ryby ku swojej potrzebie malemi narzędziami. Ob. Odpisy Dregera w arch. w Peplinie, str. 26. 3. Ł. , niem. Lonki, os. do Brodnicy, pow. kartuski. 4. Ł. , os. do Trzepowa, pow. kośoierski. 5. Ł. , ob. Łąka. Ki. F. Łąki 1. , niem. Lenkau, wś i dobra, pow. kozielski, o pół mili od Leźnicy, par. Rokicz; 67 bud. , 80 dm. , 643 mk. Wś ma z kol. Kuzówką 71 os. , 1581 mr. ziemi; dobra 842 mr. ziemi. 2. Ł. , niem. Lunke, wś, pow. mielicki, par. Żuława. F. S. Łąki 1. ob. Łąka, pow. frysztacki. 2. Ł. , niem. Wiese wś, pow. kiernowski, 745 mk. Łąki al. Łąkie, niem. Loncken, Lancken, Lankener See, dok. Lankyn, jez. , pow. człuchowskl, przy wsi Łąki, i przy granicy pomorskiej, w par. borzyszkowskiej. Brzegi z trzech stron górzyste, tylko przy wsi Łąki są niskie. Łąkie W przywileju dla tej wsi r. 1354 mistrz w, krzyżacki Winryk von Kniprode pozwala mie szkańcom łowić w jez. ryby ku stołowej po trzebie małemi narzędziami. R. 1310 jezioro Ł. wspomniano jest w dokumencie jako leżą ce na granicy ziemi wschodniopomorskiej a słupskiej. Kś. F. Łąkie 1. Zwiastowe, Ł. Wielkie i Ł. Markowe, pow. włocławski, gm. Pyszkowo. Dwie pierwsze w par. Boniewo, trzecia w par. Cho ceń. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł, Zwiastowe z nomenklaturą Żołdek rozległy mr. 326 grunta orne i ogr, mr. 245 łąk mr. 58, wody mr. 10, nieuż. i place mr. 9; w os. młyn. Żoł dek mr. 4; bud. mur. 6, z drzewa 4, płodozmian 10polowy, wiatrak, jezioro, pokłady torfu. Wś Ł. Zwiastowe os. 9, z grun. mr. 9. Folw. Ł. Wielkie rozległy mr. 575 grunta or. i ogr. mr. 430, łąk mr. 62, wody mr. 7, lasu mr. 64, nieuż. i place mr. 13, bud. mur. 8, z drzewa 5. Wś Ł. Wielkie os. 19, z grun. mr. 20. Folw. Ł. Markowe rozległy mr 406 grunta or. i ogr. mr. 313, łąk mr. 74, past. mr. 2, nieuż. i place mr. 17, bud. mur. 7, z drzewa 3, pokłady tor fu. Wś Ł. Markowe os. 16, z grun. mr. 20. 2. Ł. , wś nad jez. t. n. , pow. lipnowski, gm. i paraf. Skępe. Ma ziemi włośc. 206 mr. , w tem 183 ornych, 20 os. , 13 dm. , 233 mk. , szkołę począt. 1kl. ogólną. Ł. i rumunki tegoż imie nia ma 948 mr. w tem 312 ornych, 4 dm. , 20 mk. Karczma. Os. z młynem wodnym ma 5 mk. 3. Ł. , kol. , inaczej Huta, w par. Karnkowo, ma ziemi włośc. 1524 mr. , w tem 924 ornych, 76 osad, 73 dm. , 585 mk. We wsi ewang. dom modlitwy i szkoła element. Folw. nad jez. Łąkie ma 7 mk. , 3 dm. , karczmę i dom zajezdny. Według Tow. Kred. Ziems. do bra Ł. al. Łąck składają z folwarków Ł. i Ru munki Łąkie, wsi Ł. , Nowe Łąkie i Rumunki Łąkie; rozległość wynosi mr. 991 folw. Ł. grunta or. i ogr. mr. 203, łąk mr. 75, past. mr. 26, wody mr. 156, lasu mr. 279, nieuż. i place mr. 27, razem mr. 766, bud. mur. 3, z drzewa 17; folw. RumunkiŁąkie grunta or. i ogr. mr. 109, łąk mr. 70, past. mr. 41, nieuż. i place mr. 4, razem mr. 224, bud. z drzewa 12, młyn wodny. Wś Ł. os. 20, gruntu mr. 214; wś Nowe Ł. , os. 4, mr. 27, mk. 22; wś RumunkiŁ. 08. 67, mr. 1715. Br. CK Łąkie, niem. Lonkie 1. wś, pow. inowrodawski; 28 dm. , 265 mk, 181 ew. , 84 kat. 56 analf. Najbliższa poczta i tel. w Strzelnie, st. kol. żel. w Inowrocławiu. 2. Ł. , wś i gm. , pow. babimoski, 2 miejsc a Ł. Stare, b Ł. Nowe; 52 dm. , 561 mk. ; 4 ew. , 557 kat. ; 126 analf. Najbliższa poczta i tel. w Restarzewie, st. kol. żel, w Zbąszyniu. 3. Ł. , miejscowość dziś nieznana, w byłej parafii ś. Michała pod Gnieznem, M. St. Łąkie 1. niem. Lonk, 3 miejsc, w pow. świeckim a Ł. polskie, niem. Poln. Lonk, dok. Lanke, od r. 1873 Gr, Lank, wś włośc. parafialna, nad jez. , w znacznej już części, jak mapy podają, osuszonem, w okolicy jeszcze lesistej. Podług starych dokum. jezioro znajdujące się między Ł. a Sierockiem zwalo się Piaseczno. Obszaru liczy mr. 3680, bud. 77, dm. 28, kat. 67, ew. 167. Paraf. kościół i szkoła w miejscu, poczta Terespol. Ł. wś prastara, do książąt pomorskich niegdyś należąca. Jak czytamy na obrazie, w kościele sióstr miłosierdzia w Chełmnie po nad organami znajdującym się, wś tę r. 1295 darował ks. Mestwin II pp. benedyktynkom w Chełmnie po których sza rytki kościół ten i obrazy stare hist. z napisami otrzymały. Wspomniony napis brzmi jak następuje Virginibus Mestwine sacris quia Łąkie sacrasti Vivat in aetemam nomen in orbe tuum Anno 1295. Podczas reformacyi wś ta przeszła znowu w ręce prywatne, kościół zamienili dziedzice na śpichlerz. Dopiero gorliwa ksieni chełmińska Magdalena Mortęska napowrót wś tę odzyskał r. 1615 wykupiła jednę cześć od. Jakóba Ostrowickiego za 3000 zł. , a w r. 1616 drugą od pani Łąckiej, której zapłaciła 15, 000 zł. Następnie kościół swoim kosztem odnowiła, rolą przynależną, jak było od początku, uposażyła i zapisała tak wś jako i kościół na fundacyą nowego klasztoru pp. benedyktynek w Bysławku. Po okupacyi rząd pruski zabrał tę wś i wydał na własność osadnikom. Ob. Klasztory żeńskie w dyec. chełmińskiej, str. 112, 115, 124. Par. Polskie Ł. w dekan. świeckim liczy dusz 731, kościół tyt. ś. Bartłomieja, patronatu kiedyś pp. benedyktynek w Chełmnie, niewiadomo kiedy fundowany. System parafialny, zdawna zaniechany, przywrócono tu 1862 d. 19 kwiet. . Nowy budowany r. 1864 1865 kościół jest poświęcony 25 czer. 1865. Szpitala ani bractwa przy nim nie masz. Także proboszcza dotąd nieustanowiono; tymczasowo zarządza parafią pleban z Przysierska. Wsie paraf. Polskie Ł. , Rożanno, Gołuszyce, Strońsk, Stanisławie, Branice, Korytowo i Gawronice. Szkoła katol. w Rożannie liczy kat dzieci 27; 10 dz. zwiedza ew. szkołę w Łąkiem, 40 w Korytowie, 18 w Bagniewie. Ob. Szem. dyec. chełmińs. z r. 1867, str. 245. b Ł. niemieckie, niem. Deut. Lonk, włośc. wś w okolicy lesistej po nad jez. , blisko granicy pow. tucholskiego. Obszaru liczy mr. 3123, bud. 58, dm. 28, kat. 65, ew. 167. Par. i poczta Świekatowo, szkoła w miejscu. c Ł. młyn, niem. Deut. Lank Mühl posiadłość z młynem, między dwoma jez. , z których struga przechodząc młyn pędzi, należy do wsi Niemieckie Ł. ; bud. 9, dm. 3, ew. 29. Par. i t. d. jak wyżej. 2. Ł. , niem. Lanken, dok. r. 1413 Lanke, 1560 Lankir, włośc. wś, pow. złotowski, po nad jez. Łąkie, przy granicy pow. człu Łąkie Łąkie chowskiego, w okolicy lesistej. Obszaru liczy mr. 6786, bud. 279, dm. 98, kat. 233, ew. 574. Par. Zakrzewo, szkoła w miejscu, poczta Pr. Frydląd. Wś Ł. należy do obszernych dóbr złotowskich, własności niegdyś hr. Potulickich, Grudzińskich, Działyńskich i innych; obecnie panującej familii pruskiej. R. 1413 w czasie wypraw wojennych ks. szczeciński napadł wś Ł. i zrabował. Po nim wkrótce przybył Ar nold Ton Waldow z zastępem zbrojnym i do reszty wś zniszczył. Ob. Schmitt, Gesch. des Kreises Fiatow, str. 55, 278. 3. Ł. , niem. Lanken, dok. Lancke włośc. wś, pow. człuchowski, w okolicy piaszczystej, nad jez. Łąka, przy granicy Pomeranii. Obszaru liczy mr. mr. 9112, bud. 109, dm. 44, kat. 300, ew. 79. Par. i poczta Koczała, szkoła w miejscu. R. 1374 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyż. , zapisuje Piotrowi Petzen z Brzeźna prawem chemińs. na dziedziczną własność dobra Ł. wraz z prawem patronatu nad kościołem Kir chenleen. Za to pełnić nam będzie służbę wojenną w zbroi na koniu, zamków budować do pomoże i t. d. A że tam rola nieurodzajna, dadzą nam co rok zamiast płużnego 1 k. owsa od obsadzonej włóki, a na uznanie naszego pa nowania 1 funt wosku i 5 den. Ob. Odpisy Dregera, rkp. w arch. w Peplinie, str. 26. Ja ko z przytoczonego powyżej przywileju widać, kościół od dawna tu istniał przed reformacyą; przyłączony był jako filia do par. w Koczale; proboszcz posiadał przy nim 2 włóki roli. W r. 1617 kościół łącki jest umieszczony w spisie kościołów nowo utworzonego dekanatu czarnieńskiego hamersztyńskiego. Rychło potem zaginął, ponieważ w późniejszych aktach ko ścielnych nie bywa wspominany; tylko owe 2 włóki pozoststały, z których dochody brał proboszcz w Koczale. Ob. Utracone kościoły w dyec. chełmińskiej, str. 340. 4. Ł. Nowe, niem. NeuLanken, os. pow. złotowski, w okoli cy lesistej, 496 mr. ziemi, 17 bud. , 7 dm. , kat. , 57 ew. Par. Zakrzewo, szkoła Nowe Wiśniewko, poczta Złotowo. JO. F. Łakie 1. al. Łąka, Łączka, dok. Lancka, nazywało się dawniej jez. w pow. kartuskim, opodal wsi Klonowa, Strzepowa i Grabowa. Należało do dóbr obszernych Polusino, darowanych przez księcia pomorskiego Sambora oo. cystersom w Łeknie, którą to darowiznę ks. Mestwin II potwierdził r. 1291. Granice dóbr polusińskich ku wschodowi w związku stojącemi z jez. Ł. tak się wyrażają A via et valle circum lacum Sambercho dziś Zabrze a dextris tramite directo per medium inter Glonowe et paludem, quae Tritablota vocatur, super lacum Lancka, ipsum lacum cum suo rivulo usque ad viam circa vallem magnam, quae est inter Strepowe et Grabowe. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch, 2. Ł. , niem. Loncke, jez. , pow. człuchowski, w granicach wsi Łąkie. R. 1374 Winryk v. Kniprode, mistrz w. krzyżacki, nadając przywilej tej wiosce, o jeziorze nie wspomina. 3. Ł. , niem. Lanke, nazywało się kiedyś jez. przy wsi Ogorzeliny Gerhardsdorf, teraz Görsdorf, położonej w pow. chojnickim. Podług przywileju z r. 1338 posiadaczom wioski wolno było w jez. ryby łowić małemi narzędziami ku własnej potrzebie. Ob. Odpisy Dregera w arch. w Peplinie, str. 19. 4. Ł. , por. Głodowo, Łąkietka, wś, pow. włoszczowski, gm. Irzą dze, par. Nakło, na lewym brzegu Pilicy, śród lasów sosnowych w nizinie piaszczystej poło żona. Ma 5 dm. , 27 mk. , 28 mr. roli ornej, 16 mr. łąk, 4 mr. pastwisk, 2 m. nieuż. Gleba piaszczysta, miejscami mocno wilgotna, torfiasta. Nad Pilicą piękne łąki. Znajdują się tu również młyn i piła, należące do dóbr Siedli ska. Pierwszy z produkcyą roczną 300 rs. , druga z produkcyą 450 rs. Dr. E. B. Łakoć, wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Kurów, par. Markuszów. Łąkocin, ob. Krotoszyn, pow. odolanowski i Łękocin, Łąkorek al. Ląkorek, niem. Lonkorrek, Lonkorreck, dok. Kl. Linker, Lonker, Linkom, król. domena, pow. lubawski, nad znacznem jeziorem, w okolicy lesistej. Obszaru roli ornej liczy ha. 287, łąk 56, pastw. 35, nieuż. 10, wody 175, ogółem ha. 561; bud. 23, dm. 9, kat. 86, ew. 69. Par. , szkoła i poczta Łąkorz. W miejscu jest gorzelnia, wyprzedaż tuczonego bydła i owiec. Ł. pierwotnie był dobrami prywatnemi. R. 1414 donoszą księgi krzyżackie strat wojennych, jako Januszowi z Ł. wszelkie budynki spalili, 30 ludzi ze wsi uprowadzili; strat poniesionych ogółem za 1000 m. Za polskich czasów Ł. był królewszczyzną, w XVIII w. do ststwa łąkorskiego należącą, którą następnie zamieniono na król. domenę. Łąkorz al. Ląkorz, niem. Lonkorz, Lonkors, Lonkorsz, dok. Grosse Linker, Lonker, Longkorn, Linkom 1. włośc, wś kościel. , pow; lubawski, milę od dworca kol. żel. w Biskupicach, w okolicy lesistej. Obszaru liczy mr. 4892, bud. 134, dm. 64, kat. 534, ew. 91. W miejscu jestt kościół filialny do Lipinek, szkoła i poczta. Dawniej odbywały się tu o przepisanych czasach roki sądowe Gerichtstage. Opodal wsi w jeziorach i torfowiskach natrafiano na różne gliniane, bronzowe i kamienne przedmioty, naprowadzające na domysł, iż mogły one pochodzić z mieszkań nawodnych. Ob. G. Ossowski, Mapa archeol. Prus zachodnich, str. 3. R. 1414 zapisują księgi krzyżackie strat Wojennych Z 64 włók, które wś Ł. posiada, jest teraz 50 pustych, wszystkie zabudowania spalone, wyjąwszy kościół; włościanie mają strat 2000 m. , kościół 50 m. , stu ludzi stąd uprowadzono albo Łąkietka Łąkocin Łąkorek Łąkorz Łąkoszyn Łąkoszyn zabito. U. 1435 Paweł von Russdorf, mistrz w. krzyżacki, rozporządza na życzenie Henryka Marszałka, komtura radzyńskiego widać stąd, że wś Ł. wtedy do radzyńskiej komturyi należała, jako osadnicy tutejsi, wrazie gdyby nie była potrzeba zwozić końmi swoimi siano do budy w Suminie, gotowi są zawieść je do dworu krzyżackiego w Świeciu albo do Babalic Paulsdorf. R. 1439 tenża Paweł von Russdorf zeznaje, jako Janusz von Kaszlo wielkie przysługi oddał zakonowi w wojnie, gdzie nogę utracił i miał prawo wolnego utrzymania na zamku radzyńskim, ale teraz prosi, aby mu wzamian za to prawo zapisano we wsi Ł. 7 włók roli na użytek, co też mistrz ów krzyżacki niniejszem czyni, dodając, że tylko do śmierci włóki te dzierżyć będzie, a jeśliby się ożenił, wtedy ani żona, ani dzieci nie będą po nim dziedziczyli, tylko włóki znowu przypadną do zamku. Także otrzymał Janusz wolną rybitwę w jez. Płowęż mit 6 Säcken und 1 Fusswathen do stołowej potrzeby. Ob. Gesch. des Culmerlandes, str. 93, 94, 147, 150. Roku 1608 Samuel Łaski, h. Korab, tenut. dóbr Ł. , sprawił wielki ołtarz nowy w tutejszym kościele jako i wszelkie przybory do nabożeństwa. R. 1695 pobudowany nowy kościół w Ł. R. 1759 istniało ststwo łąkorskie r. 1771 w posesyi Czapskich Tomasza i Maryanny, przy którego granicy leżało pustkowie Zacharczyzna, do wsi Rywałda należące, własności biskupa chełmińskiego. Ob. Inwentarz dóbr bisk chełm. z r. 1759. Kościół w Ł. oddawna był parafialnym, w XVII w. , jak się zdaje, do par. w Lipinkach przyłączony; tytuł ma ś. Mi kołaja, patronatu rządowego. Należą do niego wioski, Łąkorz, Łąkorek, Wielgrób, Iwanki, Robotno, Partęczyn, Ładnówko, Przybyszewo, Głowin, Wronki, Rosochy, Mieliwo, Sosno, Koń, Gaj, Borki, Mrówisko i Ciche. Szkoły katol. istnieją w Łąkorzu dzieci kat. 73, w Cichem 107. 2. Ł. , król. nadleśn. , obszaru liczy mr. 24671, bud. 7, dm. 2, kat. 1, ew. 17. Parafia, szkoła i poczta, jak wyżej. Kś. F. Łąkoszyn, wś, pow. kutnowski, gm. Kutno, par. Łąkoszyn, odl. o 1 w. od Kutna, posiada kościół paraf. drewniany, szkołę początk. 1kl. ogólną, 22 dm. , 374 mk. , 791 mr. , w tem 207 mr. ziemi włośc. Kośc. tutejszy, założony wraz parafią przez kanoników regularnych z Trzemeszna, istniał już w 1400 r. Obecny 1758 r. Par. Ł. dek. kutnowski 1700 dusz. Czyt. Kod. dypl. pol. II, 556 i Lib. ben. Łaskiego, I, 396, II, 433, 481 Według Tow. Kred. Ziems. dobrą Ł. składają się z folwarków i wsi Ł. , Leszczynek i Piwki; rozległe mr. 1627 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 393, łąk mr. 128, nieużytki i place mr. 27, razem mr. 548, bud. mur. 10, z drzewa 14, płodozmian 6 i 10polo wy; folw. Leszczynek grunta orne i ogr. mr. 592, łąk mr. 55, past. mr. 8, lasu mr. 137, nieuż. i place mr. 30, razem mr. 821, bud. mur. 3, z drzewa 9, płodozmian 13polowy; folw. Piwki grunta orne i ogr. mr. 232, łąk mr. 13, past. mr. 5, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 258, bud. mur. 6, z drzewa 1, płodozmian 10polowy; dwa wiatraki; rzeczka Ochnia prze pływa. Wś Ł. os. 23, z grun. mr. 217; wś Leszczynek os. 19, z grun. mr. 17; wś Piwki os. 5, z grun. mr. 6. W. . W Łąkowice, wś, pow. wejherowski, ob. Łętowice. Łąkowo, niem. Lankau, nazywała się wś w pow. kwidzyńskim, wspominana w dokum. z r. 1451. Narożnik tej wsi stykał się z gra nicami Luchowa Mały Świerkocin i Pieniążkowa. Także Lalkowy, Ostrowite, W. Świer kocin i Omętowo zachodzą w owej okolicy. Czy teraz jeszcze Ł. jako osada istnieje i jakąby wś oznaczało, trudno odgadnąć; pod tą sta rą nazwą przynajmniej zdawna nie jest znane. Dla lepszego zoryentowania dodaje się, że dokument, opisując granice Lubichowa i Smaźewa, wspomniał narożniki dóbr tych a Kolmagi i Ostrowitego, następnie narożnik dóbr tych z Ostrowitego i Pieniążkowa i tak dalej cią gnie a loco graniciali poro t. j. ostatni na zwany narożnik supra montem nsque ad lapidem qui situs est ad fossam, ut ibi sit locus granicialis inter Penczkau Pieniążkowo, Lankau et parvum Swierkoczyn t. j. Łuchowo, porro a loco graniciali ad lapidem in via Lalkowiensi quae etiam est locus granicialis inter Lelekau Kalkowy et magnum Swierkoczyn atque etiam parvum Świerkocin t. j. Łucho wo, in eadem via usque ad pascua, quae sunt ad fossam i t. d. Ob. Varia acta, str. 23, rkp. w arch. w Peplinie. Kś. F. Łąkowo, dok. Lanknau, nazywało się jezio ro przy wsi Mędromierzu, w pow. tucholskim, r. 1356 wspominane jako na pograniczu tej wsi leżące. Ob. Przywileje ststwa tucholskie go, rkp. w Belnie, str. 2. Kś. F. Łąkowy potok, pot. źródlany Grodziskiego potoku ob. , wypływa w płd. zachodnim na rożniku gm. Wólki Grodziskiej; płynie przez nią na wsch i we wsi łączy się z lew. brze giem z Wsiową Wodą, tworząc Grodziski pot. Długość biegu 5 kil. Br. G. Łąkta 1. Dolna, wś, pow. bocheński, od drogi powiatowej 3 do 4 kil. , od Wiśnicza 12 kil. , od Bochni 20 kil. odległa, według ostatniego spisu ludności ma 703 katol. , 26 żyd. ; obszaru około 500 mr. , w tych dwors. 200 mr. Należy do par. w Rzegocinie. Jeszcze przed rokiem 1868 Ł. Dolna stanowiła wraz z Rzegocinem i Gierczycami własność ssrów hr. Ilińskiego, którzy te dobra sprzedali Abelardowi Mondererowi, a ten w r. 1869 odprzedał znów Rzegocinę swemu propinatorowi Szmulo Łąkowice Łąkowo Łąkowy Łąkta Łążek wi Rosenblumowi, Ł. Dolną innemu spółwyznawcy, a Gierczyce dla siebie zatrzymał. Lud przeważnie trudni się rolnictwem, wyrobem płótna, siejąc len i konopie, i naczyń gospodar skich jak wideł, niecek, koryt, dłubiąc je z li py lub osiczyny. Szkoły nie posiada żadnej na miejscu, tylko posyła dzieci do Trzciany, o pół mili odległej. 2. Ł. Górna, wś, pow. bocheński, odległa od Bochni 18 kil. , od Wi śnicza 10 kil. a od Limanowy 18 kil. , przy powiatowym gościńcu z Bochni przez Limano wę do Sącza, stamtąd do Węgier prowadzącym położona, znajduje się pomiędzy górami, pod górze Tatr stanowiącemi. Według ostatniego spisu ludności liczy 1082 mk. katol, i 22 żyd. , posiada 160 dm. i należy do par. w Rzegocinie. obszaru zajmuje 1480 mr. , z tych dwór 630 mr. , glebę ma glinkowatą, przy starannej upra wie wszystkie rodzaje zbóż, a przeważnie psze nicę wydającą. W r. 1293 Zbigniew Żegota dziedzic Ł. ufundował kościół w Rzegocinie. Mieszkańcy przeważnie trudnią się rolnictwem; jednak i rzemiosło nie jest im obce. Według zapisek tabuli krajowej lwowskiej Ł. Górna należała aż po koniec XVIII w. do klucza dóbr Wiśnicz, którego właścicielem był podtenczas Stanisław ks. Lubomirski; w r, 1819 figuruje jako właścicielka Ł. Górnej Konstancya z ks. Lubomirskich hr. Rzewuska, po której w roku 1822 w skutek ogłoszenia sądowego upadłości nabył Wincenty Skrzyński, po nim w r. 1843 objął Ludwik Skrzyński na podstawie działu familijnego, a w końcu przechodzi w r. 1845 na własność Adelajdy ks. Ponińskiej, ur. hr. Dohna. W r. 1869 nabywają drogą kupna do bra Ł. Górna, Kunica i Bytomsko Feliks i Wiktorya Armołowicze i do dnia dzisiejszego po zostają w ich posiadaniu. Przez lat przeszło 24 dobra te zostawały w rodzinach niemiec kich, bo i ks. Adolfa Ponińskiego do nich zali czyć należy, a przecież prócz wytępienia lasów i zniszczenia dóbr, żadnych po sobie nie pozo stawili śladów godnych do zapamiętania. Szko ła istnieje w Ł. Górnej dopiero od r. 1876, a to przeważnie w skutek starania obecnych właścicieli, którzy bezpłatnie wydzielili z ob szaru dworskiego grunt pod budynek szkolny i ogród i wyznaczyli z lasów swoich potrze bny materyał. Dawniej posyłano stąd dzieci do szkółki w Rzegocinie, blisko pół mili lub więcej odległej, i to tylko podczas lata. Do Ł. Górnej należy folwark Kunica al. Kunice, nie gdyś stanowiący osobne ciało tabularne jak i Skrzydłówka, po której tylko karczma dwor ska tem mianem obdarzona pozostała; obecnie zlały się w jedno i tworzą z Ł. Górną nierozdzielną całość. F. A. Łąkta, niem. Lonkta, wś blisko rz. Orli, pow. krobski, 30 dm. , 216 mk. , wszyscy katol. ; 63 analf. Pocz. , tel. i st. kol. żel. w Rawiczu o 10 kil. Łąsk 1. niem. Lonsk, dom. , pow. inowrocławski; 2047 mr. rozl. , 10 dm. , 156 mk. ; 26 ew. , 130 kat. ; nie masz analf. Poczta i teleg. w Pakości o 4 kil. ; st. kol. żel. w Inowrocławiu o 11 kil. Klucz Ł. był do okupacyi pruskiej własnością biskupów kujawskich; stanowiły go wsie Szawłowice, Murzynowo, Perkowo, Chlewiska, Mleczkowo, Biachowice, Brednia, Opoki Wielkie, Wąsosze, Barchanie, Łagiewniki, Sikorzewo, Dulsko, Sławsko, Dźwierzno. Por. Koronowo. Czyt. Kod. dypl. pol. I, 124; II, 02. 2. Ł. Wielki, niem. LonskGross, wś, pow. bydgoski; 3 folw. a ma 33 mr. rozl. , b 433 m. , o 320 m. ; 53 dm. , 525 mk. ; 23 ew. , 493 kat. , 9 żyd. ; 114 analf. Kościół kat. paraf. należy do dek. bydgoskiego. . Poczta w Mąkowarsku o 7 kil. ; st. kol. żel. i tel. w Kotomierzu o 21 kil. 3. Ł. Mały, niem. Lonsk Klein, wś, pow. bydgoski; 28 dm. , 269 mk. 53 ew. , 216 kat. , 66 analf. Poczta najbliższa w Mąkowarsku, st. kolei żel. i tel. w Kotomierzu. M. St. Łąskie al. Łąckie, jez. przy wsi Łąkie, leży o 2 w. na płn. od Skępego. Ciągnie się wąskim pasem 1 3 do 1 w. w kierunku od zach. ku wsch. na długość 4 1 2 w. ; brzegi wyniosłe, suche, w części lesiste. Na płn. brzegu leży wś Łąkie. Obszar jego wynosi przeszło 50 mr. Łąskie piece al. Łąski piec, niem. Lonskipiec, os. przy wsi Łążku, pow. świecki, nad strugą do Brzeziny wpadającą, w okolicy lesistej. Obszaru liczy mr. 1520, bud. 119, dm. 53, kat. 259, ew. 6. Par. i poczta Śliwice, szkoła Łążek. Łątczyn 1. wś, pow. jędrzejowski, gm. Raków, par. Jędrzejów. Leży przy trakcie to tym z Kielc na Miechów do Krakowa idącym, odl. 2 w. od Jędrzejowa. W 1827 r. wś podu chowna, 10 dm. , 98 mk. Kod. dypl. Małop. , str. 168. Por. Jędrzejów, III, 590. 2. Ł. , wś, pow. ostrołęcki, gm. Troszyn, par. Kleczkowo. Ma 2069 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 35 dm. , 252 mk. Folw. Ł. r. 1871 oddzie lony od dóbr Ostrołęka, Br. CK Łążek 1. kol. , pow. kolski, gm. i par. Kłodawa Łaski, Lib. ben. II, 453, odl. od Koła w. 21; dm. 10, mk. 67. W 1827 r. wś rząd. 12 dm. , 93 mk. Por. Kłodawa. 2. Ł. , wś nad rz. Wartą, pow. noworadomski, gm. i par. Brzeźnica, ma 10 dm. , 63 mk. , 199 m. ziemi włośc. Należała do dóbr Jajki. 3. Ł. , wś nad rz. Wisłą, pow. sandomiierski, gm. i par. Łoniów, odl. 19 w. od Sandomierza. Ma 6 dm. , 34 mk. , 5 os. , 25 mr. ziemi włośc. i 333 mr. folw. ; płodozmian 7polowy. 4. Ł. Ordynac ki, wś, pow. janowski, gm. Kawenczyn, par. Janów, o mil 2 od m. Janowa. Do 1867 r. stanowiła część ordynacyi hr. Zamojskich. Wś ta w zapadłych lasach na granicy Galicyi austryackiej położona, nad rz. Bukowną, która połączywszy swe wody pod wsią Marnotami Łąsk Łąkta Łątczyn Łąskie Łążnica Łążek z rzeczką Branwicą, tworzy pod Ł. obszerny kilkunastomorgowy staw, porosły trzciną i obfitujący w ryby i wodne ptactwo. W 1880 r. wś ta miała dymów włośc. 50, ludnośćci męż. 254, kob. 260; lud dorodny, wyznaje wyłącznie religią katolicką. Grunta piaszczyste, nieurodzajne, stąd też utrzymanie ludności daje głównie przemytnictwo. W Ł. jest posterunek straży pogranicznej. R. 1827 dm. 26, mk. 262, par. Biała. 5. Ł. Zaklikowski, wś, pow. janowski, gm. i par. Zaklików, stanowi część obszernych dóbr zaklikowskich, będących obecnie własnością spółki obywatelskiej pod firmą A. Przanowski i siedmiu innych. Wś ta, śród lasów i gruntów piaszczstych rozłożona, na pograniczu galicyjskiem, w 1880 r. miała dymów włośc. 28, oraz dwors. 6, ludności ogólnej 241 dusz. Jest tutaj posterunek straży pogranicznej i przykomórek celny; tędy prowadzi trakt główny handlowy do Galicy i austryackiej, od której oddziela Ł. tylko rzeczka Sanna, wpływająca pod Łążkiem do Galicy i i formująca w swym przepływie obszerny staw kilkumorgowy, środkiem którego przechodzi idealna granica państwowa. Lud utrzymuje się z przemytnictwa lub z zarobków przy przewozie zboża do Galicyi. R. 1827 dm. 18, mk. 84. 6. Ł. Zaklikowski, folw. do dóbr Zaklików należący, stanowi własność spółki obywatelskiej Przanowski i inni, 250 mr. ziemi piaszczystej, mało urodzajnej, dm. dwors. 4; główny zarząd leśny dóbr zaklikowskich. Młyn na rz. Sannie, która zarazem tworzy staw dworski, obficie zarybiony; odległy ód miasta powiat. Janowa mil 4, od os. Zaklikowa w. 4. 7. Ł. , ob. Łężek 8. Ł. , wś, pow. mławski, gm. Niechłonin, par. Sarnowo, odl. 16 w. od Mławy. Ma 20 dm. , 252 mk. , wiatrak, grunta żytnie. Na gruntach dworskich znajduje się zdrojowisko, z którego wypływa rzeczka Przylepnica. Gorzelnia zamknięta od 1877 r. Ód Ł; oddzielono w ostatnich czasach czterowłó kowy folwarczek Zagajek, własność Szumskiego. Do Ł. należy nowy, w 1880 r. erygowany folwark Sadykierz, zawierający około 10 włók ornej ziemi i 3 1 2 włók lasu. W lesie znajdują się modrzewie. Ogólny obszar wynosi 1699 mr. i 29 mr. nieuż, w tem os. 24, ziemi włościań, mr. 245. 9. Ł. Skrzeszowski al. Mogiły Afrykańskie, ob. Kopce Wojewódzkie, Br. Ch, Łążek, przys, do Chwałowic w pow. tarno brzeskim, należy do par. w Pniowie a do urzę du poczt, w odległym o 15 kil. Radomyślu. Ta mała osada licząca 179 mk. rzym. kat. , po łożona nad pot. Sanną, 154 m. npm. , przy samej granicy Królestwa Polskiego, zamykającej ją od płn. i wsch. , jest oddzielona od Pniowa, Chwałowic i Brzozy borami sosnowemi, zajmującemi kilka mil kwadr. Od Chwałowic jest położony Łążek na wschód. Mao. Łążek, niem. Lonzek, folw. , pow. śremski, 7 dm. , 87 mk. , należy do dom. Łęgu, niem. Leng. Łążek 1. niem. Lonschek, włośc, dobra, pow. starogrodzki, w okolicy lesistej, nad jez. Niedat, o 19 kil. od Starogrodu; obszaru mr. 588, gbur. 5, zagrodn. 1, kat. 58, ew. 4, dm. 8. Par. Zblewo, szkoła Iwiczno, poczta Frankifeld. 2. Ł. , niem. Lonzek, os. do Uścia, pow. chełmiński, bud. 1, dm. 1, kat. 12. Par. i poczta Chełmno, szkoła Starogród. 3. Ł. , niem. Londzek, wś należąca do Sampławy, pow. lubawski, przy trakcie bitym lubawskonowo miejskim, w okolicy lesistej, 1 milę od Luba wy; bud. 37, dm. 14, kat. 1. 32, ew. 31. Par. i szkoła Sampława, poczta Lubawa 4. Ł, niem. Lansk, wś włośc, pow, świecki, nad strugą Brzeziną, w lesistej i bagnistej okolicy. Obszaru liczy mr. 4794, bud. 214, dm. 90, kat. 465, ew. 44. Parafia i poczta Śliwice, szkoła w miejscu. Kś. F. Łążek, nazywała się miejscowość czy pole łączy ste na nizinach praw. brz. Wisły położo ne, w pow. chełmińskim, między Kałdusem a Chełmnem; dalej po za Łążkiem aż pod same Rybaki chełmińskie ciągnęła się Kępa Kałduska. Miejscowość ta wspominana jest w in wentarzu dóbr biskupów chełmińs. z r. 1759. Ob. arch. w Peplinie. Kś. F. Łążek, Łączek, Łączki, niem. Lonczek, Lonzek, dwie wsie, pow. toszeckogliwicki; a Ł. miejski, pod Toszkiem, istniała już na początku XVI w. , ma 18 bud. , 25 dm. , 155 mk. , 25 os. , 300 mr. ziemi, b Ż. Toszek, tamże, 3 bud. 7 dm. , 52 mk. , 7 os. , 110 mr, ziemi. F. S. Łążenice, ob. Leżenice. . Łążki, wś i folw. , pow. łęczycki, gm. Gostków, par. Leźnica Wielka, odl. od Łęczycy w. 9; wś dm. 2, mk. 26; folw. dm. 5, mk. 42. W 1827 r. 16 dm. , 81 mk. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 400 grun ta orne i ogrody mr. 363, łąk mr. 14, lasu mr. 8, nieużytki i place mr. 15, bud. z drzewa 16, płodozmian 10polowy. Br. Ch. Łążki, ob. Lonschken niem. . Łążnica, por. Laznitz. Łążyn 1. wś i folw. , pow. lipno wski, gm. Mazowsze; par. Łąźyn. Leży przy szosie przez Lubicz do Torunia prowadzącej, odl. 7 w. od Lubicza, 17 w. od Torunia. Posiada kościół paraf. , szkołę gminną, karczmę. Gruntów włośc. 50 mr. , w tej liczbie 22 mr. ziemi ornej, 16 dm. , 164 mk. , szkoła początk. 1kl. ogólna. Probostwo 8 mr. , w tej liczbie 6 mr. ziemi ornej, 5 mk. Dworski obszar Łążyn 1128 mr. , w tej liczbie 968 mr. ziemi omej, 9 dm. , 99 mk. Obok położony folw. Kołat, inaczej Elżbiecin, 5 mk. Kościół tutejszy i par. erekcyi niewiadomej; obecny murowany, po 1847 wystawiony został. Par. Ł. dek. lipnowski 1027 dusz. Według Tow. Kred, Ziems. folw. Ł, Łążenice Łążki Łążyn Łążek z wsiami Ł. i Kuźniki, rozległy mr. 1055 grunta orne i ogr. mr. 878, łąk mr. 88, lasu mr. 42, nieuż, i place mr. 47, bud. mur. 10, z drzewa 4; płodozmian 15polowy; pokłady torfu. Wś Ł. osad 31, z grun. mr. 37; wś Kuźniki os. 29, z grun. mr. 306. R. 1789 Ł. był własnością Ludw. Przedlszewskiego, który tu wysiewał 62 korce żyta, 13 k. pszen. i brat 364 zł. czynszu. 2. Ł. , folw. , pow. sierpecki, gm. Bieżuń, par. Lutocin, odl. 22 w. od Sierp ca, zajmuje wraz z należącemi do niego folw. Koralewo, Obręb i Zabieżuń 648 mr. gruntów, w tem 252 mr. nieuż. , 17 mk. , 2 budynki mieszk. , 6 w. od zarządu gminy; folw. Ł. w gm. i par. Poniatowo rozległy mr. 473 grunta or ne i ogr. mr. 103, łąk mr. 245, pastw. mr. 56, lasu mr. 61, nieuż. mr. 8, bud. z drzewa 7. Folw. ten w r. 1878 oddzielony od dóbr Po niatowo. Br. Ch. Łążyn 1. niem. Londzin, dok. Lonczyn, włośc, wś, po nad jeziorem łążyńskiem, nad małą strugą do tegoż jeziora wpadającą, pow. lubawski, w położeniu górzystem. Obszaru liczy mr. 4375, bud. 124, dm. 47, katol. 374, ew. 11. Parafia Żwiniarz, szkoła w miejscu, poczta Lubawa. Na południe tej wsi, na lewym brzegu strumienia bezimiennego, na posiadłości należącej do miejscowego młyna, wznosi się szaniec, cały i dobrze zachowany. Oddawna należała wieś Ł. do dóbr stołowych biskupów cheiłmińskich, którzy ją zwykli byli wydawać na czynsz osadnikom. R. 1414 czytamy w księdze strat wojennych We wsi Ł. 3 gburstw spalonych. R. 1759 donosi inwentarz dóbr biskupich Ł. , wieś czynszowa, ma włók 60, rabia na Tynwałdzie. Dwaj sołtysi Maciej Zelma i Kazimierz Mroczyński trzymają włók 6 za równem prawem wiecznem od bisk. Kretkowskiego, r, 1725 renowowanem, gospodnego dają zł. pr. 40, kontryb. żoln. fl. 22, płużnego żyta kor. 2, jęczm. 4 i t. d. ; karczmarz za prawem wiecznem trzyma wł. 2, daje czynszu fi. 2 gr. 20; Szperka, leman, od 2 wł. do lat 30 nadanych czynszuje zł. 10, płużnego k. żyta 1, jęczm. 2, kontryb. wojennej zł. 8 gr. 9; Bochen, młynarz łążyński, za prawem wiecznem od bisk. Jana r. 1540 nadanem, trzyma wł. 1, od której płaci czynszu gr. 20, paktu młyńskiego zboża k. 48, karmi wieprzów pańskich 2 i miele bez macowania do folw. tynwałdzkiego. Dannicy kontraktowi siedzą w budynkach pańskich, jako to Śliwka, Stefan, Muszeński, Falk, Kazimierz, Kowal i Paweł Galiński; każdy ma swoje budynki, każdy trzyma po 2 włóki, dzierżawy płacą odwłoki po 10 fi, , a od chałup po 2 fi. , suma czynszu zł. pr. 128. Pustych włók na Ł. 34; kto te włóki sieje, czwartnika z oziminy fi. 6 gr. 20, a z jarzyny fl. 3 gr. 10 płaci i t. d. Po okupacyi rzsąd pruski zabrał tę wieś i wydał następnie na prywatną własność osadnikom. 2. Ł. , dawniej Łądzino, niem. Lonszin, dok. Lansin, Lanse, Lonzyn, Lanczen, Lenzen, Lanzen, Lansen, Lonczyn, włośc, wś kościelna, pow. toruński. Ha wyżynach prawego brzegu Wisły. Obszaru liczy mr. 4166, bud. 128, dm. 79, katol, 417, ew. 141. Kościół katol, i szkoła w miejscu, poczta Unisław. Od po czątku była ta wieś czynszowa i należała do komturyi bierzgłowskiej. Podług starodawnej lustracyi tejże komturyi wś Ł. posiadała 23 włók, z których każda czynszowała po 13 śkot. R. 1376 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, wystawił pierwszy znany przywi lej lokacyjny dla wsi Ł. ; podług niego posia dał wtedy kościół tutejszy 6 wł. wolnych. B. 1415 donoszą księgi czynszowe krzyżackie We wsi Ł. jest wł. 38, każda czynszuje po 14 skot. , 4 k. żyta, 2 k. owsa i 4 kury; 36 wł. obsadzonych, 2 puste; 2 karczmy; suma czyn szów 24 m. R. 1506 miasto Toruń odkupiło prawa, t. j. pewne pożyczone sumy pieniędzy, jakie mieli na tej wsi Henryk Schnittel i Szcze pan Oehlschläger. R. 1513 król Zygmunt po zwala miastu, żeby wypłaciło Apolonii Kober sumę pieniędzy, na wsi Ł. zaciągniętą, i tak długo wieś trzymało, dopóki napowrót oddane nie zostaną. R. 1520 król Zygmunt nadał wś Ł. wraz z całą komturyą dawniejszą bierzgłowską Toruńczanom w zamian za miasto świecie, do którego sobie pewne prawa rościli. R 1592 odkupiło miasto sołectwo tutejsze od wdowy po sołtysie Żmijewskim Smyewski za 600 m. Dotąd jeszcze wieś Ł. do miasta Torunia należy. Kościół parafialny od dawna tu istniał. Parafia łążyńska liczy dusz 1436. Kościół jest tytułu św. Walentego męcz. , pa tronatu miasta Torunia, nie wiadomo kiedy fundowany, nowo zbudowany r. 1838, poświęeony 15 listop. 1838. Szpital nie istnieje przy kościele, bractwo jedno trzeźw, od roku 1838. Administr. Jan Busch. Wsie paraf. Łążyn, Łążynek, Rzęczkowo, Berghof, Cichoradz, Skłudzewo, Słomowo. Szkoły katol. w Łąży nie dz. katol. 87 i w Rzęczkowie 76. Parafia Ł. znajduje się w dekan. toruńskim. Ob. Gesch, des Culmerlandes, str. 100 i 114; Wernicke, Gesch, der Stadt Thorn, str, 273; Szemat. dyec. chełm. , str. 276. Kś. F. Łążyn, dok. Lansin, nazywał się z dawna las obszerny, w okolicy miasta dzisiejszego Łasina znajdujący się w pow, grudziąskim. Ciągnął się od jeziofa łasińskiego począwszy aż do granic Pomezanii, gdzie mieli swoje posiadłości biskupi pomezańscy. W XIII w. osiedli tu po nad jeziorem dwaj jacyś bracia Polacy, którzy osobną wieś zwaną Leśna wieś trzymali. R. 1290 założono przy wsi miasto Łasin. Jan z lasu de Nemore jest w niem pierwszym sołtysem. Inny z owych lasaków Łążyn Łążyn Łążynek Jakób założył wieś po drugiej stronie jeziora, Jakóbkowem od niego zwaną. Oczywiście, że skutkiem zakładania coraz nowych osad las ten coraz też bardziej przetrzebiano. R. 1314 Karol z Trewiru, mistrz w. krzyżacki, zapisał miastu Łasin na własność 26 wł. w lesie za konnym zw. Lansin, i to na użytek jedynie, nie zaś aby go karczować i trzebić mieli. Od włóki dawali czynszu po 15 skot. Obszar ten lasu ciągnął się przy wsi Święte, jeziorze wałdowskiem, przy trakcie radzyńskodzierzgoń skim i drodze do Gorynia wiodącej i sięgał aż do posiadłości biskupa pomezańskiego gdzie teraz granica pow. grudziąskiego i do 3 włók szynwałdzkich. Później, nie wiadomo z jakiej przyczyny, przypłaszczali sobie las ten miej ski starotowie rogozińscy. R, 1772 w czasie pruskiej okupacyi posiadało go znowu miasto. R. 1823 z owych pierwotnie zapisanych 26 wł. lasu było wykarczowanych 7 wŁ, które osadnikom wydane były i tworzyły osobną wieś miejską, zw. po niem. Stadtwald Lessen albo Lessenwalde ob. . Resztę pozostałego boru odprzedało miasto r. 1861 dziedzicowi Körber z Körberode za 37000 tal. Ob. Frölich, Gesch, des Kreises Graudenz, str. 185, 188, 196. Kś. F. Łążynek 1. wś, pow. lipnowski, gm. Dobrzejewice, par. Ciechocin, Gruntów włośc. 850 mr. , w tej liczbie 842 mr. orn. ; 28 dm. , 269 mk. włościan. We wsi szkółka. 2. Ł. , folw. będący własnością skarbu, ma 228 mr. , w tej liczbie 175 mr. ornych, 8 mk. R. 1882 oddzielony od dóbr Ciechocin. R. 1789 czynsz od włościan z arend wynosił 1165 zł. dla biskupów kujawskich. Łążynek, niem. Lonszinek al. Lonzynek od r. 1874 Kl. . Lansen dobra, pow. toruński, śród wyżyn prawego brzegu Wisły. Obszaru or nej roli hekt. 248, nieuż, 7, ogółem hekt. 256, bud. 17, dm. 7, katol. 36, ew. 21. Parafia i szkoła Łążyn, poczta Unisław; dziedzic Woj ciech Poll; wyprzedaż tuczonego bydła. Ł. za łożony na obszarze pierwotnym wsi Łążyn, od dawna istniał. Początkowo mieli tu krzyża cy pewne prawa i czynsze, które do dworu ich w Lipnicy przyłączone były, R. 1426 Paweł von Bussdorf, mistrz w. krzyżacki, nadaje Ja nuszowi Szosowi wszelkie czynsze i inne pra wa, które do dworu lipnickiego z dawna nale żały, prawem chełmińskiem. Za to zobowią zany był czynić im służbę wojenną w zbroi na koniu i dawać na zamek rocznie 1 funt wosku i 4 kury. B. 1744 nabyło tę wieś miasto To ruń od Wojciecha Dorpowskiego za 12000 zł. Po okupacyi pruskiej wydało ją we wieczystą dzierżawę, a następnie całkiem na prywatną własność odprzedało. Ob. Wemicke, Gesch, der Stadt Thom, str. 274. Kś. F. Łążyska, ob. Łączysko. Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 57. Łba, ob. Meża i Lba, Łbiska 1. wś, pow. grójecki, gm. i par. Jazgarzew. Wieś ta właściwie zwie się Łbiska Wola i założoną została w 1484 r. ob. księgi sądowe ziemi Czerskiej, wydane w Warszawie 1879 r. . W 1827 r. było tu 11 dm. , 86 mk, 2. Ł, attyn. w pow. koneckim, ob. Jokimowice. Łbowo, wś i folw. , pow. płoński, gm. Wychodź, par. Kamienica, odl. o 21 wod Płońska, ma 7 dm. , 116 mk, , 501 mr. gruntu, 19 nieuż. W 1827 r. 9 dm. , 74 mk. Por. Karkowe. Łdziany al. Łdziane, po rusku Łdzine, wś, pow. kałuski, 18 kil, na płd. zach. od sądu powiat, w Kałuszu, 8 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt, w Bożniatowie. Na płn. leżą Topólsko i Kamień, na wsch. Petranka, na płd. Krasna, na zach. Słobodą Równieniska. Wzdłuż granicy zach. płynie od płd. na płn. Łomnica, na kilka ramion podzielona. W obrębie wsi wpada do niej pot. Czerlany, płynący od płd. z Krasnej na płn. a potem na płn. zach. , prawie środkiem obszaru. Między temi dwoma rzekami leży las Turowa szczyt 407 m. . We wsch. stronie obszaru wzniesionej najwyższym szczytem do 481 m. leżą zabudowania wiejskie i tę część przerzyna droga, wiodąca z Boho rodczan do Bożniatowa. Własn. więk. rzą dowa ma łąk i ogr. 1, pastw. 7, lasu 890; własn, mniej, roli ornej 766, łąk i ogr. 525, pastw. 205, lasu 81 mr. W r. 1880 było 738 mk. w gminie obrz. gr. katol. . Par. gr. ka tol. w miejscu, dek. kałuski, archidyec, lwow ska. Do parafii należy Topólsko. We wsi jest cerkiew i szkoła filialna. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do sstwa kałuskiego w ziemi halickiej. Według lustracyi z r. 1765 przynosiła intraty na rok dp. 1327 gr. 27 den. 12. Arendy karczemnej na rok 682 złp. 15 gr. ; która do powyższej sumy wchodzł. W tej wsi byli kniaziowie za prawem JW. Stanisława Żółkiewskiego, ss kałuskiego obacz Bękopis Ossol. No. 892, str. 18. Lu. Dz Łeba, Leba, miasto nad Bałtykiem, w pow. lęborskim ziemi pomorskiej. Por. Gniewinko. Łeba, Leba, rz. , wpada do Bałtyku między Lupowem a Piaśnicą, płynie równolegle do rz. Lupow, wierzchowiną swoją styka się z wierasohowiną rz. Bukowiny. Łeba powstaje z jeziór Czepońskie pow. kartuskiego, pomija Lębork i przy ujściu rozlewa się w wielkie jezioro Ł. zwane. Przy Lęborku uchodzi do Ł. rz. Ocolica, następnie zaś także od lew. brz. dwie strugi bezimienne. Tam, gdzie jezioro Ł. odlewa swe wody do morza, styka się z nim przy mieście Ł. struga płynąca z dwóch jeziór i odlewająca przy ujściu pod wsią Gielnow, 41 Łeba Łdziany Łbowo Łbiska Łba Łążyska Łążynek Łebczyno Łebcz wedłng Długosza, jezioro Sarbskie. Por. Kartuzy, Kmzuhy, Oace, Kaczkowo. Łebcz, ob. Lebcz, Łebczyn, pow. człuchowski, ob. Lipczyn. Łebczyno, niem. Luebzow, Luebzen, wś, pow. słupski na Pomorzu. Łebedyn, wś, pow. czchryński, rozlegle pobudowana, na wzgórzach lasem pokrytych, odległa o wiorst 85 od Czehryna, o 20 od Złotopola, o 10 od Szpoły, o 40 od Zwinogródki. Wieś ta ma bardzo ładne położenie śród gajów i sadów owocowych po wzgórzach i jarach rozrzucona, zdala powabny przedstawia widok. Gmach cukrowni, przy końcu wsi stojący, niemało także, do jej ozdoby się przyczynia. Liczą w niej włościan przeszło 3000 głów. Grunt czarnoziemny. Łebed w mowie ukraińskiej, Lebiedź w białoruskiej stanowi źródłosłów wielu nazw miejscowych, ale nazwisko wsi tej niekoniecznie od wyrazu Łebed łabędź pochodzić może, i bodaj czy nie jest w związku z nazwiskiem Lebediasa, wodza Ugrów plemienia przebywającego w IX wieku w tych stronach, tak, że dotąd jeszcze w niektórych nazwach miejscowych dochowała się jego pamięć, jako to Uhorskoje uroczysko w Kijowie rzeka Uhorski Tykicz; Rokoszwar dziś Szuwulicha; Nesterwar dziś Tulczyn. Historya też poświadcza, że od najdawniejszych czasów, po wsze wieki, w miejscach tych pustynia była, na której tylko nomadzi ludy przechodnie zakładały swoje koczowiska; od połowy XI wieku aż do połowy XII, leżał tu step Połowiecki; a jeżeli w tymże okresie czasu i Ruś kijowska mogła w tych miejscach mieć swoje osady, to chyba dorywczo i przelotnie, bo wiadomo, że granice jej o üe chwilowo w tymże kierunku posuwały się naprzód, o tyle znów się cofały. Prawdopodobnie, że w danym czasie, 1190 r. miała ona tu tylko dwa swoje grody Czumajew i Borowy dzisiejszą, jakby się domyślać można, Borowica. Ale co bądź, to zdaje się być pewnem, że stałe zaludnienie nie błędne i nie przygodne jak dotąd, stosunkowo dość późno rozpoczęło się w tych stronach, bo dopiero w drugiej połowie XV wieku, t. j. za dni Olelka Włodzimierzowicza, księcia kijows. , synowca i lennika Władysława Jagiełły, króla polskiego w. ks. lit. Nadawano tutaj ziemię za zasługi wojenne, oto kniaź Fedor Hliński, z książęcego daru, w tymże czasie otrzymuje Radywonowo dzisiejszy Zabotyn, Kiryłow dziś nieistniejący i Lebedyn. Akta Z. R. t. I, No 129 i 158 i sumar. arch. Lachowieckiego. Dla tych miejsc, było to jakby prima occupatio. Synem kniazia Fedora Hlińskiego był Bohdan, a że ten na Putywlu namiestnikował, dla tego odtąd ta gałęź kniaziów Hlińskich, Putywlskimi kniaziami, inaczej się też nazywała. Kniaź Bohdan HlińskiPutywlski miał syna Włodzimierza, a ten córkę Helenę za kniaziem Domontem Moszeńskim. Ale i ci nie mieli męskiego potomstwa przedstawicieli po mieczu, tylko same córki jedną za Hrybunowiczem Bajbuzą, drugą za Łuczkiewiczem Kochanowskim, trzecią za Beruchalskim, czwartą za Kiełbowskim Sumar. arch. Lachow. . Wszystko to była szlachta czysto miejscowej krwi, oprócz Kiełbowskiego, h. Orla, pochodzącego z Wielkopolski. Ziemianie z korony, już wtedy z kijowiankami się żeniąc, w kijowskiem osiadali. W chwili nadania posiadłości lebedyńskiej, kn. Fedorowi Hlińskiemu, nie było jeszcze żadnych, w tych miejscach, innych, oprócz Łebedyna i Kiryłowa, nomenklatur, ale później już w pobliżu tychże, występują wioski następujące Hromadzkie, Dołżyk, Popów Majdan i Kruchlik. Widać, że kn. HlińscyPutywlscy, następnie kn. DomontowieMoszeńscy, zasiedlili je. Ale niebawem i te pierwsze, dość słabe dotąd zawiązki osiedlenia w tych stronach, ścierają tatarskie najazdy, albowiem lustracya sstwa czerkaskiego z r. 1616 mianuje już Łebedyn nie wsią, ale uroczyskiem. Bo też smutnem przeznaczeniem tych miejsc było, iż leżały one tuż obok szlaku najazdów, czarnym zwanego, po którym rok po roku toczyły się fale najezdzców, siejących dokoła zniszczenie. Przez czarne lasy łebedyńskie, pełne niedościgłych przesmyków i ścieżek, właśnie prowadziła ta droga. Rycerstwo polskie XVII wieku, znało przesmyki owe, i zazwyczaj w lasach łebedyńskich, wkraczającym lub uciekającym pohańcom zastępowało drogę, przecinało pasy. Toć u tych ostatnich miedz ukrainnych wciąż sączyły się strumienie krwi naszych naddziadów. Tu była najlepsza szkoła rycerska ich i zaprawa. Garścią ludu herbownego tłumy całe częstokroć przychodziły do pogromu. Każdy tutaj biegł, walczył i legł. Wesp. Kochowski historyk i poeta, wyrzekując na męki, jakich doznaje w zakochaniu, śpiewał Jam co Tatary z pochwałą i dzięką, Gromił na Czarnym aże Łebedynie; Ja którym przedtem dokazywał ręką; Teraz, z tak ciężką serca mego męką, Jednej nad sobą przewodzić dziewczynie Pozwolę Jednakże na tej ziemi końcowej, na krwawych szlakach tych, gdzie Tatarzy w okna dworów świecili pożarami, a kopy w polu jak powiedział współczesny pisarz ogniem wytykali niełatwo przychodziło żyć tutejszemu ziemianinowi. Toć po wielu latach takiego stanu rzeczy, ziemianie tutejsi, dziedzice nazbyt zniszczonych posiadłości, bez środków podźwignięcia się z ruiny, rok po roku ubożeli i marnieli. A więc i uczestnicy t. j. Łebedyn Łebcz Łebczyn Łebedyn współdziedzice spustoszonego Ł. , jako to Fedor i Ostafi Hrybunowiczowie Baj buzo wie, Stefan Łuczkiewicz Kochanowski, Łazarz Beruchalski i Mikołaj Kiełbowski, w tem też prawdopodobnie znajdowali się położeniu. Jakoż w idziemy, że w 1645 r. Stefan Łuozkiewicz Kochanowski sprzedaje swoje sortes źrebią w uroczyskach Łebedynie, Hromadzkiem, Bołżyku, Popowym Majdanie i Kruchliku Stanisławowi Koniecpolskiemu hetm. w. kor. , za 10000 kop gr lit. Już przedtem, bo w 1633 r. tenże hetman Koniecpolski był w tejże okolicy nabył od, ziemian tutejszych Żubryków, dobra Radywonowo Żabotyn i Mlijów. W ten sposób przez dokupno Ł. , obszar nabytych dóbr, w jeden kompleks się zamienia teraz, tembardziej, że za przykładem Stef. Łuczkiewicza, i inni uczestnicy Ł. temuż Koniecpolskiemu swoje też sortes źrebią pozbywali Sumar. arch. Lach. i Kwerendy aktowe w archiw. Chałaimgrodeckim. Ale hetman Śtan. Koniecpolski w r. 1646 umiera, i po nim bierze w posiadanie te dobra, syn tegoż, Aleksander. Wiadomo, jak stary hetman obronę kraju polepszywszy i zagrodziwszy przez to samo drogę Tatarom, ochronić te miejsca od zagłady, wlał w nie nowe życie, szerokie pustki zaludnił, liczbę włości pomnożył. Toć i Ł. za syna jego Aleksandra, wyszedł nareszcie z pustkowia; na dawnem uroczysku jego nowa zakwiiła osada. Ziemia żyzna, wypoczęta, zaczęła obficie rodzić. Intraty przybywało, W obszernych lasach otaczających Ł. zaroiło się od pasiók. Dziesięcina z nich stanowiła dla dziedzica znaczne źródło dochodu. Rzączyński powiada, że z pasiek tych, samej dziesięciny, miodu półbeczków dwieście, wytykano. Potasze z lasów czyniły 15000 złt. Przyłęcki, Pam. o Koniecp. , str. 307. Liczne zaś wody, zraszające okolicę, dla użytku młynów pozatrzymywano groblami. Jest podanie, że w łebedyńskim lesie, niejaki szlachcic Pszonka, miał sporą pasiekę, ale podczas hmticum zginął czyli też przed niebezpieczeństwem uchylił się, a Bohdan Chmielnicki, zagarnąwszy wojną Koniecpolskiemu, jak mówi Anonim Raczyńskiego 70 miast, a wsi bez liczby, i pasiek co niemiara, z których intrata była wielka, zagarnął zarazem i ową Pszonkową pasiekę. Zawsze zawistnie spoglądali kozacy na Koniecpolszczyznę, wtłoczony jakby klin, w sam środek kilku starostw, w których oni przebywali; jakoż przywłaszczywszy ją raz sobie, z rąk wypuścić niechoieli, tak, że się to Bisio nawet jedną z główniejszych zawad, iż ugoda Zborowska nieprzyszła do skutku, albowiem w takowej pomiędzy innemi punktami było i to, żeby panowie i szlachta mogli powrócić do dóbr swoich. Chmielnicki podobno niechciał oddać Wiszniowieczczyzny i Koniecpolszczyzny, dla tego że się bał Wiszniowieckich i Koniecpolskich tak potężnych panów, z którymi trzeba było ustawną prowadzić wojnę, ale w tem była tylko połowa prawdy, głównie żal mu było pozbyć się dóbr urządzonych i dochodnych. Ale nie dość na tem. Znacznie później, bo w lat dziesięć prawie, to jest w roku 1659, gdy stanęła ugoda Hadziacka pomiędzy rzplitą a kozakami, i gdy na sejmie pozwolono królowi Janowi Kazimierzowi pewne Królewszczyzny, za ukazaniem takowych przez hetmana kozackiego Jana Wyhowskiego, rozdarować na dziedzictwo, wiernym i zasłużonym rzpltej kozakom tenże hetman chociaż nie mógł nie wiedzieć że dobra Radywonowskie, Mlijowskie i Łebedyńskie są z dawien dziedzictwem Koniecpolskich, na złość im przecież, wskazał je, jako kwalifikujące się do rozdania, bo jakoby królewskie. Król więc idąc za tą wskazówką jego błędną, jak się potem okazało, rozdarowuje je kozakom Danielowi Wyhowskiemu, Jerzemu Chmielnickiemu, Zarudnemu i Leśnickiemu. Tymczasem, dowiedziawszy się o tem Stanisław Koniecpolski syn Aleksandra, prawy dziedzic tych dóbr, rozrzuca manifesty, i jako ukrzywdzony z żalami rozwodzi się na sejmie. Sejm wyznacza delegacyę dla rewizyi praw Koniecpolskiego Przed delegatami wypróbował Koniecpolski wszystkich tych dóbr dziedzictwo, a więc zapada na sejmie r. 1661 konstytucya, nakazująca restytucyę dóbr Koniecpolskiemu. Atoli nadchodzą czasy Jurka Chmielnickiego, Tetery i Doroszenka. Następuje tak zwana, , Ruina i Zhin i cała Ukraina jak i dobra Koniecpolskich wyludniają się zupełnie, obracają się w pustkowie, Czehryn z trzecią częścią Ukrainy na przemian to pod hołdem zostaje tureckim, to znowu w ręce przechodzi rosyjskie. Toć Stanisław Koniecpolski, schodząc z tego świata w testamencie swym r. 1682 wyraża, że dobra jego w Bracławskiem i Kijowskiem, obecnie nie w jego są ręku, albowiem przez turecką wojnę i traktaty Żorawińskie odjęte, jednakże, jako bezpotomny, naznacza i obiera do tych dóbr jako sukcesora swego Jana Aleksandra Koniecpolskiego, wojewodzica bełzkiego najbliższego z krwi domu jego Pam. o Koniecp. , str. 382 3. Ale temu wybranemu spadkobiercy sporo lat przyszło jeszcze czekać, zanim mógł posiąść przekazane sobie ogromne dobra ukraińskie, bo aż do czasu traktatu Prutskiego, t. j. do r. 1712, w którym ta część województwa kijowskiego znowu pod panowanie rzplitej wróciła. Posiadł on atoli tylko Taśmin Smiłę i Łebedyn, bo Zabotyn i Mlijów ks. Aleksander Koniecpolski i po nim całą Koniecpolszczyznę drogą spadku bierze Aleksander Walewski, miecznik sieradzki, a od tego następnie nabywa ją Jerzy ks. Lubomir Łebiedzie Łebińska Łebki Łebława Łebedynka Łebedyn Łebedyń Łebno Łebedyń ski, oboźny kor. jako świadczy donacyą w grodzie Chęcińskim feria tertia poat Dominicam Rogationem, Anno 1723. W lasach łebedyńskich hajdamacy mieli swoje przytułki. R. 1735 były one legowiskiem sławnego roz bójnika Stefana Czarnego. W tychże lasach ks. Stanisław Lubomirski syn Jerzego wy budował monaster Georgiewski, który w 1846 został skasowany. Około 1780 r. stanął tu drugi monaster żeński Nikołajowski ten i dziś istnieje. Jeszcze za księcia Stanisława Lubo mirskiego osiedlać się zaczęły te dobra, wiódł on w nich administracyą dość porządną, bądź przez bezpośrednich urzędników, bądź dzierża wiąc wioski szlachcie, ale szczególnie za syna jego, ks. Ksawerego wzrosły one w ludność i urządziły się. W archiwum Smilańskim są przywileje na osady niemal wszystkich tutej szych wiosek, nadawali bowiem Lubomirscy prawo osady w pewnych miejscach szlachcie, a osadzone wsie odkupywali i włączali do ma sy dóbr swoich. R. 1775 ks. Ksawery Lubo mirski na jednem z uroczysk należących do Ł. nazwiskiem Nadwołoczy dał prawo osady Ur. Zamiechowskieinu, cześnikowi inflanckie mu. Atoli r. 1787 tenże książę przedaje Ł. razem z całą Smilańszczyzną ks. Grzegorzowi Potemkinowi, feldmarszałkowi wojsk rosyj skich. Od tego następnie tenże Ł. przechodzi do ks. Łopuchinych. Obecnie jest w posiada niu Rogowskiego. Są tu dwie cerkwie, zarząd gminny, mieszkańcy trudnią się sadowni ctwem i corocznie sprzedają do 3000 pudów suszonych owoców. Fabryka cukru z r. 1846, własność akcyjnego towarzystwa aleksandrow skiego 19 kotłów parowych o sile 1200 koni, 850 robotników. R. 1882 przerobiła 82000 berk. buraków na 430000 pudów rafinady. Gorzelnia o 16 robotnikach 1 kocioł parowy, dystylator Galla; z 31000 pud. zboża 18500 wiader spirytusu. Cegielnia, 12 robot. , 500Ö00 sztuk cegły. Edward Rulikowski. Łebedyń, ob. Palachowa. Łebedyn, ob. Lebedyn i Lebiedyn. Łebedynka, wś, pow. humański, ma młyn wodny o 5 kamieniach, własność Janiszewskiej, 1858 r. założony, wydaje rocznie 71000 pudów mąki. Por. Lebiedynka. Łebied, rz. , dopływ Dniepru, z prawej strony, między Irpeniem a Stuhną do Dniepru uchodzi. Łebiedzie, wś, pow. Ostrogski, na granicy dubieńskiego, o 22 w. na zachód od Ostroga; grunta płaskie, nieco ku płd. pochylone, od zachodu wysokie góry. Należała do ks. Ostrogskich; 1602 r. przypadła z działu ks, Januszowi, kaszt, krakowskiemu, i wchodziła w skład ordynacyi ostrogskiej. Ostatni ordynat ks. Janusz Sanguszko aktem darowizny, sporządzonym 1753 w Kolbuszowej, darował Ł. kanclerzowi w. k, Małachowskiemu. Po konfiskacie 1795 otrzymał ją od ces. Katarzyny II gen. Fersen, 1802 od Persona kupił senator hr. Józef AugustIliński. Dziś Ł. należy do Wilh. Goldmana. Gleba czarnoziem 2klasy. W górach od wsi Dermunia węgiel kamienny. Cerkiew, młyn wodny, karczma. Włościanie zamożni, trudnią się rolnictwem i przewozem różnych produktów do Zdołbunowa. Z. Róż. Łebiedzie al. Lebiedzie, grupa domów i leśniczówka w Dzikowie w pow. cieszanowskim. Mogiła w. tem miejscu usypana weitug tradycyi przez mieszkańców nad zwłokami pierwszego osadnika, którego Tatarzy tu zabili, chcąc zmusić go męczarnią do zeznania, gdzie skarby przechował. Lebnoerhutte, os. do przy trakcie bitym 3 1 2 mili od WejŁebińska huta, niem. Łebna, pow. wejherowski, wejherowskolezieńskim, o herowa. Kś. F. Łebki 1. wś włośc, nad rz. Lizwartą, pow. częstochowski, gm. Węglowice, par. Truskolasy, o 21 w. od Częstochowy, przy granicy pruskiej. Ma 20 dm. , 124 mk. , 194 mr. obszaru. 2. a Ł. , wś, pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Niedzborz, odl. o 8 w. od Ciechanowa, ma karczmę, 23 dm. , 176. mk. , 319 mr. gruntu, 5 nieuż. W 1827 r. 22 dm. , 139 mk. b Ł. Janusy, Ł. Kryspy i Ł. Wielkie, pow. ciechanowski, gm. Sońsk, par. Kraszewo, odl. o 8 w. od Ciechanowa. Ł. Janusy mają 4 dm. , 34 mk. , 85 mr. gruntu, 5 nieuż, c. Ł. Kryspy, 3 dm. , 32 mk. , 85 mr. gruntu, 5 nieuż, d. d Ł. Wielkie, mają karczmę, 21 dm. , 131 mk. , 450 mr. gruntu, 12 nieuż, Mieszka tu drobna szlachta. Por. Czarnocinko i Drążewo, 3. Ł. Duże i Małe, wś szlach. i włośc, pow. szczuczyński, gm. i par. Grabowo. W 1827 r. wś rząd. 11 dm, 66 mk. Łebława, ob. Lublewo. Łebno, niem. Lebno, rycer, dobra, pow. wejherowski, na bitym trakcie wejherowskolezieńskim, przy granicy pow. kartuskiego. Obejmuje wraz z wybudowaniami Bródki, Helenenhof. Nowe Łebno, Łebińska huta i Otałżyno, jedne dobra i 49 posiadł, gburskich, włók 211, katol. 500, ewang. 74, dm. 66. Parafia Strzepcz, szkoła w miejscu, , poczta Smazin. Odległość od Wejherowa 3 mile. Do rycer. dobra należy obszaru roli ornej hekt. 801, łąk 96, pastw. 632, lasu 36, nieuż. 19, wody 21, ogółem 1617 hekt. R. 1360 posiadacz Dowipil; za polskich czasów pisali się Łebińscy, jako r. 1766 zachodzi Antoni Łebiński, łowczy liwoński, dziedzic dóbr Łebna. R. 1877 na polu ziemianina Czarnowskiego natrafiono na grób skrzynkowy, w którym obok urn już pogniecionych znajdowały się dwie całe. Znalezione w nich zausznice z drutu bronzowego z paciorkami z pięknego szkła błękitnego. Łebied Łebno Nowe Przedmioty te ofiarowano akadem. ujniejętn. w Krakowie. Kś. F. Łebno Nowe, niem. NeuLebno, os. do Łebna, pow. wejherowski. Łebskie jez. , ob. Człuchów i Guce. Łecki powiat, jezioro i t. p. , ob. Ełk. Łecko, jezioro, ob. Rajgród. Łegedzyna, ob. Legezyno. Łegnów lub Łegnowo 1. niem. Langenau, blisko Wisły, wś, pow. bydgoski, 20 dm. , 187 mk. , 164 ew. , 6 katol. , 17 chrześcian innych wyznań, 21 analf. Poczta na miejscu, st. kol. żel. i tel. w Czersku o 4 kil. , st. kol. żel. w Bydgoszczy o 8 kil. 2. Ł. , wsie, I i II, niem. Langenau, pow. wschowski, należy do gm. Olbrachcic, 14 dm. , 69 mk. 3. Ł. , folw. , III, pow. wschowski, należy do gm. i wsi Ol brachcic, 1 dm. , 11 mk. 4. Ł. , folw. , należy do dom. Olbrachcie, 1 dm. , 10 mk. Poczta, tel. i stacya kolei żelaznej we Wschowie o 4 kil. M. St. Łek, miasto, ob. Ełk. Łek, Lęk, Łęg, Łyk, rz. , prawy dopływ Biebrzy, prawego dopływu Narwi. Z lewej strony wpada do niej Jegrznia, która wody Łęckiego i Raj grodzkiego jeziora wprowadza do Łyka pod Czyżewem. Łekno, niem. Lekno 1. miasto, pow. wągrowiecki, w okolicy urodzajnej o glebie tłustej, w warstwach głębszych glinkowatej, nad jeziorem rybnem. 4 miejsc a Ł. , miasto, b olędry, c kolonia, d Plebanki, osada; w r. 1881 było 652 mk. ; w r. zaś 1875 85 dm. , 605 mk. , 36 ew. , 546 katol. , 23 żydów. Szkoła elementarna kilkoklasowa, 186 analf. , 4 jarmarki, kościół katol, paraf, dekan. łekieńskiego Łaski, Lib. ben. I, 70, 105; Kod. dipl. pol. II, 144. Do probostwa należy folw. Miechurzewo mający 836 mr. rozl. oddalony od Wągrówca o 4 kil. Ł. zaś leży o 9 kil. w kierunku północnowschodnim od tego miasta. Poczta agentura pocztowa na miejscu; poczta listowa do Wągrówca; st. kol. żel. Budzyń o 24 kil. W dawniejszych czasach Ł. należało do województwa gnieźnieńskiego, pow. kcyńskiego. W r. 1833 ludność wynosiła 433 mk. , 380 katol. , 2 prot. , 51 żydów. W r. 1383 w zamieszkach wielkopolskich ludzie Grzymar ły z Oleśnicy, kaszt. Kostrzyńskiego i wojsko, kasztelana brzeskiego, spalili Ł. , które wówczas jeszcze było wsią. Zygmunt August nadał r. l548 Łeknu prawa miejskie. Wdykcyonarzu Echard a powiedziano Ł. , dawne gniazdo Łękińskich, dziś Radomskich. W XII w. mieli tu być cystersi. Przed kilku laty odkryto pod miastem szaniec szwedzki. 2. Ł. , dom. , pow. wągrowiecki, 2389 mr. rozl. ; 2 miejsc a Ł. , dom. , b Ludwikowo, folw. 9 dm. , 165 mk. , 10 ew. , 155 katol. , 67 analf. Poczta i tel. w mieście Ł. , st. kol. żel. Rogo żew o 25 kil. M, St. Łekno, niem. Leckno, osada do Kamienia Steinkrug, pow. wejherowski, o 3 mile od Wejherowa. Łembudzie, ob. Cesarka i Giełgudyszki, Łemie potok, prawy dopływ Dniestru. Łemki. Jest to nazwa używana dość po wszechnie na oznaczenie górskiego rodu Czu chońców al. Kurlaków ob. . Nazwę tę utwo rzono ze słowa łem, którego ród ten uży wa w znaczeniu wyrazu tylko. Obszer ną wiadomość o Ł. podał Toroński w Zorii hałyckoj jako album za hod 1860, Lwiw, 1860 p. t. RusynyEemki, str. 383 do 428. Czy taj prócz tego, Nikotoryi słowa używanyi w rzezodennoj łemkowskoj besidi, w Wremennyku stauropigijskim, 1873, str. 121; ., Swadebni zwyczai u Łemkiw, opysaw Chyliak w Literatumym Sbomyku hałyckoru skoj Matyci, 1871, str. 4 do 29; Łemki w ar tykule Rusyny umieszczonym w kalendarzu Lwowianym, 1862, str. 95; ob. także Encyklopedyą rolniczą, t. II, str. 828 i Dastiwkę z roku 1879 No 1 artykulik pod napi sem Narodni ubrania z ryciną. Por. Górale i Hucuły. Lu, Dz, Łemno, wś w pow. ihumeńskim; majątek Demidowicza, 117 wł. rozl. Łempice 1. wś, pow. pułtuski, gm. Gzowe, par. Winnica, o 6 w. od Pułtuska, o 17 od Nasielska. W spisie z 1827 r. są wymienione Ł. Duże w par. Winnica 14 dm. i 96 mk. i Ł. Małe w par. Pokrzywnica. 7 dm. , 39 mk. . Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. Wielkie rozległy mr. 465 grunta orne i ogr. mr. 408, łąk mr. 20, lasu mr. 24, wody mr. 5, nieuż, i place mr. 8, bud. mur. 3, z drzewa 15. Młyn wodny, rzeczka bez nazwy. Wś Ł. Wielkie osąd 16, z grun. mr. 23. 2. Ł. , wś szlach, i włośc. , pow. szczuezyński, gm. Szczuczyn, par. Wąsosz. W 1827 r. wś rząd. 18 dm; , 107 mk. ; obecnie ma 646 mr. obszaru. Według Tow. Kred. Ziems, do r. 1876 istniał folw. Ł. i miał 180 mr. , potem rozparcelowany. Wś Ł. miała 16 os. , 143 mr. ziemi. Łempiczyzna rumunki, pow. lipnowski, gm. i par. Skępe, odl. o 7 w. od Lipna, ma 4 dm. , 38 mk. , 211 mr. gruntu. Łempino, wś i folw. i Łempinek, wś, pow. płoński, gm. Stróżęcin, par. Raciąż; odl. 23 w. od Płońska. Ł ma 13 dm. , 187 mk. , 483 mr. ; Łempiczek 9 dm. , 62 mk. , 220 mr. . Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 722 grunta orne i ogr. mr. 375, łąk mr. 85, pastyr. mr. 35, lasu mr. 206, nieuż, i place mr. 21, bud. mur. 6, z drzewa 7, wiatrak. Wś Ł. osad 25, z grun. mr. 100, Łempis, jezioro, ob. Lempie. Łebno Nowe Łebskie Łecki Łecko Łegedzyna Łegnów Łek Łekno Łembudzie Łemie Łemki Łemno Łempice Łempiczyzna Łempino Łempis Łenczewska Wola Łenczewska Wola, wieś, ob. Łęczeska Wólka. Łencziwka, ob. Łęczówka. Łenczyna, ob. Łęczyna. Łengowe, ob. Łęgowe. Łentków, ob. Łętków. Łentownia, ob. Łętownia. Łepczeno, niem. Luebzen, ob. Łebczyno. Łepki, wś i folw. , pow. konstantynowski, gm. Czuchleby, par. Łosice. Ma 41 dm. , 294 mk. i 1138 mr. obszaru; w 1827 r. była to wś rząd. , 40 dm. , 205 mk. Łepków, wś, pow. sochaczewski, gm. Łazy, par. Zawady. Łesyki, ob. Kamionka wołoska. Łeszczyn, wś i folw. , pow. sieradzki, gm. Złoczew, par. Stolec; odl. od Sieradza w. 26, dm. 20, a wraz z wsią Burdynówką ma 349 mk. ; folw. dm. 6. W 1827 r. było tu 31 dm. , 308 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. Burdynowski z wsią Łeszczyn i Burdynówek, rozległy mr. 1005 grunta orne i ogr. mr. 572, łąk mr. 91, pastw. mr. 53, lasu mr. 256, nieuż. i place mr. 33, bud. mur. 8, z drzewa 12; płodozmian 8polowy. Wś Ł. osad 24, z grun. mr. 165; wś Burdynówek os. 19, z grun. mr. 137. Łeszczynka, folw. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 73 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol. 1866. Łę. .. , por. Len. .. . Łęciny, wś, pow. pułtuski, gm. Gzowo, par. Dzierzenin. Łęciny, wś, pow. szczycieński. Łęck al. Lenck, Leńck, niem. Lensk, dok. Lenczke, Lenczke, wś kościelna parafialna, pow. niborski, nad łęgami prawego brzegu strugi Działdówki czyli Nidy, na bitym trakcie działdowsko lidzbarskim, 1 milę od m. Lidzbarga, 2 milę od Działdowa, blisko granicy Król Polskiego i pow. lubawskiego. Ł. pierwotnie nazywany najprawdopodobniej Łęg od obszernych łęgów rozciągających się po nad Działdówką, z czego krzyżacy utworzyli po swojemu Lenczke, Lanczke, a my potem za nimi Łęck, Lenck, jest bez zaprzeczenia osadą prastarą, w ziemi kiedyś saskiej położona. Była ona główną siedzibą osobnej pomniejszej ziemi, zwanej od owych łęgów Lanzania al. Łężania ob. art. Lanzania, ziemia łęcka por. Pasłęk. Także wieś Przełęk, Mały Łęck imię wzięły do Łężanii. R. 1216 prusak Swawabuno, do wiary św. nawrócony i w Rzymie chrzcony, darował Łężanią biskupowi pruskiemu Chrystyanowi, przy którym jednak później ziemia ta nie utrzymała się. Pod względem kościelnym wś Ł. należała do dyecezyi pomezańskiej, w państwie krzyżackopruskiem. Od dawna znajdowała się w ręku szlachty i posiadała kościół parafialny z drugim filialnym w Przełęku. R. 1335 Günther von Schwarzburg, komtur dzierzgoński, nadaje Waplowi. Nadronowi i Skawocie 100 wł. chełmińskich w ziemi saskiej z obowiązkiem podwójnej służby w lekkiej zbroi. Obszar ten graniczył z Przełękiem Gr. Waltersdorf, rzeką Nidą aż do Gródek Greffensgut, które należały do starego starosty nieckiego von Niczky. W dobrach tych założono potem wieś dannicką M. Łęck; r. 1422 był tam sołtysem Michał. R. 1483 żył Bartosz Łęcki Landzky. R. 1493 Jerzy Truchsess, wójt działdowski, odnawia braciom Janowi Ihene i Niemierze, mieszkańcom wsi M. Ł. , przywilej sołecki. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 311. W czasie reformacyi dobra Ł. wraz z kościołem dostały się innowiercom. Dopiero w początkach XVII w. Maciej Prus Rywocki, dziedzic wioski i gorliwy katolik, odzyskał napowrót kościół, jak sam o tem pisze w zachowanych aktach kościelnych. Było to r. 1609, kiedy z prośbą o wydanie kościoła udałem się do Królewca. Ale tam srogie tylko groźby odniosłem od regentów i sekretarzy. A widząc się i życia niepewnym, odjechałem. Teraz przez różne znajome mi osoby prosiłem o pomoc króla Jegomości Zygmunta III. A otrzymawszy list królewski, znowu ruszyłem do Królewca. Z początku grożono mi, w końcu obiecywano 2 sute wioski albo 12000 zł. w podarunku, bylebym żądania mego zaniechał. Ale ja nad ziemskie skarby wolałem kościół biedny wierze katolickiej przywrócić i tyle dusz ludzkich Bogu pozyskać. Widząc zaś złą wolę Kurfirszta, postanowiłem go zupełnie pominąć. Zaprosiłem biskupa chełmińskiego naonczas Wawrz. Gębickiego, żeby kościół odebrał luteranom i poświęcił. Tego jeszcze r. 1609 d. 28 list. przybył do Ł. X. Gołyński, oficyał pomorski, z innym księdzem Gołudzkim. Następnego dnia weszli do kościoła, poświęcili go, odprawili mszę św. i jako nowego pasterza postanowili X. Bagniańskiego, proboszcza lidzbarskiego. Pruski Kurfirszt jednak nie myślał katolikom zdobyczy wydać; rozkazał staroście działdowskiemu Birkanowi, ażeby siłą zbrojną kościół odebrał. Napadł tedy pan Birkan wieś naszą w kilkuset rajtgardy, drzwi kościelne gwałtem odbił i luterskiego swojego ministra wprowadził. Krótko potem sprosiłem i ja ze wszystkich stron do Ł. zbrojne zastępy współbraci naszych. Niceśmy jeszcze nie uczynili, a rajtgarda skoro tylko nas ujrzała, zaraz odeszła. Od tego czasu Kurfirszt poprzestał nagabywań, a w łęckim kościele szła chwała Boża niezakłócona, Maciej Prus Rywocki, nim osiadł w Ł. pełnił przez dłuższy czas urząd nauczyciela u pana Kryskiego, wojew. płockiego; jeździł w celach naukowych po Niemczech, Morawii, Włoszech i Hiszpanii, za Łenczewska Wola Łencziwka Łenczyna Łengowe Łentków Łentownia Łepczeno Łepki Łepków Łesyki Łeszczyn Łeszczynka Łęciny Łęck Łęczany Łęczeska Wólka Łęczkowice mieszkał też przez niejaki czas ze synem wo jewody u królewskiego dworu w Krakowie. Ob. wyjątki z wizyt. Potockiego w książce Utracone kościoły i kaplice w dyec. chełmiń skiej, str. 145. Po tyle zasłużonym Macieju nastąpili jako dziedzice Ł. zapewne jego syno wie Marcin i Jakób Rywoccy. Marcina żona była Anna, córka Sudka Wilczewskiego, ła wnika ziemskiego malborskiego i Doroty Gulbskiej. Oprócz Ł. posiadali Rywoccy wś Rywociny, Wysokę i Koszelewki. Później za chodzą jako dziedzice Ł. Łęccy i Zbikowscy, herbu Ślepowron. W M. Ł. mieszkają między innemi Jan Łęcki, Ciborski Paweł, Kubalscy. Parafia łęcka, w dekan. pomezańskim, liczy dusz 1063; kościół tyt. ś. Mikołaja, patronatu prywatnego dziedzica miejscowego, nie wia domo, kiedy fundowany i konsekrowany. Nie masz przy nim szpitalu, bractwo trzeźw. ist nieje od r. ok. 1866. Kościół filialny w Przełęku, także patron. prywatnego. Prob. Rudolf Gawrzyjelski. Wsie paraf. Łęck, M. Łęck, Smolniki, Gralewo, Płośnica, Koszelewy, Ko szelewki, Morawki, Möllersruh, Polko, Prętki, Turza, Żabiny, Ząbek, Samuelshöh; cegielnia. Do filii należą Przełęk; Brzeziny, Gródki, Przyoma, Myślęta, Rutkowice, Thienhof, Uzdowo i Wesołowo. Katol. szkoły w Ł. dz. katol. 110, naucz. jest zarazem organistą, w Przełęku dz. katol. 53; 180 katol. dzieci od wiedza szkoły Inter. , którym nauka rel. nie wykłada się. Szemat. dyec. chełmińskiej z r. 1867, str. 195 i 196. Przed reformacyą ist niały nadto kościoły katol. zabrane przez in nowierców w Koszelewie, Koszelewkach, Pło śnicy, Gródkach i w Uzdowie. Kś. F. Łęcka, ob. Lecka. Łęczanie, Lygijowie ob. . Łęczany al. Łączany, wś włośc, pow. radomski, gm. Zalesice, par. Wierzbnik; odl. 17 w. od Radomia, ma 54 dm. , 436 mk. , 1033 mr. obszaru, Łęcze, niem. Lenzen, włośc. wś, pow. elbląski, na górzystym brzegu zatoki świeżej Frisches Haff. Obszaru liczy mr. 4848, gbur. 29, zagr. 39, katol. 34, ew. 598, dm. 77. Parafia Elbląg, szkoła w miejscu, poczta Tolkmicko. Odległość od Elbląga 2 mile. R. 1299 d. 12 marca Ludwik von Schippen, komtur elbląski, wystawił pierwszy przywilej na tę wś dla Wojciecha i Redimira; z pomiędzy 80 wiejskich włók otrzymał 8 wolnych sołtys, 4 prob. ; od reszty dawali po 4 latach wolnych po pół marki i 4 kury oprócz płużnego. R. 1323 Hermann von Oettingen, komtur elbląski, zapisał karczmę Bernardowi, pozwalając chleb, mięso, ryby i i d. sprzedawać, za rocznym czynszem 2 m. i f. pieprzu R. 1380 Ulryk Fricke, komt. elbląski, dodał osadnikom 1 włókę i 4 mr. , nad zatoką położoną, za 1 m. i 2 f. pieprzu rocznego czynszu. Dr. Perlbach, Preuss. Regesten, jako i dr. Kętrzyński, Ludność pol ska, str. 46, fałszywie pojmują ziemię Lanzanią, darowaną biskupowi Chrystyanowi od prusaka Filipa Warpody r. 1216, jako tę wieś Łęcze, gdy tymczasem Lanzania oznacza zie mię przy Lubawie położoną, gdzie teraz wieś leży Łęck i Przełęk. Kś. F. Łęczeska Wólka, wś, pow. grójecki, gm. Belsk, par. Łęczeszyce. Ma młyn wodny. Łęczeszyce, wś, folw. i kol. , pow. grójecki, gm. Belsk, par. Łęczeszyce. W spisie z 1827 r. podane jako posiadłość emfiteutyczna, mają 22 dm. , 247 mk. Jest tu kościół par. murowany założony w 1392 r. przez Jana Głowacza z Leżenic, oddany w 1639 r. ks. paulinom częstochowskim, a w 1819 r. wrócone świeckiemu proboszczowi. Obecny kościół pochodzi z 1764 r. Ł. były własnością Abrahama ze Zbąszyna, który poręczył 1000 złotych węgiers. i 229 kóp groszy ks. Bolesławowi za króla Władysława w 1440. Gdy król nieuiścił się, Bolesław darował sumę i Ł. w 1441. Sławcowi z Boglewic i odtąd Boglewscy posiadali Ł. do 1639 r. , w którym Mikołaj Boglewski darował je paulinom w Częstochowie. Por. księgi sądowe ziemi czerskiej Warszawa, 1879 r. . Par. Ł. dek. grójecki, 530 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i Koziel, własność ks. Maryi Lubomirskiej, rozległe mr. 2300 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 839, łąk mr. 31, wo dy mr. 5, lasu mr. 726, nieuż. place i zarośle mr. 38, razem mr. 1639, bud. mur. 5, z drzewa 12; płodozmian 10 i 12polowy; folw. Koziel grunta orne i ogr. mr. 289, łąk mr. 18, lasu mr. 332, nieuż. płace i zarosłe mr. 22, razem mr. 661, bud. z drzewa 11; płodozmian 4 i 9polowy. Dobra powyższe w r, 1874 od dzielone od dóbr Goszczyn. Br. Ch. Łęczkowice w V. Ortsverzeichniss 1882 Leszkowice, a szemat. duch. dyec. tam. z r. 1880 Łężkowice, wś w pow. bocheńskim po le wym brzegu Raby, u ujścia do niej pot. Połomu 203 m. npm. Na Ostrowiu utworzonym przez dwa ramiona Raby znajduje się niewiel ki lasek. Przez wieś prowadzi droga z Za krzewa do Książnic. Ta mała osada niegdyś Klemensa z Ruszczy liczyła za Długosza L. B. I, 265, 4 i pół łana frankońskiego upra wianego przez kmieci. W r. 1238 przeszła wraz z innemi dobrami tego magnata na wła sność klaszt. staniątkowskiego Kod. dypl. pol. III, pod r. 1238. Grunta są urodzajne. Ł. przyłączone do par. rzym. katol. w Chełmie mają 244 mk. rzym. katol. , z których 13 prze bywa stałe na obszarze więk. posiadłości wy noszącej obszaru 107 mr. roli, 14 mr. łąk i ogr. , 17 mr. pastw. i 21 mr. lasu. Pos. mniej. ma 186 mr. roli, 16 mr. łąk i 32 mr. pastw. Na Łęcka Łęczeszyce Łęcka Łęczanie Łęcze Łęczna zwa pochodzi od łęgu lub łężka, t. j. małego łęgu i powinna się pisać Łężkowice. Ta wio ska graniczy na północ z Targowiskami, na południe z Książnicami, a na wschód z Grodkowicami. Mac. Łączna, miasto nad rz. Wieprzem, przy ujściu Jagielnicy, w pow. lubartowskim. Leży na wyniosłym brzegu doliny Wieprza na samej granicy pow. lubartowskiego z lubelskim, odl. 24 w. od Lublina, 179 w. od Warszawy i 62 w. od Włodawy, z którą jest połączona drogą bitą. Z Lublinem łączy ją dotąd droga zwyczajna w małej części przerobiona na bitą. Ł. posiada obecnie kościół paraf. murowany, dom schronienia dla starców i kalek, szkołę począt. 1kl. ogólną, urząd miejski, st. poczt. i telegr. Słynie z jarmarku na konie głównie jaki tu się odbywa dwa razy do roku. Z zakładów przemysłowych istnieją tu browar z produkcyą na 5500 rs. , warzelnia miodu i cegielnia W 1827 r. było tu 297 dm. i 2488 mk. W 1860 r. 280 dm. 53 mur. i 2633 mk. 1705 żyd. ; obecnie jest 164 dm. 37 mur. i 3409 mk. 1194 żyd, . Dochód roczny kasy miejskiej wynosił w 1860 r. 817 rs. ; obecnie 2124 rs. 1882 r. . Miasto niebrukowane i nie posiada studzien, stąd wodę potrzeba wozić z rzeki. Niegdyś własność kolejno Tęczyńskich, Firlejów, Noskowskich, Szeptyckich. W 1693 r. w połowie października, pojawiła sie w Ł. morowa zaraza zabierając bardzo wiele ofiar prawie przez miesięcy trzy, bo aż do 1 stycznia następnego roku. Symptomata tego cierpienia były osłabienie, mdłości, zsinienie, odpływ krwi ustami i nosem, i w kilka godzin chory kończył życie. Podanie miejscowe twierdzi, iż na 9 dni przed Bożem Narodzeniem nagle zjawiła się morowa zaraza, od której w przeciągu dni 9 wymarli wszyscy mieszkańcy miasta, z wyjątkiem jakiegoś jednego szczęśliwca, który został przy życiu z tego to powodu mieszkańcy aż do dziś obchodzili i obchodzą te pamiętne dni 9, ścisłym postem i odprawianą w kościele nowenną do Matki Boskiej i św. Rozalii na uproszenie obrony ich od takiej klęski. Nadto został postawiony krzyż dębowy w r. 1693, który w całości przetrwał aż do r. 1829, w którym to czasie został wzmocnionym przez obicie go blachą żelazną. Wkrótce potem Verdum jadąc przez Ł. zastał tu zamek na wysokiej górze oblanej Wieprzem, miasto otwarte i spustoszone. Liske, Cudzoziemcy, str. 86. Stefan Batory ustanowił 1582 r. w Ł. dwa jarmarki. Za spaleniem się przywileju w pogorzeli miasta, Stanisław August, na prośbę Hieronima Szeptyckiego, bisk. płockiego, dziedzica, potwierdzając nowym przywilejem 1766 r. dawny, przydał trzeci jarmark dwuniedzielny, dozwalając kupcom i jakiegokolwiekbądź stanu ludziom przyprowadzać na ten jarmark konie i bydło stada mi lub pojedynczo. Odtąd jarmarki w Ł. tak znacznie urosły, że Wołyń, Podole i Ukraina dostawiać tu zaczęły tysiącami wołów i koni na sprzedaż. Kupcy nawet ze wschodu nieraz przybywali. Pożary częste przerywały po myślność tego handlownego miasta. Pomieniony wyżej Hieronim, na Szeptycaeh i Łęcznie dziedzic, przekazał te dobra testamentem r. 1772 siedmiu swoim synowcom i na uposażenie czterech synowic. Nabył je od nich w r. 1774 Ksawery Branicki, hetman w. kor. R. 1879 od L. Grabowskiego nabył Ł. znany finansista Jan Bloch. Do znaczniejszych budowli należy kościół paraf. mur. , z dwoma kaplicami, wy stawiony w r. 1647 przez Adama Noskowskie go, podkomorzego lubelskiego, na miejscu da wniejszego, fundacyi Tęczyńskiego, kasztelana wojnickiego z r. 1400. Targi są tygodniowe, a jarmarków odbywa się 6 do roku, z których walne jeden na Boże Ciało, drugi na ś Idziego 1 września; piewszy trwa dni 8, drugi 10. Na obu bywa znaczna liczba koni rasowych, owiec, wołów i t. p. , nadto z miast fabrycznych Ło dzi, Zduńskiej Woli, Pilicy, Ozorkowa i in nych, fabrykanci przywożą swoje wyroby, kupcy zaś z Rossyi rozmaite towary, tak, że obrót jarmarczny rachują zwykle na 800, 000 rs. W czasie tylko tych dwóch jarmarków ruch handlowy w Łęcznie jest znaczny, zre sztą w ciągu roku bardzo mały. Świetność tych jarmarków zmniejsza się szybko. Pod czas gdy w 1875 r. przywieziono towarów za 600, 000 rs. , to w 1878 r. tylko za 120, 348 rs. Opis Ł. i widok miasta podały Kłosy, t. XIX, str. 119. Par. Ł. , dek. lubartowski, 3065 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. , dobra Ł. podług wiadomości z r. 1866 składają się z folw. Pod zamcze, Ludwin, Dratów, Kaniawola, Trębaczew z awulsami Zofijówka i Ciechanki i folw. Łuszczew, ogólna rozległość wynosi mr. 17109 w gruntach om. i ogr. mr. 4911, łąk mr. 661, past. mr. 28, lasu mr. 7118, zarośli mr. 1291, nieużytki i place mr. 3100. Nadto wchodzą w skład dóbr następujące nomenklatury osada miejska Ł. os. 459, z grun. mr. 2243; wś Stara Wieś os. 23, z grun. mr. 227; wś Witaniew 08. 33, z grun. mr. 605; wś Ludwin os. 21, z grun. mr. 452; wś Dratów os, 89, z grun. mr. 1835; wś Kaniowola os. 43, z grun. mr. 838; wś Zofijówka 08. 5, z grun. mr. 3; wś Trembaczów os. 17, z grun. mr. 315; wś Cielanka os. 6, z grun. mr. 146; wś Dąbrówka os. 8, z grun. mr, 21; wś Nowogród os. 20, z grun. mr, 438; wś Łuszczów os. 53, z grun. mr. 926 osada Krzczeń gruntu mr. 19. Br. Ch. Łęczna, ob. Demidówka. Łęczna, Łunkino, niem. Lozknitz, rzeka, prawy dopływ Łaby. Łęczne olędry, właściwie Łęskie ob. . Łęczne olędry Łęczna Łęczno Łęcznowola Łęczyca Łęczno, folw. , os. leśna i kol. , pow. piotr kowski, gmina Łęczno, parafia Sulejów, leży między Rosprzą a Sulejowem. Folwark ma 11 dm. , 95 mk. , 3730 mr. 606 ziemi ornej, osada leśna rządowa 1 dom, 1 mk, 16 mr. ; kol. wraz z częściami Krzewin i wójtostwa sulejowskiego 77 dm. , 661 mk. , 1626 mr. zie mi włośc. Jest tu szkoła począt. 1kl. ogólna. Wspominają o tej wsi Kod. dypl. pol. II, 45 i Lib. ben. Łaskiego II, 186. W dokumentach zowie się Lanchino i Lanczno, W 1827 r. wś rząd. Ł. miała 45 dm. , 398 mk. Ł. stanowiło ekonomią dóbr rząd. Król. Polsk. ; obecnie ma jorat generała Połujektowa. Dobra Ł. odłą czone zostały od większych dóbr Koło ob. i podług wiadomości z r. 1854 rozległość domi nialna wynosi mr. 5309, a składały się z na stępujących folwarków Ł. mr. 735; Biała mr. 328; Kurnądz mr. 370; Barkowice mr. 212; Nowa Wieś mr. 282; wójtostwo Sulejów mr. 68; folw. Przygłów mr. 122; lasy mr. 3025; w osadach młyn. i karcz. mr. 167. Gmina Ł. należy do sądu gmin. okr. VI w Lubieniu, st. poczt. w Sulejowie; ma 22, 797 mr. obszaru i 7130 mk. Br. Ch. Łęcznowola, Łącznowola, wś, pow. łukowski, gm. Krasuse ob. , par. Trzebieszów. Ma 41 dm. , 330 mk. , 1358 mr. obszaru. Łączówka al. NowosiółkaŁęez, część Nowosiółki i par. gr. kat. w pow. podhajeckim, dek. podhajecki, ma filie w Tesarówce i Justynówce. Cerkiew pod wez. Narodz. Matki Boskiej. Łęczyca, miasto pow. gub. kaliskiej nad rz. Bzurą. Leży śród bagnistej niziny nadrzecznej łęki i stąd nazwa osady pod 52 3 2 szer. i 36 54 9 dłg. geogr. , odl. 126 w. od Warszawy, 70 w. od Kalisza, 21 w. od Kutna najbliższej st. dr. żel. warsz. bydg. Połączona z sąsiedniemi i dalszemi miastami przez trzy bite drogi 1 trakt łowickopyzdrski, 2 zgierskowłocławski i 3 łęczyckokutnowski. Posiada obecnie dwa kościoły katol. paraf. i pober nardyński, cerkiew prawosł. w koszarach wojskowych, kościół filialny ewang. , synagogę murowaną, szpital ś. Mikołaja na 50 chorych, wzniesiony ze składek, dom schronienia dla starców mający 1350 rs. dochodu stałego, seminaryum nauczycielskie ze szkółką wzorową, trzy szkoły początkowe, szkołę niedzielnorze mieślniczą, prywatne 4klas. progimnazyum. Z władz rządowych mieszczą się tu zarząd naczelnika powiatu, kasa powiatowa, naczelnik wojenny okręgowy, naczelnik żandarmeryi, urząd miejski, sąd pokoju na Łęczycę i Ozerków, sąd gminny okręgu TopolaZabrodnia, komisarz włościański, sędzia śledczy, więzienie śledcze, urząd pocztowy, stacya telegraficzna, zarząd akcyzy na dwa powiaty. W 1874 r. zorganizowała się straż ogniowa ochotnicza potwierdzona 1880 r. licząca członków czynnych 140, honorowych 96. Przemysł fabryczny ubogo się przedstawia fabryka narzędzi rolniczych, 3 miodosytnie, browar, fabryka octu, olejarnia, młyn parowy, 14 wiatraków młyn wodny, mydlarnia i cegielnia. Rękodzielnictwo też nieświetnie przedstawiają 17 piekarzy, 21 rzeźników, 20 szewców, 17 krawców, 4 cieśli, 4 mularzy, 2 zdunów, 9 stolarzy, 2 białoskórników, 1 mosiężnik, 1 nożownik, 3 tokarzów, 2 ślusarzów, 6 kowali, 2 gwoździarzów, 2 lakierników, 2 siodlarzów, 2 piernikarzów, 2 farbiarzów, 2 powroźników, 1 fotograf. Z zakładów publicznych posiada Ł. 40 szynków, cukiernię, 4 handle win, 2 apteki, hotel, 2 restauracye. Jest tu 3 lekarzów, 5 felczerów, 2 akuszerki. Handel cały w ręku żydów, dwa tylko sklepy mają chrześcianie. W 1827 r. miała Ł. 210 dm. i 3291 mk. ; W 1860 r. było 255 dm. 110 mur. i 5488 mk. 2369 żyd. ; obecnie jest 245 dm. 149 mur. , z których 117 należy do chrześcian, a 128 do żydów i 8034 mk. 4215 męż. i 3819 kob. , w tej liczbie 4094 katol. , 52 prawosł. , 242 protest. i 3639 żyd. Obszar miasta i gruntów miejskich wynosi 1073 mr. w tej liczbie pod budynkami i ulicami 192 mr, , ornego gruntu 432 mr. , sadów i ogrodów 78 mr. , łąk 265 mr. , pastwisk 73 m. nieużytków 33 mr. Z tego 834 mr. stanowi własność mieszczan, 112 mr. należy do domu przytułku dla starców, 60 do skarbu a 53 do miasta. Kasa miejska miała w 1860 r. 8360 rs. dochodu; w 1881 r. dochód wynosił 13153 rs. , rozchód 11854 rs. Kapitał zapasowy w Banku Polskim 36, 000 rs. , w kasie 5929 rs. Wartość ubezpieczonych budowli w 1861 r. wynosiła 251, 860 rs; obecnie rządowe ubezpieczenie wynosi 446, 290 rs. , nielicząc dodatkowych wyżej nad 5000 rs. ubezpieczeń w prywatnych towarzystwach. Ł. należy do rzędu starożytnych, przedhistorycznych niewątpliwie osad, zakładanych jak wszystkie siedziby Wielkopolski śród błót lub jezior. Dopiero w bieżącem stuleciu częściowe osuszenie bagien okolicznych i zbudowanie dwóch grobli od strony Tumu i Topoli ułatwiło dojazd do miasta. Przed dziesięciu wiekami jedna droga wodna łączyła zapewne Ł. z dalszemi okolicami. Być może że Ner wpadał wtedy pod Ł. do Bzury i przez to skręcał jej bieg tak gwałtownie ku płn. wschodowi. Bliskość starożytnego kościoła w Tumie, sięgającego czasów Mieczysława I, świadczy iż miejscowość ta obronna z natury i umocniona przez zamek zdawna istniejący na kępie oblanej wodą, stanowiła ważne ognisko dla całej okolicy. Ogniska zaś takie spotykamy zwykle w punkcie zbiegu dwóch rzek i wynikłego stąd skrętu koryta. Na kartach kronik pierwszy raz pojawia się Ł. w opowieści wojny, jaką Bolesław Krzywousty wiódł ze Zbigniewem. Wtedy to Łęczyca w 1108 r. zajął on Ł. a raczej gród nadrzeczny, który widocznie odgrywał ważną rolę w życiu politycznem całej okolicy, gdyż odtąd występuje często jako miejsce zebrań politycznych i synodów kościelnych. Pierwszy taki donioślejszy zjazd, zanotowany w kronikach, zwołał Kazimierz Sprawiedliwy w 1180 r. Zjechali tu Bolesław ks. szląski na Wrocławiu, Leszek mazowiecki i Otton poznański, tudzież liczni panowie świeccy i duchowni, dla uchwalenia postanowień i ugód wywołanych ówczesnemi potrzebami. Przy rozdziale monarchii Piastowskiej między synów Kazimierza Sprawiedliwego, Ł. z całą ziemią dostała się Konradowi. Synowie jego Kazimierz i Ziemowit wydzierają ją sobie kolejno. Leszek Czarny, Kazimierz wreszcie Władysław Łokietek panują tu kolejno. Znaczenie Ł. jako pierwszego chrześciańskiego ogniska w całej ziemi łęczyckiej a może i w dalszych okolicach, centralne i obronne położenie sprawiło iż stanowiła ona stałe miejsc synodów duchowieństwa, których odprawiło się tu podobno około 20. Kazimierz Wielki uwzględniając znaczenie Ł. , wzniósł podobno, czy też odbudował tylko zamek miejscowy i otoczył miasto murem łączącym się z zamkowymi murami. Osada miejska przeniósłszy się z pierwotnej siedziby, gdzie dziś wś Tum, nad brzegi rzeki, które w skutek obniżenia poziomu wód umożebniały osiedlanie się pod osłoną grodu na kępie, wzniosła dla siebie nowy kościół parafialny, który istniał już przed 1299 r. Później nieco, choć także około XIII w. powstał zapewne kościół i klasztor dominikanów. Kazimierz W. oddał ziemię łęczycką wnukowi Kazimierzowi ks. szczecińskiemu, w 1370 r. , ale Ludwik Węgierski odebrał ją wzamian za ziemię dobrzyńską. W 1400 r. przywilej Władysława Jagiełły przeniósł Ł. z prawa polskiego na chełmińskic; jednocześnie w miejsce drewnianego kościołka paraf. wzniesiono murowany, poświęcony 1425 r. Napady krzyżackie zadawały często klęskę Ł. W 1331 r. spalili oni zamek, w 1406 nasłany przez nich Bartłomiej Wizemberg spalił miasto. Za Kazimierza Jagiellończyka na zjeździe w 1448 r. uchwalono tak zwany statut łęczycki. W 1454 r. król przyjmuje tu deputacyą miast i ziem pruskich poddających się jego berłu. Zjazdy takie bogaciły miasto i ściągnęły tak znaczną ludność, iż na wojnę pruską w 1459 r. dostarcza Ł. 25 zbrojnych pieszych. W 1474 r. Kazimierz przyjmuje tu posłów bawarskich, proszących o rękę królewny Jadwigi dla ks. Jerzego. Dobrobyt miasta nie oparty na trwałych warunkach, zaczął upadać z chwilą, gdy Ł. przestała stanowić miejsce zjazdów politycznych i kościelnych, skutkiem przeniesienia się ognisk życia politycznego, naprzód do Małopolski, a następnie na Rus i do Warszawy. W 1655 r. zajęli Ł. Szwedzi, w 1656 r. odebrały ją po 11dniowem oblężeniu wojska polskie, przyczem sprawiono rzeź między żydowską ludnością, z powodu okazywanych jakoby Szwedom sympatyi i rzucania kamieniami na szturmujących Polaków. Lustracya z 1661 r. zastała w Ł. ruiny i zaledwie szczątki dawnej ludności. Żydzi uzyskawszy w 1724 r. przywilej na handel różnymi przedmiotami, palenie wódki i szynkowanie, rzez bydła, sycenie miodu, ogarnęli cały handel i przemysl miejski. Pożar 1794 r. zniszczył ponownie miasto. Rząd pruski przyszedł z pomocą mieszkańcom, odnowił i umocnił mury i zamek, pozakładał szańce. Wojska austryackie zniszczyły w 1809 r. te fortyfikacye, które odtąd popadły w ruinę. Bramy i mury rozebrano dla rozszerzenia miasta, zamek także został zrujnowany za staraniem chciwego na materyał budowlany burmistrza w 1834. Obecnie miasto powzięło zamiar uporządkować i umocnić resztki zamku kosztem funduszów miejskich i urządzić w nich bazar targowy. Kościół paraf. fara ś. Andrzeja, murowany, dachówką kryty, z XV w. , lecz kilkakrotnie przerabiany, zachowuje w skarbcu starożytny relikwiarz srebrny, wysadzany kamieniami z płaskorzeźbą byzantyńskiej roboty. Przedstawia ona Chrystusa między Bogarodzicą a ś. Janem ewangelistą. Drugi istniejący dotąd kościół pobernardyński został założony wraz z klasztorem w 1632 r. przez Dorotę z Otolina Piwowę, podczaszynę płocką, dziedziczkę dóbr w okolicy Łęczycy. W zakrystyi kościoła przechowują trumienkę szklaną ze zwłokami dziecka, które w 1639 r. mieli zamordować żydzi we wsi Komarzyce. Obraz olejny współczesny przedstawia wytaczanie krwi z ciała zamordowanej ofiary, a opis wypadku podaje metalowa tablica umieszczona przy trumnie. Zabudowania poklasztorne przeznaczone na ochronę dotąd nieurządzoną, służą za koszary. Kościół i klasz. dominikański założone w XIV w. zostały po kasacyi klasztorów za rządu pruskiego, obrócone na więzienie dotąd istniejące. Kościół i klasz. norbertanek założony w XVII w. przez Mikołaja z Szubska Szczawińskiego, kasztel. brzezińskiego, zniesiony za księstwa Warszawskiego, używany był na składy i na salę teatralną; przed kilku laty przerobiono mury na obszerną i niezgrabną kamienicę. Drewniany kościołek św. Ducha założony za miastem w 1521 r. popadł w ruinę i został rozebrany w 1825. Przy kolegium jezuickiem rozpoczęto w XVIII w. budowę kościoła kosztem Teodora Potockiego arcyb. gnieźnieńs. Gdy po kasacyi zakonu kolegium przeszło pod zarząd akademii krakowskiej, budowa kościoła uległa przerwie, a rząd pruski gmach kolegium i mury kościoła zamienił na koszary sto Łęczyca jące dotąd w samym rynku. Ratusz obecny przedstawia się jako obszerna kamienica, wzniesiona według napisu na wmurowanej tablicy, w 1788. W archiwum miejskiem znaczna część akt i przywilejów została zatracona przy reformie administracyjnej w 1867 r. Po zniesieniu kolegium jezuickiego istniał tu zawsze średni zakład naukowy szkoła wydziałowa, szkoła powiatowa, progimnazyum, lecz takowe w 1866 r. zostało zniesione. B. szkoła obwodowa tutejsza wydawała 1834 1838 w Warszawie Akta uroczyste zakończenia rocznego biegu nauk. W padki 1831 r. zniszczyły zawiązki przemysłu tkackiego; reforma sądowa w 1876 r. usunęła stąd władze sądowe poprzednie. Resursa miejscowa zamkniętą została w 1861 r. Skutkiem tego Ł. obecnie jest w peryodzie zastoju umysłowego, społecznego i ekonomicznego. Historyą synodów łęczyckich opracował ks. pijar Mętlewicz w rękopisie; dzieje miasta zaś Świętorzecki, którego praca skreślona w końcu XVIII w. , przechowywana była w Łęczycy jeszcze w 1860 r. jak świadczy o tem F. M. Sobieszczański w Enc. Powsz. t. XVII, 584. Opis Ł. podał Tyg. illustr. z 18. 67 r. 394, a niniejszy artykuł napisany z pomocą notat Ad. Skrzyn. i pracy Sobieszczańs. w Enc. Powsz. Liczne dokumenty odnoszące się do Łęczycy zawiera Kod. dypl. pol. t. II. Par. Ł. dek. łęczycki ma 6369 dusz. Powiat łęczycki gub. kaliskiej, utworzony został w 1867 r. z części dawnego powiatu t. n. ; graniczy od płn. z pow. kutnowskim, od wsch. z kutnowskim i łowickim, od płd. z łódzkim, od płd. zach. z sieradzkim a od zach. z tureckim i kaliskim. Ma on 23. 89 mil kw. obszaru i przedstawia równinę wzniesioną średnio na 400 stóp npm. , lecz poszarpaną przez liczne i szerokie zagłębienia, wytworzone przez wody spływające z obszernej lesistej dawniej wyżyny łódzkozgierskiej. Północna mniejsza połowa powiatu wzniesiona na 450 do 500 stóp, powstrzymała te wody, które nie mogąc dalej torować sobie drogi w kierunku płn. zwróciły się w bok i rozeszły się ku wsch. Bzura i ku zach. Ner. Wyżyna płn. części pow. dochodzi w Pustej Wsi pod Grabowem 577 stóp. Na lewo od szosy z Łęczycy do Krośniewic leży grupa wzgórz dochodzących pod wsią Drzykozy 535 stóp, a pod Walewem 525. W płn. wsch. części w miarę zbliżania się ku Bzurze i uchodzącej do niej Ochni wyżyna się obniża, przy wsi Ktery na krawędzi doliny Bzury opada do 324 stóp. Płd. połowa powiatu przy średniem wzniesieniu 400 stóp posiada niewiele wynioślejszych punktów góra ś. Małgorzaty na prawo od drogi z Łęczycy do Piątku 450 stóp ale za to obfituje w obszerne błotniste niziny rzek i rzeczek szeroko się wrzynają cych. Zdaje się że wody Bzury pierwotnie w punkcie swego zwrotu ku wsch. pod Ł. , rozchodziły się w obie strony ku Wiśle i Warcie tak, że Ner wtedy byt dopływem zach. ramienia Bzury. Ze zmniejszeniem obfitości wód i obniżeniem ich poziomu, Bzura przestała wysyłać swe wody ku zach. , a koryto jej przywłaszczył sobie Ner. Dotąd przecie na całej 10wiorstowej przestrzeni dzielącej wsch. zakręt Bzury pod Ł. od zach. zwrotu Neru pod Kosowem i Łęką ciągnie się szeroka błotnista nizina od 2 do 3 w. szeroka. Nizina ta miała posłużyć do wykopania kanału, którym zamierzano na początku bieżącego stolecia połączyć Wisłę z Wartą. Ł. wtedy stałaby się punktem handlowym. Najwynioślejszemi i najsuchszemi częściami płd. połowy są pas zawarty między Bzurą i Moszczenicą, środkiem którego przechodzi szosa z Ł. do Piątku, i okolice Parzęczewa przez które przechodzi dział wodny Neru i Bzury. Obfitość dróg wodnych, łąk i pastwisk ściągała osadników, skutkiem tego pow. łęczycki należy na najludniejszych i najuboższych w lasy. W 1880 r. było tu 8494 mr. lasów prywatnych nieurządzonych, 1802 mr. urządzonych, 986 mr. zasianych po wycięciu, 931 mr. niezadrzewionych, 455 dawnych włościańskich, 11 mr. oddanych za serwituty. Brak drzewa nagradzają obfite i rozległe pokłady torfu zalegające doliny rzek i rzeczek. Pomimo ubogiej z natury gleby i licznych błotnych obszarów, gospodarstwo rolne przedstawia stan stosunkowo bardzo pomyślny. Wielowiekowa kultura poprawiła glebę, obfitość łąk i pastwisk sprzyja hodowli inwentarza; torfy i szlamy dostarczają taniego nawozu, bliskość większych ognisk przemysłowych i dość rozwinięty w obrębie samego powiatu przemysł fabryczny popierają produkcyą rolną. Jedno z najlepiej urządzonych w Królestwie gospodarstw rolnych, a mianowicie Leśmierz znajduje się w tym powiecie. Największe co do obszaru ziemi gospodarstwa są Leźnica, Leśmierz, Poddębice, Tkaczew, Bałdrzychów. Najobszerniejsze lasy ma Chociszew i Bałdrzychów. Przeważają w pow. średniej wielkości około 1000 mr. gospodarstwa folwarczne. Na 185 posiadłości większych było 31 mających przeszło 1000 mr. , z tych zaś 15 przeszło 2000 mr. a 11 od 1500 do 2000 mr. , zaś 65 miało mniej niż 400 mr. Sady owocowe dworskie mają w ogóle 416 mr. , włościańskie 263 mr. owiec poprawnej rasy znajduje się przeszło 15000 sztuk, krów 22500, wołów 5220, jałowizny 5863 sztuk; bydło i konie poprawnej rasy spotyka się w bardzo wielu folwarkach. Dla włościan ważnem źródłem zarobku są dostawy zboża do kolei, buraków i drzewa do fabryk. Jak ilością inwentarza, tak i wydajnością gleby i produkcyą zboża pow. łęczycki Łęczyca Łęczyce zajmuje pierwsze miejsce w gub. kaliskiej. W 1876 r. wysiano tu 89288 czetw. zboża, a zebrano 530957 czet. 1 5 zbioru całej gubernii, kartofl wysadzono 51359 czet. , zebrano 307254. Oprócz tego uprawiano buraki do dwóch cukrowni w Leśmierzu i Młynowie. W cyfrze zbioru zboża na żyto wypada 212644, na owies 155172, na pszenicę 77736 czet. Są to najwyższe cyfry zbioru tych zbóż względnie do innych powiatów gubernii. Prawie połowa tych cyfr przypada na gospodarstwa włościańskie, z wyjątkiem jedynie pszenicy i owsa, których włościanie wyprodukowali w stosunku 2 5 ogólnej sumy, za to kartofli wyprodukowali o 40000 czet. około więcej niż więksi posiadacze. Co do przemysłu fabrycznego, to pow. łęczycki zajmuje pierwsze miejsce w gubernii po kaliskim. Posiada on 2 przędzalnie bawełny Ozorków z 449 robotn. i 500, 000 rs. produkcyi; 15 fabr. sukna i tkanin wełnianych Ozorków, Łęczyca z 260 robot. i 200, 000 rs. pr, ; 5 przędzalni z 263 robot. i 372, 000 rs. pr. ; 3 folusze z 14 robot. i 5, 000 rs. pr. ; 2 papiernie z 6 robot. i 3, 200 rs. pr. ; 2 fabr. narzędzi rolniczych z 12 robot. i 3, 600 rs. pr. ; 13 farbiarni z 28 robot. i 19, 700 rs. pr. ; 7 garbarni z 12 robot. i 7, 300 rs. pr. ; 3 mydlarnie z 5 robot. i 4, 750 rs. pr. ; fabr. gazowa z 4 robot. i 1, 500 rs. pr. ; 11 cegielni z 41 robot. i 19, 500 rs. pr. ; 5 garncami z 10 robot. i 2850 rs. pr. ; 2 cukrownie z 620 robot. i 540, 000 rs. pr. ; 6 gorzelni z 12 robot. i 20, 000 rs. pr. ; 3 browary z 7 robot. i 8, 500 rs. pr. ; 3 miodosytnie z 4 robot. i 17, 000 rs. prod. ; 1 dystylarnia z 2 robot. i 10, 000 rs. ; 3 fabr. octu z 3 robot. i 2, 750 rs. ; 19 olejami z 33 robot. i 17, 500 rs. pr; 163 młynów i wiatraków z 200 robot. i 300, 000 rs. pr. Ogółem 270 fabryk z 1986 robot. i 2, 039, 850 rs. prod. rocznej. Budowle istniejące w powiecie cenione były do ubezpieczenia od ognia 1877 r. na sumę 3, 727, 550 rs. Drogi bite których powiat posiada około 100 wiorst, łączą różne części powiatu ze wszystkiemi pobliższemi stacyami kolei warsz. bydgos. Ostrowy, Kutno, Pniewo i łodzkiej w Łodzi. Drogi te łączą pow. łęczycki z przyległymi mu z 3ch stron powiatami sąsiednich gubernii, za to od strony zachodniej z powiatami guber. kaliskiej brak zupełnie środków komunikacyjnych. Ludność powiatu, która w 1867 r. wynosiła 77, 141, w 1877 r. doszła do 96, 748 16, 774 męż. i 49, 974 kob. a więc przeszło 4, 000 mk. na 1 milę kw. Pod względem kościelnym pow. łęczycki stanowi dekanat t. n. składający się z 32 parafij Błonie, Dalików, Domaniew, Gieczno, Góra ś, Małgorzaty, Grabów, Kałów, Leźnica Mała, LeźnicaWielka, Łęczyca z filią w miejscu, Mazew, Modlna, Ozorków, Parzęczew, Piątek, Pieczew, Poddębice, Siedlec, Sobótka, SolcaWielka, Strzegocin, Topola, Tum, Tur i Witonia, położone w pow. łęczyckim; Bierzwienna zaś, Borysławice, Chełmno, Dąbie, Grzegorzew, Kłodawa z filią w miejscu i Umienie w kolskim. Pod względem sądowym stanowi II okr. sądu pokoju dla Ł. i Ozorkowa i 5 okręgów sądów gminnych Grabów, Topola Królewska, Piątek, Parzęczew i Poddębice, należących do II okr. zjazdu sędziów w Kole. Pod względem administracyjnym stanowi dwa miasta Ł. i Ozorków i 16 gmin Balków, Chociszew, Dalików, Gostków, Grabów, Leśmierz, Mazew, Piaskowice, Piątek, Poddębice, Rogoźno, Sobótka, Tkaczew, Topola, Tum, Witonia. W samej Ł. są 3 szkoły począt. 1kl. 1 ogólna, 1 męska, 1 żeńska. W pow. 43 takichże szkół Ozorków trzy męs. , żeń. i ogól. , Piątek dwie męs. i żeń. , Gaj, Witonia, Strzegocin, Ktery, Gra bów, Dalików, Budzynek, Huta Bardzińska, Domaniew, Modlna, Czerchów, Mazew, Poddębina, Bałdrzychów, Bałdrzychowska Góra, Parzęczew, Ignacew, Gieczna, Bądków, Sobót ka, Kobyłka, Ksawerów, Pieczew, Rochów, Wygorzel, Lubień, Solca, Janków, Topola, Mikołajów, Błonie, Siedlec, Łęki, Tum, Góra ś. Małgorzaty, Kowalewice, Sobień, Góra Tkaczewska 1883 r. Łęczyckie województwo między sieradzkiem, rawskiem, kaliskiem, gnieźnieńskiem, brzeskiem, kujawskiem i sando mierskiem położone, dzieliło się na 4 powiaty łęczycki, brzeziński, orłowski i inowłocki. Sejmikowało w Ł. i obierało posłów 4, deput. 2. Niegdyś miało własnych książąt z domu Piasta, ale od Władysława Łokietka do koro ny przyłączone. W herbie ma pół lwa i pół orła. Mundur kontusz karmazynowy, żupan biały, wyłogi granatowe. Senatorów wię kszych miało dwóch, wojewodę i kasztelana. W XVI w. miało to województwo 99, 200 mk. , 79. 50 mil kw. , 74 parafij, 25 miast, 875 wsi; a powiat łęczycki 44. 45 mil kw. , 41 parafiij, 11 miast, 548 wsi. Starostwo grodowe łęczy ckie w wojew. i pow. łęczyckim, podług lustracyi z r. 1662 obejmowało miasto Ł. i wsie Błonie z wójt. Ostrów, Orla, Parzyce, Czerchowo, Kochlewicze, Dzierzbiętów, Wierzbowice, Krzeszowo, 8 wsi opactwa trzemeszyńskiego, z których tylko daniny i stacye do ststy należały i 4 wsie, do opactwa sulejow skiego zaliczone. W r. 1771 posiadał je Maciej Łuszczewski, opłacając zeń kwarty złp. 2941 gr. 24, a hyberny złp. 2590 gr. 12. Br. Ch. Łęczyca, wś, pow. piotrkowski, gm. Wadlew, par. Drużbice, ma 23 dm. , 163 mk. , 245 mr. ziemi. Łęczyca, niem. Lentschitz, wś nad Wartą, pow. poznański; 15 dm. , 165 mk. ; 81 ew. , 84 kat. ; 51 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Mo sinie o 8 kil. M. St. Łęczyce, niem. Lanz, wś w pow. lęborskim, ziemi pomorskiej. Łęczyca Łęg Łęczyna Łęczyn Łęczycki Łęczycki Łęczycki, wś, pow. siedlecki, gm. Tarków, par. Przesmyki. Ma 31 dm. , 186 mk. , 870 mr. obszaru. Łęczyn, wś i folw. , pow. rowieński, w kluczu bereżeńskim, ma 43 dm. . młyn na stawie. W pobliżu leży Rudnica Łęczyńska, która ma budników chat 9, młyn i fryszerkę. Ł. od miejscowości odpowiedniej trzyma zapewne swą nazwę. Łęg bowiem lub Łąg, oznacza las lub łąkę na błotach. Wś ta, w dokumentach pokazuje się przy Kamiennem na początku XVI w. , jako własność Babińskich. W r. 1603 w dziale rodzinnym dostaje się z dworem, sadami i ludźmi, do Lwa i Iwana Babińskich, lecz ci dwaj młodsi bracia, już w r. 1607 odstępują ją starszemu Wasylowi za 2000 kóp groszy litew. W następnych czasach majętność ta podzieliła się między licznie rozrodzono potomstwo Wasyla, i dopiero skupiła się w r. 1748 w osobie Kazimierza Bończy Babińskiego, podczaszego kijowskiego. Synowie tego ostatniego, Ignacy i Aleksander sprzedają dopiero w r. 1794 ten Ł. wraz z Rudnią Łęczyńską, Michałowi Gwidonowi Korzeniowskiemu, dziedzicowi sąsiedniej, ogromnej majętności Bereżeńszczyzny. Ze wszystkich majątków Babińskich, Ł. bodaj czy nie najdłużej w ich domu pozostał. Rudnia tutejsza już w początku zeszłego stulecia była czynną, mamy pod ręką dawny kontrakt na nią z r. 1733, zawarty z Rudnikiem Piotrem Sobczykiem, który obowiązuje się płacić za nią arendy złp. 320 z dodatkiem półtora woza żelaza giętkiego i dwa kamienie dla dworu. Łęczyna, część Dobrotworu, pow. Kamionka Strumiłłowa. Łęczysk, os. rząd. , pow. ostrołęcki, gm. Rzekuń, par. Ostrołęka. Ma 17 mk. Łęczysko, wś, os. leśna i os. młyn. nad rz. bez nazwy, pow. noworadomski, gm. i par. Sulmierzyce. Wś ma 17 dm. , 105 mk. , 114 mr. ; os. leś. 1 dm. , 9 mk. , 4 mr. i os. młyn. 1 dm. , 7 mk. , 37 mr. Łądzechowo, wś w pow. lęborskim, ziemi pomorskiej. Łędziajny, ob. Luzyany. Łęg al. Łęk, jestto nadrzeczna nizina podlegająca zalewom. Obie formy tej nazwy występują w nazwach miejscowości i w pochodnych nazwach Łęczysko i Podłężyce, Łęczno 1 Łężek, Łęczany i Łężyce. Łęg, Łęk ob. i t. p. Łęg, Łęgi, ob. Ług, Ługi, Łęg 1 wś, pow. warszawski, gm. Jeziorna, par. Słomczyn; leży w nizinie nadwiślańskiej, między Opaczem a Gassami. W 1827 r. 23 dm. , 198 mk. 2. Ł. , folw. , pow. sochaczewski, gm. i par. Młodzieszyn, o 8 w. od Sochaczewa i od rz. Wisły. Rozległość wynosi mr. 481 grunta orne i ogr. mr. 417, łąk mr. 28, past. mr. 3, lasu mr. 8, nieuż. i place mr. 24, bud. mur. 1, z drzewa 6. Folw. ten w r. 1877 oddzielony od dóbr Młodzieszyn. 3. Ł. , pow. sochaczewski, gm. Łazy, par. Brochów. 4. Ł. Bieniawski i Ł. Januizewshi, wś, pow. sochaczewski, gm. Iłów, par. Kamion. Należały do dóbr Januszew wchodzących w skład dóbr Iłów. 5. Ł. , wś, pow. włocławski, gm. Łęg, par. Włocławek. Ma szkołę począt. l. kl. ogólną. W 1827 r. wś rząd. , 26 dm. , 217 mk. Gm. Ł. należy do sądu gm; okr. II w Kowalu, st. poczt. Włocławek. Posiada 5873 mr. obszaru, w tem gruntów dominialnych 861 mr. i 2358 mk. 6. Ł. Baliński, kol. nad odnogą rz. Warty, pow. turecki, gm. Niewiesz, par. Uniejów Łaski, Lib. ben. I, 344, odl. od Turka w. 25; ma dm. 15, mk. 143. 7. Ł. Dominikańaki al. Krajkowice, kol. nad odnogą rz. Warty, pow. turecki, gm. Niewiesz, par. Uniejów, odl. od Turka w. 26, dm. U, mk. 78. 8. Ł. Piekarski, kol. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Piekary, par. Skęczniew, odl. od Turka w. 19; dm. 22, mk. 182. W 1827 r. 11 dm. , 87 mk. 9. Ł. Wielki, kol. nad rz. Wartą, pow. kolski, gm. Kożmin, par. Wilamów Łaski, Lib. ben. I, 345; odl. od Koła w. 18; dm. 16, mk. 97. W 1827 r. 7 dm. , 71 mk. Por. Janiszew. 10. Ł. wś i os. karczm. nad rz. Pilicą, pow. rawski, gm. i par. Rzeczyca Łaski, lib. ben. II, 314 18 dm. , 165 mk. , ziemi włośc. 512 mr. Osada karcz. należy do dóbr Rzeczyca. W 1827 r. wś rząd. 17 dm. , 121 mk. U. Ł. Ręczyński, kol. , pow. piotrkowski, gm. i par. Ręczno. Ma 14 dm. , 98 mk. , 184 mr. ziemi. 12. Ł. , wś, os. młyn. i os. karcz. nad rz. Wartą, pow. noworadomski, gm. i par. Kruszyna Łaski, Lib, ben. I, 523. Wś ma 38 dm. , 227 mk. , 757 mr. ; os. młyn. 1 dm. , 5 mk. , 29 mr. ; os karcz. 1 dm. , 4 mk. , 16 mr. , należy do dóbr Kruszyne. W 1827 r. 30 dm. , 196 mk. 13. Ł. Majkowski, os. włośc. nad rz. Pilicą, pow. noworadomski, gm. Masłowice, par. Bąkowa; na gruntach wsi Majkowice założona. Ma 3 dm. , 27 mk, , 33 mr. ziemi. 14. Ł. , folw. nad rz. Liszwartą, pow. częstochowski, gm. i par. Miedzno. Ma 4 dm. , 2 mk. i 745 mr. obszaru. 15. Ł. Rachowski, folw. do dóbr Rachów, dawniej pow. janowski, gm. Annopol, obecnie za Wildą, pow. opatowski, gm. i par. Lasocin, rozl. 200 mr. roli ornej, 2 dm. , 6 mk. , piękny sad. 16. Ł. , wś nad rz. Czarną, pow. sandomierski, gm. i par. Połaniec, od Sandomierza 40 w. ; dm. 21, mk. 187 i 106 mr. ziemi; męż. 88, kob. 99. 7. Ł. , wś nad rz. Wisłą, pow. sandomierski, gm. i par. Osiek, od Sandomierza 32 w. , gruntu mr. 22, dm. 16, mk. 102. Jestto przedmieście os. Osiek. 18. Ł. , wś, pow. węgrowski, gm. i par. Prostyń. Ma 9 dm. , 96 mk. , 138 mr. obszaru. 19. Ł. Kościelny, wś, Ł. kasztelański, wś i folw. , Ł. Probostwo, wś i Ł. Szlachecki, pow. płocki, gm. Majki, par. Łęg, odl. 26 w. od Płocka. Są to trzy części jednej wsi; Łęczysk Łęczysko Łędziajny Łęg Łęg posiadają kościół paraf. i urząd gm. Ł. Kasztelański, wś drobnej szlachty, ma 6 dm. , 87 mk. , 289 mr. ziemi; folw. należy do dóbr MogielniŁ. Kościelny 6 dm. , 62 mk. , 323 mr. Ł. ca, Probostwo, 19 dm. 119 mk. , 383 mr. roli i 33 mr. nieużytków. Ł. Szlachecki, wś drobnej szlachty 7 dm. , 28 mk. , 360 mr. Do par. Łęg dawniej dek. raciąski, należą wsie Ł. Kasztelański, Kostery, Mokrsk, Chudzynko, Bary, Brzechowo A. i B. , Kozłowo, Gawrony, Brelki, Kozłówko, Łężek Szlachecki, Kowalewo, Kisielewo, Wilkęsy, Mogielnica, Mogielniczka i Siemienie. Ludności dusz 3010. W r. 1388 dziedzic tej wsi Grabia, wraz z synem swoim Janem część gruntów przeznaczył na uposażenie istniejącej tu kaplicy, w miejsce której w 1409 r. Włodzimierz z Kurdwanowa, wnuk Jakuba bisk. płoc. zbudował istniejący dotąd kościół murowany i ten przez wspomnionego biskupa licznemi został opatrzony dziesięcinami. O 500 kroków od kościoła na wzgórzu istnieją dotąd szczątki dawnego dworu Grabiów i Kurdwanowskich. Kościół zbudowany w tak zwanym stylu krzyżackim, z czerwonej cegły bez tynku, podparty zewnątrz 10 skarpami, wewnątrz zaś przedzielony 6 filarami po 16 stóp obwodu każdy, co pozwala wnosić, że pierwiastkowo zamierzone sklepienie, zastąpiono potem istniejącym dotąd sufitem z desek. Zewnątrz zdobią go szczyty zębate, a wnęki i okna boczne zakreślone u góry ostrołukami. Świątynia ta od strony południowej posiada okien 6, a od północnej 3 i po jednem okrągłem. W ścianie po nad Wielkiemi drzwiami widoczny jest wizerunek twarzy ludzkiej, co ma być pamiątką po mularzu, który przy budowie kościoła spadłszy z rusztowania, życie utracił. Wielki ołtarz z lipowego drzewa, cały pozłacany, podpiera dwóch aniołów naturalnej prawie wielkości. Przeniesiono go do tutejszego kościoła w r. 1819 po kasacie pp. norbertanek, za staraniem ks. Walentego Słupeckiego, ówczesnego proboszcza parafii łękskiej. Piękna, rzeźbiona chrzcielnica i malowidła 4ch ewangelistów pochodzą zapewne z czasów założenia kościoła. Zakrystya przechowuje dwa starożytne ornaty przetykane srebrem i złotem; nadto krzyż srebrny rzeźbiony, równie pięknej roboty starożytnej. Wewnętrzną ścianę kościoła zdobi nagrobek Krzysztofa Ubysza z r. 1626, Kozłowskich i Kunegundy z Krzyżanowskich Grąbczewskiej, siostry Adryana Krzyżanowskiego, autora dzieła Dawna Polska. Na cmentarzu nagrobki Mieczyńskich i Makomaskich. Jeden z dzwonów nosi na sobie r. 1577. W r. 1875 kościół staraniem proboszcza ks. Piotra Potulskiego i parafian został odnowiony. 20. Ł. , wś, pow. lipnowski, gm. i par. Skępe, odl. o 14 w. od Lipna, ma 2 dm. , 11 mk. , 481 mr. gruntu. 21. Ł. Witoszyński, wś nad rz. Wisłą, pow. lipnowski, gm. i par. Szpetal, odl. o 29 w. od Lipna; ma 11 dm. , 65 mk. , 315 mr. gruntu, 200 nieuż. , szkołę początkową 1kl. ogólną. 22. Ł. , folw. nad rz. Skrwą, pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Tłuchowo, odl. o 25 w. od Li pna; posiada młyn wodny, ma 1 dm. , 5 mk. , 60 mr. gruntu. 23. Ł. Chaliński, wś, pow. lipnowski, gm. Obrowo, par. Ossówka ewan. , odl o 28 w. od Lipna, ma 2 dm. , 12 mk. , 83 mr. gruntu, 2 nieuż. 24. Ł. Osiecki, wś, nad rz. Wisłą, pow. lipnowski, gm. Obrowo, par. Ossówka ewang. , odl. o 28 od Lipna; ma ewang. dom modlitwy, szkołę, 10 dm. , 61 mk. , 474 mr. gruntu, 29 nieuż. 25. Ł. , wś włośc, pow. mławski, gm. Mława, par. Grzebsk. , odl. o 18 w. od Mławy, ma 20 dm. , 133 mk. , 546 mr. gruntu, 18 nieuż. W 1827 r. wś rząd. 9 dm. , 48 mk. 26. Ł. Zdrójki, wś włośc, pow. rypiński, gm. Okalewo, par. Lubowidz, odl. 19 w. od Rypina; ma 25 dm. , 247 mk. , 559 mr. ziemi i 10 mr, nieuż. ; 17 os. włośc, 2 kuźnie. 27. Ł. , wś i os. fabr. nad rz. Orzyc, pow. Ma kowski, gm. i par. Płoniawy, wiatrak, tartak i fryszerka. Rozległość os. wynosi mr. 180 grunta orne i ogr. mr. 82, łąk mr, 14, wody mr. 26, lasu mr. 2, nieuż. i place mr. 56, bu dowli z drzewa 12; pokłady torfu. Os. ta w r. 1878 oddzieloną została od dóbr Szlazy Jaciążek. 28. Ł. , ob. Brzozowo Łęg, 29. Ł. Łaski, Lib. ben. I, 600, wymienia wś t. n. w parafii Fałków. Br. Ch. Łęg 1. przys. do Bobrownik doln. , pow. chrzanowski, 6 kil. od Oświecima, na lew. brz. Wisły, 228 m. npm. , ma folw. i od płn. jest zasłonięty moczydelskiemi lasami; graniczy na zach. z Bobrownikami, na wsch. z Ostropolem. 2. Ł. , przys. do Januszowy, pow. sądecki, leży śród lasu nad pot. Łękówką uchodzącym do Lubinki, na płd. od Januszówy. Ten przys. oddalony o 4 5 kil. od Nowego Sącza, należy do par. rzym. kat. w Siedlcu. 3. Ł. , przys. do Mogiły i Czyżyn, pow. krakowski; par. w Mogile, leży na lew. brz. Wisły i graniczy na płn. z Mogiłą, na zach. z Beszczem, a na płd. wsch. z Czyżynami. Był już za Długosza L. B. I, 130 i płacił dziesięciny do klasztoru cystersów w Mogile. 4. Ł. z Kamionką małą, wś, pow. sądecki, leży nad Kamienicą uchodzacą do Dunajca z praw. brz. pod Nowym Sączem. Przez wś prowadzi gościniec z N. Sącza do Tylicza, a prawie w połowie wsi wlewa się pot. Kamionka Wielka do Kamienicy. Wzniesienie npm. wynosi 381 m. Sam Ł. liczy 180 mk. , z których 12 przebywa stale na obszarze więk. pos. Kamienica ma 133 mk. Ludność jest rzym. kat. wyznania i jest przydzielona do par. w Nawojowy. Oddalenie od N. Sącza ocenia Skorowidz pocztowy na 9. 8 kil. Więk. pos. Edw. hr. Stadnickiego ma 83 mr. roli w ogóle, 219 mr. lasu; pos. mniej. 171 roli, 16 łąk i ogr. i 38 mr. past. W Kamionce małej leżącej znacznie na płn. od Ł. jest stacya kolei tarn. leluchowskiej. Ł. graniczy na zach. z Na wojową, na wsch. z Rybieniem, na płn. z Popradową a na płd. z Baczą. 5. Ł. górny, dol ny i średni przy Partyniu z Pogwizdowem, wś w równinie 190 mr. npm. na praw. brz. Dunaj ca, w pow. tarnowskim, należy do par. rzym. kat. w Jurkowie i jest 4 kil. od Żabna odległa. Pogwizdów leży na płn. od Ł. nad pot. Żabni cą. Cała rozległa i ludna osada liczy 1435 mk. rzym. kat. , z których 125 przebywa na obsza rze więk. pos. wynoszącej 616 roli, 24 łąk i ogr. , 235 past. i 30 mr. lasu hr. Męcińskiego; pos. mniej. ma 1234 roli, 68 łąk i ogr. , 99 past. i 27 mr. lasu. Ł. graniczą na wsch. z Łukową i Chorążcem, na płd. z Partyniem na płn. z Sie radzą a na zach. z Ilkowicami i Niedomicami. Długosz L. B. I, 423 nazywa tę wś Łanki ad Jurków, Siarczyński zaś w Słowniku geogr. rkp. Bibl. Ossol. 1824, str. 255, zamie szcza wiadomość, że ma rozległe stawy i że ją kupił Zygmunt I w r. 1530 u Jana Tomickie go. 6. Ł. , grupa chat włośc. na obszarze gm. Bóbrka, wsi położonej w pow. chrzanowskim. 7. Ł. folw. i przys. wsi Kamienia, w pow. krakowskim, na lew. brzegu Wisły. 8. Ł. , przys. i folw. na obszarze gm. Gromca, nad Wisłą, na lew. jej brzegu, od wsi na południo wy wsch. , w pow. chrzanowskim. 9. Ł. al. w Łęgu, młyn, na obszarze gm. Rabki, w pow. myślenickim. 10. Ł. , grupa chat włośc, w obrębie gminy Frydrychowic, w pow. wado wickim. 11. Ł. grupa chat włośc. , w obrę bie gminy Przybradzia, w pow. wadowickim. 12. Ł. , folw. na obszarze gm. Andrychowa, w pow. wadowickim 13. Ł. al. Ług a część Oryszkowiec, pow. bobrecki; b przedm. Husakowa, pow. mościski; c części Ulicka, Seredkiewicz, Dziewięcierza i Hojcza, pow. Ra wa Ruska. Mac. Łęg 1. niem. Leng, wś nad Prosną, pow. pleszewski; par, Żegocin Łaski, Lib. ben. II, 26; 7 dm. , 76 mk. , wszycy kat. ; 42 analf. Poczta w Sierszewie o 6 kil. , tel. i st. kolei żelaznej w Pleszewie o 18 kil. i st. kol. żel. w Kotlinie o 15 kil. Pod wsią wykopano urnę, w której się znajdowało 5 brązowych pierścieni zawieszonych na szóstym. 2. Ł. , dom. , pow. pleszewski; 1271 mr. rozl. ; 10 dm. , 157 mk. , wszyscy kat. ; 96 analf. Własność Zofii Dobrzyckiej. 3. Ł. , dom. i wś nad Wartą, pow. śremski; dom. ma 4320 mr. rozl. ; 3 miejsc a Ł. , dom. ; folwarki b Trzciniec i c Łążek, 18 dm. , 311 mk. , wszyscy kat. , 150 analf. Gorzelnia parowa i młyn. Poczta i tel. w Śremie o 3 kil, ; st. kol. żel. Czempin o 21 kil. Własność Piotra Pajzderskiego. 4. Ł. , folw. , pow. szamotulski; 2 dm. , 28 mk. ; należy do dom. Gołaszyna. 5 Ł. , wś i dom. pow. ino wrocławski, blisko. jez. Gopła; dom. ma 2287 mr. rozl. ; 2 miejsc a dom. ; b wś, 10 dm. , 157 mk. ; 26 ew. , 131 kat. ; 25 analf. Poczta we Włostowie o 2, 5 kil. ; tel. w Kruświcy o 9 kil. ; stacya kolei żelaznej w Inowrocławiu o 24 kil. M. St. Łęg 1. niem. Leng al. Lenga, 1532 r. Lug i Lenge, wś nad Odrą, pow. raciborski, par. Łubowice; 51 bud. , 89 dm. , 466 mk. , 76 osąd, 414 mr. ziemi. 2. Ł. , os. leśna do wsi Zborowskie, pow. lubliniecki. 3. Ł. , niem. Leng, pustkowie do Kochanowic, pow. lubliniecki. Łęg 1. al. Łąk Kętrz. , niem. Long, Langen, w dok. krzyżackich Schönhain, 3 miejsc. w pobliżu siebie leżące, powiat chojnicki, nad rz. Czarna Woda, przy bitym trakcie chojnioko starogrodzkim, blisko granicy pow. starogrodzkiego, w lesistej i piaszczystej okolicy, ćwierć mili od st. kol. żel. Czarna Woda. Par. i szkoła Łęg, poczta i st. kol. żel. w Czersku. a włośc. wś paraf. , obszaru zajmuje mr. 4349, bud. 329, dm. 134, kat. 1025, ew. 61; b os. , obszaru liczy mr. 1461, bud. 72, dm. 28, kat. 203, ew. 8; c dobra, liczą obszaru mr. 1028, bud. 8, dm. 3, kat. 9, ew. 43. Mimo piaszczystej, mało urodzajnej gleby, śród puszczy tucholskiej, osada ta oddawna się znajdowała. świadczy o tem między innemi wydobyty w pobliskich błotach miecz prastary, o klindze bez rękojeści, który w muzeum towarz. nauk. w Toruniu jest złożony. Także też przechowuje się dotąd w ustach ludu legenda stara o początku kościoła tutejszego i o objawieniu Matki Boskiej. Było to, tak mówią, w onych dawnych czasach, kiedy skutkiem trzebienia lasów wś nasza coraz bardziej się rozprzestrzeniała, a mieszkańcy także kościołek pobudować sobie umyślili. Fundamenta już wznieśli, gdzie teraz są ogrody. Ale tam jednak nie stanął dla woli Bożej. Bo człowiek właśnie jechał w parę wołków po drzewo kościoła w tem gdy gdy się przybliżał niedaleko za wsią do tego miejsca, gdzie stały lipy wielkie, ujrzał nad lipą obraz Matki Boskiej, dokoła jasnością opromieniony. Przenieśli tedy z wielkiem uszanowaniem obraz na miejsce rozpoczętej budowy kościoła. Ale o dziwo, zawsze napowrót po kilkakroć nad oną lipą się pokazywał, aż nareszcie w owem miejscu przy lipach kościół wznieśli. Dotąd jeszcze niejakie szczątki po onej lipie się zachowały w wielkim ołtarzu, a obraz Matki Boskiej wciąż jeszcze cudami słynący, na tej lipie dawniej był umieszczony. Ob. Obrazy cudowne w dyec. chełmińskiej str. 102. Jak widać z przywilejów, wś Ł. była oddawna własnością prywatną jednego czy kilku panów. R. 1354 Wojciech Doryng i stryj jego Paweł Newicz wystawiają przywilej Tomaszowi i Hermanowi sołtysom, na obsadzenie Łęg Łęg 60 włók we wsi swojej Ł. Schonhain. Z tych 6 włók przypadało na sołectwo, od innych dawać nam będą czynszu po 15 skot. i po 2 kury, nadto kościołowi i biskupowi uczynią, co się należy. Sołtys otrzymał nadto trzeci grosz ze sądów i od starej karczmy trzeci dziel. A gdyby młyn był zbudowany, mają otrzymać czwartą miarę, a gdyby jaz był urządzony, trzecią noc będą mieli wolną. A w tej wsi odbędzie się raz albo dwa razy msza św. śpiewana. A gdyby się zapomogli, wolno im i plebana trzymać przy kościele. R. 1385 Rudiger von Einer, komtur tucholski, ze względu na wielki niedostatek w polach niepożytecznych i błotach, jakie posiadają, zapisuje mieszkańcom wsi Ł. nowych 5 włók na użytek za to listy rozwozić nam będą na miejsca im wskazane. Czego jeżeliby się czynić wzbraniali, także i włóki będą im odjęte. Za polskich czasów Ł. należał do dóbr star. tucholskiego; lustr. tegoż sstwa z r. 1664 donosi Wieś Ł. , liczy włók 40, z tych sołtyskich jest 4, wybraniecka 1, kościelne 4, lemańskich 6, gburska 1; czynszu społem dają zł. 39. Sołtys łęski, 3 lemanów, 4 karczmarzów i 2 ogrodn. zobowiązani byli po tygodniu z innymi podług kolei w całym roku pełnić straż leśną w puszczy i barci leśnej. O stanie parafii łęskiej dowiadujemy się z dyec. szemat. , str. 291 Parafia Łęg, w dekan. tucholskim, liczy dusz 2477. Kościół tytułu Narodz. N. M. P. , patronatu rządowego, nie wiadomo kiedy fundowany albo konsekrowany; przez długie czasy należał jako filialny do Czerska, w r. 1859 najwięcej za staraniem sufragana chełmińskiego Jerzego Jeszke napowrót odłączony, i parafia osobna łęska utworzona dekretem z d. 15 lutego. Szpitala nie masz przy tym kościele; bractwo istnieje różańcowe od r. 1757, trzeźwości od r. 1860. Prob. Teod. Gutmann. Wsie paraf. Łęg, wś, Ł. , osada, Ł. , dobra, Lipki, Kęsza, Przyjaźn, Stare Prusy, Nowe Prusy, Złe mięso pow. chojnicki, Gotthelp, Zawada, Klonówka, Wieck, Złe mięso pow. starogrodzki, Jastrzębie, Zimne zdroje, Lubiki, Kłaniny, Czarna woda. Szkoły katol. w Łęgu 2kl. dzieci katol. 240 pierwszy nauczyciel jest tu zarazem organistą w Kłaninach 54 dz. katol. i w nowo utworzonej szkole w Lubikach dzieci katol. Ob. G. Ossowski, Mapa archeol. Prus zach. , str. 106; Dregera Odpisy w arch. w Peplinie, str. 122, Odpisy przywil. star. tucholsk. w Belnie, str. 52 i 53. 2. Ł. al. Łęgi, nazywała się dawniej posiadłość, na pograniczu wsi Przysieki położona, śród nizin praw. brzegu Wisły, w pow. toruńskim. Od dawna należała do pp. benedyktynek w Toruniu. Panny późniejsze, przy końcu XVI wieku żyjące, wiedziały, że tam sadzawki i jeziorka rybne były, zwane Łachy, także ogrody, rola orna i łąki obszerne. Boru niemały obszar, tu dotąd należący, ciągnął się od Przysiek kn Barbarce. Inny bór klasztor ny znajdował się między Barbarką, Leszczem a Bierzgłowem. Także i wielka łąka przy Barbarce, zwana Drohe, czyli proboszczowska, należała do panien. R. 1347 Henryk von Kranichfeld. komtur bierzgłowski, zapisał tę łąkę Mikołajowi Leschhorn i braciom jego Ja nowi i Gotkowi. Następnie ciż bracia albo ich następcy ustąpili łąkę klasztorowi, który ją odtąd wciąż posiadał. Poddani klasztorni ze wsi Pigży i Wybramowic mieli obowiązek łą kę skosić i siano pannom do miasta przywieść. Niemało siana miały także panny na Łęgach. To wszystko przepadło w czasie reformacyi luterskiej. Panny wytoczyły potem proces Toruńczanom, ale trudno było z nimi co począć, gdyż gwałtów nawet zbrojnych używali, jak piszą w księdze pod r. 1598. Gwałt w Łęgu D. 27 czerwca Toruńczanie, zbiwszy cechę wszystkiego miasta, zbrojne na koniach z strzelbą ręczną i inszemi broniami wyruszyli. Chcie li nam gwałtem siano zabrać, wozów około 15, z Łęgu, które przez sługi klasztorne posieczone było. Ale go nie dostali, chociaż chłopi nasi jeno z grabicami byli, a oni z bronią. W dalszym przebiegu procesu o Łęgi tyle tyl ko osiągnęły panny, że im pewien mały obszar odmierzono r. 1610. Łąkę proboszczowską przy Barbarce posiadał r. 1582 Benedykt Koya, pierwszy pisarz miejski. W następnych czasach o posiadłości Łęgu w tem miejscu nic nie wiadomo. Ob. Klasztory żeńskie w dyec. chełmińskiej, str. 164. 3. Ł. , dok. Kleine Lanck, nazywała się łąka przy wsi Żabnie w pow. chojnickim; wspominana w przywileju tej wsi r. 1344. Ob. Odpisy Dregera ręk. w arch. w Peplinie, str. 105a. Kś. F. Łęg, las, ob. Latacz, Łęg 1. także Łęgowa, al. Łąka, znaczny strumień, powstaje z połączenia dwóch większych potoków, zachodniego, Zyzogi i wschodniego Turki, na obszarze Woli raniszowskiej, w pow. kolbuszowskim; płynie w kierunku północnozachodnim przez Wilczą Wolę, gdzie z lew. brz. przyjmuje Przyrwę, al. Olszaniec, i zwraca się na północ. Pod Grabcową górką 186 m. przyjąwszy z lew. brz. potokę Murynę, zwraca się na północny wschód a potem na północ; zrasza obszar Bojanowa, Stanów i Przyszowa szlacheckiego. Od Przyszowa kameralnego aż do swego ujścia trzyma się przeważnie północnozachodniego kierunku. Mija wsi Krawce, Jamnicę, Zaleszany, Gorzyce i na granicy Dąbrowy i Gorzyc, koło Cypla, przysiołka Gorzyc, uchodzi do Wisły z praw. brz. Przyjmuje liczne wody z obu brzegów. Z praw. brz. wpadają doń Filipka, Bojanowski potok czyli Zatoka, Osa, a z lew. brz. Przyswa al. Łęg Łęg Olszaniec, Muryna, Żupawa i Mokrzyszów, al. Branka. Długość biegu 63 kil. Spad wody podają następujące liczby 200 m. połączenie się Zyzogi i Turki; 191 m. ujście Przyrwy; 177 m. ujście Zatoki; 157 m. ujście Osy; 147 m. ujście do Wisły. 2. Ł. , znaczny strumień, nastaje z połączenia dwóch strug, je dnej napływającej od wsi Rozwienicy, drugiej powstającej we wsi Rudołowicach, w pow. ja rosławskim; obie strugi łączą się w Rudołowicach. Tak powstały potok płynie w kie runku wschodnim przez obszar Rudołowic, na stępnie granicą Jankowic i Rudołowic, poczem zrasza łąki Boratyna, gdzie dawniej przepły wał znaczny staw, dziś w łąkę zamieniony, i gdzie z praw. brz. zasila się potokiem Bora tyńskim. W dalszym swym biegu tworzy granicę między gminami Chłopicami i Łowca mi od płn. a gm. Dobkowicami, Zamiechowem i Lutkowem od płdn. i przechodzi w obręb gm. Ostrowa, przyjąwszy tutaj nagle kierunek północny. Opływa Ostrów od wschodniej strony, a w końcu przerżnąwszy gościniec ja rosławski, na obszarze wsi Tuczępami zwanej, poniżej folwarku Adamówki, uchodzi z lewego brzegu do Sanu. Długość biegu 21 kil. Z praw. brz. zabiera Rokietnicę, Boratyński pot. , Młynkę. Połączenie strug źródlanych leży 224 m. , ujście 180 m. Na obszarze Ostrowa zowią go Radą. 3. Ł. , potok, wypływa na łączkach, w obrębie gm. Czernelicy, w pow. horodeńskim, w południowej części jej obszaru; płynie na północ, opływa wschodni bok mczka Czer nelicy, gdzie z lew. brz. zabiera znaczną stru gę bezimienną, poczem wchodzi w las i na gra nicy z Chmielową uchodzi do Dniestru z praw. brz. Długość biegu 6 kil. Ujście leży 160 m. npm. szt. gen. . 4. Ł. , por. Laski, V, 84, Ja wornik polski i Łęgi. Br. G. Łęga, niem. Lenga, posiadł. z karczmą, pow. toruński, w lesistej okolicy, opodal Drwęcy, do której tu wpływa struga Bielica, przy granicy polskiej. obszaru liczy ornej roli hekt. 32, łąk 14, pastw. 7, lasu 17, ogółem obszaru hekt. 71, bud. 6, dm. 2, katol. 13, ew. 4. Parafia Chełmonie, szkoła Elgiszewo, poczta Kowalewo. Por. Fraksztyn. Łęgacz, pow. grójecki, gm. Kobylin, par. Worów. Łęgajny, niem. Lengainen dok. Langeyn al. Langene 1. dobra ryc. na Warmii, w pow. olsztyńskim, 6 kil. od Wartemborka, gdzie najbliższa st. poczt. i kościół paraf. Mają obszaru 236 ha. , i to 193 ha. roli orn. i ogr. , 18 ha. łąk, 25 ha. lasu. R. 1857 roli orn. było. 556 mr. , łąk 110 mr. ; pastw, 6 mr. , boru 262 mr. , mk. 64. Ł. należały dawniej do bisk. warmińskich, co wynika z następ. dokumentów. R. 1364 nadaje Jan II, bisk. warm. , braciom Gedeke i Hannike 60 włók na założenie wsi Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 67. Langene; sołtys ma posiadać 6 wolnych włók na prawie chełm. pół karczmy, mniejsze sądownictwo i trzecią część od kar pieniężnych z większego sądownictwa. Przez 15 lat mają mieszkańcy być wolni od czynszu, potem będą od 54 włók płacili pół grzywny i 2 kury od włóki na gody; prócz tego winni dostarczać od każdego pługa korzec pszenicy i korzec żyta. Datum in Castro n. Heilsberg. A. D. 1364, 28 Junii. Ob. Cod. dipl. Warm. II, p. 379. R. 1405 zapisuje Henryk, bisk. warm. włościa nom we wsi Langeyn pod Wartemborkiem 12 włók boru między Łęgajnami, Szyprami i jez. Wadąg. Ob. Cod. dipl. Warm. III, p. 407. R. 1598 sierp. 31 dostaje Franciszek Roman, mieszkający w Szyprach, od bisk. warm. Andrzeja Batorego, u którego był po kojowym, 5 włók lasu w Ł. Po bezdzietnej śmierci Romana nadał bisk. Piotr Tylicki 3 paźdz. 1601 r. posiadłość tę szlachetnemu Pa włowi Stawickiemu na prawie chełm. , zezwa lając zarazem na wolne rybołóstwo w jeziorze Wadąg, ale tylko dla własnego użytku. Ob. Cod. dipl. Warm. I, p. 464. Według lustracyi z r. 1658 było w Ł. włók 60, gburów 23, wójtów dziedzicznych 2, 1 wolny zobowiązany do jednej służby i 1 karczma; od 50 włók pła cili włościanie 96 kur, 24 gęsi i 241 fi. 17 gr. 9 fen. czynszu. Z Ł. prowadzi szosa do War temborka, dokąd odl. wynosi 3. 7 kil. E. 1796 posiadał ten majątek porucznik v. Sass, który go odstąpił swemu synowi kapitanowi v. Sass. Na końcu XVIII wieku przeszły Ł. przez ku pno w ręce Jagodzyńskich, którzy się jedna kowoż nie potrafili tu długo utrzymać, 1864 r. były tu 4 dm. i 59 mk. , 9 ew. a 50 kat. , 23 Niemców, a 36 Polaków. 2. Ł. , wś, pow. olsztyński, st. p. Wartembork. Mają areału 3616. 77 mr. , między temi 791. 10 mr. lasu; pa raf. katol. i ew. Wartembork, 1864 r. było tu 40 dm. mieszk. i 415 katol. i po pol. mówią cych mieszk. Kś. Fr. Łęgi 1. wś nad rz. Bugiem, pow. konstan tynowski, gm. Bohukały, par. Pratulin, rozl. mr. 269, dm. 26, ludn. 144. W 1827 r. 14 dm, , 107 mk. 2. Ł. Starościńskie, wś nad rz. Narwią, pow. ostrołęcki, gm. Nasiadki, par. Ostrołęka, ma 1964 mr. obszaru. W 1827 r. wś rządowa 44 dm. , 253 mk. 3. Ł. Miejskie, wś, pow. ostrołęcki, gm. i par. Ostrołęka. Pod tym nazwiskiem istnieje około miasta Ostrołę ki 26 drobnych kolonii z różnemi dodatkami, jako to Ł, ŁęgWielki las, ŁęgRozoga i t, d. W 1827 r. była to wś rząd. mająca 44 dm. , 368 mk. 4. Ł. Nur Zarębszczyzna, folw. , pow. ostrowski, oddzielony r. 1872 od dóbr Jasiennica. Łęgi I. przys. do Błażowy, na wchód od tej wsi, pod lasem, nad dopływem Piątkowy. 2. Ł al. Na Łęgach, gajówka na obsz. dwor. 42 Łęga Łęgi Łęgajny Łęga Łęgacz Łęgowa Łęgi Łęgonice Łęgnowo Łęgoń Łęgi Łęgowe Koropiec w pow. buczackim. 3. Ł. nad Strypa, młyn na obsz. dwór. Skomorochy w pow. buczackim. 4. Ł. , młyn koło Wierczan, na obsz. dwor. Podhorce w pow. drohobyckim. 5. Ł. , poszczególne domy w Kurnikach w pow. jaworowskim. 6. Ł. al. w Łęgach, Ługi, młyn na obsz. dwor. Zawadka w pow. kału skim. 7. Ł. , część Huty obedyńskiej w pow. rawskim. 8. Ł. , młyn na obsz. dwor. Uhersko w pow. stryjskim. 9. Ł. Łuhy chodowycki, część Chodowic w pow. stryjskim. Par. gr. katol. w Uhersku. 10. Ł. al. Ługi, po szczególne domy i młyn w Swierzkowcach w pow. zaleszczyckim. Lu. Dz. Łęgi, potok, wypływa ze źródeł leśnych u południowych stóp góry, Bazarami zwanej 409 m. , na północny zachód od wsi Jawornika polskiego, w pow. rzeszowskim; płynie zrazu na wschód przez Jawornik polski; tutaj śród domostw zwraca się na północny wschód, a od Widaczowa płynie na północ i w Hadlu szklarskiem uchodzi z praw. brz. do Mleczki, dopływu Sanu. Długość biegu 8 kil. Br. G. Łęgi, rozległe podmokłe pastwiska nad prawym brzegiem rz. Pełtwi. Por. Krzywczyce. Łęgnowo 1. ob. Łęgowa. 2. Ł. , niem. Lengnowo, folw. do Jaszcza, pow. świecki, w lesistej i bagnistej okolicy. Ma bud. 5, dm. 3, katol. 44. Parafia Jeżewo, szkoła Czersk, pocz. Osie. Kś. F. Łęgnowo, niem. Langenau, ob. Łegnowo, Łęgoń, os. młyn. , nad strumicn. t. n, pow. piotrkowski, gm. Ręczno, par. Mierzyn. Ma 1 dm. , 8 mk. , 30 mr ziemi. Łęgonice 1. wś i folw. i os. młyn. nad rz. Pilicą, pow. rawski, gm. Góra, par. Łęgonice; odl. 3 w. od Nowego Miasta, leży na stoku wyniosłego brzegu doliny Pilicy naprzeciw drugiej wsi t. n. w pow. opoczyńskim. Posiadają kościół paraf. i drugi drewniany kościołek wzniesiony na pamiątkę ugody zawartej między królem Janem Kazimierzem a ks. Jerzym Lubomirskim w dniu 31 lipca 1666 r. Stoi on na wyniosłości panującej nad doliną Pilicy Łaski, Lib. ben. II, 510. Na folw. jest gorzelnia parowa. W 1827 r. było tu 57 dm. , 335 mk. ; obecnie 87 dm. , 746 mk. , 1409 mr. ziemi włośc, 6 mr. kościel. i 6 os. młyn. Dwór wraz z folw. Dąbrowa i Józefów ma 1150 mr. w tem 760 mr. ornej ziemi. Par. Ł. dek. rawski 1806 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Józefów i Aleksandrów oraz wsi Ł. Rozl. wynosi mr. 1798 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 632, łąk mr. 25, lasu mr. 15, nieuż. i place mr. 19, razem mr. 691, bud. mur. 7, z drzewa 12; płodozmian 7polowy; folw. Józefów i Aleksandrów grunta orne i ogr. mr. 803, pastw. mr. 30, lasu mr. 228, zarośli mr. 34, nieuż, i place mr. 12, razem mr. 1107, bud. mur. 2, z drzewa 8; płodozmian 9polowy. Gorzelnia większych rozmiarów i młyn parowy. Wś Ł. osad 65, z grun. mr. 1085. 2. Ł. Sandomierskie, wś, folw. , pow. opoczyński nad rz. Pilicą z praw. brzegu i Kiełcznicą, odl. 3 w. od Nowego Miasta i 29 w. od, Opoczna, leżą naprzeciw Ł. rawskich. Posiadają kościół par. erygowany przed 1521 r. przez Mikołaja Trąbę. Obecny drewniany wzniósł w 1765 r. dziedzic Ł. Małachowski. W 1827 r. było tu 44 dm. , 221 mk. ; obecnie 43 dm. , 289 mk. , 371 mr. ziemi dwor. i 445 mr. włośc. Jestto starożytna przedhistoryczna osada jak tego dowodzi obszerne cmentarzysko i kurhany tutejsze, z których w czasie poszukiwań w 1871 r. dobyto około dwustu różnych przedmiotów. Opis i widok Ł. podał Tyg. illustr. z 1880 r. 225, Opis wykopaliska zaś Kłosy, t. XIII, str. 278 i 296, tudzież Wiadomości archeologiczne za 1873 r. Czyt. Łaski, Lib. ben. II, 307, 508. Par. Ł. dek. opoczyński 596 dusz. Br. Ch. Łęgorz, Lęgorz, przys. do Jareniówki, pow. jasielski, par. Jasło, o 2. 4 kil. od Jasła, u zbiegu Ropy z Wisłoką, 310 m. npm. Ma 79 mk. rzym. katol. Więk. posiadł. Ludw. Pilli 93 mr. ziemi; mniejsza 36 mr. Łęgów, niem. Lengow, część Rzuchowa, pow. rybnicki. Łęgowa, ob. Łęg. Łęgowe, Łengowe, Łuhowe, część wsi Borowe, pow. żółkiewski. Należała do sstwa Mosty Wielkie w województwie i pow. bełzkim. Łęgowo, niem. Lengowo, wś i dom. , pow. wągrowiecki, dom. ma 873 mr. rozl. , 26 dm. , 260 mk. , 5 ew. , 255 katol. , 90 analf. W roku 1880 było 270 mk. Cegielnia. Kościół katol. paraf. , dek. łekieńskiego. Poczta i tel. w Wą growcu o 4 kil. , st. kol. żel. Rogoźno o 12 kil. M. St. Łęgowo 1. al. Legniewo, Lagniewo, niem. Langenau, dok. Langenow, Langow, Langois, wś włośc. kościelna, pow. gdański, na bitym trakcie tczewskogdańskim, śród żyznej gleby, opodal żuławy gdańskiej; przy wsi przechodzi kol. żel. gdańskotczewska. Obejmuje obszaru mr. 3571, gbur. 19, zagr. 47, katol. 823, ew. 234, dm. 86. Parafia i szkoła w miejscu, poczta w Pruszczu; obecnie opodal wsi nowa poczta urządzona i stacya kol. żel. w Rozemberku. Jest tu kościół paraf. katol. , szkoła katol. i prot. , strażnik kol. żel. i bitego traktu, kowal. 3, gwoźdz. 1, rzeźn. 5, piekarzy 2. Odległość do Gdańska 2 mile. Przy wsi znajduje się cmentarzysko pogańskie, z którego wydobyto kilka popielnic, w jednej znajdowały sie złote ozdoby. R. 1303 Piotr Święca, wojew. pomorski, wraz z synami Janem i Wawrzyńcem zapisali tę wieś na własność oo. cystersom w Oliwie. Podówczas znajdowała się w sąsiedztwie Ł. wieś Gransino, która następnie Łęgowo Łęgorz zaginęła. R. 1323 stał się nowy rozmiar granic pomiędzy Ł. , Kleszczewem i zaginioną wsią Granzino. R. 1347 Henryk Dusemer, mistrz w. krzyż. , osobnym kanałem przeprowadził wodę Kłodawy przez pola łęgowskie obok młyna w wielkim błocisku Grabiny. R. 1433 jakiś hr. Thymo z Łęgowa, komtur domowy malborski, od husytów między Miłobądzem a Tczewem schwytany, umarł w więzieniu. R. 1459 w 13letniej wojnie krzyżacy wieś napadli i niepokoili mieszkańców, którzy z zasadzek poczynionych mężnie się bronili. R. 1460 znowu napadli wieś krzyżacy, splądrowali i do szczętu zburzyli. Podczas reformacyi luter. odstępczy opat Gischkau przefrymarczył Ł. Dulskiemu, które dopiero za opata Dawida Konarskiego po długim procesie napowrót odzyskane zostało r. 1611. Staraniem opata oliwskiego Adama Trzebnica 1630, zbudowano nowy kościół w Ł. R. 1656 król Jan Kazimierz przybył tu z pod Chojnic z wojskiem; założono główny obóz przy wsi dla wojska, król udał się do Gdańska, gdzie zabawił aż do 31 stycz. roku następnego. Polacy starali się z pod Ł. Szwedom dokuczyć, mianowicie Tczew im odebrać, Szwedzi jednak na 2 mostach rzuconych pod Gniewem i Tczewem na naszę stronę przeprawiwszy się przez Wisłę, wojska polskie rozbili konnica cofnęła się do Chojnic, piechota do Gdańska; zabrali nam wtedy pod Ł. 500 wozów ładownych. R. 1748 Iwo Rohweder, przeor oliwski i prob. łęgnowski, zbudował nowy tutejszy kościół murowany i bogato przyozdobił. R. 1772 została ta wieś we wieczystą dzierżawę wydana, poczem przeszła na własność osadników. Parafia Ł. , w dekanacie gdańskim, liczy dusz 2026; kościół tytułu św. Mikołaja pap. , patronatu przedtem opatów oliwskich, nie wiadomo, kiedy fundowany i konsekrowany; teraźniejszy stanął gotowy nowy r. 1748, wieżę dobudowano r. 1862. Szpital dla 3 ubogich fundowany r. 1749 za opata Józefa Rybińskiego; bractwo różańcowe od r. 1750. Do parafii należy fil. kościół w Rozemberku, przez bisk. Wawrz. Gębickiego do Łęgowa jako filia przyłączony. Prob. Paweł Nelke, wik. Edward Weber. Wsie parafialne Łęgowo, Skowarcz, Grabiny klaszt. , Grabiny zameczek, Sperlingsdorf i Lędowo; Rozemberk, filia. Szkoły katol w Łęgowie dz. katol. 130, w Skowarczu 108, w Rozemberku 126; 15 dzieci katol. zwiedza szkoły luter. Dawniejszymi czasy istniały jeszcze ko ścioły w Grabinach zameczku i we wsi Sperlingsdorf, kaplice w Skowarczu i Grabinach klasztornych. Ludność tutejsza i katolicka, od dawna jest niemiecka. Por. Granzino i Kłodawa, rz. 2. Ł. al. Łęgnowo, niem. Langenau, włośc. wś i rycer. dobra, pow. suski, na bitym rakcie kisielickosuskim, 1 4 mili od Kisielic, 1 1 2 mili od Susza. 1 włośc. wś liczy obszaru mr. 1911, bud. 89, dm. 38, katol. 1, ew. 359. W miejscu jest kościół luter. paraf. i szkoła, dla katol. parafia Szwarcenowo, poczta Kisie lice, 2 rycer. dobra obejmują obszaru roli or nej hekt. 1107, łąk 216, pastw. 81, lasu 245, nieuż. 30, ogółem obszaru hekt. 1681; bud. 39, dm. 21, katol. 13, ew. 374. Parafia i t. d. jak wyżej, dziedzic von Hindenburg; w miejscu jest cegielnia. Wś Ł. , w Pomezanii dawniej szej a księstwie pruskiem położona, przez lu dność polską pierwotnie osadzoną została, jak świadczy polska jej nazwa. Skutkiem wojny 13letniej z krzyżakami wraz z całą okolicą zburzoną była i pustkami leżała przez długie czasy. Około połowy XVI wieku jeszcze na dobre nie była zamieszkana. Ob. Kętrz. , Lu dność polska w Prusach, str. 194. Kościół katol. paraf. istniał tu od początku, patronatu rządowego. W skutek reformacyi luterskiej wraz z całą niemal Pomezanią zabrany przez innowierców, którzy go do dziś dnia posiadają. 3. Ł. , niem. Langowen al. Lengowen, wś, pow. oleckowski w Prusach wschod. nad bitym traktem margrabowskim, st. poczt. Margrabowa, 1858 r. 281 mk. Wawrzyniec t. Halle, ssta oleckowski, sprzedaje r. 1561 Stań kowi Stennig Olszewskiemu z powiatu pi skiego, 4 włóki boru na sołectwo celem zało żenia wsi dannickiej na 40 włókach chełm. W Ł. znajduje się r. 1600 tylko ludność pol ska Kętrzyński, O ludności polskiej, str. 517. Kś. Fr. i Kś. F. Łęguty, niem. Langguth, w dawnej ziemi saskiej, na granicy warmijskiej, wś, folw. i młyn, pow. ostródzki, st. p. Bieża. Lęgwarowo, niem. Lingwarowen 1. wś i dobra, pow. darkiemski, st. p. Nordenburg. 2. Ł. , dobra tamże, st. p. Węgobork. Łąk 1. os. , pow. olkuski, gm. Jangrot, par. Gołaczowy. Tartak na wysiołkach. 2. Ł. , por. Łęg. Łęk, przys. do Radgosza, pow. dąbrowski, o 1 kil. od Radgosza. Łąka 1. wś, pow. nowomiński, gm. Dębe Wielkie, par. Pustelnik. Por. Krupki W 1827 r. 13 dm. , 132 mk. 2. Ł. , folw. i wś, pow. łęczycki, gm. Topola, par. Błonie Łaski, Lib. ben. I1, 432; dawniej rządowe, należały do ekonomii Mazew, poprzednio stanowiły własność kapituły gnieżnieńskiej, dziś folw. wchodzi do składu dóbr majoratu senatora Gotowcewa. Przez terytoryum przechodzi trakt drugorzędny nieszosowy z Łęczycy do Dąbia, odl. od Łęczycy w, 10, od Dąbia w. 12, od Kutna w. 35; folw. ma rozległości mr. 270, w tem łąk mr. 25, grunta żytnie, gospodarstwo 4polowe; włościanie zajmują w ogóle przestrzeń mr. 870, w posiadaniu 46 osad; ogólna ludność jest 463, z tego płci męs. 228, żeń Łęguty Łęk Łęguty 215, trudnią się wyłącznie rolnictwem; jest tu szkoła elementarna, do której należy mr. 2, pr. 28 gruntu i dom mieszkalny; roczne etatowe uposażenie szkoły wynosi rs. 150. Cała ta posiadłość położona jest nad samemi słynnemi błotami łęczyckiemi, ciągnącemi od miasteczka Dąbia aż pod Łowicz, w. przeszło 80, które częściowo zużytkowano już na łąki i pastwiska; na błotach tych tuż przy folw. Ł. był oddzielny obręb leśny rządowy, około włók 8 zwartej i starej olszyny, zaliczony do leśnictwa rząd. Przedaż; obręb ten wraz z gruntem pod nim będącym został sprzedany i wycięty. Najbliższa rzeczka w granicach od strony błot jest tak zwana Kwa w miejscowości Bobry, gdzie są obfite pokłady torfu nieeksploatowanego. Według wykazu rządowego jest tu kol. , folw. i dwie osady. Kol. ma dm. 44, mk. 389; os. dm 1, mk. 8; folw. majorat dm. 2, mk. 11 os. dm. 1, mk. 6. W 1827 r. 41 dm. , 392 mk. , wś rząd. 3. Ł. , wś, kol. i folw. nad rz. Moszczenicą, pow. łęczycki, gm. i par. Piątek Łaski, Lib. ben. II, 418, odl. od Łęczycy w. 30; wś dm. 8, mk. 97; kol. dm. 9, mk. 80; folw. dm. 8, mk. 109. W 1827 r. 14 dm. , 137 mk. , wś pryw. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 1077 grunta orne i ogrody mr. 799, łąk mr. 127, pastw. mr. 13, lasu mr. 92, nieuż. i place mr. 46, bud. mur. 10, z drzewa 5, płodozmian 15polowy. Wś Ł. osad 25, z grun. mr. 150. Osada Ł. Bielice rozległa mr. 90 grunta orne i ogrody mr. 76, nieuż. i place mr. 14, bud. z drzewa 8, osada ta odłączona od dóbr Ł. w r. 1872. 4. Ł. , folw. , pow. kolski, gm. Kościelec, par. Białków, odl. od Koła w. 4; dm. 4, mk. 47. W 1827 r. 10 dm. 118 mk. 5. Ł. , wś i folw. , pow. będziński, gm. Łosień, par. Sławków; leży na lewo od drogi ze Strzemieszyc do Ogrodzieńca, o 5 w. od Ząb kowic, ma 121 dm. , 860 mk. W 1827 r. było tu 99 dm. , 548 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 660 grunta orne i ogr. mr. 258, łąk mr. 100, past. mr. 3, lasu mr. 139, nieuż. i place mr. 160, bud. mur. 5, z drzewa 6. Wś Ł. os. 114, z grun. mr. 1255. 6. Ł. , wś nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. Góra Pu ławska, par. Góra Jaroszyn, odl. od Kozienic w. 30. Ma 33 dm. , mk. 200, 298 mr. ziemi dwors. i 399 mr. włośc. 7. Ł. Królewska, nad rz. Nidą, pow. stopnicki, gm. Pawłów, par. Nowy Korczyn. Attynencya dóbr Grotniki ob. 8. Ł. Wielka wymienia Łaski, Lib. ben. II, 255 509, pod Łowiczem. Br. Ch. Łęka 1. Siedlecka al. Łęki koło Siedlca, na lew. brz. Dunajca 0, 8 kil. od Radłowa w pow. tarnowskim, par. rzym. kat. w Jurkowie, ma 206 mk. rzym. kat. i graniczy na płd. z Siedlcem, a na zach. z Radłowem. 2. Ł. lub Łęki, wś w pow. sądeckim, w okolicy pagórkowatej, lesistej, nad pot. Podlesiem uchodzącym do Spólnika, a z nim pod Jeżowom z lew. brz. do Biały Dunajcowej, 414 m. npm. , należy do parafii rzym. kat. w Siedlcach i jest 11, 3 kil. od Nowego Sącza odległą. Liczy 311 mk. rzym. kat. , z których 9 przebywa na obszarze więk. pos. Mich. Romera, mającej obszaru 186 mr. roli, 7 łąk, 23 past. i 58 mr. lasu; pos. mniej. ma 188 roli, 32 łąk i ogr. , 109 past. i 9 mr. lasu. Ł. graniczy na zach. z Klimkówką, na płd. z Librantową, na wsch. z lasem trzycieskim, a na płn. z Siedlcami. 3. Ł. Samocka, przys. do Samocic w pow. dąbrowskim, na praw, brz. Wisły, w pasie granicznym cłowym, należy do par. rzym. kat. w odległym o 0, 3 kil. Bolesławie i liczy 184 mk. rzym. kat. Ł. graniczy na płd. i wsch. z Samocicami a na zach. z Kozłowem. 4. Ł. Szczucińska także Łęki, wś w pow. dąbrowskim na praw. brz. Wisły, która ją od zach. i płn. oblewa, tworząc silny skręt, należy do par. rzym. kat. w oddalonym tylko o 0, 4 kil. i liczy 344 mk. rzym. kat. Pos. więk. H. hr. Hussarzewskiej ma 104 roli i 97 mr. lasu; pos. mniej. 121 roli, 12 łąk i 23 mr. past. Ta Ł. graniczy na płd. z Łęką Żabiecką a na wschód z Maniowem. 5. Ł. Żabiecka, wś w pow. dąbrowskim, leży w pasie granicznym cłowym, w równinie nadwiślańskiej, 0, 3 kil. na płn. od Szczucina i liczy 132 mk. rzym. kat. Pos. więk. ma obszaru 83 roli i 47 mr. lasu; mniej. 54 mr. roli w ogóle; graniczy na płn. z Ł. Szczuczyńską, na płd. z folw. Rydlem, na wsch. z folw. Orezkami, należącym do Borek a na zach. z Lubaczem. Łęka 1. Mała, niem. KleinLenka, wś, pow. krobski; 21 dm. , 149 mk. 1 ew. , 148 mk. ; 25 analf. Poczta najbliższa w Poniecu, st. kol. żel. i tel. w Bojanowie. 2. Ł. Wielka, niem. GrossLenka, wś, pow. krobski, 2 miejsc a Ł. , wś; b Bogdanki, kol. ; 62 dm. , 374 mk. ; 14 ew. , 360 kat. ; 68 analf. Poczta i tel. w Poniecu o 8. 5 kil. ; st. kol. żel. Bojanowo o 16 kil. 3. Ł. Wielka, dom. i gm. , pow. krobski, 5171 mr. rozl. , 4 miejsc a Ł. Wielka, dom. i folw. ; b Kopania, c Józefowo; d Karolinowo; 18 dm. , 383 mk. , wszyscy kat. ; 180 analf. Wła sność hr. Leona Mielżyńskiego. 4. Ł. Mroczeńska, wś i gm. , pow. ostrzeszowski, 2 miejsc a E. Mroczeńska, wś; b Maryanka Mroczeńska, kol. ; 82 dm. , 694 mk. , 68 ew. , 626 kat. ; 88 analf. Poczta najbliższa, tel. i st. kol. żel. w Kępnie. 5. Ł. Opatowska, niem. Opat Lenka, wś i gm. , pow. ostrzeszowski, 2 miejsc a Ł. o. , wś; b Gołąbek, kol. ; 20 dm. , 162 mk. ; 42 ew. , 120 kat. ; 37 analf. W r. 1880 było mk. 210. Poczta, st. kol. żel. przy kolei poznańskokluczborskiej, o 170 kil. od Pozna nia, o 11 od Kępna. 6. Ł. O. , folw. , pow. ostrzeszowski; 4 dm. , 80 mk. ; należy do dom. Opatowa. M. St. Łękawa 1. wś i folw. nad rz. Widawką, Łęka Łękawa Łęka Łękawa pow. piotrkowski, gm. Łękawa, par. Grocholice Łaski, Lib. ben. I, 458. Miał tu być urzą dzony zakład leczniczy, mleczny i kumysowy. Wś ma 32 dm. , 386 mk. , 307 mr. obszaru; folw. 1 dm. , 4 mk. , 2500 mr. 1000 ornej. W 1827 r. 28 dm. , 214 mk. Gm. Ł. należy do sądu gm. okr. III w Bełchatowie, gdzie i st. poczt. Ma 16217 mr. obszaru i 5000 mk. W gm. jest szkoła, browar, tartak, fryszerka i cztery młyny wodne. 2. Ł. , wś, pow. pińczowski, gmina Nagórzany, par. Kościelec. W 1827 r. 18 dm. , 143 mk. Br. Ch. Łękawa, pot. , bierze początek we wsi Zgłobicach, w pow. tarnowskim; płynie na płn. wsch. granicą między gm. Zbyltowską Górą i Dąbrówką od płn. zach. a Koszycami Wiel kiemi od płd. wsch. , wzdłuż gościńca Wojnicz Tarnów, a przerznąwszy go trzy razy, koło folw. koszyckiego, Rudkami zwanego, zlewa swe wody do Białej Dunajcowej. Dłu gość biegu 4 kil. i pół. Br. G. Łękawica 1. wś i folw. , pow. nowomiński, gm. i par. Siennica. W 1827 r. 18 dm. , 154 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. od NowoMińska w, 10, rozległy mr. 598 grunta orne i ogr. mr. 242, łąk mr. 48, past. mr. 5, lasu mr. 281, nieuż. i place mr. 22, bud. mur. 2, z drzewa 15. Wś Ł. os. 25, z grun. mr. 342. 2. Ł. , wś, pow. kozienicki, gm. Trzebień, par. Magnuszew, od Kozienic 26 w. Ma 810 mr. ziemi dwor. , 467 mr. włośc, 38 dm. , 345 mk. Młyn wodny. W 1827 r. 21 dm. , 198 mk. Zaprowadzono tu rybne gospodarstwo w 19 stawach dostarcza po 1000 pudów ryb rocznie do Warszawy. Łękawica 1. kolo Kalwaryi z Branhówką, Ostułówką i Zagórzem, wś w pow. wadowickim, na praw. brz. Skawy, w okolicy podgórskiej, 212 m. npm. i lesistej. Od zach. zasłaniają tę wś lesiste wzgórza ze szczytami Na lenii 544 i Werchowina 506 m. bezwzględnej wysokości, ciągnące się aż do Skawy. Folw. Zagórze i obydwa przysiołki leżą na płd. od samej wsi nad brzegiem rzeki. Są one przedzielone od wsi wzgórzem dochodzącem 272 m. pomiaru wojskowego. Ł. ma murowaną mszalną kaplicę, w której się dwa razy na rok msza ś. odprawia, należy do par. rzym. kat. w Kleczy. Odległość od Wadowic wynosi 12, 8 kil. Z 1313 mk. rzym. kat. przebywa 44 stale na obszarze więk. własności spadkobierców Leonarda Wężyka, mającej obszaru 551 roli, 27 łąk i ogr. , 35 past. i 786 mr. lasu; pos. mniej. ma 793 roli, 24 łąk i ogr. , 154 past. i 53 mr. lasu. Ł. graniczy na wsch. ze Stryszowem i Barwałdem Górnym a na płn. z Kleczami. 2. Ł. kolo Rychwałdu, wś w pow. żywieckim, nad pot. Kocierzem, który się tu dzieli na liczne ramiona i wpada do Łękawki. Okolica jest górska, a gleba żytnia, rędzinowata. Wzniesienie npm. wynosi 379 mr. a oddalenie od urzę du poczt. w Siemieniu 10, 6 kil. Komoniecki w Dziej opisie żywieckim str. 39, wywodzi na zwę od Łąk obfitych. Z 1037 mk. rzym. kat. przebywa 43 na obszarze więk. pos. Mileskiego mającej obszaru 138 roli i 29 mr. past. ; pos. mniej. 674 roli, 32 łąk i ogr. i 255 mr. past. Za czasów Długosza przed r. 1480 była w Łękawicy par. rzym. kat. niewiadomego ty tułu i były role przeznaczone na utrzymanie kościoła i plebana. Przed wojną z Maciejem Korwinem płacili kmiecie dziesięciny do kate dry krakowskiej, ale potem w skutek zniszcze nia okolicy zaniechano je wybierać. Lib. ben. dioec. crac. I, 87 i II, 293. W owym czasie należała ta wś do państwa żywieckiego hr. Komorowskich. Zdaje się że w tym samym czasie zniesiono parafią. Teraz ma Ł. kościół drewniany będący ekskurendą z Rychwałdu, zbudowany w r. 1547. Kś. Eug. Janota w Ży wiecczyźnie Cieszyn, 1859 str. 68, powiada, że ten kościół kazał pomalować Balcar Szum ski, pleban rychwałdzki, między r. 1622 a 1641. Mieszkańcy należą do szczepu góral skiego zwanego Żywczanami. Ł. graniczy na płn. z Okrajnikiem, na płd. z Rychwałdem, na zach. z Oczkowem i Moszczanicą a na wsch. z Gilowicami. 3. Ł. , wś w pow. tarnowskim, nad bezimiennym pot. uchodzącym do Stryszawki a z nią do Biały, leży w okolicy fali stej o nieznacznych wzniesieniach, 259 do 275 m. npm. Po zach. stronie niwy zwane Kopali ną, są urozmaicone małemi zapustami; na wsch. stronie wznosi się niski grzbiet do 301 m. npm. tworzący dział wodny potoków. Kościół, cmen tarz i dwór są położone na lew. brz. potoku. Ta osada ma 1357 mk. rzym. kat. Jest tu par. rzym. kat. , szkoła ludowa i kasa pożyczk. gm. z kapit. 1219 zł. w. a. Więk. pos. ks. Sangu szki wynosi obszaru 220 roli, 22 łąk i ogr. , 20 past. i 88 mr. lasu; pos. mniej. 1587 roli, 156 łąk i ogr. , 434 past. i 98 mr. lasu. Kościół mur. z r. 1314 był najprzód paraf. Dług. Lib. ben. I, 605 i 609 potem został przyłączony do prepozytury tarnowskiej, a w r. 1701 znowu zamieniony na parafialny. Przechowują się w nim metryki od r. 1628. Par. należy do dyec. tarnowskiej, dek. pilzneńskiego i ma do łączoną wś Trzemesną. Cała ludność parafii wynosi 1959 rzym. kat. i 10 izrael. W XV w. była Ł. własnością Tarnowskich. Ta wś gra niczy na zach. z Zawadą, na płn. ze Skrzyszo wem, na wsch. z Szynwałdem a na płd. z Łękawką i Trzemesną. Mac. Łękawka, wś w pow. tarnowskim, leży w okolicy falistej od płd. podszytej lasem nad bezimiennym potokiem, wpadającym do Stryszówki pob. Biały, przy Biały, przy gościńcu z Tuchowa do Tarnowa. Położenie podnosi się od płn. z 259 ku płd. na 365 m. npm. a wś Łękawka Łękawica Łękawa Łękawka Łękawka Łękawska Wola rozciąga się po obu brzegach potoku. Ł. nale ży do par. rzym. kat. w Porębie Radlnej, jest o 0, 9 kil. oddaloną od Tarnowa i liczy 509 mk. rzym. kat. Pos. więk. ks. Sanguszki ma ob szaru 80 mr. lasu; pos. mniej. 639 roli, 59 łąk i ogr. , 75 past. i 198 mr. lasu. Kasa pożyczk gm rozporządza kapit. 487 zł. w. a. Ta wś graniczy na wsch. z Trzemesną, na zach. z Porchą, na płn. z Łękawicą a na płd. z Piotrko wicami. Mae. Łękawka 1. rzeczka, wypływa na łąkach w Janowicah, w pow. bialskim, u zach, pod nóży wzgórz Fraidy 328 m. i Czernichowa 323 m. ; płynie na płn. zach. przez Janowice i Bestwinę, gdzie przyjąwszy od lew. brzegu znaczny potok płynący z janowskiego lasu, zwraca się na płn. i przez Bestwinkę granicą Bestwinki i Dankowic podąża na obszar Kaniowa, gdzie z praw. brz. wpada do Wisły. Z lew. brz, pod Bestwinką przyjmuje rzeczkę bez imienną, będącą zlewem wód stawów komo rowskich i bestwińskich, rozpościerających się na praw. brz. Białej. Długość biegu 10 1 2 kil. 2. Ł. , strumień górski nastaje w obr. gm. Śle mienia w pow. żywieckim, z połączenia Łękawki Małej i Wielkiej, potoków wytryskujących w obr. gm. Koconia, na wsch. od Ślemienia po łożonej. Oba te potoki opływają wzgórze Łękawkę 556 m. . Ł. przepływa Ślemień i Gi lowice w kierunku zach. W Łękawicy przyj muje od praw. brz. pot. Kocierkę, al. Kocierz, przepływa płn. obszar Rychwałdu, a w Moszczanicy zwraca się na płn. zach. i w Zadzielu naprzeciw Tresny uchodzi do Soły z praw. brz. Długość biegu 17 kil. Przyjmuje obu stronnie liczne potoki górskie, między nimi od praw. brz. na uwagę zasługują Racławka i Kocierka. Spadek wody podają następujące liczby 488 m. Łękawka Wielka w Koconiu, 422 m. połączenie się obu Łękawek; 320 m. ujście do Soły. Dziejopis żywiecki Komonieckiego podaje Łękawka rzeka najprzedniej sza z tych rzek scil. państwa ślemieńskiego; płynie najprzód od Kocierki, potem od Koczanki, od Czeretnika, potem od Zapolnika, naostatku od Wracławia rzeczek. Stąd wnosić wypada, że potoki Kocierka, Koczanka, Czeretnik, Zapolnik i Wracław wskutek połą czenia się tworzą rz, Łękawkę. Br. G. Łękawska Wola, wś i folw. nad rz. Rakówką, pow. piotrkowski, gm. Łękawa, par. Grocholice. Wś ma 17 dm. , 136 mk, 152 mr. ; folw. 2 dm. , 5 mk. , 2105 mr. , w tem 1050 mr. ornej ziemi. Łąki 1. wś nad rz. Ochnią, pow, kutnoski, gm. Wojszyce, par. Łęki Łaski, Lib. ben. II, 428, 488. Posiada kościół paraf. drewniany niewiadomej erekcyi istniał już w XV w. obecny z 1775 r. fundacyi Jana Leźnickiego. Par. Ł. dek. kutnoski, 2366 dusz. Ma dm. 28, mk. 507, ogólnej przestrzeni mr. 1808, w tem ziemi ornej mr. 1634, łąk mr, 60, do włościan należy mr. 111. Gospodarstwo postępowe i staranne; posiada łąki błotne nad rz. Ochnią; obecnie przez wykopanie kanału osuszone. W 1827 r. było tu 37 dm. , 380 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folw. Ł, i Janki, od Pniewa w. 10, rozległe mr, 2217 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 789, łąk mr. 334, past. mr. 5, lasu mr. 15, nieuż. i place mr. 55, razem mr. 1198, bud mur. 6, z drzewa 24, płodozmian 6, 8 i 12polowy; folw. Janki grunta orne i ogr. mr. 323, łąk mr. 499, lasu mr. 177, nieuż. i place mr. 20, razem mr. 1019, bud. mur. 4, z drzewa 1, płodozmian 10polo wy, wiatrak, pokłady torfu; rzeki Bzura i Ochnia przepływają. Wś Ł. os. 28 z grun. mr. 148. 2. Ł. , folw. , os. i Ł. Królewskie, wś, pow. wieluński, gm. i par. Lututów, odl. od Wielunia w. 18; folw. dm. 4, mk. 15; os. dm. 1, mk. 8; wś dm. 30, mk. 266. W 1827 r. wś rząd. 22 dm. , 151 mk. 3. Ł. , wś i folw. , pow. łaski, gm. Wygiełzów, par. Grabno Łaski, Lib. ben. I, 452, wymienia ją w par. Wygiełzów, odl. 13 w. od Widawy. Ma 16 dm. , 165 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. od Łasku w. 15, rozległy mr. 551 grunta orne i ogr. mr. 324, łąk mr. 73, past. mr. 126, lasu mr. 6, nieużytki i place mr. 22, bud. mur. 4, z drzewa 10, płodozmian 7polowy. Wś Ł. os. 29, z grun. mr. 75. 4. Ł. Królewskie, kol. i folw. pow. piotrkowski, gm. Ręczno, par. Mierzyn. Kol. ma 12 dm. , 195 mk, 219 mr. ; folw. 2 dm. , 22 mk. , 648 mr. 67 mr. ornej ziemi; majorat S. Buturlina. W 1827 r. wś rząd. , 17 dm. , 113 mk 5. Ł, Szlacheckie, kol. i folw. , pow. piotrkowski, gm. Ręczno, par. Mierzyn; kol. ma 27 dm. , 232 mk. , 298 mr. ; folw, ma 4 dm, , 23 mk, 483 mr. W 1827 r. 22 dm. , 168 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. Szlacheckie składają się z folwarków Ł. i Ignaców, wsi Ł. Szlacheckie, Ignaców, Felicyanów i os. Anielów, od rz. Pilicy w. 6; rozległe mr. 838 folw. Ł. Szlacheckie grunta orne i ogr. mr. 320, łąk mr. 44, lasu mr. 267, nieuż i place mr. 18, razem mr, 650, bud. mur. 3, z drzewa 8, płodozmian 6 i 11polowy; folw. Ignaców grunta orne i ogr. mr. 180, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 188, bud. z drzewa 3. płodozmian 6 i 11polowy, pokłady torfu. Wś Ł. Szlacheckie os. 31, z grun. mr. 325; wś Ignaców os, 15, z grun. mr. 193; wś Felicyanów os. 14, z grun. mr. 144; osada Anielów z grun. mr, 19. 6. Ł. , folw. , pow. siedlecki, gm. i par. Żeliszew. Ma 11 dm. , 122 mk, 312 mr. obszaru. Należy do dóbr Żeliszew. 7. Ł. , wś i folw. nad rz. Sosią, pow. ciechanowski, gm. Gołymin, par. Pałuki, odl. o 14 w, od Ciechanowa. Ma 9 dm, , 118 mk. , 504 mr. gruntu, 33 nieuż. , w tem 420 mr. ziemi folw. i 12 mr. Łęki włośc. W 1781 r. było tu 106 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. lit. B. rozległy mr. 241 grunta orne i ogr. mr. 207, łąk mr. 30, nieuż. i place mr. 4, bud. z drzewa 9. Wś Ł. lit. B. os. 9, z grun. mr. 7. Folw. Ł. lit. O. rozległy mr. 249 grunta orne i ogr. mr. 222, łąk mr. 20, nieuż. i place mr. 7, bud. z drzewa 5. Wś Ł. lit. C. os. 8, z grun. mr. 9. 8. Ł. , ob. Łęka. Br. Ch. Łęki 1. wś w pow. jasielskim, na praw, brz. Wisłoka, u ujścia pot. Rzepienika do tej rz. i przy gościńcu z Korczyny do Frysztaka. Wś leży w żyznem porzeczu 251 m. npm. rozwijającem się aż po Frysztak, ale ku wsch. wznosi się teren w lesistym dziale wodnym Wisłoka i jego dopływu Kamiennego potoku, zwanym Wierzchowiną i Kamiennem do 489 m. npm. Od r. 1397 był tutaj kościół paraf. , pobierający dziesięciny biskupie ze wsi Przybówki, który rząd austr. w r. 1785 zamienił na filialny do par. w Łączkach. Teraz jest kaplica drewniana. Odległość od Frysztaka wynosi 5, 9 kil. Podług spisu ludności liczył Ł. mk. 999, z których 42 przebywa na obszarze więk. pos. , a 719 wyznaje religią rzym. kat. Wyznanie 280 nieznane; prawdopodobnie jednak są wszyscy rzym. kat. Pos. więk. ma obszaru 374 roli, 52 łąk i ogr. , 16 past. i 303 mr. lasu; pos. mniej. 799 roli, 147 łąk i ogr. , 44 past. i 21 mr. lasu. Ł. graniczą na zach. z Widarzem, na płd. z Przybówką i Łączkami, na wsch. z Wolą Pietruszą. 2. Ł. koło Kobylan, wś w pow. krośnieńskim, przy drodze ze Żmigrodu do Równego a stamtąd do Iwonicza, w okolicy górskiej, lesistej 319 m. npm. , ma w płd. stronie w lasach kilka starych szybów naftowych i liczy 1157 mk. rzym. kat. przyłączonych do par. w Kobylanaeh. Gleba składa się z czerwonych iłów, jest zimna i nieurodzajna. Pos. wiek. Cz. Kobuzowskiego wynosi obszaru 169 roli. 16 łąk i past. i 344 mr. lasu; pos. mniej. 971 roli, 117 łąk i ogr. , 105 past. i 117 mr. lasu. Kasa pożyczk. gm, ma 601 zł. w. a. Ta wś graniczy na zach. z Kobylanami, na wsch. z Wietrznem, na płn. z Chorkówką a na płd. z Nadolem. 3. Ł. , przys. do Szymbarku, w pow. gorlickim, leży na. lew. brzegu Ropy przy drodze z Gorlic do Grybowa, 6, 5 kil. od Gorlic. 4. Ł. , wś w pow. bialskim, po obu brzegach Soły, przy gościńcu z Kęt do Oświęcima, należy do par. rzym. kat. w Bielanach a do urzędu poczt. w odległych o 9 8 kil. Kętach; ma szkołę ludową 1kl. i liczy 691 mk. rzym, kat. , z których 58 przebywa stale na obszarze więk. pos. hr. Adeli Borkowskiej. Ta posiadłość ma 123 roli, 29 łąk i ogr. i 300 lasu; pos. mniej. ma obszaru 408 roli, 29 łąk i 134 mr. past. i nieuż. ; graniczy na wsch. z lasem bestwińskim, na zach. z Osiekiem, na płd. z Bielanami a na płn. z Grójcem, 5. Ł. koło Trzemeśny, wś w pow. myślenickim, par. rz. kat. w Trzemeśny, leży w okolicy górzystej, lesistej i nieurodzajnej 12 kil. na płd. zach. od Myślenic, nad pot. Trzemeśną uchodzącym pod Drognicą z lew. brz. do Raby. Liczy 380 mk. rzym. kat. Ludność trudni się obok rolnictwa wyrabianiem kamieni do żarn i młynów. Posiadłości większej nie ma; mniej. pos. wynosi obszaru 323 roli, 65 łąk i ogr. , 140 past. i 174 lasu świerkowego. Ta wś graniczy na zach. z Osieczanami, na płn. z Droginią, na wsch. z Kornatką i Burletkami, a na płd. z Trzemeśną. 6. Ł. , przys. do Łososiny w pow. sądeckim, leży w dolinie 242 m. npm. , nad rz. Łososiną i jej bezimiennym dopływem w glebie urodzajnej, należy do par. rzym. kat. w Jakubkowicach i liczy 229 mk. rzym. kat. Góry otaczające przys. są pokryte szpilkowemi lasami i dochodzą do 424 m. bezwzględnej wysokości. Ł. graniczą na płn. z Wolą Żebracką i Połomem Małym, na zach. z Kątami i Grabiną, na wsch. z Witowicami, a na płd. z Michalczową. 7. Ł. do Jadownik Podgórnych w pow. brzeskim, leżą na płn. od tej wsi. Na mapie Kummersberga są oznaczone napisem Lęcz. 8. Ł w pow. brzeskim, leży w równinie średnio urodzajnej, piaszczystej 208 m. npm. , należy do par. w Szczepanowie a urzędu poczt. i st. kolei Karola Ludwika w oddalonej o 11 kil. Słotwinie. Ludna osada ma podług spisu ludności z 1880 r. 985 mk. ; podług szemat. archidyec. tarn. 1070 rzym. kat. Kasa pożyczk. gm. ma kapitału 3087 zł. w. a. Posiadłość większa Łasiński składa się ze stawu, propinacyi i 126 mr. lasu; pos mniej. ma obszaru 782 roli, 89 łąk, 203 past. i 37 mr. lasu. Ta wś graniczy na płd. ze Szczepanowem i Wokowicami, na wsch. z Bielczą, na płn. z Przyborowem, a na zach. z Mokrzyskami. 9. Ł. Dolne i Górne, dwie wsie w pow. pilźneńskim, przy drodze powiatowej z Pilzna do Ryglu. Ł. Dolne są położone 0, 4 kil. na wsch. od Pilzna, Górne zaś dalej na wsch. 0, 8 kil. od tego miasta. Obie wsie są zabudowane w okolicy falistej, pokrytej od płn. i płd. lasem jodłowym, nad małym dopływem Wisłoki z lew. brz. W Łękach jest par. rzym. kat. Ludność Ł. Dolnych składa się z 1538 osób, z których 21 przebywa na obszarze więk. pos. Kasy oszczędności tarnowskiej, a 14 na folw. zwanym Wygoda. Ł. Górnych z 1700 osób, z których 122 mieszka na obszarze więk, własności p. W. Brzozowskiego. Szematyzm duchowny podaje całą ludność na 3390 rzym. kat. i 159 izrael. W Ł. Górnych jest kościół modrzewiowy z r. 1312, z pięknym bizantyńskim obrazem w bocznym ołtarzu, a oprócz tego była prebenda fundowana przez Wojciecha Romera na 4ch rolach kmiecych p. t. ś. Wojciecha, która została zniesiona 1836 r. Jest także fun Łęki dusz ubogich założony 19 listopada 1795 przez Michała i Katarzynę Łętowskich, właścicieli Ł. Dolnych, którzy powiększyli dawniejszy fundusz Wojc. Romera z r. 1638 dla utrzymy wania 13 ubogich. Ten fundusz ma 500 zł. w. a. kapitału i 131 zł. rocznego dodatku od wła ścicieli Ł. Dolnych. Zawiaduje nim proboszcz. Szkoła ludowa znajduje się w Ł. Górnych. Za Długosza L. B. I, 811 należały Ł. do Zakliki Międzygórskiego h. dwóch piór i miały 20 ła nów kmiecych. Siarczyński rkp. Bibl. Ossol. 1. 1824, str. 255 wspomina, że na początku teraźniejszego stulecia kwitnęła tutaj uprawa lnu i było wiele warsztatów tkackich. Nale żały wówczas Ł. Dolne do rodziny Bobrownickich, a Górne do rodziny Lubienieckich. Wychodźtwo do Ameryki ludności z Ł. dało Anczycowi motyw do napisania Emigracyi chłopskiej. W XVII w. zbudowali aryanie Lubienieccy zbór w stylu barocco w Ł. Gór nych, który z upadkiem aryanizmu w Polsce opuszczono, a juz po r. 1830 przerobiono na dwór. Jestto dwupiętrowa kamienica z wyso kim parterem i dwiema ozdobnemi fasadami bocznemi, przypominającemi Sukiennice kra kowskie. Na dole i na 1szem piętrze są poko je sklepione w piękne łuki; w jednej połowie domu była kaplica. Budynek stoi w pięknym ogrodzie ze starożytnemi bukami i świerkami. Rysunek dworu podał Tygod. illustr. warsz. z r. 1882. Obszar więk. pos. w Ł. Górnych ma 633 roli, 74 łąk i ogr. , 115 past. i 655 mr. lasu; mniej. pos. 2139 roli, 288 łąk i ogr. , 405 past. i 107 mr. lasu. Więk. pos. w Ł. Dolnych 681 roli, 72 łąk i ogr. , 38 past. i 389 mr. lasu; pos. mniej. 1513 roli, 234 łąk i ogr. , 180 past. i 150 mr. lasu. Par. należy do dyec. tam. dek. pilzneńskiego, ma filią w Machowy. Ł. grani czą na wsch. z Dolczówką, na zach. z Szynwałdem, na płn. z Podgórską Wolą i Machowa, a na płd. ze Zwiernikiem i Zalasową. 10. Ł. do Osobnicy przys. u ujścia potoku Lasowy z lew. brz. do Ropy, 7 kil. od Jasła, w pow. jasielskim, należy do par. rzym. kat. w Osob nicy, gr. kat. w Niewodrzy, ma kasę pożyczk. gm. z kapit. 348 zł. w. a. Na mapie admini stracyjnej Kummersberga, w V. Ortschaftenverzeichniss i szem. duch. nie jest ten przys. wymieniony. U. Ł. , oh. Łęka. Mac. Łąki 1. Wielkie, niem. GrossLenki, wś, pow. kościański; 39 dm. , 373 mk. ; 6 ew. , 362 kat. , 5 żyd. ; 83 analf. Kościół kat. paraf. dek. grodziskiego; poczta w Wolkowie o 3 kil. ; st. kol. żel. i tel. w Grodzisku o 10 kil. ; st. kol. żel. w Kościanie Kosten o 16 kil. Wś należała w dawniejszych wiekach do starożytnej rodziny wielkopolskiej Gnińskich, h. Trach, którzy już w XIII w. wystawili kościoł miejscowy z drzewa. Kościół ten kilkakrotnie odbudowywano; teraźniejszy jest dziełem Maksymiliana Mielżyńskiego, pisarza w. koronnego, wybudowany r. 1776. W okolicy, gdzie Mogilnica uchodzi do Obry, znajduje się szaniec szwedzki. 2. Ł. Wielkie, folw. , pow. kościań ski; 4 dm. , 25 mk. ; należy do dom. i gm. Kar czewa. R. 1882 nabył go od niemca Józef Zawadzki. M. St. Łęki, ob. Łąka na Śląsku austr. Łąki al. Łącki potok, rzeczka, nastaje z połą czenia kilku potoczków w obrębie gm. Zalasowej, w pow. tarnowskim, u płd. zach. podnóży Świniej góry 386 m. , płynie lasem zalasowskim na płn. , przechodzi na obszar Szynwałdu; tutaj przyjąwszy kierunek płn. wsch. , prze pływa na obszar Łąk Górnych, gdzie zwraca się na wsch. ; płynie między domostwami Łęk Górnych i Dolnych, wreszcie Dulczówki, a opłynąwszy miasto Pilzno od płn. , uchodzi do Wisłoki z lew. brz. Zabiera liczne potoki bez imienne, przedewszystkiem z praw. brz. Dłu gość biegu 17 kil. 2. Ł. , potok, wypływa na łąkach, na granicy Lipin i Łąk Dolnych w pow. pilzneńskim; płynie na płn. wsch. , potem na wsch. i w końcu na płd. wsch. przez obszar wsi Lipin i naprzeciwko Parkosza ucho dzi do Wisłoki z lew. brz. Przy ujściu zabiera z praw. brz. potok od Koziej Woli płynący. Długość biegu 7 kil. 3. Ł. , pot. , wypływa w obr. gm. Łęk, w pow. krośnieńskim, u płn. wsch. podnóża góry Frankowa 534 m. . Pły nie na płn. , omija źródła nafty 408 m. npm. , a przybywszy do wsi Łęk, zwraca się na zach. ; odtąd płynie między domostwami Łęk, Kobylan i Sulistrowej i na granicy gm. Makowisk, Sulistrowej i Nienaszowa uchodzi do Iwli z praw. brz. Długość biegu 10 kil. Przyjmu je liczne strugi, między niemi znaczniejszy po tok Łazy ob. . Br. G. Łękińsko, wieś, folw. i probostwo, pow. piotrkowski, gm. Kleszczów, par. Grzymalina Wola ob. Łaski, Lib. ben. I, 501 wymienia Ł. , w par. Kamińsk. Wś ma 49 dm. , 463 mk. , 612 mr. i szkołę pocz. 1kl. ogólną; folw. 13 dm. , 9 mk. , 1390 mr. 392 mr. ornej ziemi; os. prob. 1 dm. , 1 mk. , 6 mr. W 1827 r. 33 dm. , 334 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Wolica i Sosnówka; wsi Ł. , Wolica i Kocieniak. Rozległe mr. 1842 folw. Łękińsko grunta orne i ogr. mr. 695, łąk mr. 95, pastw. mr. 79, lasu mr. 493, nieuż. i place mr. 40, razem mr. 1402, bud. mur. 7, z drzewa 13; płodozmian 8polo wy; folw. Wolica grunta orne i ogr. mr. 172, łąk mr. 44, pastw. mr. 46, nieuż. i place mr. 7, razem mr 269; bud. z drzewa 10; folw. Sosnówka grunta orne i ogr. mr. 130, łąk mr. 27, pastw. mr. 9, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 171; bud. z drzewa 5; płodozmian 4polo wy. Gorzelnia, pokłady torfu. Wś Ł. osad 57, z grun. mr. 622; wś Wolica os. 21, z grun. Łęki Łękińsko Łęki Łękowo Łętowa Łętków Łęski piec mr. 187; wieś Kocieniak osad 17, z grun. mr. 95. i Łęknice, wś włośc, pow. będziński, gm. OlkuskoSiewierska, par. . Ma 17 dm. , 137 mk. , 171 mr. ziemi. Łękocin, niem. Seedorf, dom. , pow. wyrzyski, 2192 mr. rozl. , 5 dm. , 144 mk. , 41 ew. , 103 katol. , 57 analf. Poczta i tel. w Łobżenicy o 3 kil. , st. kol. żel, w Osieku o 20 kil. Łękojce, niem. Lankewitz, wś w pow. słup. skim, na Pomorzu. Łękomin, folw. , pow. grójecki, gm. Kanie, par. Rembertów. Łęków al. Lenczestie, Lenkoutz, dom. i dwie gminy, pow. czerniowiecki na Bukowinie. Dom. ma 10 mk. , gm. Ł. Kameralny 430 mk. , a Ł. prywatny 1035 mk. Łękówka, potok podgórski, bierze początek na obszarze gm. Siedlec, w pow. nowosąde ckim; płynie na południe, przerzyna wieś Łę kę, od której ma swą nazwę, następnie Boguszową, Januszową i Piątkową, gdzie z praw. brz. uchodzi do Łubinki. Długość biegu 9 kil. Por. Koniuszowa. Br. G. ŁękowoLipnik, wś szlach. , pow. szczuczyński, gm. Bogusze, par. Grajewo. W 1827 r. wś rząd. 16 dm. , 84 mk. Łękut al. Lękuk 1. Mały, niem. Kl. Lenkuck al. Lenkuk, dobra chełm. , pow. lecki, st. poczt. Orłowo w Prusach wschod. , o 1 kil. odł. Do posiadłości tej należy także folw. Róg Rhog. Obszar ziemi wynosi 367. 62 ha. , a w tem 245. 11 ha. rola orna i ogrody, 112. 34 łąki, 5. 99 lasy, 4. 08 nieużytki; w miejscu gorzelnia i cegielnia; r. 1857 mieszk. było 57. 2. Ł. Wielki, niem. Gr. Lenkuck al. Lenkuk, dobra chełm. , do których należy także Frankenort, pow. węgoborski w Prusach wschod. Ł. obej muje 164 ha. ; mianowicie 91 ha. roli orn. i ogr. , 46 ha. łąk, 15 ha. pastw. , 7 ha. lasu i 5 ha. nieużytków. Frankenort zaś ma obszaru 121 ha. i to roli orn. i ogr. 79 ha. , łąk 22 ha. , pastw. 17 ha. , nieuż. 3 ha. Mieszk. liczył W. Ł. 1857 r. 85, a Frankenort 52, st. poczt. Kruklanki Kruglanken, odl. 9 kil. W Ł. jest cegielnia. Wielki Ł. został założony do piero r. 1699 Ob. Toppen. Gesch. Mas. , str. 278. Kś. Fr. Łęskie Olędry, niem. Lenkenhauland, wś, pow. bukowski, 31 dm. , 247 mk. , 200 ew. , 47 katol. , 45 analf. Najbliższa poczta, tel. i st. kol. żel. w Opalenicy. M. St. Łęski ostrów, nazywa się kępa na Wiśle, utworzona koło wsi Ł. Langenau, na pograniczu pow. toruńskiego, chełmińskiego i bydgoskiego, tam gdzie Wisła skręca się ku północy. Jako pisze Seb. Klonowicz w swoim Flisie na str. 84, istnieją tu bardzo niebezpieczne dla żeglarzy t. z. Piekielne wrota. W opisie swoim poeta dobrze nakreślił położenie ostrowu, że się znajduje nieco powyżej ujścia rzeki Brdy do Wisły, ale w tem się po mylił, że go umieścił jako poniżej miasta For donu leżący, gdy tymczasem Fordon leży oko ło mili poniżej niego. W górę idąc także około mili od ostrowu leży miasto Solec w rzeczy wistości więc znajduje się Łęska Kępa w po środku miast Fordona i Solca. Kś. F. Łęski piec, ob. Łąskie piece. Łętków 1. wś i folw. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. Balków, par. Góra ś. Małgorzaty Łaski, Lib. ben. II, 415; odl. od Łęczycy w. 12; wś dm. 2, mk. 49; folw. dm. 1, mk. 12, mr. 232. W 1827 r. 3 dm. , 39 mk. 2. Ł. , os. młyn. , nad rz. Grabią, pow. łaski, gm. Buczek, par. Łask. Ma 1 dm. , 9 mk. , 48 mr. ziemi. Łętków, część Trójcy, pow. brodzki. Łętkowice, wś i folw. , pow. miechowski, gm. i par. Łętkowice; odl. 4 w. od Miechowa, o 7 w. ha wsch. płn. od Słomnik, w dolinie, nad strumieniem wpadającym do Szreniawy. Posiada kościół par. drewniany, niewiadomej erekcyi. Obecny wznieśli księża Miechowici zakon Grobu Chrystusowego, dawniejsi dziedzice Ł. w XVII wieku. Jest tu szkoła początkowe 1klas. ogólna i urząd gminny. Folw. Ł. stanowi od 1841 r. majorat pułkow. Bułhakowa. W 1827 r. było tu 66 dm. , 393 mk. śród okolicznych wyniosłości występuje opoka kredowa. Par. Ł. dek. miechowski 561 dusz. Gminą Ł. należy do sądu gm. okr. III w Słomnikach, st. poczt. w Miechowie. Gmina ma 8659 mr. obszaru i 2653 mk. 1866 r. . Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. w roku 1838 rozległe mr. 725. Wś Ł. os. 76, z grun. mr. 998. Łętów, wś i folw. , pow. garwoliński, gm. Górzno, par. Garwolin. W 1827 r. 13 dm. , 87 mk. ; obecnie 18 dm. , 144 mk. , 512 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. lit. A roz legły mr. 161 grunta orne i ogr. mr. 128, łąk mr. 19, pastw. mr. 8, wody mr. 3, nieuż. i pla ce mr. 3, bud. z drzewa 8, młyn wodny, rzeka Wilga przepływa. Wś Ł. osad 17, z grun. mr. 153. Folw. lit. B rozległy mr. 226 grun ta orne i ogr. mr. 178, łąk mr. 27, pastw. mr. 11, nieuż. i place mr. 10, bud. z drzewa 7. Fol wark ten w r. 1876 oddzielony od dóbr Ł. lit. A. Br. Ch. Łętów, por. Landau na Szląsku. Łętowa także Łętowe, wś, pow. limanowski, leży nad tak samo nazwanym potokiem i drugim potokiem Wierzbanicą uchodzącymi do Mszany, pobocznej Raby. Wś leży w kotlinie 583 m. npm. otwartej ku zachodowi a otoczonej od północy górą Wostrą 780, a od wschodu Łysą górą 924 m. bezwzględnej wysokości. Oddalenie od par. rzym, katol. i urzędu poczt. w Mszanie dolnej wynosi 6. 6 kil. Ł. ma 552 Łęknice Łęski ostrów Łęskie Olędry Łękut Łętów Łękówka Łęków Łękomin Łękojce Łękocin Łęknice Łętowice Łętowina Łętówka Łętownia Łętowa mk. rzym. katol. i posiada kasę pożyczk. gmin ną z kapit. 804 zł. w. a. Pos. więk. hr. H. Wodzickiego ma 14 mr. roli i 348 mr. szpilko wego lasu; pos. mniej. 1170 mr. roli, 94 mr. łąk i 447 mr. pastw. Gleba jest kamienista, zimna, z klimatem nieprzyjaznym uprawie, dla tego wydaje przeważnie owies i kartofle. Ł. graniczy na zachód i południe z Mszaną górną, a na północ z Łostówką. Mac. Łętowa, potok górski, wypływa w obrębie gm. Łętowej, w pow. limanowskim, w wschodniej stronie obszaru tejże gminy; płynie przez wieś Ł. na zachód i uchodzi do Mszany z praw. brz. na obszarze Mszany górnej. Długość biegu 5 kil. Od strony północnej nad doliną potoku wznosi się rozłożysta góra Ostra 780 m. , tworząca dział między nią a Łostówką. Łętowe, ob. Łętowa. Łętowice z Dębina, wś w pow. brzeskim, leży w piaszczystej równinie 202 m. npm. na lewym brzegu Dunajca. Samo porzecze jest namulistym urodzajnym obszarem, lasy zaś są sosnowe w piaskach. Ta wieś należy do pa rafii rzym. katol. w Wojniczu, a do urzędu poczt. i st. kol. Karola Ludwika w odległych o 2. 2 kil. Bogumiłowicach. Same Ł. liczą 761, Dębina łętowska 149, razem 910 rzym. katol. mieszkańców. Jestto attynencya dóbr radłowskich zakupionych po Helzlach przez hr. Or dynata Zamojskiego w r. 1882 i dawniej było częścią dóbr kościelnych. Pos. więk. ma ob szaru 271 mr. roli, 50 mr. łąk i ogr. , 110 mr. pastwisk i wydm piaszczystych i 1070 mr. la su; pos. mniej. 742 mr. roli, 145 mr. łąk i ogr. i 82 mr. pastw. Jest tutaj szkoła ludowa i ka sa pożyczk. gminna z kapit. 3290 zł. w. a. Przys. Dębina Ł. leży na południe od wsi. Ł. graniczy na wschód z Bogumiłowicami, na południe z Zakrzewem, a na zachód z Wielkiemi radłowskiemi lasami. Mac. Łętowice, niem. Lankwitz, dok. Lankewitz, Lankowitz, dla tego pierwotna nazwa prawdo podobna Łąkowice, rycer. dobra, pow, wejherowski, przy bitym trakcie gdańsko żarnowskim, na brzegu morza baltyckiego, w pobliżu błót znacznych. Obszaru liczy włók 37, kat. 26, ew. 115, dm. 12. Parafia Żarnowiec, szkoła w miejscu, poczta Krokowo. Odległość od Wejherowa 3 1 2 mili. Ł. należały od da wna do obszernych dóbr Krokow. R. 1342 kamień graniczny pomiędzy Odargowem a Ł. zowie się Stojący stoianczi. Na wojnę po syłała ta wieś krzyżakom jednego zbrojnego. R. 1660 po wojnie część włók pustkami tu le żała. W nowszych czasach odkryto stare cmentarzysko pogańskie podle drogi z Kroko wa ku Łętowicom. Kś. F. Łętowina, strumyk, wypływa z bagien, rozspościerających się na granicy gmin Słotwiny, Mokrzysk i Jasienia, w pow. brzeskim, I płynie na północ obszernymi łąkami przez Łętowinę al. Łętownię i Bucze, przysiołki Mo krzysk, przez wieś Rysie Rudy i na granicy Niedzieliska koło Wygody, przysiołka Strzelc Wielkich, wpada do Uszwi, z lew. brz. Dłu gość biegu 14 kil. Br. G. Łętówka, rzeczka górska, wytryska w obr. gm. Łętowni, w pow. myślenickim, na wys. 520 m. , pomiędzy chatami Łętowni górnej; zrazu płynie na wschód i w Łętowni dolnej zwraca się nagle na północ, który to bieg zachowuje aż do wsi Tukami. Tutaj przyjmuje kierunek wschodni, przerzyna wieś Krzczonów i na połudn. obszarze Pcimia uchodzi z lew. brz. do Raby. Rzeka ta górska tworzy znaczną dolinę górską, i to boczną doliny Raby. W dolinie tej legły wioski góralskie Krzczonów, Tokarnia, Więcierza i Łętownia, zamieszkałe przez tak zwanych Klionzaków ob. . W czasie nawalniejszych deszczów zalewa Ł. dość obszerne kamieniste błonia, rozciągające się na południe od jej ujścia nad Rabą. Długość biegu 14 kil. Spad wód podają następujące liczby 520 m. źródło; 470 m. poniżej kościoła w Łętowni; 416 m. w Tokarni, górny koniec wsi; 392 m. na granicy Tokarni z Krzczonowem; 337 m. ujście. Nad prawym brzegiem Ł. rozpościera się dział Cymbałowej, al. Zębałowej 859 m. , nad lewym zaś wznoszą się Łysa 717 m. , Kokorzyk 644 m. , i Ostrysz 511 m. . Przyjmuje liczne potoki górskie, z których od lew. brz. znaczniejsze są potoki od Skomielni i Więciorki płynące. Pędzi 4 młyny i 3 tracze. Żyje w wodzie Ł. pstrąg. Rzekę tę zowią także Krzczonówką. Łętownia 1. Dolna, Górna i Średnia z Chrobuczą, wś w okolicy górzystej i lesistej powiatu myślenickiego. Ł. Dolna jest położona nad Łętówką, pob. Krzczonówki, zaś Ł. Średnia i Dolna nad Bembolą uchodzącą do Łętówki. Przez tę długą wieś, zalegającą dwie wąskie doliny górskie prowadzi, obecnie jeszcze w budowie znajdująca się, droga powiatowa, poprowadzona brzegiem potoków z Jordanowa przez Krzczonów i Tokarnię do wzorowego wojskowego gościńca pod Pcimem. Kościół ma położenie 470 m. bezwzględnej wysokości, ale domy w Ł. Górnej znajdują się jeszcze na wysokości bezwzględnej 625 m. Ze wszystkich stron otaczają wieś góry, jako to od południa Gamarzowa 599, od zachodu Stołowa 841, od północy Łysa góra 717 i Wierzchowina 768, od północnego wschodu Zembałowa 859 m. npm. Gleba jest zimna, owsiana. Posiadłość większa podzielona na trzy folwarki Kempnera i Al. Gadomskiego, ma świerkowe, dobrze zachowane lasy. Ludność należy do szczepu góralskiego zwanego Kliszczakami i wynosi 1510 osób, religii rzym. katol. Parafia była już przed r. 1529, ale teraźniejszy Łętowe Łętowa Łętowo drewniany kościół pochodzi z r. 1765. Parafia należy do dyec. krak. dek. makowskiego, obejmuje Bogdanów, Naprawę, Skomielną czarną, Tokarnię i Więcierze z ogólną ludnością 6058 rzym. katol. i 76 izr. Pos. więk. w ogóle ma 327 mr. roli, 71 mr. łąk, 113 mr. pastw. i nieużytków i 385 mr. lasu; pos. mniej. 1524 mr. roli, 131 mr. ogr. , 1180 mr. pastw. i nieuż. i 490 mr. lasu. Jest w tej wsi także szkoła ludowa. Ł. graniczą na północ ze Skomielną Czarną, na zachód z Kojszówką, na południe z Naprawą, a na wschód z Krzeczowem. 2. Ł. z Rudą, wieś w pow. rzeszowskim, w równinach piaszczystych poszytych sosnowemi borami, 213 m. npm. leży śród lasów, które ją ze wszystkich stron otaczają. Na wschód oddzielona dużym lasem od Ł. , leży bliżej Sanu Ruda, przypierająca do Łukowy. Wś wraz z przysiołkiem ma 158 mk. rzym. katol. i należy do parafii w odległym o 3 kil. Strzyżowie. Pos. więk. Ign. Skrzyńskiego ma 464 mr. roli, 174 mr. łąk i ogr. , 226 mr. pastw. i 2598 mr. lasu; pos. mniej. 1570 mr. roli, 604 mr. łąk i ogr. , 157 mr. pastw. i 5 mr. lasu. Jest tu kasa pożyczk. gminna rozporządzająca zaledwie 30 zł. w. a. kapitału. Florę tutejszą badał w r. 1876 i 1877 p. J. Bąkowski i ogłosił rezultat swej pracy w Sprawozdaniu komisyi fizyograficznej akad. uniw. krak. z roku 1877, str. 27. Ł. graniczy na północ z Przybyszowem, na zachód z Wólką łętowską, a na południe z Wolą Zarczycką. 3. Ł. , wś w pow. przemyskim, leży w dolinie 208 m. npm. na lewym brzegu Sanu, przy gościńcu z Przemyśla do Dubiecka. Od północy osłaniają wieś lekkie wzgórza pokryte lasami, z których spływa do Sanu potok Łętowinka przecinający osadę. Zabudowania większej posiadłości są obszerne, zbudowane na pagórku z pięknym I widokiem na dolinę Sanu, gleba jednak jest I glinką mało urodzajną. Z 217 mk. przebywa stale na obszarze więk. pos. Pod względem wyznania ma być 81 rzym. katol. przydzielonych do parafii w Ujkowicach, 101 gr. katol. mających drewnianą cerkiew przyłączoną do parafii w Wapowcach i 35 żydów. Pos. więk. ks. J. Sapieżyny wynosi obszaru 98 mr. roli, mr. łąk i ogr. , 16 mr. pastw. i 642 mr. lasu; pos. mniej. 128 mr. roli, 23 mr. łąk, 19 mr. pastw. i 28 mr. lasu. Ta wieś graniczy na północ z Ujkowicami, na zachód z Wapowcami, a na południowywschód z Kunkowcami. 4. Ł. z Ochodzą i Majdanem, wś w pow. nisieckim, leży w okolicy równej, piaszczystej i pokrytej sosnowemi borami 210 m. npm. przy samej granicy powiatu nisieckiego i łańcuckiego. Od północy osłania ją las zwany Kuligami, a od wschodu takiż las zwany Obleśną Górą. Odległość od urzędu poczt. w Kamieniu wynosi 8. 2 kil. Z 1647 mk. przebywa 63 na obszarze więk. pos. Prócz kilku rodzin żydow skich są wszyscy wyznania rzym. katol. Jest tutaj kościół filialny do Budnika zbudowany w pierwszych latach XVIII stulecia przez Mi chała Sołtyka, a wyposażony 1719 r. przez Józefa Sołtyka, podczaszego podolskiego i szko ła ludowa. Filia należy do dyec. przemyskiej, dek. rudnickiego, obejmuje Groblę i Wólkę Łętowską z ogólną liczbą 2740 rzym. katol. , 8 akatol. i 120 izrael. Ł. graniczy na południe z Wolą Zarczycką, a na zachód z Wólką Łę towską. Mac. Łętownia, mała rzeczka, lewy dopływ. Wieprza, por. Łętównia. Łętownianka al. Łętowienka, rzeczka, wy pływa z pod Bukowego Garbu 426 m. , w pół nocnozachodnim narożniku obszaru gminy Bełwina, w pow. przemyskim, na granicy tejże gminy z gm. Maćkowicami; płynie lasem tąż granicą na wschód; poczem zwraca się na po łudniowy wschód, opływa wieś Bełwin i Łę townię. Tutaj przerżnąwszy gościniec prze myski uchodzi z lew. brz. do Sanu. Zabiera drobniejsze strugi leśne. Długość biegu 11 kil. Nad doliną tego potoku wznoszą się od południa i północy lesiste wzgórza; między nimi od płd. Karczmarowa 412 m. , a od płn. Nadgrodzenie 389 m. . Źródła leżą na wys. 390 m. , uj ście 207 m. npm. Br. G. Łętownica 1. wś nad rz. Mały Brok Rypą i Łętówką, pow. ostrowski, gm. Jasieni ca ob. , par. Andrzejewo. Leży niedaleko od Czyżewa, ma 37 dm. , 335 mk. W 1827 r. wś rząd. 26 dm. , 201 mk. Nazwa Ł. , jak świad czy Święcicki Opis Mazowsza, kwart. Kłosów 108, obejmowała Okolicę po drugiej stronie rzeki Brok, która odznaczała się urodzajnością ziemi i obfitością wszelkiego gatunku zboża. Na obszarze tą nazwą objętym istniały już w XVI w. wsie Czartosy, Dąbki, Grochy, Sasiny, Zagroby, z których tylko część Grochów i Zagroby zatrzymały przy swej nazwie pier wotną ogólną nazwę całej okolicy Gloger, Ziem, łomż. . 2 Ł. , ob. Czarnoty. Dębnik i GrochyŁ. Br. Ch. Łętownica, por. Łentownica i Brok. Łętowo 1. wś, os. prob. nad rz. Multawą, pow. płocki, gm. Mąkolin, par. Łętowo; odl. 25 w. od Płocka. Ma 107 mk. , 11 osad włośc, 13 dm. , obszaru 260 mr. , w tej liczbie 202 mr. gruntu ornego, przy wsi kościół parafialny drewniany, szkółka elem. i karczma rządowa. Kościół tutejszy niewiadomej erekcyi, obecny z 1778 r. Należał on wraz ze wsią do benedyktynów płockich. W 1827 r. Ł. wś rząd. ma 8 dm. , 86 mk. Par. Ł. dek. płocki 1906 dusz. 2. Ł. Dąb, wś szlach. nad rz. Gać, pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. Kołaki. W 1827 r. 13 dm. , 84 mk. Wspominana w dokumentach z 1444 r. wś ta jest gniazdem rodu Łę Łętownia Łętownia Łętownianka Łętownica Łężeczek Łętowska Wólka Łobaczewka Łętowo Łętowo Łężec Łężek Łężyn Łężyny Łganowo towskich Gloger, Ziem. łomż. . Por. Czarnowo Dąb. 3. Ł. , ob. KrajewoŁ. Br. Ch. Łętowo, ob. Lantowo, Łętowo, wś w pow. lęborskim ziemi pomorskiej. Łętowska Wólka al. Wola, wś w pow. Nisko, w piaszczystych równinach pokrytych sosnowemi borami, przy drodze z Sokołowa do Rudnika, należy do parafii rzym. katol. w Łę towni, a urzędu poczt. w oddalonym o 0. 6 kil. Kamieniu, liczy 530 mk. rzym. katol. Więk. pos. bar. Hompescha ma obszaru 15 mr. roli; pos. mniej. 311 mr. roli, 94 mr. łąk i ogr. i 27 mr. pastw. Graniczy na zachód z kolonią niem. Steinau, na wschód z Łętownią, na pół noc z Przybyszówką, a na południe z Łowi skiem. Mao, Łężania Kętrz. , ob. Lanzania. Łężany, ob. Lężany, Łężec 1. niem. Lenschitz, wś nad Kwilczem, pow. wrzesiński, 12 dm. , 103 mk. , 44 ew. , 59 kat. , 6 analf. Poczta najbliższa i tel. w Strzał kowie, st. kol. żel. we Wrześni. 2. Ł. , niem. Lenschetz, wś, pow. międzychodzki, 28 dm. , 328 mk. , 88 ew. , 240 katol. , 138 analf. Poczta i tel. najbliższe w Sierakowie; st. kol. żel. we Wronkach. M. St. Łężeczek, niem. Lentschetschek, wś, pow. międzychodzki, 28 dm. , 258 mk. , 22 ew. , 229 katol. , 7 żydów, 121 analf. Poczta najbliższa w Kikowie, tel. w Sierakowie, st. kol. żel. we Wronkach. Należy do probostwa w Biezdrowie. M. St. Łężek 1. wś włośc. nad rz. Wartą, pow. noworadomski, gm. Brzeźnica, par. Dworszowice. Ma 10 dm. , 63 mk. , 199 mr. obszaru. 2. ŁSzlachecki, wś, pow. płocki, gm. Majki, par. Łęg, odl. o 21 w. od Płocka, ma 8 dm. , mk. 59, 373 mr. gruntu, 90 nieuż. 3. Ł. Mlice Jarluty, folw. tamże, rozl. 321 mr. , r. 1874 oddzielony od dóbr Łęg Kościelny. Łężki, wś i folw. , pow. łęczycki, gm. i par. Poddębice Łaski, Lib. ben. II, 371, odl. od Łęczycy w. 26 1 4; wś dm. 5, mk. 110; folw. dm. 2, mk. 13. W 1827 r. 6 dm. , 91 mk. Łęzkowice, ob. Łęczkowice. Łężno, dwa jeziora, Małe i Wielkie Ł. , pow. brodnicki, przy nich znajduje się wieś Leżno Małe i Leźno Wielkie. Łężny potok i wierch, ob. Filipczański potok. Łężyce, wś włośc, pow. opatowski, gm. Modliborzyce, par. Opatów; odl. 7 w. od Opatowa, ma 23 dm. , 140 mk. , 419 mr. obszaru. W 1827 r. 12 dm. , 109 mk. Łężyce, niem. Lensitz, dwie w pobliżu siebie położone miejscowości, pow. wejherowski, w okolicy lesistej i piaszczystej. a Ł. Szlach. , niem. Adl. Lepsitz, rycer. dobra, obejmuje 3 działy, obszaru włók 66, katol. 237, ew. 3, dm. 21. Parafia Rumia, szkoła w miejscu, poczta Zagórze. b Ł. Król. , niem. KöniglLen sitz, dobra do Szlach. Łężyc, liczy katol. 31, dm. 3, odległość od Wejherowa 2 1 4 mili, Reszta jak pod 1 Dwie te wioski mają 3 dzie dziców 1. Leonard Żelewski posiada Ł. Król. i część szlach. , roli ornej hekt. 149, łąk 20, pastw. 11, lasu 51, ogółem hekt. 233. 65. 2. Franc. Schulze, część szlach. Ł. , roli ornej hekt. 145, łąk 11, lasu 10, nieuż. 1, ogółem 167 hekt. 3. Jan Malostki, część szlach. Ł. , roli ornej hekt. 79, łąk 7, pastw. 4, ogółem 90 hekt. Leonard Źelewski utrzymuje cegielnię dla własnej potrzeby. Około r. 1400 dobra te urządzone były na staropolskiem prawie i płaciły czynsz t. zw. krowy i świni. R. 1560 Jan Kostka, kaszt. pucki, nadaje 6 włók w Ł. braciom Malotkom. W lustr. star. puckiego z r. 1678 czytamy W tej wsi zdawna gburzy bywali, których teraz nie masz, bo Tomasz Malotka opanował nullo jure wszystkie włóki należące do sstwa w tej wsi. Nadto i wielką część lasów za swój chce mieć i wycina. Przy wileje niektóre chłopskie i dokulnenta Gdańsz czanie posiadają. Szlach. Henricus Melerus fiscalis terrarum Prussiae protestatus est o tak wielką alienacyą dóbr król. Sołtys tu tylko sam jeden Marcin Borzch na jednej włóce Sie dzi. Kś. F. Łężyn, nad jez. Łężyńskiem, wś i folw. , pow. koniński, gm. i par. Gosławice Łaski, Lib. ben. I, 230; odl. od Konina w. 14; wś dm. 5, mk. 138; folw. dm. 1, mk. 22. W 1827 r. 13 dm. , 113 mk. Por. Gopło. Łężyny, ob. Lężyny. Łganowo, ob. Mogilno, pow. siebieski. Łgów lub Łgowo 1. niem. Elgutt, wś, pow. wrzesiński, 15 dm. , 154 mr. , wszyscy katol. , 49 analf. 2. Ł. , domin. tamże, 2242 mr. rozl. , 11 dm. , 214 mk. , 1 ew. , 213 katol. , 128 analf. Stac. poczt. i kol. żel. w Żerkowie o 4 kil. Wła sność T. Gorzeńskiego. M. St. Łobaciec, ob. Łabacz. Łobacze, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 43, od Dziewieniszek 30; dm. 7, mk. prawosł. 26, katol. 29 1866. Łobacze, wś, pow, nowogródzki, w okolicy pomiędzy wsi Zaroj i mczkiem Walówką, gm. Koszelewska, osad 13, miejscowość wzgórkowata nie bezleśna, grunta dobre, okr. polio. 2 horodyszczański. Al. Jelski. Łobaczewka, wś pryw. , pow. wilejski, o 34 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 10 dm. , 92 mk 1866. Łobaczewka, jez. w pow. homelskim gub. mohylewskiej, uformowane z rozlewów Dniepru na przeciwko miasta pow. Rzeczycy, śród grupy innych jeziór większych, bardzo rybne Łężny potok Łężania Łobacze Łobaciec Łgów Łężno Łęzkowice Łężki Łobaczów ma długości około 2 wiorst, szerokości 1 4 wiorsty. Al. Jel. Łobaczów, wś i folw. , pow. bialski, gm. Kobylany nadbużne, par. Terespol. W 1827 r. było tu 37 dm. , 278 mk. ; obecnie 85 dm. , 583 mk. i 1604 mr. obszaru. W XVIII w. była tu cerkiew paraf. grecka. Dobra Ł. , własność gener. hr. Baranowa, mają 813 mr. Łobaczów, wś, pow. taraszczański, nad rz. Mołoczną, dopływem Rosi, Mieszkańców obojej płci prawosławnych 1164, katolików 18, starozakonnych 24; ziemi 3297 dziesięcin. Ł. leżał dawniej na samej krawędzi lesistego obszaru, szeroką smugą, wszerz i wzdłuż na kilka mil kraju ciągnącego się, nazywanego puszczą; dziś atoli lasy te, padły już pod siekierą, a po nich tylko urywki gdzie niegdzie pozostały. Lasy wszędzie i zawsze były podstawą najwcześniejszego zaludnienia, a więc i Ł. niemniej, jako jedna z krańcowych osad puszczy, musiał być bardzo starą ludzką siedzibą. W XVI wieku występują też w aktach, jako właściciele Olbaczowa bo tak się pierwotnie nazywał i Trynożyna dzisiejsze Piatyhory, ziemianie rodowo bracławscy Krasnosielscy. Donacye wielkich książąt lit. obdarzyły ich temi dobrami. Jakoż w 1579 r. d. 3 wrześ. Juchno, Iwanowicz Krasnosielski zrobił dział dóbr z bratem Romanem, mocą którego Juchnowi dostały się Olbaczow, Trynożyn i inne; na schedę zaś Romana Krykowce i inne przypadły dokumenty w zbiorach piszącego. Ale sroga plaga najazdów tatarskich, wtedy rok po roku się ponawiała, i Bracławszczyzna tratowana wciąż stopami najezdników, w końcu w bezludną zaczęła się zamieniać pustkę, a nawet i owego zakątka, ukrytego w lasach, w których leżał Olbaczów, nieoszczędziły ich napady. Wprawdzie, Krasnosielscy zasłaniając włość swoją od napaści stałą miejscową obronę urządzili byli, wzniósłszy małą warowienkę, której obwałowania, tu i owdzie, do dziś dnia widzieć się dają, ale i to nie pomogło, i zniszczenie tatarskie i Olbaczowa dosięgło. Krasnosielscy więc, zniszczeni na chudobach swoich, jak również i cały ogół ówczesnych współziemian bracławskich, musieli się z dóbr wyprzedać. A więc widziemy, że oto w 1596 r. już synowie Juchna Krasnosielskiego Daniło, Michał, Dmytro i Hryhory przedają Olbaczów i Trynożyn ks. Januszowi Ostrogskiemu, kaszt. krak. za 18 kop groszy lit. Granice tych dóbr wymienione w tym akcie były następujące; Począwszy od ujścia rzeczki Torczycy w rzekę Roś, przeciw miastu Wołodarce, w wierzchu nad rz. Torczycą, puszczając rzeczkę Torczycę po lewej stronie, aż do tego miejsca, gdzie się poczęła Torczyca i Baba Żaszkowska, Buda, a stąd od wierzchowinia Baby, na dół puszczając Babę po lewej stronie, aż do ujścia Baby w Tykicz Uhorski; a stąd do ujścia Baby górą, Uhorskim Tykiczem, puszczając Tykicz po lewej stronie, aż do Rudy Wielkiej, która Buda Sohrany z gruntem pp. Juszkowskich, a od tej Rudy górą, Wielką Rudą po Oharowe laski, a od Oharowych lasków, Dąbrową Tajnieką, wedle gruntu Tetijowskiego, po wierzch rudy Stryja, polem Wałowickim, na rogu lasu Czerepina; od lasu Czerepina Malkową doliną, aż do rzeki Rosi; puszczając w prawo grunt Olbaczowski i Trynożyński, a w pośrodku tego gruntu rzeczkę Torcz, z wierzchu aż do ujścia w rzekę Roś, w Torskie Pleso wpadającą, ze stawy, stawiszczami bobrowemi gony etc. pożytkami tych imion naszych Olbaczowa i Trynożyna, z sioły i sieliszczami. Tymczasem w sprzedaży tej, bracia Krasnosielscy niewspomnieli nic o czwartej części, jaką według prawa, z tychże dóbr powinni byli wydzielić rodzonej siostrze swej, Eudoksyi, za Semenem Słupiczem. O tę więc niewydzieloną czwarciznę rozpoczyna się długi i uparty proces, i trwa przez przeszło dwa wieki tocząc się pomiędzy sukcesorami owej Eudoksyi Słupiczynej w następstwie kolejnem, to jest Bohozińskimi. Wolskimi, Borejkami etc. a sukcesorami ks. Janusza Ostrogskiego i posiadaczami dóbr Łobaczowa i Piatyhor, a mianowicie ks. Zasławskimi, Sanguszkami, Denhoffami, Leduchowskimi i Ostrowskimi. Janusz ks. Ostrogski, nabywszy Olbaczów i Trynożyn od Krasnosielskich, przymnożył jeszcze te dobra nabyciem dóbr Tetijowa, od rodziny Koszków, niegdyś możnej, a następnie podupadłej w skutek zniszczeń tatarskich, z której jedni poginęli w bojach z Tatarami lub w jassyrach, a drudzy, gdy ich niedola gnębiła, udali się, jak mawiano na kozacką desperacyą. Z tych ostatnich, sławny junak zaporozki, znany z dumy kozackiej, Samuel Koszka, był wybitną osobistością. Dla Tetijowa ks. Janusz Ostrogski wyrobił samorządztwo magdeburgskie, i odtąd włość ta, wraz z Olbaczowem i Trynożynem zaczęła jedną całość majątkową stanowić, pod nazwiskiem Tetijowszczyzny ob. Tetijów. Od tego też czasu Olbaczow na Łobaczow swą nazwę zamienia, a Trynożyn na Piatyhory ob. Piatyhory. Ale odkąd wielkie fortuny pańskie na Ukrainie wybujały, z dóbr na dobra dopuszczano się najazdów. Jakoż pod r. 1611 z d. 2 lipca czytamy pozew sądowy przeciwko sługom i urzędnikom dóbr Łobaczowa i Piatyhor, należących do ks. Janusza Ostrogskiego kaszt. krak. , to jest Horodeńskiemu. Sokołowskiemu i Wodopjanowi w skutek skargi na tychże za najazd na dobra Rozwołozkie Wołodarskie ks. Zbarazkich Jerzego, ssty pińskiego i Sokalskiego, i Krzysztofa ssty krzemienieckiego Opis aktam. Mew. centr. Łobany Łobaczycha Łobaczówka Łobaczówka archiw. 12, str. 22. Niedostępność cechu jąca lasy łobaczowskie doskonale nadawała się do rozboju; jakoż w czasie tak zwanej hajdamaczyzny ukrywali się tu hultaje. Tradycya ludowa wskazuje dotąd wiele miejsc, gdzie oni narabowane skarby swoje zakopywali. Po śmierci ks. Janusza Ostrogskiego, kaszt. krak. , dobra te przeszły drogą spadku do ks. Zasławskich, Sanguszków, Denhoffów, nareszcie hr. Leduchowskich i Ostrowskich. Franciszek hr. Ostrowski przedał Ł. wraz z Tetijowem Ale ksandrowi Maszkiewiczowi, od którego w spad ku przeszły te dobra do Darowskich. Dziś jest właścicielem Ł. p. Adam Weryha Darowski, który tu posiada ozdobną rezydencyę. Dawniej, według podania, miało być w Ł. trzy cerkwi. Z wizyty Tetijowskiego, dekanatu z 1741 widać, że w tym czasie była tu cer kiew Michajłowska dębowa w kostki, zbudo wana w 1728 r. miała parafian 30 w Ł. i 6 chałup w Zrajkach. Była uniacką. Dzisiejsza cerkiew Michajłowska, zbudowana w 1779 roku. Edward Rulikowski. Łobaczówka, m. w pow. włodzimierskim, na drugorzędnym gościńcu kupieckim, łączącym Krzemieniec z Włodzim. wołyń. , własność ks. Czetwertyńskich. Pozór miasta wiejski i jedynie 2 karczmy i parę domków izrael. przypominają, iż wś ta obszerna posiadała przywilej erekcyjny miasteczka; nie odbywają się tam nawet targi, do których prawo ono zapewne posiadało. R. 1870 Ł. miała 68 dm. , 256 mk. , w tem 8 izr. , cerkiew i dom modlitwy. Ludność wiejska okolicy tej zwykle uczęszcza na rynek sąsiadującego z Ł. Beresteczka, o 12 kil. położonego i Horochowa o 20 kil. Par. kat. Ł. w Horochowie; prawosł. par. w miejscu, tamże i zarząd gminny. Okr. polic. w Horochowie. O kilka kil. od Ł. leży wieś Haliczany ob. . Łobaczówka, ob. Zabrodzie. Łobaczycha, rzeczka, dopływ Taśminy z prawej strony. Łobańce, wś rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 27 w. od Wilna, 8 dm. , 58 mk. katol. 1866. Łobany, wś w gub. witebskiej, u zbiegu Owsianicy z Uświatą. Łobcza 1. wś, pow. piński, gm. łumińska, przy drożynie wiodącej z Łumina do Dubnowic, ma cerkiew, osad dawnych 38, miejsco wość całkiem odludna, poleska, grunta piasz czyste, łąk bagiennych obfitość; okr. polic. łohiszyński. Własność ks. Lubeckiego. 2. Ł. , dwa folw. w pow. mozyrskim, nad rz. Prypecią, przy drodze z Turek do Petrykowa, w okr. polic. 2 petrykowskim, miejscowość najdogo dniejsza, łąk obfitość. A. Jelski. Łobdów, por. Lobdow na Szląsku. Łobdowo 1. niem. Lobdowo, dok. Lobedau, r. 1372 Lobdau, Lobdau, wś włośc. kościelna, przy bitym trakcie brodnickokowalewskim, pow. brodnicki, w okolicy lesistej. Obszaru liczy mr. 3180, . bud. 103, dm. 52, kat. 306, ew. 163. Parafia i szkoła w miejscu, poczta Wrocki. Dobro w tej wsi położone zawiera roli ornej ha. 132, łąk 11, ogółem obszaru ha. 144; dziedzic K. Bischoff. . Przypuszczają, że znany z nadzwyczajnej życia świątobliwości błog. Jan, z przydomkiem de Lobedaw, w Chełmnie pochowany i jako święty przedtem czczony, poprzednio w klasztorze oo. franciszkanów w Toruniu będący, z tej tu wsi pochodzi; u marł r. 1264. R. 1372 Henryk de Body kom tur kowalewski, potwierdza przywilej lokacyjny tutejszym osadnikom, który był już dawniej tej wsi nadał mistrz krzyżacki Günther von Schwarzburg; dla kościoła były przeznaczone 4 włóki. R. 1414 podają księgi krzyżackie strat wojennych poniesionych We wsi Ł. zabudowania od 60 włók spalone, straty m. 1600, kościół poniósł szkody za 180 m. , 7 włók jest pustych. Ob. Gesch. des Culmerlandes, str. 152. Par. Ł. w dek. golubskim, liczy dusz 1396. Kościół tytułu ś. Małgorzaty, patronatu rządowego, niewiadomo kiedy fundowany i konsekrowany; dawniej należał jako filialny do Wrock, napowrót do parafii tutejszej przyłączony 13 marca 1835. Szpitala nie masz przy tym kościele; bractwo trzeźwości założone już r. 1859. Wsie paraf. Ł. , Feliksowo, Karszewo, Tokary, Pułkowo, Przeszkoda, Kujawa, Motyka, . Józafat, Hamer, Kołaty, Sortyka i Kurpiacha. Szkoły paraf. w Ł. dzieci katol. 60, nauczyciel jest tu zarazem organistą; w Pułkowie 67 dz; 47 dz. kat. odwiedza ewang. szkołę w Hamrze. Przed laty istniał kościół pierwotnie paraf. we wsi Pułkowie. Ob. Szemat. dyec. chełmińs. , str. 112. 2. Ł. al Łogdowo, niem. Lobdau, Logdau, dok. Lobdaw, wś, pow. nidborski, przy granicy pow. ostrodzkiego, w dawnej ziemi saskiej, pustej po krzyżackich, pruskich wojnach, nowo założona w pierwszej połowie XIV w. przez Piotra Leskiego z Leszcza i dwóch towarzyszów. Pierwszy raz wspominana r. 1411. W pierwszej połowie XVI w. była pusta. R, 1530 ks. Olbracht nadał Jakóbowi Kikołowi czyli Gardyńskiemu 40 wł. w pustym majątku Ł. na prawie magdeb. , oraz wolne rybołóstwo w jez. Straszewo. O tych Gardyńskich czyli Kikołach tyle wiadomo, że przybyli do Prus w końcu XIV w. , gdy Janusz Kikoł r. 1395 sprzedał swą wś dziedziczną Kikol w ziemi dobrzyńskiej zakonowi. R. 1538 Jakób KikołGardyń ski, ten sam, który otrzymał Ł. , posiada także Gardyny i Grabowo w ziemi lubawskiej; mieszkał zazwyczaj w Gardynach, ożenił się z Apolonią, Feliksa Finka córką; jego wuj był Jerzy Wytramowski Witmansdorf. W XVII Łobaczówka Łobcza Łobdów Łobdowo Łobańce Łobkowice Łobice Łobinie Łobkowszczyzna Łobno Łoboda Łoboda Łobodno Łobodowo Łobodż Łobok w. posiadają Ł. i Ostrowite Morsztynowie. Ob. Kętrz. , Ludność pol. w Prusiech; str. 297, 307, 308. 3. Ł. , niem. Eichfelde, wś, pow. złotowski, ob. Obdowo, Kś. F. Łobice, por. Lobitz. Łobinie, obręb leśny straży Wilemy, leśnictwa Pilwiszki, częścią w bagnie Ażerelis. Łobkowice, ob. Łowkowice na Szląsku. Łobkowszczyzna, folwark radziwiłłowski w pow. słuckim, należy do ordynacyi nieświeskiej, ma obszaru przeszło 13 1 2 włók. Łobno, ob. Łobow. Łoboda, por. Łabęda, dawne imie dało początek nazwom Łobodno, Łobudzice, Łobodź. Łoboda, niem. Labodda, dwie miejsc. w pobliżu siebie będące, pow. tucholski, nad strugą Brzeziną, przy granicy pow. starogrodzkiego, w okolicy lesistej i piaszczystej. Par. , szkoła i poczta Śliwice. 1 Ł. , posiadł. z młynem zajmuje obszaru ornej roli ha. 111; łąk 32, lasu 12, wody 1, ogółem obszaru ha. 159, bud. 11, dm. 2, kat. 26, ew. 4; właściciel Edward Schlichting; jest tu młyn wodny i tartak nad Brzeziną. 2 Ł. , podleśn. król. do nadleśn. Königsbruch, bud. 1, dm. 1, kat. 2, ew. 6. Łobodno, wś i folw. nad rz. Oksą, pow. częstochowski, gm. Miedzno, por. Kłobucko, o 16 w. na płn. od Częstochowy. Leży przy drodze z Częstochowy do Miedzna. Wś ma 88 dm. , 594 mk. , 1854 mr. , w tem 1565 mr. ornej ziemi; folw. i karcz. 6 dm. , 10 mk. , 381 mr. Należą do dóbr hr. Henkla von Donnersmark. W 1827 r. było tu 77 dm. , 518 mk. Należało dawniej do dóbr Kłobucko. Br. Ch. Łobodowo, Obodowo, niem. Eichfelde, ob. Obdowo. Łobodż, Łobądź, niewłaściwie Łabędź, zwana kol. i os. karcz. , pow. łódzki, gm. Brużyca Wielka, par. Aleksandrów; kol. ma 13 dm. , 117 mk. , 187 mr. ; os. karcz. 1 dm. , 5 mk. , 3 mr. Łobodzice, ob. Łobudzice. Łobok, przys. wsi Kadyjowiec, pow. kamie niecki, par. Orynin, 38 osad. Lr. M. Łoborz, po łotew. Łobors, wś w pow. rzeżyckim, par. berzygalskiej, własność Nodhafta. Lobów al. Łobno, folw. w płd. stronie pow. pińskiego, w okr. polic. lubieszewskim, przy lichej drożynie wiodącej z folw. KrasnyBor do Żeleźnicy; jest to najdzikszy, odludny zakątek Pińszczyzny błota i lasy. A. Jelski Łobowicka Buda, ob. Łabowicka Buda. Łobozew po rus. Łobozwa, wś w pow. Lisko, w okolicy górzystej i lesistej, 470 m. npm. otaczające wś góry wznoszą się na wsch. w lesistym szczycie Holicy do 762, na płd. w szczycie Jaworze do 742 m. bezwzględnej wysokości. Jest tutaj par. gr. kat. z drewnianą cerkwią, browar i cegielnia. Mieszkańcy obrządku rzym. kat. są przyłączeni do parafii w Jasieniu. Oddalenie od urzędu poczt. w Ustrzykach Dolnych wynosi 11, 3 kil. Nazwa zdaje się pochodzić od kolonii niemieckiej Lo besau, na co jednak nie ma dowodów, albo od nazwiska Łoboz. Według spisu ludności w r. 1880 Vollst. Ortschaftenverzeichniss, Wien, 1882 ma Ł. 806 mk. , z których 36 przebywa stale na obszarze więk. pos. Podług szemat. dyec. przem. gr. kat. z r. 1881, ma być 234 rzym. katol, 825 gr. kat. i 100 izrael. , więc razem 1159; szematyzm duch. dyec. przem. rzym. kat. na 286, zatem o 52 więcej. Przez wś wije się pot. Łobozwica, wpadający z praw. brz. do Sanu, Pos. więk. spółki hr. Leszczyń skiego ma obszaru 431 roli, 51 łąk i ogr. , 27 past. i 765 mr. lasu; pos. mniej. 1246 roli, 127 łąk i ogr. , 106 past. i 206 mr. lasu. Par. na leży do dyec. gr. kat. przemys. , dek. ustrzyckiego. Wyposażenie parocha składa się z 42 mr. roli z pastwiskiem i łąką. Ł. graniczy na płn. z Ustyanową, na wsch. z Równem, na płd. z Soliną a na zach. z Bóbrką. Mac, Łoboźice, niem. Lobendorf, wś na dolnych Łużycach, w pow. kalawskim, w par. wjeboszowskiej, w znacznej części zniemczona. Łobozwica, rka, wytryska w obr. gm. Łobozewa, w pow. Lisko, w wsch. części tejże gm. z pod góry Holicy 762 m. , wznoszącej się w paśmie górskiem Żukowem zwanem; pły nie doliną podgórską krętym biegiem na płn. zach. , potem na płd. zach. przez Łobozew i na obszarze gm. Bóbrki, przyjąwszy z praw. brz. potok Paczkową, uchodzi do Sanu z praw. brz. Nad doliną pot. od strony płd. wznoszą się Przysłop 549 m. i Jawor 742 m. . Źródła leżą na wys. 700 m. , ujście 360 m. npm. Dłu gość biegu 7 kil. W Łobozewie pędzi dwa młyny. Br. G. Łobsk, mały folw. w pow. bobrujskim nad rz. Ołą z lew. strony, znacznym lewym dopły wem Berezyny, w okolicy całkiem poleskiej, odludnej, pomiędzy miasteczkami Kazimirowo i Szczedryno; okr. pol. I, łąki obfite, grunta lekkie piaszczyste. A. Je ski. Łobudzice 1. kol. nad strum. Lichawą, pow. sieradzki, gm. Krokocice, par. Zduńska Wola, odl. od Sieradza w. 30 1 2. Ma dm. 56, mk. 430, szkołę począt. 1kl. ogólną. W 1827 r. 21 dm. , 113 mk. 2. Ł. , wś, folw. , prob. i karcz. nad rz. Grabówką, pow. piotrkowski, gm. Bujny, par. Łobudzice. W 1827 r. było tu 14 dm. , 123 mk. ; obecnie wś ma 17 dm. , 182 mk. , 260 mr. ; folw. i karcz. 4 dm. , 8 mk. , 612 mr. 217 mr. ornej; os. prob. 1 dm, 6 mr. Szkoła poczt. 1kl. ogólna. Par. Ł. dek. piotrkowski, 1720 dusz. Koś. paraf. drewn. . r. 1495 wystawiony kosztem dziedzica wsi Kazimierza Krzyckiego Łaski, Lib. ben. I, 452. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 737 grunta orne i ogr. mr. 436, łąk mr. 47, past. mr. 2, lasu mr. 236, nieuż. i place mr. 16, bud. Łoborz Lobów Łobowicka Buda Łobozew Łoboźice Łobozwica Łobsk Łobice Łobudzka Wola mur. 2, z drzewa 8. Wś Ł. os. 34, z gruntem 1 mr; 224. Łobudzka Wola, wś i folw. , pow. sieradzki, gm. Krokocin, par. Małyń staranna hodowla inwentarza i piękne gospodarstwo folwarczne. Wś 5 dm. , 178 mk. ; folw, 6 dm. , 12 mk. W 1827 r. 7 dm. , 62 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. albo Wola Łobudzka z wsią Wola Łobudzka, kol. Joanów i Łobudzice rozległy mr. 596 grunta orne i ogr. mr. 424, łąk mr. 18, past. mr. 58, lasu mr. 69, nieuż. i place mr. 27, bud. mur. 9 z drzewa 1. Wś Wola Łobudzka os. 12, z grun. mr. 20; kol. Joanów os. 13, z grun. mr. 107; kol. Łobudzice os. 67, z grun. mr. 617. Łobuski, mały zaśc. w pow. borysowskim, w okolicy miasteczka Szklanice, miejscowość wzgórkowata i falista, okr. polic. dokszycki. Łobuszna al. Łobuzwa, st. dr. żel. odeskiej, między Kodymą a Krutem, pow. bałcki, kolo źródeł rz. Mołokisz. Por. Łopuszna. Łoby, część Szczutkowa, pow. cieszanowski. Łobysk, ob. Józefowo, AL Jel, Łobżanka, rz. pod Łozowicą, pow. klimowicki, lewy dopływ Sozy. Łobżenica, niem. Lobsens, msto i dom. pow. wyrzyski, nad rz. Łobzonką lub Kaszubką, poboczną Noteci. Do dom. należą folwarki Łobzonką, Eberspark, Rastag, Górka i Łuchowo Buchen; ma 9463 mr. rozl. W r. 1881 miało 2579 mk. , 1137 ew. , 974 kat. , 467 żyd. ; w r. zaś 1871 było 257 dm. , 2712 mk. ; 1270 ew. , 862 kat. , 1 chrześcianin innego wyznania, 579 żyd. W r. 1875 było 2765 mk. , a więc ludność w ostatnich latach się zmniejszyła cokolwiek. Siedziba komisarza obwodowego, fizyka pow. ; sąd okr. należy do sądu ziemiańskiego w Pile Schneidemühl. Katol. parafia dek. bydgoskiego; koś. prot. paraf. należy do dyec. łobżenickiej. Szkoła rektorska kilkoklasowa, 524 analf. Mieszkańcy zajmują się przemysłem, handlem zbożowym, wełną i okowitą. Lekarz praktyczny, weterynarz, apteka, 2 browary, piła parowa, młyn, fabryka cygar i tabaki, wyroby bednarskie, towarzystwo pożyczk. , urząd poczt. 2ej ki. , st. telegr. , poczthalterya, poczta osobowa do Wyrzyska, do Osieka Netzthal, do Kujan w Prusach zachodnich; poczta listowa do Dźwierzchna Dreidorf. St. kol. żel. Osiek Netzthal o 20 kil. W kierunku płn. zach. od miasta w lasku, dawny wznosi się klasztor bernardyński Górka. W r. 1811 Ł. miała 246 dm. i 1637 mk. ; w r. 1831 było 291 dm. , 2384 mk. ; 984 ew. , 610 kat. i 790 żyd. Miasto Ł. już istniało w XI w. , jak o tem świadczy napis na zewnętrznej stronie kościoła na kamieniu umieszczony, z którego widzimy, że trzech braci z Ł. wystawiło kościół r. 1141; należało w dawniejszych czasach do wojew. gnieźnieńskiego. W XVI w. było własnością Krotoskich; od XVII w. miało z kolei dziedziców Sieniawskich, Kostków, Grudziń skich, Opalińskich, Łęckich, Radolińskich, Łochockich. Budowa teraźniejszego kościoła po chodzi zapewne z XVI w. Około r. 1550 Jan Krotoski, wojew. inowrocławski, oddał kościół braciom czeskim, w których posiadaniu pozo stał kilkadziesiąt lat. Sieniawscy później na bywszy Ł. zwrócili go katolikom. W XV w. osiedliła się w mieście znaczna liczba koloni stów niemieckich, a w XVI przybyła nowa osada ze Szkocyi; Niemcy i Szkoci zajmowali się w mieście sukiennictwem i piwowarstwem. Około r. 1667 Andrzej Grudziński ówczesny dziedzic, wypędził braci czeskich. . Gmina tych braci czeskich składała się z Polaków, Niem ców i Szkotów. Pomiędzy nagrobkami w ko ściele do ciekawszych należy grób Gagaczyków majętnych mieszczan łobżenickich; rodzina ta wygasła już przy schyłku XVII w. Kościół i klasztor bernardyński w Górkach jest dzie łem Raczyńskich z XVI w. ; rozprzestrzenili go zaś i przekształcili później Łakińscy. W Ł. istniała mennica, w której Jan Beker od r. 1612 do 1622, a następnie Hans Jurga Meinhart do r. 1630 mincarze z powołania ukształceni, wybijali monetę miedzianą zdawkową, i denary, oznaczane na stemplu już to napisem Ł lobz enicensis, już to herbem Leszczyc, godłem rodziny Krotoskich, ówczesnych dzie dziców. Dzieje tej mennicy badał prof. Józ. Przyborowski. Czyt. Leona Zwolińskiego, , Przyczynek do historyi mennicy łobżenickiej w Prze glądzie bibliograf. archeolog. z r. 1881. Por. Bydgoszcz, M. St. Łobżonka, folw. i gm. , pow. wyrzyski, 3 miejsc a Ł. , folw. ; b cegielnia; c dom leśnika; 5 dm. , 81 mk. ; 54 ew. , 27 kat. ; 25 analf. Poczta i tel. w Łobżenicy o 2 kil. ; st. kol. żel. żel. w Osieku o 16 kil. Łobżonka, rz. , wypływa z Prus zachodnich z departamentu kwidzyńskiego; płynie do ujścia przeważnie w kierunku płd. , blisko folw. Stebenki wchodzi do pow. wyrzyskiego, mija miasto Łobżenicę, pod Kościerzynom wpływa do niej Lubsia, pod miastem Wyrzyskiem strumień bezimienny od Nieżychowa pod folw. Karolewem Ł. przybiera Rudnę i pod karczmą Wygodą, przybrawszy w końcowym biegu kierunek więcej wsch. łączy się z Notecią. Długość wynosi około 6 mil. Inaczej zwie się Kaszubką, Stalunką, Por. Gwda i Juchacz. M. St. Łobzów, wś, pow. olkuski, gm. i par. Wolbrom, leży o 1 w. od Wolbromia w stronie płn. wsch. Ludność trudni się wyrobem gontów. W 1827 r. wś rządowa 114 dm. , 822 mk. ; obecnie 157 dm. Łobzów z Gramatyką, wś w pow. krakowskim, 3 4 kil. na zach. od Krakowa, nad Rudawą; ma 618 mk. rzym. kat. przydzielonych do Łoby Łobysk Łobudzka Wola Łobżanka Łobżenica Łobżonka Łobuszna Łobzów Łobuski par. ś. Szczepana w Krakowie. Znajduje się tutaj zakład wychowawczy wojskowy w przebudowanym pałacu królewskim i szkoła ludowa 1kl. Pos. więk. Stanisława Biesiadeckiego ma tylko 80 mr. obszaru; pos. mniej. 125 roli, 68 łąk i 4 mr. past. Starannie oddawna uprawiane grunta wydają same jarzyny sprzedawane w Krakowie, dlatego ziemia jest bardzo droga. Płacą za mórg do 1000 zł. w. a. gdyż jak powiada przysłowie Lepszy zagon na Łobzowie, niż gdzieindziej niwa. W posagu dają często zagon roli nowożeńcom. Zakład wojskowy składa się z dużego budynku otoczonego murem, w którym zachowano herby Wazów, ale styl zmieniono zupełnie. Zakład przyjmuje młodzież zdolną fizycznie do wojska, po ukończeniu 4ej klasy gimnazyalnej lub realnej, która nieukończyła jeszcze 15go roku życia. Po ukończeniu 4ch klas tej szkoły przechodzą uczniowie celujący do akademii wojskowej; ci zaś którzy zasłużyli tylko na dobry postęp, zostają przydzieleni do pułków jako aspiranci na oficerów. Tylko wyjątkowo przyjmuje zakład uczniów wyższych klas gimnazyalnych lub realnych wziętych do wojska, jeżeli się w służbie odznaczyli zdolnością i gorliwością. Nazwa pochodzi prawdopodobnie z języka niemieckiego, może Liebesau. Kazimierz W. zbudował tutaj wieżę z pałacem Miechowita p. 240, turrim mansiunculas w r. 1357 lub 1347. Niepewność dalej pochodzi stąd, że Coxe w swem dziele Reise durch Polen, I, 118 opisuje kamień z napisem, który później ks. Czartoryska umieściła w Puławach z napisem Sub anno MCCCLXVII inceptum est aedificari hoc fortalicium per dnum Casimirum reg. Poloniarum. Grabowski, Kraków wyd. IV z r. 1849. Według podania Bielskiego, miał król umieścić tam Rokiczanę, a później żydówkę Esterę, swoje kochanki. Dopiero w r. 1367 założył tenże król przy pałacu wś na prawie niemieckiem, a dla podniesienia jej uwolnił mieszkańców na dwa lata od danin, składek, osepu, robocizn i podwód. W królewskim pałacu ukrywał się Wilhelm podczas ślubu Jagiełły z Jadwigą w r. 1386 i omal nie został ujętym. Później był Ł. letnią rezydencyą królów. Tutaj miała Jadwiga. zadać charakteryzujące jej dobroć pytanie mężowi, przyrzekającemu włościanom wynagrodzenie szkód sprawionych przez najazdy. A któż im ich łzy zapłaci Za Długosza L. Ben. I, 203 rozróżniano stary i nowy Ł. Było tam 12 łanów a raczej ogrodów kmiecych. W r. 1501 zastawił Jan Olbracht tę wś za 2000 zł. węg. u mieszczanina krak. Bonara, który wstawił się u Zygmunta I za włościanami i wyrobił, że im pańszczyznę zamieniono na czynsz 12 grzywien, licząc w grzywnie 48 groszy. W owym czasie pałac był w dobrym stanie, gdyż 6 luteSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 57. go 1512 r. przyjmował w nim Zygmunt I swą pierwszą żonę Barbarę, córkę wojewody siedmiogrodzkiego, Jana Zapolyi, która przybyła w towarzystwie brata Janusza, matki i Kazimierza ks. cieszyńskiego. Podobnie wyjechał stąd Zygmunt August 29 lipca 1553 r. na powitanie trzeciej żony Katarzyny, córki cesarza Ferdynanda I, wdowy po księciu mantueńskim Franciszku Gonzadze. Do r. 1563 zachowywano przywilej Zygmunta I w całości, bo lustracya z tegoż roku nie wspomina o żadnych robociznach. Kmieci było 12 i włodarz, którzy siedzieli w ogrodach i na rolach królewskich. Płacą pospołu ze wszystkiego jedna połowica pro quartali per gros. 8 den 11, druga połowica per gr. 6. Singuli per capones 2 et ova 20. Summa facit totius intratae marcas 10, gros. 42, den. 12. Zapewne później przyczyniono kmieciom roli królewskiej, ale za to zmuszono ich do pańszczyzny. Włościanie skarżyli się na ucisk, dla tego postanowiła Anna Jagiellonka 1574 r. aby Łobzowianie obok płacenia czynszów i daniny zwykłej tylko we dwa dni na tydzień pańszczyzny robili, ilekroć potrzeba ze dworu do młyna za koleją jeździli i straż w czasie potrzeby we dworze odprawiali. Stefan Batory przebudował pałac i przeznaczył na mieszkanie dla Anny Jagiellonki. Sprowadził także ogrodnika włocha Wawrzyńca Bozetha 1585 r. i urządził park w guście włoskim. Włoskie urządzenie ogrodu zostało aż do Jana Sobieskiego. Wewnętrznem urządzeniem pałacu zajmowała się. Anna Jagiellonka, która równą troskliwością otaczała ogród, sad i zabudowania gospodarcze. W liście do ks. Zająca 11 lutego 1587 r. pisze królowa wdowa siła nam w Łobzowie poodmieniano, radzibyśmy aby pałac z ogrodem a ogrody z gumnem korespondowały, bo znamy, że tam król Jmci nieboszczyk, na coś znacznego zanosił. Po sprowadzeniu ciała Stefana Batorego z Grodna, złożono je w Ł. i wystawiono 21 do 23 maja 1588 r. zanim w grobie zostało złożonem. Po śmierci Anny, używał pałacu łobzowskiego Zygmunt III na rezydencyą letnią i tutaj 9 czerwca 1595 r. powiła królowa Anna Rakużanka Władysława IV, w tej samej nocy, w której zamek na Wawelu pogorzał. 1605 r. przebywała w zamku królowa Konstancya z bratem, matką i siostrą od 3 do 5go grudnia. Po przeniesieniu stolicy do Warszawy, stracił także Ł. dawne znaczenie. Król Władysław IV kazał wprawdzie przebudować pałac i umieścił pod oknami herby swej rodziny, bawił w nim kilka razy, zwłaszcza że zamek krakowski był zrujnowany, ale później urządzono w piwnicach pałacu mennicę, która tam była do r. 1709. W r. 1655 wystawiono w pałacu łobzowskim zwłoki Zygmunta III i Konstancyi przed pogrzebem, a w 1655 mie48 Łobzów Łochnica Łochański poroh szkał w nim Karol Gustaw król szwedzki od 28 września do 17 października. Również Jan Sobieski zatrzymał się w Ł. przed wyprawą wiedeńską, czekając na ściągające się wojsko, a Marya Kazimiera przepędziła tam cały czas wyprawy. Po bitwie pod Wiedniem polecił Jan III przechować namioty wezyrskie w sklepach łobzowskich, a powróciwszy z wyprawy w wilią Bożego Narodzenia, przepędził w tym zamku całą zimę. Jakkolwiek zamek i ogród były uważane za bardzo piękne Georg. Braun Theatri praecip. totius mundi Urbium lib. VI. Coloniae 1618 i ogrodników stale utrzymywano za Jana Kazimierza 1650 r. był Jakub Gerhard, za Michała Wiśniowieckiego i Jana III, tegoż syn Piotr Gerhard, to gust włoski musiał ustąpić modzie francuskiej. Drzewa podstrzyżono, urządzono figarnią była jeszcze 1710 r. fontannę i labirynt. Inwentarz z r. 1692 tak opisuje ten ogród W ogrodzie kwatery francuskie i herb rzpltej bukszpanami wysadzany. Około kwater płoty, a w kwaterach żołnierz bukszpanem wysadzony; figarnią, labirynt z kwiatów na modę francuską. August IIgi mieszkał w Ł. dwa razy, od 31 lipca do 12 września 1697, tj. przed koronacyą, ponieważ zamek wawelski opanowali stronnicy Contiego i w maju 1706, gdzie mu partyzant Szmigielski oddawał brańców szwedzkich. W trzy lata później był już pałac i ogród spustoszonym, zapewnie po śmierci burgrabiego i ogrodnika Piotra Gerharda. Lustratorowie 1709 r. zastali 18 pokoi, kaplicę bez ołtarza i marmurowe oddrzwia, ale wszystko było zaniedbane i groziło upadkiem. Poboczne budynki, upadły, a ogród zamieniono na łąkę. Jeszcze gorszy stan przedstawia inwentarz z r. 1733, dachy były zgniłe, ogród spustoszony i częściowo zamieniony na rolę. Coxe w r. 1778 znalazł tylko zwaliska a w dziedzińcu resztki ganku wspartego na słupach doryckich. Stanisław August darował w r. 1787 Ł. Akademii krakowskiej, ażeby młodzież miała stosowne miejsce do ćwiczeń geometrycznych i kazał rozkopać mogiłę Estery, w której jednak nic nieznaleziono. Prowent przynosił akademii 2688 zł. 17 gr. Rohrer i Bredetzky zastali ruiny jeszcze w gorszym stanie, nie było już zupełnie dachów ani okien. Rząd austryacki objął na siebie zarząd Łobzowa 1795 do 1809, ale dla podniesienia ruin nic nie zrobił. Dopiero rząd rzpltej w r. 1824 puścił wś w wieczną dzierżawę i nałożył dzierżawcy obowiązek utrzymywania murów, który je pokrył dachem. Grasująca w owym czasie chętka zbierania pamiątek sprawiła wyjęcie napisu Anny Jagiellonki Stephanus D. G. Rex Pol. MDLXXXVI restauravit et aedificavit domum istam i herbów Wazów nad drzwiami, których już 1849 r. nie było, Łepkowski, Rocznik tow. nauk. krak. 1861, str. 99. Niedługo potem przebudował rząd austr. ruiny na szkołę kadetów. Wspomnieć jeszcze należy, że w Ł. pisał historyą literatury polskiej Michał Wiszniewski. Rysunki łobzowskiego pałacu znajdują się w La Pologne, ruiny, Głowackiego, wydanie D. E. Friedleina; w Zbiorze widoków Krakowa, wyd. Minasowicza; dwa rysunki Richtera ryte na miedzi przez Dietricha, a prócz wymienionych w tekscie opis P. J. Miączyńskiego w Pamiątce Krakowa, cz. III, str. 183 201 i Balińskiego Starożytnej Polsce, t. II, cz. II, str. 61. Ł. graniczy na płn. z Bronowicami, na wsch. z Krowodrzą, na płd. z Nową Wsią a na zach. z Chełmem. Leży w równinie. Mac. Łochański poroh, ob. Dniepr. Łochnica, ob. Kotra. Łochocin, wś, pow. lipnowski, gm. Spethal, par. Chełmica Wielka, odl. o 12 w. od Lipna, ma 32 dm. , 276 mk. , 429 mr. gruntu, 300 mr. nieuż. Oprócz wsi Ł. są tu kolonie Łochocki Zdrój i Łochockie Budki. Folw. należy do Chełmicy Wielkiej. W 1827 r. było tu 12 dm. . 92 mk. Łochów 1. wś i folw. nad rz. Rawką, pow. rawski, gm. Boguszyce, par. Żelechlin. Leży na prawo od drogi bitej z Jeżowa do Rawy. Ma 19 dm. i 193 mk. , ziemi włośc. 432 mr. , dwor. 210 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami niżej wymienionemi miał r. 1866 rozległości mr. 227 grunta orne i ogr. mr. 173, łąk mr. 12, lasu mr. 12, zarośli mr. 20, nieuż. i place mr. 10. Wś Ł. os. 38, z grun. mr. 450; wś Wolica os. 7, z grun. mr. 97; wś Budki Łochowskie os. 9, z grun. mr. 110; wś Feliksów os. 12, z grun. mr. 162; wś Lucyanów os. 7, z grun. mr. 70; wś Teklin os. 8, z grun. mr. 140; wś Aleksandrów os. 2, z grun. mr. 26; wś Trojanów os. 7, z grun. mr. 73; wś Podgórze os. 2, z grun. mr. 29; wś Janów os. 5, z grun. mr. 41; wś Psia noga os. 2, z grun. mr. 32. 2. Ł. , wś i folw. , pow. węgrowski, gm. Łochów, par. Kamionna. Jest tu st. dr. żel. warsz. petersb. , odl. 51 w. od Warszawy i st. poczt. na drodze bitej 2go rzędu. W 1827 r. było tu 31 dm. i 223 mk. ; obecnie 590 mk. 1877 r. 30 dm. i 2417 mr. obszaru, w tem 2196 mr. ziemi folwarcznej. Jest tu gorzelnia, browar, młyn wodny i cegielnia. R. 1488 Mikołaj z Ł. erygował tu kościół paraf. p. w. Dziesięciu Tysięcy Męczen. Kościół ten drewniany, niedokończony, w r. 1489 przeniesiony do sąsiedniej wsi Kamienny. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. i Laski rozległy mr. 2357 grunta orne i ogr. mr. 939, łąk mr. 380, past. mr. 161, lasu mr. 767, nieuż, i place mr. 110, bud. mur. 11, z drzewa 24, płodozmian 13polowy, gorzelnia, browar, młyn wodny, pokłady torfu, rz. Liwiec przepływa granicą południową. Wś Ł. osad 45, Łochański poroh Łochocin Łodwigowo z grun. mr. 54; wś Laski, os. 33, z grun. mr. 604. Gm. Ł. graniczy z gminami Korytnica, Starawieś, Miedzna, Stoczek i Kamieńczyk, ma 3950 mk, rozleg. 12873 mr. , sąd gm. okr. II Stoczek o 13 w. , urząd gm. we wsi Kamionna, st. poczt. Ł. , do m. powiat. Węgrowa 22 w. , do Siedlec 54 1 2 w. W skład gminy wchodzą Baczki, Barchów, Budziska, Burakowskie, Dą browa, Jasiorówka, Karczewizna, Kamionna, K. Chrzepty, Laski, Łochów wś i st. , Łojów, Majdan, Matały, Twarogi, Wymysły i Zambrzyniec. Br. Ch. Łochówek, wś, folw. i os. młyn. , nad rz. Kawęczynkiem, pow. rawski, gm. Żelechlin, par. Żelechlinek. Wś ma 4 dm. , 51 mk. , 118 mr. ; folw. 1 dm. , 2 mk. , 153 mr, ; os. młyn. 1 dm. , 2 mk. , 5 mr. Łochowskie budki, kol. i os. fabr. , 10 dm. , 110 mr. Br. Ch. Łochowo, niem. Lochau, wś i gm. , pow. bydgoski, 4 miejsc a Ł. , wś, b leśnictwo, c osada Ausbau, d Pacery smolamia; 72 dm. , 616 mk. ; 585 ew. , 31 kat. ; 88 analf. Łochowo, węg. NagyLoho, wś w hr. bereskiem Węg. , nad rz. Latorczą; kościół parafialny gr. kat. , 516 mk. Por. Loho. Łochowszczyzna, wś rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 43 w. od Oszmiany, 7 dm. , 54 mk. , z tego 49 prawosł. , 5 katol. 1866. Łochozwa, ob. Łohozwa. Łochtynów, ob. Giełczyn. Łochwa, rz. prawy dopływ Dniepru, 7 mil i długa, wpada powyżej Starego Bychowa; cała prawie spławna. Łochwica, miasto pow. gub. połtawskiej, nad rzeczkami Sulicą i Łochwicą, 1188 w. od Petersburga, a 189 od msta gubernialnego odległe; 8272 mk. , st. poczt. Tu w r. 1668 esauł Mnohohreszny rozproszył liczną hordę tatarską; w r. 1680 spustoszone zostało przez Doroszenkę, a w r. 1709 zajęte przez Szwedów. Były to dobra zadnieprskie ks. Wiśniowieckich. Czyt. Stecki, Wołyń, II, 231. Tu ks. Jeremi Wiśniowiecki założył był kościół paraf. katol. Łochwica, rz. , prawy dopływ Suły w gub. połtawskiej, 50 w. ku wschodowi z dopływem Berwianką. Łochwicze, wś, pow. piński, 2 okr. polic, mk. 75, własność Rodkiewicza. Kś. M. Łochwin, ob. Łohwin. Łochynia, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Kruszyna, par. Borówno. Wś ma 14 dm. , 83 mk. , 170 mr. ; folw. 2 dm. , 12 mk. , 95 mr. Łochyńsko, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. i par. Rozprza, Wś ma 20 dm. , 294 mk. , 331 mr. ; folw. 8 dm. , 21 mk. , 1000 mr. I W 1827 r. było tu 18 dm. , 144 mk Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Straszów i Straszówek, wsi Ł. , Bagno i Straszów; rozległość wynosi mr. 1701 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 287, łąk mr. 124, past. mr. 28, lasu mr. 36, nieuż. i place mr. 42, razem mr. 517, bud. mur. 3, z drzewa 23, płodozmian 6, 7 i 8polowy; folw. Straszów grunta orne i ogr. mr. 449, łąk mr. 34. past. mr. 60, lasu mr. 108, nieuż. i place mr, 31, razem mr. 682, bud. mur. 4, z drzewa 15, płodozmian 9 i 11polowy; folw. Straszówek grunta orne i ogr. mr. 214, łąk mr. 1, lasu mr. 265, nieuż. i place mr. 22, razem mr. 502, bud. mur. 3, z drzewa 11, płodozmian 11polowy; cegielnia i pokłady torfu. Wś Ł. os. 40, z grun. mr. 344; wś Bagno, os. 8, z grun. mr. 67; wś Straszów os. 26, z grun. mr. 210. Br. Ch. Lociewicze al. Łosiewicze, wś rząd. nad rz. Serwecz, pow. wilejski, o 30 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 23 dm. , 183 mk. 1866. Łocina, węg. NagyLadno, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Hernadem, kościół katol. parafialny, 380 mk. E. M. Łoców, po łotew. Łocowa, wś w pow. lucyńskim, parafii brodajskiej, własność Malkiewiczów. Łocz, rozległe błoto w gub. czernihowskiej, w pow. nowogródzkosiewierskim. Łoczany, dawna nazwa Lecu w Prusach wschodnich, Łoczyn, wś i dobra w pow. ihumeńskim, w gm. pohorelskiej, nad pięknem, rybnem jez. , mającem obszaru do 200 mr. ; wś ma osad włócznych 11; dobra, dziedzictwo polskiej rodziny Ofenbergów, około 112 włók w gruntach lek kich; łąk i lasów dostatek. A. Jelski. Łodaciszki, wś włośc. i folw. pryw. , nad strugą Edubką, pow. lidzki, 5 okr, adm. , od Lidy w. 50, od Ejszyszek 14, dm. 5, mk. katolików 55 1866. Łodczany, wś szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 12 w. od Trok, 8 dm. , 49 mk. katol. 1866. Łódka, rz. , w pow. łódzkim, płynie od m. Łodzi ku zachodowi, pod Srebrną, Brusem i pod Żabicami, wpada z prawego brzegu do Neru. Długa 10 wiorst. Łodosie 1. wś włośc. nad jez. Łodoś, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 30 w. od Święcian, par. Komaje; 12 dm. , 146 mk. , z tego 142 katol. , 4 żyd. 2. Ł. Mazury, zaśc. szlach. nad jez. Łodoś, pow. święciański, 3 okr. , o 30 w. od Święcian, 1 dm. , 3 katol. 1866. Łodszny, wś włośc. nad jez. Narocz, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 52 w. od Święcian, 5 dm. , 70 mk. prawosł. 1866. Łodwigowczyki, Łodwigowszczyki, ob. Łodygowo. Łodwigowo 1. niem, Ludwigsdorf, wś, pow. ostródzki, przy granicy nidborskiego pow. , istniała już w XIV w. , w ziemi kiedyś saskiej, po wojnach krzyżackich zupełnie opustoszonej puszczy, założona przez polskich osadników. Około r. 1407 Fryd. hr. Zollem, komtur o Łochówek Łodwigowczyki Łodszny Łodosie Łodczany Łodaciszki Łoczyn Łoczany Łocz Łoców Łocina Lociewicze Łochyńsko Łochynia Łochwin Łochwicze Łochwa Łochtynów Łochozwa Łochowszczyzna Łochówek Łodwigowszczyzna Łodyga Łodygowice Łodygowo stródzki, odnawia Michałowi Mielczarzowi Melczhar, sołtysowi łodwigowskiemu, spalo ny list nadawczy. R. 1634 Jerzy Czarliński alias von Schedel sprzedaje wraz z żoną Kry styną Kuchmistrzówną, Krysztofowi Szlubutowi 10 włók w Ł. Około tegoż czasu zachodzą także Gadomscy dziedzice Ł. Ob. Kętrz. , Ludn. pols. w Prus. , str. 296, 305, 306. 2. ; Ł. , ob. Łodygowo. , Kś. F. Łodwigowszczyzna, folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 8 w. od Oszmian, 1 dm. , 41 mk. katol. Łodyga, nad strum. Lebiodką, wś włośc, w pow. lidzkim, 4 okr. adm. , od Lidy w. 36, od Wasiliszek w. 2, dm. 7, mk. katol. 86 1866. Łodygowice, wś w pow. bialskim w Galicyi, leży nad pot. Żylczą pob. Soły, przy gościńcu z Biały do Żywca, i przy torze kolei północnej Cesarza Ferdynanda, w okolicy podgórskiej, lesistej 395 m. npm. Ludna osada liczy podług spisu z r. 1880 mk. 2035, z których 180 przebywa na obszarze więk. posiadłości Klem. Webera. Podług szem. duch. jest 1914 rzym. kat. , 72 izael. i 49 ew. Jest tutaj fabryka sukna, szkoła ludowa i par. rzym. kat. Obszar więk. pos. ma 374 roli, 69 łąk i ogr. , 56 past. i 231 mr. lasu; pos. mniej. 1994 roli, 78 łąk i ogr. , 283 past. i 918 mr. lasu. Ł. były pierwej sołtystwem, u Długosza Lib. B. II, 290 Ludwygowycze nazywanem, i już w owym czasie należały do Piotra Komorowskiego h. Gryf, pana Żywiecczyzny. Gdy w r. 1537 nadał Zygmunt I przywilej miastu Żywcowi, w którym postanowiono, że okoliczni włościanie mają napoje brać z tego miasta, prócz sołtysów z Ł. , którym było wolno wyrabiać 24 korce na słody, wykupili Komorowscy sołtystwo za 100 grzywien od Marcina Węgorzewskiego. Na początku XVII w. w r. 1618 sprzedał Ł. Mikołaj Komorowski swemu dworzaninowi Krzysztofowi Rorawskiemu za 60, 000 złp. ; ponieważ jednak Komorowski słynął z gwałtownego i niespokojnego umysłu, przeto Rorawski obawiał się, by mu Komorow ski wsi przemocą nie odebrał i odstąpił ją ks. Jerzemu Zbaraskiemu kaszt. krak. za dobra na Wołyniu. Później otrzymał Ł. w wianie Stanisław Warszycki h. Abdank, wojewoda mazowiecki, ożeniony z Heleną ks. Zbaraską. Był to awanturnik, chłostający surowo takich, którzy jego dziwacznym przepisom w czemkolwiek uchybili. Warszycki postawił 1629 r. zamek obronny z wałami, który teraz dla celów gospodarskich przerobiono. Prawdopodobnie w tym samym czasie zbudowano duży drewniany kościół z dwoma bocznemi kaplicami, bez wyraźnego stylu. Podług szemat. duch. pochodzi ten kościół z r. 1658, ale już w r. 1635 jest wzmianka o plebanie łodygowskim, Stanisławie Kaszkowiczu. Według prof. L. Łepkowskiego Rocznik Tow. nauk. krak. z r 1861, str. 202 był ten kościół filią Mikuszowic, później zaś matrix dla Mikuszowic, Wil kowic i Szczyrka W XVII w. przyjęła lu dność wyznanie helweckie, w kościele nieodprawiano nabożeństwa, a katolicy chodzili na mszę św. do Lipnika. Na wieży z banią są dwa duże dzwony; dzwon z r. 1753 lał Baltazar Ronkowicz z Pietrzykowic, drugi zaś z r. 1796 Franc. Lithmann z Neusohl w Węgrzech. Te raz par. należy do dyec. krak. dek. żywieckiego, ma dołączone wsie Biernę, Bór Łodygowski, Buczkowice, Glemienice, Godziszkę Starą, Nową i Wilkowską, Huciska, Kalnę i Rybarzowice. Ludność całej parafii wynosi 6897 rzym. kat. , 49 ew. i 72 izrael. Ł. graniczą na wsch. z Bierną, na zach. z Kalną i Rybarzowicami, na płd. z Zarzeczem i Pietrzykowicami, a na płn. z Huciskami. Oprócz wyżej wymie nionych dzieł, czerpano do tego opisu wiado mości także z kś. Janoty Żywiecczyzny Cie szyn 1859, Komonieckiego Dziejopisu żywiec kiego i Siarczyńskiego Słownika geogr. rkp. Bibl. Ossol. 1824, str. 265. Mac. Łodygowo 1. al. Łodwigowo, niem. Ludwigsdorf, trzy miejscowości w pobliżu siebie leżące, pow. suski, nad jeziorem, przy granicy pow. kwidzyńskiego, stąd struga Gardęga bierze swój początek. Par. Szynwałd, dla ewang. Trąbki, szkoła Ł. Wielkie, poczta Kisielice. a Ł. Wielkie, niem. Gross Ludwigsdorf, włośc. wś, obszaru liczy mr. 426, bud. 18, dm. 8, ew. 74. b Ł. Wielkie, niem. Gross Ludwigsdorf, folw. do Małego Ł. , bud. 17, dm. 6, ew. 120. c Ł. Małe, niem. Kl. Ludwigsdorf, ryc. dobra, obszaru wraz z folw. Hansdorf i Bischdorf roli ornej liczy ha. 918, łąk 142, past. 58, lasu 352, nieuż. 24, wody 24, ogołem obszaru ha. 1520; bud. 27, dm. 10, kat. 2, ew. 160; dziedzic Janusz hr. von der Groben; w miejscu jest cegielnia, hodowla rasy holenderskiej, melkarnia, wyprzedaż masła. R. 1433 zachodzi Haske von Lodwigsdorf, tj. Haska al. Elżbieta z Łodygowa, żona Howka Zajączkowskiego. R. 1440 posiada Ł. Romcio z Krzykos, syn Mikołaja, rycerza z Krzykos, mąż niemałego wzięcia w całej okolicy, był on sędzią ziemskim prabuckim, od tej wsi swojej pisze się Romcio z Łodygowa; od początku 13letniej wojny z krzyżakami występuje gorliwie po stronie Polski, dlatego starostą polskim w Baldze mianowany. R. 1484 mieszka w Ł. Ludwigsdorf Krzysztof, h. Ogończyk; brat jego mieszka w Kościelcu. Stąd wynika, że Krzysztof był Kościeleckim, choć według zwyczaju pisał się von Ludwiksdorf. Szwagrem jego jest Jan Haugwicz. R. 1485 sprzedaje swój majątek Otonowi Szumiłowskiemu. Z potomków Otona spotykamy r. 1543 i 1552 Andrzeja Ludwikowskiego. R. 1547 kupuje Ł. Jan Łodwigowszczyzna Łodyszki Łodyna Brant, widać jednak tylko tę część, która nie należała do Łodygowskiego. Ob. Kętrz. , Lu dność polska w Prusiech. str. 185, 187 i 198. 2. Ł. al. Łodwigowo, Łodwigowczyki, Łodwigowszczyki, niem. Lodigowen, dokum. Lodwigowen, Lodewigoffczyken, wś, pow. jansborski, przy granicy polskiej, na pruskoluterskich Mazu rach, przez osadników polskich założona i trzy mana. R. 1471 Zygfryd Flatt von Schwarz burg, komtur baldzki, nadaje Wawrzyńcowi, Łodwigowczykowi, Markowi, Jerzemu, Jakóbowi, Janowi, Andrzejowi, Maciejowi, Stani sławowi i Mikołajowi na prawic magdeb. 30 włók w Łodwigowczykach z obowiązkiem 2ch służb zbrojnych. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 430. Kś. F. ŁodygowskiBór, ob. BórŁodygowski. Łodyna 1. wś w pow. Lisko, na północ od Ustrzyk dolnych w dolinie bezimiennego poto ku uchodzącego do Oniaczki a z nią do Strwiąża. Wś jest 464 m. npm. położona, ale od po łudnia, północy i wschodu otaczają ją lasy po krywające wzgórza sięgające do 600 m. bez względnej wysokości. Osada liczy 515 mk. prawie wyłącznie gr. katol. wyznania i jest przyłączoną do parafii w Brzegach dolnych. Kilku wyznawców rzym. katol. należy do ko ścioła parafialnego w Jasieniu. Jest tutaj dre wniana cerkiew gr. katol. Większa posiadłość rządowa ma obszaru 36 mr. roli; mniej. pos. 804 mr. roli, 84 mr. łąk i ogr. , 93 mr. pastw. i 6 mr. lasu. Powodem małego obszaru dwor skiego jest utworzenie na gruntach należących do tej wsi kolonii niemieckiej Siegenthal w cza sach Józefa II. Ta wioska graniczy na połu dnie z Strwiążykiem i Brzegami dolnemi, a na zachód z Dźwiniaczem. 2. Ł. Nowa, daw. Kosów, część Nahorzec małych i folw. , pow. Kamionka Strumiłłowa. Własn. więk. roli om. 286, łąk i ogr. 269, pastw. 47, lasu 254 mr. ; własn. mniej. roli orn. 118, łąk i ogr. 141, pastw. 4 mr. Ob. Nahorce, Mac, Łodyna, potok, wypływa ze źródeł leśnych, w północnozachodnim obszarze gm. Liskowatego, w pow. dobromilskim, z pod wzgórza le sistego, Wolańską Kiczerą zwanego 610 m. , na granicy z gm. Leszczowatem. Płynie na południowy wschód, brzegiem lasu i powyżej młynu Łodynki, zlewa swe wody do pot. Karaszyna z praw. brzegu. Długość biegu 4 kil. i pół. Br. G. Łodynka, ob. Łodzinka. Łodynka, potok, nastaje w płn. zach. części gm. Dźwiniacza dolnego, w pow. Lisko, płynie na południowy wschód przez Dźwiniacz dolny, następnie Łodynę i Berehy dolne, gdzie z lew. brz. uchodzi do Strwiąża, Nad górską doliną tego potoku wznoszą się lesiste pasma górskie, od północy ze szczytem Wysokim działem 641 m. , a od południa ze szczytem Kamień Ławorta 769 m. . Przyjmuje liczne potoki i strugi, między nimi od lew. brz. Uniaczkę, a od praw. brz. Królów potok ob. . Długość biegu 6 kil. Źródła leżą na wys. około 540 m. , uj ście 440 m. npm. Br. G. Łodyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda; odl. 33 w. od Władysławowa, mają 7 dm. , 39 mk. Łódź, nad rz. Łódką, miasto powiatowe gubernii piotrkowskiej, największe ognisko przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskiem, leży pod 51 47 szer. i 37 9 4 dług. geogr. , śród płaskowzgórza zgierskiego, pokrytego jeszcze w początkach bieżącego stulecia przez rozległe lasy. Odl. od Warszawy 132 wiorst linia kolei, od Piotrkowa 49 w. , od Łęczycy 38 w. , od Łowicza 56 w. , od Pabianic 14 w. , od Zgierza 10 w. , leży Ł. śród całej grupy drobniejszych ognisk przemysłu fabrycznego. Osobna linia drogi żelaznej 26 w. , łączy ją z linią dr. żel. warsz. wied. w Koluszkach i ze świeżo zbudowaną linią dr. żel. iwangrodzko dąbrowskiej, przez odnogę idącą z Koluszek na Tomaszów do Bzina. Pięć dróg bitych łączy Ł. z sąsiednimi miastami i dalszymi okolicami kraju, skutkiem czego stała się ona głównym rynkiem handlowym dla produkcyi fabrycznej otaczających ją miast i osad. Zajmuje Ł. obszar mający 6 w. długości przy stosunkowo nieznacznej szerokości od 200 kroków do 2 wiorst, z powodu ciągnących się równolegle mokradli. Kierunek miasta wytknęła szosa zgierskokaliska, wzdłuż której wznoszono domy i fabryki. Szosa ta, dziś ulica Piotrkowska stanowi główną arteryą miasta. Obszar całego terytoryum wynosi 4440 mr. , z których 2100 pod ulicami i budynkami, a 2340 zajmują ogrody i grunta orne. Liczba posesyi hypotecznych wynosi 2026, z tych 1129 murowanych, 897 drewnianych. Ludność stała dochodzi do 54, 000, niestała 53, 000, ogółem 107, 000 według ksiąg meldunkowych, niezameldowanych jest zapewne około 10, 000 prócz wojska i prócz osady Bałuty, należącej do gminy Radogoszcz i mającej 460 dm. i do 5, 000 mk. , a stanowiącej przedmieście Ł. Miasto obecnie posiada 2 kościoły katolickie stary drewniany i nowy murowany, poświęcony w 1875 r. , dwa kościoły ewangielickie, cerkiew prawosławną, świątynię baptystów, kościół braci morawskich, trzy synagogi i 29 domów modlitwy żydowskich, szkołę wyższą rzemieślniczą 6klasową, szkołę miejską 4kla sową; szkołę 2klas. żydowską męską i żeńską, szkół początkowych 2klasowych, 16, rzemieśln. niedzieln. 6Szpital miejski, szpital żydowski, towarzystwo dobroczynności i tow. pielęgn. rannych. Trzy sądy pokoju, 2 sędziów śledczych, prokurator, zarząd powiatu, urząd miejski magistrat, biuro policmajstra, Łodygowski-Bór Łodygowski Łodynka naczelnika żandarmeryi, naczelnika wojennego, dyrekcya naukowa, biuro pocztowo, stacya telegraficzna. Bank handlowy, oddział Banku Polskiego, Towarz. Kred. miejskie, 5 banków prywatnych. Straż ogniowa ochotnicza w 4 oddziałach, towarzystwo strzeleckie, towarzystwo śpiewaków, trzy teatrzyki 1 murowany, dwa drewniane, dwa ogrody publiczne. Miasto oświetlone jest gazem; obecnie zaprowadzoną została 1883 r. komunikacya telefoniczna i urządzają się tramwaje. O stosunkach plemiennych śród ludności mogą dać przybliżone pojęcie cyfry stanu ludności podług wyznań. śród stałej ludności jest obecnie katolików 19, 693 kob. 10, 207, ewangielików 21, 067 11, 086 kob. , prawosławnych 155 98 kob. i żydów 13, 024 6, 593 kob. , śród niestałej zaś katolików 15, 550 8, 300 kob. , ewang. 19, 714 9, 133 kob. , prawosł. 66, żydów 17, 562 7, 280 kob. . Podstawą bytu i świetności obecnej Ł. jest przemysł tkacki polegający głównie na przeróbce bawełny. Zajmuje on 264 wielkich i małych fabryk, zatrudnia przeszło 26, 000 robotników i dochodzi obecnie w swej rocznej produk. do 50, 000, 000 rubli. W liczbie 264 fabryk, 157 wyrabia bawełniane wyroby, 61 wełniane, 5 jedwabne i pół jedwabne, 5 lniane i konopne, przędzy dostarcza 18 przędzalni wełny i 18 bawełny. Z fabryk tych pierwsze miejsce zajmują wielkie zakłady Karola Scheiblera w czterech oddzielnych grupach rozmieszczone i zatrudniające przeszło 5, 000 robotników. Po nich idą zakłady sukcesorów Ludwika Geyera przędzalnia, tkalnia, drukarnia i aperturnia, przędzalnia Ludwika Grohmana, przędzalnia i tkalnia Izraela Poznańskiego, tkalnie Juliusza Heintzla, Ludwika Meyera i Edwarda Haentschla. Prócz tego posiada Ł. 12 farbiarni 160 robot. z produkcyą na 1, 000, 000 rs. , 10 pończoszarni 47 robot. z prod. 37, 500 rs. , 56 młynów i wiatraków 109 robot. z produk. 900, 000 rs. , 120 piekarni 275 rob. z prod. 1, 000, 000 rs. , 4 browary 77 rob. z prod. 300, 000 rs. , 2 dystylarnie wódek 18 rob. z prod. 120, 000 rs. , 4 fabr. octu 22 rob. z prod. 35, 000 rs. , 2 olejarnie 9 rob. z prod. 20, 000 rs. , 2 fabr. miodu 4 rob. z prod. 4, 000 rs. , 4 garbarnie 37 rob. z prod. 100, 000 rs. , 5 fabryk mydła i świec 45 robot. z prod. 26, 000 rs. , 110 zakł. stolarskich 336 robot. z prod. 700, 000 rs. , 2 cegielnie parowe 54 rob. z prod. 100, 000 rs. , 4 fabr. wyr. żelaznych 337 rob. z prod. 363, 000 rs. i fabryka gazu 77 rob. z prod. 122, 000 rs. Prócz tego około 3, 000 rzemieślników produkuje w ogóle za 8, 000, 000 rs. rocznie i do 2, 000 rodzin tkaczów, tak zwanych lonwebrów, pracujących na domowych ręcznych warsztatach dla składników i kupców produkuje rozmaitych wyrobów za kilka milionów rubli. Jakkolwiek ogromną większość ludności stanowią robotnicy fabryczni, rzemieślnicy i drobni handlarze, jednakże wytwarza się tu. coraz liczniejsza warstwa inteligencyi kosmopolitycznego charakteru, która umożliwiła powstanie obok lichej niemieckiej gazetki, poważniejszego polskiego organu interesów przemysłowohandlowych i społecznych Dziennik łódzki i utworzenie oddziału rosyjskiego towarzystwa dla popierania handlu i przemysłu, liczącego dziś poważne grono członków i wywierającego korzystny niekiedy wpływ na przebieg i rozstrzygnięci spraw tyczących miejscowego przemysłu. Dochody miasta 1883 r. 152, 381 rs. , wydatki 133, 705 rs. Kapitał w Banku polskim 257, 416 rs. Łódź, właściwie Łodzia, była osadą założoną zapewne już w czasach historycznych, przez jakiegoś Łodzia, Wielkopolanina, jak świadczy nazwisko będące herbem dawnej wielkopolskiej rodziny. Pierwszą o niej wzmiankę spotykamy w przywileju, którym Władysław ks. ziemi łęczyckiej i dobrzyńskiej nadaje cały szereg wsi biskupom kujawskim. Przywilej ten wydany został w Łęczycy 1332 r. w wigilią wilii Narodzenia Maryi Panny. Drugi raz Ł. występuje w wykazie miast dostarczających pomocy na wojnę pruską w 1459 r. Wyprawiła ona wtedy jednego zbrojnego. Trzeci raz ślad jej bytu zaznacza lustracya zarządzona przez rząd pruski po zajęciu w 1793 r. tej części rzeczypospolitej. Było tu wtedy 44 dm. i 190 mk. , prócz tego 11 pustych domów, 18 pustych placów i 44 stodoły. Ludność żyła z pracy rolnej i posiadała dość liczny inwentarz, a mianowicie 18 koni, 97 wołów, 58 krów i 63 świń. Przemysł rękodzielniczy reprezentowało 8 stelmachów, dwóch garbarzy, ślusarz, krawiec, szewc, stolarz. Istniał tu zdawna drewniany kościołek parafialny, młyn wodny i dwie karczmy. W 1806 r. Ł. przechodzi na własność rządu. Wraz z ogólnym wzrostem ludności w kraju po utworzeniu królestwa kongresowego i Ł. zwiększyła swe zaludnienie. W 1820 r. liczono tu 112 dm. i 799 mk. Kasa miejska ma 2577 zł. dochodu, a skarb z opłat konsumcyjnych 3754. Rok 1820 jest właściwie datą założenia Łodzi jako miasta fabrycznego. Postanowienie księcia namiestnika królewskiego z 18 września 1820 r. zaliczyło biedną mieścinę do rzędu miast fabrycznych ze względu na korzystne dla rozwoju przemysłu warunki położenia osady. W 1821 r. przystąpiono do pierwszej regulacyi miasta, która polegała na przygotowaniu miejsca pod osadę fabryczną, dzisiejsze NoweMiasto i rozdzielenie tego obszaru na dwieście placów. Dla zyskania miejsca wcielono do miasta sąsiedni folw. StaraWieś i wójtostwo łódzkie stanowiące część klucza Gałkó Łódź Łódź wek w ekonomii dóbr rządowych Łaznów. W 1823 specyalnie wydelegowany komitet dopełnił regulacyi StaregoMiasta. W 1825 cesarz i król Aleksander I, w podróży przedsięwziętej dla poznania fabrycznych miast królestwa, zwiedził Ł. i zezwolił wtedy na nowe rozszerzenie obszaru miejskiego, przez włączenie wsi Wólki, wójtostwa Zakrzewskiego i części lasu rządowego z ekonomii Łaznów. Na tym nowym obszarze wytknięto 462 placów do budowy, resztę zaś oddano siedmiu większym zakładom fabrycznym. W przedłużeniu osady sukienniczej powstała nowa osada tkacka Łódką zwana. Wzrost ludności i produkcyi fabrycznej musiał być o wiele szybszym niż pozwalają o tem wnosić urzędowe dane statystyczne, skoro w przeciągu pięciu lat zaszła potrzeba przeprowadzenia aż trzech regulacyi połączonych z tak znacznem rozszerzeniem obszarów miejskiego terytoryum. Tabela miast i wsi wydana w 1827 r. przez ówczesną komisyą spraw wewnętrznych podaje dla Ł. tylko 97 dm. i 939 mk. ; Oskar Flatt w swej monografii Ł. opartej na urzędowych dokumentach, podaje na rok 1827 r. cyfrę 2, 843 mk. a w tem 322 robotników fabrycznych. I ta druga cyfra jest niewątpliwie za mała. Pomimo chwilowej stagnacyi pod wpływem wypadków 1831 r. ludność i produkcya wzrastają gwałtownie od 1832 r. tak, że w 1833 r. jest już 5, 730 mk. co stanowi względem cyfry z 1827 r. zdwojenie w ciągu 6 lat, a w 1837 liczy 10, 645 mk. zdwojenie w ciągli 4 lat. Ówczesny rząd królestwa dla nowego rozszerzenia obszaru miejskiego odstąpił w 1839 r. 28 włók lasu rządowego z leśnictwa Łaznów skutkiem czego nastąpiła w 1840 dodatkowo, czwarta już regulacya miasta. Nowy obszar mający 835 mr. rozdzielono na 300 placów na których jeszcze w 1840 r. wzniesiono 150 domów, na 36 morgach urządzono ogród, spacerowy, wytknięto dwa nowe rynki, cmentarz 13 mr. , ogród strzelecki 9 mr. i pod ulice użyto 67 mr. Ułatwienia czynione nowoosiadającym fabrykantom, w uzyskaniu placów i drzewa na budowlę ściągały tak licznych przybyszów, iż w 1840 r. ludność doszła do 20, 000 a więc zdwoiła się po 3 latach i po raz trzeci w ciągu lat 13 od 1826 r. . Ponieważ jednak produkcya fabryczna nie wzrastała z równą szybkością przeto od 1840 r. występuje dość szybki ubytek ludności, pomimo, iż w produkcyi, o ile można wierzyć niedokładnym wykazom podanym ze źródeł urzędowych przez Flatta, widzimy powolny wzrost. Podczas, gdy w 1840 r. przy 20, 150 mk. wartość produkcyi podaną jest na 941, 228 rs. , to w 1844 r. przy zniżeniu liczby mieszkańców do 14, 028, wartość produkcyi wzrosła do do 1, 251, 062 rs. Nie można w tem widzieć wyników zastąpienia pracy ludzkiej machinami, gdyż pierwsza machina parowa wprowadzona w 1839 r. o sile 60 koni, dopiero po 8. latach doczekała się towarzyszki o sile 20 koni, a jeszcze w 1850 istnieją tylko 4 machiny o sile 150 koni. Przyczyną tego wyludnienia był nienormalny rozrost przemysłu bawełnianego, który doszedłszy w 1840 r. do 12, 672 wrzecion, zeszedł w 1841 r. na 7, 728, a jednocześnie ilość warsztatów pończoszniczych z 59 spadła na 23 w 1847 r. . Podczas, gdy w 1839 r. zużyto 949, 343 funtów przędzy bawełnianej w 1840 r. tylko 616, 820 funt. Dopiero w 1850 r. wraca cyfra 986, 875 funt. , wartość produkcyi dochodzi 1, 712, 429 rs. , a ludność w 1851 r. wzrasta do 18, 190 mk. W 1860 r. ludność wynosiła 29, 450 stałych 3, 189 niest. mieszk. , w tej liczbie 12, 179 niemców. Podług wyznań było 12, 518 katol. , 12, 179 ewang. , 3 prawosł. , 171 braci moraw. , 4, 579 żydów. Produkcya fabryczna wynosiła 2, 612, 095 rs. i zajmowała 7, 107 robotników. Najznakomitsze fabryki były Ludwika Gajera przerabiała 541, 000 funt. przędzy bawełn. , 547 robot. ; Grohmana 158, 000 funt. przędzy bawełn. 103 robot. , Daniela Lande 211, 000 funt bawełny 162 rob. ; Fryd. Moesa 171, 000 funt. baw. 85 rob. ; Karola Scheiblera 458, 000 funt. baw. 115 rob. ; Petersa Jakóba 76, 100 funt. wełny 145 rob. . Zbudowanie kolei terespolskiej łączącej królestwo ze środkowymi guberniami cesarstwa i upadek waluty rosyjskiej podczas wojny francuskopruskiej, podtrzymany i zwiększony jeszcze przez wojnę wschodnią sprowadził zdumiewający rozrost produkcyi fabrycznej Ł. W 1878 r. 500 fabryk wyrobów bawełnianych wyprodukowało za 18, 754, 000, a 80 fabryk wełnianych za 8, 517, 070 rs. W porównaniu więc z 1860 r. wartość produkcyi wzrosła w dziesięćkroć. Historyą Ł. z dokumentami urzędowymi i wykazami statystycznemi, skreślił Oskar Flatt w dziełku Opis miasta Łodzi, Warszawa, 1853 r. z 8 rycin. i. planem miasta. Czyt. też artykuł Majewskiego w Petrok. Gub. Wied. 1877, 5 i Petzet a Globus t. 17 19 22. Por. Kod. dypl. pol. II, 662. Powiat łódzki gub, piotrkowskiej utworzony został w 1867 r. z 15 gmin pow. łęczyckiego, 6 gmin pow. piotrkowskiego i jednej gminy Brus pow. sieradzkiego. Graniczy on od północy z pow. łęczyckim, od wschodu z brzezińskim, od południa z piotrkowskim, a od zachodu z łaskim i łęczyckim. Obszar powiatu wynosi 17. 05 mil kw. i przedstawia wyżynę stanowiącą punkt zejścia się linii wododziałów Warty, Wisły i Pilicy. W północnej części okolica Zgierza stanowi wyżynę lesistą, do koła której bierze początek Bzura i jej dopływy Linda, Czarnówka, Mosz Łodzianówka Łodzianka Łodź czenica. Południowa część przedstawiająca znaczne podniesienie się poziomu dochodzące pod Tuszynem 735 stóp, w Czyżeminie na zachód od Tuszyna 850 stóp, a w Górkach na południe od Tuszyna 947 stóp, daje początek wolborce płynącej do Pilicy i Nerowi wpadającemu do Warty. Północna i środkowa część pow. jeszcze w czasach historycznych była puszczą leśną śród której nieliczne mieściły się osady. Nazwy Skotniki, Łagiewniki, Dzierzążnia, Radogoszcz, Lućmierz, Pieskowice, Chocianowice, Łodzia pochodzą z pierwszej epoki osiodlenia, przez małopolskich i wielkopolskich przybyszów, po nich dopiero przybyli osadnicy, mazury i dali początek tym licznym budom, porębom, dąbrowom i nazwom takim jak Chojny, Grabieniec, Sikawa, Jagodnica, Siedliska, Smoleńsk i t. p. Najświeższą formacyą tworzą liczne kolonie Karolewy, Antoniewy, Maryanowy. Wzrost szybki Łodzi i osad fabrycznych przyczynił się do wyniszczenia lasów i zakładania na nowinach folwarków i kolonii. W 1880 r. pow. Ł. miał 6, 102 mr. lasów pryw. nieurządzonych, 9, 832 mr. urządzonych, 3, 531 mr. zasianych po wycięciu a 3, 023 mr. nie zadrzewionych ponownie, 703 mr. oddanych za serwituty włościanom, 503 mr. dawnych włościańskich, 1161 mr. do osad należących. Pomimo dość ubogiej gleby rolnictwo dzięki ułatwionemu zbytowi w wielkim ognisku przemysłowem jakiem się stała Łódź, rozwinęło się pomyślnie. Chów inwentarza i owiec znalazł bodziec w korzystnych warunkach zbytu nabiału, wełny, mięsa. Przemysł fabryczny stawia pow. Ł. na czele powiatów królestwa co do ilości fabryk i wartości produkcyi. Prócz Łodzi, Zgierz, Konstantynów i Aleksandrów posiadają fabryki. Za wyłączeniem Ł. w powiecie samym było w 1878 r. 22 fabryk wyrobów wełnianych z produkcyą na 143, 330 rs. i znaczna liczba fabryk wyr. bawełnianych z prod. na 678, 650 rs. Z innych fabryk młyny wodne wyrobiły za 181, 200 rs. , wiatraki za 133, 740 rs. , olejarnie za 8, 050 rs. Pod względem kościelnym powiat Ł. stanowi dekanat archidyecezyi warszawskiej i składa się z 7 parafii Aleksandrów, Bełdów, Kazimierz, Konstantynów, Łódź z filią Chojny, Mileszki i Zgierz z filią Łagiewniki. Pod względem sądowym stanowi trzy okręgi sądu pokoju Łódź i Zgierz i sześć okręgów sądów gminnych Tuszyn, Rzgów, Bałuty, Aleksandrów, Proboszczewice, Bełdów. Pod względem administracyjnym składa się z dwóch. miast Łódź i Zgierz i 20 gmin wiejskich Babice, Bełdów, Brojce, Bruss, Brużyca, Chojny, Czarnocin, Dzierząźnia, Górki, Gospodarz, Lućmierz, Łagiewniki, Nakielnica, Nowosolna, Puchniew, Radogoszcz, Rąbień, Rszew, Wiskitno, Żeromin. W pow. 49. szkół pocz. 1kl. ogól. Zgierz 2, Aleksandrów 2, Konstan tynów 2, Ruda Bugajska, Krzywiec, Srebr ne, Babice, Kazimierz, Dąbrówka, Górki, Tu szyn, Rzgów, Modlice, Stare Góry, Czyżemin, Bełdów, Adamów, Sanniki, Dzierżanów, Bru życa, Słowiki, Łagiewniki, Rąbień, Grabienice, Radogoszcz, Żabieniec, Bałuty, Czarno cin, Dalików, Kurowice, Nowosolna, An toniew, Andrzejów, Wiączyn górny, Mileszki, Janów, Kaliny, Olechów, Bukowiec, Rakowa Wola, Pałczew, Retkinia, Zarzew, Puczniew, Szydłów 1883. Br. Ch. Łódź, pow. włocławski, gm. Piaski, par. Zgłowiączka. Łodź, mały folwareczek w pow. mińskim, dziedzictwo Hejdukiewiczów. Al. Jel. Łódź, ob. Łudź. Łódź 1. niem, Friederikenhof, folw. , pow. krobski, 7 dm. , 76 mk. ; należy do domin. Bodzewa. 2. Ł. , wś i gm. , pow. poznański, 2 miejsc a Ł. , wś, Goździkówko, folw. , 38 dm. . 367 mk. , wszyscy katol. , U analf. Kościół katol. paraf. dekan. bukowskiego. Najbliższa poczta i tel. w Skęszewie, st. kol. żel. w Poznaniu. Kościół paraf. już istniał w XIII w. , gdyż Andrzej Szymonowicz, biskup poznański, ustanawiając wr. 1298 archidyakonaty w dyecezyi poznańskiej wspomina już o nim. Kościół pierwotnie drewniany kilkakrotnie był przebudowywany, po raz ostatni w r. 1784. We wsi Trzebawiu należącej do parafii łódzkiej był niegdyś kościół paraf. , który jednakże już na początku XVII wieku runął. W kościele łódzkim nie masz dawnych pamiątek; tylko na cmentarzu są nagrobki Stanisława i Zuzanny Potockich, właścicieli wsi sąsiedniej Będlewa, zmarłych ku końcowi zeszłego wieku. Wieś Ł. w wieku bieżącym była własnością Działyńskich. 3. Ł. , niem. Lodzia, kolonia, pow. wyrzyski, 66 dm. , 576 mk. , 294 ew. , 282 katol. , 122 analf. Poczta w Sadkach, st. kol. żel. w Nakle. 4. Ł. , niem. Lodzia, kolonia, pow. międzychodzki, 3 dm. , 27 mk. , 13 ew. , 14 katol. , 8 analf. Łodziacienięta, wś rządowa, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w, 33, od Dziewieniszek 24, dm. 4, mk. prawosł. 6, kat. 8 1866. Łodzianówka, wś, pow. żytomierski. Garbarnia, własność Gertejngiera, z r. 1875; wyrób roczny 1800 skór, 9000 rs. wartości. Łodzianka, ob. Łodzinka, pow. dobromilski. Łodzie, dwór nad jez. t. n. , pow. nowoaleksandrowski, okr. polic. sołecki, o 12 w, od Dukszt; 12 mk. , młyn wodny 1859. Była własność Manuzzich, dziś Feliksa hr. Platera; 3146 dz. rozl. Łodzie, jez. w pow. nowoaleksandrowskim, gub. kow. , na wschód od mka Sołoki, z 2 wy Łódź Łodziacienięta Łogaszewszczyzna Łodziska Łodziówka Łodzinny Łodzinka Łodziejówka Łodzieje Łohijatki Łodzieje spami, otoczone grzęskiem błotem i krzakami, ma 18 w. obwodu. Łodzieje mylnie, ob. Łozdzieje. Łodziejówka, mała wioska, pow. mohylewski gub. pod. , gm. Tereszki, par. Bar; do mów 11, mk. 100, Ziemi włośc. 76, dwors. 101 dz; grunta glinkowate, miejscami górzy ste. Należała do Chutkowskich, Jakubowskich, dziś Starzyckiego. Dr. M. Łodzinka Dolna i Górna po rusku Łodynka doliczna i horiczna, wsie w pow. dobromilskim, 24 kil. na płn. zach. od Dobromila, 7 kil. na płn; wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Birczy. Na wsch. leży Posada Rybotycka, na płd. Trójca i Krajna, na zach. Wola Korzeniecka, na płn. wsch. Cisowa w pow. przemyskim. Wsch. część obszaru objętego tymi granicami zajmuje Ł. Dolna, a zachodnia Ł. Górna. Płd. część obszaru przepływa mały potok nastający w płd. zach. stronie Ł. Gór nej, a płynący zrazu na płn. wsch, potem na wsch. do Ł. Dolnej, tu skręca na płd. i po za obrębem wsi wpada Wiaru. Od lew. brz. zasilają go liczne, pomniejsze strugi. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie. Na praw. brz. potoku, w płd. części Ł. Dolnej wznosi się wzgórze 432 m. wys. , a na lew. brz, w płn. stronie, wzgórze 483 m. wys. W Ł. Górnej wznosi się na granicy Woli Korzenieckiej i i Korzeńca wzgórze Chomińskie znak tryangul. do 470 m. Własn. więk. w Ł. Dolnej ma roli orn. 132, łąk i ogr. 20, pastw. 20, lasu 546, w Ł. Górnej roli orn. 149, łąk i ogr. 30, pastw. 31, lasu 397 mr. ; własn. mniej. w Ł. Dolnej roli orn. 239, łąk i ogr. 21, pastw. 32, lasu 12, w Ł. Górnej roli orn. 259, łąk i ogr. 28, pastw. 85, lasu 13 mr. W r. 1880 było w Ł. Dolnej 165 mk. w gminie, 30 na obsz. dwors. , a w Ł. Górnej 229 w gminie, 55 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. , z wyjątkiem 40 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Birczy, gr. katol. w Łomnic. We wsi jest cerkiew i huta szklana, t. zw. Huta Łodzińska. Lu. Dz, Łodzinny pot. , ob. Kropiwnik, t. IV, 698. Łodziówka, wś, ob. złodziejówka. Łodziska, wś, pow. ostrołęcki, gm. Dylewo, par. Piasecznica. Ma 727 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. 14 dm. , 77 mk. Należała do dóbr Dylewo Stare. Łogaszewszczyzna, mały folw. , pow. słucki; należy do ordynacyi nieświeskiej, około dwóch włók rozl. AL Jel. Łogdowo, ob. Łobdowo. Łogi 1. wś, pow. borysowski, przy gościńcu wiodącym z Sutok do Ziembina, prawie na połowę odległości, ma osad 9, okr, polic. łohojski, miejscowość lesista. 2. Ł. , por. Łohi. Łogiedzie, folw. , pow. wiłkomierski, 3 okr. adm. , par Onikszty, własność Jana Żółkowskiego, 139 dzies. rozl. Łogieniszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 66 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk. katol. 1866. Łogowce 1. Niższe Ie, zaśc. nad rz. Dziśnienką, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 13 w. od Dzisny, 2 dm. , 27 mk. prawosł. 2. Ł. Niższe IIe zaśc. gm. mikołajewskiej, tamże, 2 dm. , 21 mk. prawosł. 3. Ł. Wyższe, wś gm. mikołajewskiej, tamże, o 12 w. od Dzisny, 4 dm. , 32 mk. prawosł. 1866. Łogowińce, wś włośc, pow. dzisieński, nad rz. Łuczajką, o 112 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 10 dm, 122 mk. 1866. Łogówka, karczma nad jez. Ukle, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 74 w. od Dzisny, 1 dm. , 8 mk, izr. 1866. Łogowszcza, zaśc. włośc, nad rzeczką, pow. wilejski, o 43 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Mołodeczna do gran. pow. mińskiego, 2 dm. , 7 mk. prawosł. 1866. Łogumowicze, wś i dobra, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , ma zarząd gminny. B. dziedzictwo Wołków Łaniewskich, dziś KorwinMilewskiego. Gmina Ł. obejmuje 609 dymów, 5828 włościan. Zarząd gminny we wsi Łogumowicze. Gmina składa się z 5 okręgów wiejskich 1 Ł. , 2 Łazduny, 3 Hudzieniata, 4 Mikołajów, 5 Czapunie i 34 wsi. Łogwinowicze, folw. radziwiłłowski w po wiecie słuckim, należy do ordynacyi nieświe skiej, ma obszaru około 14 1 2 włók, cegielnię wyrabiającą niezłe cegły. Al. Jel. Łohań, Łohanny, poroh Dnieprowy. Łohi 1. wś i dobra w północnej stronie powiatu ihumeńskiego, w okr. polic. 3im berezińskim, w gm. bieliczańskiej, w całkiem poleskiej miejscowości, przy drodze wiodącej z Rawanicz i tu rozchodzącej się do Berezyny i Bohuszewicz. W końcu zeszłego wieku i na początku bieżącego własność Podbereskich. W 1796 miało dusz męskich 73, dziś wś ma osad włócznych 22; dobra są własnością Korkozewiczów przez wiano Słotwińskiej, mają obszaru przeszło 128 włók, ziemię lekką, siana i lasów obfitość, gospodarstwo porządne, propinacye znaczne, w okolicy leżą źródła rzeki Żarnówki, dużo grubego zwierza. 2. Ł. , folw. w pow. ihumeńskim, w okr. polic. bęrezyńskim, dziedzictwo Rogowskich, ma obszaru około 26 włók, gleba lekka. 3. Ł. al. Łogi, wś poleska w pow. borysowskim, w gm. berezyńskiej, przy drożynie wiodącej z Chremionki i Wietszy do wsi Dolec, nad jez. Augustynowskiem, ma osad 6, miejscowość dość odludna i niska. 4. Ł. , folw. , pow. borysowski, dawna własność Oskierków; razem z folw. Kuksin około 27 i pół włók rozl. Al. Jel. Łohi, ob. Kosowszczyzna, Łohijatki, ob. Łokutki. Łohi Łohań Łogwinowicze Łogumowicze Łogowszcza Łogówka Łogowińce Łogowce Łogieniszki Łogiedzie Łogi Łogdowo Łohiszyn, Łahiszyn al. Luhiszyn, mko i dobra, dawniej w województwie brzeskolitew skiem, w pow. pińskim, przy gościńcu pocztowym wiodącym z Nieświeża, Kiecka i Słucka do Pińska, o 4 mile od Pińska, o 34 mile od gub. miasta Mińska położone. Okr. polic. 2 łohiszyński, składający się z 11 gmin, mianowicie Łohiszyńskiej, Pińkowskiej, Stawkowskiej, Porzeckiej, Świętowolskiej, Tetechańskiej, Dobrosławskiej, Chotynickiej, PohostZarzeckiej, Łumińskiej i Kożangródzkiej. Obejmuje całe t. zw. Zahorodzie. Gmina Łohiszyń ska ma 6 starostw wiejskich, 20 wsi, 2, 314 włościan płci męskiej. Mczko liczy około 400 domów, 2, 800 mieszkańców, po większej części chrześcian zajmujących się rolnictwem; ma cerkiew, bóźnicę żydowską; do r. 1864 był tu z wieku XVII kościół katolicki parafialny, bodaj fundacyi Radziwiłłowskiej, i miał kaplicę w Staszanach i Telechanach; po kasacie kościoła parafię przyłączono do Pińska, kaplicę zaś staszańską zaliczano do filii telechańskiej. Kościół łohiszyński słynął w Pińszczyźnie cudami w obrazie N. M. P. , jakoż i konstytucya z roku 1667 libertowała w Ł. place i grunta kościelne od wszelkich podatków ku pomnożeniu Chwały Bożej ob. Vol. Leg. , t. IV, wyd. pijar. , str. 1009, wyd. Ohryzki, str. 475. Niegdyś Ł. był starostwem i w wieku XVII należał do Radziwiłłów, Ogińskich, następnie przeszedł do Lubeckich. Jeszcze Zygmunt III opiekował się mieszczanami, w roku 1643 król Władysław IV nadał prawa miejskie i jurysdykę. Dobra łohiszyńskie niegdyś bardzo obszerne teraz się zmniejszyły, mają zaledwo 131 włók w glebie piaszczystej i od roku 1874, należały do urzędnika Tokarewa z tytułu nagrody. Władanie to narobiło niedawno wiele hałasu przez wywiązanie się tak zwanej Sprawy Łohiszyńskiej, publikowanej urzędownie. Zapiszmy fakta, bo w dziejach tego miejsca nie mogą być pominięte. Na mocy przywilejów Zygmunta III i Władysława IV mieszczanie łohiszyńscy posiadali grunta na wieczną własność, za małą opłatą do skarbu królewskiego. Za rosyjskiego już panowania mieszczanie chcąc swe prawa dawne utrwalić, uzyskali w r. 1828 Najwyższe potwierdzenie tych nadań. Pomimo wyraźnego Ukazu Monarszego, w roku 1870 miński gubernator Tokarew, przy pomocy naczelnika mińskiej komisyi lustracyjnej i zarządzającego izbą dóbr państwa Sewastjanowa, podciągnął grunta łohiszyńskie pod przepisy lustracyjne 1865 r. , wcielił je do majątków skarbowych w ilości 2, 631 dzies. , poczem zostało wydane rozporządzenie w roku 1874, nadające Tokarewowi za zasługi owe grunta na prawach kupna za 14, 000 rs. , na wypłatę przez 20 lat. W trakcie tych zabiegów o fortunę mieszczanie łohiszyńscy podawali nieustannie skargi do władz najbliższych i do samego gubernatora, ale wszystkie zosta wiano bez odpowiedzi. Nareszcie w dniu 14 marca 1874 obwieszczono mieszczanom z urzę du, iż w skutek zdecydowania już ostatecznie sprawy, nie mają prawa jej nadal poruszać. Mieszczanie, przywiązani do ziemi, postanowili ją bronić do upadłego i gwałt gwałtem ode przeć. Sprowadzonych przez Tokarewa 50 in walidów z Pińska nie zdołało z policyą prze łamać oporu mieszczan. Sędzia śledczy roz winął proces karny, a w skutek doniesienia Tokarewa o mniemanym buncie, ministeryum wysłało generała Łaszkarewa do przywrócenia porządku. Z dwoma batalionami piechoty i setnią kozaków wkroczył Łaszkarew do Ł. Na tychmiast ściągnięto z opornych na rzecz To karewa 5, 825 rs. kontrybucyi, pięciu głó wnych obrońców swej własności zesłano w dro dze administracyjnej na Syberyę, dwudziestu innych osądzono na lat 12 do ciężkich robót. Władysław Gałecki, adwokat i pełnomocnik mieszczan, zaniósł skargę dnia 4 października 1875 r. do wyższych jurysdykcyi stolicy, pro sząc o skasowanie wyroków i kupna. Dnia 23 kwietnia roku następnego akt kupna senat uchylił i wszelkie prawa i przywileje dawne mieszczan potwierdził. Poczem komitet mini strów zaopiniował ścisłe zbadanie sprawy i ta opinia dnia 8 grudnia 1878 r. uzyskała Naj wyższe zatwierdzenie. W czerwcu 1881 r. rozpoczęto śledztwo, oraz popieranie akcyi cy wilnej o szkody i straty. Dnia 26 listopada 1881 r. V departament senatu odbył w tej sprawie ostateczne posiedzenie. Główni spraw cy nadużycia Tokarew, Łaszkarew i Kabher, sprawnik miński wydaleni ze służby. Miesz czanie łohiszyńscy otrzymali zupełną satysfakcyę, gdyż nietylko powrócono im grunta, zabraną kontrybucyę, lecz nadto i wszystkie koszta procesu i hańby kryminalnej; zesłanych zaś niewinnie wrócono na miejsce ojczyste. Dziennikiki rosyjskie podały obszerne spra wozdanie z tej smutnej sprawy. Nieopodal mia steczka, mają folwark tejże nazwy Simonowi czowie, obszaru 117 mr. AL Jel. Łohojsk, Łohożask al. Łohojsko, starożytna słowiańska warowna osada, najprzód w księstwie połockiem, później w pow. mińskim, województwa mińskiego, teraz miasteczko i dobra w pow. borysowskim, z prawej strony nad rz. Hajną, i wpadającą w nią rzeczką Łopieńcem położone, dziedzictwo w 14tem pokoleniu starej na Rusi litewskiej rodziny Tyszków, następnie na Tyszkiewiczów h. Leliwa przemienionej. Początek Ł. ginie w pomroce dziejów przedhistorycznych, a nazwa widocznie pochodzi od słowa Łoh, oznaczającego dolinę, śród której Ł. zabudowany. Co się tu działo przed wiekiem XI, w historyi śladów nie ma, bo do Łohiszyn Łohojsk Łohiszyn Lohojsk piero kroniki wspominają Łohożsk pod r. 1084, mianowicie gdy w zatargu Włodzimierza Monomacha, syna Wsiewołodowego, ks. kijowskiego, z Wszesławem ks. połockim, wojska Włodzimierza opanowały to miejsce, wraz z innymi grodami ziemi Krywiczan, a Ł. już wtedy był warownią i stanowił dzielnicę synów Wszesławowych. Nic okropniejszego jak te nieustanne bratobójcze wojny rozrodzonych dynastyj waregskich, łupiących się wzajemnie o zdobycz, nad czem cierpiały nieszczęsne autochtony Słowiańszczyzny. Kijowscy władzcy pałając nienawiścią ku kniaziom połockim i wzajemnie, wciąż napadają siebie; jakoż w r. 1128 ofiarą tych waśni pada Ł. , bo go zdobył na książętach połockich Izasław kijowski, brat Mścisława w. ks. kijowskiego i mieszkańców wszystkich wyprowadził. W r. 1186 panuje tu niejaki Wasilko Wołodarowicz, a później długo już cicho o Ł. , i zaledwie w r. 1387, kiedy Ruś litewska dawno już była shołdowana Giedyminowiczom, Władysław Jagiełło oddaje Ł. , po niejakim Wojszwidzie, bratu swemu Skirgielle, w r. zaś 1392 od tego przechodzi do w. ks. Witolda, który podnosił warownię i fundacyą opatrzył założony przez Jagiełłę kościół w niezbyt odległym miasteczku Hajnie. Aż do Kazimierza Jagiellończyka Ł. będąc własnością korony, bywał oddawany w lenność różnym zasłużonym osobom i przez tego króla podarowany na wieczność Aleksandrowi Czartoryskiemu. Wtedy Ł. w dokumentach zwał się naczelnem miejscem pow. łohojskiego, chociaż bliższych szczegółów o tym powiecie nie ma, bo w późniejszych czasach był tu pow. miński oficyalnie. W r. 1505; w czasie najścia na mińszczyznę hordy tatarskiej Machmed Gireja, jak inne miasta tak i Ł. uległ całkowitemu spustoszeniu, mieszkańcy jego wycięci lub wyprowadzeni w jassyr, do takiego stopnia, że nawet zabrano całe mienie i dzieci właściciela Semena Aleksandrowicza Czartoryskiego, a ponieważ w tej pożodze zaginęło nadanie króla Kazimierza, więc w r. 1508 potwierdził je na nowo Czartoryskim Zygmunt I. Semen Czartoryski straciwszy w najściu tatarskiem synów, był ostatnim z linii męskiej i całe mienie jego przechodziło na córkę wdowę teraz po niejakim Obrazcowie; tę wdowę około r. 1517 pojął już po śmierci jej ojca, dzielny Wasil Tyszka, inaczej Tyszkiewicz, wojewoda podlaski, marszałek królewski i odtąd aż do dziś dnia Ł. jest własnością wzmiankowanej rodziny, bo chociaż się rozdrabiał i częściowo przechodził przez wiana w inne ręce, zawsze jednak znowu się części łączyły przez przykupno i spadki i tym sposobem całość nie wyszła z rodziny. Ów Wasil Tyszkiewicz po r. 1531 odbudowuje nanowo zburzony przez Tatarów zamek łohojski, zakłada tam stałą rezydoncyą wraz z cerkwią pod wezw. Zjawienia Pańskiego, bo wyznawał wiarę grecką. Wojewoda chcąc Ł. utrwalić w rodzie, testamentem z r. 1555 ustanawia majorat w męskiej linii i otrzymuje na to potwierdzenie króla Zygmunta Augusta. Po śmierci Wasila przypadłej około r. 1571, objął Ł. ulubiony syn jego Jurja i począł się pisać panem na Łohojsku i Berdyczowie, bo i tam mu scheda przypadła. Bądź co bądź, ordynacya łohojska trwała tylko przez jedno pokolenie, gdyż sześciu synów Jurja rozdzielili w r. 1603 między siebie dobra ojcowskie i tak ipso facto wola fundatora upadła. Aleksander Jurjewicz dostał wtedy w podziale miasto i zamek Ł. ; odznaczył się on zamiłowaniem do nauk, przekładał listy Seneki na język polski, pisał traktaty pobożne i przyjąwszy wyznanie katolickie, na pamiątkę tego wypadku fundował w Ł. kościół famy 1609 r. z muru wzniesiony i do dziś dnia istniejący, kędy są groby Tyszkiewiczów katolików, począwszy od fundatora. W latach 1519, 1535 i 1655 zachodziły tu nie bez szkody wojska moskiewskie, a w r. 1706 w czasie najścia Karola XII, Szwedzi zburzyli zamek łohojski do szczętu, więc już odtąd nie powstał. Pod koniec w. XVIII na okopisku zamkowem Stanisław i Ewa z Białozorów Tyszkiewiczowie fundowali kościół z klasztorem dla bazylianów, nadając folwark Sielec, następnie spłacony duchowieństwu 20, 000 złp. i annuatą w ilości 150 rubli. Klasztor ten zamkowy istniał przeszło 80 lat i tu przemieszkiwał aż do śmierci, biskup piński unicki Adryan Butrymowicz, zawieszony w obowiązkach biskupich po ostatnim zaborze kraju w r. 1795. Bazylianie w r. 1834 skasowani, stara cerkiew zamkowa pounicka z rozkazu rządu rozebrana w r. 1841, pieniężne zapisy Tyszkiewiczów przeszły do skarbu, a ziemię oddano we władanie miejscowego parocha. W r. 1845 rząd polecił dziedzicom na okopisku zamkowym postawić nową cerkiew, co i wypełniono. Okolice Ł. noszą cechę głębokiej starożytności, niezliczone rozsiane kurhany i herodyszcza, wykazują cały system punktów obronnych i miejsca walk, to też śród ludu krąży mnóstwo fantastycznych legend, z największą wiarą przechodzących z pokolenia na pokolenie. Istotnie nie można było archeologowi obrać bardziej stosowniejszego miejsca; jakoż upamiętnił Ł. znany w naszym świecie archeologicznym ś. p. Konstanty Tyszkiewicz, który tu w pięknej rezydencyi, zbudowanej w stylu włoskim przez ojca, założył i zgromadził znakomite na cały kraj muzeum, mogące rywalizować śmiało z pierwszymi zakładami u nas tego rodzaju. Konstanty Tyszkiewicz w samej tylko łohojszczyźnie rozkopawszy przeszło 200 kurhanów i grodzisk, wzbogacił niezmiernie zbiory wykopaliskami. Epoki ka Łohowce Łohozwińska Łohozwa Łohwin mienna i bronzowa są reprezentowane najrzadszemi okazami. Szacowna biblioteka złożona z najrzadszych pomników krajowego drukarstwa. Ogromne archiwum. Zbiory statystyczny, numizmatyczny, zbiór blach rytowniczych, starych map, autografów, rycin i ksylograficzny, stanowią materyał naukowy pierwszorzędnej wartości, zwłaszcza, iż wszystko skatalogowane przedstawia się we wzorowym, mozolnym porządku. Muzeum nadto posiada wielką ilość pamiątek i osobliwości, po znakomitych ludziach; wiele portretów i manuskryptów dotyczących dziejów kraju. Nic nie pozostaje jak tylko życzyć, aby to Sacrarium przechowało się nierozdrobnione, ze czcią dla potomności. O ile wiemy, dzisiejszy dziedzic p. Oskar Tyszkiewicz szanuje godnie spuściznę po uczonym ojcu, który w swoim czasie odznaczył się nie tylko jako archeolog, lecz i jako przemysłowiec; od roku bowiem 1837 istniała tu fabryka tkanin lnianych i bawełnianych, założona przez wzmiankowanego Konstantego Tyszkiewicza. Miała ona 50 warsztatów, zajmowała do 100 robotników i wyrabiała do 100, 000 łokci wybornych płócien, a obrót roczny wynosił na 25, 000 rubli. Przędza lniana pochodziła z miejsca, zaś bawełnę sprowadzano z Manchester a. Była tu i gisernia żelaza i przy niej fabryczka narzędzi rolniczych. Fabryka tkacka po zniesieniu granicy celnej Królestwa istnieć przestała, nie mogąc wytrzymać konkurencyi z napływającym stamtąd towarem. Ś. p. Konstanty Tyszkiewicz dbały o dobro miasteczka, założył bank dla mieszczan w ogóle i włościan, z którego dawano pożyczki na przystępnych warunkach, ale i ta instytucya już nie istnieje. Dziś miasteczko ma około 150 domów, przeważnie drewnianych, około 2000 płci obojga mieszkańców, w tem prawie 3 4 żydów, 2 cerkwie, kościół katolicki z 6000 parafian, z kaplicami w Ł. , Tadulinie i Emilianowie; synagogę żydowską. Jest tu rezydencya 2go okr. policyjn. łohojskiego, obejmującego gminy, łohojską, jurewską, smoleńską, hliwińską, Hajno, słobódzką, pleszczenicką, ziembińską, prusienicką, mińską, korsanowicką i osowską. Zarząd gminy łohojskiej składającej się z 9 starostw wiejskich, 87 wiosek, 1700 włościan płci męskiej. Miasteczko ma targi tygodniowe i dwa jarmarki doroczne, ustanowione przywilejem króla Michała w r. 1673; odległe od miasta Borysowa o 45 w. , od gubern. Mińska 40 w. Dobra Ł. wraz z folwarkami obejmują około 1000 włók litew. , posiadają kilka młynów, propinacye, pozycyą lesistą, ziemię lekką urodzajną, obfitość wapna, marglu, rozmaitej gliny, kamieni, rudy żelaznej i wody źródlanej, z której źródła siarczane i żelazne sławiły się przed 30stu laty własnościami leczniczemi, przeciwko reumatyzmom, paraliżom i niemocy nerwów, ale teraz całkiem zaniedbane z powodów zape wne lekceważenia środków miejscowych i szu kania ich na obczyźnie; lecz należy nie wątpić, że z czasem, gdy zapanują i u nas zdrowe po jęcia ekonomicznospołeczne, doskonałe wody mineralne łohojskie odzyszczą w kraju swe prawa, zwłaszcza iż piękne wzgórzyste okolice Ł. śród sosnowych lasów, dają wszelkie wa runki dla zdrowia. O Ł. można znaleść bar dziej wyczerpujące wiadomości a w dziele Eustachego Tyszkiewicza p. t. Opisanie po wiatu Borysowskiego. b W, , Tece Wileń skiej za r. 1858, w monografii napisanej przez Konstan. Tyszkiewicza, str. 206. c W Opie kunie Domowym za rok 1875 w 24, opis Adama Kirkora. d W Tygodniku Illustrowanym za rok 1883, w 47, kędy zamie szczona rycina pałacu zawierającego sławne muzeum tyszkiewiczowskie. R. Moskalewicz pisał o Łohojsku 1870 r. w Mińskich Eparch. Wiedom. Aleksander Jelski, Łohotki al. Łagotki, wś mała i folw. w pow. nowogródzkim, w pięknej miejscowości, w pobliżu jest wysoka góra, z której oglądać można okolicę na kilka mil we wszystkie strony; w r. 1856 było to miejsce własnością Piotrowiczów. Łohowce, trzy wsie, pow. dzisieński, gm. Mikołajów, dusz 9, 13 i 14. Por. Łogowce. Łohowiszcze al. Łohwiszcze, folw. w pow. mińskim, od r. 1873 własność rodziny miej scowego pochodzenia Holeniewiczów, przeszło 19 1 2. włók. A. Jelski. Łohowoszcza, wś w pow. mozyrskim pomiędzy Słuczą i Skropicą, ta ostatnia ma tu początek, ma osad 6, okr. polic. łomiński; miejscowość całkiem odludna, nizinna, poleska, odosobniona moczarami i lasami od świata. Łohoza, folw. , pow. borysowski, około 42 włók rozl. , dawna własność Pawlikowskich. Za poddaństwa było tu 106 dusz męs. A. Jel. Łohożsk, ob. Łohojsk. Łohozwa, wś w pow. słonimskim, nad jez. t. n. z którego rzeka t. n. wypływa. Do jez. Ł. wpadają rzeczki Mszanka z dopływami Studzienek i Dziadówka, oraz Żerebiłówka z Wieprzynką. We wsi Ł. jest kaplica katol. , par. Nowa mysz. Własność Ślizieniów. Łohozwa, rz. , dopływ Szczary z prawej strony. uchodzi koło wsi Franpol, przyjmuje Derwiankę z Koczeryżką, Hryżówkę, Tartak al. Tartasznę. Długa około 40 w. Por. Dziadówka. Łohozwińska puszcza, w słonimskiem. R. 1786 Kobylińscy Śliźniowi ją przedali. Łohwin, wś, pow. skwyrski, na praw. brz. rz. Rosi, o 3 w. powyżej Berezny, przy ujściu do Rosi strugi Tarhan, który wś tę na dwie nierówne części rozdziela. Ma 1221 mk. W XVIII w. Ł. wraz z obrębem Michajłówką Łohotki Łohotki Łohożsk Łohoza Łohowoszcza Łohowiszcze Łohwiny Łojewo Łojewka Łojewice należał do. wołodarskiego klucza Wiśniowieckich. R. 1750 Ł. kupił Michał Głębocki i założył wś Michajłówkę o 3 w. niżej nad Rosią, wprost Berezny. Później Ł. przeszedł do Iwaszkiewiczów, którzy tu do dziś mają 779 dzies. ziemi, gdy większość ziemi nabył 1848 r. Podhorski. W Ł. jest cerkiew paraf. ś. Michała, zbudowana 1745 r. Łohwiny, wś rząd. nad rz. Chmielowszczyzną, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 49 w. od Lidy, 9 dm. , 87 mk. 1866. Łohwiszcze, ob. Łohowiszcze. Łohy, ob. Łohi. Łoja 1. rz. , niem. Loyefluss, wypływa z pow. nizinnego i uchodzi pod wsią tejże nazwy do zatoki Kurońskiej; jest spławna dla małych statków. Na specyalnej mapie Reymana nazywa się ta rz. Hoyne Fl. 2. Ł. , niem. Loye, jedno z 4ch ujść Gilii. Ob. Weiss. Preusisch Littauen und Masuren, p. 28, II. Łojbiszki 1. wś rząd, pow. wileński, 5ty okr. adm. , gm. Ilińsk, o 27 w. od Wilna, 9 dm. , 65 mk. katol. 2. Ł. , kol, żydow. , pow. wileński, 5 okr. adm. , gm. Góry; o 28 w. od Wilna, 6 dm. , 49 mk. żydów. 3. Ł. , folw. pryw. nad rz. Łojbiszką, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 21 w. od Szczuczyna, 15 mk. 4. Ł. , okolica szlach. , pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany w. 47, od Dziewieniszek 23, dm. 2, mk. katol. 11. 5. Ł. , dobra, pow. wiłkomierski, par. Dziewałtów, własność Władysława Kiewlicza. Łojcie 1. dobra, pow. wiłkomierski, par. Owanta, własność Koziełły. Starostwo niegrodowe łojcieszkie w wdztwie wileńskiem, pow. wiłkomierskim, było r. 1771 w posiadaniu Józefa Hurki, opłacało kwarty złp. 622 gr. 2, a hyberny złp. 420. Na sejmie warszawskim z r. 1773 1775 stany rzpltej dwie oddzielne komisye wyznaczyły, do załatwienia ostatecznego sporów tego ssty, względem dóbr w ks. żmujdzkiem położonych, jako to Widukl, Petrycie, Dworzec Gondyński i Kurszany. 2. Ł. , dobra, pow. nowoaleksandrowski, par. Skopiszki, własność Sokołowskich. 3. Ł. , wś rząd. nad jez. Iłgalis, pow. trocki, 4 okr. adm. , 63 w. od Trok, 6 dm. , 90 mk. katol. 4. Ł. , folw. rząd. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 30 w. cd Trok, 1 dm. , 16 mk. katol. 5. Ł. , wś szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 16 w. od Trok, 14 dm. , 131 mk. katol. 6. Ł. , wś włośc, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 15 w. od Oszmiany, 15 dm. , 167 mk. katol. W pobliżu góra wzniesiona 141 saż. npm. 7. Ł. , wś włośc, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 15 w. od Wilna, 11 dm. , 70 mk. katol. 1866. Łojciewszczyzna 1. wś włość, nad Żygianką, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 10 w. od Oszmiany, 1 dm. , 18 mk. katol. 2. Ł. , wś nad rz. Żygianką, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 10 w. od Oszmian, 5 dm. , 31 mk. , z tego 24 katol. , 7 prawosł. 1866. Łojciszki 1. wś szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 16 w. od Trok, 2 dm. , 23 mk. katol. 2. Ł. , zaśc. szlach. , pow. trocki, 2 okr. adm. , 39 w. od Trok, 1 dm. , 31 mk katol. 1866. Łoje 1. wś nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. i par. Sieciechów, odl. 14 w. od Kozienic. Ma 43 dm. , 313 mk. , 862 mr. ziemi włośc. W 1827 r. wś duchowna, 26 dm. , 261 mk. 2. Ł. , wś, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga Mała, odl. o 14 w. od Przasnysza, ma 8 dm. , 80 mk. , 423 mr. gruntu, 5 nieużytków. W 1827 r. 9 dm. , 60 mk. 3. Ł. Awissa, wś szlach. nad rz. Wyssą i Ł. Gręzka, wś szlach. , pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły. Łoje, niem. Loyen 1. wś, pow. łecki nad jez. Selmętno, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założona. R. 1504 Rudolf von Diepoltskirchen, komtur ryński, nadaje Michałowi i Maciejowi Łojom, braciom stryjecznym, na prawie magdebur. z 6letnią wolnością 7 1 2 włók nad jez. Selmentnem między Małkiniom czyli Makosiejami a Prostkami. Później mieszka w Ł. dwóch Krystyanów Łojewskich i Frycz Łojewski. Ob, Kętrzyński, Ludn. pol. w Prusiech, str. 459. 2. Ł. , wś, pow. gołdapski, st. poczt. Dubeninki, areał obejmuje 84 włók. 1857 r. 200 mk Kś. Fr. Łoje, niem. Loyer al. LeyerSee, jez. , pow. gołdapski; z niego wypływa rz. Rominta; jest własnością fiskusa. K. Fr. Łojejc, ob. Łojojc. A. J. P. Łojew, por. Łojów, Łojewek, os. młyn. , pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Dobrzyjałowo. Łojewice, ob. Łojowice, Łojewka, wś, pow. kutnoski, gm. i par. Dąbrowice par. ew. Przedecz, dm. 2, mk. 19, gruntu mr. 54. W. W. Łojewo, wś, pow. węgrowski, gm. Łochów, par. Kamionna, 297 mr. rozl. , 13 dm. , 215 mk. W 1827 r. 10 dm. , 106 mk. X J. W. Łojewo 1. wś, pow. inowrocławski, nad ramieniem jez. Gopła, w okolicy urodzajnej i donośnej; 20 dm. , 217 mk. ; 29 ew. , 188 kat. ; 72 analf. Poczta agentura na miejscu st kol. żel. Inowrocław, o 7 kil. Poczta listowa do Inowrocławia. Por. Kod. dypl. pol. I, 178. 2. Ł. , dom. i gm. , 2192 mr. rozl. , 2 miejsc a Ł. , dom. ; b Królewski Ostrów lub Wydrzychowo, folw. ; 9 dm. , 152 mk. , 14 ew. , 138 kat. ; 68 analf. Łojewo, ob. Łojowo. Łojewo, niem, Logyów, wś w pow. słupskim, na Pomorzu. Łojgród, ob. Łojów. Łojki 1. wś i folw. , pow. częstochowski, gm. Grabówka, par. Częstochowa, o 15 w. na zach. od Częstochowy. Wś ma 14 dm. , 237 Łojewek Łojew Łojejc Łoje Łohwiszcze Łohy Łoja Łojbiszki Łojcie 1 Łojciewszczyzna Łojciszki Łohwiny Łojgród Łojki Łojów Łojojc Łojno Łojkowo mk, , 393 mr. , szkołę. Folw. 6 dm. , 21 mk. , 784 mr. Była tu papiernia. W 1827 r. 38 dm. , 209 mk. Wchodziła w skład ststwa kło buckiego. Według Tow. Kred. Ziems. rozległ. folw. wynosi mr. 504 grunta orne i ogr. mr. 226, łąk mr. 46, past. mr. 44, lasu mr. 155, nieuż. i place mr. 83, bud. z drzewa 12, młyn wodny. Wś Ł. os. 25, z grun. mr. 247. 2. Ł. , wś, pow. węgrowski, gm. Kamieńczyk, par. Kamionna, 280 mr. rozl, 187 mk. 1877, 21 dm. W 1827 r. 16 dm. , 101 mk. Por. Kołodziąź. 3. Ł. , wś szlach. i włośc, pow. szczuczyński, gm. i par. Białaszewo. W 1827 r. wś rząd. 14 dm. , 83 mk. ; obecnie ma 531 mr. ob szaru. 4. Ł. , wś rząd. , pow. augustowski, gm. Balia Wielka, par. Teolin obrz. grec. Bal ia, odl. 57 w. od Augustowa, 83 dm. , 554 mk. W 1827 r. 14 dm. , 83 mk. , wś rządowa. Lud zamożny, ma piękne sady owocowe, głó wnie czereśniowe, z których owoc w Grodnie sprzedaje. Br. Ch. Łojki, wś rząd. , pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 44, od Dziewieniszek w. 20, mk. katol. 27 1866. Łojki, niem. Loyken, wś, pow. gołdapski. Łojko, wś w pow. bobruj skim, niedaleko Jasieni, w okolicy lesistej i błotnej a bezwodnej. Łojków, kol. , pow. radomski, gm. i par. Potworów, rozl. mr. 234, dym. 9, powstała z rozprzedania Polesia należącego do Potworowa. Łojkowo, folw. pryw. , pow. wilejski, o 70 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Parafianowo, 4 dm. , 26 mk. 1866. Łojkowszczyzna, folw. szlach. , pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 70 w. od Oszmiany, 1 dm. , 37 mk. , z tego 20 prawosł. , 17 katol. 1866. Łojno, Łoin, ob. Mohilno, pow. siebieski. Łojojc al. Łojejc, niem. KleinLoitz, al. Kl. Loje, wś serbska na dolnych Łużycach, w pow. grodkowskim, w par. łojowskiej. Szkoła ele mentarna. Ludności około 300 czysto serb skiej, z wyjątkiem mieszkańców dworu domi nialnego i szkoły. A. J. P. Łojów al. Łojgród, Łojówgród, dawne starościńskie warowne i portowe, teraz prywatne miasteczko i dobra wielkie w pow. rzeczyckim, nad Dnieprem, naprzeciwko ujścia do onego rz. Soży, oddzielającej mohilewską od czernihowskiej gubernii; o 55 w. od Rzeczycy, przy pocztowym gościńcu wiodącym z Rzeczycy do Czernihowa; ma około 491 dm. , 3123 mk. 1575 włośc, 1548 izr. , 2 cerkwie, kościoł katol. filia Rzeczycka, synagogę, st poczt. , szkołę gminną, zarząd gm. łojowskiej, składającej się z 7 wiejskich starostw, 11 wsi i do 1800 włościan płci męs. O początkach Łojowa milczą dzieje, lecz musiał to być gród prastary, bo samo jego znakomite położenie nadawało się do kolonizacyi, a za czasów litewskich już widzimy Ł. w bezwzględnem władaniu korony. W r. 1505 zburzony przez hordę perekopską MachmedGireja wojującą wtedy Mińsk i Słuczyznę. Na sejmie walnym w r. 1646 za Władysława IV, gdy się wytoczyła sławna sprawa trubecka ob. u Bartoszewicza, wiel. Enc Orgelbr. t. XXV, str. 593 600 Ł. został inkorporowany do pow. starodubowskiego, województwa smoleńskiego, jako indemnizacya Litwie za wrócony Trubeck ob. Vol. Leg. IV, str. 44 i Statut Litew. roz. III, art. IV w przypisie. W czasie wojny kozackiej Chmielnickiego Ł. był świadkiem krwawych rzezi i chwały oręża polskiego. W końcu r. 1648 zajął go z pomocą zbuntowanego chłopstwa i zniszczył całkiem watażka kozacki Sciepan Podobajło, czemu nie mógł przeszkodzić obecny tam natenczas chorąży litew. , dzielny Wincenty Gosiewski, zwłaszcza iż oddział 30, 000 kozaków pod dowództwem Krzyczowskiego zagroził mu z boku. W tym czasie stary hetman litew. Stanisław Kiszka z powodu słabości nie mogąc iść do boju, polecił dowództwo hetmanowi polnemu Januszowi Radziwiłłowi, zostającemu z wojskiem pod Rzeczycą. Dnia 18 lipca 1649 r. rozpoczęto działania wojenne, piechota z pod Rzeczycy płynęła bajdakami, jazda i działa szły lądem. We dwa dni dotarto pod Ł. Gosiewski z piechotą wylądował na przeciwnym brzegu Dniepru, przy samem ujściu Soży i usypał szańce, aby wojsku ułatwić przeprawę. Trwały utarczki do 31 lipca, aż dnia tego Krzyczowski idąc od Chełmcza spotkał się z całą siłą hetmana. Zawrzała straszna walka, rycerstwo nasze i kozactwo ścierali się długo i mężnie, groziło nawet niebezpieczeństwo wojskom litewskim, lecz dzielne natarcie z dwóch boków Komorowskiego i Gosiewskiego, złamało szeregi kozaków, poszli w rozsypkę, straciwszy najdzielniejszych dowódców, jak Nababa, Krewczenka, Kapusta i innych, tudzież 3000 ludzi, 17 dział, 12 chorągwi. Mężny jednak ataman Krzyczowski bronił się jeszcze przez całą dobę w barykadach leśnych, i raniony śmiertelnie, wzięty do niewoli z całym obozem, umarł wkrótce, a kraj rzeczycki po tej krwawej rozprawie, wolnym już był od nieprzyjaciela. Bitwa łojowska wsławiła imię hetmana Radziwiłła i wojowników naszych, i otworzyła drogę zwycięzcom, aż do zajętego przez kozactwo Kijowa; po skończonej akcyi został wybity medal na jej pamiątkę w r. 1651 ob. u Raczyńskiego, Gabinet Med. pols. t. II, str. 114, 134. W r. 1670 stanęła konstytucya w rzeczy podzielenia ststwa łojowskiego pomiędzy zasłużone stare rycerstwo ob. Vol. Leg. t. V, str. 53, lecz gdy z powodu śmierci niektórych wyznaczonych do podziału komisarzów takowy nie doszedł do skutku, w r. 1676 sejm powtórnie ów podział postanowił ob. Vol. Leg. t. V, str. 216. Do tej komisyi na Łojki Łoka Łojów Łojowa Łojowce Łojowgród Łojowice Łojowiec Łojówka Łojszewo Łojtyki leżał Michał Stanisław Judycki, wojski rzeczycki, sławny obrońca Lachowicz od najazdu Chowańskiego w 1660 r. Odtąd Ł. dostał się w dom Judyckich, h. Radwan. Judyccy taki mir mieli u szlachty, że im dziedzicznie oddawano marszałkowstwo pow. rzeczyckiego, ród atoli ten już wygasł po mieczu w drugiej polowie bieżącego wieku, a przez wiano córek ostatniego z rodu Józefa Judyckiego, przeszła Łohojszczyzna na Łaszczów i Naruszewiczów. Teraz jeszcze dobra łojowskie mają przeszło 915 włók w obszarach leśnych, łąkach i polach wybornych; młyny, propinacye i rybołóstwo przynoszą przeszło 2000 rub. W porcie łojowskim składają się towary spławiane Berezyną, Dnieprem i Sożą, przeważnie sól, zboża, len, siemię, wódka, masło, klepki. Handel wiosną jest bardzo ożywiony, zajmują się nim prawie wyłącznie żydzi. Por. Lubecz. A. Jelski. Łojów, niem. GrossLuja, Loya, wś na dolnych Łużycach, w pow. grodkowskim. W r. 1880 około 250 mieszkańców, z małym wyjątkiem Serbów. Kościół parafialny ewangielicki z nabożeństwem serbskiem. Szkoła początkowa. Do parafii należą wsie Ł. Łojojc, Zakrzów i Bageńc. Parafianie, z małym wyjątkiem Serbowie, mimo to, w skutku germanizacyjnych usiłowań pastora i nauczycieli ilość komunikujących po serbsku ciągle się zmniejsza. W r. 1877 do spowiedzi serbskiej przystąpiło 493, do niemieckiej 1078; w 1879 do serbskiej 373, do niemieckiej 1282. A. J. P. Łojowa po rusku Łojewa, wś w pow. nadworniańskim, 8 kil. na płd. wsch. od Nadwórnej, 5 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Delatynie. Na płn. zach, leżą Strymba i Nadwórna, na płn. wsch. Majdan Górny, na wsch. Krasna, na płd. wsch. i płd. Delatyn. Wody z całego obszaru płyną na wsch. do Prutu. W stronic płn. nastaje pot. Krasna, i płynie zrazu na płn. , potem na wsch. do wsi Krasnej. Na płd. od niego nastaje pot. Słoboźnica i płynie po krótkim biegu do Delatyna, a wody z płd. obszaru, płynące kilkoma małemi strugami, zabiera mały potok bezimienny i wprowadza również do Delatyna, na płd. wsch. , gdzie wpadają do Prutu. W płd. części obszaru leżą chaty rozrzucone. Na zach. od nich lesiste wzgórza ze szczytem Strahorą 885 m. wys. Środkiem obszaru idzie gościniec wiodący ze Stanisławowa przez Nadwórne, Delatyn, Mikuliczyn i t. d. , przełomem delatyńskim do Szigetku we Węgrzech. Własn. więk. rządowa ma lasu 680, pastw. 4 mr. ; własn. mniej. roli orn. 183, łąk i ogr. 1705, pastw. 572, lasu 43 mr. W r. 1880 było 622 mk. w gminie, 4 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. , należących do górskiego rodu Hucułów. Par. rzym. i gr. katol. w Nadwórnej. We wsi jest cerkiew. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, a mianowicie do klucza delatyńskiego dóbr Nadwórny w zie mi halickiej. Obecnie należy do dóbr Dela tyna. Lu. Dz. Łojowce 1. wś, pow. hajsyński, nad rz. Kropiwianką, obok drogi pocztowej z Hajsyna do Lipowca, gm Niżna Kropiwna, par. katol. Bracław, dm. 177, 577 mk. , ziemi włośc. 442, dwors. z Aleksandrówką 557 dz. Należała do Leszkiewiczów, Kuleszy, dziś Skobelcyna. Jest tu cerkiew pod wezw. N. P. z 42 dz. ziemi. 2. Ł. , wś, pow. uszycki, przy ujściu Olszanki al. Tołowej do Dniestru, gm. Gruszka, par. kat. Stara Uszyca, mk. 931, dm. 177, ziemi włośc. 944, dwors. 1499 dz. Cerkiew Wniebowzięcia ma z Pyżówką 1400 wiernych i 72 dz. ziemi. Sady wielkie, kamień wapienny, ziemia saletrzana, grunta pagórkowate. Własność dawniej Lipińskich, dziś Podhorskiego. Dr. M. Łojowce, wś wymieniona w XVIII w. jako należąca do dóbr daszowskich na Ukrainie. Por. Daszów. Łojowgród, ob. Łojów. Łojowice, wś włośc. nad rz. Żurawką, pow. sandomierski, gm. Samborzec, par. Obrazów; odl. 4 w. od Sandomierza. Ma 20 dm. , 167 mk, 275 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. 13 dm. , 113 mk. Łojowiec, potok, wypływa u północnych podnóży góry Strahory 885 m. ; z lasu Strahory; w obr. gm. Łojowej, w pow. nadworniańskim, płynie zrazu na wschód, a przerżnąwszy gościniec nadworniańskodelatyński, zwraca się na południe, zrasza łąki wsi Łojowej, w końcu północnowschodni obszar Delatyna i tu uchodzi wraz z pot. Lubiźnią do Prutu z lew. brz. Długość biegu 5 kil. i ćwierć. Łojówka, por. Kłodawa, t. IV, 181. Łojszewo, os. młyn. , pow. włocławski, gm. Baruchowo, par. Kowal; odl. 16 w. od Włocławka; 1 dm. , 14 mk. , młyn wodny. Łojtyki. wś, pow. rossieński, par. stulgiewska. Łoka, rz. , dopływ Wilii z prawej strony, między Świętą i Worniką uchodzi. Porównaj Łokia. Łokacze, mko, pow. włodzimierski, gm. Chorów, o 5 w. od Chorowa, o 18 od Kisielina, leży przy trakcie handlowym z Krzemieńca do Włodzimierza, nad rz. Łuczą, posiada kościół paraf. katol. , cerkiew, zarząd okręgu polic. a na bagnach pod mkiem, blisko wsi Kozłowa, okopy i resztki murów zamku, o którym wspomina lustracya z r. 1545. Były wtedy Ł. własnością kniaziów Czartoryskich, później Sanguszków, wreszcie należało do ordynacyi Ostrogskiej i w r. 1753 wraz z sąsiednim Latowiżem i 9 wioskami darowane zostały przez ks. Janusza Sanguszkę Franciszkowi Sal. Potockiemu pod warunkiem dostarczania siedmiu Łojów Łokacze Łokacze zbrojnych i konnych na obronę krajową. Od Potockich przeszły Ł. do Wilgów. Ludwik Wilga ssta grabowiecki wyjednał 1778 r. dla Ł. prawo na 4 jarmarki. StanisławAugust był tu przezeń podejmowany dwukrotnie 1781 i 1787. Zamek już wtedy musiał być zrujnowany, bo Wilga przyjmował króla w swoim domu w mku. Paraf. kościół katol. ś. Antoniego Pad. , z muru 1771 wzniesiony przez obywatelkę Wilżynę. Posiada obraz ś. Antoniego cudami słynący. Parafia katol. dek. włodzimierskiego dusz 606. Kaplica w Zamliczu, dawniej i w Markowiczach. R. 1870 mko miało 186 dm. , 568 mk. , 77 proc. izr. , 2 cerkwie, kościół, 3 izr. domy modlitwy, szkołę, 2 fabr. sukna, 36 sklepów, 21 rzemieślników, 3 jarmarki i zarząd polic. Ł. dla 5 gmin Chorów, Poryck, Mikulicze, Kisielin i Nowydwór. Łokacze, wś, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 77 w. od Święcian, 12 dm. , 127 mk. , z tego 121 katol. , 6 żyd. Urząd gminy Wojstom 1866. Łokacze, w W. Ks. Pozn. , ob. Łukacz. Łokaje 1. zaśc. szlach. nad rz. Łokią, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 68 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 2. Ł. , zaśc. szlach. nad jez. Łokaje por. Kaczergi, Fedoryszki j pow. wileński, 3 okr. adm. , o 72 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Łokasze, ob. Kamionka Wołoska. Łokatowa Wola, ob. Łokotowa Wola. Łokciany, wś włośc. nad rz. Rudnią, pow. święciański, 1 okr. polic. , mk. katol. 126, dm. 14, od Święcian 20 w. Łokcza al. Lokcza, Lokca, wioska, w hr. orawskiem, w pow. namiestowskim, przy gościńcu namiestowskokubińskim, na prawym brzegu Hrusztynki, przy jej ujściu do Orawy białej, u północnozachodnich stóp Magóry orawskiej. Obszar Ł. , obejmujący 4211 kw. sążni kat, 1880 r. , rozpościera się po obu stronach rzeki Orawy białej, granicząc od płn. zach. z Benedykowem, od płn. wsch. z Jasienicą Jasenica i Taposzowem, od płd. wsch. z Dedyną ziemiańską, od płd. zach. z Rabinem i Wasylowem, a od zach. z Brezą. W północnozachodniej stronie gm. wznosi się góra Wrata Wratna, 1051 m. , Piekielna 865 m. i Kiczera 704 m. . Południowowschodnia granica ciągnie się grzbietem Magóry orawskiej, i tutaj wznosi się Budyn, najwyższy szczyt tejże Magóry 1220 m. . Wzniesienie wsi koło kościoła czyni 655 m. , nad ujściom Hrusztynki, 624 m. We wsi jest kościół rz. katol. , pod wezw. ś. Trójcy, założony r. 1665; posiada metryki od r. 1741. W miejsca jest dusz rzym. katol. 858, nieun. 105, żyd. 22, razem 985. Według szem. dyec. spiskiej z roku 1878. Do tejże parafii należą wsi Breza, Wasylów i Tapeszów, z liczbą dusz rzym. katol. 2653, nieun. 271, żyd. 44, razem 2968 1878 r. . Według obliczenia ż r. 1880 było we wsi mk. 998, dm. 201. Należy do sądu powiato wego w Namiestowie, a urzędu podatkowego w Kubinie Niźnim Dolnym. Poczta w miej scu. Br. G. Łokia, rzeczka, ma źródła w lasach markuciskich, pow. wiłkomierskim, uchodzi do Wilii poniżej Świętej rzeki, długa 20 w. Dwa młyny. Przyjmuje No terę, Berżankę i Lekszę. Blisko ujścia przecina szosę petersb. na 4ej wiorście od Janowa. Por. Gudziuny. Łokiany, Górne i Dolne, dwie wsie szlach. , pow. wiłkomierski, par. Siesiki, okr. polic. Pogiełoże o. 4 w. , gleba żytnia. Własność Iwaszkiewicza, Brzezińskiego, Paszkowskiego. Łokieć, ob. Gawrychy. Łokieć po rusku Łokot 1. część Rybnika w pow. drohobyckim. Za czasów polskich należał przys. do dóbr koronnych, a mianowicie do dzierżawy Dołhe w ziemi przemyskiej. 2. Ł. , wś w pow. turczańskim, 24 kil. na zach. od sądu powiat. w Turce, 12 kil, na płd. wsch. od urzędu poczt. w Lutowiskach. Od płd. zach. , płn. zach. i płn. wsch. otacza go wieś Dydłowa, od wsch. i płd. wsch. Dżwiniacz Górny. Przez wieś płynie San. Wchodzi on tu z Dźwiniacza, płynie na zach. , a potem na płn. zach. środkiem obszaru, poczem skręca na płn. i płynąc wzdłuż granicy wchodzi do Dydłowej. Od lew. i praw. brz. zasilają go małe strugi, z których najznaczniejsza, pot. Muczny, płynie wzdłuż granicy płn. zach. i wpada do Sanu od lew. brz. W płd. stronie obszaru wznosi się szczyt najwyższy na granicy Dźwiniacza do 909 m. , a w stronie płn. Kiczora Łokiecka znak tryang. do 788 m. Własn. więk. ma roli orn. 205, łąk i ogr. 93, pastw. 16, lasu 483 mr. ; własn. mniej. roli ornej 581, łąk i ogr. 75, pastw. 110, lasu 4 mr. W r. 1880 było 350 mk. w gminie, 29 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. , górskiego rodu Bojków. Par. gr. katol. w Dydłowej. Była tu niegdyś samodzielna parafia, jak świadczy erekcya z r. 1751, zachowana w aktach parafialnych Michał Wisłocki, chorąży Bielgowski, na Malawie, Zastawiu. i Łokciu dziedzic. Ponieważ w wiosce mojej dziedzicznej Łokciu cerkiew sub tit. S. Michaelis od lat kilku wakuje, bez parocha, i ludzie bez obrządków i administrowania sakramentów św. zostają, przeto ex jure patronatus na tuż beneficium Łokieckie obmyśliłem prezentować dyskretnego Bazylego Milczakowskiego ze Dźwiniaczego syna kapłańskiego, mając sobie od ludzi de vita et moribus rekomendowanego, tegoż IMX. . Szumlańskiemu, biskupowi przemyskiemu, sanockiemu i Samborskiemu, Panu 1 Dobrodziejowi memu hisce prezentuję i upraszam pasterskiej godno Łokaje Łokieć Łokiany Łokia Łokcza Łokciany Łokatowa Wola Łokasze Łokietkowska Łokinele Łokista ści, aby tenże był akceptowany, konsekrowany i instytuowany do parochii i cerkwi Łokieckiej. Dalej następuje dotacya. Datum w Malawie. Po śmierci wspomnianego w erekcyi Milczakowskiego w r. 1788, przyłączono Ł. do par. w Dydłowej. We wsi jest cerkiew drewniana w r. 1737 zbudowana. Lu. Dz. Łokieć, węg. NagyAbranka, wś w hr. bereskiem, 272 mk. Łokieć, potok leśny, ma źródła na południowym stoku lesistej góry Wilchowatego boryńskiego 799 m. , na obsz. gm. Boryni, w pow. turczańskim; płynie zrazu na południe, potem na północny wschód i na obszarze gm. Ilnika uchodzi do Stryja z lew. brz. Długość biegu 3 kil. i pół. Od południa nad doliną potoku wznosi się góra Szczob 744 m. . Łokiesa, ob. Łaukiesa. Łokiesa, zaśc. nad jez. Łokiesa, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 67 w. od Wilna, 2 dm. , 38 mk. ; z tego 34 katol. , 4 żyd. 1866. Łokietek, jezioro we wsi Dratów, w pow. lubartowskim, gm. Łęczna; wraz z sąsiednim jez. Łukcze, mają 5 1 2 mr. obszaru. Wody ich idą do rz. Jagielny. Łokietka, folw. i kol. , pow. opoczyński, gm. Kuniczki, par. Kunice, od Opoczna 13 w. Folw. ma 2 dm. , 19 mk. , 103 mr. obszaru. Młyn. Kol. zaś ma 6 dm. , 48 mk. , 180 mr. obszaru. Łokietkowska, jaskinia, w Ojcowie na pochyłości góry Chełm. Ob. Ojców. Łokietnica, wś, pow. gostyński, gm. Szcza win Kościelny, par. Trębki, dm. 10, mk. 132, ziemi żytniej mr. 124. W. W. Łokinele, folw. , pow. kowieński, okr. polic. Janów, przy szosie petersb. , o 5 w. od Janowa, grunta lekkie. Należy do dóbr Berże Mackiewiczów. Łokista, rz. ob. Szeczuwa i Jura. Ma źródła na płn. od mk. Ławków i Iwoniszki, mija Boise i Szyłele. Łokne, jez. w płn. części pow. grodzieńskiego, między Kotrą a Pyrrą. Łoknia, rz. , dopływ Słuczy z prawej strony. Por. Łoknieja. Łoknia, lewy dopływ Łowati wpadającej do jeziora Ilmeń. Była czas niejakiś rzeką graniczną. Łoknica, wś, niegdyś w połowie królewszczyzna i w połowie własność prywatna Godlewskich, w południowej zarzecznej stronie powiatu pińskiego, nad rzeką Młynek, dopływem Strumienia pod Noblem, w gm. moroczańskiej, okr. polic. 3 płotnicki, ma osad dawnych 44, cerkiew; głuche, odludne polesie, ryb i łąk dostatek wielki. Z powodu dyferencyi sched królewskich i prywatnych była naznaczoną w r. 1775 komisya do rozgraniczeSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 57. nia i powetowania krzywd. Ob. Vol. Leg. VIII, str. 435, wyd. Ohr. . Al. Jel. Łoknica, lewy dopływ Narwi; płynie z za Kuraszewa do wsi Kaninki. Łoknica, mała rzeka na granicy pow. mozyrskiego i owruckiego, ma kierunek półno cny, pod Łuknicką Rudnią w mozyrskiem po rusza młyn i poniżej tej wsi wpada do jeziora Świdowiec, łączącego się z kotliną mokrą Uborcia. Długość biegu około 2 mil, miejsco wości dzikie odludne, Al. Jelski, Łoknica, prawy dopływ Kotry, prawego dopływu Niemna. Łoknica, lewy dopływ Łokni, lewego dopływu Łowati, wpadającej do jeziora Ilmeń. Łoknieka Rudnia, wś na krańcu południo wym pow. mozyrskiego, ku granicy powiatu owruckiego, nad rzeką Łoknicą, w gm. Lelezyckiej, osad 20, miejscowość nizinna, odlu dna, poleska, ma rudę żelazną. Al. Jel. Łoknieja, rzeka w pow. słuckim, ma począ tek na pograniczu pow. ihumeńskiego, w tak zwanem HałemBłocie, w okolicy wsi Koniuchy; płynie błoniami w kierunku południo wym, a później południowowschodnim w po bliżu folwarku i wsi Musicz, wsi Lektowszczyzny, wsi Podlwicy, wsi Bezwierzchowicz, fol warku Iwań, tu przecina dawną szosę Bobrujsko Brzeską, dalej około wsi Ogrodniki i po niżej wsi Klepeczany wpada do Słuczy z pra wej strony; długość biegu prawie 7 mil. W r. 1659 w czasie najścia po raz drugi wojsk ro syjskich pod Trubeckim na Słuck około Klepczan nad Łuknieją rozłożyły się one obo zem. Al. Jelski. Łokorejstys, zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 46 w. od Święcian, 1 dm. , 10 mk. katol. 1866. Łokot, ob. Łokieć. Łokotec, część Łastówek, pow. drohobycki. Łokotka, mko w gub. czernihowskiej, o 30 w. od Głuchowa. Warzą tu saletrę. Łokótki, ob. Łokutki. Łokotowa Wola, wś i folw. i młyn nad rz. Rewicą, pow. brzeziński, gm. Popień, par. Jeżów. Ma 19 dm. , 247 mk. , ziemi włośc. 194, dwors. 1116 mr. , w tem ornej 723. Łoktowo, niem. Logtowo, dok. Lucht, Luchtow. folw. do Gzina, pow. chełmiński, przy bi tym trakcie chełmińskofordońskim, w okolicy lesistej; bud. liczy 15, dm. 6, katol. 59, ewang. 20. Parafia i poczta Unisław, szkoła w miejscu. Kś. F. Łoktysze, wś poleska w pow. słuckim, w gm. krugowickiej, przy ujściu rzeki Naczy do Łani, przy drodze wiodącej z Ostrowczyc do Krugowicz i Deniskowicz, ma cerkiew, osad włócznych 53, grunta piaszczyste, łąki obfite; miejscowość dość odludna; młyn na rzece Naczy. Obręb leśny, łoktyszewski, należy do 44 Łoktysze Łoktowo Łokotowa Wola Łokótki Łokotka Łokotec Łokot Łokorejstys Łoknieja Łoknieka Rudnia Łoknica Łoknia Łokne Łokieć Łokiesa Łokietnica leśnictwa Wornin ob. , ordynacyi nieświeskiej, książąt Radziwiłłów. AL Jel. Łokutki, wś, pow. tłumacki, należąca do skarbu czyli dóbr Tłumackich, nad rz. Tłu macz 1 kil. od drogi żwirowej SieleckoZa leszczyckiej, tyleż od Tłumacza. Z aktów XVIII w. pokazuje się, iż ta wś nazywała się Łohijatki. Par. rzym. katol. i gr. kat. w Tłu maczu. W górze ciągnącej się od Gruszki aż ku Niźniowu, we wsi Ł. , tuż po nad wsią, w której znajdują się pokłady kamienia gipso wego i wapienia jest zaraz za wsią pieczara, czyli otwór obszerny, z której wypływa stru mień czystej wody. Do tej pieczary, która sięga głęboko w górę i która jeszcze nie zbada na należycie, lud przywiązuje wiele baśni. Strumień ów wypływający nazywa się Sołoniec, który po jednym kil. biegu wpada do rz. Tłumacza we wsi Ł. z praw. brz. Do r. 1856 był tu staw na rz. Tłumacz bardzo rybny, szczególniej obfity w liny, po spuszczeniu i osu szeniu tegoż utworzono piękną żyzną łąkę. Młyn tu będący i gipsarka dostarczająca całej okolicy gipsu mielonego zostały rozebrane przy osuszeniu stawu. Jest karczma. Łokutki nie gdyś należały do dóbr Potahicze por. Potahicze i Jackówka. W. J. W. Łołów. Tak lud polski na Szląsku wymawia nazwy miasta powiatowego Wołów Wohlau. Łom, dok. Lomen, Lome, Lom, nazywało się dawniej jezioro przy wsi Gruta, położone w pow. grudziąskim, pierwszy raz wspomina ne r. 1282. R. 1315 Karol z Trewiru, mistrz w. krzyżacki, pozwolił osadnikom w Grucie łowić ryby w tem jeziorze nietylko na po trzeby, ale i na sprzedaż. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 157. Kś. F. Łom, por. Lamen, Łom, NowiLuom, węg. Forgacsfalva, wś w hr. Gömörskiem Węg. , koś. katol. paraf. , żyzna gleba, 684 mieszk. , przywędrowali tu z hr. Orawskiego. H. M. Łomacz, Łamacz, Głomacz, niem. Lommatzsch, m. w Saksonii, pow. drużdżański, o 2 mile od Miszny, w okolicy pagórkowatej, b. urodzajnej, 3500 mk. Łomaczyńce, wś, pow. uszycki, gm. Osłamów, par. katol. Wońkowo, mk. 131, dm. 92, ziemi włośc. 660, dwors. 618 dz. Cerkiew pod wezw. N. P. z 35 dz. ziemi. Własność Berezowskich, dawniej Trzecieskich. Dr. M. Łomaczyńce, wś w pow. chocimskim gub. bessarabskiej, nad rz. Kołotą, o 80 w. od Chocima, 260 dm. , 1502 mk. Łomadzyn al. Łomadzyna, część Majdanu średniego, pow. nadwórniański. Łomajki, wś, pow. kowieński, par. Datnów, przy drodze z Kiejdan do Surwiliszek. Łomakl, ob. Wobolniki. Łomanina, zaśc. szlach. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 23 w. od Wilna, 3 dm. , 14 mk. ; z tego 9 katol. , 5 żydów 1866. Łomanowo, folw. , pow. ihumeński, 153 mr. rozl. , własność Bobrowskich. Łomasze, wś w pow. nowogródzkim, nad rzeczką Mejką w gm. czernichowskiej, ma osad 23, grunta dobre, miejscowość bezleśna, okr. polic. 3 nowomyski. Al. Jel. Łomasze, wś w gub. witebskiej, nad rz. Sinieją. Łomazy, os. , przedtem mko nad rz. Zielawą, pow. bialski, gm. i par. Łomazy. Odl. 186 w. od Warszawy, 16 w. od Biały, z którą łączy je szosa idąca do Włodawy. Posiada kościół par. drewniany i cerkiew pounicką paraf. , bóżnicę, sąd gminny okr. IV, urząd gminny, szkołę początkową. Stacya poczt. w Biały. W 1827 r. było tu 293 dm. i 1917 mk. ; w 1860 r. 309 dm. mur. i 2370 mk. 1218 żydów, obecnie jest 345 dm. , 3188 mk. i 6612 mr. obszaru, gruntów należących do osady i dóbr t. n. Same dobra mają 1614 mr. i stanowią majorat rządowy. Osada Ł. stanowi sama gminę odrębną. Jest tu fabryka świec, garbarnia, dwie olejarnie, cegielnia, 4 wiatraki i młyn. W XV wieku Ł. były nędzną wioską, którą Kazimierz IV r. 1447 odłączywszy od sstwa parczowskiego łożącego w województwie lubelskiem, do ekonomii brzeskiej, t. j. do Litwy wcielił. Ściągnął stąd na siebie niechęć panów polskich. Zabiegi Gastolda i innych możńowładców litewskich o zerwanie, a przynajmniej osłabienie unii z Polską, stały się powodem, że na sejm wspólny dla obu narodów do Parczewa r. 1451 zwołany, żaden z Litwinów nie chciał przybyć, aż pókiby im glejt, czyli zabezpieczenie ich osób i swobodnego przejazdu, nie był przysłany. Król chcąc przełamać ten opór i nieufność, sam wyjechał z Parczewa aż do Łomaz, i tam dopiero sprowadziwszy z Brześcia posłów litewskich, namówił ich do zjechania się z Polakami w Brześciu. Takiż sam zjazd dla załatwienia nieporozumień przed naradami w Parczewie, miał miejsce w 1464 r, Mikołaj Radziwiłł, wojew. wileński i ssta brzeski zamienił Ł. na miasto, gdyż powtarzające się zjazdy i przejazdy panów polskich i litewskich, ściągnęły tu dość znaczną liczbę osadników. Gdy Zygmunt August w 1568 r. nadał Ł. prawo magdeburskie, miały one już 5 ulic i 196 włók ziemi na uposażenie ludności. W zamian za hojne nadania ziemią, wolny wręb w puszczy Klikówka, mieli obowiązek mieszkańcy utrzymywać w porządku most i groblę na gościńcu wileńskim. Kościół paraf. katolicki wzniesiony został przez Władysława IV. Spłonął on w 1795 r. , a nowy zbudowano w 1852 r. Cerkiew istniała tu z dawnych czasów. W bitwie Łołów Łokutki Łom Łokutki Łomazy Łomasze Łomanowo Łomanina Łomakl Łomajki Łomadzyn Łomaczyńce Łomacz Łomosta Łomiańcze Łomie Łomcz Łomień Łomiesta Łomiezno Łomina Łominy Łomna pod Ł. zginął w 1769 r. Franciszek Pułaski. Par. Ł. dek. bialski 830 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. dobra rządowe Ł. r. 1838 skła dały się z miasta i folw. Łomazy, wsi Lubeńka, Ortel, Huszcza, Szenejki, Kopytniki, Kolembrod, Koszoły i dwóch młynów Jussaki. Ogólna rozległość wynosiła około mr. 6886, a mianowicie w gruntach ornych, łąkach i pa stwiskach mr. 1444, lasu mr. 5442. Obecnie dobra powyższe uległy podziałowi na donacye. Folw. Ł. w gm. Lubienka położony. Ma 4 dm. , 23 mk. , 1614 mr. obszaru. Br. Ch. Łonicz. .. , por. Łącz. .. Łoniejkiszki, folw. , pow. kowieński, na praw. brz. Niewiaży, niegdyś własność Montwiłła, potem do 1863 hr. Ed. Czapsklego. Łomosta, ob. Łomiesta. Łomi, ob. Łomis. Łomia, ob. Łomnia. Łomiana, rz. , al. Łomiany pot. , ob. Gieguzyn Dubiany, Gudczany, Jodkany, Łomiańcze, wś nad rz. Łomianą, pow. trocki, 2 okr. adm. , 44 w. od Trok, 18 dm. , 269 mk. , z tego 255 katol. , 6 wielkoros. , 8 żydów 1866. Łomianki, wś nad Wisłą, pow. warszawski, gm. Młociny, par. Kiełpin. Leżą przy drodze bitej z Warszawy do Modlina, o 17 w. od Warszawy. Jest tu sąd gminny okr. 1, szkoła pocz. 1kl. ogólna, browar i dystylarnia. W 1827 r. 30 dm. , 250 mk. Piwo z tutejszego browaru miało wielki odbyt w Warszawie przed 1830 r. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i Dąbrowa, i wsi Ł. Rozległość wynosi mr. 2428; folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 639, łąk mr. 89, pastw. mr. 169, wody mr. U, lasu mr. 148, nieuż. i place mr. 252, razem mr. 1309, bud. mur. 10, z drzewa 28; płodozmian 9 i 11polowy; folw. Dąbrowa grunta orne i ogr. mr. 394, lasu mr. 671, nieuż, i place mr. 54, bud. mur. 2, z drzewa 5. Dobra powyższe w r. 1869 oddzielone od dóbr Młociny. Wieś Ł. osad 24, z grun. mr. 258. Br. Ch. Łomie i Ł. Górne, Łomi, dwie wsie, pow. rossieński, par. botocka. Por. Botoki. Łomień, por. Lamen, Łomiesta, wś rząd. , nad Pytlówką, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 35 w. od Święcian, 10 dm. , 82 mk. , z tego 76 katol. , 6 żydów 1866. Łomiesta, jez. , por. Gienekalnis, Łomiezno, wś włośc, pow. wilejski, o 81 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. łuczajska, 3 dm. , 34 mk. katol. 1866. Łomina, część Kobylnicy ruskiej, pow. cieszanowski. Łomina, lewy dopływ Psioła, lewego dopływu Dniepru niżej Hałtwy. Łominy, wś i os. karcz. , pow. brzeziński, gm. Ciosny, par. Tomaszów. Ma 29 dm. , 220 mk. , ziemi włośc. 368 mr. Ob. Buków, Łominy, folw. i część Dzikowa, pow. cieszanowski. Łomna 1. wś nad Wisłą z lew. brzegu, pow. warszawski, gm. Cząstków, par. Łomna. Leży przy drodze bitej z Warszawy do Modli na, posiada kościół par. drewniany i gorzelnię. W 1827 r. wś rząd. 50 dm. , 465 mk. ; stano wiła wtedy ekonomią dóbr rządowych. Par. Ł. dek. warszawski 2705 dusz. Starożytna osa da; nadana była klasztorowi w Czerwińsku r. 1155. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. , Borki, Pieńków, Kaliszki, Cząstków Polski, Cząstków Niemiecki i Palmira, rozległy mr. 1532 grunta orne i ogr. mr. 668, łąk mr. 74, pastw. mr. 101, wody mr. 61, la su mr. 493, zarośli mr. 13, nieuż. i place mr. 36, w osadzie czynszowej mr. 84, bud. mur. 6, z drzewa 25; płodozmian 7polowy. Gorzelnia, dystylarnia, browar wyrabiający piwo zwy czajne, młyn parowy, pokłady. torfu. Wś Ł. osad 31, z grun. mr. 626; wś Borki osad 3, z grun. mr. 101; wś Pieńków os. 17, z grun. mr. 279; wś Kaliszki os. 9, z grun. mr. 67; wś Cząstków Polski os. 24, z grun. mr. 459; wś Cząstków Niemiecki os. 13, z grun. mr. 417; wś Palmira os. 19, z grun. mr. 54. 2 Ł. , wś, pow. sokołowski, gm. i par. Kossów ob. ; ma 18. dm. , 190 mk. , 459 mr. W 1827 r. 14 dm. , 102 mk. Br. Ch. Łomna, wś, pow. bocheński, w okolicy pa górkowatej i lesistej, nad bezimiennym po toczkiem uchodzącym z praw. brz. do Uszwicy, 364 m. npm. ; 3. 7 kil. na południe od Wiśnicza, gdzie należy do parafii rzym. katol, sądu po wiat. i urzędu poczt. Wioska rozrzucona, jest otoczoną lasami jodłowemi i liczy 399 mieszk. rzym. katol. Jestto attynencya dóbr wiśnickich Zofii hr. Zamoyskiej. Pos. więk. ma 72mr. lasu; mniej. pos. 372 mr. roli, 57 mr. łąk i ogr. , 49 mr. pastw. i 200 mr. lasu. Gleba składa się z glinki nieurodzajnej. Za Długo sza L. B. I, 218 była własnością Dobiesława Kmity z Wiśnicza. Ł. graniczy na południe z Borownią, na północ z Wiśniczem Starym i Kobylem, na wschód z Chronowem, a na za chód z Leksandrową. Mac, Łomna al. Łumna, po rus. Limna 1 wś w pow. dobromilskim, 24 kil. na płn. zach. od Dobromila, 7 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Birczy. Na płn. leży Wola Korzeniecka, na płn. wsch. Krajna, na wsch. Trójca, na płd. wsch. Grąziowa, na płd. Trzcianiec, ha zach. Leszczawa Górna, Wzdłuż granicy wsch. płynie Wiar od płd. na płn. Do niego wpadają wody z przeważnej części obszaru za pośrednictwem kilku strug małych, płynących od zach. na wsch. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru. Najwyższe Łomianki Łomiana Łomia Łomi wzniesienie góra Szemiska, na płd. 491 m. . Wsch. część wsi przerzyna gościniec, wiodący z Przemyśla na Birczę i Sanok do Rymanowa. Własn. więk. Tyszkowskiego ma roli or. 161, łąk i ogr. 41, past. 67, lasu 343 mr. ; własn. mniej. roli or. 724, łąk i ogr. 121, part. 81, lasu 88 mr. W r. 1880 było 487 mk. w gminie, 22 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. . Par. gr. kat. w miejscu, dek. dóbromilski, dyec. przemyska. Do par. należą Krajna, Łodzinka Dołna i Górna. We wsi jest cerkiew. 2. Ł. , wś w pow. turczańsknn, 22 kil. na płn, zach. od sądu powiat. w Turce. Na płn. wsch. leżą Dniestrzyk Hołowiecki i Rypiany, na płd. wsch. Bereżek i Dniestrzyk Dubowy, na płd. zach. Boberka, na zach. Żurawin w pow. liskim, na płn. zach. Chaszczów, na płn. Grąziowa w pow. staromiejskim. Wsch. część obszaru przepływa Dniestr z Bereżek od płd. na płn. do Dniestrzyka Hołowieckiego i zabiera w obrębie wsi kilka strug małych od praw. brz. , a daleko więcej i znaczniejsze potoki od lew. brz. Najznaczniejszy między nimi Lechnówka al. Lechnowo, płynący od zach. z Chaszczowa na wsch. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie, rozrzucone i tworzą następujące grupy domów Hnyłe, Horb, Krywula. Na Berezku. W stronie wsch. na praw. brz. Dniestru dochodzi najwyższe wzniesienie 708 m. W stronie płd. zach. na granicy Boberki wznosi się jedno wzgórze 668 m. Stąd opada obszar za biegiem potoków, płynących na płn. wsch. ku dolinie Lechnówki 504 m. , a na płn. od tej doliny wznosi się znowu do 597 m. , a na granicy płn. w lesistej Magurze Łomniańskiej do 837 m. Własn. więk. Tow. dla prod. leśn. w Wiedniu ma roli or. 19, łąk i ogr. 11, past. 32, lasu 960 mr. ; własn. mniej. rołi or. 2494, łak i ogr. 181, past. 529, lasu 32 mr. W r. 1880 było 1282 mk. w gm. , 46 na obszarze dwor. obrz. gr. kat. , górskiego rodu Bojków, z wyjątkiem 20 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Turce, gr. kat. w miejscu dek. żukotyński, dyec. przemyska. We wsi cerkiew drewniana. Metryki sięgają do r. 1784. Do par. należy gruntu 84 mr. 1274 kw. sążni. Jest tu szkoła etat. 1kl. , młyn, cegielnia i tartak wodny o jednej pile zwyczajnej. Tartak ten konsumuje rocznie 320 mt. kubicz. drzewa jodłowego i świerkowego, a produkuje 200 mt. kubicz. zwykłych desek. Urząd poczt. jest w miejscu. Sieją tu także wiele lnu. Znaczny jest również chów owiec. Paszą je po zbyrach i polanach, trzymają w koszarach ogrodzonych pospolicie jodłowemi darnieami, a gdy jednę część ziemi wypasą, przenoszą koszary na inne miejsce. O nafcie w tej miejscowości czyt. Jahrb. der geol. Reich. 1881, str. 153. H. Walter uważa cały teren lomnianski jako wiele obiecujący, W folw. Łomna, na wzgórzu, w lasku za dworem założono w 1874 r. 3 szyby. Ropa pokazała się w 40 sążniu głębokości. Najgłębszy szyb pogłębiono do 175 m. Szyb ten dokopano w średnicy metra kw. do 60 mt. , poczem rozpoczęto wiercenie. Drugi szyb doprowadzono do 63 mt. Dawał on z początku po baryle blisko 1 1 3 centn. metr. dziennie, poczem wydatek zmniejszył się na 4 do 5 baryłek tygodniowo. Szyb ten zapadł się jako źle rurowany w głębokości 20 mr. Już w głębokości 35 sążni okazuje się łupek czarny, wydający 6 do 10 ropy; rzucony w ogień pali się ten łupek żywym płomieniem. Wydatek jedynego szybu, produkującego regularnie ropę obliczają na 600 centn. metr. rocznie. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, ekonomii Samborskiej a krainy lipeckiej. Metryka kor. zawiera dokument z r. 1519 rkp. Ossol. 2837, str. 50 i 51 Privilegium Sigismundi regis, quo mediante Scultetia in villa Lumno superius, alias in promontoris villae Hołowiecko positae, in fluvio dicto Lumno, providis Fedkoni et Jackoni, cum area integra al. Dworzyszcze, cum tertia parte dationum regaliuni, cum sortis pro festo Paschae et Natalis Domini, cum reliquis de conśuetudine aliarum villarum attinentiis confertus; i drugi z r. 1534 Vendit Magnif. Staislaus Odrowąż Iwasconi unam integram aream cum omnibus attinentiis, eandemque Ecclesiae ruthenicae, in villa Łomno, perpetuis temporibus, salva fioreni unius pensione poponali, ad aerarium tenutariorum Samboriensium, quotannis importanda applicat. Donant Jaczko Brzesko pater, et Joan ac Hricko filii, subditi Lomnenses agrum suum proprium, alias Łaz, jacentem in campis dictiś deszczane, sub monte dicto Rozłucz, Olexae Poponi, ad Synagogam S. Joan. Bapt. villae Łomna temporibus perpetuis. W lustracyi z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 224 czytamy Wieś ma łanów 31 3 4 zosóbna hajducki, wójtowskich 2, popowski 1, wolniczych 2. Czynsze na ś. Michał, Marcin i Wojciech wymienione szczegółowo. Oprócz tego dają poddani od 20 owiec jednego barana, albo od każdej owcy po gr. 4. Jagnię wielkanocne gromada daje albo złp. jeden. Drzewa w kostkę ciosanego z każdego łanu jednę ciosanicę, krokiew jednę, łat 2, gontów z łanu kop 2. Jeśliby drzewa zamek nie potrzebował, to za to drzewo dawać będą zł. 2. Robotników 3 posyłają na tydzień z łanu każdego, a jednego kosarza za 2 żeńców potrącają. Cieślę jednego posyłają na robotę z łanów 20 do zamku, który robić powinien od ś. Wojciecha aż do ś. Marcina, któremu dają z łanu po zł. 4. Karczma do dalszej ordynacyi zamku Samborskiego. W tej wsi wójtostwo trzymają Stanisław, Piotr, Krzysztof, Stefan Łomniccy vigore literarum consensus Łomna Łomnia de a. 1653 Basilio Lomnicki dane, a potem za tym konsensem i personas tychże Łomnickich ustąpione. W inwentarzu z r. 1760 rkp. Ossol. 1632, str. 207 czytamy Wś osia dła na łanach 31 3 4, videlicet sianych 12, ko szonych 11, pustych 8 3 4; zosóbna wójtowskich 2, wolniczych 2, hajducki seu sołtyski 1, popowski 1. Chlebnika ad praesens znajduje się 69. Sołtysi do ziemi przemyskiej należą. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo czynią 503 złp. 2 gr. Wójtostwa tej wsi posesorem WP. Ustrzycki, Stolnik Przemyski, na które prawa nie pokazał, płacić jednak ma do kasy ekonomicznej corocznie czynszu 12 zł. 6 gr. , tudzież hibeimę na gardekurów J. . Kr. M. i inne onera fundi ferro. Wolnictwa łan jeden trzymają za kontraktem od skarbu panowie Kobylański, Łomnicki i Jaworski, z którego płacić powinni annuatim 30 zł. praeter alia onera fundi i do gromady czynszu zł. 8. Tegoż wolnictwa łan drugi trzyma także za kontra ktem od skarbu żyd Joś, płacić ma annuatim 20 zł. tudzież et alia onera fundi. Młynek i karczmę kto używa płacić ma 20 zł. Lasy tej wsi las na górze Magorcu bukowy i jodło wy. Las nazwany Dubowym, w nim jedlina. Las od wschodu zwany Roztyczki, jodłowy. Skarżyła się gromada, że im znaczne grunta różni Imościowie poodbierali, a z niektórych czynsz gromada płacić musi. Żali się też ta gromada, że zaciągniony dług 200 zł. Jm Panu Bazylemu Łomnickiemu oddała, a karty nie chce oddać. Administracya ma w tem protegere. O nadaniu wolnictwa Jm Panom Ko bylańskiemu, Łomnickiemu i Jaworskiemu, czyt. Rewizyą praw i przywilejów ekonomii samborskiej z r. 1766, w Przewodniku nau kowym i literackim 1872, t. II, str. 247. Czy taj także o wsi Łomnie, tamże str. 50 do 53. Według lustracyi z r. 1768 było wójtostwo w Ł. w posiadaniu Antoniego Melwińskiego z prow. 452 złp. 16 gr. Zajęte r. 1777. W r. 1882 nabyłŁomnę hr. Chambord. Por. Lipie, V, 258; Jabłonka. Lu. Dz. Łomna, Lomna, wś nad rz. t. n. , pow. jabłonkowski na Szląsku austr. , par. katol. Jabłonków, ewang. Nawsi, ma dwie szkoły ludowe, zarząd lasów arcyks. Albrechta; gruntu wraz z wsią Przelaczem mr. 8983, ludn. 1319, t. j. Ł. 1089 a Przelącz 230. Łomna al. Lomna, wioska w hr. orawskiem Węg. , w pow. namiestowskim, na praw. brz. Orawy białej, przy ujściu pot. Łomnicy do tejże Orawy. Należy do par. łac. w Kruszelnicy; ma dusz rzym. kat. 602, nieun. 59, żyd. 9, razem 670 według szem. dyec. spiskiej z r. 1878. Według obliczenia z r. 1880 jest mk. i 650, dm. 123; obszar zaś obejmuje 3746 kw. sążni katastr. Należy do sądu powiat. w Namiestowie, a do urzędu podatk. w Kubinie Niż nym. St. poczt. Łokcza. We wsi jest kaplica św. Trójcy. Br. G. Łomna, Lomne, wś w hr. ziemneńskiem Węg. , 513 mk. Łomna, rzeczka podgórska, wytryska na płn. stoku Beskidów Jabłunkowskich, w obrę bie gm. Łomny, w pow. jabtunkowskim, w do linie górskiej, nad którą od zach. wznosi się Mały Połom 1058 m. i Czuboniów wierch, a od wsch. Burków, koło chat włościańokich Gruszką zwanych, przynależnych do Łomny górnej. Płynie w kierunku płn. przez Łomnę górną i średnią. Od ujścia pot Morawki zwra ca się nagle na wsch. , zrasza Łomnę dolną a przerznąwszy drogę kolei żelaznej cieszyńskiej, podąża w płn. wsch. kierunku do Jabłunkowa, gdzie z lew. brz. wpada do Olszy. Długość biegu 15 kil. Nad górną doliną tej rzeczki wznoszą się od wsch. Upłaz 950 m. , i Miąszy wierch 893 m. , od zach. Kozi grzbiet 971 m. . Polka 886 m. i Babi wierch 952 m. , a od płn. Kozubowa 976 m. , Kikuła 785 m. i Kiczera 742 m. . Przyjmuje liczne potoki; między nimi od praw. brz. Jelitów pot. . Upłaz, Miąszy, Jastrzębi pot. i Osietnicę, z lew. zaś brz. Morawkę z Ruśniakiem. Pędzi trzy tracze w Łomnej. Spadek wód podają następujące liczby około 700 m. źródła; 551 m. w Łomnej średniej, koło chat Stoligami zwanych; 494 m. mostek powyżej ujścia Miąszego po toku; 446 m. pod mostkiem kolei żelaznej; 380 m. ujście do Olszy. Br. Q. Łomna, szczyt w zach. paśmie Tatr, w dzia le liptowskoorawskim, na granicy Orawy i Liptowa, między dolinami Proseczanki od wsch. a ś. Anny od zach. . Wzniesienie 1278 m. pom. szt. gen. . Br. G. Lomna, łąka, ob. Kosobudy, Łomna Skała, ob. Łamana Skała. Łomnia, wś, pow. mławski, gm. Turza, par. Mława, odl. o 4 w. od Mławy. Ma dwie cegielnie, 35 dm. , 203 mk. , 1663 mr. gruntu, 35 nieuż. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z dezertą Borowy wsiami Ł. , Wola Łomska i Karboniec rozległy mr. 1981 grunta orne i ogr. mr. 379, łąk mr. 201, past. , mr. 465, lasu mr. 838, nieuż. i place mr. 98, bud. mur. 5, z drzewa 10, cegielnia, piec wapienny. Wś Ł. os. 24, z grun. mr. 320; wś Wola Łomska os. 17, z grun. mr. 441; wś Karboniec osad 22, z grun. mr. 234. Łoniniańska Magura, ob. Gręziowa, Łomna, pow. turczański i Magura. Łomnica 1. wś, powiat włodawski, gmina Wola Wereszczyńska, parafia Lejno obrządku greckiego. Ma 13 dm. , 137 mk. , 1178 mr. obszaru. We wsi są jeziora Karaśne i Moszna. Ł. i Zienki dobra mają 1183 mr. obszaru. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folw. Ł. , wsi Ł. , Zienki, Li Łomna Łomna Łomnica pniak, Zbójno, r. 1866 rozległość wynosiła mr. 1966 grunta orne i ogr. mr. 382, łąk mr. 263, lasu mr. 488, zarośli mr. 22, nieuż. i place mr. 811. Wś Ł. os. 24, z grun. mr. 487; wś Zienki os. 35, z grun. mr. 1226; wś Lipniak os. 10, z grun. mr. 369; wś Zbójno os. 7, z grun. mr. 93. 2. Ł. , wś, pow. łukowski, gm. Mysłów, par. Wilczyska. Ma 13 dm. , 157 mk. , 312 mr. obszaru. 3. Ł. , wś, pow. siedlecki, gm. Wo dynie, par. Seroczyn. Ma 15 dm. , 135 mk. , 336 mr. obszaru. Br. Ch. Łomnica, wś, pow. sądecki, leży nad pot. t. n. , rozdzielającym się koło tej wsi na liczne ramiona i uchodzącym do Dunajca. Osiadła wś ciągnie się w wąskiej dolinie potoku 586 m. npm. aż po granicę węgierską i z tego powodu odleglejsze grupy domów mają odrębne nazwy od dawniejszych właścicieli gruntów jako to Toczkowe, Zębarzowe, Karpatoski i Maślonka. Od płn. i wsch. otaczają wś lasy na górach, z których najwyższe są na płn. Pisana Hala 1052, na płn. wschodzie Parchowatka 1005 i Kicznia Wielka 810 m. npm. Od zach. jest pasmo niższe, szczyt Kicznia Mała ma 707 m. bezwzględnej wysokości. Osada ma 1047 mk. rzym. kat. i należy do par. i urzędu poczt. w Piwniczny, oddalonego o 4. 3 kil. Pos. więk. Banku dla eksploatowania lasów ma obszaru 1400 mr. lasu swierkowego; pos. mniej. 1386 roli owsianej, 300 łąk i ogr. , 848 past. i nieuż. i 374 mr. lasu. Jest tutaj szkoła ludowa niezorganizowana. Ł. graniczy na płn. z Barnowicami, na zach. z Piwniczną, a na wsch. z Wierzchomlą Wielką. Mac, Łomnica, w XVI w. nazwa Chaszczowa rkp. Ossol. 2837, str. 8, 9 i Niebyłowa rkp. Ossol. 2127, str. 82. Łomnica 1. niem. Lemnitz, wś i gm. , pow. czamkowski, 2 miejsc. . a Ł. , wś; b Ł. , młyn. Trzy mniejsze folwarki 1 595 mr. ; 2 436 mr. ; 3 876 mr. rozl. 627 mk. , 422 ew. ; 199 katol. , 6 żyd Poczta i tel. w Białej Behle o 3 kil. ; st. kol. żel. w Trzciance o 6 kil. Pod wsią wykopano urny, monety, brązowe pierścienie. 2 Ł. , folw. pow. czamkowski, 2389 mr. rozl. ; 1 dm. , 7 mk. ; należy do dom. Biały Behle. 3. Łomnicki młyn, niem. Lemnitzmühle, mły ny dwa, pow. czamkowski, 3 dm. , 49 mk. ; 43 ew. , 6 kat. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Ste wach. 4. Ł. , niem. Lomnitz, wś, pow. mię dzyrzecki; 58 dm. , 397 mk. ; 30 ew. , 359 kat. , 8 żyd. ; 72 analf. Poczta, tel. i st. kol. w Zbą szyniu o 7 kil. 5. Ł. , dom. z Chrośnicami, 6 miejsc a Ł. , dom. ; b Ł. , fabryka szkła; folwarki c Kopce, d Chrośnice Chroschnitz; e cegielnia i dom leśnika; f dom w lesie bu kowym; 33 dm, 488 mk. ; 134 ew. , 354 kat. ; 72 analf. Własność p. . Karoliny Opitz zpokrewnionej z rodzinami polskiemi. M. St. Łomnica, niem. Lomnitz, 1424 r, Lompnicza, wś i dobra nad rz. t. n. , pow. olosiński, o półtorej mili od Oleszna ku Lublińcowi; 156 bud. , 146 dm. , 931 mk. Wś ma 78 osad, 2000 mr. ziemi, 2 młyny wodne, kościół fil. do Wysokiej i szkołę od r. 1772. Dobra 2500 mr. ziemi; od wojen szląskich własność Gesslerów. . Do dóbr Ł. należą trzy folw. Brynica, Dyrdusie i Zawada. Łomnica 1. Krucza al. Hołumnica, węg. HolloLomnic wś w hr. spiskiem Węgiy, w pow. popradzkim, w dystrykcie kieżmarskim, nad pot. Łomnicą, dopływem Popradu, graniczy od wsch. z Ł. Małą, od płd. z Hodermarkiem, od zach. z Jurskiem, Buszowcami i Małdurem, a od płn. z Podolińcem i Toporcem, obszar gminy obejmuje 2918 sążni kw. katastr. ; dm. 124, mk. 765 r. 1880 Posiada kościół rzym. kat. pod wez. ś. Katarzyny. Rok erekcyi niewiadomy. Metryki poczynają się r. 1768. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było w miejscu dusz rzym. kat. 116, gr. kat. 9, ew. 620, nieun. 9, żyd. 7, razem 761. Do par. tej należy wś Turskie z kościołem fil. pod wez. ś. Jerzego. W całej par. było r. 1878 razem dusz 1077; między nimi dusz rzym. kat. 226, gr. kat. 69, ew. 740, nieun. 27, żyd. 15. Jest tu także kościół ewang. , fundowany r. 1796, a ukończony 1797, a r. 1818 z gminy ewang. w Toporcu wyłączono tutejszą gminę ewang, Pierwsi ewangelicy pojawili się tu r. 1599. Do obszaru Ł. Kruczej należy pusta z karczmą Toporczykiem zwana węg. KisTo porc, przy gościńcu, na lew. brzegu Popradu. W obrębie wsi dwa tracze nad Łomnicą. Wzniesienie wsi 593 m. Jest to wś przeważnie niemiecka. Sąd powiat. i urząd podatk. w Kieżmarku. Poczta w Podolińcu. Wieś istniała w XIII w. Pod r. 1294 mówi o niej pod nazwą Lompnitza Nova. Fejer w Cod. dipl. Hung. t. VI, cz. I, str. 251. 2. Ł. Mała, węg. KisLomnic, niem. Klein Lomnitz, wś w hr. spiskiem Węg. , w pow. popradzkim, w dystrykcie lubowelskim, nad pot. Łomnicą Małą, w okolicy górskiej. Na płn. od Ł. Małej leżą nad Popradem Drużbaki Dolne, na wsch. Kolaczków, na płd. obszar Hadermarku, na zach. obszar Ł. Kruczej i Podolińca. Na płd. wznoszą się lesiste czubki Ryzowa 1064 m. , Schwarzenberg 1291 m. i Banisko 1156 m. . Zachodnią część przepływa od płd. ku płn. pot. Łomnica Mała, wschodnią część pot. Laibl, uchodzący do Kolaczki ob. , wypływającej na obszarze tej gminy i tworzącej wschodnią granicę Ł. Małej od Kolaczkowa. Między pot. Laibl a Kolaczka ciągnie się dział lesisty Maldurska, odrywający się od szczytu Schwarzenberg na płn. , z czubkami 1230 m. , 1165 m. , 1009 m. Między Laiblem a pot. Łomnicą Małą od szczytu Ryzowy rozpościera się połogie wzgórze z czubkami Maćkową 975 m. , Jos Łomnica Łomnica Łomnicki Łomnica berg 933 m. . Na zach. granicy mamy górę Steinberg 969 m. . Wzniesienie wsi czyni 617 m. npm. Wś rozłożyła się w dolinie pot. Łomnicy Małej. Według obliczenia z r. 1880 liczy dm. 153, mk. 913; obszar zaś gminy obej muje 5364 sążni kw. katastr. Jest tu kościół paraf. rzym. kat. pod wez. ś. Katarzyny. Rok erekcyi niewiadomy; istniał atoli już r. 1682 i posiada metryki od r. 1742. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 liczy dusz rzym. kat. 181, ew. 736, nieun. 19, żyd. 28, razem 964. Również jest tu kościół ewang. założony r. 1785. Pierwsi ewangeliccy księża pojawili się tutaj r. 1596. Sąd powiat. w Starej Lubowli, urząd podatk. w Kieżmarku, st. poczt. w Podolińcu. Wieś jest przeważnie niemiecka. Fejer wspomina o niej pod r. 1294 t. VII, cz. 2, 181. 3. Ł. Wielka albo Ł. Kokoszowa, niem. GrossLomnitz, węg. NagyLomnk al. KakasLomnic wś w hr. spiskiem Węg. , w pow. tatrzań skim, w dystiykcie wielickim, przy ujściu Ka miennej Wody ob. do Popradu, na lew. jego brz. od wsch. i płn. wsch. przytyka do obsza ru Huncowiec, płn. zach. i zach. granica przy padła na tatrzański dział Łomnicy; od płd. zach. zaś graniczy z obszarem Starej Leśny i Miihlenbachu. Obszar gminy Ł. Wielkiej za wiera 6649 sążni katastr. kw. r. 1880. Płd. wsch. obszar przepływa Poprad na przestrzeni 2 1 2 kil. Płn. zach. obszar zrasza pot. Kamien na Woda i dolny bieg Staroleśniańskiego pot. Na obszarze tej gminy leży u płd. wsch. stóp Tatr Łomnicki Majerz ob. , następnie Kamien ny staw cb. , Lejowy staw ob. ; wznoszą się tu szczyty Hunsdorfer Spitze ob. , Kieżmar ski szczyt ob. , Łomnica 2634 m. i Łomnicka grań ob. . Według obliczenia z r. 1880 ma Ł. Wielka dm. 201, mk. 1425. Ma kościół rz. katol. pod wezw. ś. Katarzyny, jako filialny, par łac. w Huncowcach ob. . Jest tu także kościół ewang. istniejący od r. 1565; dzisiejszy kościół postawiono r. 1785; metryki sięgają r. 1780. Dogminy ewang. należą Huncowa i StaraLeśna. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było dusz rzym. kat. 515, ewang. 1011, nieun. 38, żyd. 19, razem 1483. Sąd pow. i urząd podatk. w Kieżmarku; st. poczt. w miejscu. Jest także straż ogniowa ochotnicza. I Wzniesienie wsi 648 m. pom. szt. gen. ; 613, 5 m. Beudant; 648, 9 m. Fuchs; 631, 6 m. Pauliny. Istniała już w pierwszej połowie XIII w. Pod r. 1256 i 1257 wspomina o niej Fejer w Cod. dipl. Hungariae w t. IT, cz. 2, str. 380 i 440 a o par. łac. pod r. 1298 t. VI, cz, 2, 167. W powyższych dokumentach Fejera przychodzi ta wieś pod nazwą Łomnicy Wyższej Górnej, t. j. SuperiorLumpnitza t. V, cz. 3, 303. Br. G. Łomnica 1. rz. , prawy dopływ Dniestru na górnym jego biegu. Źródła tej potężnej górskiej rzeki biją na płn, stoku Karpat, w ich skolskodelatyńskim dziale, na obszarze wsi Jasienia, w pow. kałuskim, na polanie rozlegającej się tuż poniżej szczytu karpackiego, Kopułą zwanego 1608 m. . Źródlane potoki podążają na płn. lasem kopulskim, a potem krętym biegiem na płn. wschód i północ wzdłuż granicy Jasienia a Perehińska, doliną leśną i górską aż po ujście Kuźmieńca ob. z praw. brz. Tuż poniżej swego początku zabiera z lew. brz. potoki Lachów, Woronin, Darów, Pietros i Mołodę. Między Ł. a Darowem pot. rozpościera się Wierch Darów 1263 m. i Owół 1615 m. , który od wsch. lasem Bonsturem stromo opada do doliny Ł. Między Darowem a Pietrosem wznoszą się Wierch Guretwyna 1595 m. i 1708 m. , Tulinycia 1605 m. i skalista Jałowa Klewa 1563 m. ; na płn. zaś od Pietrosa Kanins Wielki 1647 m. i Mały 1624 m. . Na wspomnianej przestrzeni od praw. brz. zasila się wodami potoków Kisnenego. Szczawnika. Bystrej, Jałego i Kuźmieniec. Pomiędzy Szczawnikiem a Bystrą roztacza swe płn. zach. ramię pasmo górskie Gorganu ob. t. II, str. 707, 2 1585 m. ; ą na płn. od Bystrej, między nią a Kuzmieńcem potężny dział Ihrowiszcza, z płn. odnogą Małahowskich gór 1672 m. , 1175 m. . Od ujścia Pietrosa dolina Ł. cokolwiek się rozszerza i dopiero przy ujściu Mołody napotykamy w jej dolinie pierwsze zabudowania, Osmołodą zwane, a należące do gm. Perehińska. Jest tu tracz i kuźnia. Na płn. od rz. Mołody szeroko rozpostarł się dział górski Luty, który stromo opada do Dolnej Ł. i zamyka ją w wąski wąwóz górski. W nim naprzeciw ujścia Kuźmieńca Łomnickiego, w bardzo uroczem otoczeniu, legła osada Podluty, zakład kąpielowy willa i leśniczówka, również do obszaru gm. Perehińska należąca. Tutaj zwraca się na płn. wschód aż po ujście Świnnego potoku. Góry i lasy poczynają się oddalać znaczniej od brzegów, a dolina poczyna tracić charakter dziki i górski i przechodzi w dolinę podgórską. Na tej przestrzeni przyjmuje od lew. brz. potoki Tudor, Sokół i Świnny, a od praw. Płajek i Szumleczy. Poniżej ujścia Todoru jest tracz Ostodora al. Todor, z kilku zabudowaniami zamieszkanemi przez robotników. Bok lewy płn. zach. doliny Ł. tworzą stoki gór Todoru i Sehły 1350 m. . Poniżej ujścia Świnnego pot. w dolinie Ł. legła miejscowość Angełów, także Angelnicą zwana, dawny przys. Perehińska. Przysiołek ten stanowiły dawniej opuszczone, a dziś już w gruzach leżące zabudowania fabryczne żelaza, oraz kilkanaście chat, służących niegdyś za pomieszkania pracującym w tej fabryce ludziom. Dziś z tego wszystkiego oprócz rumowisk, połowy wielkiego pieca i jednej chatki dla pobereżnika stojącej oraz ja Łomnica ko strażnica dawnej powagi Angełowa, nic więcej nie widzimy czyt. Pamiętnik Lwow. t. V, 137. Dzikie i gęstym bujnym lasem obrosłe góry, od płn, zach. Jawornik 1125 m. , a od płd. wsch. Hrynków z Czerteżem 1125 m. , zamykające koryto płynącej Ł. , których dziko poszarpane szczyty utrzymują dotąd w pierwotnym stanie i w ogromnym rozkwicie leśną roślinność karpacką, mnogość zaś tych lasów i zbierającej się po parowach i dolinach z licznie tryskających źródłowisk wody, staje się przyczyną ustawicznych mgieł, tak iż widok gór niknie w nich. Powierzchnia ziemi tutejszej glinkowata i szutrowata zawiera w sobie przeważnie piaskowiec karpacki. Między nim a glinką łupkową znajdują się tutaj 7 12 cali możne pokłady rudy żelaznej czarnej, szarej i białej. W glince łupkowej znajdują się także nader piękne odciski paproci i innych roślin leśnych. Od Angdkowa podąża Ł. na płn. przez obszar Jasienia, potem granicą gm. Śliwek i Niebyłowa od wsch. a Perehińska i Olchówki od zach. . Przepływa obszar Łdzian, Równi, Topolska i Swaryczowa. Na przestrzeni tej, od Angełowa począwszy, zabiera Ł. z lew. brz. Czutę i pot. od Reszniat płynący, z praw. brz. Babski, Czerbut, Turową, Czerlany al. Czerleń i Rukszyn z Wiszniówką. Od Angełowa poczyna się coraz bardziej rozszerzać dolina Łomnicy; na całym wszakże jej biegu rozkłada się szerzej po lewym jej brzegu ta dolina, niż po prawym i po tej stronie rozdziela się na liczne ramiona, tworząc podmokłe międzyrzecza. Na obszarze Perehińska łączy się nawet Ł. znacznym potokiem z rzeczką Radową, dopływem Duby, uchodzącej do Czeczwy. Największe podmokłe międzyrzecze tworzy na obszarze Równi. Na granicy gmin Swaryczowa, Turzyłowa i Berłot al. Perłoty przybliżywszy się do koryta Czeczwy na odległość 1 1 2 kil. , zwraca się nagle na wsch. a potem na płn. wsch. od ujścia Czeczwy pod Dołhem; zrasza obszar Dobrowlan, Chocina, Studzienki, Babina, Przewoźca, Medyni, Temerowiec, Błudnik i pod Haliczem, koło ś. Stanisława, uchodzi do Dniestru z praw. brz. Od ujścia Czeczwy wpadają do Ł. Słona, Babinka, Berłowski pot. , Sielski pot. , Baranówka i Wierzbowiecki poi, z praw. brz. Selankę z Bereźnicą. Rzeka ta tworzy od ujścia Lachowa aż po wieś Reszniate granicę powiatów kałuskiego od wsch. a dolińskiego, następnie przepływa pow. kałuski i stanisławowski. Spad wód podają następujące liczby 1600 m. źtódła; 974 m. ujście Kisnenego pot. ; 717 m. ujście Mołody; 650 m. Ostodora; 597 m. Angełów; 291 m. pod Dobrowianami; 227 m. pod Błudnikami; 216 m. ujście do Dniestru. Rzeka ta przedstawia krainę pstrąga od ujścia Barowa, lipienia od Angełowa, i brzany od wsi Topolska. Długość biegu 118 kil. Od Jasienia począwszy poczyna być spławną na większej wodzie, ale i tutaj stają jazy spławowi na zawadzie. Wody gościnne bywają na niej pierwsze około ś. Wojciecha, drugie w czerwcu i z końcem sierpnia. Spław może iść tylko na średniej wodzie. Od Jasienia do Halicza, gdzie spław Ł. staje zazwyczaj, idą spławy półtora dnia na przestrzeni 45 68 kil. Dla nagłego spadu rzeki, która spławy unosi, wystarcza już średnia głębia 1 2 metra do spławiania drzewa. Spławy składają się zwyczajnie z 7 pni okrągłych, razem zbitych i zowią się darabami, a flisaków nazywają tu darabnikami. Mieszkańcy doliny Ł. trudnią się głównie spławem drzewa na górnej przestrzeni i chowem bydła, mianowicie owiec, poniżej w równinach uprawą roli. W r. 1880 pod Niebyłowem wpuszczono staraniem tow. rybackiego do Ł. 1650 narybku pstrąga, a 1600 narybku łososia bałtyckiego. O wykopaliskach dawnych budowli i świątyń halickich na praw. brz. Ł. , zwanej dawniej Czwem, między nią a Łukwią, czyt. dr. Szaraniewicza Trzy opisy historyczne staroksiążęcego grodu Halicza, Lwów 1883. Czerwiński Okolica zadniestrska między Stryjem i Łomnicą, Lwów 1811 pisze o Łomnicy. 2. Ł. , pot. górski, nastaje w obrębie gm. Łomnicy, w pow. sądeckim, w płn. wsch. narożniku, ze źródeł leśnych, u płd. stóp góry, Halą zwanej 1061 m. , wznoszącej się na granicy gmin Łomnicy, Rostoki Małej i Wierzchomli Wielkiej. Płynie z początku lasem na płd. zach. , potem między domostwami wsi Łomnicy i na obszarze Piwnicznej uchodzi z praw. brz. do Popradu. Z lew. brz. przyjmuje pot. Wapnik, a z praw. brz. Świniary, obok innych licznych strug. Od wsch. nad doliną wznoszą się szczyty Parchowatka 1005 m. i Kiczera Wielka 810 m. a od zach. Kiczera 707 m. . Przed samem ujściem przerzyna drogę kolei żel. leluchowskiej. Długość biegu 9 kil. 3. Ł. pot. łączny, wypływa na granicy gmin Niezuchowa i Stryja w pow. stryjskim, płynie wzdłuż tej granicy na płn. , przepływa Zapłatyn, przysiołek Stryja, i śród łąk uchodzi do Kłodnicy ob. t. IV, 184 z praw. brz. Źródła leżą na wys. 293 m. , ujście 284 m. Długość biegu 4 1 2 kil. Br. G. Łomnica 1. rzeczka górska, ma swe źródła w Beskidach spiskich, w hr. spiskiem Węgry, na granicy gm. Jakubian, Majerki i Lubicy, w dolince górskiej, nad którą od północy wznosi się szczyt Basiczko 1125 m. . Z początku płynie przez obszar Maj erki, następnie wzdłuż granicy Majorki i Hodermarku na północny zachód doliną górską lesistą, zamkniętą, od północy górami z Bereżniakim wierchem 986 m. , a od południa Kozim grzbietem 966 m. . Opływa od północnego wschodu wieś Maj erkę, następnie przepływa środkiem Ho Łomnica Łomnica Łomnica Łomnicka Łomnicka góra dermarku, gdzie zwraca się więcej na północ; mija wieś Jurskie i Łomnicę Kruczą, poniżej której zlewa swe wody do Popradu z praw. brz. Pędzi 3 młyny w Majorce, Hodermarku i Jurskiem, a 4 tracze w Jurskiem i Łomnicy Kruczej. Długość biegu 15 kil. Źródła leżą okolo 900 m. , ujście 570 m. 2. Ł. , potok gór ski, w hr. orawskiem Węgry, płynie przez obszar wsi Łomny doliną górską, i we wsi Ł. uchodzi z praw. brz. do Orawy białej. Długość biegu 8 kil. Powyżej wsi pędzi trzy młyny. 3. Ł. także Łomnista, potok, wypły wający w paśmie gór Dżumbira ob. , uchodzi do Jasieńskiego potoku, prawego dopływu Hronu Gran, w hr, zwoleńskiem Węgry. 4. Ł. Mała, potok górski, w hr. spiskiem Węgry, wypływa w Beskidach spiskich, na południowej granicy gm. Łomnicy Małej; pły nie na północ doliną górską, nad którą od wschodu wznoszą się lesiste czubki Ryżowa 1064 m. , Josberg 933 m. ; przepływa wieś Łomnicę Małą i północnowschodni obszar Podolińca i po 7 kil. biegu uchodzi do Popradu z praw. brz. Ujście leży 565 m. npm. Zabiera mniejsze strugi górskie. Br. G. Łomnica, rz. w pow. czarnkowskim, poboczna Noteci po prawej, płynie w kierunku płd. wsch. , przed połączeniem się z Notecią przybiera od wsch. bezimienny strumyk, wpływa do Noteci na zach. od miasteczka Uścia; długość jej wynosi około 3 mil. Por. Bydgoszcz i Czarnków, Łomnica, niem. Lomnitzbach, rz. , dopływ Łiczwarty w pow. olesińskim. Łomnica, niem. Lomnitz, lewy dopływ Ottawy, lewego dopływu Mołdawy, lewego dopływu Elby. Łomnica, niem. Lomnitzer Spitze, szczyt w Tatrach spiskich, uważany do niedawna za najwyższy szczyt w pasmie Tatr. Od Baranich Rogów, szczytu w głównym grzbiecie Tatr, odrywa się ramię górskie na południowy wschód, jako ściana graniczna między dolinami zimnowódzką od płd. a Kieżmarską, czyli Białej Wody od płn. , aż po szczyt Ł. Szczyt Ł. jest dość obszerny, z poczerniałych głazów złożony. Kilkanaście osób pomieści się na nim wygodnie. Znak tryangulacyjny, oddawna tu stojący, wytrwale opiera się wichrom. Widok z Ł. nie jest tak rozległy, jak z innych szczytów tatrzańskich mimo to imponujący na wschodnie Tatry i daleką krainę spiską u stóp gór rozłożoną. Przedewszystkiem ciekawy jest widok ku północy, w dzikie przepaści doliny Kieżmartekiej, gdzie legł Zielony Staw, następnie na południe, ku dolinie zimnowodzkiej i ku najeżonemu szczytami pasmu Tatr od zachodu. Wielkie płaty śniegu, do których słońce nigdy nie zagląda, zalegają obszerne, dzikie i nagie zaułki skał. Pierwszym, co wdrapał się na szczyt tej góry, o ile wiadomo, był Jan Fröhlich, śpiżak, w czerwcu 1613 r. , potem Siedmiogrodzki, akademik krakowski, r. 1640 w czerwcu, Robert Townson r. 1793, a r. 1805 w sierpniu Stanisław Staszic, który na tym szczycie nocował. Wycieczkę na szczyt Ł. urządza się ze Szczaw Sławkowskich czyli Szmeksu przez dolinę Zimnej Wody i Łomni cką grań. Wahlenberg skreśla temi słowy szczyt Łomnicy Magis extrorsum vel orientem versus stat famosum Cacumen Lomnitzense, quod columnae instar rupes fere perpendiculares ab omni latere ostendit adeo, ut nonnisi ope digitorum, manuum et pedum fissuris infixorum se protrahere et sic eum conscendere liceat str. LIII i LIV. Między Ł. a Kież marskim szczytem jest głębokie wcięcie, Ga bel zwane. Wzniesienie szczytu; 2631 m. , 2633. 4 m. , 2704. 7 m. Townson; 2670. 6 m. Staszic; 2583. 7 m. Wahlenberg; 2642 m. Oesfeld; 2625. 8 m. Steczkowski; 2426 m. Beudant; 2631. 3 m. Rumi; 2684. 2 m. Blasius; 2624. 9 m. Greiner; 2636. 9 m. Fuchs; 2590. 8 m. Pauliny; 2634 m. szt. gen. . Czu ba północna w grupie szczytów Łomnicy zo wie się Durnym Wierchem ob. . U Staszica nosi szczyt Łomnicy nazwę Wielki Krapak. Pisze bowiem w dziele swojem O Ziemior. Karp. na str. 177 Dobrawszy w Staroleśne, i Garłuchowie górali świadomych tutejszych gór, wyszedłem na Wielki Krapak. Ten nosi wielorakie nazwiska, Wielki, Wysoka Łomni ca, Wielki Groń; najdawniejsze nazwisko Wielki Krapak. Ód szczytu Ł. ku południo wemu wschodowi wybiega potężne ramię gór skie, zwane Granią łomnicką, także zimnowodzką; tworzy ona wschodnią ścianę doliny Zimnej Wody. Por. Kieżmarski szczyt, Hunsdorfer Spitze i Rakuzański szczyt. Czyt. Wy cieczka na Ł. Bron. Rejchmana, Warszawa, 1879. Br. G. Łomnicka góra, Lomnitzer Berg góra w Beskidach spiskich, wznosząca się na południe od wsi spiskiej Łomnicy Wielkiej, na Śpiżu Węgry, na praw. brz. Popradu, pod 49 6 10 płn. sz. g. , a 38 1 45 wsch. dłg. g. F. , 771 m. npm. , a nad poziomem Popradu 120 m. Łomnicka kolonia, niem. Tllsruhe, kol. , pow. olesiński, koło Łomnicy; 5 bud. , 33 dm. , 268 mk. , 55 osad, 600 mr. ziemi, szkoła. Łomnicki Majerz, niem. Lomnitzer Meierhöfe, ad. Meierei, na obszarze gm. Łomnicy Wielkiej ob. , na północnyzachód od wsi, a u samego wstępu do wnętrza Tatr wschodnich. nad Kamienną Wodą; jest tu kilka zabudowań, szałasów, dla owiec i bydła. ,, In radice harum alpium iuxta Steinbach sita sunt Bovilia Lomnitzensia, unde planities Scopusiensis sensim incipit Wahlenberg, str. LV. Wzniesienie 873 m. Wahlenberg; 889. 6 m. Łomnicki Łomnica Łomowaty Łomnicki młyn Łomowicze Łomowo Łomozowa Łomsk Łomska Łomszyn Oesfeld; 907. 8 m. Steczkowski; 863. 6 m. i 873. 5 m. Beudant. Br. G. Łomnicki młyn, ob. Łomnica pow. czamkowski. Łomniczka, struga, ob. Kłoda, pow. wałecki. Łomnik, kol. , pow. łódzki, gm. Brużyca Wielka, par. Aleksandrów. Ma 7 dm. , 64 mk. , 73 mr. ziemi. Łomno, wś i folw. , pow. iłżecki, gm. Tarczek, par. Świętomarz; odl. 32 w. od Iłży, ma 33 dm. , 313 mk. , 418 mr. ziemi dwors. i 309 mr. ziemi włośc; młyn wodny. W 1827 r. 22 dm. , 101 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. i Zarzecze, rozległy mr. 580 grunta orne i ogr. mr. 378, łąk mr. 42, pastw. mr. 4, lasu mr. 144, nieuż. i place mr. 12, bud. mur. 7, z drzewa 8; płodozmian 8po lowy. Wś Ł, osad 29, z grun. mr. 304; wś Zarzecze osad 7, z grun. mr. 104. Br. Ch. Łomno 1. osada, pow. mogilnicki, 2 dm. , 21 mk. katol. ; należy do wsi Gołąbki. 2. Ł. , folw. , pow. obornicki, 2 dm. , 27 mk; należy do dom. Łopuchowa. M. St. Łomno, niem. Lomnau al. Lomno, pow. niborski, dobra ryc, 8 kil. od st. poczt. w Muszakach się znajdującej; 314 ha. rozl. i to 140 ha. roli orn. i ogr. , 57 ha. łąk, 69 ha. pastw. , 40 ha. lasu, 8 ha. nieuż. , czysty dochód z grun tów 1081 mk. Posiadacz v. Pokrziwnltzki 1857 r. 66 mk. Według Kętrz. O ludn. pol, str. 353 i następ. , mieszkały w XVII i na stępnych wiekach w Łomnie następ. polskie rodziny szlacheckie Chmielewscy, Komorow scy, Łukcińscy, Młodzianowscy, Nowowiescy, Pokrzywniccy, Żabińscy. Kś. Fr. Łomot, dwie w pobliżu siebie leżące wsi, w pow. rzeczyckim w okr. polic 2 jurowickim, nad jez. t. n. ; obie wsi mają osad 34, lud trudni się najbardziej rybołówstwem i flisa ctwem; miejscowość nizinna, ale obfitująca we wszystkie bogactwa natury; mnóstwo tu ryb i łąk. Z drugiej strony Prypeci mczko Na rowla. Al. Jel Łomot, jez. w pow. rzeczyckim, uformo wane w grupie innych z odnogi Prypeci, na przeciwko mka Narowli, długie prawie na mi lę, szerokie od 1 4 do 1 wiorsty. Stawne rybo łówstwo. AL Jel Łomowata, ob. Łomowate. Łomowata góra, wznosi się na południo wowschodniej granicy wsi Łużek z wsią Li pą, w pow. dolińskim, na praw. brz. Łużanki, między nią a potokiem Lipą, pod 41 23 20 wsch. dłg, g. od F. , a 48 57 40 płn. sz. g. Szczyt wznosi się 767 m. npm. Jest to pół nocny szczyt pasma Gorganu ob. t. II, 706, nr. 1. Br. G. Łomowate, wś, pow. czerkaski, śród łąk naddnieprzańskich, o 2 w. od wsi Chodaki. Ma 1550 mk. , cerkiew Nar. Chr. Pana z r. 1719. Niekiedy zowią Ł. mkiem, gdyż za ssty czerkaskiego Sanguszki były tu ustanowione jarmarki, niebawem do Chodaków przeniesione. Por. Bużyn i Czerkasy, I, 803. Łomowaty wierch, ob. Czuta i Jawornik, Łomowicze, wś na południowym krańcu pow. bobrujskiego, ma osad 26, okr. polic. 3 hłuski, miejscowość całkiem odludna, poleska por. Grabio, Al. Jel. Łomowo, wś, pow. słupecki, gm. Trąbczyn, par. Zagórów Łaski, Lib. ben. I, 282; odl. od Słupcy w. 19; dm. 18, mk. wraz z os. Hutą Łukomską liczy 210. Łomozowa, wś, pow. mohylowski, gub. podoi. , gm. Kukawka, nad rz. Ladawą, dm. 92, mk. 294, ziemi włośc. 269 dzies. , dwors. z Olczydajowem Niższem 1248, cerkiewnej 65 dzies. Parafia katol. do Jaryszewa, prawosł. posiada cerkiew na miejscu pod wezw. św. Mikołaja z 750 paraf. Należy do hr. Mor kowa. Lr. M. Łomsk, niem. Lomske. Dwie wsie tego na zwiska na saskich Łużycach 1 pod Minakołem bei Milkel, w r. 1875 dm. 26, mk. 132, w tem Serbów 123. 2 pod Njeswacidłem bei Neschwiłz, wr. 1875 Serbów 32. A. J. P. Łomsk, wś, pow. sieński, wraz z folw. Karolpol dziedzictwo Norberta Gaździckiego; ziemi używalnej 952, nieużytków 239 dzies. Łomska Woła, wś, pow. mławski, gm. Turze, par. Mława; odl. 4 w. od Mławy, przy samej linii dr. żel. nadwiśl, ma 28 dm. , 165 mk, 433 mr. gruntu i 10 mr. nieuż. Por. Łomnia. Br. Ch. Łomszyn al. Łomszyno, ob. Łumszyno, Łomszyn 1. Stary, dobra w pow. mińskim, należały niegdyś do obszernego hrabstwa Zaisławskiego, obecnie od lat kilkudziesięciu dzie dzictwo rodziny Reuttów, zajmują przestrzeni 800 dz. , w tej ilości ziemi ornej 200 dz. , łąk 70 dz. , pastw. i nieuż. 100 dz. , lasu sosnowego i jodłowego 200 dz. , zarośli 230 dz. Grunta wedle taksacyi urzędowej należą do 2 i 3 kla sy. Uprawia się żyto, owies, jęczmień, groch, koniczyna, kartofle, siana zbiera się rocznie do 3000 pudów. Strumień pod nazwą Boublanka przerzyna tę majętność, odległą od dworca kolei w Radoszkowiczach na linii LibawoRomny 5 w. Do pomienionej majętności na leży karczma zwana Bouble, zbudowana przy byłym trakcie pocztowym z Mińska do Wilna idącym. 2. Ł. Nowy, folw. w pow. mińskim, obecnie dziedzictwo rodziny Kułakowskich, ziemi posiada w ogóle 500 dz. , w tej ilości zie mi ornej 100 dz. , łąk 45 dz. , lasu sosnowego i jodłowego 300 dz. , pastw. i nieuż. 55 dz. , grunta tego majątku zaliczono do 3 i 4 kil. Siana zbiera się rocznie blisko 2000 pu dów. A. Oh. Łomnik Łomowata Łomno Łomot Łomnicki Łomniczka Łomowate Łomy, wś, pow. rossieński, par. chwejdańska. Łomża, nad rz. Narwią, główne miasto gubernii t. n. loży pod 53 10 4 szer. i 39 48 7 dług. geograf. Odl. od Warszawy 147 w. , od Suwałk 125 w. , leży przy dawniejszym trakcie pocztowym z Warszawy do Kowna. Najbliższe stacye dróg żelaznych są Czyżew kolei warsz. peters. o 46 w. i Grajewo linii brzeskograjews. o 57 w. , obie złączone z Ł. drogami bitemi. Miasto samo rozłożone na wzgórzystej krawędzi wyżyny zajmującej środkową część powiatu i wzniesionej na 420 stóp nad poziom morza, podczas gdy dolina Narwi wznosi się 327 stóp, z tego powodu przez całą szerokość doliny idzie wyniosła grobla, łącząca oba przeciwległe wyniosłe brzegi niziny rzecznej. Grobla ta ma 710 sążni długości i posiada dwa mosty jeden do przepuszczania w czasie przyboru wód Narwi tworzącej tu nagły zakręt w kierunku grobli, a drugi na samem jej korycie. Na przeciwległym brzegu wzniesienie dochodzi do 530 stóp. Obecnie posiada Ł. trzy kościoły katolickie parafialny fara, kapucyński i panien benedyktynek, okazałą nowo wzniesioną cerkiew, kościół ewangielicki i nowo wzniesioną synagogę, szpital ś. Ducha na 20 łóżek, szpital starozakonnych, gimnazyum męskie, progimnazyum żeńskie, 4 szkółki początkowe. Z władz rządowych znajduje się rząd gubernialny, sąd okręgowy, zarząd akcyzy na trzy gubernie, zarząd powiatowy, urząd miejski, zjazd sędziów pokoju, sąd pokoju, urząd pocztowy gubernialny, stacya telegraficzna, więzienie. Miasto samo jest porządnie zabudowane, posiada dwa rynki stary i nowy, ten ostatni pięknie zabudowany, plac przed urzędem pocztowem na którem mieszczą się najważniejsze gmachy miejskie. Ruch miejski koncentruje się na ulicy łączącej oba rynki. Ogród spacerowy urządzony przy alei wiodącej do wioski Łomżycy. Teatr w zabudowaniach po szpitalnych. W stronie południowozachodniej znajdują się przedmieścia Ł. Łomżyca i Skowronki, w stronie wsch. połud. na wyniosłym brzegu Narwi znajduje się tak zwana Stara Łomża, widocznie miejsce pierwotnej osady. Z Nowego Rynku spadzista ulica Mostowa dochodzi do wielkiej grobli, wysokiej na 6 sążni i wysadzanej drzewami, która prowadzi na drugi brzeg doliny Narwi, na którem na przeciwko Ł. rozłożyła się osada miejska Piątnica stanowiąca właściwie przedmieście Ł. Jest tu starożytny kościołek drewniany, browar i koszary straży pogranicznej. W 1827 r. Ł. miała 340 dm. i 3302 mk. w 1861 r. było już 476 dm. 152 mur. i 10822 mk. w tem 6072 stałej, obecnie jest 777 dm. 182 mur. i 11260 ludności stałej, 3500 niestałej i do 2000 wojska, razem 16760 mk. W tej liczbie żydów 7933 w 1879 r. . Jakkolwiek przemysł fabryczny i rękodzielniczy nie rozwinął się szerzej w Ł. , gdyż bliskość granicy pruskiej około 4 mil i szeroko rozwinięte przemytnictwo stoi na przeszkodzie, za to istnieje tu dość ożywiony handel zbożem, i drzewem, oparty na spławności Narwi i bliskości pruskich rynków. Dochód kasy miejskiej, który w 1860 r. wynosił 6125 rs. , wzrósł w 1877 r. do 17662 rs. Obszar gruntów miejskich i całego terytoryum wynosi 4827 mr. Podania i niektóre ślady piśmienne, jak np. napis na tablicy u fary, założenie pierwotnego kościoła famego w Starej Łomży odnoszący do 1000 r. i wspomnienie w Kronice Spangeberga o Brunonie, mnichu bene lyktyńskim, który po ś. Wojciechu nawracając Prusaków, miał przybyć do Mazowsza i założyć kościół ś. Wawrzyńca, nakazują odnieść początek Ł. do czasów Bolesława W. Gruntując się na podaniu, założenie zamku książąt mazowieckich, który stał w miejscu, gdzie teraz bóżnica, przypioać należy Bolesławowi Kedzieizawemu w XII wieku. Drugiego zaś zamku w Szurze, pod Starą Łomżą, o którym dotąd przechowało się wiele podań ob. Dłużniewski Dawna i teraźniejsza Łomża założycielem, około 1340 r. , miał być Kazimierz Wielki. Na historyczną widownią miasto występuje dopiero na początku XV wieku. Do tego wieku należą przywileje i nadania książąt mazowieckich Janusza i Bolesława z lat 1418 i 1440 i przywilej Kazimierza z r. 1447. W XVI wieku, tak od ostatnich książąt mazowieckich jak i królów polskich, miasto obdarowanc w nader liczne przywileje z lat 1513, 1519, 1528, 1531, 1538, 1543, 1544, 1556, 1557, 1563, 1567, 1576, 1578, 1579, 1581, 1588, 1591, 1598. W XVII w. otrzymała przywileje w latach 1607, 1618, 1658 i 1678. Jakkolwiek zwykłą rezydcncyą książąt mazowieckich w XV i na początku XVI wieku była Warszawa, są jednak dowody w aktach grodu łomżyńskiego, że w zamku tutejszym książęta mazowieccy Bolesław, Jan, Kazimierz i Janusz często zamieszkiwali, tu na zgromadzeniach prezydowali i sprawy sądzili Termini ducales Lpmzae celebrati od r. 1421, 3 fol. 43, 93, 289, 356 i t. d. . Pod władzą książąt mazowieckich Ł. była najszczęśliwszą. To też XV i XVI wiek wielce sprzyjały wzrostowi tego miasta. Na początku bieżącego stulecia znajdowane w polach gruzy, fundamenta, sklepienia i bruki świadczą o jego obszarze. Prócz dwóch zamków, połączonych z sobą przez wały, przekopy i podziemne ganki, miała Ł. w czasach najświetniejszych 7 kościołów ś. Wawrzyńca, ś. Ducha szpitalny, ś. Piotra nad Narwią, na drodze do Szuru; ś. Michała, teraźniejszą farę; N. M. Panny i Rozesłańców, Łomża Łomża Łomy gdzie potem księża kapucyni; kościół szpitalny drugi, miejsce jego niewiadome; ś. Agaty od miasta po prawej stronie grobli. Trzy kaplice ś. Magdaleny przy drodze od Szuru, śś, Rocha i Jakóba w Starej Łomży i N. P. Maryi 8kaplerznej w sadzie poróżańcowym na drodze do Skowronki. Volumina legum, Lustracye i inne akta miejskie wspominają o wielu okazałych w Ł. gmachach publicznych i prywatnych w dawnych czasach, jako to o dwóch ratuszach, jednym w Starej, drugim w Nowej Ł. Ten ostatni miał zegar na wieży, której szczyt ozdabiał szczerozłoty herb miasta Jeleń w biegu; dalej wymieniają wielki dom radziecki, w którym odbywały się sądy radzieckie i ziemskie; dom wójtowski trzypiętrowy; wielką łaźnię, 18 murowanych śpichleirzy, obszerny magazyn soli, wielką ludwisarnię i arsenał; ten za Zygmunta III odnowiony, dostarczał rynsztunków wojennych dla całego Mazowsza; kilka pałaców, jako to Anny Jagiellonki, biskupi, Łazarza Choromańskiego, wielką gospodę kupiecką i rzemieślniczą; dwie bramy kamienną, od wjazdu Giełczyńskiego i żelazną od Skowronek, wodociągi, których szczątki widzieć jeszcze można było około 1840 r. Na dowód, jak miasto było rozległe, dosyć powiedzieć, że Piątnica i wsie Kraski i Siemień stanowiły przedmieścia Ł. W XVI wieku rzemieślników i różnych profesyonistów było tu 600, kupców 60, cechów przeszło 20, Miasto prowadziło handel bardzo znaczny, do tego dopomagło położenie nad rzeką spławną w samym środku dawnej Polski. Handel prowadzono z Litwą, Prusami; miastami Królewcem podobno jedno z przedmieść Królewca nosi, czy też nosiło nazwanie Łomżyckiego, Toruniem, Elblągiem i Gdańskiem. O tem świadczy spór z Gdańszczanami, przez Zygmunta I ostatecznie rozstrzygnięty na korzyść Ł. Lib. ter. Lomz. , 1528 an. 9. Przedmiotem handlu były miód, który bartnicy z puszcz okolicznych obowiązani byli sprzedawać do składów w Ł. wosk, bursztyn, zboże wszelkiego rodzaju, drzewo, anyż, len, konopie, owce, bydło rogate, nierogacizną, ryby, ruda żelazna między Nowogrodem a Łomżą; na nią miasto miało, przywileje książąt Bolesława, Konrada i Janusza, a Surowiecki w dziele O upadku przemysłu i miast twierdzi, iż oprócz zamku i kamienic wolnych, samych domów podatkujących, liczyła Ł. 540. Domów wszystkich w 1590 r. z jurydykami osobnemi i wolnemi placami było 800, mieszkańców kilkanaście tysięcy. Kromer w Opisie Polski mówiąc o Mazowszu, wymienia Warszawę, Płock i Łomżę, jako najznakomitszei największe w niem miasta w XVI wieku. Gwagnin i Stryjkowski chwalą jej gmachy murowane. Święcicki w Opisie Mazowsza powiada Miasto nader przyjemne i po Warszawie wspaniałością murowanych domów, zamożnością i uprzejmością obywateli, oraz okazałością placów targowych żadnemu nie ustępuje. .. Ratusz i inne gmachy publiczno zbudowane wytwornie. Domy obywateli okazałe, lecz w około miasto obwarowań żadnych niema kwart. Kłosów t. II, 109. Statutem 1447 r. nakazano, aby rzeka Narew wolną była dla kupców tak w górę, jak i na dół płynących. Także Kazimierz zniósł cła wodne i lądowe, co Zygmunt Stary zatwierdził. Do Ł. należały dwie puszcze Łomżyńska i Giełczyńska; nadto wolny miała wręb w lasach królewskich Wąsoskich; w leśnictwach Bronowo, Borzejewo, Kalinowo, oraz do puszcz Dybla, Klimaszewnicy, Zagąjnie na drzewo budowlane i opałowe. W boru Czerwonym miała wolny wyręb samego tylko opałowego drzewa. Puszcze Łomżyńska, Giełczyńska i Ostrołęcka, były zwykłem miejscem łowów dla książąt. Dla Zygmunta Augusta Ł. była zwykłem miejscem. Anna Jagiellonka, od śmierci brata swojego, do zimy 1572 r. smutne dni pędziła w zamku łomżyńskim i tu miała na utrzymanie siebie i dworu swego dochody wyznaczone. Według podań, Bona zjeżdżała na łowy do Ł. August II widząc stan opłakany upadłego miasta, sam przybył do Ł. 6 lipca 1700 r. i tu wszystkie dawne jej prawa i przywileje zatwierdził. Ł. , w bliskości Litwy i posiadłości krzyżackich, była przedmurzem Mazowsza. Prócz dwóch zamków, cała była wałami opasana. Litwini, Żmujdzini, Prusacy i Tatarzy wielokroć razy od miasta odparci. R. 1410, Tulny, kasztelan łomżyński, odniósł świetne zwycięstwo nad krzyżakami, okupione jego zgonem dziś jeszcze drogę przy magazynach, gdzie bitwa miała miejsce, nazywają krzyżacką. Na tę pamiątkę i dla uwiekopomnienia wielkiej wygranej pod Grunwaldem, Jan, książę mazowiecki, założył 1411 r. na Popowej górze gdzie później ojcowie kapucyni kościół N. P. Maryi i do niego parafię z kościoła ś. Wawrzyńca przeniósł. Za panowania Aleksandra Tatarzy niszcząc Litwę, podsunęli się pod Ł. , której przedmieścia i wsie okoliczne spalili. Gdy po wygaśnięciu książąt mazowieckich 1526 r. Mazowsze wcielone do Korony, z ramienia królów miało wielkorządzców, Ł. jak i inne grody mazowieckie, doznała niemałego uszczerbku w swych prawach. Sstowie dopuszczali się różnych nadużyć, zabierali mieszczanom majątki, wyzuwali ich z praw. I tak, 1530 r. Wolski, ssta łomżyński, przywłaszczył sobie pobór cła z mostu wielkiego, kosztem miasta zbudowanego i do niego należącego. Szlachta, aby swym niesprawiedliwościom nadać jakikolwiek tytuł prawny, pociągała mieszczan rządzących się prawem chełmińskiem do rozpraw w sądach Łomża Łomża ziemskich, w których sama zasiadając, z każdego położenia z korzyścią wychodzić musiała. Skargi do królów były bezskuteczne. Około 1530 r. wcisnęły się do Ł. idee protestanckie. Kapłan miejscowy, który je rozszerzał, miał być, według podania, zamurowanym w słupie kamiennym, stojącym do r. 1840 pod wsią Zawadami. W 1538 r. miasto dotknięte było pożarem. Klęska ta musisła być wielka, kiedy Zygmunt I uwolnił miasto na lat 8 od płacenia podatków. W czasie tego pożaru wielce został uszkodzony kościół Panny Maryi i w nim pomnik Janusza III, ostatniego księcia mazowieckiego. Na liczne zażalenia, sejm 1576 r. postanowił utrzymać w całości prawa i przywileje łomżan. Na tymże sejmie zniesiono urząd wielkorządzcy Mazowsza, które odtąd pod względem zarządu zrównano z innemi województwami. Mimo to, ucisk nie ustawał. Szlachta 1592 r. przemocą zabrała miastu gmach, w którym odbywały się sądy miejskie i takowy obróciła na sądownictwo ziemskie. Zygmunt III nakazał gmach ten miastu powrócić. Kozacy zbuntowani pod dowództwem Nalewajki 1595 r. połączywszy się z okolicznem chłopstwem, miasto kilkakrotnie napadali i rabowali. Niejaki Jakób Sułkowski mieniący się rotmistrzem wojsk królewskich, rzeczywiście zaś syn Franciszka Obłoma, mieszczanina warszawskiego, należący poprzednio do bandy Nalewajki, w nocy z 1 na 2 lipca 1604 r. z Kozakami i Tatarami Ł. najechał, zrabował, jedne przywileje miasta zniszczył, drugie zabrał i pomordowawszy wiele ludzi, burmistrza Sebastyana Porzysko z wielu mieszczanami uprowadził z sobą Ks. gr. Łomż. , 118, fol. 1026, 1036, 1046. Niesłychana powódź 1600 r. zniosła zupełnie groble i 7 mostów na Narwi. Podobna powódź nawiedziła miasto 1631 r. Pożar wielki 1618 r. 19 czerwca za ssty łomżyńskiego. Adama Kosobudzkiego, dotknął Ł. Zygmunt III z tego względu 27 października 1618 r. przywilejem w Warszawie uwolnił mieszczan od wszelkich danin na lat 4 Ks. gr. wiecz. Łomż. , 130, fol. 424. Ledwie miasto zaczęło się dźwigać z upadku, kiedy morowa zaraza grasująca tu 1624 r. przez dwa miesiące, zabrała 5021 ofiar Akta kościelne. To nieszczęście miasto przypisywało głośnej czarownicy, zwanej Barbarą Królką, która miała oczarować Zygmunta Augusta, zadać śmierć królowom Elżbiecie i Barbarze Radziwiłłównie. Spaloną została w Wiźnie przez tamecznego burmistrza dekret sądu wojtowskiego na tę czarownicę w Ks. miejs. łomż. , z r. 1670, 15, fol. 143 144. W czasie buntu Chmielnickiego, Kozacy z Tatarami 1650 r. Ł. złupili. Sstowie nietylko że obojętnem okiem spoglądali na tyle klęsk, ale sami jeszcze do zupełnego zniszczenia miasta się przyczyniali, wybieraniem na swoją korzyść nadzwyczajnych podatków, stanowieniem danin, nakładaniem rozmaitych ciężarów i powinności. Sprzedawali własność miejską, łamali prawa i przywileje, kupczyli sprawiedliwością i mieszczan okrutnie karali. R. 1658 starły się pod Ł. z wojskami szwedzkiemi roty polskie, prowadzone przez Opalińskiego i Czarneckicgo. Odwrót ich zasłoniły płomienie i dymy palącego się miasta. Widząc zupełny upadek Ł. , szlachta zabierała jej pola, łąki, lasy, stawy, jeziora, młyny. Nie obeszło się przytem bez walk i rabunków. Siemień, Łomźycę z przyległościami, Starą Łomżę, bór Giełczyński, Szur i część Piątnicy zajęła szlachta. Ssta łomżyński mieszkający we wsi Kupiskach 3 4 mili od Ł. , wbrew przywilejowi królowej Maryi Ludwiki, zabronił mieszczanom wycinać drzewo do budowli z puszczy Nowogrodzkiej i pobierać dochody z przewozu. Nadto zmuszał ich do dostawy dla siebie ryb, zwierzyny i zabrał im kilka domów dla swych gości. Wprawdzie komisya królewska zjechała 1660 r. dla rozpoznania sprawy, ale nic przeciw zuchwalstwu starosty nie uczyniła. Gdy chłopi 1666 r. w ziemi łomżyńskiej powstali przeciw panom, miasto wiele się przyczyniło do ich poskromienia. Sieniąwski, hetman w. kor. , z uwagi, iż miasto w czasie wielkiej wojny północnej wiele ucierpiało od wojsk nieprzyjacielskich i dotknięte było jeszcze morową zarazą, na zasadzie postanowienia królewskiego, nakazał 10 grudnia 1710 r. wojskom ustąpić z Ł. i nie brać opłaty hiberny. Karol XII przechodząc przez Ł. , stał w niej kwaterą w kamienicy proboszczowskiej, egzystującej dotąd obok fary. Kurpie w dwóch buntach około roku 1711 i od 1733 36 napadami swojemi Ł. wielokrotnie niepokoili, bór i łąki Jedynaczewskie zagrabili i przedmieście Skowronki spalili, a to w odwecie za zbrojne wystąpienie, w celu ich uśmierzenia, dwóch starostów łomżyńskich Kożuchowskiego, 1708 r. , działającego z rozkazu Stanisława Leszczyńskiego i Szembeka r. 1711 ich poskramiającego. Król Stanisław August 1793 r. polecił, iżby miasta swoje skargi o zabory i poczynione krzywdy podało, ale rozkaz ten dla upadku kraju, skutku nie przyniósł. Morowa zaraza grasująca w Ł. w latach 1560, 1624, 1625, 1630, 1650, 1652 i 1653, 1700 i 1710 wiele ofiar zabrała. Nic też dziwnego, ze po tylu ciosach, Ł, kiedyś jedno z najpierwszych miast na Mazowszu, gdy skutkiem ostatniego rozbioru Polski 1795 r. przeszła pod panowanie Prus, liczyła tylko kilkadziesiąt chałup i 4 kościoły. Gdzie niegdzie widne zwaliska, stosy gruzów, bruki zasypane na kilka łokci ziemią, świadczyły o dawnej jej wielkości. Mieszkańcy zaś do takiej nędzy byli przywiedzeni, że mimo darowizny przez rząd pruski 1 3 części sumy anszlagowej, nikt domu nie był w stanie wymurować. Ł. pod panowaniem pruskiem utraciła jedyną posiadłość i bogactwo bór Czerwony, który topór niemiecki całkowicie wyciąwszy, miliony z niego wniósł do skarbu pruskiego. Z dwóch zamków ani szczątka nie zostało. Zamek książąt mazowieckich, stojący niegdyś na wysokiem wzgórzu nad Narwią, gdzie, teraz bóżnica, prawdopodobnie zniszczony w XVII wieku. Z murów do niego należących, jedna tylko część, nazwana Skarbcem, przetrwała do 1824 r. Skarbiec ten bez piętra, dosyć obszerny, o jednej wielkiej sali ze sklepieniem murowanem, oknami małemi okratowanemi i drzwiami żelaznemi Wielkiemi, mieścił w sobie archiwum akt dawnych ziemi Łomżyńskiej, Wizkiej, Bielskiej i prócz Łomży 13tu miast. W roku 1824 gmach ten rozebrany, a archiwum przeniesiono do gmachu trybunalskiego w Nowym Rynku. Drugi zaś zamek w Szurze, zwany zamkiem Królowej Bony, niewiadomo kiedy zniknął. W r. 1805 w miejscu, gdzie stał, odkopano szczątki murów i drzwi żelazne. Z dawnych kościołów pozostał kościół farny, pod wezw. ś. Michała. Świątynia ta w dyecezyi płockiej, do której należała, po kościele katedralnym płockim i po kolegiacie pułtuskiej, pierwsze miejsce zajmowała. Odznacza się wielkością, okazałością i prześlicznemi sklepieniami gotyckiemi. Prezbiteryum stanowiło pierwotnie kaplicę zamkową ś. Anny, erygowaną 1410 r. Około zaś 1520 r. ksiądz Jan Wojsławski, kanonik płocki i warszawski, pleban łomżyński, z pomocą książąt mazowieckich Stanisława, Janusza i Anny, część dalszą kościoła tego wybudował, poświęcenie onego 1525 r. od biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego wyjednał i parafię tu z kościoła Panny Maryi przeniósł. W r. 1526 książę Janusz mansyonarzom przy tym kościele nadał grunta, łąki i dochód z mostu na Narwi, 6 kóp groszy wynoszący. Biskup płocki Noskowski w r. 1552, kościół ten w liczne prawa i prerogatywy uposażył, plebana, oraz 7 mansyonarzy i altarzystów ustanowił, nadał im grunta, łąki, ogrody i dziesięciny. Probostwa piątnickie i małopłockie królowie oddali ks. mansyonarzom. Jur patronatus fary ciągle było przy królach. Godność proboszczów piastowali tu zwykle biskupi lub kanonicy płoccy, lwowscy i warszawscy. Pzy farze była szkoła parafialna i 2 szpitale, uposażone w grunta i ogrody. Fara w skutek częściowego spalenia, prawdopodobnie przez piorun, odbudowana 1696 r. Napis na ścianie kościelnej Post ruinam casualem restaurata an. 1698. Restaurowano ją jeszcze w latach 1752, i częściowo 1844. Gdy świątynia ta w ostatnich czasach bardzo była zniszczona, dozór kościelny, ze składek parafian, mur opasujący kościół podźwignął, dach przerobił, wnętrze wybielił, zewnątrz szczerby załatał. W r. 1647 miała 2 kaplice i 17 ołtarzy. Obecnie jest 10 ołtarzy i 1 kaplica. Kaplica bowiem ś. Jana w dzwonnicy zniesiona. Istnieje dotąd kaplica N. Matki Boskiej Różańcowej pokryta blachą miedzianą, ma piękny ołtarz snycerskiej roboty, posadzkę marmurową; wnijście do niej opatrzone wielką ozdobną kratą żelazną. Mieści w sobie kilka okazałych nagrobków. familii Modliszewskich, starostów łomżyńskich z. XVI wieku. W presbiteryum okazały nagrobek z prawnej strony Mikołaja Troszyńskiego, starosty łomżyńskiego, zmarłego 1575 r. ; z lewej zaś z pięknego brunatnego marmuru, ozdobny z tarczą u góry herbową i pięknym napisem polskim, Nikodema Kossakowskiego, starosty łomżyńskiego, zmarłego 1611 r. W posadzce kościelnej trzy zatarte grobowe marmury. Na jednym dosyć jeszcze wyraźna postać prałata, jak podanie niesie, Wojsławskiego. Tegoż, jako fundatora kościoła wielkie popiersie w płaokorzeźbie, umieszczone w facyjacie, u samej góry, pod krzyżem. Do osobliwości należą ofiarnica, w kształcie wielkiej drewnianej skrzzyni, z wyrznięciami gotyckiemi i rokiem 1619, pamiątka po Szwedach, którym miała być zabraną; wielki dzwon rozbity świętego Michała, w ogromnej dzwonnicy gotyckiej, o którym przechowało się podanie, że przed każdem większem nieszczęściem o północy dźwięk przeciągły, ostrzegający wydawał, i kule kamienne w zewnętrznych ścianach się znajdujące. Kościół pierwotnie jezuicki, następnie pijarski, a obecnie ewangelicki, pod względem wielkości i okazałości, pierwsze po farze zajmuje miejsce. Kościół ten fundacyi Jana Szembeka, kanclerza w. kor. , ststy łomżyńokiego i t. p. , założony 1730 r. , poświęcony pod wezw. ś. Stanisława Kostki 1732 r. stoi w miejscu, na którem poprzednio był kościół drewniany księży jezuitów, erygowany około 1630 r. Jezuitów sprowadził z Pułtuska do Ł. pod tytułem misyi kaznodziejskiej r. 1609, kś. Jan Chociszewski, kanonik płocki i warszawski, proboszcz łomżyński. Obszerne kolegium jezuickie dwupiętrowe wzniosła 1754 r. Ewa z Leszczyńskich Szembekowa, z funduszów przez męża Jana na ten cel zostawionych. Nader wielkie uposażenie mieli tutejsi jezuici ob. Dawna i teraźniejsza Łomża, str. 72. Po zniesieniu jezuitów, kolegium wraz z kościołem przeszło na właoność pijarów, którzy do r. 1807 utrzymywali tu szkoły. Po rozejściu się pijarów, w tym kościele odprawiano do 1850 r. nabożeństwo dla młodzieży szkolnej. Obecnie świątynia należy do gminy ewangelickiej, która ją swym kosztem wyrestaurowała. Nie ma tu żadnych nagrobków. Łomża Łomża Dwie wysokie piękne wieże ozdabiają front tego kościoła, na jednej z nich zegar miejski. Kościół z klasztorem oo. kapucynów własnym groszem i funduszem z darów pobożnych r. 1763, wzniósł kś. Józef Trzaska, kanonik płocki, na zakupionym przez siebie placu od panien benedyktynek, na którym się one mieściły. Niewielki ten skromny kościół, powiększony został przymurowaną 1859 r. do niego kaplicą o 3ch pięknych ołtarzach. Odnowienie całego kościoła i klasztoru nastąpiło 1862 r. W tej świątyni pokrytej 1860 r. szyfrem łupkiem dachowym, znajdują się dwa marmurowe nagrobki Leopolda Staniszewskiego, marszałka, posła i sędziego łomżyńskiego, 1843 r. i Floryana hr. Tyszkiewicza, chorążego lejbgwardyi, 1831 r. pod Łomżą. W kaplicy zasługuje na wspomnienie wielki krzyż w ołtarzu, grubo nałożony srebrem, z misternemi krawędziami złoconemi, pochodzi on z kościoła jezuitów w Połocku. Panny benedyktynki sprowadzone z Torunia do Łomży i uposażone przez Adama Kosobudzkiego, wojew. mazowieckiego, ststę łomżyńskiego, miały sobie nadaną 1628 r. na własność od Jana Ohociszewskiego, proboszcza łomżyńskiego, dawną farę Panny Maryi, będącą od 1525 r. w posiadaniu bractwa literackiego. Tenże Kosobudzki dla zakonnic przybudował do kościoła drewniany klasztor, który wraz z kościołem wkrótce spalony został przez Szwedów. Benedyktynki, po sprzedaniu swojej siedziby kś. Trzasce, przeniosły się do folwarku własnego, Siedliska zwanego, i tam wybudowały drewniany kościół i klasztor 1764 r. Gdy czas te budowle zniszczył, za uzbierane ze składek pieniądze, w r. 1859 wymurowały klasztor jednopiętro wy, a 1862 r. piękny kościołek z dosyć wyniosłą wieżą frontową, blachą cynkową pokrytą, stanowiącą dzwonnicę. Kościół ten pod wez. ś. Trójcy i Wniebowzięcia N. P. Maryi. Z innych kościołów i szczątka nie zostało. Są tylko ich ślady oznaczone figurami i kapliczkami. Ł. ma dwie kaplice murowane jedne na cmentarzu katolickim, drugą na ewangelickim. Gmach szkolny mieści w jednej ze swych sal kaplicę ś. Stanisława dla uczniów. Od 1807 r. to jest od pokoju tylżyckiego, Ł. wszedłszy w skład Księstwa Warszaw. , została miastem departamentowem. Z utworzeniem 1815 r. teraźniejszego Królestwa Polskiego, Ł. wyniesiona na stopień stolicy województwa augustowskiego. W 1818 r. komisyą wojewódzką przeniesiono z niej do Suwałk. Odtąd Ł. jest miastem powiatowem. Do 1840 r. z upadku dźwigała się powoli. Od 1840 r. wzrost jej szybki. W 1822 r. postanowieniem księcia namiestnika pozwolono tu osiedlać się starozakónnym, którzy ożywili upadły zupełnie handel i wiele domów wymurowali. W 1867 r. została Ł. głównem miastem nowoutworzonej gubernii i siedliskiem licznych władz i instytucyj rządowych, co wpłynęło na wzrost ludności i zamożność miasta. Do 1630 r. Ł. miała tylko szkołę parafialną. Od 1630 uczyli tu jezuici, po zniesieniu ich zakonu szkoły były pod kierunkiem ks. pijarów do 1807 r. W r. 1811 utworzono tu szkołę podwydziałową, 1817 18 zaprowadzono szkołę wojewódzką o 6 klasach, 1833 34 gimnazyum 8 klasowe, które w 1840 r. zamieniono w 7 klasową a w 1851 na 5 klasową szkołę fllologiszną powiatową. W 1862 r. wskrzeszono gimnazyum 7 klasowe. Z uczonych mężów wspominamy; w XVI w. Marcina Ruffusa lekarza łomż. , autora o Morowej zarazie i Feliksa Bernatowicza, sławnego powieściopisarza, mieszkającego w Łomży i zmarłego tu 7 września 1836 r. Biblioteka szkolna posiadała w 1860 r. dzieł 1866, tomów 3855, pism peryod. 1113, atlasów 29, kart jeogr. 98. W XV w. książęta mazowieccy założyli szpital z kościołem ś. Ducha przy ulicy Szpitalnej, prowadzącej do Łomżycy i takowy dostatecznie uposażyli. O drugim szpitalu kronika miasta wzmiankuje, lecz miejsce gdzie stał niewiadome. Kiedy stojący przy farze w XVII w. tu ze Szpitalnej ulicy przeniesiony pogorzał 1807 r. , Ł. przez lat kilkadziesiąt nie miała szpitala, dopiero 1842 r. utworzona rada szpitalna z obywateli miejskich i wiejskich, uzbierawszy ze składek fundusz w ilości 4500 rub. nabyła prawem wieczystej dzierżawy folwark ś. Ducha i w nim urządziła szpital na 20 chorych. Szpital 1861 r. z ofiar i oszczędności miał 7900 rub. i zasiłku od rządu 2500 rub. Od 1860 r. istnieje w Ł. wzorowa ochrona, kształcąca ochroniarki z funduszów przez b. towarzystwo rolnicze wyznaczonych, przy niej sala ochrony. W tymże 1860 r. urządzona kasa oszczędności. Wychodzi tu pismo peryod. Echo Łomżyńskie. Obszerniejszy opis Łomży znajduje się w dziełku Rzeczniowskiego Dawna i teraźn. Łomża. Według Tow. Kred. Ziems. dobra rząd. Ł. dawne starostwo w r. 1854 składało się z folwarków Lubotyń mr. 1172, Srebrna mr. 454, Pęchratka mr. 412, Żabików mr. 868, Łąki, Biele i Czerwony Bór mr. 2379, folw. wójtostwa Zambrów mr. 179, folw. Skowronki mr. 183, razem w folwarkach mr. 5647. Osada młynarska Zambrów mr. 6, wieczysta dzierżawa ststwa łomżyńsk. mr. 264, wieczysta dzierżawa starościńskiej włóki w Starej Łomży mr. 44, probostwo Łomża mr. 350, razem mr. 664. Wsie Lubotyń, Turobin, Koskowo, Rząźnik i młyn Kryska mr. 4765, Srebrna mr. 2473, Ostróżne mr. 1399, Pęchratka mr. 1820, Żabikowo mr. 254, Zambrowska Wola mr. 1945, Grabówka Wolinka mr. 768, Rudniki mr. 448, Wieczorki mr. 242, Włochówka mr. 2432, Kurpiki mr. 892, Stara Łomża Łomża mr. 1649, Skowronki mr. 73, razem w uposażeniu wsi mr. 19163 czyli w ogóle rozległość folwarków, wsi i attynencyj należących do dóbr rząd. Ł. wykazano mr. 25474. Nadto przeznaczono na majorat Konarzyce i Giełczyn; folwarki Konarzyce mr. 1286, Giełczyn mr. 799, Ł. mr. 144, Lasy mr. 3585, w placach mr. 10, razem mr. 5814; sołectwa Konarzyce mr. 154, Giełczyn mr. 37, razem mr. 191; wsie Konarzyce mr. 691, Giełczyn mr. 1227, Siemień mr. 1041, Podgórze mr. 819, razem mr. 3778, czyli w ogóle na majorat mr. 9783 i do majoratu Nowogród przyłączono kolonią Kraska rozległości mr. 348. Powiat łomżyński, gubernii t. n. , utworzony został w 1867 r. z połowy dawnego pow. łomżyńskiego z drugiej powstał pow. mazowiecki. Graniczy od płn. z pow. kolneńskim i częścią gub. grodzieńskiej, od której dzieli go rz. Narew, od wsch. z pow. mazowieckim, od płd. z mazowieckim i ostrowskim, od zach. z ostrołęckim i ma 32, 85 mil kw. rozległości. Obszar ten cały stanowił niegdyś puszczę, której części pojedyncze od ważniejszych osad nadrzecznych nosiły miano łomżyńskiej, nowogrodzkiej, ostrołęckiej. Kolonizacya posuwała się wzdłuż lew. brz. Narwi i wciskała się klinami w rozległe puszcze w kierunku od zachodu płd. ku płn. wschodowi. Najdogodniejsze warunki przedstawiała zach. część powiatu, stanowiąca równinę 350 do 400 st. wzniesienią pokrytą lasami puszczy ostrołęckiej. środkowa część powiatu stanowi wyżynę pagórkowatą, piaszczystą, w części lesistą, bezwodną. Ciągnie się ona od wsi Zaręby, Szumowo, Żabikowo, w kierunku od płd. zachodu ku płn. wsch. aż do brzegów Narwi, między Ł. a właściwie Starą Ł. i wsią Pniewem nad doliną Narwi. Długa 28 w. , szeroka 7 do 9 w. Wzniesienie jej średnie 500 stóp, a najwyższy punkt na płn. zachód od wsi Bacze Suche ma 744 stóp, podczas gdy w dolinie Narwi pod Ł. wznosi się 327 st. a Ł. 420 st. npm. O ile pas zawarty między obszarem dawnej puszczy ostrołęckiej a tą wyżyną jest zasiany gęsto wsiami zamieszkałemi przeważnie przez drobną szlachtę, o tyle sama wyżyna na obszarze około 150 w. kw. posiada zaledwie pięć wsi Głębocz, Tobądź, Bacze Suche, Bacze Mokre, Podgórze. Na tej to wyżynie mieszczą się lasy rządowe znane pod nazwą Czerwony Bór ob. . Przerwana przez dwuwiorstowej szerokości dolinę Narwi, przechodzi na drugi brzeg i stanowi tam obszar lesisty 9 do 12 w. szeroki, a 9 w. długi, w którym na 100 w. kw. spotyka się dwie wioski i kilka drobnych osad. Rzeczka Bronówka wpadająca do Narwi pod Bronowem na płd, zach. od Wizny, stanowi kraniec tej wyżyny, która na drugim brzegu przechodzi w równinę bezleśną i zaludnioną wzniesioną około 350 st. . Wschodnia część powiatu przedstawia nam na lew. brz. Narwi obszerną, błotną i nieludną nizinę, która zacząwszy się między Strękową Górą nad Narwią a zejściem się Bobrzy z Narwią, roszerza się z 5 do 9 w. między Wizną a Ożarami i ciągnie się około 23 w. w kierunku od wsch. ku zach. , zawsze na lew. brz. Narwi. Przy zwrocie ku płn. zach. jaki wykonywa Narew po przybraniu wód Borówki i Pniewki i zetknięciu się z wyżyną środkową pod Krzewem, błotny obszar ten zwęża się od Pniewa począwszy, w dwuwiorstową dolinę. Zdaje się, że ten rozległy błotny obszar stanowił kiedyś wielkie jezioro, którego szczątkiem jest istniejące dotąd jezioro między Maleszewem a Chlebietkami. Na jez. tem sterczała wyniosła wyspa 525 st. na której dziś mieści się jedyna wioska Grądy Woniecko. Pod względem hydrograficznym pow. łomżyński stanowi dorzecze Narwi. Środkowa wyżyna dzieli go na dwa dorzecza płn. zachodnie i płd. wschodnie. W pierwszem wody obszaru całego prowadzi mała rzeczka wpadająca do Narwi pod Rybakami, prawie naprzeciw ujścia Szkwy, a bioraca początek u płd zach. krańca środkowej wyżyny, w drugiej z lew. brz. Pniewka czyli Gać, a z praw. Borówka. Niekorzystne warunki układu poziomego nie pozwoliły rozwinąć się rolnictwu, które nie może kwitnąć ani na bezwodnej, piaszczystej wyżynie Czerwonego Boru, ani na błotnistych pojeziernych obszarach wsch. części powiatu. Zach. połowa i brzegi Narwi gęsto zaludnione; z powodu przewagi drobnej własności i konserwatyzmu drobnej szlachty nie przedstawiają się tak pomyślnie jakby wnosić należało z dawności tutejszej kultury. Grunta w pow. łomżyńskim są tylko średnie i przeważnie żytnie; jeżeli zaś gdzie uprawiają pszenicę, to jedynie skutkiem wysokiej kultury. Grunta gliniaste ciągną się wąskim pąsem po prawej stronie Narwi naprzeciwko Ł. w folwarkach Drozdowo, Kalinowo, Piątnica i w części Jeziórka, po drugiej stronie Narwi grunta należące do. miasta Ł. część na Starej Ł. , kawałki gliny pomięszanej nieco z czarnoziemem znajdują się w gminie Szczepanków, na wsiach Wszerzecz, Czaplice, Osobne, a w części na Tarnowie, Szczepankowie, Uśniku. Cała zaś wyżyna Czerwonego Boru przedstawia grunt bardzo jałowy, piaszczysty, gdzie zaledwie udaje się żyto; podobną glebą odznacza się i cała zach. część powiatu przytykająca do pow. ostrołęckiego. Na wsch. od Czerwonego Boru w okolicach Zambrowa, Mężenina, grunta są lepsze, na których przy starannej uprawie w połowie możnaby siać pszenicę, lecz ta część powiatu zamieszkała przeważnie przez drobną szlachtę i skutkiem tego gospodarstwo w niej na niskim stopniu. Jako wzorowe gospodarstwa w powiecie, można wskazać na folwarki Drozdowo, Piątnica, Janczewo, Boguszyce, Poryte. Skutkiem częstego przechodzenia w ostatnich czasach majątków ziemskich z jednych rąk do drugich, lasy w pow. łomżyńskim uległy wyniszczeniu, gdyż przy nabywaniu sprzedaż lasu liczoną była na wypłatę części szacunku; w majątkach, które pozostawały w ręku jednej rodziny i lasy zostały zakonserwowane. Jako większe przestrzenie leśne w powiecie, wymienić należy w dobrach Pniewo 1800 mr. , Jeziorko 1556, w Rydzewie 1500, Szczepankowie 1031, Tarnowie 1110, w majoracie Miastków i Kupiski razem 1800 mr. Lasy rząd. w leśnictwie Zambrów na wyżynach Czerwonego Boru zajmują obszerną przestrzeń 16600 mr. , lecz w znacznej części las ten jest jeszcze młodym i za lat kilkadziesiąt do użytku przydatnym być może. W majoracie Giełczyn w ostatnich latach lasy nawet młode zupełnie wyniszczone zostały i przechodzą obecnie pod opiekę rządu. Wedle deklaracyj podatkowych ilość gruntów użytkowych w powiecie jest następująca grunta dworskie orne zajmują 72585 mr. , łąki 16698, lasy i pastwiska 73165, razem 162448 mr. ; osady gruntów ornych 5801, łąk 2018, lasów i pastwisk 1925, razem 9744 mr. ; włościanie posiadają gruntów ornych 37826, łąk 8571, lasów i pastwisk 7158, razem 53555 mr. Łącznie w całym powiecie 225747 mr. Wedle rozkładów gminnych gruntów opłacających podatki na utrzymanie instytucyj gminnych jest tylko 169605 mr. wedle następnego rozkładu 1 gm. Drozdowo wiosek 35, mk. 8447, mr. 19076, opłaca na zarząd gminny rs. 725, na sąd gm. 232 92, na szko ły 1170. 20, różne wydatki 15. 63, razem rs. 2243 kop. 73, przecięoiowo po kop. 12 z morgi; 2 gm. Bożejewo wiosek 25 i 1 osada Wizna mk. 6997, mr. 13775, opłaca na zarząd gminny rs. 690, na sąd gm. 246. 90, na szkołę 635 różne wydatki 31. 26, razem rs. 1603 k. 26, przecięoiowo po kop. 11 1 2, z morgi; 3 gm. Kupiski 32 wiosek, ink. 5065, mr. 21422, opłaca na zarząd gm. rs. 598 kop. 77 1 2, na sąd gm. 332. 51, na szkoły 865, różne wydatki 395. 50, razem rs. 2191 kop. 78 1 2 po kop. 10 1 2, z morgi; 4 gm. Miastkowo wiosek 34, mk. 4385, mr. 10872, opłaca na urząd gm. rs. 435 kop. 63, na sąd gm. 357. 47, na szkoły 243, różne wydatki 15. 63, razem rs, 1052 kop. 60, po kop. 9 3 4 z morgi; 5 gm. Szczepanków wiosek 33, mk. 4451, mr. 7620, opłaca na zarząd gm. rs. 405, na sąd gm. 266. 31, na szkoły 268, różne wydatki 15. 62, razem rs. 954 kop. 63, po kop, 12 3 4 z morgi. 6 gm. Nowogród złożona z osady t. n. mk. 3078, mr. 5589, opłaca na zarząd gm. rs. 500, na sąd gm. 144. 84, na szkoły 219, Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 57. różne wydatki 15. 63, razem rs, 919 kop. 63, po kop. 16 1 2 z morgi; 7 gm. Śniadowo wiosek 31 i osada Śniadowo mk. 4737, mr. 7554, opłaca na zarząd gm. rs. 405, na sąd gm. 191. 99, na szkoły 255, różne wydatki 31. 26, razem rs. 883 kop. 26, po kop. 12 z morgi. 8 gm. Szumowo wiosek 16, mk. 4373, mr. 18777, opłaca na zarząd gm. rs. 444 k. 97 1 2, na sąd gm. 380. 44, na szkoły 788. 53, różne wydatki 15. 63, razem rs, 1629 k. 57 1 2, po kop. 8 2 4 z morgi; 9 gm. Lubotyń wiosek 30, mk. 3971, mr. 11408, opłaca na zarząd gm. rs. 426, na sąd gm. 366. 56, na szkoły 230, różne wydatki 15. 63, razem rs. 1038 k. 19, po kop. 9 1 4 z morgi; 10 gm. Zambrów wiosek 44 i 1 osada Zambrów, mk. 12154, mr. 16652, opłaca na zarząd gm. rs. 897 k. 70, na. sąd gm. 269. 42, na szkoły 635, różne wydatki 31. 26, razem rs. 1833 k. 38, po kop. 11 z morgi; 11 gm. Kossaki wiosek 52, mk. 5412, mr. 12340, opłaca na zarząd gm. rs. 456 k. 19, na sąd gm. 288. 26 1 2 na szkoły 454, różne wydatki 15. 63, razem rs. 1214 k. 8 1 2; Po kop. 9 3 4 z morgi; 12 gm. Chlebiotki 41 wiosek, mk. 7532, mr. 11880, opłaca na zarząd gm. rs. 555, na sąd gm. 212. 25, na szkoły 312, różne wydatki 355. 83, razem rs. 1435 k. 8, po kop. 12 1 2 z morgi; 13 gm. Puchały wiosek 32, mk. 5870, mr. 12640, opłaca na zarząd gm. rs. 480 k. 52, na sąd gm. 234. 35, na szkoły 335; różne wydatki 15. 63, razem rs. 1065 k. 50, po kop. 8 1 2 z morgi. Dla gmin powyższych istnieje 7 kas pożyczk. wkładowych a założone z funduszów rządow, dla gmin 1 KupiskiPuchały; SzczepankowoMiastków; 3 Śniadów; b założona z zysków kas poprzednich dla gminy SzumowoLubotyń; c z funduszów ogólnych 1 ChlebiotkiKossaki, 2 BożejewoDrozdowo, Zambrów; z kas tych najwięcej ruchu było w zambrowskiej, gdzie w r. 1882 wydano pożyczek 113. 329 rs. Na 395 wiosek pow. łomżyńskiego 72 stanowi większą własność 68867 mr. ; pod względem liczby i obszaru większej własności pow. łomżyński zajmuje 1gie miejsce w gubernii, szczególniej w okolicach m. Łomży znajduje się wiele folwarków, a ku granicy powiatów mazowieckiego i ostrowskiego są one bardzo rzadkie. W powiecie znajduje się 11 folwarków donacyjnych zawierających 18750 mr. a mianowicie generała Żukowskiego Piątnica, Elżbiecin; gen. Miroszenki Lubotyń; ks. Szachowskiego Miastków i Kupiski; p. Łochtina Giełczyn i Konarzyce, gen. Macniewa Pęchratka; radcy st. Perela Srebrno; p. Semienowa Skowronki; senatora Sołowiewa Wola Zambrowska. Wszystkie te donacye stanowiły po większej części dawne ststwo łomżyńskie; w części zaś były własnością komisyi edukacyjnej. W pow. łomżyńskim serwitutami obciążone jest 197 wiosek, w nich 1065 osad 45 Łomża Łomża ma służebności tylko pastwiskowe, 95 tylko leśne, 1724 i jedne i drugie, razem korzysta ze służebności osad 2884. Po koniec zaś roku 1882 nastąpiły dobrowolne układy z 429 osadami, a mianowicie z 12 mającemi serwituty tylko pastwiskowe, 74 tylko leśne i 343 mającemi służebności jedne i drugie. Ludność powiatu wynosi 85770 w 1880 r. , w tej liczbie 42307 mężczyzn i 43463 kobiet. Według stanów było szlachty dziedzicznej 1508, osobistej 168, drobnej szlachty 31631, duchowieństwa świec. 29, zakon. 11, mieszczan i kupców 16872, kolonistów 1309, dymisyon. żołnierzy 716, włościan 33502, cudzoziemców 24. Przemysł i handel w powiecie, podobnie jak i w całej gubernii na niskim stopniu. Pow. łomżyński mimo to zajmuje drugimiejsce w gubernii po pułtuskim, posiadał on prócz Ł. w 1882 r. 88 zakładów fabrycz. z produkcyą 511, 190 rs. i 201 robotników, a mianowicie 6 gorzelni Jeziorko, Janczew, Poryte, Rydzewo, Szczepankowo, Tarnowo, z których największa w Jeziorku produkuje za 290, 000 rub. dziennie 4 zaciery po 30 korcy, 7 piwowarni największa w Drozdowie z prod, na 100, 000 z ogólną prod. na 156, 000 rs. , 1 dystylarnia Jeziorko z prod. 16, 000 rs, 1 tartak z prod. 10, 000 rs. 2 fabryki octu z prod. 1040 rs. , 1 smolarnia z prod. 2665 rs. , 29 wiatraków z prod. 14, 873 rs. , 27 młynów wodnych z prod. 12, 244 rs, i 7 cegielni z prod. 9928 rs. Pod względem kościelnym pow. łomżyński stanowi dekanat dyec. sejneńskiej i dzieli się na 15 parafij Drozdowo, Kołaki, Lubotyń, Łomża, Miastkowo, Nowogród, Piątnica, Puchały, Rutki, Śniadowo, Szczepankowo, Szumowo, Wizna, Zambrowo i Zawady. Pod względem sądowym stanowi jeden okręg sądu pokoju dla Ł. i cztery okręgi sądów gminnych Piątnica, Miastkowo, Sniadowo i Kołomyja, należące do Igo okręgu zjazdu sędziów pokoju w Ł. Pod względem administracyjnym dzieli się na jedno miasto Ł. i 13 gmin wiejskich Borzejewo, Chlebiotki, Drozdowo, Kossaki, Kupiski, Lubotyń, Miastkowo, Nowogród, Puchały, Śniadowo, Szumowo, Szczepankowo, Zambrów. W pow. łomżyńskim jest 23 szkół począt. 1kl. ogól. Piątnica także 2kl. męska, Nowogród, Wizna, Śniadowo, Szumowo, Borki Srebrne, Zambrów, Kownaty, Rutki, Zawady, Kołaki, Giełczyn, Szczepanków, Bronowo, Lubotyń, Gacie, Mątwica, Kupiski, Miastkowo, Srebrna, Pęchratka, Łomżyca, Drozdów, Jeziorko. Gubernia łomżyska leży w płn. części Królestwa Polskiego i ma obszaru 219, 51 mil kw. , czyli 10, 621 w. kw. , albo 12, 086, 9 kil. kw. Dwa jej powiaty najdalej na płn. położone, stanowią tak zwaną szyję, łączącą gub. suwalską z resztą Królestwa. Granice gub. łomżyńskiej są na płn. gub. suwalska, na wsch. gub. grodzieńska, na płd. siedlecka i warszawska, na zach. płocka, a na płn. zach. na przestrzeni około 150 w. Prusy wschodnie, a mianowicie rejencya królewiecka i gumbińska. Naturalne granice są tylko od wsch. rzeki Biebrza, Narew, Liza i Nurzec i od płd. Bug, Od strony Prus nie ma właściwej granicy etnograficznej, gdyż cały pas graniczny w Prusach wschodnich, na szerokość kilku mil, zamieszkują Mazury. Gub. łomżyńska utworzoną została dopiero w r. 1867, w skutek nowej organizacyi kraju i na utworzenie jej. złożyły się 4 powiaty szczuczyński, kolneński, łomżyński, mazowiecki, oderwane od gub, augustowskiej i 4 ostrołęcki, ostrowski, pułtuski i makowski, oderwane od gub. płockiej. Ze względu na historyczny podział kraju gub. łomżyńska zajmuje całą płn. zach. część Mazowsza z wyjątkiem ziemi liwskiej, wcielonej do gub. siedleckiej i niewielką część Podlasia, t. j. obwód tykociński należący do dawnej ziemi bielskiej, a także sam północny skrawek pow. szczuczyńskiego za rzeczką Jegrznią. Pod względem układu poziomego gub. łomżyńska przedstawia wyżynę wzgórkowatą z licznemi i rozległemi zapadlinami, stanowiącemi błotniste dna przedhistorycznych jezior, Dziś jeszcze na jeziorach Serafin i Maleszewskie pow. łomżyński można obserwować tę przemianę wywołaną obniżaniem się poziomu wód wraz z wycięciem lasów. Wyżyna ta rozciąga się w środkowej i wschodniej części obszaru gubernii i występuje najwydatniej w północnej jej części, gdzie od Rajgrodu posuwając się na Grajewo i Szczuczyn, rozszerza się znacznie i od granicy Prus sięga do samej Biebrzy i Narwi, tworząc wysokie i malownicze brzegi obu tych rzek. Na zach. od Ł. obniża się poziomo i w okolicy zamieszkałej przez kurpiów, występują drobne piaszczyste wzgórza poprzegradzane błotnemi dolinami. Na płd. wzgórza te ciągną się pod Ostrołękę, idą na Rożan, Maków i Sieluń, gdzie kończą się nad Orzycem dopływ Narwi z prawej strony, tworząc w okolicach wsi Krzyżewa pow. makowski znaczną wyniosłość. Po za Orzycem pojedynczy tylko łańcuch wzgórz ciągnie się prawym brzegiem Narwi na Pułtusk, Serock, Zegrze i kończy się ostatecznie pod Modlinem. Druga połowa gubernii po lewej stronie Narwi, pomiędzy Narwią i Bugiem posiada jedne tylko wyniosłość, sięgającą niemal 800 st. npm. ; jest to płaskowzgórze usiane gdzieniegdzie wynoszącymi się szczytami i zajmujące wydłużony czworobok, za końcowe punkty którego można uważać Nowogród, Ł. , Zambrów i Szumowo, a najwyższy jego szczyt pomiędzy Giełczynem, Baczami, Głęboczem nazywa się Czerwonym Borem i porosły jest lasami leśnictwa Zambrów. Płaskowzgórze to zupełnie bezwodne Łomża stanowi naturalny dział wód płynących do Bugu i Narwi; pozostała część przestrzeni między Narwią i Bugiem jest prawie zupełnie płaska; od Zambrowa do Tykocina, Mazowiecka, Ciechanowa, Ostrowi, a z Ostrowi do Śniadowa, Ostrołęki, Wyszkowa, wszędzie równina. Bug ma brzegi niskie i na wiosnę rozlewa szeroko; lewy brzeg Narwi równie płaski, dopiero niedaleko połączenia obu tych rzek powierzchnia nieco się podnosi, tworząc łuk wypukłością zwrócony ku rzekom, a idący od Wyszkowa na Kręgi, Somiankę, Dzierżeniu i Zatory. Niziny pojeziorna niewątpliwie, lub doliny rzek stanowiące, uajznaczniejsze znajdują się we wschodniej części gubernii. Najobszerniejszą z nich jest nizina nad Jegrznią, Łykiem i Biebrzą na wsch. od Rajgrodu i Grajewa, gdzie na przestrzeni przeszło 100 włók ciągną się tak zwane łąki nadbiebrzańskie; dalej na płd. idzie nizina nad dolną Wissą dopływ Biebrzy i nad Narwią Pulwy pod Ł. , błota gackie w okolicy Gaci, Grądów, Konieck, błota tykocińskie; obszerne pulwy nad dolnym Bugiem, a także, o czem wspominaliśmy już wyżej, liczne niziny pomiędzy piaszczystemi wzgórzami na kurpiach. Główną arteryą wodną stanowi Narew, która w górnym swym biegu płynie na granicy gubernii, w średnim i dolnym przerzyna gubernią, pod Serockiem łączy się z Bugiem i w połączeniu płyną granicą od strony gub. warszawskiej. Przeszło 3 4 całej długości Narwi należy do gub. łomżyńskiej; główniejsze miasta gubernii jak Ł. , Ostrołęka, Pułtusk, Tykocin leżą nad Narwią. Narew w górnym swym biegu jest wązka, miewa po kilka koryt i zaledwie za Tykocinem, poniżej ujścia Biebrzy, może być spławną dla berlinek i mniejszych statków. Przyjąwszy wody kilku rzeczek, już powyżej Ostrołęki przedstawia się wspanialej, koryto ma stałe i szerokie, brzegi pewne. Z dopły. wów Narwi ważniejsze są, z prawej strony 1 Biebrza al. Bóbr płynie na granicy gub. grodzieńskiej, należy do systemu kanału augustowskiego, łączącego Wisłę z Niemnem; dopływy Biebrzy z prawej strony Łyk z Jegrznią i Wissa obie te rzeki wypływają z błot pińskich, płyną w kierunku płd. wsch. i przy ujściu mają niskie brzegi, użyźniając rozległe łąki. Jegrznią prowadzi wody z jez. Rajgrodzkiego. 2 Pissa ze Skrodą wypływa z Prus, przepływa przez pow. kolneński i naprzeciw Nowogrodu wpada do Narwi. 3 Skwa, 4 Rozoga, 5 Omulew, wszystkie blisko siebie leżące, prawie równoległe, płyną w kierunku płd. wsch. , przepływają okolice zamieszkałe przez kurpiów. Omulew w górnym biegu stanowi granicę od gub. płockiej, pow. przasnyskiego. 6 Orzyc tylko w niższej połowie należy do gub. łomżyńskiej, bieg ma bardzo bystry i brzegi malownicze. Z lewej strony wpadają Liza płynie na granicy gub. grudzieńskiej. Slina w pow. Mazowieckim. 3 Jabłoń ze strugą Gacką wypływa z Czerwonego Boru, brzegi ma niskie z wybornemi łąkami. 4 Ruż w pow. łomżyńskim i ostrołęckim wypływa z Czerwonego Boru, brzegi ma usiane bardzo licznemi wioskami. 5 Orz bierze początek z Czerwonego Boru, przepływa przez powiaty łomżyński i ostrołęcki; nadbrzeżne grunta jego odznaczają się szczególną urodzajnością, czem wybitnie różnią się od sąsiednich piaszczystych obszarów. Drugi system wodny mniej już ważny dla gub. łomżyńskiej, stanowi rz. Bug. Bug, od chwili gdy kierunek swój płd. płn. zmienia na Wsch. zach. i wchodzi w terytoryum Królestwa Polskiego, stanowi granicę gub łomżyńskiej z jednej, a siedleckiej i warszawskiej z drugiej strony, i pod Serockiem łączy się z Narwią. Bug ma brzegi niskie, piaszczyste, koryto płytkie z mieliznami i dla tego jako arterya komunikacyjna ma mniejsze znaczenie. Z dopływów Bugu tylko prawe należą do gub. łomżyńskiej, a z nich ważniejsze dwa 1 Nurzec płynący na granicy gub. łomżyńskiej i grodzieńskiej. 2 Brok z Broczynkiem płynie w pow. mazowieckim i ostrowskim, terytoryum oblane przez obiedwie to rzeczki jest najwięcej zaludnione z całej gubernii. Jeziora, Północna część gubernii a właściwie północna część pow. szczuczyńskiego, należy do tego charakterystycznego obszaru Prus wsch. usianego licznemi jeziorami, poprzedzielanemi gliniastemi wzgórzami. W okolicach Rajgrodu jest spora liczba większych i mniejszych jeziór. Ważniejsze z nich są 1 Rajgrodzkie, obejmujące obszaru około 10, 000 mr. , z których 3, 000 leży w obrębie Królestwa Polskiego. 2 Dręstwo o połowe mniejsze od poprzedzającego. 3 Tajno 1, 000 mr. 4 Toczyłowskie 200 mr. i wiele innych. Jeziora te są bardzo rybne i przynoszą spory dochód właścicielom, zwłaszcza z połowu sielaw, które z tych stron rozchodzą się po całym kraju. Oprócz tego jeszcze niewielkie jezioro w pow. kolneńskim na kurpiach. Serafin, około 100 mr. przestrzeni, lecz coraz bardziej zarasta i z czasem przemieni się w trzęsawisko. W innych okolicach gubernii jeziór nie ma, są tylko zapadliny po dawnych korytach Bugu lub Narwi, zwane przez miejscowych mieszkańców jeziorami. Zwróciwszy ogólną uwagę na rozkład wód, można wyrzec, że gub. łomżyńska jest w nie rownomiernie zaopatrzona, oprócz kilku miejscowości, jako to wyżyny Czerwonego Boru w pow. łomżyńskim, części powiatu ostrołęckiego i makowskiego gmina Nakły i Sieluń części pow. ostrowskiego między Orzem i Brokiem, reszta posiada wodę w dostatecznej ilości. Najwięcej obfitują w wodę część pow. pułtuskiego po prawej stronie Narwi, gdzie i jest wiele drobnych dopływów Narwi obracających na niewielkiej przestrzeni kilkanaście młynów, i cały pow. mazowiecki obficie zroszony wodami Narwi, Lizy, Sliny, Broku, Nurca i ich licznemi rozgałęzieniami. Gubernia łomżyńska drieli się na 8 powiatów 1 szczuczyński utworzony w r. 1867 z części dawnego augustowskiego, 2 kolneński, 3 łomżyński, 4 mazowiecki utworzone z dawnego łomżyńskiego, 5 ostrołęcki, 6 ostrowski z dawnego ostrołęckiego, 7 makowski, 8 pułtuski utworzone z dawnego pułtuskiego. Gmin w gubernii 82, wiosek 2609, a mianowicie w pow, szczuczyńskim gmin 9 Bełda, Pruska, Bogusze, Buda, Białaszewo, Szczuczyn, Wąsosz, Radziłowo, Grabowo, wiosek 255. w pow. kolneńskim gmin 9 Jedwabno, Stawiski, Kubra, Mały Płock, Rogienice, Turośl, Łyse, Gawrychy, Czerwone, wiosek 261. w pow. łomżyńskim gmin 13 Kupiski, Bożejewo, Drozdowo, Szczepanków, Miastków, Nowogród, Puchały, Zambrów, Śniadów, Kossaki, Lubotyń, Chlebiotki, Szumowo, wiosek 395. 4 w pow, mazowieckim gmin 9 Stelmachowo, Kowalewszczyzna, Klukowo, Piszczaty, Piekuty, Poświętne, Sokoły, Szepietowo, Mazowieck, wiosek 376. 5 w pow. ostrołęckim gmin 11 Myszyniec, Wach, Dylewo, Nasiadki, Nakły, Rzekuń, Troszyn, Piski, Czerwin, Goworowo, Szczawin, wiosek 208. 6 w pow. ostrowskim gmin 12 Komorowo, Poremba, Długosiodło, Brańszczyk, Zaremby, Jasienice, Szulborze Koty, Orło, Kamieńczyk Wielki, Nur, Warchoły, DmochyGlinki, wiosek 426, 7 w pow, makowskim gmin 8 Sieluń, Krasnosielc, Płoniawy, Sypniewo, Perzanowo, Smrock, Sielc, Karniewo, wiosek 296. 8 w pow. pułtuskim gmin H Obryte, Somianka, Wyszków, Zegrze, Gzowo, Zatory, Kozłowo, Kleszewo, Winnica, Gołębie, Nasielsk wiosek 398. Miasteczek przemienionych na osady w gubernii jest 26. Wsie i osady miejskie wydają na instytucye gminne roku 1882 w ogólnej sumie rocznie 132, 124 rs. 10 1 2 k, a mianowicie na zarząd gminy 53, 426. 76 1 2, na sądy gminne 34, 670. 91 1 2, na szkoły 32, 494, 24 1 2, na wydatki specyalne zatwierdzone przez uchwały gminne 2, 883. 11 1 2 na rózne wydatki 2883 rs, 11 k. ; opłaty te wnoszą się po większej części z morga, co na przestrzeń opodatkowaną l, 207, 223 1 2 mr. wynosi przeciętnie po 11 kop, z morga. Wydatki te rozdzielają się na powiaty w następny sposób a w pow. łomżyńskim z mr. 169, 605 na zarząd gminy 7, 119 rs. 79 k. , na sąd gminny 3, 565. 3 1 2, na szkoły 6, 409, 73, na wydatki spec. 505. 90, na różne 464. 25, razem 18, 064 rs, 70 1 2 k. , przeciętnie 10 3 4 kop. z morgi; b w pow, kolneńskim z mr. 158, 378; na zarząd gm, 5, 791. 15 1 2, na sądy gm. 3, 920, na szkoły 3, 977. 29, na wydatki spec. 1, 650. 89 1 2, , na rożne 494. 21 1 2, , razem 15, 842. 75, przeciętnie 10 kop. z morgi; c w pow. makowskim mr. 110, 609 1 2, na zarząd gm, 3, 921. 90, na sądy gm. 3, 000, na szkoły 2, 620. 1 1 2, na wydatki spec. 473. 97, na różne 55. 18, razem 10, 568 rs. 6 1 2 k. , przeciętnie 9 1 2 kop. z morgi; d w pow. ostrołęckim z mr. 162, 552, na zarząd gm. 6, 755. 47, na sądy gm. 4445, na szkoły 2, 618. 40, na wydatki spec, 29. 90, różne 230. 76, razem 14, 079 rs. 53 k. , przeciętnie 8 3 4 morgi; e w pow. pułtuskim z mr. 178, 459, na zarząd gm. 6, 843. 76, na sądy gm. 5, 600, na szkoły 4, 143. 83, na wydatki spec. 3, 702. 82, różne 415. 5, razem 20, 705. 46, przeciętnie po 11 3 4 kop. z morgi; f w pow. szczuczyńskim z mr. 126, 821, na zarząd gm. 8, 344. 89, na sądy gm. 4, 818. 6, na szkoły 3, 980. 50, na wydatki spec. 837. 71, różne 1, 026. 13, razem 19, 007 rs. 29 k. , przeciętnie po kop. 14 9 10 z morgi; g w pow. ostrowskim z mr. 171, 705, na zarząd gm. 8, 750. 34, na sądy gm. 4, 575. 82, na szkoły 4134, 26, na wydatki spec. 534. 5, razem 17, 995 rs. 47 k. , przeciętnie po 10 1 2 kop. z morgi; h w pow. mazowieckim z mr. 129, 094, na zarz. gm. 5, 899. 46, na sądy gm. 3, 747, na szkoły 4, 610. 22, na wydatki spec. 1, 406. 62, różne 197. 53, razem 15, 860 rs. 83 1 2, przeciętnie po 13 3 4 k. z morgi. W 82 gminach gubernii znajdowało się po koniec 1882 r. 67 kas zaliczkowowkładowych, działalność których z każdym rokiem przybiera obszerniejsze granice; są pewne nadużycia ze strony zarządów kas, mianowicie faworyzacya przy udzielaniu pożyczek, ale nadużycie to słabnie wobec znakomitych usług jakie kasy przynoszą. W roku 1882 zapasy pieniężno we wszystkich kasach gubernii wynosiły 275. 655 rs. 66 1 2, k. , które składały się z kapitału zakładowego 79, 624. 9 1 2, z funduszów małoletnich 100, 306. 71 1 2, z kar gminnych 37, 352, z różnych funduszów prywatnych i ofiar 39, 253 rs. ; pożyczek w tymże roku udzielono na 1, 448, 917 rs. 63 1 2 k. , znaczy się że kapitał obrócił się 5 razy; zysku kasy przyniosły 85, 084 rs. 82 k. Kasy te można podzielić na 3 działy 1 utworzone z kapitałów udzielonych przez rząd, 2 z zysków kas innych, 3 z funduszów ogólnych. Wedle powiatów kasy te rozdzielają się w sposób następny a w pow, łomżyńskim kas działu I 3, II 1, III 3, razem miały kapitału obrotowego około 40, 000 rs. , pożyczek udzieliły na. 282, 000 rs, ; b w pow. kolneńskim kas dz. I 4, II 3, kapit. obrot. 10, 732 rs. , udzieliły pożyczek 46, 800 rs, ; c w pow mazowieckim kas dz. I 3, II 2, III 1, kapit, obrot. 14, 300 rs. , pożyczek udzieliły 57, 500 rs, ; d w pow. makowskim kas dz. I 4, IT 3, III 2, kapit. obrot. 39, 000 rs. , pożyczek udzieliły 163, 000 rs. ; e w pow. ostrołęc Łomża kim kas dz. i 4, II 3, III 1, kapit. obr. 22, 400 rs. , pożyczek udzieliły 141, 000 rs. f w pow. ostrowskim kas dz. 1 3, II 5, III 4, kapit. obrot. 57, 800 rs. , pożyczek udzieliły 426, 000 rs. ; g w pow. pułtuskim kas dz. I 2, II 3, III 6 założone z funduszów mons pietatis, kapit. obrot. 54, 200 rs. pożyczek udzieliły 152, 000 rs. ; h w pow. szczuczyńskim kas dz. I 3, II 1, III 3, kapitalem obrotowym 32, 720 rs. , pożyczek udzieliły 90, 500 rs. Miast w gubernii 9. Miasta te ogólnego dochodu w r. 1882 miały 84, 139 rs. 8 1 2 k. ; rozchodu zaś 74, 422 rs. 98 1 2 k. ; kapitału zapasowego w Banku Pols. 198, 913 rs. 51 k. z którego wypada na Łomżę 54, 585 rs. 76 1 2 k. . Maków 39, 528 rs. 8O 1 2 k. , Ostrów 22, 349 rs. 50 1 2 k. , Ostrołękę 15, 413 rs. 90 1 2 k. , Pułtusk 37, 562 rs. 76 k. , Nasielsk 7, 187 rs. 8O 1 2, Tykocin 8, 789 rs. 33 1 2 k. , Kolno 8, 383 rs. 20 k. , Szczuczyn 6, 112 rs. 93 k. Ludności ogólnej w gub. łomżyńskiej z końcem r. 1882 wedle urzędowych danych było 548, 757, z tego męż. 270, 564, kob. 278, 193; w r. 1882 urodziło się chłopców 10, 931 dziewcząt 10, 889, razem 21, 820, z tych prawnie urodzonych 21, 053, nieprawnie 767; zmarło zaś w tymże roku męż. 9, 211, kob. 9, 365, razem 18, 580, zatem przybyło ludności tylko 3240, mały ten bardzo przybytek 0, 6 tłómaczy się niezwykłą śmiertelnością w r. 1882 skutkiem różnych epidemicznych chorób; zwykła liczba zgonów waha się pomiędzy 10, 000 i 12, 000. Pod względem etnograficznym ludność tę składają a Mazury zamieszkujący przeważnie całą gubernię, a mianowicie powiaty pułtuski, makowski, ostrowski, łomżyński, szczuczyński i połowy powiatów kolneńskiego i ostrołęckiego; b Podlasiacy zamieszkujący pow. mazowiecki; c Kurpie zamieszkujący połowy powiatów kolneńskiego i ostrołęckiego 70, 000 a także w powiecie ostrowskim nad Bugiem w czworoboku pomiędzy Brokiem, . Nagoszewem, Długosiodłem i Brańszczykiem 20, 000; d Żydzi rozrzuceni we wszystkich miastach i osadach gubernii; e Niemcy w koloniach w pow. ostrowskim gm. Jasienica. Pod względem hierarchii stanowej ludność gubernii łomżyńskiej dzieli się tak szlachty dziedzicznej 6927, szlachty drobnej zagrodowej 157603, duchowieństwa 202, kupców i mieszczan 82876, włościan 283839, kolonistów 16609, cudzoziemców 681. Według powiatów ludność tak się rozkłada w powiecie kolneńskim 69210, łomżyńskim 85770, mazowieckim 68709, makowskim 52071, ostrowskim 75600, ostrołęckim 63938, pułtuskim 79180, szczuczyńskim 54270; najgęściej zaludnione stosunkowo są powiaty pułtuski, mazowiecki i część ostrowskiego około Czyżewa, Andrzejowa i Broku; najmniej zaś powiat ostrołęcki, szczególniej zaś w okolicach Ostrołęki i północna część szczuczyńskiego nad Biebrzą, z powodu błot. Pod względem wyznania przypada na katolików 451982, prawosławnych 1508, protestantów 6969, żydów 88214, starowierców 88, mahometanin 1. Parafij obrządku rzym. katol. jest 118, należących do 8 dekanatów; dekanaty mają też same nazwy i granice jak powiaty. Klasztorów 2, w Łomży kapucynów i benedyktynek. Parafii obrządku prawosław. 5 w Łomży, Mazowiecku, Hodyszewie, Grajewie i Pułtusku, z których tylko w Mazowiecku i Hodyszewie są dla ludności stałej, pozostałe 3 dla urzędników i wojska. Par. protest. 3 w Łomży, Pułtusku i w Paproci Wielkiej w pow. ostrowskim dla kolonistów Niemców. Gubernia łomżyńska stanowi jeden okręg sądowy z sądem okręgowym w Ł. i dwa okręgi sądów pokoju ze zjazdami sędziów w Ł. i Pułtusku. Do Igo okr. należy 13 sądów gminnych a mianowicie w pow. szczuczyńskim 3, kolneńskim 3, łomżyńskim 4, mazowieckim 3 i 4 sądy pokoju miejskie; w okręgu II sądów gminnych w pow. ostrołęckim 3, ostrowskim 3, makowskim 2, pułtuskim 4, i 4 sądy pokoju miejskie. W r. 1881 w sądzie okręg. łomżyńskim było spraw kryminalnych 853, podsądnych 1650, skazanych 539; najwięcej skazanych za kradzież 146, za pobicie, kłótnie 132 i opór władzy 78. Do wydziału cywilnego w tymże roku weszło spraw 616, osądzono zaś 561; ogólna wartość agitujących się spraw 865, 063 rs. , przecięciowo 1, 600 rs. na sprawę. Aktów hypotecznych zeznano 2959, notaryalnych 10741, skasowano do tego stempla za 31, 115 rs. 88 k. ; na dochód kas miejskich wpłyneło 14, 347 rs. 90 k. ; notaryuszów hypotecznych, było 4, powiatowych 14. Więzień w gubernii 2 w Pułtusku i Łomży, aresztów detencyjnych przy magistratach 4. Więzienia nie odpowiadają swem urządzeniem wymaganiom hygieny i moralności; mieszczą dwa razy tyle więźniów niż na to pozwala miejsce. Utrzymanie więzień w gubernii kosztowało w r. 1882 rs. 50. 679 k. 19, wyżywienie jednego więźnia przecięciowo 11 kop. dziennie. Stan oświaty przedstawia się mniej niż średnio na przeszło pół milionową ludność istnieje tylko 152 szkółek elementarnych, w których uczy się początkowych wiadomości 5572 chłopców i 1833 dziewczyn, razem 7405 dzieci to jest 15 uczących się na 1000 ludności. Z liczby tych 152 szkółek 16 istnieje w miastach a reszta w osadach i wioskach. Oprócz nich są jeszcze dwie 2klasowe szkoły ludowe, w których kształciło się 190 uczniów; 7 szkół niedzielnych rzemieślniczych 273 uczniów; 9 kantoratów ewang. 188 uczniów; 10 rządowych szkółek żydowskich 368 uczniów; 2 pensyjki prywatne żeńskie 2oddziałowe 47 uczennic. Srednie wykształcenie pobierała młodzież w 2 Łomża i z Szelkowa na trakcie kowieńskim do Makowa i Przasnysza 16 w. ; k z Pułtuska do st. kol. w Nasielsku 24 w. ; 1 z Zambrowa do Mazowiecka 20 w. ; ł z Jeżewa na trakcie białostockim do Tykocina 7 w. . Razem traktów bitych w gub. 560 w. Stacyi pocztowych 25, stacyi telegraficznych 17, rządowych 10, to jest we wszystkich miastach powiatowych w Tykocinie i Grajewie, a 7 na stacyach kolei. Rolnictwo jest najgłówniejszą gałęzią produkcyi gubernii i stanowi zajęcie przeważnej większości jej mieszkańców, a charakterystyczną cechą rolnictwa w gub. łomżyńskiej jest przemagająca liczba drobnej własności. Już oddawna ta część Mazowsza zaludniona była głównie przez drobną zaściankową szlachtę, lecz szczególniej w ostatnich latach dwudziestu, właściciele większych folwarków zmuszeni byli je w znacznej części rozparcelować, tak, że obecnie na 2609 wsi jest tylko 470 większych posiadłości wyżej 200 mr. , a mianowicie w pow. kolneńskim 29, w łomżyńskim 67, w mazowieckiem 52, w makowskim 55, w ostrowskim 57, w ostrołęckim 32, w pułtuskim 122, w szczuczyńskim 49. Stosunek ten w morgach przedstawia się tak na własność większą przypada 430, 507 mr. , na własność drobną 1, 043, 629 mr. W ogólnej tej sumie mr. więk. Własności mieści się jeszcze 50 folwarków donacyjnych przestrzeni 51, 802 mr. Najwięcej donacyi znajduje się w pow. łomżyńskim 18, 750 mr. , następnie w pułtuskim 10, 265 mr. , w mazowieckim nie ma wcale, a w szczuczyńskim tylko 3, 260 mr. Najobszerniejsze donacye posiadają ks. Gorczakow w pow. pułtuskim folw. 5 z 6, 842 mr. , Łochtin w pow. łomżyńskim fol. 3, z 5, 946 mr. , ks. Szachowski w pow. łomżyńskim folw. 2, mr. 5, 125; generał Kostanda w pow. ostrowskim folw. 6, mr. 5, 341. Pod względem urodzajności glebę gub. łomżyńskiej nazwać można zaledwie średnią, grunta po większej części żytnie, szczerkowate, bielicowate, na których pszenica rodzi się tylko przy starannej kulturze. Najlepsze ziemie znajdują się w części pow. pułtuskiego i makowskiego między Orzycem i Narwią, sieją tam przeważnie pszenicę, żyta ledwie na własną potrzebę, sadzą także buraki dla dwóch cukrowni w Łukowie i Krasińcu; doskonałe grunta znajdują się także nad Orzem dopływem Narwi w pow. ostrowskim i ostrołęckim, ciągną się one wąskim pasem po obydwóch stronach rzeki i rozszerzają około Goworowa, gdzie leży kilkanaście folwarków w bardzo dobrej glebie, w pasie tym także sieją przeważnie pszenice, sadzą buraki dla cukrowni w Gucinie, wyróżnia się także urodzajnością pas gruntu około Andrzejowa i Czyżewa, leży tam kilkadziesiąt folwarków niewielkiej przestrzeni, ale bardzo starangimnazyach męskiem i żeńskiem w Ł. i w jednem progimnazyum męskiem w Pułtusku; w gimnazyum męskiem łomżyńskiem w roku 188 2 3 było 479 uczniów 382 katol. , 65 prawasł. , 26 żyd. , 6 ewang. ; w gimnazyum żeńskiem obecnie 6klas. a w r. 188 2 5 ma przybyć 7 klasa 225 uczennic; w progimnazyum pułtuskiem 147 uczniów. Razem uczących się w całej guber. chłopców 6746, dziewcząt 2350, łącznie 9096, czyli 16 1 2 na 1000 ludności. Pod względem dróg komunikacyjnych gub. łomżyńska jest stosunkowo dobrze zaopatrzona. Przerzynają ją 3 linie kolei żelaznych, lecz z nich grajewska przechodzi tylko przez północny skrawek gub. pow. szczuczyński na przestrzeni 28 w. , a nadwiślańska południowy pow. pułtuski, na przestrzeni zaledwie 10 w. , stąd też wielkiego znaczenia nie mają dla całego obszaru. Trzecia linia warsz. petersburska podobnież przechodzi przez południowowschodni skraj gubernii pow. ostrowski i mazowiecki, ale na przestrzeni znacznie dłuższej 70 w. i dla 5 powiatów stanowi najłatwiejszą drogę komunikacyjną z Warszawą. Stacyi kolei żelaznych w obrębie gub. łomżyńskiej jest 7, a mianowicie 2 na linii grajewskiej GrajewoGoniądz, 4 na petersburskiej Małkiń, Czyżew, Szepietów i Łapy, 1 na nadwiślańskiej Nasielsk, Drogę wodną stanowią dwie główne rzeki gubernii Narew i Bug, lecz z powodu nieuregulowania ich koryt żegluga przedstawia dosyć trudności, berlinki mogą płynąć tylko na wiosnę i w czasie mokrych jesieni. Głównymi arteryami komunikacyjnemi gub. są dwa trakty bite 1go rzędu I utrzymywane w bardzo dobrym stanie, rozchodzące się z Serocka a kowieński przechodzi przez 6 pow. gub. na przestrzeni 176 w. , w stałym codziennym biegu poczt w jedną i drugą stronę, stacyi pocztowych na nim 9 Serock, Pułtusk, Rożan, Ostrołęka, Łomża, Stawiski, Szczuczyn, Grajewo, Rajgród i jeden przeprzęg koni w Miastkowie pomiędzy Łomżą i Ostrołęką b trakt białostocki przechodzi przez 4 powiaty gub. na długości 144 w. , z otwarciem kolei petersburskiej bieg poczt za nim został wstrzymany, a stacye pocztowe jak Wyszków, Ostrów, Zambrów, Tykocin, odbierają listy i przesyłki ze stacyi kolei. Oprócz tych dwóch głównych traktów bitych, są jeszcze tak zwane gubernialne a z Łomży prze z Zambrów do st. kol. żel. Czyżewa 46 w. ; b z Łomży do osady Jedwabne 18 w. ; o z Łomży do wsi Drozdowo 6 w. ; d z Łomży w kierunku Śniadowa 7 w. ; e z Łomży przez Kisielnicę na trakcie kowieńskim do Kolna i granicy pruskiej 32 w. ; f ze Szczuczyna do Wąsosza 5 w. ; g z Grajewa do granicy pruskiej 4 w. ; h z Ostrołęki przez Czerwin Ostrów do st. kol. w Małkini 54 w. ; Łomża Łomża nie zagospodarowanych i przynoszących dobre rezultaty. Najgorsze ziemie znajdują się w powiecie ostrołęckim po prawej stronie Narwi i w przyległej części Makowskiego, gleba tam piaszczysta i często piaski lotne, szczególniej zaś na Kurpiach w puszczy ostrołęckiej i myszynieckiej. Tam gdzieniegdzie tylko znajdują się uprawne grunta zasiane żytem lub kartoflami, a całe przestrzenie zajmują lasy, piaski, bagna i moczary. Według urzędowych wykazów wysiano w całej gub. w 1882 r. 321, 350 korcy w tem 2 3 żyta, oziminy 308, 835 korcy jarego zboża, 665, 775 korcy kartofli, zebrano zaś 1, 750, 955 korcy oziminy, 1, 577, 500 korcy jarego zboża, 2, 855, 400 korcy kartofli; siana sprzątnięto w tymże roku 4, 315, 475 pudów, lecz dane te nie są wiarogodne, bo oparte na różnej ścisłości raportach wójtów. Głównym przedmiotem produkcyi rolnej jest zboże żyto, pszenica, groch, owies, jęczmień tylko w urodzajniejszych okolicach, gryka, proso tylko u drobnej własności, z roślin oleistych rzepak zimowy i letni, a z włóknistych len tylko w drobnej własności wyłącznie na swój użytek, konopie, z okopowych kartofle któremi przeważnie żywi się ludność wiejska, buraki cukrowe i pastewne, marchew pastewna, z pastwiskowych głównie koniczyna i łubin, a także gdzie niegdzie lucerna i wyka. Gospodarstwa w większych folwarkach postępowe płodozmienne, w mniejszych przeważnie trzy polowe, chociaż postęp i tam daje się już zauważyć, szczególniej pośród włościan, drobna szlachta jest więcej konserwatywna, wyniszcza ziemię, wyciąga z niej wszelkie możliwe korzyści nie dbając o ulepszenie. Jako objaw postępowy zanotować wypada coraz większy rozwój sadownictwa, oprócz obszernych ogrodów owocowych i szkółek prowadzonych na każdym folwarku, drobni właściciele nabierają zamiłowania i domki swe otaczają drzewami owocowemi. Cena ziemi wzrasta skutkiem rozpowszechnionej parcelacyi, przy większych sprzedażach mórg ziemi w niektórych okolicach dochodzi do ceny 175 rs. , a przy nmiejszych do 250, przeciętną cenę należy uważać po 100 rs. mórg, a taniej od 60 dostać nie można. Hodowla inwentarza również zaczyna się podnosić, właściciele większych folwarków sprowadzają z zagranicy rozpłodniki i tym sposobem przyczyniają się do polepszenia ras. Konie pomimo wysokiej ceny u właścicieli mniejszych; ; posiadłości w zaniedbaniu. Kurpie tylko oddawna już słyną hodowlą niewielkich ale szybkich i zgrabnych koni, na które łatwo zbyt znajdują. Dla poprawienia rasy końskiej są trzy stacye ogierów rządowych w Kozikach pow. ostrowski, I w Jakaci pow. łomżyński i w Słuczu pow. szczuczyński. Hodowla bydła rogatego rozwinięta szeroko, drobna własność stosunkowo nawet posiada większą ilość sztuk niż właściciele folwarków, ilością sztuk bydła oznacza się u nich zamożność gospodarstwa, najwięcej rozpowszechniona rasa miejscowa, zmięszaną gdzie niegdzie z rasą Schwytz, holenderską lub Simmenthal. Owce u większych właścicieli poprawne Negretti, u drobnych w zaniedbaniu i rasy zwyczajnej grubowełniste pólki, hodowane raczej dla mięsa niż wełny. Na wielką skalę prowadzi się hodowla świń, szczególniej u drobnej własności, natura gruntu pozwalająca siać wiele kartofli i bliskość rynków zbytu w Prusach, sprzyjają tej gałęzi produkcyi. Zazwyczaj Kurpie pośredniczą w handlu świniami, skupują je na targach i jarmarkach, a potem od siebie sprzedają kupcom pruskim. Niedawno jeszcze po mczkach i osadach była rozpowszechniona między żydami hodowla kóz, lecz obecnie ustępuje to zupełnie, i zamienia się na hodowlę krów. Hodowla drobiu prowadzi się na małą skalę, większe folwarki produkują głównie tylko dla siebie, włościanki zaopatrują w kurczęta i kaczki miasta, lecz wcale w nieodpowiedniej liczbie do korzyści, jaką ten rodzaj produkcyi przedstawia, drobna szlachta w pow. mazowieckim i wzdłuż kolei petersburskiej hoduje wiele gęsi i indyków, które odstawia do Warszawy i korzystnie zbywa, stąd wytworzyła się tam klasa handlarzy chrześcian, którzy wyłącznie zajmują się sprzedażą drobiu. Gospodarstwo mleczne zaczyna się rozwijać równocześnie z rozwojem hodowli inwentarza, lecz prowadzi się nie racyonalnie, fabryk serów w gub. tylko dwie i to na małą skalę. Przemysł domowy na wsiach w uśpieniu. Niekorzystnie na rozwój gospodarstwa rolnego wpływają serwituty włościańskie. W końcu w 1882 r. z serwitutów korzystało 1447 wiosek, a mianowicie ze służebności tylko pastwiskowych 3, 780 osad, tylko z leśnych 1, 079 osad, razem z jednych i drugich 14, 467 osad, łącznie osad korzystających ze służebności 19, 744, zamieniono zaś służebności skutkiem dobrowolnych układów, tylko pastwiskowych dla 556 osad, tylko leśnych dla 911 osad, razem jednych i drugich 3, 981, zatem łącznie zamieniono służebności dla 5, 448 osad, co prawie stanowi 1 4 pozostających jeszcze do uregulowania. Skutkiem tych dobrowolnych umów już po uwłaszczeniu przybyło włościanom gruntów po koniec 1882 r. 13, 838 mr. 260 pręt. , uwłaszczonych zaś było 49, 192 osad w 1761 wioskach na przestrzeni 537, 096 mr. 207 prętach. Wedle rozkładu podatkowego wszystkich morgów w gub. jest 1, 474, 135, z tych włościańskich 537, 097, należących do osad 36, 784, dworskich a między niemi i rozparcelowane 900, 255. Grunta te podzielone są na a orne 844, 113 mr. , z tych włościaliskich 401, 443, osad 24, 000, dworskich 418, 670; b łąki 199, 696 mr. , z tych włościańskich 109, 753, osad 4, 039, dworskich 85, 904; c lasy i pastwiska 430, 327 mr. , z tych włościańskich 25, 901, osad 8, 745, dworskich 395, 681. Ile właściwie jest lasów prywatnych w gub. nic wiadomo; odliczywszy z Sumy ogólnej lasów i pastwisk, połowę na lasy wypadłoby 215, 000 mr. , lecz suma ta o wiele przewyższa rzeczywistą, gdyż lasy stanowią jedyny ratunek zagrożonych upadkiem właścicieli lub też podporę nabywców przy wypłacie rat i skutkiem tego coraz bardziej znikają z powierzchni, obszerne i dobrze zakonserwowane lasy są rzadkością w gub. , a cena sążnia drzewa w ciągu kilku ostatnich lat podwoiła się z 4 1 2 na 9 rs. a nawet i 10 rs. na miejscu. Cena ta byłaby jeszcze wyższą, gdyby nie obfitość lasów rządowych, których jest w ogólnej sumie 164, 017 mr. , i pod tym względem gub. łomżyńska zajmuje trzecie miejsce w kraju idą przed nią gub, suwalska i radomska. Lasy rządowe dzielą się na 7 leśnictw, a mianowicie 1 leśnictwo Rajgród w pow. szczuczyńskim 27, 214 mr. ; 2 Zambrow w pow. łomżyńskim i ostrowskim 16, 600 mr. ; 3 Brok w pow. ostrowskim 30, 240 mr. ; 4 Nowogród w pow. kolneńskim 31, 892 mr. ; 5 Ostrołęka w pow. ostrołęckim 28, 673 mr. ; 6 Makow w pow. makowskim, ostrołęckim i pułtuskim 8, 744 1 2 mr. ; 7 Wyszków w pow. pułtuskim 20, 654 mr. Lasy te nie wszystkie jeszcze są urządzone, przynoszą jednakże przecięciewo 200, 000 rs. rocznego dochodu. Z powodu braku drzewa w niektórych okolicach, a szczególniej w pow. kolneńskim wzięto się do wydobywania torfu, lecz wydobywanie odbywa się w sposób prosty nie ulepszony, używają także torfu na opał do kilku gorzelni w pow. łomżyńskim. Lasy w gub. łomżyńskiej, są przeważnie iglaste, sosnowe, świerki i jodły są rzadkie, modrzewie gdzie niegdzie troskliwie hodowane w Feliksowie leśnictwo Brok. Lasy liściaste na gruntach niskich złożone przeważnie z olszyny i brzeziny, w pow. pułtuskim są lasy dębowe, nad brzegami Narwi rośnie bardzo wiele topoli, osin, oddzielnie pomiędzy innemi drzewami rosną także graby, jesiony, klony, lipy, wierzby, brzosty, wiązy, a z krzaków jałowiec, leszczyna, głóg, tarnie, kalina, różne gatunki krzewistej wierzby i t. p. Przemysł stoi na bardzo niskim stopniu, nie ma w gub. łomżyńskiej wielkich fabryk lub zakładów przemysłowych, a tylko istnieje przemysł oparty na rolnictwie lub wspierający rolnictwo, tak np. gorzelnictwo w zupełnym rozwoju. Przed podwyższeniem opłaty akcyznej były prawie w każdym folwarku gorzelnie, które potem w znacznej części zostały zamknięte, lecz te, które obecnie istnieją, prowadzone są na większą skalę, przy zastosowaniu świeżych ulepszeń, używając za motor po większej części maszyn parowych. Gorzelni obecnie jest 28, w r. 1882 wyprodukowały okowity 19, 263, 389 stopni, zapłaciły akcyzy 858, 285 rs. 97 kop. , wartość wydanego produktu 1, 028, 713 rs. , dystylarni było 5, które wyrobiły produktu za 49, 456 rs. , zapłaciły akcyzy 7, 101 rs. 88 kop. , okowita wypędzona w 5 gorzelniach pow. kolneńskiego i szczuczyńskiego idzie w znacznej części za granicę do Hamburga. Piwowarni 36, wyrobiły piwa za 287, 222 rs. , zapłaciły akcyzy 69, 617 rs. 66 kop. Piwo zużywa Się na miejscu za wyłączeniem słynnego browaru drozdowskiego pow. łomżyński, który rocznie produkuje przeszło za 100, 000 rs. piwa, rozchodzącego się nie tylko po królestwie, ale i po całem cesarstwie. Cukrowni jest dwie, jedna w Łukowie pow. makowskim a druga w Gucinie pow. ostrowski obiedwie są własnością p. Augusta. Schura; w r. 1882 wyprodukowały cukru 63, 618 pudów, przedstawiających wartość 144, 800 rs, zapłaciły akcyzy 31, 809 rs. 5 kop. Młynarstwo rozpowszechnione, chociaż na niskim stopniu, dopiero w ostatnich czasach i w mniejszych młynach zabrano się do zaprowadzenia francuskich cylindrów, młynów parowych 2 w pow. pułtuskim, jeden w Zegrzynku przerabiający rocznie około 60, 000 korcy zboża, drugi mniejszy w Zatorach. Z młynów wodnych największy jest w Olszewie pow. ostrołęcki, zbudowany systemem amerykańskim, przerabiający rocznie 12, 000 do 20, 000 korcy zboża. Ogółem wszystkich młynów wodnych 296, wiatraków 135, a wartość wyrobionego produktu dochodzi 1, 000, 000 rs. , tartaków parowych 9, wartość produkcyi 385, 079 rs. , cegielni 42, wartość wypalonej cegły 64, 334 rs. , garncami 41 wypalających zwyczajnych garnków i misek za 12, 142 rs. , garbarni 28, wyprawiających na grubo skóry wartości 53, 730 rs. , skóry te idą po największej części za granicę dla ostatecznej wyprawy, fabryka tabaczna jedna w Ostrowie wyrabiająca rocznie tytoniu i papierosów za 23, 120 rs. , a płacąca akcyzy 11, 540 rs. , fabryka wyrobów bursztynowych w Ostrołęce braci Bernstein, produkcya roczna której dochodzi do 20, 000 rs. , 4 fabryk sukna niższego gatunku w Jedwabnem pow. kolneński, roczna produkcya ich 99, 345 rs. , majdanów do wyrobu smoły i dziegciu 19, roczna prod. 15, 658 rs. , fabryka zapałek 1 w Rajgrodzie pow. szczuczyński, roczna produkcya 6, 000 rs. , huta szklanna 1 w pow. ostrowskim, wyrabiająca rocznie produktu za 12, 146 rs. i wiele innych drobnych zakładów przemysłowych, jak fabryk octu, oleju, tasiemek, świec łojowych, sznurów, ogółem wszyst Łomża Łomża kich zakładów przemysłowych większych i mniejszych w gubernii jest 803, roczna produkcya których wynosi 3, 195, 828 rs. robotników zaś w nich pracujących ogółem jest 1, 731 cyfry urzędowe za rok 1882. Z powodu mało rozwiniętego przemysłu i handel w gub. łomżyńskiej wcale nie ożywiony. Głównym przedmiotem zbytu jest zboże, drzewo i okowita, a handlującymi są prawie wyłącznie starozakonni. Ziemianie pułtuscy w r. 1883 zawiązali spółkę komandytową dla zbytu swych produktów, udzielają uczestnikom zaliczki, Sprzedają zboże wprost za granicę, bez pośrednictwa kantorów lub faktorów. Obroty spółki już w pierwszym roku doszły do pokaźnej sumy 1, 000, 000 rs. W 1882 r. wykupiono różnych patentów na prawo handlu za 50, 976 rs. 91 kop. , a mianowicie świadectw pierwszej gildy 9, drugiej gildy klasy 4ej 73, klasy 5ej 223, na handel detaliczny 4ej klasy 433, 5ej klasy 1, 503, na handel przewoźny 79, na tak zwany przemysł mieszczański; który jest także drobnym handlem 938, razem handlujących 3, 058, nie licząc w to jeszcze bardzo wielu trudniących się handlem bez żadnego patentu. Dla stosunków handlowych z zagranicą są cztery punkty w gubernii 1 komora pierwszej klasy w Grajewie przez którą w roku 1882 przywieziono towarów za 23, 118, 513 rubli 75 kop. , wywieziono za 23, 888, 120 rs. ; 2 komora drugiej klasy w Wincencie pow. kolneński, przywóz 390, 206 rs. 5 kop. , wywóz 199, 647 rs. ; 3 komora 3ej klasy w Boguszaah pow. szczuczyński przywóz 51, 573 rs. 40 kop. , wywóz 1, 534, 529 rs. 50 kop. ; 4 przykomorek w Dąbrówce pow. ostrołęcki, przywóz 4, 815 rs. , wywóz 327, 882 rs. 90 kop. , razem przywozu za 23, 565, 108 rs. 20 kop. , wywozu 25, 950, 179 rs. 40 kop. Z sum tych cyfry przywozu i wywozu przez komorę Grajewo w drobnej części tylko należą do gub. j łomżyńskiej, a głównie odnoszą się do zachodnio południowych gub. Cesarstwa, za to cyfry przywozu i wywozu w pozostałych trzech komorach należą wyłącznie do gub. łomżyńskiej. Za granicę wywozi się głównie zboże, okowitę, skóry, świnie, konie, bydło, drób, a przywozi towary kolonialne i bławatne. Przemytnictwo kwitnie w gub. łomżyńskiej w najlepsze, szczególniej na Kurpiach, pomiędzy którymi całe wioski oddają się temu zabronionemu procederowi. Kredyt w złym stanie, kapitałów jest nie wiele i dla tego procenty wysokie. Na pierwszy numer hypoteki pożyczki taniej od 8 dostać nie można, a 10 liczy się za zwykłą normę, lichwiarze biorą i 24 do 50 Są w gubernii dwie instytucye kredytowe a Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, udzielające pożyczki długoterminowe na majątki ziemskie. Zastawionych w Towarzystwie Kredytowem jest 299 dóbr, na które udzielono pożyczki seryi Iej 2, 520, 900 rs. ; seryi IIej 177, 900 rs. ; seryi Illej 406, 100 rs. , razem 3, 104, 900; b filia Banku Polskiego udzielająca pożyczki krótkoterminowe, dyskontująca weksle. Pomimo dosyć wysokiego procentu 6 1 2 a z dyskontem 8, obroty filii bankowej wzrastają. W r. 1883 ogólny obrót był 8, 733, 703 rs. 2 1 2 kop. , a mianowicie przychodu 4, 349, 060 rs. 30 1 2 kop. , rozchodu 4, 384, 642 rs. 72 1 2. Zakupiono weksli 9, 334 na sumę 2, 748, 194 rs. 23 kop. , zastawiono papierów procentowych na 30, 550 rs. , złożono ila otwarty kredyt papierów procentowych za 249, 300 rs. , gotowizny 586, 391 rs. , na rachunek bieżący 411, 203 rs. 44 kop. , złożono do depozytu zachowawczego papierów na 81, 000 rs. Gub. łomżyńska opłaca rocznie podatków państwowych dworskiego gruntowego głównego 119, 209 rs. 80 kop. , dodatkowego 42, 437 rs. 24 kop. , podymnego dworskiego 90, 548 rs. 52 kop. , gruntowego głównego z osad 5, 352 rs. 23 kop. , dodatkowego 1, 773 rs. 93 kop. , podymnego z osad 8, 428, gruntowego głównego z osad włościańskich 88, 337 rs. 56 kop. , dodatkowego 36, 676 rs. 18 kop. , podymnego od włościan 90, 255 rs. , podymnego z miast 52, 199 rs. 87 kop. , kontyngensu liwerunkowego z miast 660 rs. 45 kop. Podatków specyalnych drogowego 61, 461 rs. 93 kop. , transportowego 8, 992 rs. 64 kop. , kwaterunkowego 38, 196 rs. 38 kop. Składki ogniowej asekuracyjnej gubernialnej 199, 195 rs. 24 1 2 kop. , składki asekuracyjnej od bydła 1, 243 rs. 4 1 2 kop. , opłaty za dozory bóźniczne 18, 832 rs. 58 kop. , do czego dodawszy jeszcze opłaty na instytucye gminne patrz wyżej, ogólna suma podatków wyniesie 995, 924 rs. 66 1 2 kop. , przecięciowo na głowę blisko po rs. 2. Budowle wszystkie w gubernii zabezpieczone są na sumę 21, 174, 730 rs. , a mianowicie w miastach na 3, 698, 920, w osadach 2, 305, 320, we wsiach 15, 170, 490, chociaż sumy te nie przedstawiają rzeczywistej wartości budynków, gdyż ubezpieczenie gubernialne przyjmuje tylko do 5, 000 rs. Stowarzyszenie ubezpieczenia od bydła ma kapitału zapasowego 102, 136 rs. Do wojska w 1882 r. popisowych było 7, 135, z tych ulgi mieli 1ej klasy 1, 173, 2ej klasy 1, 055, 3ej klasy 271, odłożono służbę z różnych powodów 2, 100, uwolniono w skutek niedostatecznego wzrostu 126, w skutek chorób i wad ciała 1, 339, z różnych powodów 3. Wzięto zaś do wojska 1, 468, z tych umiejących czytać zaledwie 194, nie umiejących 1, 273, niedobór izraelitów w roku tym był 89. Lekarzy w gubernii 35 prócz wojskowych, felczerów 78, z tych 39 żydów, uczniów felczerskich 17, starszych felczerów 14, zakładów felczerskich 31, akuszerek 32, Łona Łondzie Łoncz Łonia Łoniak Łonice Łoniewo Łoniewszczyzna Łoniów szpitali 5 a w Łomży ś. Ducha na 40 łóżek, utrzymanie chorych w r. 1881 wynosiło 8, 012 rs. , kapitału ma 23, 000 rs. ; b w Łomży dla starozakonnych utrzymywany z funduszów gminy na 25 łóżek; c ś. Wincentego w Puł tusku na 35 łóżek, utrzymanie roczne rs. 9, 217, kapitału ma 19, 089 rs. ; d św. Stanisława w Szczuczynie na 30 łóżek, utrzymanie rs. 6, 619 kop. 69, kapitał 26, 000 rs. są przy niem 3 siostry miłosierdzia; e św. Józefa w Ostrołęce na 40 łóżek, utrzymanie roczne 9, 317 rs. 97 kop. , kapitału ma 9, 289 rs. 97 kop. Zakłady dobroczynne ochrona dla 25 starców w Łomży, utrzymywana kosztem skła dek członków Towarz. Dobroczynności, ochro na dla 7 starców ma kapitału rs. 8, 669, alu mnat dla 23 inwalidów w Tykocinie z zapisu Niesiołowskiego, ma kapitału 18, 088 rs. 20 kop. , było w r. 1882 tylko 13 inwalidów, ochrona dla 8 starców w Tykocinie, kapitału ma 4, 344 rs. Aptek w gubernii 26, wyekspedyowały w 1882 r. 31, 000 recept, sprzedaż odręczna wyniosła 6, 000 rs. , apteka przypada na 20, 000 mieszkańców, księgarni 3, z tych 2 w Łomży i 1 w Pułtusku, ruch bardzo mały, drukarni 3, 2 w Łomży z tych jedna rządowa, w której drukują się Wiadomości Gubernialne wychodzące raz w tydzień i 1 w Pułtusku. Herb gub. statek z rozwiniętymi żaglami na niebieskiem polu. Cab. i Br. Ch. Łomźyca, wś, pow. łomżyński, gm. Kupi ski ob. , par. Łomża; odl. 2 w. od Łomży, stanowi niejako jej przedmieście, i cel wycieczek letnich dla mieszkańców. Posiada, szkołę początkową, browar, fabrykę octu, 80 dm. i 600 przeszło mk. W 1827 r. wś rząd. , 37 dm. , 282 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 99, grunta orne i ogr. mr. 58, łąk mr. 35, nieużytki nar. 6, bud. mur. 1, z drzewa 12, pokłady torfu. Wś Ł. w r. 1862 osad 4, z grun. mr. 5. Łona, niem. Lona, Lany, wś, folw. i dobra z folw. Ł. . Wesoła i Karłowice, pow. toszeoko gliwicki, pod Sośniczowicami; 38 bud. , 86 dm. , 718 mk. , 63 osad włośc, szkoła. Łoncz. .. , por. Łącz, ,, Łondzie, wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Łonia, ob. Łonie, Łonia, niem. Lohnia, wś i folw. , pow. toszecko gliwicki, par. Chechło, nad Kłodnicą, przy drodze z Ujazdu do Pyskowic; 31 bud. , 59 dm. , 686 mk. Wś ma 868 mr. ziemi, 64 osad, wspólne pastwisko łęg zwane i młyn amerykański. Folw. 995 mr. ziemi. Łoniak, staw i os. , pow. toszeckogliwieki, ob. Dąbrówka, Łonice, niem. Lohnitz, wś i dobra, pow. rybnicki, par. Pstrzążna, graniczą z Rzuchowem; 19 bud. , 35 dm. , 261 mk. , 2192 mr. ziemi. Wś ma 49 osad. Położenie pagórkowate u źródeł rz. Suminy. Do Ł. należy przys. Sikorzec. Łonie i. al. Łonia, wś w pow. przemyślańskim, 12 kil. na płn. wsch. od Przemyślan, 17 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Gli nianach, 5 kil. na płd. zach. od urzędu poczt. w Gołogórach. Na wsch. leży Wiśniowczyk, na płd. Lipowce, na zach. Słowita, na płn. No wosiółki i Trędowacz, na płn. wsch. m. Gołogóry 3 ostatnie miejscowości w pow. złoczow skim. Przez wieś płynie Łoniówka, dopływ Złotej Lipy, od płn. zach. na płd. wsch. i za biera kilka strug mniejszych. Wzdłuż grani cy zach. płynie pot. Gniła Lipa al. Tura od płn. na płd. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru. Na płd. wsch. od nich, na granicy Gołogór folw. i grupa domów Treterówka al. Łoniówka. Na płd. od Treterówki wznosi się wzgórze Sydza góra do 397 m. W stronie płn. zach. , lesistej, czyni najwyższe wzniesienie 455 m. Własn. więk. ma roli orn. 616, łąk i ogr. 24, pastw. 64, lasu 494 mr. ; własn, mniej. roli orn. 1041, łąk i ogr. 42, pastw. 49, lasu 1 mr. W r. 1880 było 584 mk. w gminie, 24 na obsz. dwors. 132 obrz. rzym. katol, reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Gołogórach, gr. katol. w miejscu, dek. uniowski, archidyec, lwowska. We wsi cerkiew i szkoła niezorganizowana. 2. Ł. , przys. do Ujścia solnego, pow. bocheński, na praw. brz. Raby, na płd. od Ujścia, przy go ścińcu do Bochni. Jestto mała. osada przy karczmie, w położeniu bardzo niskiem, 96. 2 m. npm. , otoczona od wsch. Wielkiemi mocza rami. Od płd. graniczy z Cerekwią. 3. Ł. , przysiołek do Woli Zarzyckiej, powiat Ni sko. Lu. Dz. Łoniewo, wś nad rz. Motawą, pow. płocki, gm. Rogozino, par. Woźniki; odl. o 17 w. od Płocka. Ma 10 dm, 92 mk. , 495 mr. gruntu, 18 nieuż. ; w tem roli włośc. 16 mr. , osad 6. Łoniewo 1. niem. Laune, wś, pow. wschowski, 30 dm. , 257 mk. , 8 ew. , 249 katol. , 75 analf. Poczta, tel. w Osiecznic Storchnest o 3 kil. , gośc. o 3 kil. , st. kol. żel. w Lesznie o 8 kil. 2. Ł. , folw. i gm. ; należy do dom. Osieczna, 3 dm. , 76 mk. , 15 ew. , 61 katol. , 23 analf. M. St. Łoniewszczyzna, wś pryw. , pow. wilejski, o 22 w. od m. pow. Wilejki, 1 okr. adm. , 6 dm. , 55 mk. 1866. Łoniów, wś i folw. , pow. sandomierski, gm. i par. Łoniów; odl. 21 w. od Sandomierza. Posiada kościół par. murowany, sąd gm. okr. III, urząd gminny, szkołę początkową 1kl. ogólną, dom schronienia dla starców i kalek. W 1827 r. było tu 48 dm. , 342 mk. , obecnie 76 dm. , 489 mk. , 444 mr. ziemi dwors. i 586 mr. włośc. Kościół tutejszy niewiadomej erekcyi istniał już w 1440 r. , chociaż w 1633 r. był poswię Łomżyca Łomźyca cony nie został przecie wykończony. Ł. w XV w. był dziedzictwem Pawła Gniewosza, później Jana Wnorowskiogo h. Strzegonia. W 1596 r. przeszedł w ręce Chrzanowskich, później na leżał do Kuczkowskich i Moszyńskich. Na grobki kościelne zaczynają się od 1624 r. Par. Ł. dok. sandomierski 2720 dusz. Według Tow. Kred. Ziems, dobra Ł. składają się z fol warków Ł. , Wnorów, Zawidza, Skrobno i Łu kowic; wsi Ł. , Piotrówka, Łukowice, Wno rów i Zawidza. Rozległość wynosi mr. 2104 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 338, łąk mr. 20, pastw. mr. 20, wody mr. 4, lasu mr. 912, nieuż. i place mr. 26, razem mr. 1300, bud. mur. 10, z drzewa 15; płodozmian 10polowy; folw. Wnorów grunta orne i ogr. mr. 262, łąk mr. 2, pastw. mr. 14, wody mr. 2, nieuż. i pla ce mr. 6, razem mr. 287, bud. mur. 2, z drze wa 6; płodozmian 9polowy; folw. Zawidza grunta orne i ogr. mr. 90, łąk mr. 36, pastw. mr. 6, wody mr. 7, nieuż. i place mr. 18, ra zem mr. 157, bud. mur. 2, z drzewa 13; folw. Skrobno grunta orne i ogr. mr. 60, łąk mr. 39, pastw. mr. 6, nieuż. i place mr. 1, razem mr. 106, bud. z drzewa 3; folw. Łukowice grunta orne i ogr. mr. 187, łąk mr. 41, pastw. mr. 8, wody mr. 3, nieuż. i place mr. 15, ra zem mr. 254; bud. z drzewa 6. Młyn wodny, wiatrak i cegielnia. Wś Ł. os. 57, z grun. mr. 586; wś Piotrówka os. 3, z grun. mr. 11; wieś Łukowice os. 19, z grun. mr. 171; wieś Wnorów os. 21, z grun. mr. 209; wś Zawidza os. 15, z gr. 154. Gm. Ł. ma 4546 mk. , roz ległości 14334 mr. ; w tem ziemi dwors. 9926 mr. , st. p. Sandomierz, Przemysł fabr. , garbar nia 1, fabr. świec łojowych 1, olejarnie 2, ce gielnia 1, młyn, deptak 1, wiatraków 4, szko ła początkowa. W skład gminy wchodzą Ra zów, Bugaj, Chotków, Gągolin, Gieraszowice, GieraszowskaWola, Grabina, Jasiennica, Je ziory, KrowiaGóra, Lipowiec, Łążek, Łoniów, Nietuja, OtoczynaGrablińska, Otoka, Piasecz no, Piotrówka, Przewoźniki, RuszczaPłaszczy zna, Skrobno, Skwierzowa, Skrzypaczowice, Sulisławice, Suliszów, Świniary, Tarnówka, Trzebiesławice, Wojcieszyce, Wnorów, Wy mysłów, Zabogorya, Zawidza, Zgórsko i Żórawica. Br. Ch Łoniowa, ob. Łoniowy, Łoniówka al. Treterówka, folw, i część wsi Łonie, pow. przemyślański. Łoniówka, potok, ma źródła w lesie w pół nocnozachodniej stronie wsi, Łoniami zwanej, w pow. przemyślańskim, w paśmie Gołogór ob. ; płynie na południowywschód, przepły wa wieś Łonie, następnie folwark Łoniówkę czyli Treterówkę i przeszedłszy w obręb gmi ny Wiśniowczyka, uchodzi w tejże wsi do Zło tej Lipy z praw. brz. Długość biegu 7 kil. i pół. Br. O. Łoniowy lub Łoniowa wś w pow. brzeskim, nad Złockim potokiem 265 m. npm. Okolica jest pagórkowata i lesista; od wschodu prze rywają małe zapusty, od południa jest duży lasy zwany Koziarką. Odległość od Brzeska wynosi 12 kil. Ludność 958 rzym. katol. , należy do parafii w Porąbce. Posiadłość więk. funduszu religijnego ma 109 mr. roli i 98 mr. lasu; pos. mniej. 844 mr. roli, 94 mr. łąk i ogr. , 86 mr. pastw. i 139 mr. lasu. Ta wieś graniczy na północ z Dołami, na płdn. z Zerkowem i Niedźwiedzą, na wschód z Jaworskiem, a na zachód z Uszwią. Mac, Łonizizna, wś pryw. , pow. dzisieński, o 18 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 5 dm. , 4 mk. praw. 1866. Łonka, ob. Łąka. Łonua, ob. Łunna. Łonne, jez. , ob. Łopnica błoto. Łonów, Łanów, 1415 r. Law, 1532 Lany, wś i dobra, pow. kozielski, o 18 kil. na płd. od Koźla; 133 bud. , 131 dm. , 847 mk. Wś ma 113 osad, 2835 mr. ziemi, 4 młyny, kościół podobno aż z XI wioku; obecny wzniósł 1782 r. probosz Szymoński, ówczesny biskup wrocł; szkoła. Dobra Ł. mają 888 mr. ziemi, piękny zamek z wieżą. Par. Ł. dek. łonowskiego miała 1869 r. 4142 katol. , 7 ewang. , 3 izrel. Dek. łonowski dyec. wrocławskiej miał tegoż roku 37740 katol. , 862 ewang. , 239 izr. w 10 parafiach Koźle, Gierałtowice, Grzędzin, Krzanowice, Łonów, Matzkirch, PolnischNeu kirch, Ostrosnitz, Sakrau, Slawikau. F. S. Łonowice, ob. Łanowice. Łońsk, wś pryw. , nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 63 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , gm. Ihumcnów; 1 dm. , 18 mk. katol. 1866. Należał do Szarkowszczyzny ob. , dziś z folw. Hałowo, własność Józefa Romanowicza. Łońsk, ob. Łąsk. Łońskie, wś włośc, nad rz. Janką, pow. dzisieński, o 79 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 9 dm. , 124 mk. 1866. Łonwa, wś w pow. borysowskim, nad rz. Omniszewką, ma osad włócznych 19, łąki obfite, miejscowośó lesista, grunta lekkie. Łonwa, rz. , lewy dopływ Wilii, uchodzi o pół wiorsty poniżej mostu w Milczu. Por. Omniszewka. Łony 1. os. włośc, pow. kozienicki, gm. i par. Tczew, od Kozienic 33 w. Ma 7 dm. , 36 mk. , 117 mr. obszaru. 2. Ł, pow. jędrzejowski, gm. i par. Wodzisław. Łony 1. niem. Lohna, wś, pow. lubliniecki, par. Woźniki, obok m. Woźnik, z pustkowiami Bór, Glasówką, Solarnią, Żułowem i Sobotą; 105 bud. , 76 dm. , 585 mk. , 71 osad, 1944 mr. ziemi, 2 młyny, szkoła. 2. Ł. , por. Łonów. Łopacianka, wś, pow. nowomiński, gm. Łopacianka Łonwa Łonizizna Łonka Łonua Łonne Łonów Łonowice Łońsk Łoniowa Łoniówka Łoniowa Łoniowy Łony Łopaciewszczyzna Łopaciewszczyzna Łopacizna Łopaciszki Łopacionka Łopaciny Łopacino Łopacin Iwowe, par. Borowie. Oddzielona została od dóbr rządowych Prawda i stanowi obecnie majorat. W 1827 r. było tu 20 dm. i 149 mk. Ob. Chromin. Łopaciewszczyzna, folw. pryw. , pow. wilejski, o 76 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Sielce, par. Duniłowicze, 1 dm. , 23 mieszk. 1866. Łopacin 1. wś i folw. , nąd rz. Sonią, pow. ciechanowski, gm. Sońsk, par. Łopacin, odl. o 10 w. od Ciechanowa. Leży przy linii dr. żel. nadwiśl. , o 3 w. od Gąsocina ku Ciechanowu, posiada kościół par. drewniany, szkołę i karczmę, 19 dm. , 318 mk. , 918 mr. gruntu, 5 nieuż. W 1827 r. 16 dm. , 188 mk. Tutejszy kościół paraf. erekcyi niewiadomej, został 1859 r. odnowiony. Na placu przed kościo łem stoi statua Matki Boskiej, dłuta Henr, Kucharzewskiego, W Ł. przy końcu grudnia 1806 r. była główna kwatera Napoleona I i jego gwardyi. Par. Ł. dek. ciechanowski 1094 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Skrobocin i Spondoszyn; wsi Ł. , Skrobocin, Spondoszyn i kolonii Janów. Rozległość wynosi mr. 1842 folw, Ł. grunta orne i ogr. mr. 564, łąk mr. 72, wody mr. 3, nieuż. i place mr. 11, razem mr. 650, bud. mur. 4, z drzewa 19; płodozmian 9polowy; folw. Skrobocin grunta orne i ogr. mr. 317, łąk mr. 55, wody mr. 2, lasu mr. 90, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 469, bud. mur. 1, z drzewa 9; płodozmian 9polowy; folw. Spondoszyn grunta orne i ogr. mr. 280, łąk mr. 90, wody mr. 2, lasu mr. 344, zarośli mr. 15, nieuż. i place mr. 2, razem mr. 733, bud. z drzewa 3. Wiatrak, pokłady torfu. Wieś Ł, os. 19, z grun. mr. 19; wś Skrobocin os. 6, z grun. mr. 5; wś Spondoszyn os. 56, z grun. mr. 285; kolonia Janów os. 10, z grun. mr. 313. 2. Ł. , wś nad rz. Działdówką, pow. sierpecki, gm. i par. Grądzanowo; odl. o 27 w. od Sierpca. Posiada cegielnię, ma 5 dm. , 14 mk. , 330 mr. gruntu. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 341 grunta orne i ogr. mr. 61, łąk mr. 64, pastw. mr. 26, lasu mr. 180, nieuż. i place mr. 10, bud. z drzewa 5; cegielnia. Łopacin al. Łopatyn, wś, pow. piński, nad Prypecią, niedaleko sławnego Krystynowa, dóbr należących niegdyś do Mateusza Butrymowicza który się pisał panem na Krystynowie i Łopatynie. Butrymowicz trzymał Ł. prawem lennem, lecz konstytucya r. 1775 oddała mu takowy na własność bezwzględną ob. Vol. Leg. VII, sir. 412. Miejsca te za czasów Butrymowicza wzbudzały niezwykłą ciekawość całego kraju, albowiem niezmordowany mąż krzątając się w Pińszczyźnie z gorliwością obywatelską kopał tu kanały łączące Styr z Prypecią, a nadewszystko wsławił się usypaniem od Krystynowa do Pińska, śród niedostępnych moczarów, grobli na kilka mil długiej. Wykończył ją Butrymowicz w roku 1783, a w r. 1784 zwiedzał to dzieło osobiście król Stanisław August i miał nocleg w Krystynowie 1 września. Dziś zaledwie ślady pozostały roboty Butrymowicza, wody zale wają okolice, dobra zaś zmarnowane przeszły w obce ręce. W Ł. niezmierna moc łąk, cer kiew, lud trudni się rybactwem i flisactwem. Dziś własność Czajkowskiego. Al Jel, Łopacin, ob. Łopatyn, Łopacin, wś i dobra, pow. czerykowski, okr, polic. Krzyczewski, gm. malatycka, o 35 w. od Czerykowa, o 20 od Mścisławia, o 18 od Krzyczewa, nad rz. Białą Napotą Dobra te znane były pod rozmaitemi nazwaniami, jako to Żeleznikowskie, Gradebickie, Bohdanowskie; w r. 1773 miały dusz męs. 281, a ra zem z Malatyczami dymów 156. Ł. należał bez przerwy do 1778 do Łopacińskich, w r. 1773 Jan Nikodem Łopaciński zrzekł Się tych dóbr razem z Malatyczami i ze sstwami, jakie posiadał w Mścisławskiem, na młodszego brata Tomasza po siadającego już majętności za kordonem, ten zaś odprzedał Łopacin i Malatycze w r. 1778 me tropolicie Siestrzencewiczowi, po śmierci któ rego, dobra te przeszły na jego sukcesorów i w podziałach zdrobniały. W 1858 r. były własnością Zofii z Garczewskich Mackiewiczowej, wdowy po Stanisławie. Porównaj Jody. A. K. Ł. Łopacino, wieś, powiat newelski, parafia Newel. Łopaciny, wś, pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par. Wieniec. Łopacionka, wś, pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Iwaniska; odl. 16 w. od Opatowa. Ma 9 dm. , 102 mk. , 510 mr. gruntu dworskiego, 23 mr. gruntu włośc. W lasach margiel. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Łopacionek z wsiami Łopacionek, Zagrody, Gryzikamień, Dziewiątle, Wygiełzów, Młynek i osada Łagowica, rozległy mr. 519 grunta orne i ogr. mr. 211, łąk mr. 41, pastw. mr. 54, lasu mr. 201, nieuż. i place mr. 12, bud. z drzewa 12. Wś Łopacionek osad 4, z grun. mr. 23; wieś Zagrody os. 5, z grun. mr. 63; wś Gryzikamień os. 12, z grun. mr. 172; wś Dziewiątle os. 17, z grun. mr. 220; wś Wygiełzów os. 10, z grun. mr. 139; wś Młynek os. 3, z grun. mr. 36; osada Łagowica 1, z grun. mr. 16. Łopaciszki 1. wś rząd. , pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 26 w. od Lidy, 2 dm. , 32 mk. 2. Ł. , nad rz. Horodeńką, wś włośc, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy w. 22, od Ejszyszek w. 1, dm. 6, mk. katol. 63 1866. Łopaciszki, wś, pow. poniewieski, par. nowomiejska. Łopacizna, wś, pow. lidzki, par. ossowska. Łopacka Łopacka Łoparewicze Łopata Łopaczewo Łopatki Łopacka, wś w pow. suraskim, z kaplicą katolicką parafii stankowskiej, wzniesioną 1862 kosztem Stan. Korbuta. Łopaczanka, wzgórze, pow. kałuski, w płn. stronie Petranki, na lew. brz. Bereźnicy. Łopaczenki, wś włośc. nad rz. Czeronką, pow. dzisieński, o 89 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 dm. , 19 mk. katol. 1866. Łopaczewo al. Łopaczewszczyzna, folw. , pow. wilejski, o 80 w. od Wilejki, o 17 od Duniłowicz, ma razem z folw. Razunowa 1200 mr. obszaru. Gleba dobra, żytnia. K. O. Lopaczewszczyzna, ob. Łopaciewszczyzna, Łopaczyce, wś, pow. grodzieński, par. Kamionka. Łopadenko, ob. Gołubina, Łopań al. Łopoń, wś w pow. brzeskim, przy gościńcu z Brzeska do Wojnicza 5. 3 kil. od te go mczka, leży w równinie 225 m. npm. Przez wieś płynie niewielki potok Pokrzywka. Lu dność rzym. katol. liczy 572 głów. Niegdyś należała ta wioska do dóbr pp. benedyktynek w Staniątkach i miała źródło słone, gdyż Dłu gosz wymienia ją cum sale Siarczyński, Rkp. Bibl. Ossol. 2824, str. 266. Teraz jest attynencyą dóbr wojnickich i ma wielką cegielnię. Więk. pos. ma obszaru 177 mr. roli, 18 mr. łąk i ogr. , 26 mr. lasu; pos. mniej. 506 mr. ro li, 65 mr. łąk i ogr. . 111 mr. pastw. i 13 mr. lasu. Kasa pożyczk. gminna rozporządza ka pitałem 1880 zł. w. a. Parafia rzym. katol. w Wojniczu. Ta wieś graniczy na północ z Biadolinami, na południe z Sufczynem, na wschód z Dębnem, a na zachód z Wojniczem. Gleba jest żytnia, urodzajna. Mac, Łoparewicze 2. wś w pow. mińskim, nad kotliną schodzących się rzek Wiaczy i Swisło czy, przy drodze z Siemkowa do historycznego Zasławia, w gm. siemkowskiej, ma osad włócznych 26, miejscowość wzgórzysta, grunta do bre, łąk dostatek, od Mińska mil 4, 2. Ł. , folw. o cztery mile na północzachód od Miń ska gubernialnego, nieopodal rzeki Świsłoczy, dziedzictwo Sarneckich, ma przeszło półsiodma włóki, gleba dobra, miejscowość wzgórkowata. AL Jel Łopata, os. folw. , pow. opatowski, gmina Wojciechowice, par. Gierczyce; odl. od Opatowa 12 w. Gruntu 120 mr. , 1 dm. , 6 mk. Należy do majoratu rzecz. radcy stanu Kudrjawcewa wraz z Kunicami Grochocicami i Stodołami w tejże gminie połoźonymi. Łopata, gniazdo górskie w płn. stronie Jasienia, pow. kałuski, ze szczytem 894 m. wys. Na płn. wybiega z Ł. krótkie ramię górskie Czerbul a na płd. dłuższe trochę Werch babski. Całą tę grupę opływa od wsch. Czerbul, a od zach. pot. Babski, dopływy Łomnicy. Łopatki 1. wś, pow. włocławski, gm. Śmiłowice, par. Kruszyn, była posiadłość kapituły włocławskiej. W 1827 r. wś rząd, , 4 dm. , 45 mk. Wś Ł. stanowiła wójtostwo i kolonie i wchodziła w skład dóbr Grabkowe, danych jako majorat w 1836 r. W skład dóbr Ł. wchodzą Adaminowo, Bartnica, Dąb Wielki, Mały, Polski, Borowy, Jazy, Kosinowo, Kukowy, Laski, Łączka, Martwe, Michałki, Mostki, Mursk, Plantowszczyzna, Przysyłka, Ruda, Skoki Wielkie i Małe, Smolnik, Stasiu, Winne Leśne, Witki Szlach. , Wojtowskie, Załysie, Zuzałka. 2. Ł. , wś i folw. , pow. łaski, gm. Buczek, par. Łask Łaski, Lib. ben. I, 447. Ma 28 dm. , 271 mk. , ziemi włośc. 243 mr. , dwors. 355 mr. Por. Górczyn, Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. , Górczyn i Czestków lit. A. , rozległy mr. 484 grunta orne i ogr. mr. 299, łąk mr. 36, pastw. mr. 16, lasu mr. 112, nieuż. i place mr. 21; bud. mur. 1, z hrzewa 12. Wieś Ł. os. 39, z grun. mr. 243; wś Górczyn os. 20, z grun. mr, 139; wś Czestków A. os. 30, z grun. mr. 415. 3. Ł. , wś i folw. , pow. nowoaleksandryjski, gm. i par. Wąwolnica, dawniej Opatki, miały bowiem stanowić niegdyś własność opatów benedyktyńskich w Wąwolnicy, cegielnia, wapniarnia; dm. 17, mk. 159. Ob. Drzewcza, Łopatki, niem. Lopathen, dok. Kieslingswalde, Kezelingswalde, w pobliżu siebie położone miejscowości, pow. grudziąski, 1 milę od Wąbrzeźna, nad Kanałem sicińskim. Parafia i szkoła w miejscu, poczta Wąbrzeźno. 1 Ł. Polskie, niem. Poln. Lopatken, włośc. wś kościelna, obszaru liczy mr. 857, bud. 32, dm. 16, katol. 16, ew. 92. W miejscu jest kościół obecnie parafialny i szkoła. Pierwotnie wieś ta kościelna stanowiła główną osadę i mieściła w sobie co do obszaru wszystkie dzisiejsze dobra łopackie wraz z osadą Buczek. Rozpadała się na dobra szlach. i na wieś włośc. Nazwę nosiła bez żadnego zgoła dodatku Łopatki, którą krzyżacy po swojemu przezwali Kieslingswalde, Kezelingswalde. Tak, jak dziś Polskie Łopatki, zaczęła się nazywać dopiero w drugiej połowie XVII w. , kiedy po nadzwyczajnych zniszczeniach wojen szwedzkich założona została na obszarach jej pustych nowa wieś nazwana Niemieckie Łopatki ob. poniżej pod 2. Kościół paraf. od dawna istniał we wsi. Pierwsze nadania lokacyjne zaginęły. Tylko o wsi włośc. wspominają krzyżackie księgi czynszowe z roku około 1400, że wieś liczyła wtedy wł. 84, z pomiędzy których proboszcz i sołtys posiadali po 6 włók wolnych, od innych dawali osadnicy czynszu po pół grzywny od włóki i po 2 kury. R. 1414 donosi księga krzyżacka strat wojennych, że cała wś Ł. zrujnowana była i zniszczona, tylko jeden jedyny budynek pozostał; strat liczono 3000 m. Kościół prawda stał także, ale ozdoby, wszelkie sprzęty, nawet dzwony zabrano w warto Łopaczanka Łopań Łopadenko Łopaczenki Łopaczyce Lopaczew ści 100 m. ; prob. osobno poniósł straty 200 m. Osób 23 albo zabito, albo uprowadzono; 32 wł. leżało pustych. R. 1438 pozostawało jeszcze pustych wł. 14. R. 1446 płaci karczmarz 3 i pół m. czynszu, pustych włók jest już tylko 4. o wsi szlach. w Ł. nie dochowały się z krzyżackich czasów zgoła żadne wiadomości. Za polskich rządów były tak dobra jak i wś włośc. Królewszczyzną, do sstwa radzyńskiego należącą, którą zazwyczaj osobom zasłużonym w dożywociu wydawano. Około połowu XVI w. nie wiadomo, jakim sposobem trzymał Ł. i jako swoję dziedziczną własność uważał Jerzy Konopacki. R. 1562 wytoczono mu proces o przywłaszczenie sobie dóbr król. , który niekorzystnie dla niego wypadł. Bezzwłocznie zapisał król Zygmunt August Ł. jako dzierżawę Stanisławowi Przyj emskiemu. Szlachta jednak pruska w Radzynie zgromadzona ujęła się za Konopackim i napowrót w posiadanie tych dóbr gwałtem go wprowadziła. R. 1568 Ł. są jeszcze w ręce Konopackich, następnie zaś przez cały przeciąg rządów polskich stanowią dobra król. Gratialgut. Aż do szwedzkiej wojny Ł. znajdowały się w bardzo kwitnącym stanie. R. 1640 donosi wizytator, że oprócz folw. istniało we wsi wolne sołectwo, 2 lemaństwa, więcej niż 40 gospodarzy, młyn wodny, kilka zajazdów, kościół, szpital, szkoła, wielu ogrodników i t. d. Gleba uchodziła tu za najżyzniejszą w chełmińskiej ziemi nil fertilior in Culmigeria. Jedna ta wieś obszerna i majętna, polskokatoli cka była w stanie utrzymywać własnego swojego proboszcza przy kościele. Jakież zniszczenie zgotowali jej Szwedzi. W kilka lat po wojnie r. 1667 kan. Strzesz, wizytując kościół, donosi, że tylko 3 niskie chaty istniały we wsi. Kościół piękny krzyżackiej budowy, w stylu gotyckim wykonanej, na małem wyniesieniu niby na mogile quasi in tumulo stojący, około którego rowy zalazły, znajdował się teraz na istnem trzęsawisku, do którego zaledwie dojść było można. Włóki kościelne, ogrody zarosłe i ani śladu nie było dawniejszej uprawy. Proboszcz nie mając zajęcia ani utrzymania, już w r. 1663 kościół opuścił. Po szpitalu również znaku nie pozostało. R. 1678 bisk. Małachowski opuszczony łopacki kościół przyłączył jako filią do Wąbrzeźna. Powoli zaczęły się potem żyzne włóki zaludniać, z wielką atoli niekorzyścią dawniejszej czysto polskiej i katolickiej włości. Najprzód w jednej części pustego obszaru założono nową wś, którą niemieckim osadnikom na czynsz wydano i dla tego Niem. Łopatkami nazwano. Inną znaczną część obszaru przyłączono do folw. w Pol. Ł. i nadto dragą wioskę utworzono pod nazwą Buczek. Tak tedy wioska Pol. Ł. bardzo zmalała, a co gorsza nawet i tu ludność I obca i innowiercza łany żyzne pozajmowała. R. 1765 znajdowało się we wsi gburów po większej części luterskich 7 Jan Engelt, Herman Geschke, Godfryd Blaszk, Jakób Lau Chrystyan Lau, Jan Kobyliński, Marcin Felke; każdy płacił czynszu oprócz szarwarku po 45 fi. Danników było 5 Szymon Stocki, Michał Wółkiewicz i Michał Gułka, którzy po 20 fi. czynszu dawali, Jan i Bartł. Lewandowski płacili po 4 fi. ; wreszcie półdanników liczono 2 Jakób, Gabryel i Michał Słówkiewicz, płacili po 8 fi. , owczarz od 6 mr. roli owiec swoich, które trzymał, płacił 100 fl. Do kościoła należało już tylko 4 wł. , w małem jeziorze proboszczowskiem bardzo zamulonem nie można było ryb łowić; prawo patronatu było Król. R. 1672 król Michał zapisał puste dotąd wolne sołectwo w Pol. Ł. Rafaelowi i Annie z Falęckich Prądzyńskim, na prawie, jak było za krzyżaków, chełmińskiem. Dobra tutejsze znacznie powiększone, również przyjęło teraz nazwę Pol. Ł. R. 1649 król Jan Kazim. wraz z wojew. chełmińskim Ludwikiem Wejherem nadali dobra Ł. w dzierżawę tenucie Stan. Niemierskiemu. Podług lustr. z r. 1765 trzymali te dobro Felicyan i Maryanna z Ciborskich Ostrowiccy na mocy przywileju z d. 20 lutego 1762 r. ; od 3 łasztów wysiewu liczono tu wtedy dochodu 300 fl. Ostatnim tenutą przed okupacyą pruską był Czapski, generałlejtnant; syn jego Mik. Czapski, generał, trzymał dzierżawą wieś Buczek na 50 lat od roku 1769 począwszy. Skutkiem zaboru w r. 1772 przypadły wszystkie dobra łopackie, t. j. Pol. Ł. , Niem. Ł. i Buczek do korony pruskiej. R. 1795 król Fryd. Wilhelm zapisał je na dziedziczną własność zasłużonemu majorowi von Lübtow wraz z prawem szlachectwa i prawem patronatu nad kościołem tutejszym. Tegoż r. 1795 syn jego Wilhelm Lübtow za 15000 tal. objął te dobra, które w znacznie zaniedbanym znajdowały się podówczas stanie. Tak np. na folw. łopackim dom mieszkalny zbudowany był pod słomą w części z gliny; bydła liczono wołów 2, krów 5, koni 3, wartości razem 25 tal. Włók obsadzonych znajdowało się w Niem. Ł. 30, w Buczku 8, w Pol. Ł. 9, folw. posiadał 10 wł. ; karczma była jedna we wsi i druga na granicy wsi Książek; istniał mały borek sosnowy i brzozowy i jezioro między Łopatkami a Buczkiem. R. 1798 Hans Jerzy von Blumberg nabył łopackie dobra. R. 1832 otrzymało 5 gburów tutejszych prawa własności, jednego z nich przeniesiono stosowniej do Buczka. R. 1834 Edward Brauns kupił te dobra, który jeszcze bardziej uszczuplił Pol. Ł. , przyłączając skupione sołectwo tutejsze dofolwarku, nazwanego odtąd po niem. HansLopatken. Teraz kościelna ta wieś, która przedtem wszystkie dobra łopackie obejmowa Łopatki Łopaty Łopatuik Łopatno Łopatówek Łopatówka Łopatówka Łopatowszczyzna Łopatowszczyzna ła, z czterech utworzonych jej części jest najmniejsza. R. 1865 i 1866 piękny kościół tutejszy bliski ruiny z gruntu naprawiony został, odłączony wkrótce potem od Wąbrzeźna stanowi osobny wikaryat lokalny z niemałym pożytkiem dusznym odległych nieco od Wąbrzeźna okolicznych wiernych. Do wikaryi łopackiej przyłączone są wioski Pol. Ł. z Buczkiem dusz katol. 34, Niem. Ł. katol. 60, Zaskocz i Zalesie 241, Książki 73, Jarentowice 42, Friedrichsdorf 2. Szkoła katol. istnieje w Zaskoczu licząca dzieci katol. 64, 21 dzieei katol. odwiedza ewang. szkołę w Pol. Ł. , wikary lok. Maksym. Wierzbicki. Ob. Szemat. dyecezyi chełmińskiej z roku 1867, Frolich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 203 208. Ł. Niemieckie niem. Deutsch Lopaiken, włośc, wś, obszaru liczy mr. 1272, bud. 59, dm. 21, katol. 60, ewang. 158. Osada ta nowo założoną została w drugiej połowie XVII w. na opustoszałych przez szwedzkie wojny żyznych gruntach Łopatek Polskich. Przydomek Niemiecki dla tego wzięła, że pierwotni jej osadnicy sprowadzeni byli Niemcy, ktorzy aż dotąd wieś trzymają. Grunta gburskie najęli bardzo korzystnie w wieczystą dzierżawę emphiteusis. R. 1765 mieszkało tu 16 gburów, jako to Keyn, Drawer i Nars bracia, Gogolin, Munter, Bahr, Felke, Grawe, Buse, Zyberra, Bruck, Strehl, Gogolin, Lubniak, Hanryk i Racław. Trzymali razem 23 włók chełmińs. i płacili każdy po 30 fl. czynszu. Za polskich czasów Niem. Ł. były królcwszczyzną. Roku 1795 król Fryderyk Wilhelm darował tę wś jako i inne dobra łopackie na dziedziczną własność zasłużonej familii von Lubtow. Podówczas liczono w Niem. Ł. włók uprawnych 30. R. 1826 osiadłych tu 25 gburów Strockschein, Thoms, Krieger, Zellman, Zygert, Czarki, Heldt, Burse, Kuhn, Templin, Marqauard, Gorkę, Kopke, Jaddatz i Palkenberg odebrali rolę swoje posiadaną dotąd w dzierżawie, a liczącą ogółem mr. 1251 na własność dziedziczną, przyczem inne zarazem ich prawa jako i ciężary uregulowano. Por. Frolich 1. c. str. 206. Ł. , niem. Haus Lopatken, rycek. dobra, obejmują obszaru roli or. ha. 436, łąk 64, past. 8, nieuż. 9, wody 8, ogółem ha. 526 folw. tu dotąd należący M. Buczek liczy ha. ogółem 181; budynków liczą te dobra rycer. 24, dm. 9, katol. 111, ewang. 43. Czystego zysku podług podatku gruntowego liczą urzędowo 11000 m. W miejscu jest cegielnia, znaczna hodowla uszlach. bydła, koni, owiec i świni wyprzedaż bydła tuczonego i nietuczonego. Właścicielka obecna niemka Vogel z Nielubia, w pow. toruńskim. Dobra te stanowią znaczną część dawniejszej królewszczyzny Gratialgut, tenutom zazwyczaj w dożywocie nadawanej. Po okupacyi r. 1795 król Fryderyk Wilhelm zapisał te dobra na własność familii von Lübtow. Oddawna należał ten folw. do wsi Pol. Łopat ki. Dopiero w. 1833 posiadacz ówczesny Edu ard Brauns przykupiwszy ze wsi Pol. Ł. dość obszerne wolne sołectwo i wraz z Buczkiem do folw. swojego przyłączywszy, znacznie go po większył i jako osobne dobra rycer. pod nową niem. nazwą Haus Lopatken od wsi Pol. Ł. odłączył. Budynki niemal wszystkie gospo darskie są tu nowe w cegłę murowane, dom mieszkalny okazały dwu piętrowy, jest karcz ma, wiatrak i t. d. Ob. Frolich 1. c. str. 207 i 208. 4 Ł. , niem. Braunsrode, rycer. dobra, obszaru ornej roli liczy ha. 306, łąk 50, nieuż. 7, ogółem ha. 364, bud. 14, dm. 5, kat. 74, ew. 40. Czysty dochód według podatku grun towego podany urzędowo na 6042 m. Posia dacz Eduard Schulz z M. Montaw, w pow. malborskim. Dobra te zostały nowo założone w czasie separacyi gruntów włośc. i szlach. na włościach łopackich od r. 1822 1835. Nazwę swoję niem. Braunsrode wzięło od posiadacza ówczesnego dóbr łopackich Eduarda Brauns, od którego także początek wywodzi. Wydał ten Brauns z wielkim mozołem po różnych ar chiwach zbierane szczegóły o nazwach wielu miejscowości ziemi chełmińskiej Ortsnamen im Culmerlande; był zarazem landratem pow. grudziąskiego. R. 1868 osiadł na Ślązku na dobrach swoich Loslau. Ob, Frolich 1. c. str. 49. Kś. F. Łopatuik, potok bukowiński, nastaje w obrębie gm. Draczyniec, w pow. waszkowieckim, ze źródeł leśnych, na płd. stoku póry Spaski 455 ni. . Płynie na zach. łąkami draczyniecklemi i na górnym końcu wsi uchodzi z praw. brz. do Hlinicy, dopływu Prutu, Długość biegu 6 kil. Ujście leży 193 m. npm. Br. G. Łopatno, wś, pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Iwaniska od Opatowa odl. 16 w. , dm. 29, mk. 218, ziemi dwors. 290 mr. , włośc. 309 mr. W 1827 r. 18 dm. , 131 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 223 grunta orne i ogr. mr. 168, łąk mr. 25, lasu mr. 22, nieuż. i place mr. 8, bud. z drzewa 9, płodozmian 14polowy. Wś Ł. os. 26, z grun. mr. 309. Folw. ten w r. 1858 oddzielony od dóbr Łopacionka. Br. Ch. Łopatówek. Tak lud wiejski zowie Opatówek kaliski. Łopatówka, ob. Koledziany. Łopatówka, mała wioska, pow. uszycki, par. Wońkowce, gm. Osłamów, os. 7. Łopatowszczyzna I. wś, pow. wileński, 6 okr. adm. , o 21 w. od Wilna, gm. i par. Rudomina, 3 dm. , 27 mk. , z tego 19 prawosł. , 17 katol. 1866. Łopatowszczyzna, wś, pow. grodzieński, par. horodecki. Łopaty 1. wś włośc, pow. lidzki, 2 okr. Łopatnik Łopatyn adm, , par. Żołudek, przy drodze do Rożanki, o 50 w. od Lidy, 13 dm. , 121 mk. 2. Ł. , zaścianek włośc. , pow. oszmiański, 3 okr, adm. , od Oszmiany o w. 52, od Dziewieniszek w. 20, dm. 2, mk. katol. 12 1866. 3. Ł. wś, pow. dyneburski, par. Agłona. Łopaty, ob. Kamionka Wołoska. Łupatycze 1. wś w pow. słuckim, w gm. romanowskiej, przy drodze ze Średnik do Akułowicz, os. 61, grunta nizinne, miejscowość bezleśna. 2. Ł. , folw. w pow. słuckim, w okolicy Bielewicz i Borek, miejscowość bezle śna, grunta wydajne. A. Jelski. Łopatycze, wś, pow. owrucki, kwitnie tu garncarstwo. Łopatycze, wś, pow. i gub. mohilewska, par. Mohilew za Dnieprem. Łopatyn, ob. Łopacin. Łopatyn 1. wś, pow. berdyczewski, o 7 w. od Samhorodka, gdzie cerkiew i kościół paraf. , 225 mk. , 65 dm. , 1098 dzies. ziemi. Własność Podgórskich, dawniej Frantowskich. Jest tu kaplica katol. 2. Ł. al. Łopatynka, wś, pow. lipowiecki, par. katol. , prawosł. Oratów, o 8 w. na zach. od Oratowa, nad strugą do rz. Żywej uchodzącą. Ma 248 mk. , 622 dzies. ziemi. Założona w XVIII w. przez Łopatyńskiego, należy do Elsnera. Łopatyn, miasteczko w pow. brodzkim, 30 kil. na płn. zach. od Brodów, pod m. 50 11 a 50 15 30 płn. szer. im. 42 28 a42 35 30 wsch. dłg. od F. Na płn. zach. leży Chmielno, na płn. Kustyń, na wsch. Łaszków i Hrycowola, na płd. Niwice, na zach. Opłucko obie w pow. kamioneckim. W skład mka wchodzą części Gaj, Ksawerowka, Cygaiiszczyzna i grupy domów Lipki, Maczuły al. Moczuły, Niwy Czarne z folw. , Trytki, a do obsz. dwors. należą jeszcze folw. Niwy Janowskiego, młyn Ostrówek, karczma Piaski i leśniczówka Zwierzyniec. Płd. część obszaru przepływa pot. Ostrówka, dopływ Styru od płn. zach. na płd. wsch. , tworząc podmokłą dolinę. Z płn. obszaru płynie mała struga od zach. na wsch. do Laszkowa, gdzie wpada do Rzeczki, dopływu Styru. Na wsch. leżą lasy Bagno na płd. , a Dębnik na płn. Położenie nizinne. Najwyższe wzniesienie 249 m. znak triang. w płn. stronie. Najniższy punt 201 m. Własn. więk. ma roli or. 947, łąk i ogr. 459, pastw. 42, lasu 2172, własn. mniej. roli or. 1541, łąk i ogr. 1262, pastw. 522, lasu 200 mr. W r. 1880 było 2302 mk. w gm. , 170 na obsz. dwor. 877 obrz. rzym. katol. , 1200 gr. katol. , reszta wyznania mojż. . Par. rzymkatol. w Łopatynie, dek. buski, archdyec. lwowska, do par. należą Batyjów, Bebechy, Chmielno, Huta szklana, Ohladowska, Kulików, Kustyń, Majdan, Monastyrek Ohladowski, Mukanie, Niewiłów z Sobaniem, Niwice z Kolaśnikami i Wyrkami, Obladów, Opłucko, Podmanastyrek, Rudenko lackie i ruskie. Par. erygowana r. 1413, fundacyi Ziemowita, ks. mazowieckiego. Ob. Ak. gr. i ziem. t. II, str. 62 do 64. Kościół mur. konsekrowany r. 1828 pod wezw. Niep. Pocz. N. M. P. Par. gr. katol. w miejscu, dek. chołojowski, archidyec. lwowska, należą do niej Wyrki. W Ł. jest cerkiew, szkoła etat. 2klas. , urząd poczt. i sąd powiat. , do którego należą Baryłów, Batyjów, Bordulaki, Chmielno, Hrycowola, Kustyń, Łaszków, Monasterek, Mikołajów, Romanówka, Buda, Rudenko lackie i ruskie, Smarzów, Stanisławczyk, Stołpin, Strzemilcze. Szczurowice, Toporów, Trójca, Turze, Uwin i Zawidcze. Za czasów polskich należał Ł. do ststwa szczurowickiego. W dokumentach z w. XV zwie się Łopaczino, Łopacin Ludwik węgierski dał był Ł. Władysławowi ks. opolskiemu, który tu załogę węgierską sprowadził, a gdy się po śmierci Ludwika w posiadaniu utrzymać nie mógł, roku 1382 sprzedał włość Fedorowi Lubartowi, ks. łuckiemu. Władysław Jagiełło odebrał Ł. jako włość koronną, a Litwa domagała się długo jej przyłączenia do Królestwa. W r. 1396 oddał król wraz z powiatem Ziemowitowi ks. mazowieckiemu prawem dziedzictwa, później zajęła go znowu Litwa wraz z Oleskiem, Polacy odebrali w r. 1432, a Kazimierz IV przyłączył wraz z Bełzem do korony. Po bezpotomnem zejściu Ziemowita Oleśniccy zapewne z daru króla byli panami Ł. W Ł. umarł d. 23 listopada 1857 r. jenerał Józef Dwernicki. Ł. był dawniej obronny zamkiem. Musiał to być jednak zamek drewniany, skoro zeń i śladu nie ma. Niwa zwana Zamczyskiem przypomina tylko miejsce, gdzie się zamek znajdował. Rkp. Ossol. 1825. W Ł. wykopywano różnemi czasy różne zabytki krzemienne i bronzowe. W muzeum imienia Dzieduszyckich jest piękny młot kamienny tu znaleziony. W muzeum Ossolińskich znajduje się posążek, zasługujący na uwagę archeologów, znaleziony w Ł. w r. 1831, a darowany zakładowi w r. 1862 przez Tom. Łysogórskiego. Jest to posążek zrobiony z amalgolitu. Oczy ukośne, nos wklęsły znamionują typ mongolski. Na czuprynie podgolonej, widne jest nakrycie w kształcie pijuski lub krymki żydowskiej. Twarz ozdobiona brodą długą, niby powiewem wiatru zwianą od prawej ku lewej ręce. Z brodą łączą się wąsy sute, spadłe obyczajem mongolskim. Posążek nosi dwie szaty jednę długą do podgolenia, drugą krótszą. Szata krótsza kończyła się długiemi, do stóp spadąjącemi rękawami z frenzlami. Stopy oblite są w wysokie ciżmy o nosach długich, zadartych do góry. Jedna ręka spuszczona prostopadle do ziemi, w drugiej trzyma posążek coś na podobieństwo węża, okręcającego się kołc karku i Łopaty Łopaty Łupatycze Łopatycze Łopatycze Łopatyn Łopatyn Łopatyńce Łopejkowszczyzna Łopawsze Łopatyńszczyna Podmanasterek Łopatyński Łopatyńskie Łopatyńce Łopatynka Łopatyńskie kończącego się na ramieniu rodzajem główki wężej. Na prawej nodze podgięta szata powyżej kolana. Podczas gdy jedni uważali ten posążek za wizerunek jakiegoś bóstwa mongolskiego, uważał go p. Wagilewicz za bożka scytyjskiego. Rycinę posążka podał Tyg. Lwow. z r. 1868, 29, str. 232. Herb Ł. Matka Boska w całej postaci stojąca na półksiężycu z dziecięciem Jezus na jednej ręce, a z berłem w drugiej. Czytaj Opisanie lasów Łopatyńskich przez Henryka Strzeleckiego z mapką, w Rozprawach galicyj. Towarz. gospodars. , t. 21, Lwów 1857, str 129 177. Lu. Dz. Łopatyńce, wś, pow. jampolski, gm. i par. Krasne, dm. 110, mk. 676, ziemi włośc. 681, dwors. 682 dzies. ; poczta i tel. w Rachnach, st. kol. żel. odeskokijowskiej o 10 w. Cerkiew pod wezw. N. P. Różańcowej posiada 41 dzies. ziemi. Należały Ł. do Jaroszyńskich, dziś Okraszewskiego i Jurjewiczów. Fabryka cukru, własność akcyjnego towarzystwa podolskórach niańskich cukrowni, założona w r. 1876. Fabryka posiada 6 kotłów parowych o sile 390 koni, zatrudnia 280 robotników. W r. 1881 przerobiła 47800 berk. buraków i otrzymała mączki cukrowej 30, 000 pudów. Łopatynka, ob Łopatyn. Łopatyńskie i Samhłaj, rozległe błota w gubernii czernihowskiej, w pow. horodnickim i czernihowskim. Łopatyńskie młyny, na obszarze dworskim Zagwóźdź, pow. stanisławowski. Łopatyński Podmanasterek, ob. Podmanasterek Ł. Łopatyńszczyna, wś nad rz. Uzką, pow. wasylkowski, o 3 w. od Rejmentarówki, zowie się też Jankówką od swego założyciela Jana Łopatyńskiego. Ma 1827 mk. , w tej liczbie wielu dawnej szlachty; cerkiew Narodz. Matki Boskiej z r. 1786. Łopawsze, wś w pow. dubieńskim, nad rz. Styrem, należy do 3 okr. polic, gminy w Boremlu, dm. 103, mk. obojej płci 613, w tej liczbie katol. 46, ewang. 142, izrael. 12, prawosł. 413; ziemi dwors. ogrodów mr. 33, ornej mr. 970, łąk mr, 88, lasu mr. 225. Gospodarstwo 3polowe. Majątek rozdzielony na dwa folwarki Łopawsze i Medeszów oraz kolonią Siłanowica, uformowaną po wyciętym lesie; po ekspiracyi dzierżawnego kontraktu, stanowić będzie trzeci folwark. Ziemi włośc. mr. 1002. Gleba ozarnoziem bardzo urodzajny. Parafia prawosł. w miejscu; do r. 1840 byli tu unici, a od tego roku ostatecznie zaprowadzono prawosławie. Rzym. katol. par. do Łysina, ewangelicy mają dom modlitwy, który zarazem jest i szkołą. Odległość od Dubna w. 34, od kolei brzesko kijowskiej stacya Kiwirce w. 50; od zdołbunowskoradziwiłowskiej st. Rudnia w. 28. Jak widać z dawnych aktów, łącznie z kilSłownik geograficzny. TomV. Zeszyt 58. ku okolicznemi wsiami, Ł. należały do rodziny WołczkówChrynickich. W skutek działu z d. 17 czerwca 1585 r. wypadły na schedę Miko łaja Chrynickiego, którego córka wniosła ten majątek Mikołajowi Mossakowskiemu. W po siadaniu Mossakowskich zostawał do końca XVIII w. ostatniego z Mossakowskich Anto niego, podstolego czernihowskiego córka Zu zanna, wyszła za mąż za Feliksa SiłaNowic kiego, i obecnie są własnością Antoniego SiłaNowickiego. Jest tu starodawny ogród, założony jeszcze w r. 1732 przez Teresę z Sieczyńskich Mossakowską, podstolinę nowogródzką. Najpierwszy w tutejszym kraju list nadawczy hramota, oparty na dobrowolnej umowie wło scian z obywatelem, wprowadzony został w Ł. 1 marca 1862 r. A. S, N. Łopejkowszczyzna, ob. Hryczkowszczyzna. Łopenik, szczyt w Karpatach Morawskich por. t. III, str. 857. Łopi, ob. Łopie. Łopianka Stara i Nowa, pow. mazowiecki, gm. Sokoły, par. Płonka. Łopianka, wś w pow. dolińskim, 7 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. , urzędu poczt. , st. kolej. i telegr. w Dolinie. Na płn. leży Dolina, ną wsch. Strutyn wyżny, na płd. wsch. Spas, na płd. Ilemnia, na zach. Grabów. Przez środek płynie Maniawką, dopływ Czeczwy, z Grabowa od zach. na wsch. , a w końcu na płn. wsch. wzdłuż granicy od Spasa, gdzie wpada do Czeczwy. Naj znaczniejsze z jej dopływów od praw. brz. pot. Łazozny, nastający w płd. stronie obszaru, a płynący zrazu na płn. , potem na wsch. , a w końcu na płn. wsch. wzdłuż granicy aż do ujścia; od lew. brz. pot. Krzywa, płynący z Grabowa od płn. zach. na płd. wsch. i Sokol, płynący w tym samym kierunku wzdłuż granicy płn. wsch. Zabudowania wiejskie lezą w środku obszaru, głównie nad Maniawką. Na płn. wznosi się wzgórze Kąt do 561 m. , a na płn. zach. od niego, na granicy, Kruhlik do 563 m. Własn. więk. rządowa ma roli or. 16, łąk i ogr. 8, past. 1, lasu 440 mr. ; własn. mniej. roli or. 749, łąk i ogr. 432, past. 906, lasu 77 mr. W r. 1880 było 956 mk. w gm. , 35 na obszarze dworsk. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Dolinie, gr. kat. w miejscu dek. perehiński, archidyec. lwowska. Do parafii należy Grabów. We wsi cerkiew, szkoła niezorganizowana. Jest tu c. k. zarząd lasów i domen. Z pobliskiej góry, zwanej Monasterem, śliczny roztacza się widok. Według podania mieli tu niegdyś czerńcy swój klasztor. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do ststwa dolińskiego w pow. żydaczowskim. W lustracyi wojew. ruskiego z r. 1665 rkp. Bibl. Ossol. 2834, str. 135 czytamy Ta wieś osiadła na łanach 10, oprócz pół46 Łopianka Łopianka Łopi Łopenik Łopień łanku p. Zapłatyńskiego. Teraz osiadłych łanów 4. Poddanych bywało 50; teraz tylko 30. Czynszu z łanu dają po zł. 40, fecit ze 4 łanów 160; owsa z łanu po mac 2, fecit zł. 4; drew z łanu po wozów 6, gęsi z łanu po 2 fecit zł. 1 gr. 18; trzecia na Podstarościego; kur z łanu po 4 a 2 z osobna na p. Podstarościego. Jajec z łanu po kopie; dziesięciny owczej dwudziestą owcę dawać powinni, teraz się dostało owiec 5 po zł. 2. Dziesięciny pszczelnej 10ty pień, teraz się dostało pniów 5 po zł. 2. Dziesięciny świnnej od świni 40 po gr. 3. Samę jedne powinni dawać kolendy z łanu po gr. 24. Stóg siana zrobić powinni. Młyn i karczma pod p. Zapłatyńskim wójtem łopiańskim. Wójtostwo w tej wsi, którego posesorem jest p. Zapłatyński za konsensem Króla Jmć. teraźniejszego de dt. w Warszawie die decima tertia mensis Julii 1654 per cessionem od P. Pabianowskiego, który produkował, pokazał i jus communicativum p. Chłopickiej małżonki swej. Siedzi to wójtostwo na łanie roli, swemi pługami orze. Poddani łopiańscy powinni mu dzień żąć, dzień orać, dzień kosić, raz w rok chleba i drew po wozu przywieźć i kurę dać. Młyn i karczmę ma do tego wójtostwa. Żyto się tam nie rodzi owsa tylko było teraz kóp 50. Suma prowentu z tej wsi fecit 254 zł. 24 gr. W inwentarzu ststwa dolińskiego z roku 1727 Rkp. Ossol. . 1420, str. 31 czytamy Wieś osiadła na łanach 4 1 2. Osiadłość poddanych tej wsi wołowi 25 wymienieni po nazwisku; zagrodnicy 25 wym. po nazw. . We wsi karczma, w niej 3 okna w drzewo oprawne de novo postawione, ze wszystkiem porządnie opatrzona, należy do zamku. Powinności poddanych tej wsi wymieniono szczegółowo. Z tego podajemy Czynszu ż łanu należy zł. 40; drzew z łanów 4 1 3 należy się 18 wozów; za stróżę z hajdukiem 120 zŁ; za dwa stogi siana które zbierać powinni 120 zł. ; z pustych pól płacić winni 60 zł. Dziesięcina opisana w sumaryuszu, str. 56 i n. W inwentarzu z r. 1758 rkp. Ossol. 1419, str. 14 czytamy Osiadłość wsi osadników wymienionych po nazwisku 65, wołów 86, byków 6, krów 30, jałówek 9, koni 3, owiec 236, świń 5. Powinności wsi czynszu daje ogółem na rok ratami 560 zł. 8 gr. , hiberny 145 zł. , pogłównego 28 zł. , smolackich 81 zł. , na kozaka 16 zł. , świątecznego 35 zł, wieprzowego 12 zł. , na stróża 36 zł. , owsa osypu osmaczek 20, soli furnej wywożą do Lwowa beczek 217 i t. p. Ta wieś osiadła na łanach 4 1 2 karczma jak chałupa chłopska słomą pokryta. Młyn na rzece z drzewa o jednym kamieniu, dranicami kryty, za który gromada daje zł. 100. Na str. 47 kontrakt na arendę Łepianki; Daję ten kontrakt od skarbu JmP. na Rzewuskach i t. d. Rzewuskiego, wdy podols. , het. pol. kor. i t. d. , starozakonnym Jankielowi i Srulowi Wołowiczowi na arendę wsi Łepianki ze wszystkiemi należytościami. Ta arenda puszcza się za zł. 500 na rok, którą sumę dwoma ratami do skarbu wypłacić powinien. Trunki dobre i miarą sprawiedliwą, z zamku wydaną i cechowaną, szynkować winni. Poddani trunków podwozić ani podnosić nie mogą pod grzywną. Ludziom trunków proporcyonalnie borgować powinni i ciągłemu nie więcej nad zł. 6, pieszemu nad 3 złp. , co strzymać skarb przyrzeka, arendarze zaś powinni pod rygorem wielkim. Działo się w zamku dolińskim d. 31 7 1758. Według inwentarza z r. 1770 było wójtostwo we wsi Ł. w posiadaniu Jana Szymanowskiego, podczaszego ziemi gostyńskiej, za przywil. Stanisława Augusta z 11 czerwca 1768; kwarta wynosiła 33 złp. 18 gr. Zajęte r. 1775 i przyłączone do dóbr dolińskich. Lu. Dz. Łopianka, pot. , wypływa ze źródeł leśnych, w lesie Horodyszczem zwanym, w obrębie gm. Ispasa, w pow. kołomyj skim; płynie na płn. wsch. łąkami ispaskiemi, następnie na obszarze Kropiwiszcza wpada do Berezówki ob. . Dłu gość biegu 4 i pół kil. Br. G. Łopianki, pasmo wzgórz pod Mnikowem. Łopie, Łopi, folw. , pow. kowieński, włość czerwonodworska, par. Łopie, o 14 w. od Kowna; grunta żytnie, pozycya pagórkowata. Majątek Ł. ma wsi nadziałowych uwłaszczonych 5 Lipszyszki 8 włók ziemi ziemia pszenna, Mostejki 4 1 2 włók, Pieszczanka 1 włóka, Szamboliszki 2 wł. , Stawiszcze 1 wł. Wolnych ludzi dzierżawców czasowych w Szańcach 5 osad i 1 burłak, w Mostejkach 5 1 2 osad, Pieszczanach 2 os. , Lipsyszkach 2 os. i wodny młyn, Barsuniszkach 10 os. Dwa folwarki Pakalniszki i Starobuda, oraz Pasieki 15 os. Ogólnej przestrzeni 110 wł. litews. , w tem lasu 30 wł. na lew. brz. Wilii. Kościół mur. pod wez. ś. Jana, budynek stary, wzniesiony na dawnej świątyni pogańskiej 1620 r. przez kaszt. witebskiego Lackiego. W ogrodzie ruiny zamku. Na Wilii jaź dla łowienia łososi, kamien, baran, wspom. w hr. Konst. Tyszkiewicza Wilia i jej brzegi, str. 22; tamże łowią się ryby cyrty. Urocza ta miejscowość przed laty należała do Czackich, kupiona przez ststę Siwickiego, drogą sukoesyi w linii żeńskiej przeszła na Ratowtów, a z tych na Józefę i Gaspra Sokołowskich, dzisiejszych właścicieli, T. Ł. Łopień, rzeczka, w pow. krasnostawskim, poczyna się pod wsią Krzywe, płynie w kierunku północnowschodnim pod wsiami Łopiennik Lacki i Łopiennik Ruski, i za tym ostatnim, naprzeciwko Borowicy, wpada z lew. brz. do Wieprza. Niegdyś stanowiła granicę pomiędzy wdztwami lubelskiem i ruskiem. J. BI, Łopień, znaczna góra lesista, w płd. stronie gm. Dobre, w pow. limanowskim, nad granicą Łopianka Łopianka Łopianki Łopie Łopień Łopieniec Łopienica Łopienno Łopiennik Łopiennik Łopiennica Łopienna Łopienka Łopienka Łopienka płd. z Chyżówkami, pod 37 56 wsch. dłg. g. F. , a 49 41 50 płn. sz. Dział tej góry opły wa od zach. i płn. Łososina, od wsch. Czarna rzeka. Wzniesienie 951 m. Br. G. Łopienica, mko, pow. wołkowyski, nad rz. Łapą, o 14 w. na płd. od Wołkowyska, 39 dm. , 346 mk. , w tem 89 izr. Jan z Kozielska Ogiński fundował tu 1690 r. franciszkański klasztor. Łopienica, b. st. pocztowa nad rz. Dzitwą, pow. lidzki, przy trakcie nowogródzkim, o 14 w. od Lidy, o 7 w. od Niemna; 2 dm. , 35 mk. 1866. Łopienica, rz. , dopływ Rosi niemnowej. Łopienie, okolica szlach. , pow. mazowiecki, gm. i par. Piekuty. W obrębie tej okolicy mieszczą się wsie Ł. Jeże, w 1827 r. 26 dm. , 136 mk. ; Ł. Pamięciaki, 1827 r. 14 dm. , 71 mk. ; Ł. Ruś, 5 dm. , 28 mk. ; Ł. Szelągi 28 dm. , 159 mk. i Ł. Zyzki Zyszki lub Zyski 15 dm. , 99 mk. Odległe od Piekut w. 3, od m. powiat. 14, ciągną się nad strumykiem bez nazwy, przy drodze łączącej Sokoły z Bielskiem powiato wym w cesarstwie; grunta w glebie średniej, po większej części niziny. Ziemia urozmaicona gaikami, od strony Liza dosyć obszernym la sem sosnowym. Ł. wspominane w dokumen tach od XVI w. ; z większych posiadaczy Fran ciszek Łopięński Juchro w Jeżach, Julian Bo rowski w Rusi, Wiktor Dłuski w Zyskach i Mikołaj Łopięński Pieróg w Szelągach. Mie szkańcy drobna szlachta, utrzymują się wszy scy z roli; karczem dwie w Jeżach i Szelągach, wiatrak w Jeżach, karczmy z wiatrakiem w rę kach żydów. Dziś mają Ł. Jeźe dm. 22, mr. 203, kat. 116, żyd. 12; Ł. Pamięciaki, dm. 8, mr. 107, katol. 57, prawosł. 1; Ł. Ruś, dm. 8, mr. 158, katol. 50, prawosł. 2, żyd. 8; ŁZy ski, dawniej Zyszki, dm. 7, mr. 198, katol. 102; Ł. Szelągi, dm. 19, mr. 196, katol. 121, żydów 10. P. Ł. Łopieniec, mała bystra rzeczułka, w pow. borysowskim, pod samem miasteczkiem Łohojskiem wpada do Hajny. AL Jel. Łopieniszki, pow. sejneński, gm. i par. ŚwiętoJeziory. Niezamieszczone w spisie urzędowym Pamiat. kniź. suwal. gub. za 1878 r. . Łopienka, ob. Łopinka, Łopienka, rzeczka podgórska, wytryska z lasu Łopiennika, na płn. stoku góry Łopien nika 1069 m. , w obr. gm. Łopinki, w pow. Lisko. Płynie na płn. przez wieś Łopinkę, a potem na wsch. i po 4 kil. biegu wpada do Solinki z lew. brz. W dolinie tego pot. ku wsch. płd. stronie gminy leży folw. Adamów ka z młynem o 2ch kamieniach. Również znajdują się tu źródła nafty. Br. G. Łopienka, ob. Lubieńka, wzgórze. Łopienna, ob. Łopienno. Łopiennica, por. Laubnitz. Łopiennik 1. Lacki, wś, pow. krasnostawski, gm. i par. Łopiennik. Posiada kościół par. erekcyi niewiadomej; obecny z 1684 r. wzniósł tu kś. Maciej Grajewski, proboszcz miejscowy. Folw. Ł. stanowi majorat. W 1827 r. wś prywatna, 65 dm. , 477 mk. ; obecnie 90 os. włośc; pszczolnictwo pomyślnie rozwinięte. Par. Ł. , dek. krasnostawski, 2162 dusz. 2. Ł. Ruski, wś, gm. i par. Łopiennik, pow. krasnostawski. Posiada cerkiew paraf. , erygowaną 1524 r. przez Aleksandra Jagiellończyka; obecna dre wniana z 1710 r. ; szkołę począt. , urząd gm. i młyn wodny. W 1827 r. wś prywatna, 97 dm. , 585 mk. ; obecnie majorat. Ł. pamiętny jest porażką Jadźwingów przez Leszka Czarnego w r. 1282. Dotąd są tutaj liczne mogiły, a w nich często wykopują szczątki rozmaitych przedmiotów dawnego uzbrojenia i ozdoby ry cerskie. Ośm ogromnych takich kurhanów jest w samym Ł. , większa zaś ich liczba znajduje się w Sąsiedniej wsi zwanej Krzywe. Kiedy w r. 1474 na sejmie piotrkowskim utworzone zostało wojew. lubelskie, rz. Łopień stanowiła granice pomiędzy nowem a dawniejszem woje wództwem ruskiem. Wś ta nadana była na sejmie warszawskim w r. 1659 Jerzemu Niemiryczowi, podkomorzemu kijowskiemu, na wie czne czasy; w ośm lat jednak zastawiona przez jego rodzinę, wraz z innemi dobrami, przeszła na własność Prazmowskich, na mocy uchwały sejmowej 1667 r. , a w końcu do rządu. Gm. Ł. należy do sądu gm. oki. III w Fajsławi cach, st. poczt. Krasnystaw, ma 11, 980 mr. obszaru i 3828 mk. 1867 r. . W gm. są dwie szkoły począt. i dwa młyny wodne. W skład gm. wchodzą Dobrzyniew, Kindały, Krzywe, Krzywski Majdan, Ł. Lacki, Ł. Ruski, Nowa Wieś, Nowina, Olszanka, Stężyca i Ziemiany. Por. Krasnystaw. 3. Ł. , wś i folw. , pow. lubelski, gm. Chodel, par. Urzędów. W 1827 r. 25 dm. , 168 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 1216 grunta orne i ogr. mr. 694, łąk mr. 43, wody mr. 1, lasu mr. 466; nieuż. i place mr. 12, bud. mur. 4, z drzewa 10, płodozmian 10 i 14polowy; pokłady torfu i kamienia wapiennego; folw. ten w. r, 1880 oddzielony od dóbr Radlin. Br. Ch. Łopiennik, góra lesista, wznosząca się w po łudniowej stronie wsi Łopinki, w pow. Lisko, nad płd. granicą tej gminy z Dołżycą, pod 40 25 wsch. dłg. g. F. , a 49 14 50 płn. sz. g. Wody spływające ze stoków tej góry od płn. i płd. zabiera Solinka, a od zach. Hoczewka. Wzniesienie wsch. szczytu 1069 m. , zach. 978 m. Br. G. Łopienno 1. miasio i gm. , pow. wągrowiecki, w okolicy piaszczystej nad jeziorkiem; 2 miejscowosci a Ł. , miasto, b folw. probostwa; w r. 1881 miało 1002 mk. ; w r. zaś 1871 było 89 dm. , 943 mk. ; 81 ew. , 816 kat. , 46 Łopieniszki Łopienica Łopienica Łopienica Łopienie żyd. Kościół kat. paraf. należy do dek. gnie źnieńskiego śś. Piotra i Pawła. Szkoła elemen tarna kilkoklasowa; 275 analf, Apteka, ajentura poczt. , tel. i gościniec na miejscu; poczta osobowa z Gniezna przez Ł. do Kcyni Exin; omnibus prywatny chodzi z Kłecka przez Ł. do Janowca. St. kol. żel. w Rogoźnie Rogasen o 12 kil, w Gnieźnie o 26 kil. na płd. W r. 1811 było 70 dm. , 306 mk. ; w r. 1833 zaś 551 mk. ; 525 kat. , 5 ew. , 21 żyd. Ł. po zyskało prawo miejskie r. 1519. Zygmunt I w przywileju erekcyjnym wyraża się Przy chylając się do wstawienia się Jana Łaskiego, arcybisk. gnieźnieńskiego, za Andrzejem Za krzewskim, dworzaninem i sekretarzem na szym, mając oraz wzgląd na wierne tegoż służ by i szczęśliwie uskuteczniane poselstwa do książąt katolickich, do cesarza tureckiego i do niewiernych, pozwalamy jemu wś dziedziczną Łopienno w ziemi kaliskiej, powiecie gnieźnień skim, zamienić na miasto. Dla tem rychlejszego wzrostu i zaludnienia przenosi je król z pra wa polskiego na niemieckie, uchylając z pod władzy i sądownictwa wojewodów, kasztela nów, starostów i t. p. ; mieszczanie w wielkich i małych sprawach stawać będą przed wójtem, a ten ma się odwoływać do dziedzica. Stanowi targi tygodniowe i dwa jarmarki do roku, pozwalając przedawać mięsiwa i zwierzyny wszelkiego rodzaju, wystawione na stolnicach, od których dziedzice pobierać będą opłatę, ja ka jest we zwyczaju w mieście arcybiskupiem Żninie; targowe zaś i opłaty od innych rzeczy na sprzedaż wystawionych, takie mają być jak w Gnieźnie. Ten sam przywilej uwalnia na lat 10 mieszkańców od poborów, myt, ceł i t. d. ; wrazie zaś wyprawy wojennej obowią zani są dostarczyć dwa konie do wozu wojsko wego, wartujące 10 grzywien, albo też tęż sa mą ilość pieniędzy złożyć, lub natomiast je dnego jezdzca uzbrojonego wyprawić. Po Za krzewskich Ł było własnością Latalskich. Kod. dypl. pol. II, 514. 2. Ł. , dom. i wś, pow. wągrowiecki; ma z folw. probostwa 4438 mr. rozl. , bez niego 3400 mr. ; 3 miejsc a Ł. , dom. i wś; b Frydrykowo Friedrichshof, folw. ; c Julianowo Julienau, folw. i leśnic two; 17 dm. , 303 mk. ; 103 ew. , 200 kat. ; 142 analf. Poczta i tel. na miejscu; st. kol. żel. Ro goźno o 12 kil. M. St. Łopina, wzgórze, ob. Jaworów, t. III, 526. Łopinka, wś, pow. Lisko, leży na płn. stoku lesistej góry Łopiennika, 1069 m. bezwzględnej wysokości mającej, nad małym dopływem z praw. brz. Solinki, w pąłożeniu 549 m. npm. Ze strony zach. zasłaniają wś lasy pokrywające górę. Na Kamieniu 979 m. , od strony płn. zniżają się wzgórza do 706 m. npm. Ta mała górska wioska liczy 321 mk. i ma parafią gr. kat. Podług szemat. duch. dyec. przem. gr. kat. ma przynależnych 384 osób, z tych 34 rzym. kat. przyłączonych do par. w Wołkowyi i 350 gr. kat. Cerkiew drewnia na należy do dek. baligrodzkiego. Do par. są dołączone dwie wsie z cerkwiami drewnianemi Tyszkowa i Buk. Gleba jest iłowata i nieuro dzajna. Stosunki wytworzone przez złą glebę i brak środków komunikacyjnych wyraża ja skrawo obliczenie dochodów parocha, któremu dochód ze 109 mr. roli w ogóle oceniono na 59 zł. i 90 ct. Drzewo nie ma zbytu i dla tego 18 sągów kosztuje w lesie 1 zł. 44 ct. Odda lenie od Baligrodu wynosi 11, 3 kil. W pobli żu wsi znajduje się kilka zarzuconych szybów naftowych. Więk. pos, ma 71 roli, 22 m. łąk i ogr. , 27 past. i 6 mr. lasu; pos. mniej. 665 roli, 339 łąk, 153 past. i nieuż. i 647 mr. lasu. Ł. graniczy na zach. z Jabłonkami, na wsch. ze Studeniem, na płn. z Tyszkowa a na płd. z Bukiem. Mac. Łopiszewo, dom. i gm. , pow. obornicki, 3305 mr. rozl. , 3 miejsc a Ł. , dom. ; folwar ki b Krężoły, c Chmielewo; 18 dm. ; 348 mk. ; 159 ew. , 184 kat. , 5 żyd. ; 168 analf. Gorzelnia, młyn, cegielnia. Poczta, tel. w Ry czywole o 1 kil. ; st. kol. żel. w Obornikach o 7 kil. M. St. Łopkaucie, wś, pow. szawelski, gm. żagor ska, 53 osad, 527 dzies. ziemi. J. G. Łopkojny, niem. Lopkeim, folw. , powiat ostródzki, st. poczt. Locken. Łopniak, wś, pow. suwalski, gm. Hutta, odl. 9 w. od Suwałk, ma 30 dm. , 183 mk. Opuszczona w spisie z 1827 r. i w Skorowidzu Zinberga. Łopnica, lewy dopływ Stochodu, prawego dopływu Prypeci. Łopnica, błoto we wsch. części pow. połockiego, do 20 w. dług. , do 8 w. szer. Na niem 7 niewielkich jeziór Zwieryno, Halicze, Stradnó, Gołoledź, Łonne, Dołżne i Panura. Łopocie, okolica, pow, oszmiański, 1 okr. adm. , o 19 w. od Oszmiany, 118 mk. katol. , 9 dm. 1866. Łopoczno, wś nad Wisłą, pow. nowoaleksandryjski, gm. Kamień, par. Rybitwy, ma 134 mk. W 1827 r. par. Piotrowin, 22 dm. , 154 mk. Wchodziła w skład dóbr Kaliszany ob. . Łopojnia, rz. , prawy dopływ Niemna ob. , uchodzi pod zaśc. Workiele, między Birsztanami a Kownem. Łopoń, ob. Łopań. Łopoński potok, wypływa w obrębie gm. Łoponia, z pod wzgórza Kamieńca 275 m. , w pow. brzeskim; płynie na płn. przez wś Łopań i Biadoliny, gdzie z praw. brz. uchodzi do Kisielny ob. Długość biegu 4 kil. Ujście leży 225 m. npm. Br. G. Łopuchów, węg. Lapos, wś w hr. szary Łopina Łopinka Łopiszewo Łopkaucie Łopkojny Łopniak Łopnica Łopnica Łopocie Łopoczno Łopojnia Łopoń Łopoński Łopuchów Łopina Łopuchowo Łopuchowo Łopuchowo Łopuchy Łopuszanka skiem Węg. , kościół paraf. ewang. , obszerne lasy, 253 mk. Łopuchowa, wś w pow. ropczyckim, nad Wielopolką, poboczną Wisłoki z praw. brzegu, przy drodze z Wielopola do Ropczyc, w okoli cy pagórkowatej, lesistej. Sama wś jest 237 m. npm. wzniesioną, ale ku zach. wznoszą się pagórki do 368, ku wsch. zaś do 387 m. bez względnej wysokości. Te wzgórza są pokryte lasem. Ta wś była dawniej królewską i w ubiegłem stuleciu przynosiła 426 złp. kwarty Siarczyński, rkp. Bibl. Ossol. 1. 1824, str. 266; teraz ma 788 mk. rzym. katol. przyłą czonych do par. w Łączkach Kucharskich. Pos. więk. podzielona na dwa folw. ma obszaru 319 roli w ogóle i 232 mr. lasu; pos. mn. 957 roli i 220 mr. lasu. Ł. graniczy na płn. z Okoninem, na płd. z Łączkami, na wsch. z Gnojnicą a na zach. ze Stasiówką. Mac. Łopuchowa, Jamiołka, Ślina ob. , rz. , lewy dopływ Narwi. Łopuchowo 1. wś, nad rz. Śliną, pow. mazowiecki, gm. Stelmachowo, par. Tykocin. Posiada młyn i 741 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 20 dm. , 152 mk. 2. Ł. , wś, pow. suwalski, gm. Pawłówką, par. Suwałki, odl. 22 w. od Suwałk, ma 17 dm. , 137 mk. 3. Ł. wś, nad jez. Dziemitrowo, pow. sejneński, gm. Krasnopol, par. Sejny, odl. 4 w. od Sejn, ma 11 dm. , 87 mk. Br. Ch. Łopuchowo 1. zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 83 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. łuczajską, 2 dm. , 16 mk. kat. 2. Ł. , zaśc. Mach. tamże, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Łopuchowo, dom. i gm. , pow. obornicki, 3520 mr. rozl. , 4 miejsc a Ł. , dom. ; folwar ki b Łomno, c Gać, d 10 bud. nad gościń cem; 29 dm. , 450 mk. ; 145 ew. , 305 kat. ; 207 analf. Gorzelnia parowa, młyn parowy, kościół fllial. do Długiej Gośliny. Poczta i tel. w Dłu giej Goślinie o 4 kil. ; st. kol. żel. w Rogoźnie o 16 kil. M. St. Łopuchowo, jez. przy wsi t. n. , w pow. sejneńskim. Leży na prawo od drogi z Krasnopola do Sejn, na płn. od jez. Dziemitrowo, śród wyżyny wzniesionej na 600 blisko stóp. Ma 20 mr. obszaru, brzegi bezleśne. Łopuchy, folw. w pow. ihumeńskim, w okr. polic. uździeńskim, dziedzictwo od początku bież. wieku NarkiewiczówJodków, należy do dom. Puków ob. , liczącego około 125 włók obszaru; gospodarstwo porządne, gleba urodzajna, las dostateczny. Par. katol. uździeńska. Łopucie, wś włośc, pow. święciański, 3ci okr. adm. , par. Komaje, o 31 w. od Święcian, 9 dm. , 92 mk. , z tego 87 kat. , 5 izr. 1866. Łopuszanka 1. wś w pow. dobromilskim, 11 kil. na płd. zach. od sądu powiat. , urzędu poczt. , st. kol. i tel. w Dobromilu. Na płn. leży Kwaszenina, na płn. wsch. Katyna, na wsch. Łopuśznica, na płd. Smolnica, Krościenko i Wolica, na zach. Liskowate. Wody z całego obszaru płyną do Strwiąża. Liczne strugi tworzą mianowicie jeden znaczniejszy potok, Sawczyn, płynący od płn. zach. na płd, wsch. do Łopusznicy. Wzdłuż granicy płd. zaś płynie w tym samym kierunku pot. Strantura. Zabudowania wiejskie leżą we wsch. stronie obszaru, wzniesionej od 435 do 520 m. Część zach. obejmuje las Karaszyn ob. i las Świniński. Własn. więk. rząd. ma lasu 1245 mr. ; własn. mniej. roli or. 357, łąk i ogr. 71, past. 38, lasu 2 mr. W r. 1880 było 189 mk. w gm obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. .. Par. rzym. kat. w Dobromilu, gr. kat w Łopusznicy. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do ststwa przemyskiego. Ł. w r. 1787 przyłączył rząd austryacki do klucza dobromilskiego. 2. Ł. Chomina, wś w pow. staromiejskim, 15 kil. na płd. od sądu powiat. w Starem mieście. Na płn. leżą Strzyłki, na płn. wsch. Topolnica, na wsch. Turze, na płd. Wołosianka Wielka, na płd. zach. Jasienica Zamkowa, na zach. Gwoździec wszystkie trzy w pow. turczańskim. Zach. część obszaru przepływa dopływ Dniestru, pot. Jasienica, od płd. na płn. i zabiera w obrębie wsi pot. Łopuszankę, nastający w płd. wsch. stronie a płynący na płn. zach. i zasilony małemi strugami od lew. i praw. boku. Zabudowania wiejskie leżą w płn. stronie obszaru na obu brzegach dolnej Łopuszanki i na praw. brz. dolnej Jasienicy cerkiew 443 m. . Na płn. wsch. od nich wznosi się na granicy Topolnicy szczyt Werszki do 697 m. znak triangul. . Płd. wsch. część wsi na praw. brz. Łopuszanki zajmuje las Rzyczka z najwyższem wzniesieniem 718 m. Przez wś idzie gościniec, wiodący ze Star. Miasta przez Turkę i przesmyk użocki do Uźoka na Węgrzech. Własn. więk. ma lasu 838 mr. własn. mniej. roli or. 805, łąk i ogr. 121, past. 474 mr. W r. 1880 było 598 mk. w gm. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rz. kat. w miejscu dek. staromiejski, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Mikołaja, urząd poczt. i kasa pożyczk. gminna z kapit. 319 zł. Za czasów polskich należała Ł. do dóbr koronnych, dc krainy gwoździeckiej w ekonomii samborskiej. W metryce koronnej znajdują się następujące dokum. Rkp. Ossol. 2837, str. 53 i 54 A. 1532 Samboriae. Facultas Magnifici Stanislai Odrowąż provido Procz Humicz in nova radice locandi villam, superius villae Stryłki a molendino. dictae villae, incipiendo a rivulo dieto Humisko, et a summitate montis, dicti Bereże, circa flumen Łopuszanka, et aliud Jasiennica, usque ad granicies villae Jasionka, Łopuszanka homina cognominandam, data. In qua ad scultetiam unam integram aream cum tertia parte datio Łopuchowa Łopucie Łopuchowa Łopuchowa Łopuchowo Łopuszanka num regalium, cum columbationibus pro festis natalis et resurrectionis Christi, cum laboratione per subditos duorum dierum quotannis, videlicet arationis et falcastrationts, cum facultate aedificandi molendinum in fluvio Łopuszanka, in quo tertia mensura pro Sculteto reservatur. Cum mola torquatili, dictus Capitaneus incorporat, ratione quorum, ad Stationem annalem et expeditionem bellicam, sculteti obligantur. A. 1554 Varsaviae. Privilegium Bonae Reginae Lazaro Iwaniecz Poponi administrandi Ecclesiam ritus graeci in villa Łopnszanka, cum area, pratis, hortis, agris, aliisque attinentiis, salvo censu poponali quotannis praestari sollt, datum. W lustracyi ekon. sambor. z r. 1686 Rkp. Ossol. 1255, str. 215 czytamy Wś Ł. ma łanów 20 1 2 kniazki 1, popowska ćwierć jedna, wolniczy łan 1. Czynsze na ś. Marcin i ś. Wojciech są wymienione. Z owczej dziesięciny albo dają 20go barana, albo od każdej owcy po gr. 4. Gromada daje baranka wielkanocnego i kopę jajec. Wolnik płacił czynszu zł. 15. Orać winni dzień jeden z łanu, także i kosić. Cieślę i hajduka do żupy wyprawić na cały rok powinni. Z pustych koszonych łanów płacą z każdego po zł. 4 W inwentarzu z roku 1760 rkp. Ossol. V 1632, str. 234 czytamy Wś osiadła na łanach 19, zosobna kniazki 1, wolniczy 1, sołtyskiego I 1 2, popowskiego 1 4. Ta wieś podupadła w osiadłości i dobrowolnie na taksę podała się, więc corocznej rewizyi tak jako i Strzyłki podpadać ma. Z tegorocznej rewizyi pokazało się, że do kasy ekonomii samborskiej tak z pól sianych, jako i łąk koszonych provenit czynszu na rok 265 zł. 15 gr. excepto na pojezdnika 10 zł. , na cieślę do zupy starosolskiej 50 zł. , na pachołka przy żupie starosolskiej będącego zł. 32. Od hiberny i expenszczyzny ta wieś wolna być ma, tudzież i od innych powinności, prócz płacenia pogłównego dwiema ratami i wożenia drew do żupy starosolskiej. Wójtostwa w tej wsi posesorami Jm. P. Jansonowie, małżonkowie, na które prawo produxerunt, vigore którego płacić powinni do kasy ekonomicznej czynszu 35 zł. 6 gr. Hiberna na gardekurów J. Kr. M i inne onera fundi. Wolnictwa posesorowie ciż sami Jm. P. Jansonowie, za jednem prawem co i wójtostwa, płacić powinni z tegoż wolnictwa czynszu zł. 12. Hibernę i expenszczyzne do gromady przykładać mają. Lasy tej wsi las od wsch. tak zw. Dolina, od płd. bukowy, t. zw. Bukański, od zach. t. zw. Ryka, od płn. t. zw. Powłonit. 3. Ł. Lechnowa, wś w pow, turczańskim, 28 kil. na płn. zach. od sądu powiat, w Turce, 6 kil. na płn. zach. od urzędu poczt. w Łomnie. Na płn. wsch. leży Grąziowa w pow. staromjskim, na wsch. Chaszczów, na płd. zach. Żurawin i Krywka obie w pow. liskim, na zach. Machnowiec. W płd. stronie wsi nastaje dopływ Dniestru Lechnówka i płynie zrazu na płn, wsch. , a potem na płd wsch. Od praw. i lew. boku zasilają Lechnówkę małe strugi. W dolinie Lechnówki leżą zabudowania wiejskie 566 m. . Na płd. granicy wznosi się jedno. wzgórze do 673 m. Na granicy płn. wznosi się w Magórze Łomniańskiej szczyt t. n. do 1024 m. znak triangul. Własn. więk. Spółki dla handlu prod. leśn. ma lasu 297 mr. ; własn. mniej, roli or. 1049, łąk i ogr. 92, past. 292, lasu 36 mr. W r. 1880 było 427 mk. w gm. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Turce, gr. kat. w Chaszczewie. We wsi jest cerkiew. Za czasów polskich należała wś do dóbr kor. do krainy lipeckiej w ekon. Samborskiej. W metryce kor. znajdują się następujące dokumenta rkp. Ossol. 2837, str. 51 A. 1556, Leopoli. Privilegium Isabellae, reginae Hungariae, Olechnoni Stebnicki, locandi de cruda radice viiiam Stebnik, circa fiuviüm dictum Łopuszny, inter villas Chaszczów et Michnowiec defluentem, in loco deserto et vacuo, datum. In qua ad Ścultetiam duas areas integras, in ipsa villa tertiam vero in Campo seu silva ac de dationibus regis, tertiam partem dat quibus Scultetis, pro tempore existentibus. Coloni dictae villae tres dies in anno laborare scilicet uno arare, altero metere, tertio falcastrare, sortasque et alia pro consuetudine vicinarum villarum dare obligantur. Insuper in fluvio Łopuszny, molendinum Sculteto extruendum permittitur, cum perceptione emolumentorum, Ratione quorum Seulteti ad aerarium regale pro statione annuatim duos fiorenos solvere, et expeditionem bellicam subire tenentur. Quod Sigismundus Augustus confiimat cum appendice, ut Sculteto tabernam in villa Łomna licet aedificare cum emolumentorum perceptione. Insuper ut Scultetus ecclesiam ritus graeci inibi construat, ad quam pro dote unum laneum extirpandum, at alias pertinet applicat. W lustracyi ekon. sambors. z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 234 czytamy; Wś ma łanów 12, zosobna wójtowskich łanów 2 i obszar, popowski łan 1, wolniczy 1, hajducki 1 łan. Czynsze na ś. Michał, Marcin i Wojciech wymienione szczegółowo. Drzewo, robotników i cieślę z łanu wydają i wyprawują jako Łomna. Pokazał Jm. P. Stefan Rokicki prawo na wójtostwo sobie i bratu swemu rodzonemu Dymitrowi i stryjecznemu Janowi służące de dt. 1677, przy czem go zachowujemy. Także na popostwo pokazuje Jm. P. Rokicki sobie służące prawo de dt. 1679, przy czem. onego zachowujemy. Pan Medyński płaci z łanu gromadzkiego zł. 20, tenże z łanu koszonego zł. 3; do publicznych zaś podatków i gromadzkich zarówno przykładać się powinni. W inwenta Łopuszka Łopuszka Łopuszany Łopuszański Łopuszanka Łopuszna rzu z r. 1760 rkp. Ossol. 1632, str. 214 czytamy Wś ta ną łanach 12 osiadłą, videlicet sianych 4 1 2; koszonych 5, pustych 2 1 2, zosobna kniazkich 2, wolniczy na skarb 1, hajducki seu sołtyski 1, popowski 1. Chlebnika ad praesens znajduje się in 16. Sołtysi do Ziemi Przemyskiej należą. Czynsze tej wsi wymienione czynią 195 zł. 6 1 2 gr. Wójto stwa posesorami łanu jednego Szlachetni Jan, Jacek, Hryc, Stefan i drugi Jan Boberscy, na który prawo pokazali. Drugiego łanu poseso rami za osobnem prawem, które także produxerunt. Szlachetni Stefan, Jan, Wasyl, Andrzej i drugi Jan Boberscy, vigore których praw zwyż wyrażeni obydwóch łanów posesorowie płacić powinni do kasy ekonomicznej corocznie czynszu zł. 5, tudzież hibernę na gardekurów J. Kr. M. i inne onera fundi płacić tenentur. Wolniczy łan trzymają za kontraktem od skar bu Paweł i Stefan Michnowscy; płacić mają na rok vigore tego kontraktu do kasy ekonom. zł. 80, który to kontrakt zaczynać się ma 1 7 1761, a czynsz pieniężny należeć do nich bę dzie na środopoście 1762 r. Oprócz czynszu hibernę i pogłówne do gromady przykładać powinni, tudzież czynsz zł. 12 do gromady co rocznie płacić. Lasy tej wsi las, nazwany Liska, zrujnowany. Żaliła się gromada na ży da tamecznego, że im łan pola wolniczego ode brał, tudzież, że wolnicy chaszczewscy gromadzkich łanów 3 odebrali, które musi groma da opłacać. Czytaj także rewizyą ekon. Sam borskiej z r. 1766 w Przewodniku nauk. i liter. z r. 1872, t. II, str. 118 i t. III, str. 51. Wójtostwo tej wsi było w ostatnich latach rzpltej w posiadaniu Michała i Jana Bor kowskich z prowizyą 268 zł. 16 gr. Zajęte w r. 1776. Lu. Dz. Łopuszanka 1. potok, także Opraszyną zwany, nastaje w obr. gm. Majdana Średniego, w pow. nadwórniańskim, w lesie Chorośnie, z pod wzgórza Kełyi 430 m. ; płynie zrazu na zachód; w Majdanie zasiliwszy się strugami leśnemi od zachodu napływającemi, zwraca się na północ, przepływa wieś Glinki, następnie przez Opraszynek, przysiołek Majdana średniego, i na obszarze Strupkowa uchodzi z lew. brz. do Babianki ob. t. I, str, 67, nr. 2. Długość biegu 13 kil. 2. Ł. , potok, wypływa z lasu Karaszyna, z płn. wsch. stoku góry Krzemienia 615 m. , w obr. gm. Łopuszanki; płynie na wschód, przepływa tę wieś i we wsi Lopusznicy uchodzi z praw. brz. do Moczaru, dopływu Strwiąża. Długość biegu 4 kil. 3. Ł. , rzeczka, bierze początek w obr. gm. Łopuszanki chominej, w pow. staromiejskim, w południowej jej części; płynie na północny zachód dolinką między wzgórzystą i w Łopuszance chominej, poniżej gościńca staromiejskiego, który przerzyna, uchodzi z praw. brz. do Jasienicy ob. t. III, 473, 1. Długość biegu 7 kil. Br. G. Łopuszański potok, wpada z lew. brz. do Bystrzycy ob, t. I, str. 512. Por. Łopuszna. Łopuszany, wś w pow. złoczowskim, 26 kil. na płd. wsch. od Złoczowa, 15 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Zborowie, tuż na zach. od urzędu poczt. w Olejowie. Na płn. leżą Harbuzów i Perepelniki, na zach. i płd. Hukałowce. We wsi nastaje mały potok, do pływ Seretu, i płynie na płd. wsch. do Olejo wa. W dolinie jego, w środku obszaru, leżą zabudowania wiejskie. W płn. zach. części wznosi się najwyższy punkt do 400 m. , a w stro nie płd. do 386 m. Własn. więk. Kazimierza hr. Wodzickiego ma roli ornej 95, łąk i ogr. 32, pastw. 1 mr. ; własn. mniej. roli orn. 1055, łąk i ogr. 20, pastw. 34 mr. W r. 1880 było 706 mk. w gminie około 40 obrz. rzym. katol. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Olejowie, gr. kat. w miejscu, należy do dekanatu Zbo rowskiego, archidyec. lwowskiej. We wsi jest cerkiew i szkoła etatowa jednoklasowa. Lu. Dz. Łopuszka, Mała i Wielka, dwie wsie w pow. łańcuckim, obiedwie należą do parafii rzym. kat. w Pantalowicach a urzędu poczt. w Kań czudze, skąd Ł. Mała jest odległą o 2, a Wiel ka o 7 kil. Ł. Mała leży w podmokłej nizinie 213 m. npm. , przerżniętej Mleczką i jej bez imiennym dopływem; liczy 341 mk. rzym. kat. i graniczy na północ z Kańczugą, na południe z Pantalowicami, na zachód z Siedlaczką a na wschód z Siermowem. Grunta mają położenie wyższe, wschodnie 233, zachodnie 268 m. npm. Pos. więk. ma obszaru 311; mniej. 242 mr. roli w ogóle. Ł. Wielka leży bliżej źródeł dopły wu Mleczki i przypiera południową kończyną do kilka kilometrów długiego lasu na stokach wzgórza Raczyny, 452 m. npm. sięgającego; ma położenie 270 m. npm. wzniesione, ale od za chodu i wschodu podnosi się teren do 341 m. bezwzględnej wysokości. Ł. Wielka liczy 1094 mk. , przeważnie rzym. katol. 864 wy znania, z których 102 przebywa stale na ob szarze więk. pos. , mającej obszaru 437 mr. roli, 76 mr. łąk i ogr. , 103 mr. pastw. i 672 mr. la su; pos. mniej. 1021 mr, roli, 121 mr. łąk, 242 mr. pastw. i 86 mr. lasu. Ł. Wielka ma szko łę ludową i graniczy na zachód z Zagórzem, na południowy wschód z Raczyną, a na północ z Pantalowicami. Mac Łopuszka, . strumień, wypływa z lasu, Niwą lasową zwanego, północny stok góry Raczyny 452 m. pokrywającego, w południowej stronię wsi Łopuszki Wielkiej, w pow. łańcuckim; płynie na północ przez Łopuszkę Wielką, po tem granicą Ł. W. z Pantalowicami i Łopusz ka Małą i tu uchodzi z praw. brz. do Mleczki. Długość biegu 8 kil. Br. G. Łopuszna Łopuszna, folw. i wś w pow. nowogródzkim, ku granicy pow. Słonimskiego, przy go ścińcu wiodącym z Baryszyna do Koszelewa; wś ma osad 14, gm. koszelewska, okr. polic. 2 horodyszczański, miejscowość falista, niebezleśna, grunta dobre. Za czasów poddaństwa miały tu być najcięższe warunki pańszczyzny, inwentarzami opisane. Al, Jelski. Łopuszna Wierzbowiecka, wś rządowa, pow. krzemieniecki, należała do karmelitów wiśniowieckich. Hetman w. lit. Ostrogski pobił tu 1512 r. Tatarów. Dotąd są ślady okopów. Należała też do klucza nowowiśniowieckiego, dziś własność Alf. hr. Potockiego. Ma cerkiew i piece wapienne. Łopuszna, wś w pow. kiszeniewskim, gub. bessarabskiej, nad strugami WalaŁopusznia i Todia; 340 dm. , 1729 mk. Łopuszna, wś, pow. nowotarski, nad Dunajcem, po obu jego brzegach, przy ujściu Łopuszny z praw. brz. i Czerwonki z lew. brz. , przy gościńcu nowotarskoczorsztyńskim, na wschód od Nowegotargu 7 kil. odległa; graniczy od wsch. z Harklowaą, od północy z zachodnim obszarem wsi Zasadnego w pow. limanowskim; od zach. z Ostrowskiem. Od południa przytyka do Śpiża Węgry, zwłaszcza do obszaru Nowej Białej. Dunajec przepływa obszar Ł. od wschodu na zachód na przestrzeni 1 3 4 kil. Północny obszar zrasza potężny potok górski Łopuszna, a południowy Czerwonka. 1 Dwór leży 570 m. ; 2 przejście pot. Czerwonki przez granicę galicyjską, 100 m. na zachód, 588 m. npm. ; 3 południowy brzeg Dunajca, 100 m. niżej drogi prowadzącej na most przez Dunajec, 564 m. ; 4 droga z Ł. do Nowej Białej, w połowie między drogą czorsztyńską a granicą gal. węg. , 574 m. ; 5 droga czorsztyńska, 200 m. od granicy harklowskiej, 570 m. ; 6 zetknięcie się granic łopuszańskiej i harklowskiej, na granicy gal. węg. , 581 m. W północnej części obszaru Ł. nad potokiem leżą grupy chat, zwane Zarębkiem niźnim, średnim i wyźnim. Na północnej granicy łopuszańskiej wznoszą się szczyty Gorców, jak Niedźwiedź 1311 m. i Kiczora 1284 m. . Obszar większej posiadłości Ludwika Tetmajerowa liczy roli ornej 194, łąk i ogr. 164, past. 56, lasu 932; mniejszej zaś posiadłości roli ornej 701, łąk i ogr. . 322, pastw. 339, lasu 492 mr. austr. W r. 1777 było dm. 81, mk. 449; r. 1790 dm. 104, mk. 666, między nimi 2 rodziny żydowskie, składające się z 13 osób; w r. 1824 dm. 110, mk. 819, między nimi 10 żydów; w r. 1869 dm. 131, mk. 845 mężcz. 410, kob. 435; w r. 1880 mk. 849. Jest tu gorzelnia. Niedaleko dworu nad samym Dunajcem stoi niepozorny, niewielki kościółek drewniany, modrzewiowy, p. wezw. s. Trójcy, sięgający r. 1240, który to rok czytać możemy na jednej z jego belek. Atoli jest to ekskurenda kościoła par. w Ostrowsku. W babińcu ustawiona chrzcielnica, według Łepkowskiego zbudowaną jest w stylu ruskiego ob rządku. W kościele godne uwagi są sta rożytne rzeźbione ołtarze, dalej nad zakrystyą zawieszony obraz ś. Romualda na puszczy, oł tarz otwierany, na tle złoconem malowany i t. d. Dzwon większy nosi napis Antone Eremita ora pro nobis; herb Wieniawa, naokoło niego głoski K. O. L. N. . Ten dzwon przelany sumptem Piotra y Katarzyny Raców, y sta rań. W. K. Y. P. B. A. D. 1737 na wieczną Boga chwałę, B. P. M. y ś. Antoniego pusteln. honor. Dzwon mniejszy z napisem Antone Dominus tecum etc. Nazwy gór i skał w obrębie Ł. podług Goszczyńskiego są Centyrz, Magóra, Wielka Góra, Turniska, Groń, Wyźnia, Ciaski może Ciarki, Kluczki w stronie północnej; w stronie zaś południowej wznosi się Cisowa Skała między Nową Białą a Gron kowem; sterczy ona śród płaszczyzny, jak sa motna wieża, o wierzchołku płaskim i dość ob szernym. Seweryn Goszczyński w swoim Dzienniku podróży do Tatrów zebrał liczne podania w uściech ludu łopuszańskiego krążą ce, jak o skarbach ukrytych, o obrazie ś. An toniego, dyable łopuszańskim, o pokutującym duchu nieczułego parobczaka, o narąbanym przez dyabła jaworze, i t. d. Br. O. Łopuszna 1. przys. w pow bocheńskim, 4 kil. od Wiśnicza, należy do Chronowa i leży na północny wschód od tej wsi, przy drodze gminnej do Uszwi. Wzniesienie folwarku jest 323 m. npm. 2. Ł. al. Kasinka, w pow. myślenickim, ob. Kasinka. 3. Ł. z Mielnikami, wś w pow. bobreckim, 12 kil. na zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Bóbrce. Na płn. leży Rrudków, na wsch. Olchowieo, na płd. Suchodół i Hucisko, na zach. Nowosiółki, na płn. zach. Podciemno i Siedliska 3 ostatnie w pow. lwowskim. Wsch. częśó obszaru przepływa pot. Siedliski od płn. zach. na płd. wsch. W dolinie jego leżą zabudowania wiejskie Lopuszny na płn. , a na płd. od nich przysiołek Mielniki Metnyki. W płn. wsch. stronie wznosi się wzgórze Łopuszna do 374 m. znak triang. . Na zach. leży las Folszowski ze szczytem 390 m. wys. W płn. zach. jego stronie leśniczówka Tarasów. Własn. więk. Alfreda hr. Potockiego ma roli orn. 254, łąk i ogr. 12, pastw. 232, lasu 1513 mr. ; własn. mniej. roli orn. 656, łąk i ogr. 200, pastw. 217, lasu 23 mr. W r. 1880 było 499 mk. w gminie, 74 na obsz. dwors. obrz. gr. katol, z wyjątkiem 30 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Staremsiole, gr. katol. w 01chowcu. We wsi jest cerkiew i szk. etat. jednokl. 4. Ł. , wś w pow drohobyckim, 24 kil. na płn. zach. zach. od Drohobycza, 8 kil. Łopuszna Łopuszna na płn. zach. od urzędu powiat. w Podbuźu, 18 kil. na płd. od najbliższej stacyi kolej. w Samborze. Na płn. leży Łukawica, na wsch. Uroż i Podmanasterek, na płd. Stronna, na zach. Manasterzec. W płd. części wsi, na płn. stoku Łopusznej 648 m. wys. znak triang. nastaje mały potok i płynie na płn. do Łukawicy, poczem wpada do pot. Spryni, który wraz z Błażówką tworzy Czerchawę ob. . W stronie płn. czyni najwyższe wzniesienie 457 m. Obszar w dolinie potoku wznosi się od 383 do 400 m. W płd. stronie obszaru leży las Rataj. Jedna część domów zwie się Glinnem. Własn. więk. ma roli orn. 115, łąk i ogr. 17, pastw. 54, lasu 448; własn, mniej. roli ornej 269, łąk i ogr. 65, pastw. 311, lasu 3 mr. W r. 1880 było 332 mk. w gminie, 28 na obsz. dwors. obrz. gr. katol. , z wyjątkiem kilku rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Czukwi, gr. katol. w Czerchawie. We wsi jest cerkiew. pod wezw. ś. Michała. W metryk. kor. znajduje się następujący dokument Rkp. Ossol. 2837, str. 138 1579, Cracoviae. Conservat Stephanus, rex gener. Stanislaum Stompkowski circa possessionem duorum mansorum seu laneorum, naturam regalem habentium, in villii Winniki, Uroż et Łopuszna cum attinentiis. 5. Ł. , wś w pow. rohatyńskim, 13 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Rohatynie, 7 kil. na płn. od urzędu poczt. w Lipicy dolnej. Na płd. leży Lipica górna, na zach. i płn. Cześniki, na wsch. Podwysokie w pow. brzeżańskim. Wzdłuż granicy wsch. płynie Narajówka, dopływ Gniłej Lipy od płd. na płn. , i dopływ Narajówki, pot. Zielony, w tym samym kierunku. W stronie płd. czyni najwyższe wzniesienie 376 m. W r. 1880 było 230 mk. w gminie obrz. rzym. kat. 148, reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Podwysokiem, gr. katol. w Cześnikach. We wsi kasa pożyczk. gm. z kapit. 99 zł. Lu. Dz. Łopuszna 1. przysiołek wsi Berhometu nad Seretem, w pow. wyżnickim, w dolinie rzeki Seretu, na zachodnim lewym jego brze gu, u wschodnich stóp lesistej góry Wybczenki 926 m. , a na południe wsi Berhometu. W południowej części tego przysiołka znajduje się zakład kąpielowy zimnej wody, jakoteż żętyczamia. Jest tu willa dla gości, leśni czówka, tracz przy ujściu Perechrestiego potoku do Seretu, i kilka młynów. Okolica uro cza, górska; wzniesienie północnej części przy siołka czyni 554 m. npm. W uzupełnieniu opisu podanego w artykule Berhomet nad Seretem t. I, str. 151 podajemy, że na ob szarze dworskim liczba mk. 846, na obszarze zaś chłopskim 3794, razem 4640 mk. 2. Ł. , grupa chat włościańskich na obszarze gm. Ja błonicy, w pow. wyżnickim. Br. O. Łopuszna 1. potok górski, bierze początek na południowym stoku gór Gorców ob. , w obr. gm. Łopuszny, w pow. nowotarskim, z lasu Kluczkami zwanego, pokrywającego po łudniowe zbocze Niedźwiedzia, najwyższego szczytu tego pasma 1311 m. . Płynie wprost na południe lasem i łąkami śródleśnemi przez Zarębek wyźni, średni i dolny, części wsi Ło puszny, i w samej wsi uchodzi z praw. brz. do Dunajca. Długość biegu 8 kil. Zabiera stru gi leśne. Spadek wód podają liczby 859 m. połączenie się źródlanych strug; 667 m. na Zarębku średnim; 638 m. na Zarębku niźnym; 550 m. ujście. 2. Ł. , potok górski, wypły wa z północnych lesistych stoków działu gór skiego Sewuli 1818 m. , w obr. gm. Porohów, w pow. bohorodczańskim; płynie na północ i północny wschód dziką, górską doliną, nad którą od wschodu rozpościera się grzbiet lesi sty Studenka 1443 m. ; zasila się od lew. brz. potokami Carynką i Burelką i po 6 i pół kil. biegu wpada do Bystrzycy Sołotwińskiej. 3. Ł. , potok górski, wytryska w obrębie gmi ny Jasienia, w. pow. kałuskim, u północnych stoków pasma skalistego Sewulą zwanego, a południowych stoków Ihrowiszcza ob. ; płynie na północny zachód leśnym parowem górskim, nad którym od płn. wsch. wznosi się dział Ihrowiszcza, a od płd. dział Bystrej; po czem zwraca się na zachód, południowy zachód i uchodzi z prawego, brzegu do potoku By strej, dopływu Łomnicy. Długość biegu 5 kil, i pół. Br. G. Łopuszna, potok górski, wypływa z północnych stoków pasma Niźnich Tatr, dwiema strugami. Małą i Wielką Łopuszną zwanemi, w obr. gm. Dolnej Szuniawy, w hr. spiskiem Węgry. Mała Łopuszna napływa od połu dnia z pod góry Makowiskami zwanej 933 m. , a Wielka Ł. od zachodu, od wsi Dolnej Szuniawy. Oba te ramiona wodne obejmują górę Makowiska i u zachodnich podnóży górnej Czernej 1091 m. łączą się w jeden strumień, który w kierunku północnowschodnim podąża do Małego Popradu, poniżej Łuczywny. Do lina, którą płynie, jest górską i uroczą. W niej znajduje się tracz parowy, przy ujściu potoku z pod Koziego Kamienia 1243 m. płynącego, do Ł. Nad dolnym biegiem Ł. od wschodu wznosi się góra Baba 979 m. . Długość bie gu 7 kil. Br. G. Łopuszna 1. potok bukowiński, wypływa na granicy gmin Jabłonicy, Putyłowa Putylla Storoniecka i Seletyna, w pow. wyżnickim, na północnym stoku pasma górskiego, w którym wznoszą się szczyty Hrebemszcze, 1424 m. , Dworelec 1471 i Dołha 1405 m. . Płynie wąwozem leśnym na północny zachód wzdłuż granicy Putyłowa i Jabłonicy i dopiero w dolnym biegu przerzyna obszar Jabłonicy, gdzie zlewa swe wody do Czeremoszu Lopuszna Białego z praw. brz. Długość biegu wynosi 11 kil. Przyjmuje liczne strugi leśne, między nimi z praw. brz. Losową ob. i Seneci potok. 2. Ł. , potok bukowiński, wypływa w obrębie gminy Berhometu nąd Seretem, w pow. wyżnickim, ze źródeł leśnych, w lesie Łopuszną zwanym, nad którym od płn. wznosi się Smydowata 1143 m. , a od płd. Trawień 1223 m. . Płynie na wschód i południowy wschód doliną śródleśną, a w dolnym swym biegu łąkami śródleśnemi, i naprzeciw górnego końca Łopuszny, przysiołka Berhometu, uchodzi do Se retu z lew. brz. Zasila się wodami licznych strug i potoków leśnych. Br, G. Łopuszna, góra lesista, wznosząca się na zachód od wsi Podmanasterka a na południe od wsi Łopuszny, w pow. Samborskim, na gra nicy tychże dwu wsi, pod 40 53 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 22 płn. sz. g. Las, pokry wający ją od południowego zachodu, zowie się Ratajem. Od wschodu opadają jej stoki dosyć stromo do doliny Bystrzycy tyśmienickiej. Wody swe od północy zlewa do Spryni, która z Błażówką tworzy rzekę Czerchawę, dopływ wspomnianej Bystrzycy. Wzniesienie 648 m. npm. Br. G. Łopusznica po rusku Łopusznycia, wś w pow. dobromilskim, 10 kil. na płd. zach. od sądu powiat. , urzędu poczt. i st. kolej. w Dobromilu. Na płd, leży Smolnica, na zach. Łopuszanka, na płn. zach. Katyna, na płn. wsch. Starzawa, na płd. wsch. Chaszozowate w pow. staromiejskim. Płd. wsch. narożnika wsi dotyka Strwiąż. Do niego wpadają wszystkie wody za pośrednictwem potoku Łopusznicy, płynącego z Łopuszanki od płn. zach. na płd. wsch. a zasilonego licznemi strugami. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie cerkiew 413 m. ., W stronie płn. najwyższe wzniesienie 514 m. Płd. wsch. narożnik wsi przerzyna gościniec wiodący z Chyrowa do Ustrzyk i równolegle z nim kolej galicyjskowęgierska. Własn. więk. rządowa ma roli ornej 53, łąk i ogr. 6, pastw. 21, lasu 282 mr. ; własn. mniej. roli orn. 1008, łąk i ogr. 120, pastw 208, lasu 80 mr. W r. 1880 było 461 mk. w gminie obrz. gr. katol. , z wyjątkiem kilku rzym. katol. Par. rzym. katol. w Dobromilu, gr. katol. w miejscu dek. ustrzycki, dyec. przemyską. Do parafii tej należą Katyna i Łopuszanka. We wsi jest cerkiew. Erekcya paraf. tak opiewa Cessio Lanei Poponalis in villa Łopusznica a Magnifico Dzik 1652. Premisliae in term. terrestr. f. 3 p. dom. Cond. Paschae. Privilegium Augusti II regis Poloniae 3 Julii 1702 w Lublinie, oblatowana w Przemyślu 1705. Była także hramota od Jana III na łan pola ale zgorzała. Kś. Damian Zemiański i Hryhory Zemiański od króla Mości prezentowani. Metryki były od r. 1733. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do sstwa przemyskiego. Po zajęciu przyłączono ją do dóbr dobromilskich. Przywilej Zygmunta I 24 października r. 1582 zezwalający na założenie wsi Łopusznicy z wójtostwem czyli kniażstwem, ob. w Prze wodu, nauk. i liter. , Lwów, 1873, t. I, str. 52 i nast. Lu. Dz. Łopuszno, wś, pow. kielecki, gm. i par. Ł. leży przy trakcie szosowym z Przedborza do Kielc, o 28 w. od Kielc. Ł. ma 62 dm. , 828 mk. , w tem 587 izr. Znaczna przewaga ludności żydowskiej, koncentrujący się tutaj handel z okolicy, oraz ilość osiadłych rzemieślników nadają Ł. charakter małego mczka i tak też pospolicie przez okolicznych mieszkańców jest mianowanem, chociaż urzędownie nigdy za mczko uznane nie było. Ł. posiada kościół parafialny, bóźnicę, sąd gminny i kancelaryą gminną. Co czwartek odbywają się targi. Kościół parafialny Łaski, Lib. ben. I, 592, obecnie istniejący, wymurowany został w wieku XVI kosztem Hieronima Łąckiego, na miejscu poprzedniego, z XIV wieku datującego drewnianego kościołka; chociaż przed laty dziesięciu znacznie rozszerzony, okazuje się zaszxzupłym dla parafii liczącej 6257 dusz, zamieszkałych we 23 wsiach, a mianowicie Antonilów, Barycz, Czałczyn, Czartoszowy, Dobrzeszów, Eustachów, Fanisławice, Grabownica. Gruszka, Józefina, Jasień, Jedle, Korczyn, Ludwików, Łopuszno, Maryanów, Olszówka, Orczów, Snochowice, Sochów, Starzyki, Wielebnów, Zasłońce. Sąd gminny łopuszyński, według urzędowej nomenklatury zwany sądem 4 okręgu, należy do zjazdu sędziów pokoju okręgu 1 gub. kieleckiej; jurysdykcyi jego podlegają cztery gminy Łopuszno, Snochowice, Piekoszów i Zajączków; spraw roztrząsanych bywa w nim około 900 rocznie. Gminę Ł. składają 22 wsie Antonilów, Barycz, Wielebnów, Grabownica, Górki, Dąbrowa, Jedle, Zasłońce, Józefina, Karolinów, Krężołek, Łopuszno, Michala Góra, Maryanów, Orczów, Olszówka, Przegrody, Sarbice, Czałczyn, Czartoszowy, Eustachów, Jasień z ludnością 5831 mk. ; w tem 2818 mężcz. ,. 3013 kob. ; podług wyznań 4502 katol. , 650 ewang. i 679 żydów. Osad włościańskich jest w gminie 562 posiadających ziemi 7317 mr. W gminie znajduje się bydła sztuk 2034, koni 461, owiec 1304. Dobra Ł. , obecnie własność Eustachego Dobieckiego, od samego początku XVIII wieku znajdują się w ręku rodziny Dobieckich, w którym to czasie wniosła je jako posag Anna Derszniakówna, starościanka radoszycka, mężowi swemu Janowi z Dobiecina Dobieckiemu, podczaszemu radomskiemu i sędziemu grodzkiemu opoczyńskiemu. Dobra posiadają w Ł. stary dwór, dawną rodzinną Łopuszno Łopusznica Łopuszna Lopuszna Łościbór Łosewicze siedzibę w bardzo pięknym położoną ogrodzie i otoczoną znacznemi zabudowaniami gospodarskiemi. Dobra te składały się przed r. 1864 z kilkunastu wsi i 7183 morgów przestrzeni. Uwłaszczenie odjęło na rzecz włościan większą część ziemi, tak, że obecnie pozostało przy właścicielu ogółem 2820 mr. , w tem gruntów ornych 1050, łąk 220, lasów 1400, pastwisk 40. Dobra składają się z czterech folwarków Łopuszno, Jasień, Sadów al. Hucisko i Zarembieńce; na każdym z nich prowadzone jest oddzielne płodozmienne gospodarstwo; posiadają dwa młyny wodne, wiatrak, cegielnię, piec wapienny i sześć zarybionych stawów. Obfitość łąk nadaje się do rozwinięcia hodowli inwentarza, skutkiem czego obecnie, oprócz wychowu koni, rozwija się na większą skalę chów bydła rasy oldenburskiej oraz owiec Negretti. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. ma gruntu ornego i ogrodów mr. 603, łąk mr. 77, pastw. mr. 12, lasu mr. 708, nieuż. i place mr. 38, razem mr. 1438; bud. mur. 7, z drzewa 14; płodozmian 12polowy; folw. Jasień grunta orne i ogr. mr. 222, łąk mr. 121, pastw. mr. 72, lasu mr. 663, nieuż. i place mr. 59, razem mr. 1140, bud. mur. 1, z drzewa 10; płodozmian 10polowy; folw. Hucisko al. Sadów grunta orne i ogr. mr. 184, łąk mr. 27, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 214; bud. mur. 1, z drzewa 3; płodozmian 13polowy. Nadto w nomenklaturach czynszowych i rozmaitych osadach mr. 431. Wś Ł. os. 55, z gran. mr. 106; wś Wielebnów os. 23, z grun. mr. 319; wś Czałczyn os. 18, z grun. mr. 462; wś Orczew os. 6, z grun. mr. 109; we Jasień os. 18, z grun. mr. 248; wś Barycz os. 7, z grun. mr. 106; wś Eustachów os. 50, z grun. mr. 710; wś Antonilów os. 50, z grun. mr. 864; wś Dąbrowa os. 5, z grun. mr. 16; wś Zasłańce os. 11, z grun. mr. 144; wś Józefina os. 33, z grun. mr. 534; wś Olszówka os. 28, z grun. mr. 336. Łopy, wś, pow. szawelski, gm. skiemska, par. bejsagolska, 3 os. , 51 dzies. ziemi. Łoś 1. wś nad Jeziorną, pow. grójecki, gm. Wągrodno, par. Jazgarzew. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków i wsi Ł. i Piekorki. Rozległość wynosi mr. 2349; folw. Ł, grunta orne i ogr. mr. 706, łąk mr. 102, pastw. mr. 20, lasu mr. 1227, nieuż. i place mr. 99, razem mr. 2154, bud. mur. 11, z drzewa 25; folw. Piskorka grunta orne i ogr. mr. 154, łąk mr. 4, pastw. mr. 3, lasu mr. 23, nieuż. i place mr. 10, razem mr. 194; budowli z drzewa 6. Dwa młyny wodne, jeden z nich systemu amerykańskiego, pokłady torfu. Wś Ł. osad 15, z grun. mr. 37; wś Piskorka os. 6, z grun. mr. 115. 2. Ł. , wś, pow. radzymiński, gm. i par. Radzymin. W 1827 r. 10 dm. , 83 mk. Br. Ch. Łoś, ob. Dmytrowice, Łosakin, wś nad rz. Sinianką, pow. oszmiańśki, 4 okr. adm. , 70 w. od Oszmiany, 9 dm. , 100 mk. prawosł. 1866. Łościbór, . niem. Lossburg, ob. Włościbórz. Łosewicze, folw. , pow. sejneński, gm. i par. Wiejsieje; odl. 20 w. od Sejn, ma 9 dm. , 172 mk. Dobra Ł, należały niegdyś do Giełażewskich, od r. 1818 do Kruszewskich, a w r. 1872 sprzedane hr. Tyszkiewiczowi za rs. 50000; ten zaś w r. 1878 odprzedał je Mendelowi Bramsonowi za rs. 103000. Grunta dobrze uprawne, gospodarstwo wielopolowe, sieje się pszenica i koniczyna. Folwarków trzy Ł. , Staniszki i Gausty. Lasy iglaste i liściaste obszerne, ale trzebież ich już się rozpoczyna. Dom mieszkalny drewniany, stary, ale gospodarskie budowle porządne, stodoła i spichrz nadzwyczajnych rozmiarów; ten ostatni murowany, o czterech piętrach, z obszernemi piwnicami, wysoką wieżą i zegarem na niej, może pomieścić w sobie trzyletnie zbiory. Sad owocowy obszerny, dobrze utrzymany, były w nim i plantacye winogron, ale te zaniedbane zmarniały. Sad łączy się z obszernym i pysznym ale zaniedbanym parkiem, w którym są modrzewie i tuje. Śad i park dotykają do wielkiego jeziora Gausty i widok na nie prześliczny. Jakkolwiek czeladź dworska umie po polsku, ale między sobą używa języka litewskiego, bo tu zaczyna się pogranicze z wsiami litewskiemi. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Gausty, Staniszki; jeziór Szykinis, Palszinis i Szławantelis; wśi Lejbogole, Gudele, Czuwańce i Klepacze. Rozległość wynosi mr. 3312; folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 557, łąk mr. 256, pastw. mr. 3, nieuż. i place mr. 34, razem mr. 840, bud. mur. 5, z drzewa 21; płodozmian 9polo wy; folw. Gausty grunta orne i ogr. mr. 212, łąk mr. 62, pastw. mr. 8, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 285; bud. z drzewa 4; płodozmian 4polowy; folw. Staniszki grunta orne i ogr. mr. 138, łąk mr. 49, pastw. mr. 8, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 197. Nadto w lasach mr. 1430, w jeziorach mr, 128, w rozmaitych osadacb. i odpadkach mr. 432. Wś Lejbogole osad 16, z grun. mr. 239; wś Gudele os. 28, z grun. mr. 450; wś Czuwańce os. 11, z grun. mr. 218; wś Klepacze os. 32, z grun. mr. 353. Łosiacz, wś w pow. borszczowskim, 14 kil. na płn. od Borszozowa, 7 na płd. wsch. od urzędu poczt. w Dawidkowcach. Na wsch. leżą Burdiakowce i Gusztyn, na płd. Cygany, na zach. Piatkowce część wsi Grabowiec, Tarnawka i Zwiahel, na płn. zach. Dawidkoce w pow. czortkowskim, na płn. Czarnokońce Wielkie i Czarnokoniecka Wola. W płn. stronie wsi nastaje pot. Rudka, dopływNiszławy i płynie przez wsch. część obszaru na płd. wsch. , a potem wzdłuż granicy od Gnsztyna Łopy Łosakin Łoś Łopy Łosiacz Łosiatyn Łosiaki na płd. do Cygan, gdzie przybiera nazwę Cy ganki ob. . Wody z zach. części obszaru uprowadza mały dopływ Niszławy na zach. do Zwiahelu. Na praw. brz. Budki leżą zabudo wania wiejskie 290 m. cerkiew. W stronie płd. zach. leży las Stawki, a na płd. granicy wznosi się wzgórze Cypel do 301 m. Własn. więk. Agenora hr. Gołuchowskiego ma roli ornej 959, łąk i ogr. 251, lasu 650; własn. mniej. roli ornej 1999, łąk i ogr. 1267 mr. W r. 1880 było 1678 mk. w gminie, 197 na obsz. dwor. między nimi przeszło 1000 obrz. gr. katol. , przeszło 700 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Skale; gr. katol. w miejscu, dek. Skała, archidyec. Lwów. We wsi jest cerkiew i szk. etat. jednokl. Za czasów pol skich należała wś do dóbr koronnych, do sstwa skałackiego w wojew. podolskiem. Według miejscowego podania stało niegdyś na polach Łosiacza miasto Rohożna pod lasem zwanym dziś Sandurszczyną. Lu. Dz. Łosiaki, rum. i wś włośc, pow. rypiński, gm. i par. Chrostkowo, odl. o 15 w. od Rypina, ma 8 dm. , 48 mk. , 100 mr. gruntu, 18 nieuż. Było to pierwotnie uroczysko przy wsi Kobrzeniec. Łosianka, rz. , dopływ Dniepru z prawej strony. Łosiatyn, wś, pow. wasylkowski, nad rz. Rotkiem, wprost wsi Charpacze. Ma 1351 mk. , cerkiew zbud. po r. 1746. Łosia Wólka 1. wś i folw. , pow. warszawski, gm. Cząstków, par. Łomna. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. , Czosnów, Mołocice i osadą Dębin nad Wisłą, rozległe mr. 1040 grunta orne i ogr. 289, łąk mr. 52, pastw. mr. 399, lasu mr. 104, nieuż. i place mr. 196, bud. mur. 6, z drzewa 11; wiatrak. Wś Łosia Wólka os. 22, z grun. mr. 189; wś Czosnów os. 26, z grun. mr. 180; wś Mołocice os. 2, z grun. mr. 43; osada Dębin mr. 19. 2. Ł. Wólka, wś, pow. grójecki, gm. Wągrodno, par. Jazgarzew. Por. Łoś. Łosica, wś, pow. piński, 3 okr. polic, gm. Chojno, mk. 196, własność Surewiczów. Łosica, Tolenica, ob. Połwica. Łosica, rz. , dopływ rz. Hołbioy. Porów. Łosice, os. miejska nad rz. Tuczną, pow, konstantynowski, gm. i par. Łosice. Leży w nizinie nadrzecznej, odl. 28 w. od Siedlec. Posiada kościół par. drewniany, cerkiew pounicką, synagogę, szkołę początkową, sąd gminny okr. IV, urząd gminny, stacyą pocztową. W 1827 r. było tu 190 dm. i 1543 mk. , w 1862 r. 199 dm. 6 murow. i 1755 mk. 838 żyd. ; obecnie jest 208 dm. , 2610 mk. i 3332 mr. ziemi miejskiej. Ł. należą do rzędu dawniejszych osad miejskich ną Podlasiu. Aleksander Jagiellończyk w 1505 r. przenosi mieszczan tutejszych z prawa ruskiego na niemieckie. Wzniesiono wtedy ratusz z jatkami, wagą, postrzygalnią, ustanowiono jarmarki. Mimo to starostowie mielniccy nie przestawali uciskać mieszczan, a poborcy wybierali opłaty według ustaw litewskich. Dopiero uchwała sejmowa z 1573 r. położyła koniec wyzyskiwaniu. Wła dysław IV przywilejem z 1647 r. pozwolił mieszczanom pędzić wódkę i rozwozić ją swo bodnie. Zniszczone w czasie wojen szwedzkich otrzymały Ł. w 1677 r. potwierdzenie i roz szerzenie przywileju co do wyrobu i sprzeda ży trunków, lecz napływ żydów protegowanych przez starostów uniemożliwiał mieszczanom konkurencyą i doprowadził ich do nędzy. Za kazy królewskie, potwierdzane kilkakrotnie, nie zaradziły nadużyciom; ludność chrześciańska musiała poprzestawać na pracy rolnej. Kościół katolicki pod wezw. ś. Zygmunta za łożony został i uposażony przez Zygmunta I w 1511 r. Stoi przy nim kaplica murowana ś. Stanisława. Cerkiew rusińska musiała po wstać w dawniejszej jeszcze epoce. Pąr. Ł. dek. konstantynowski 3252 dusz. Gmina Ł. należy do sądu gm. okr. III w miejscu, ma 2675 mk. Br. Ch. Łosice, wś, pow. kobryński, przy drodze z Chomska do Drohiczyna i Antopola. Łosicze, Łoszyce, wś w pow. pińskim, nie gdyś należąca do sstwa krzywosielskoplesz czyckiego, pomiędzy rozlewami Strumienia i Prypeci, w gminie lemieszewickiej, w okr. po lic 3 płotnickim, o mil 4 na południe od Piń ska, ma osad 37, miejscowość bardzo nizinna, rybołówstwo i flisactwo stanowią główne za jęcie mieszkańców. W r. 1775 Ł. były odda ne za zasługi Adamowi Skirmuntowi, sędziemu ziemskiemu i posłowi pińskiemu prawem emphiteusis, na lat 50. Ob. Vol. Leg. t. VIII, str. 418, wyd. Ohr. . Al Jel Łosie, pow. ostrołęcki, gm. i par. Piski. Łosie 1. wś rząd. , pow. wilejski, o 39 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 11 dm. , 65 mk. prawosł. 2. Ł. , wś rząd. , nad jez. Łozdzieje, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 32 w. od Swięcian, 8 dm. , 63 mk. katol. 3. Ł. , wś rząd. , nad rz. Soroczanką, pow. święciański, 1 okr. polic, mk. katol 124, dm. 12, o 42 w. od Święcian 1866. Łosie 1. wś w pow, gorlickim, należy do parafii gr. katol. w Klimkówce a do urzędu poczt. i sądu powiat. w odległych o 11. 5 kil. Gorlicach. Liczą 1039 mk. gr. katol. i 280 izrael. Powodem tak licznie nagromadzonej ludności żydowskiej są kopalnie nafty. Ł. leżą na prawym brz. Ropy 363 m. npm. i małym dopływem tej rzeki. Od północy zasłania tę wś Łysa Góra 641 m. bezwzględnej wysokości mająca, a ze wszystkich stron lasy. Łosiaki Łosianka Łosia Wólka Łosica Łosice Łosicze Łosie Łosie Łosje Łosień Łosienice Łosieniec Łosie Grunta składają się z nieurodzajnych czerwo nych iłów, a także górnictwo naftowe nie ro kuje wielkich nadziei. Badania geologiczne H. Waltera i dr. E. Dunikowskiego Kosmos, 1882, str. 298, 468 i 474 wskazują, że na czerwonych iłach spoczywa piaskowiec jamneński, ale większa część szybów po przebi ciu tych iłów dostaje się w olbrzymi system iłołupków, plastycznych iłów, płytowych cien kich piaskowców, t. j. w ogóle w górno ropianieckie warstwy, a tylko niektóre szyby na trafiają na naftę. Częste zalewy i skręcenia szybów są skutkiem nieprzepuszczalności iłów, dla których wody zaskórne. gromadzą się przy pokładach piaskowców. Ponieważ jeszcze ni żej są warstwy menilitowe, w których niema nafty wiele, a pod niemi są znowu warstwy ropianieckie, dla tego może dopiero w znacznej głębokości być nadzieja na wykrycie ropy. Nawet w miejscu, gdzie kopią szyb subwencyonowany przez wydział krajowy, niema na dziei na naftę. Jedynie moźnaby próbować kopać nad samym potokiem. W ogóle kopal nia znajduje się w rękach ludzi nie będących górnikami z zawodu. W Ł. jest szkoła ludo wa i cerkiew drewniana filialna. Włościanie otrzymują znaczne czynsze za miejsca oddane na szyby, mimo to jednak i mimo zarobku przy kopalni są bardzo ubodzy, ponieważ ludność napływowa i niezapracowane zyski demorali zują ją i majętniejsi oddają się pijaństwu. Pos. więk. ma tylko 21 mr. roli i 711 mr. lasu p. F. Skrochowski; pos. mniej. 627 mr. roli, 142 mr. łąk i ogr. , 564 mr. pastw. i nieuż. i 88 mr. lasu. Ł. graniczą na północ z Bielanką, na zachód z Ropą, na wschód z Leszczynami, a na południe z Klimkówką. 2. Ł. , wś w pow. sądeckim, nad Kamienicą pob. Dunajca, blisko źródeł tej rzeczki i przy gościńcu z Nowego Sącza do Tylicza, 618 m. npm. Wś leży w ma łej dolinie górskiej, ścieśnionej od zachodu gó rą Wielki Garb 798 m. , a od wschodu wyży ną zwaną Jednaki las 628 m. npm. Oddalenie od urzędu poczt. w Nowym Sączu, wynosi 22. 7 kil. Ł. należy do parafii gr. katol. w No wej wsi, a rzym. katol. w Krynicy. Z 276 mieszk. jest gr. katol. 231, rzym. katol. 20, izrael. 25. Więk. pos. Ed. hr. Stadnickiego ma obszaru 51 mr. roli w ogóle i 360 mr. lasu; pos. mniej. 581 mr. roli, 32 mr. łąk, 300 mr. nieuż. i pastw. i 163 mr. lasu. Jest tutaj dre wniana filialna cerkiew i cmentarz. Ł. grani czy na wschód z Roztoką Wielką, na zachód z Uhryniem, na północ z Nową wsią, a na południe z dużemi lasami w Beskidzie, sięgającemi po granicę węgierską. Mac. Łosie, niem. Loschen, wś i dobra, pow. pruskoiławski, st. p. Iława Pruska. Łosie albo Łosze, , jezioro w powiecie rzeżyckim, 2 1 2 wiorsty długie, 2 wiorsty szerokie, do 5 sażeni głębokie. Brzegi błotniste. Łosie dołęgi, wś, pow. łomżyński, gm. i par. Zambrów. W 1827 r. 2 dm. , 14 mk. Łosjehołowy, ob. Łosinówka. Łosień 1. wś, folw. i os. karcz. , pow. bę dziński, gm. Łosień, par. Sławków; odl. 18 w. od Będzina. Leży przy drodze ze Strzemie szyc do Ogrodzieńca, w punkcie przecięcia się z drogą ze Sławkowa do Siewierza. Posiada urząd gminny. Wś ma 120 dm. , 877 mk. , 1627 mr. ziemi włośc. 1061 mr. ornej; folw. 2 dm. , 419 mr. ; os. karcz. rządowa 1 dm. , 4 mr. W 1827 r. wś rząd. 54 dm. , 268 mk. Ł. wraz z folw. Łazy i Kuźniczką Nową stanowi ma jorat mający 647 mr. obszaru. Gmina Ł. na leży do sądu gm. okr. II w Ujejscu, st. poczt. Sławków; ma 9914 mr. obszaru i 3897 mk. 2. Ł. , wś, i Łosienek, pow. kielecki, gm. i par. Piekoszów Łaski, Lib. ben. I, 590. Leży w pobliżu Kielc i Chęcin. W 1827 r. 41 dm. , 279 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Łosienek miał r. 1866 rozległości mr. 965, grunta orne i ogr. mr. 361, łąk mr. 61, pastw. mr. 64, lasu mr. 251, zarośli mr. 215, nieuż. i place mr. 23. Wś Łosienek os. 27, z grun. mr. 239. Br. Ch. Łosienice, Nowe i Stare, niem. Alti NeuLoasinitz Lassenitz, Laszenitz, dwa wybudo wania, należące do dóbr rycerskich Klukową hutą zwanych; leżą w pow. kartuskim i mają obszaru każde 3 włóki; r. 1858 było w Sta rych Ł 48 mk. , w Nowych Ł. 37 mk. Parafią katol. Stężyca, szkoła Mściszewice; st. poczt. Sulęcin. K ś. Fr. Łosieniec, wieś, pow. sieradzki, gm. i par. Charłupia Wielka Łaski, Lib. ben. I, 436; odl. od Sieradza w. 6; wś dm. 14, mk. 143. Folw. Ł. rozległy mr. 330 grunta orne i ogr. mr. 302, łąk mr. 6, pastw. mr. 4, nieuż, i place mr. 18. Wś Ł. os. 22, z grun. mr. 122. Łosieniec, strumień wpada do Łączny pod Kuźniczką. Długi 5 wiorst. Łosiewicze, folw. , ob. Łosewicze. Łosiewicze, wś, pow, węgrowski, gm, Kamieńczyk, par. Kamionna, 346 mr. rozl. , 250 mk. , 26 dm. Por. Kołodziąż Łosiewicze, zaśc. w pow. mozyrskim; por. Kurytycze, Łosiewo 1. Łosowo, wś i folw. , pow. puł tuski, gm. Gzowo, par. Pokrzywnica. W 1827 r. 14 dm. , 112 mk. Folw. Ł. rozległy mr. 810 grunta orne i ogr. mr. 530, łąk mr. 75, wody mr. 1, lasu mr. 195, nieuż. i place mr. 9, bud. z drzewa 14. Wś Ł. os. 13, z grun. mr. 53. 2. Ł. al. Łosewo, wś szlach. i włośc, nad rz. Skrodą, pow. kolneński, gm. i par. MałyPłock. W 1827 r. 13 dm. , 92 mk. 3. Ł. , wś szlach. , pow. szczuczyński, gm. Biełaszewo, par. Wą sosz. Br. CK Łosiewicze Łosiewszczyzna Łosiewskaja Łosijówka Łosikąt Łosińce Łosiniec Łosiniecka Łosinno Łosinówka Łosiny Łosiewskaja, st. p. w pow. pawłowskim, gub. woroneskiej. Łosiewszczyzna, ob. Kozarowicze, t. IV, str. 537. Łosijówka, wś, pow. berdyczowski, po obu brzegach rz. Desny, o 2 w. poniżej Psiarówki. Ma 683 mk. , cerkiew z r. 1755 i 1677 dzies. ziemi, należącej do Matuszewiczów, Bielawskich, Biełowodskich, Borzeńskiej, Brzezińskiej i Turzańskiego. Łosikąt, os. leśna, pow, makowski, gm. Sypniewo, par. NowaWieś. Łosińce, wś i dobra rządowe, pow. kobryński, niedaleko Antopola, do 1839 r. wraz z dobrami Czykin i Torokany własność unickiego monastyru torokańskiego. Łosiniec, wieś, pow. tomaszowski, gmina Tomaszów, parafia rzymskokatolicka Tomaszów, o 1 2 mili od granicy Galicyi w ordynacyi Zamoyskich, a 15 w. od Tomaszowa. Posiada cerkiew drewnianą, z drzewa, do której należy gruntu 159 mr. Data erekcyi nieznana, istniała już w 1692 r. Dymów włośc. 69, w których ludności 577, w tych rzym. katol. 83, reszta prawosławni. Szkoła początk. 1kl. ogólna. Gruntu ornego 1260 mr. , grunt piaszczysty, zaledwie czwarte ziarno żyta przynosi, poczta najbliższa Tomaszów. W 1827 r. było tu 69 dm. , 441 mk. Łosiniec po rusku Łosyneć 1. osada w Radwańcach w pow. sokalskim. Są tu torfy na bezdennem bagnie. 2. Ł. , wś w pow. turczanńskim, zwana także Łosieńcem, 7 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Turce. Na płn. leży Jawora, na płn. wsch. Jasionka Steciowa, na wsch. Radycz i Unik, na płd. Unik, na zach. Mielniczne, na płn. zach. Turka. Zach. część obszaru przepływa Stryj. Wchodzi on tu z Unika 559 m. lustro wody i płynie zrazu na płn. wsch. , poczem wygina się łukiem na płn. i zach, , a wchodząc na zach. granicę wsi przybiera znowu kierunek płn. i wchodzi do Turki. Od praw. brz. zasila go w obrębie wsi kilka strug małych, z których najznaczniejsza płynie z płn. wsch. z pod Bachońskiej góry na płd. zach. środkiem obszaru i zasila się od praw. i lew. brz. licznemi dopływami. W dolinie tego potoku leży przeważna część zabudowań wiejskich cerkiew 632 m. ; druga część w dolinie Stryja. Na praw. brz. najznaczniejszego dopływu Stryja wznoszą się Szczob i Kiczerka 813 m, , na lew. brz. Kiczera 753 m. . Część wsi zwie się Kropiwniczyzną. Własn. więk. Tow. dla prod. leśn. w Wiedniu, ma lasu 402; własn. mniej. roli orn. 1211, łąk i ogr. 252, pastw. 312 mr. W r. 1880 było 730 mk. w gminie obrz. gr. katol. , z wyjątkiem kilku rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Turce, gr. katol. w miejscu dek, wysoczański, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew. Do par. należą Radycz i Jasionka Steciowa. Lu. Dz. Łosiniec, wś i dom. , pow. wągrowiecki, par. Popowo; dom. ma 2562 mr. rozl. ; 13 dm. , 226 mk. , 3 ew. , 222 katol, 63 analf. Poczta i te. w Skokach o 4 kil, st. kol. żel Rogoźno o 11 kil. Własność Magdaleny z Buninów Napierałowiczowej Łaski, Lib. ben. I, 76. ŁosinieckaWólka, wś, pow. tomaszowski, gm. i par. rzym. katol. Tomaszów. Leży na piaszczystej pochyłości, graniczy z Łosińcem. Ma dymów 45, z ludnością 397 dusz, posiada jącą 658 mr. gruntu ornego, piaszczystego, w małej ilości pomięszanego z popielatką. Brak chleba przyczynia się do różnych zajęć, i tak jedni do fabryki gątów, inni do zwożenia materyałów leśnych i kamienia, lub zarabiają w Tomaszowie; jak w Łosieńcu, tak i tu ogro dów owocowych niema i stąd oprócz wierzby, żadnej zieloności przy domach niema. Przy tej wsi jest folwark ordynacyi Zamoyskiej Świdy, zwany od młyna t. n. Folw. ten ma razem 8 dymów i 421 mr. przestrzeni gruntów ornych. Piaszczysta ta okolica mało przynosi produktów i stąd, oprócz żyta, owsa i tatarki, a w ogrodach jęczmienia i pszenicy, bardzo ma ło sieją i to tylko jare. W pobliżu tego fol warku, tuż przy granicy wsi Wólki Łosinieckiej, rozciągają się sosnowe lasy ordynacyi Zamoyskiej, a w nich jest wiele nasypów w kształcie wałów, tudzież kurhany lasem porosłe; lud jak zwykle przypisuje takowe wojnom szwedzkim. X S. S. Łosinno, Łosino, wś, pow. pułtuski, gm. Somianka, par. Pniewo. W 1827 r. 24 dm. , 127 mk. , stanowiła część Wypych. Według Tow. Kred. Ziems. folw. E, lit. A. rozległy mr. 419 grunta orne i ogr. mr. 209, łąk mr. 20, pastw. mr. 30, lasu mr. 90, zarośli mr. 30, nieuż. i place mr. 40. Wś Ł. lit. A. , osad 26, z grun. mr. 203. Łosinówka, mko, pow. nieżyński gub. czernihowskiej, o 25 w. od Nieżyna, nad rz. Irodą. R. 1627 wś zwana Łosjehołowy. Od 1858 mko. Ma 647 dm. , 3785 mk. Łosiny 1. niem. Lossini, włośc. wś, pow. chojnicki, w lesistej i bagnistej okolicy nad strugą Niezorawą, . Obszaru liczy mr. 1736, bud. 40, dm. 14, katol. 131 Parafia i stacya kol. żel z pocztą w Czersku, szkoła Ligmunt. Za polskich czasów były Ł. pustkowiem i należały do dóbr star. tucholskiego; lustr. tegoż star. z r. 1664 pisze Ł. , pustkowie, daje zł. 30 czynszu rocznego; mieszkańcy są nadto zobowiązani podług przepisanej kolei razem z innymi czynić pewnemi czasy straż leśną w barci i puszczy czerskiej. 2. Ł. , niem. Loszinni, os. do Okierska, pow. tucholski, w okolicy lesistej i piaszczystej; obszaru mr. 361, bud. 16, Łosiewskaja Łosiszki Łosiówki Łosiowka Łosiny Łosiowce Łosiny dm. 8, katol. 18, ew. 43. Parafia Polski Ciechocin, szkoła Okiersk, poczta Tuchola. Łosiny, potok, wypływa z lasu pokrywa jącego północny stok góry Liwocza 561 m. , w obr. gm. Brzysk, w pow. pilźnieńskim; pły nie na wschód łąkami wsi Brzysk, poczem pół nocną granicą tejże wsi, a w końcu na obszarze wsi Bukowej wpada do Wisłoki z lew. brz. Długość biegu 6 1 2 kil. Na Kummersberga mapie Galicyi, sekc. 18, mylnie czytamy Fosiny potok. Br, O. Łosiowce, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 57, od Dziewieniszek w. 29, dm. 10, mk. katol. 71 1866. Łosiowka, folw. , pow. ihumeński, 153 mr. rozl. , od 1873 r. własność Wachajewa. Łosiówki, grupa chat włościańskich na obszarze gminy Zakopanego, w pow. nowotarskim, niedaleko granicy Zakopanego z Poroninem. Kopiec graniczny, pod 49 19. 66 płn. sz. g. , a 37 39. 94 wsch. dłg. g. F. , wznosi się 874. 01 m. npm. Uznański. Chaty te zajmu ją północnowschodni koniec wzgórza, wzno szącego się po północnej stronie rz. Zakopian ki, którego części rozmaite mają nazwy. Gu bałówka ob. jest częścią tego wzgórza. Długa ta góra, ciągnąca się aż ponad Koście liska, kończy się na zachód od kościoła w Bańkówkach nagłemi urwiskami nad Zakopianką i należy w części do Zakopian, w części do Zubsuchowian, którzy ją r. 1875 kupili od dziedzica Uznańskiego. Br. G. Łosiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Igłówka, odl. 20 w. od Maryampola. Ma 5 dm. , 36 mk. ; w 1827 r. wś rząd. , 1 dm. , 17 mk. Łosiszki 1. zaśc. rząd, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 21 w. od Święcian, 1 dm. , 9 mk. katol. 2. Ł. , zaśc. rząd. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 33 w. od Święcian, 5 dm. , 45 mk. katol. 3. Ł. , zaśc. włośc, pow. świę ciański, 1 okr. polic, mk. katol. 19, dm. 2, od Swięcian 24 w. 1866. Łosk, mko rząd. w pow. oszmiańskim, nad bezimiennym strumieniem, wpadającym do Berezyny, 2 okr. adm. , gm. Horodźki, 42 w. od Oszmiany, 65 dm. , 692 mk. , z tego 433 prawosł. , 57 katol, 102 żyd. Dwa kościoły prawosł. , jeden mur. , drugi drew. i kościół katol. drewn. 1866. Była tu parafia katol. dekanatu. Wiszniewskiego. Zamek Ł. w w. XIV już istniał, własność książąt tego imienia. Tuż przy mku wznosi się góra na 30 łokci wysoka; staw ją kiedyś oblewał, a teraz tylko rzeka płynie, i na niej to właśnie był ów zamek. Wierzchołek góry, owalny, ma ze dwa morgi przestrzeni, i tam gdzie niegdyś możne książęta i pany mieszkały, siedzi teraz w skromnej chałupie rolnik czynszowy, obsiewając część tego gruntu zbożem, a część zostawując na pastwisko. Pełno tu szczątków cegły, wszędzie ślady sklepów. Przed półwiekiem wyorano jeszcze jakąś obręcz srebrną, podobną do naramiennika. Wszystko to było niegdyś pełne życia i ruchu, wszystko obronne i zamożne, a nawet sama osada pod zamkiem miała być rozległa, kiedy tu zwłaszcza książęta Łoscy mieszkali. Ostatnia z tego rodu księżna Łoska, ciągle tu przebywająca, zrobiła r. 1498 fundusz dla kościoła paraf. i plebanii. Po jej zgonie zawładnął temi dobrami Stanisław Piotrowicz Kiszka marszałek lit. i namiestnik lidzki, skąd wytoczyła się o to między nim a kniaziem Iwanem Jarosławiczem przed królem Aleksandrem sprawa w Brześciu. Kniaź Jarosławicz dowodził, że po księżnej Łoskiej, bezpotomnie zmarłej, siostra jej a żona jego powinna była Łosk odziedziczyć; Kiszka zaś składał się przywilejem na te dobra, jaki król Kazimierz IV dał ojcu jego, nieboszczykowi Piotrowi Janowiczowi Kiszce, wojew. trockiemu. Że jednak Kiszka przywileju z sobą nie przywiózł, król odłożył rozstrzygnienie sprawy do powtórnego swego przyjazdu do Litwy. Z tem wszystkiem Łosk pozostał w ręku Kiszków, którzy wkrótce potem do ogromnych bogactw przyszli. Jeden z nich, a podobno syn Stanisława Jan Kiszka z Ciechanowca ssta źmudzki i krajczy lit. , pan 70 miast i 400 wsi, stawszy się głównym orędownikiem aryanów na Litwie, zbór helwecki w Łosku znajdujący się oddał w połowie XVI w, aryanom, gdzie sławnego z nauki Szymona Budnego ministrem zrobił. Żarliwość zaś swoją posuwając dalej, założył tu r. 1574 drukarnię, jedynie celem ogłaszania ksiąg socyniańskich. W Ł. to Budny przełożył na język polski Nowy Testament, i w Ł. go r. 1574 wydrukował. Podobno że drukarnia tutejsza została przeniesiona z Węgrowa, co dowodzi podobieństwo druków. Zarządzał nią naprzód Daniel z Łęczycy, a po nim Jan Karcan z Wieliczki, aż do r. 1587, kiedy się przeniósł do Wilna. Poczem zdaje się, że drukarnia ta wkrótce upadła. Wydała ona niemało dzieł socyniańskich, a między innemi Szymona Budnego, Paleologa, Marcina Czechowicza, Aleksandra Witrelina w r. 1586. Ta wyszły słynne Frycza Modrzewskiego Księgi o poprawie Rpltej r. 1577, przełożone po polsku przez Cypryana Bazylika, z przemową Wolana, nakładem Mikołaja Moniwida Dorohostajskiego, wojewodzica połockiego. Musiano jednak, przynajmniej z początku, i kalwińskie księgi tu wytłaczać, kiedy węgierski dziejopis kościołów wyznania helweckiego w Polsce i Litwie, drukarnię łoską do swoich policza. Radziwiłłowie odziedziczyli po Kiszkach Ł. , który z czasem oddany został na fundusz altaryi przy kościele katedralnym wileńskim. Por. Krewo, Łosk Łosiszk Łoska, rz, , prawy dopływ Desny, lewego dopływu Dniepru. Łoski, wś, pow. Słonimski, na płd. zachód od Wiązowca. Łoskie Holendry, ob. Leszcze, Łoskoń, niem. Niederhain, wś, pow. bydgoski; 13 dm. , 76 mk. ; 73 ew. , 3 kat. ; 15 analf. Poczta najbliższa i tel. w Fordonie; st. kol. żel. w Bydgoszczy. Łoskowacha, uroczysko pod wsią Minejki, pow. radomyski. Łoskuń, pow. obornicki, ob. Eckstelle. Łoskutowo, st. kol. żel. donieckiej, w gub. ekaterynosławskiej. Łośmina, rzeczka, dopływ Wazuzy, w gub. smoleńskiej, przepływa o 3 w. od m. Krasnego; na jej brzegach właśnie rozegrała się 14 18 list. 1812 r. słynna bitwa pod Krasnem i tamże 1845 r. wzniesiono na tę pamiątkę obelisk. Łośminiec, ob. Brusiata. Łośnica, dopływ Nidy, ob. Kielce, t. IV, 26. Por. Lasocina. Łośnice, wś i os. leśna, pow. będziński, gm. Poręba Mrzygłodzka, par. Kromołów. W 1827 r. 38 dm. , 210 mk. ; obecnie 50 dm. , 314 mk. , 562 mr. ziemi włośc; os. leśna 2 dm. , 9 mk. , 332 mr. lasu. Łosonia, ob. Krasówka. Łososina, por. Łosośna. Łososina 1. Dolna z Jakubkowicami, Łącznem, Sadkową i Zawadką, wś w pow sądeckim, ma par. rz. kat. w przysiołku Jakubkowicach i należy do urzędu poczt, w Tęgoborzy, oddalonej o 6, 8 kil. Wś leży w okolicy falistej, 249 m. npm. , przy gościńcu z Lipnicy do Nowego Sącza, nad Łososiną uchodzącą pod Tropiem z lew. brz. do Dunajca. Przysiołki leżą w płd. stronie od wsi i każdyma osobny folwark. Ta stara osada Długosz L. B. I, 597 ma według spisu ludności z r. 1880 w ogóle 750 mk. , z których 192 przebywa na obszarach większej posiadłości; z tych mieszka w samej Ł. 372, w Jakubkowicach 38, w Łącznem 156 a Sadkowej 197. Ci są rzym. kat. wyznania. Prócz nich w całej parafii patrz Jakubkowice jest jeszcze 60 akatolików i 80 izrael. Grunta są urodzajne, Pos. więk. ma obszaru 512 roli, 65 łąk i ogr. , 140 past. i 283 mr. lasu; pos. mniej. 450 roli, 59 łąk i ogr. , 121 pastw. i 22 mr. lasu. Ł. Dolna graniczy na wsch. z Bliskiem, na zach. ze Zbykowicami, na płn. z Michalczową a na płd. z Rojówką. 2. Ł. Górna z Kisielówką, wś w pow. limanowskim, ma par. rzym. kat. i kasę pożyczk. gminną z kapitałem 290 zł. . w. a. i jest 4, 5 kil. od Limanowy odległą; leży w okolicy podgórskiej i lesistej, u ujścia potoku Sowliny do Łososiny, 361 m. npm. Z 363 mk. rzym. kat. wyznania przebywa 45 na obszarze więk. posiadłości p. Jul. Pieniążkowej i 5 spółwłaścicieli. Za czasów Długo sza Lib. Ben. II, 182 należała do kilku spół właścicieli imienia Słupskich. Pos. więk. ma obszaru 155 roli, 25 łąk i ogr. , 46 past i 163 mr. lasu; pos. mniej. 163 roli, 33 łąk i ogr. , 96 past. i 47 mr. lasu. Kościół paraf. drewniany, z murowaną boczną kaplicą, pochodzi z r. 1491 i przechowuje metryki od r. 1660. Par. nale ży do dyec. tarnowskiej, dek. tymbarskiego, ma dołączone wsie Młynne, Koszary, Wałową górę, Bałazówkę, Pasierbiec, Makowice i Laskową. Ogólna liczba parafian 4586 rzym. kat. i 90 izrael. Gleba żytnia, średnio urodzaj na. Ł. graniczy na zach. z Koszarami, na płn. z Młynnem, na wsch z Sowlinami a na płd. z Lipową. Mac. Łososina, rz. , ob. Lasocina, Łososina, rz. górska, wytryska na płn. wsch. stoku lesistym Łysej Góry al. Kobylicy 924 m. , na płd, obszarze gm. Półrzyczek, w pow, limanowskim; płynie na płn. między domostwami tejże wsi, górską doliną, nad którą od wsch. rozpościera się dział górski Mogilnlcy 1171 m. ; zabrawszy od wsch. prawy brzeg wody ściekającego ze stoków płn. zach. Krzystonowa 1011 i 912 m. i Mogilnicy, przechodzi na obszar Jurkowa, który legł nad tym potokiem w dolinie zwartej od wsch. Łopieniem 951 m. a od zach. Ćwilinem 1060 m. . Tutaj od wsch. wpada doń potok płynący od wsi Chyżówelc, a na płn. granicy Jurkowa od zach. lew. brz. pot. z Gruszowca podążający. Od ujścia tego potoku zwraca się Ł. na płn. wsch. i na wsch. przez wsi Dobrą i Jasną, opłukując stopy zachodnie i północne góry Łepienia. W dalszym biegu zrasza obszar Tymbarku, gdzie od płd. pr. brz. przyjmuje znaczny strumień górski, Słopnicki potok. Od Tymbarku aż do wsi Łososiny Górnej tworzy łuk podany na płn. , opływając północne stopy Koszarskiej góry, rozpościerającej się od zach. ku wsch. , od Słopnickiego potoku do Sowliny, uchodzącej do Ł. we wsi Łososinie Górnej z praw. brz. Wkrótce przerzyna ten potok gościniec limanowskobocheński; zrasza ot szary wsi Młynnego, Łaskowej, Jaworzny, Kamionki, Strzeazyc, Kobyłczyny, Ujanowic, Zbykowic i Wronowic. Od Strzeszyc po Wronowice ma bieg bardzo kręty, skierowany na płd. wsch. Od Wronowic podąża w kierunku płn. przez obszary Łososiny Dolnej, Bilska, Witowic Górnych i Dolnych, i uchodzi na granicy Witowic Dolnych z Tropiem do Dunajca z lew. brz. Dolina tej rzeki przeważnie wąska, ścieśniona stokami gór i wzgórzy, wznoszących się tak ną prawym, jak lewym jej brzegu. Od Łososiny Górnej począwszy nad prawem płd. brzegowiskiem tej rz. wznoszą się Dzieleo 626 m. . Ostra 767 m. , Sałasz 909 m. , Jaworz 921 m. , bliżej zaś rzeki Bystry Dział 482 Łoska Łoski Łoskie Holendry Łoskoń Łoskowacha Łoskuń Łoskutowo Łosonia Łososina Łoska Łostowice Łostojańce Łostoja Łostek Łostajszczyzna Łostajka Łostaj Łosowo m. . Dział 427 m. ; po północnej zaś stronie tej rzeki Dział 454 m. w Młynnem, Jabłoniec 558 m. . Na dziobie 602 m. . Na blichu 541 m. . Wierzchowina 541 m. , Czyżowiec 424 m. , Żebraczka 417 m. . Między Ł. a Dunajcem, po wsch. stronie Ł. , wznosi się dział Ostrej góry 459 m. , oddzielający dolinę Ł. od doliny Dunajca. Przyjmuje liczne mniejsze i większe potoki i rzeki. Z praw. brz. wpadają do Ł. 1 pot. z pod Krzystonowa, 2 pot. od Chyżówki, 3 Słopnicki pot. , 4 Sowlina, 5 pot. od Jaworzny, 6 pot. od Zmiączy, 7 Stankowa pot. ; z lew. zaś brz. 1 pot. od Gruszowca, 2 pot. od Porąbki, 3 pot. Zawadki, 4 pot. od Rupniowa, 5 Rozdzielski pot. , 6 pot. od Kamionki, 7 pot. od Dobrociesza, wreszcie 8 Biała z Woj akowskim pot. Długość biegu 54 kil. Spad wód tej rz. podają następująco liczby okolo 850 m. źródło; 534 m. ujście pot. od Chyżowki; 485 m. most w Dobrej; 451 m. poniżej kaplicy w Dobrej; 384 m. Tymbark; 350 m. most na gościńcu limanowskim, poniżej wsi Łososiny Górnej; 320 m. ujście Rozdzielskiego pot. ; 276 m. ujście pot. od Sechny; 255 m. most pod Jakóbkowicami, na gościńcu nowosądeckim; 230 m. ujście do Dunajca. W rzece tej żyją przeważnie następujące ryby brzanka, głowacz, jelec, kiełb, łosoś, miętus, pstrąg, strzebla, świńka, węgórz. Najgłówniejszą rybą wód Ł. jest pstrąg, który dochodzi tutaj wielkości łososia i zwie się podrybkiem. Rzeka ta zdaje się mieć nazwę od łososia, który dawniej bardzo obficie w wodach jej przebywał. Br. G. Łososina, pot. wypływający z jez. Moszni, wpada do rz. Łuczosy w pow. witebskim. Część Ł. stanowi granicę gub. witebskiej i mohilewskiej. Do Ł. wpada Chotemla. Por. Krynki, Kopciowa, Hajdukowa, M. K. Łosośkowice, wś, pow. miechowski, gm. Koniusza, par. Bierków Wielki. W XV w. należała do par. Koniusza i stanowiła posiadłość kapituły krakowskiej Dług. I, 123. W 1827 r. wś rząd. 15 dm. , 102 mk. Łososna, wś i os. młyn. , nad rz. Łososną, pow. augustowski, gm. Łabno, par. Adamowicze, odl. o 61 w. od Augustowa, o 3 w. od Grodna, leży przy szosie z Sejn do Grodna, ma 18 dm. , 152 mk. W 1827 r. 16 dm. , 97 mk. Tu Tyzenhaus zamierzał stworzyć wielką osadę fabryczną i do niej poprzenosić wszystkie zakłady z Horodnicy pod Grodnem. Por. Karolin. Łosośna, dobra, pow. sokólski. Okolica malownicza przerznięta rzeką wpadającą do Niemna, Łosośną, od której to i sama miejscowość bierze nazwę. Posiadłość ta przez kilka wiej ków była we władaniu rodziny JawnutaSo poćków, bo już w r. 1500 nabył ją od p. Micuty Andrzej JawnutaSopoćko, koniuszy grodzieński, pan na Sopoćkiniach, Jasudowie, BołSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 58. dziejach, Miszkinikach, Dziemitkowie i na wielu innych włościach, a w r. 1878 została sprzedaną przez ostatniego jej dziedzica Aleksandra JawnutaSopoćkę Aleksandrowi Iljaszeuce. Ł. jest oddaloną od Grodna o 2 mile, od msta pow. Sokółki o 3 mile, od st. kol. żel. . Kuźnica 5 w. Z jednej strony tej posiadłości przechodzi kolej żelazna a z drugiej gościniec pocztowy. Łosośna, rz. , dopływ rz. Jesi. Łasośna, rz. w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Niemna. Kierunek ma płn. , długość 35 w. , brzegi wysokie; mało spławna. Na brzegach jej w 1837 r. znaleziono kości mamuta. Dopływy z prawej strony Przerwa, Podlipka, Kamionka; z lewej Krutyszka, Tatarka z Nurką lub Papiliją. Źródło w pow. sokólskim z błót pod wsią Dolną. Por. Korobczyce i Krupczyce, Łosośne, jez. w pow. porzeckim, gub. smoleńskiej, na płn. zach. od jez. Płaj. Łosośnia, por. Kolebki, Łosośnik, Łosośniki, wś, pow. mogilnicki; 11 dm. , 150 mk. ; 1 ew. , 149 kat. ; 43 analf. Najbliższa poczta, parafia i st. kol. żel. w Wylatowie Łaski, Lib. ben. I, 187. M, St. Łosowo ob. Łosiewo, Łosowo, ob. Włościbór. Łostaj 1. folw. szlach. nad rz. Łostajką, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 30 w. od Oszmiany, 1 dm. , 28 mk. , z tego 18 prawosł, 10 katol, , kaplica prawosł. i młyn wodny murowany. 2. Ł. , folw, szlach. nad rz. Łostajką, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 32 w. od Oszmiany, 5 dm. , 90 mk. , z tego 33 prawosł. , 17 katol. , 22 mahom. , 18 żyd. 1866. Łostajka Wiśniówka, ob. Gudowszczyzna, Konty, Kuty. Łostajszczyzna, folw. szlach. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 59 w. od Oszmiany, 1 dom, 7 mk. katol. 1866. Łostek, wś, ob. Krasław, t. IV, 619. Łostoja, ob. Łusta. Łostojańce, wś nad rz. Łostajką, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 37 w. od Oszmiany, 18 dm. , 178 mk. , z tego 78 prawosł. , 100 katol. 1866. Łostowice, mylnie Lostowice ob. . Łostówka, wś w pow. limanowskim, leży nad pot. t. n. , uchodzącym do Mszany a z nią do Baby z praw. brz. , w okolicy górzystej i lesistej. Rozrzucona wś rozciąga się nad pot. w wąskiej dolinie, opasanej od płn. Czarnym działem 596 do 668 m. , będącym odnogą Ćwilina 1060 m. bezwzględnej wysokości liczącego, od płd. zaś górą Wostrą, 780 m. npm. sięgającą. Ku zach. zniża się położenie wsi na 416 m. npm. Ta górska wioska o glebie zimnej, owsianej, ograniczona na dochody z lasówświerkowych, należy do parafii, sądu powiat, i urzędu poczt. w odległej o 3, 7 kil. Mszanie Dolnej i liczy 1013 mk. rzym. kat, Więk. pos. 47 Łosośnik Łososina Łososina Łosośnia Łosośne Łosośna Łososna Łosośkowice Łostówka Łosyneć Łoszkowce Łoszeny Łosze Łoszany Łoszanka Łoszamle Łoszaki Łosza Łosza Łosza hr. H. Wodzickiego ma 90 roli i 76 mr. lasu; I pos. mniej. 1336 roli, 91 łąk, 680 nieuż. uży wanych za pastwiska i 294 mr. lasu. Kasa po życz. gm. ma 552 zł. w. a. kapitału. Ł. grani czy na płn. z Kasiną Wielką, na wsch. z Wil czycami, na płd. z Łętową a na zach. z Msza ną Dolną. Mac. Łostówka, pot. górski, wypływa na grani cy Łętowej i Wilczyc w pow. limanowskim, u płn. stóp Kobylicy 924 m. ; płynie na płn. tąż granicą, poozem w Wilczycach zwraca się na zach. , tworząc granicę między gm. Łostówka i Wilczycami; przepływa Łostówkę, płynąc doliną górską, nad którą od płd. wznosi się Ostra 780 m. , a od płn. Ćwilin 1060 m. i Czarny Dział 656 m. i uchodzi do Mszany z praw. brz. , na granicy Łostówki z Łętową. W Ł. pędzi dwa młyny. Źródła leżą na wy sokości 700 m. , ujście 416 m. npm. Długość biegu 10 kil. Br. G. Łostun, szczyt w Karpatach lesistych, między Czarnohorą a Rozrogiem, 1640 m. wysoki, Ob. Lostun, Łoświda 1. dobra, pow. witebski, 3 okr. polic, własność Luboszczyńskich, daw. Chra powickich, 1805 dzies. ziemi dwors. z folwar kami. 2. Ł. , folw. Arenheyma, tamże, o 32 w. od Witebska, 100 dzies. rozl. , z zarządem gminy obejmującej 935 dusz. M. K. Łoświda, jez. w płn. stronie pow. witebskiego, ma 8, 8 w. kw. powierzchni. M. K. Łosyneć, ob. Łosiniec. Łosza, ob. Biesiady. Łosza, mko w pow. oszmiańskim, na praw. brz. rz. t. n. Dziedzictwo w r. 1743 Józefata Naramowskiego, później przeszło do Chodźków, dziś własność Antoniewiczowej; jest tu kaplica katol. par. cudzieńskiej. Łosza, mko w pow. ihumeńskim, w okr. polic. uździeńskim, przy drodze wiodącej z mka Szacka do mka Uzdy, w miejscowości lesistej, nad rz. t. n. , ma cerkiew pounicką, szkołę żydowską, osad około 50. W w. XVII własność kniaziów Hołowczyńskich, a później Zaranków; w w. XVIII przez wiano Zarankówny, podczaszanki wołkowyskiej, przeszła do Zawiszów, w bieżącem zaś stuleciu przez wiano Zawiszanki, jenerałówny, Ł. została własnością Grabowskich Toporczyków i należy do dominium ich Tołkaczewicze ob, . W około na kilka mil znajdują się sławne ostępy na grubego zwierza, to też na łosie i niedźwiedzie dziedzice robią pomyślne polowania. Al Jelski. Łosza L pierwszy, znaczny lewy dopływ Niemna, w pow. ihumeńskim, zaczyna się około folw. Paciorek nieznacznym prawie strumykiem i przeciąwszy gościniec mińskosłucki i ze wschodniego zmieniwszy na południowy, płynie moczarami i dzikiemi ostępami w okolicach wsi Dołhinicz i Zarankowa, pod mkiem Ł. rozlewa się w jeziorko i obraca młyn; dalej przepływa około wiosek i osad Kry wale, Bo rowa, Cycylianów, Sienożatki, Huta, Brucha, Uhły i Rum, tu znowu ma młyn i zarazem przystań dla spławów wiosennych drzewa z puszcz okolicznych do Niemna. Po za Ru mem, kierując się coraz ku zach. , płynie oko ło wsi Załoszanki, Rospy, Silniki, Przewóz, tu przecina po raz drugi gościniec mińskosłuc ki, a pod Mroczkami z przeciwnej strony zasi lana rz. Wynią, bardziej się rozszerza i płynie około Swinki, Adampola, Wirkowa i poniżej Rzeczycy wpada do Niemna kilku odnogami naprzeciwko mka Piaseczna. Długość biegu około mil 13, na wiosnę dość rybna. 2. Ł. , mała rz. w pow. mozyrskim, ma początek w mo czarach około wielkiej wsi Mieleszkiewicze, poniżej o w. 4 we wsi Mielniki porusza dwa młyny i ubiegłszy jeszcze 5 w. w kierunku płd. , wpada do rz. Czercień, dopływu sławnej z rybności Sławecznej. Al. Jelski. Łosza, jez. na płd. krańcu pow. słuckiego, przy granicy pow. mozyrskiego, w lesistych moczarach kotliny Morocza, dopływu prawego Słuczy, w pobliżu całkiem odosobnionych wsi i folw. Jaśkowicz; ma długości przeszło w. 2, szerokości około 1 3 w. , łączy się z Moroczem strugą wodną płynącą, bardzo rybne. Łosza, lewy dopływ Oszmianki ob. . Łoszaki, wś rząd. , pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 48, od Dziewieniszek 12, dm. 16, mk. katol. 145 1866. Łoszamle, jez. w pow. porzeckim, gub. smoleńskiej, na płd. zach. od jez. Moszne. Łoszanka, Łaszanka, rz. , lewy dopływ Świsłoczy, przyjmuje Lipówkę, Bojarkę i Indurkę. Łoszany 1. folw. szlach. nad rz. Zdrą, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 28 w. od Oszmiany, 1 dom, 8 mk. mahom. 2. Ł. , wś nad rz. Zdrą, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 38 w. od Oszmiany, 12 dm. , 81 mk. , z tego 53 prawosł. , 28 katol. 1866. Łosze, ob. Łosie. Łoszeny, pot. , bierze początek w lesie, w obrębie gm. Tustanowic, w pow. drohobyckim; płynie zrazu lasem, potem między domostwami wsi Tustanowic, a w końcu łąkami tejże, i na obszarze wsi Hubicza uchodzi do Tyśmienicy z praw. brz. Długość biegu 8 kil. Br. G. Łoszkowce z przys. Fedorówką, wś, pow. kamieniecki, gm. i okr. polic, w Kupinie, poczta w Tynny, tel. w Jarmolińcach. Rz. Studenica zaczyna się w okolicy tej wsi i tworzy tu pierwszy staw. Par. katol do Sołodkowiec. Od Kamieńca w. 50, od st. kolei odeskowołocz. Proskurów w. 46. Ziemi dwors. w 2ch folw. gospodarczych dzies. 1600, gospodarstwo płodozmienne, lasu 50 mr. , sianożęci do 200 m. Ziemi włośc. 645 dzies. , mk. 660, w tej liczbie Łosza Łosza Łosza Łoświda Łoświda Łostun Łostówka Łostówka Łoszkowo Łoszkowo Łoszyca 36 jednodw. Cerkiew prawosł. na miejscu, chociaż par. przyłączona do sąsiedniej wsi Udryjowiec. Dziedzictwo dawniej Potockich, od 1845 r. Modzelewskich. Dr. M, Łoszkowo al. Nacza, dobra, pow, lepelski; 1674 r. własność Szpakowskich, 1690 Skrodzkich, 1705 Szczyttów. Łosznica, wś z zarządem gm. , w pow. borysowskim, w okr. polic. I chołopienickim, nad rką Łosznicą Żurawką, dopływem prawym Mużanki, przy dawnym gościńcu poczt. borysowsko orszańskim, miała st. poczt. , teraz o w. 10 od st. Bojary dr. żel. brzeskomoskiew. ; ma cerkiew, osad 126, łąki obfite; greckie ducho wieństwo w czasach poddaństwa posiadało tu grunta i 22 włościan płci męskiej. Gmina Ł. składa się z 6 starostw wiejskich, z 59 wsi i około 2900 włościan płci męs. Miejsce to w r. 1812 było świadkiem sławnej rejterady ku Borysowu 25 listopada. Napoleon miał główną kwaterę w Ł. i po omyłkach ks. Belluno, któ ry nie wypełnił rozkazów należycie, cesarz te goż dnia wyruszył pod Borysów, osaczony przez trzy armie Kutuzowa, Wittgensteina i Czyczagowa. Wynik tego zdarzenia jest zna ny. Dodziśdnia pokazują miejsce gdzie noco wał Napoleon. Al. Jelski. Łoszniów z Zagórzem, wś, pow. trębowelski, o 7 kil. na płn. od tego miasteczka, nad rzeczką Gniezną, do której wpada pot. Boryczówka, biorący swój początek w błotach leżących między Trębowlą, Iwanówką, Hleszczawą i Boryczówką wsią; błota te zwane Stawki, z powodu że dawniej poprzerzynane były groblami, które wstrzymywały wody tego potoczku i tworzyły cały szereg małych stawków, należących do radców trębowelskich, jak tego dowodzi przywilej dany przez Stefana Batorego w Toruniu 30 lipca 1576 r. , gdzie czytamy między innemi Dozwalamy radcom na gruncie miejskim stawków tyle, ile być może na rzece Boryczówce, usypać, zrobić i używać. Wś ta graniczy na wsch. z Iławczem, na płn. z Suszozynem, na zach. z Nałużem i Mikulińcami, na płd. z Trębowlą i Boryczówką. Przestrzeń posiadł. dwor. grun. or. 1480, łąk i ogr. 262, past. 198, lasu 1112 kw. mr. aust. ; posiadł. włośc. 2917 kw. mr. aust. Ludność rzym. kat. 2106, gr. kat. 505. Par. rzym. kat. w miejscu, erygowana jako kapelania w 1869 r. systemizowana 1874 r. ; kościół mur. postawiony ze składek parafian i datków właściciela tych dóbr Wiktora hr. Baworowskiego, poświęcony 1873 r. p. wez. Narodzenia N. P. M. Do tej kapelanii należą oprócz Łoszniowa wś Suszczyn o 2 kil. oddalona z 173 i Ostalec o 4 kil. z 160 parafianami; w obrębie tej par. znajdowało się w 1880 r. 171 izrael. , obecnie nie ma w Ł. żadnego izraelity. Gr. kat. należą do par. w Suszczynie. Dzierżawcą Ł. był przez przeciąg lat 30 Ignacy Zabialski, sławny gospodarz, któren, spuściwszy staw, przemienił stawiska na doskonałe łąki i orne pole, siał różne gatunki traw pastewnych, miał poprawne konie, bydło i owce. Włościanie łoszniowscy mąją najlepsze w całej okolicy inwentarze, a pracowici, trzeźwi i oszczędni przyszli do znacznych majątków, tak w ziemi jak w kapitałach. Dobrobyt mieszkańców oka zuje najlepiej ta okoliczność, iż włościanie łoszniowscy byli w stanie w przeciągu lat 20 wy stawić kościół murowany, kosztujący przeszło 17, 000 złr. ; plebanią łacińską mur. kosztującą około 6, 000 złr. ; szkołę mur. o 3ch salach na ukowych, z pomieszkaniem dla nauczyciela kie rującego, która kosztowała 12, 000 złr. ; przebudowywują starą i upadkiem grożącą gr. kat. cerkiewkę, oraz sprawiają wewnętrzna urzą dzenie kościoła i dzwony. Ta mazurska osada, na głębokiem założona Podolu, sięga dawnych czasów, tuliła się ona do warownego zamku, który wraz z całą tą majętnością należał do rodziny Dulskich h. Ostoja; wś i zamek leżały w głębokim parowie nad Gniezną, a przystępu do zamku bronił obszerny staw, otaczający ze wszech stron wały zamkowe. Z zamku został główny budynek, przerobiony obecnie na go rzelnię, dawna kaplica zamkowa i jedna z baszt przerobione na mieszkania; grubość murów wskazuje, że były przeznaczone do obrony przeciwko nieprzyjaciołom, a pozycya śród stawu i błot czyniła go trudnym do zdoby cia. Właściciel teraźniejszy tych dóbr Wiktor hr. Baworowski. B. R. Łoszówka, pot. łączny i błotny, wypływa koło Bryndasówki, grupy chat należących do obszaru wsi Zawidcza, w pow. brodzkim; pły nie przez łąki moczarowate na obszarze wsi Zawidcza i Smarzowa w kierunku wsch. i koło Barszczowa, chat smarzowskich, wpada z lew. brz. do Styru. Zowie się także Smarzowskim rowem, gdyż wody tego potoku dla osuszenia łąk płyną korytem ku temu celowi uregulowanem. Długość biegu 12 kil. Br, G. Łoszyca 1. Wielka, Wielka i dobra w gub. mińskiej, w pow. mińskim, przy dawnym trakcie poczt. mińskokojdanowskim, nad rzeczką Łoszycą, w gm. sicnickiej, w miejscowości malowniczej, o 5 w. na płd. od Mińaka położono. Starożytna ta osada była niegdyś własnością Radziwiłłów; w początkach w. X. VII1 władali nią Oborscy ob. Pamiętnik Zawiszy, str. 143, w wieku bieżącym posiedli Ł. Niomorszańscy, a przez wiano przechodzi teraz na Bohdaszewskich i Siemaszków. Wś ma osad włócznych 23. Dobra, około 45 włók, słyną z dobroci gleby i łąk; folw. zabudowany kosztownie z muru, obszerne sady, piękna rezydoncya i bliskość miasta podnoszą wartość tej wybornej majętności. Znaczny dochód przynoszą Łoszówka Łoszniów Łosznica Łotoszewa Łotosze Łotoki Łotewka Łotatniki Łotaszowa Łota Łoszyce Łoszyce Łot Łoszyny Łoszyniec Łoszyńce czynsze, młyn i propinacya; przy rezydencyi I kaplica katolicka, w której się dziś nabożeństwo nie odbywa, 2. Ł. Mała, wś i piękne dobra, o 6 w. od guber. miasta Mińska, przy dawnym trakcie poczt. mińskoihumeńskim, w gm. sienickiej, z praw. strony rz. Swisłoczy, przy ujściu do niej rzeczki Łoszanki położone; wś ma osad włócznych 8. Dobra, około 164 włók, dziedzictwo starej tu rodziny Pruszyńskich h. Ogończyk, niedawno po kądzieli przeszły na Lubańskich. Ostatni z tej linii Eustachy Prószyński, człowiek niepospolitych zdolności i ukształcenia, miał w Ł. przez lat kilkadziesiąt wyborne gospodarstwo i odznaczając się nadzwyczajną dobrocią dla poddanych włościan, doprowadził ich byt i gospodarstwo włościańskie do kwitnącego stanu. Rzadki przykład, śród stosunków minionych, panów do włościan, i dla tegośmy to imię wyjątkowe zapisali. Majętność Ł. , w malowniczem i najdogodniejszem położeniu, słynie z bardzo urodzajnej pszennej ziemi, wybornych łąk nad Świsłoczą, z pięknej rezydencyi i znacznych dochodów z młynów, czynszów, propinacyi i piwowarni. Nieopodal rezydencyi piękna kaplica fundacyi Prószyńskich, z muru wzniesiona, w której jednak od lat kilkunastu nabożeństwo ustało; parafia katol. koroliszczewicka. Łoszyce, ob. Łosicze, Łoszyńce, mały poleski zaśc. w pow. ihumeńskim, ku granicy pow. borysowskiego, przy gościńcu wiodącym z Pakalina do Pierejmy i Smolewicz; ma osad 3, grunta lekkie; miejscowość bezludna, ponura i bezwodna. Łoszyniec, niewielka bagnista rzeka w płn. stronie pow. ihumeńskiego; poniżej wsi Leskowicz, przyjąwszy w siebie wody rzeczki Huszniewki, wpada do Brusiaty dopływu Berezy ny z lewej strony; długość biegu około 2 mil; kierunek północnozachodni. A, Jelski. Łoszyny, wś w pow. mińskim, w gm. zasławskiej, ma osad włócznych 17; miejscowość wzgórkowata, gleba dobra, lasu mało; tędy drogi z Niedreski do Horoszki i ze Słobody do Nowaszyna. A. Jelski. Łot, rozległe błoto w gub. czernihowskiej, pow. borzeńskim. Łot, Łota, jez. , wypływa zeń rz. Rotniczanka al. Rodniczanka. Por. Grodno, t. II, 834. Łota 1. wś nad rz. Łotą, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 17 w. od Oszmiany, 12 dm. , 181 mk. , z tego 176 katol. , 5 prawosł. 2. Ł. , folw. szlach. tamże, 1 dm. , 9 mk. katol. Drewniana kaplica katol. 3. Ł. , karczma tamże, 1 dm. , 8 mk. żydów 1866. Łotakiszki, zaśc. rząd. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 30 w. od Święcian, 2 dm. , 19 mk. katol. 1866. Łotaszowa, ob. Łotoszewa. Łotatniki po rus. Łotiatynyki, wś w pow. stryjskim, 8 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Stryju. Na płn. wsch. leżą Jaroszyce przys. Komorowa, na wsch. Sie chów, na płd. Uhelna i Bereźnica, na zach. Strzałków, na płn. zach. Podhorce. Zach. część obszaru przepływa potok Bereźnica od płd. na płn. i zabiera z obu boków małe strugi. We wsch. części obszaru płynie wzdłuż granicy płd. od zach. na wsch. pot. Nieciecz, dopływ Swicy, a na płn. od niego nastaje pot. Kre chówka ob. i płynie na płd. wsch. do Siecho wa. W dolinie Bereźnicy leżą zabudowania wiejskie 300 m. . W zach. stronie las Zabyszów. We wsch. , przeważnie lesistej części, las Lipniaki, na płd. ze szczytem 360 m. wys. ; na płd. wsch. od niego las Niczyca, a na płd. karczma Basy al. Basowa. Na wsch. krańcu las Przylasek. Własn. więk. ma roli or. 117, łąk i ogr. 568, past. 123, lasu 1107 mr. ; własn. mniej. roli or. 97, łak i ogr. 43, past. 10, lasu 3 mr. W r. 1880 było 184 mk. w gm. , 75 na obszarze dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem 50 rzym. kat. . Par. gr. kat. w Bereźnicy, rzym. kat. w Żulinie. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Mikołaja. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do ststwa stryjskiego. W chwili zaboru była za osobnym przywile jem w posiadaniu Wiktoryi ks. Jabłonowskiej. Wyrokiem sądu apelacyjnego lwowskiego z 20 grud. 1785 r. wraz z dochodami od 30 grud. 1778 r. przyznana rządowi i w r. 1787 oddana jako częściowy ekwiwalent za Turzę Wielką Stanisławowi Broniewskiemu. Lu. Dz. Łotewka, wś włośc. nad rz. Niemnem, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 79, od Dziewieniszek 50; dm. 19, mk. prawosł. 172 1866. Łotoki, wś, pow. rossieński, parafia widuklewska. Łotosze, wś na prawym brzegu rz. Noryń, pow. owrucki. Łotoszewa, wś, pow. zwinogródzki, dawn. ststwo, przy połączeniu Gniłego Tykicza z Gór skim. Mk. 780, ziemi 1444 dzies. Cerkiew paraf. w Pieszczanej. Dr. T. Hr. Łotoszyn, kol. , pow. hrubieszowski, gm. i par. Hrubieszów. Istniała tu fabryka oleju znacznych rozmiarów. Łotoszyno, st. poczt. w pow. staryckim, gub. twerskiej, 27 w. na płn. zach. od Wołokołamska, na trakcie bocznym. Lotów, wś, pow. hrubieszowski, gm. Werbkowice, par. Hostynne obrz. grec. Lotów, wś w pow. rzeczyckim, przystań na rz. Dnieprze. Łotowiany, trzy folw. , pow. wiłkomierski, par. traszkuńska, własność Okulicza, Szadziewicza i Walmusa. Łotowo, młyn do ststwa kupiskiego należący, pow. wiłkomierski, par. Onikszty. Łotowo Łotowiany Lotów Łotoszyno Łotoszyn Łotowo Łotowo Łotwa Łotwele Łotwicze Łotwiny Lotyhol Łotyhol Łotynica Łotyniszki Łotysko Łotysze Łotowo, zaśc, pow. poniewieski, nad rz. Łotówką, 5 okr. polic, onikszciański, o 43 w. od Poniewieża, 39 mk. , młyn wodny 1859. Łotwa, niem. Lettenland ob. Łotysze, Łotwa, Łotwie, wś włośc. nad jez. Łotwa i Basochy, pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 60 w. od Wilejki, 8 dm. , 116 mk. , z tego 103 prawosł. , 13 katol. 1866. Łotwa 1. Wielka, wieś w pow. słuckim, w gm. lachowiekiej, nad rz. Wiedźmą, dopły wem lewym Szczary, ma osad dawnych 60; tędy gościniec z Lachowicz do Swojatycz, miejscowość bezleśna, grunta dobre. 2. Ł. Mała, wś w pow. słuckim, nad rz. Wiedźmą, tuż przy mku Lachowiczach, w gm. lachowickiej, ma osad dawnych 23; grunta wydajne, miejscowość bezleśna. A. Jelski. Łotwele, ob. Szakinów, Łotwicze, wś, pow. słonimski. Była tu kaplica b. parafii katolickiej Mołczadź. Łotwiny, wś w pow. słuckim, w gm. teladowickiej, nad rzeczułką Łotwą, prawym dopływem Turyi, przy drodze wiodącej z mka Bobowni do mka Piaseczna w ihumeńskiem, ma osad 50; gleba urodzajna, okolica niebezleśna. Lotyhol, wś szlach. , pow. wilejski, o 82 w. od Wilejki, o 19 od Duniłowicz, należy do 30 stu rodzin szlach. Strękowskieh, Zgierskich, Sielutów, Obuchowiczów, Bychowców, Skrodzkich, Sakowiczów i i. Obszaru 2000 mr. Gle ba dobra, żytnia. K. O. Łotyhol 1. wś włośc, pow. wilejski, o 25 w. od m. Wilejki, 1 okr, adm. , 18 dm. , 214 mk. prawosł. Cerkiew prawosł. drew. i szkoła. 2. Ł. , wś rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 26 w. od Oszmiany, 2 dm. , 3 mk. kat. 1866. Łotynica, ob. Lutynica. Łotyniszki, wś, pow. rossieński, par. girtakolska. Łotysko, przys. do Błażowy w t. I pod Błażowa mylnie Zołyska. Łotysze, błędnie Lettowie al. Lotwacy po łac. Lothavici po niem. Letten, po łotew. podług pisowni polskoinflanckiej i górnej Kurlandyi Łatwiszy, a szwedzkoinllanckiej i dolnej Kurlandyi Latweeschi, należą do plemienia litewskiego, któro dzieliło się 1 na Lettgalów, później nazywanych Łotyszami Łotwą, z jakich mała cząstka nosiła miano Semigalów; ci Lettgalowie zajęli najbardziej północne okolice, a mianowicie Kurlandyą i dzisiejsze Inflanty tak polskie jako i szwedzkie, t. j. małą część dzisiejszej gub. witebskiej i niemal całą gub. inflancką czyli ryską; 2 na Litwinów czyli Litwę właściwą Letuwa, o których porownaj wyżej art. Litwa, t. Y, str. 330 337; 3 na Prusów, którzy zajmowali pobrzeża Baltyku od morza ku południowa, na prawym brz. dolnej Wisły, ku wybrzeżom rz. Drwęcy w dzisiejszych Prusach wschodnich; i wreszcie 4 na szczep Jadźwingów, którzy mieszkali na płd. od Narwi ku siedzibom polskiego szczepu Mazurów. Jadźwingowie wytępieni byli w walce z Polską w w. XIII; Prusowie również wyginęli pod naciskiem kzyżackiego oręża i srogich germanizujących praw, a język ich uległ zatraceniu. Ostatnia kobieta mówiąca po prusku żyć przestała w połowie XVII stulecia. Z całego łotewskolitew, plemienia tylko szczep czysto litewski odegrał pewną rolę dziejową. Był on już w XI w. wystawionym na najazdy, które pośrednio przyczyniły się do grupowania pojedynczych gmin litewskich w jedne osadę. Były to najazdy waregskich książątek, panujących nad krewickiemi ludami i dla tego u Łotyszów Rossyanin nazywa się dotąd Krews, a Rossya Krewuziemie, t. j. ziemia ludów krewickich. Następstwem tych napadów ze strony ludów krewickich było hołdowanie Litwinów z po nad górnej Wilii w. ks. Jarosławowi Włodziraierzowiczowi. Lecz daleko większego wpływu na losy całego plemienia łotewskolitews. , a więc wszystkich składających go szczepów Łotyszów, Litwinów, Prusów i Jadźwingów były usadowienia się niemieckich osadników najprzód w r. 1200 u ujść Dźwiny, a wkrótce potem po nad dolną Wisłą. W r. 1202, dla obrony osadników niemieckich u ujść Dźwiny, założonym został w Inflantach zakon kawalerów mieczowych, znanych w dziejach tego kraju pod nazwą Fratres militiae Christi de Livonia a w r. 1230 krzyżacy zaczęli się kolonizować na dobre w ziemi chełmińskiej. I tu i tam, pod pozorem apostołowania, rycerskie zakony szerzyły ucisk, zabór i wytępiały ludność miejscową. Pierwsi t. j. kawalerowie mieczowi, całem swem brzemieniem przytłaczali Łotyszów i mieszkających przeważnie na morskich wybrzeżach Kuronów i Liwów należących również jak Estowic do plemienia fińskiego, a stanowiących obecnie już tylko nieznaczną cząsteczkę tego plemienia, drudzy zaś Prusów. Prusowie i Łotysze oba szczepy pokrewne Litwinom wciągały i tych ostatnich w lcrwawe zapasy; lecz głównie Litwa wspiera Łotwę i walczy aporczywic z kawalerami mieczowymi, nad którymi dosyć często odnosi zwycięstwa. W r. 1236 zadają Litwini taką klęskę kawalerom mieczowym, że zakon ich, czując się zbyt słabym i osamotnionym, jednoczy się i za staraniem papieża Grzegorza IX w r. 1237 zlewa zupełnie z zakonom krzyżackim, noszącym tu odtąd nazwę Fratres domus Teutonicorum per Livoniam, dla odróżnienia go od pruskich krzyżaków. Ten to zakon krzyżaków inflanckich teraz już nietylko szczepom Liwów i Ł. , lecz nawet samym biskupom inflanckim śmiało stawia czoło i w tych nadmorskich krainach do coraz większej władzy dochodzi. Ostatnią po dya dobrowolnie poddała się berłu rosyjskiemu. Podług najnowszych danych statystycznych z d. 31 grudnia r. 1881, liczba Ł. , stanowiących ogół ludu wiejskiego w gub. kurlandzkiej, wynosi razem 479, 978 głów; z tej liczby na miasta kurlandzkie przypada ich zaledwie 17, 625; w gub. inflanckiej czyli ryskiej a mianowicie w jej wszystkich powiatach południowych i średnich liczą Łotyszów ogółem 490, 345, z których na miasta przypada aż 75, 681 płci obojga; w Inflantach polskich wchodzących od r. 1802 w skład gub. witebskiej liczą obecnie 205, 000 Ł. płci obojga, zamieszkałych w powiatach dyneburskim, lucyńskim i rzeżyckim; w gub. kowieńskiej w 2 ch tylko jej powiatach poniewieskim i nowoaleksandrowskim graniczącym z Kurlandyą liczba łotewskich mieszkańców dochodzi do 20, 000; w gub, pskowskiej w pogranicznym pow. ostrowskim jest ich w kilkunastu osadach zaledwie około 200 głów Ogółem więc liczba Ł. płci obojga wynosiła w r. 1881 przeszło milion głów, bo aż 1, 195, 523. Podług wyznań nie rozdzielają Ł. najnowsze nasze źródła statystyczne. Możemy więc tylko zaznaczyć, że obecnie w tym szczepie przeważa wyznanie ewang. augsb. Religią rzym. katol. wyznaje około 1 4 miliona Ł. , zamieszkujących górną Kurlandyą, Inflanty polskie oraz obszerne parafie łotewskie Lenen, Liwenberzen i Alszwang, w Kurlandyi dolnej. Takich co w połowie bieżącego stulecia przyjęli prawosławie jest nie wielu. Koncentrują się oni przeważnie w Inflantach szwedzkich, w okolicy Kokenhuzy, a w dolnej Kurlandyi w okolicy miasta Goldyngi, w którem istnieje ich bractwo. Fizyognomia Ł. znacznie się odróżnia od Finnów i Estów a zbliża do Litwinów i Słowian. W przecięciu charakteru łagodnego, cichego, lubią przedewszystkiem życie spokojne, są uczciwi, nabożni, dosyć pracowici, cierpliwi i roztropni, a w ogóle nie odznaczają się chciwością. Ubiór ich poniekąd podobnym jest do tego, jaki noszą włościanie kolonistów niemieckich. Domy mieszkalne zwykle budują z drzewa, z okrąglaków, zatykając szpary mchom; żyją rodzinami, odosobnieni jedni od drugich, zwykle w dolinach nad brzegami jeziór i strumieni; przy wyborze sadyb zwracają przedewszystkiem uwagę na piękność położenia; to też znajdujemy je nierównie częściej w malowniczem położeniu, u podgórza przerzniętego pięknym parowem, w pobliżu sączących się czystych wód krynicy, otoczone czeremchą, jarzębiną i kwiecistemi krzewy, w których rozbrzmiewa uroczy śpiew słowika, niż na glebie żyznej, zwłaszcza jeśli ta ostatnia w samotnej płaszczyźnie jest położoną. Zresztą niemal w niczem nie różnią się Ł. od włościan litewskich, szczególniej w Inflantach polskich i tak tęgę pogańskich Ł. , która się najdłużej utrzymała w dzisiejszej Kurlandyi i Semigalii, łamie raz na zawsze już w końcu XIII stulecia zakon inflancki krzyżacki, zdobywając gródek pogański Terweten. Dzięki dokładnym wiadomościom, powziętym z Inflanckiej Kroniki rymowanej przypisywanej przez wielu uczonych Ditlepowi de Alnpeke, co wszelako, wedle najnowszych studyów, dokonanych przez słynnego badacza kronikarzy inflanckich Jerzego Berkholca, grubym jest błędem, możemy dzisiaj jasny dopatrzyć związek pomiędzy wypadkami a miejscem, które było widownią krwawego dramatu ostatecznego podboju łotewskiej Semigalii pod władzę inflanckiego krzyżackorycerskiego zakonu. Doblena, Raken i Sidobrena bez silnego grodu Terweten stały się dla szczepu łotewskiego straconym posterunkiem; bez niego straciły główny punkt podpory i łączyć się z pogańską Litwą już nie mogły. Założony zaś nieopodal przez Krzyżaków zamek Heiligenberg, chociaż siał przestrach i krwawe łzy, chociaż niewiele lat liczył istnienia, przedstawia nam koniec walki zaborczej i początek nowej cywilizacyjnej epoki dla chrześciańskiej już odtąd Kurlandyi, Semigalii i całych Inflant, słowem wszystkich ziem przez szczep Ł. dotąd zamieszkanych. Łotysze mieszkają obecnie w guberniach inflanckiej czyli ryskiej, kurlandzkiej, części witebskiej zwanej Inflantami Polskiemi i cząstkach niektórych pogranicznych powiatów gubernij kowieńskiej i pskowskiej. W XII stuleciu stanowili oni, jak to wykazaliśmy wyżej, udzielny i dość silny naród, lecz podbici najprzód przez zakon kawalerów mieczowych Fratres militiae Christi de Livonia, któremu niezwykły stawiali opór, a następnie przez zjednoczony z nim od r. 1237 najzupełniej zakon krzyżaków inflanckich Fratres domus Teutonicorum per Livoniam i nawróceni ostatecznie przez tych ostatnich, stracili całkowicie swoją samoistnośó. Za tychże krzyżaków powodem, w połowie XVI stulecia, większa część Ł. przyjęła wyznanie ewangelickoaugsburskie. W r. 1561, za króla Zygmunta Augusta, wraz ze wszystkiemi stanami całych Inflant przeszli i Ł. pod panowanie rzpltej polskiej, do której część ich zamieszkała w Inflantach szwedzkich czyli dzisiejszej gub. inflanckiej albo ryskiej należała do r. 1621, część zamieszkała w Inflantach polskich stanowiących obecnie cząstkę gub. witebskiej do r. 1772, w którym Inflanty polskie wraz z Białorusią przyłączono do cesarstwa rossyjskiego, a część zamieszkała w księstwie Kurlandyi i Semigalii stanowiącem lennicze państewko rzeczypltej polskiej do końca jej istnienia aż do r. 1795, w którym, jak powszechnie wiadomo, nastąpił trzeci rozbiór Polski, poczem Kurlan Łotysze zwanej górnej Kurlandyi das kurische Oberland, gdzie się już razem zbierają i tworzą małe Wioski, do czego skłaniają ich przyrodzone własności kraju i stosunkowo gęstsze zaludnienie. Kiedy wyłączymy wielkie lasy i bagna całkiem niezamieszkałe, na milę kwadratową wypadnie w Inflantach polskich przeszło 1300, a w górnej Kurlandyi około 2000 mieszkańców. Polskoinflanccy Ł. zewnętrzną postawą nie różnią się zgoła od spółplemienników swoich w Kurlandyi i gub. inflanckiej, czyli tak zwanych Inflantach szwedzkich, zwłaszcza od mieszkających na pograniczu około rozległego jeziora Łubanu i bystrej rzeki Ewikszty por. niżej art Łuban. Ten sam wyraz cierpienia rozlany na twarzy, ziemista jej cera, pewne nabrzmienie policzkow, rysy wyrażające nieudaną pokorę; budowa ciała również wysmukła. Są oni przeważnie małego wzrostu, niekrępi, w ogóle niesilni. W głębi kraju wszakże spotkać można mężczyzn krzepkich, słusznego wzrostu, dobrze i silnie zbudowanych, jako też i piękne kobiety, które, jak i w wielu okolicach gub. inflanckiej, od pierwotnego pochodzić muszą szczepu. Temperament polskoinflanckich Ł. flegmatyczny, brak w nim energii; charakter im tylko właściwy i dla tego dosyć trudny do określenia. Są oni po większej części leniwi, obojętni na wszystko oprócz własnego interesu, który, zwłaszcza od swego uwolnienia w r. 1861, zawsze na pierwszem stawiają miejscu. W stosunku do możnych są uniżeni, pokorni, ale kiedy uczują się silniejszymi, zaraz stają się uparci, fałszywi a nawet podstępni. Chociaż poddaństwo zniesione dopiero przed dwudziestu trzema laty i pijaństwo, które przed zaprowadzeniem towarzystwa wstrzemięźliwości w Inflantach polskich bardzo było upowszechnione do przytłumienia rozumu i rozkrzewienia lenistwa wiele się przyczyniały, zawsze jednak, pomimo lepszych nawet warunków, wstręt do pracy i ociężałość umysłu charakterystycznie tę gałąź Ł. cechują. W niej także zauważyć jeszcze można brak wszelkiego pociągu do stowarzyszeń, które w Kurlandyi i Inflantach szwedzkich o ile nie są ogniskiem agitacyj socyalnopolitycznych przyczyniają się niemało do uobyczajenia ich spółplemienników, posiadających nie tylko liczne stowarzyszenia dobroczynności, urządzających najrozmaitsze rozrywki ludowe, ale także niesłychaną moc towarzystw chóralnych Gesangrereine, jakie w r. 1880 występowały zbiorowo w Rydze w chórach mieszanych, złożonych z przeszło tysiąca osób płci obojga, śpiewających zgodnie, już to a capella, już z towarzyszeniem orkiestry. Natomiast w Inflantach polskich, z powodu braku wszelkiego pociągu do sto warzyszeń, każda włościańska rodzina pracuje tylko dla siebie i tyle tylko, ile nieodzownem jest do zabezpieczenia życia. Nie brak wszakże i wyjątków, których liczba coraz się zwiększa, zwłaszcza w miejscowościach zbliżonych do miast powiatowych i miasteczek. Włościanie dochodzą w nich do wielkiej zamożności, a wyuczywszy się czytać po polsku, wyróżniają się coraz bardziej od swych spółbraci rozwijającą się ciągle oświatą. Polskoinflancka gałąź Ł. w pierwszym dziesiątku lat po wyswobodzeniu się z więzów poddaństwa znacznie naprzód postąpiła. Więksi właściciele ziemscy i niektórzy kapłani, stosownie do możności, oddawna wiele pracowali nad umoralnieniem i oświatą ludu, i chociaż od r. 1863 duchowieństwo po za obrębem kościoła mało może wpływać na kształcenie umysłu swoich parafian, mimo to jednak szkółki elementarne, jak i przedtem, przez nich długo jeszcze były podtrzymywane, a i pisma ludowe w narzeczu polskoinflanckiem się mnożyły do r. 1871, w którym to czasie władze miejscowe tak użytecznej działalności kres położyły, wzbraniając wydawcom i drukarzom w obrębie państwa rossyjskiego mieszkającym, tak ogłaszania ksiąg nowych, jako też przedruku dawniejszych i to pod najsroższemi karami. Odtąd w Inflantach polskich, zarówno jak na Litwie i Żmujdzi, wszelkie księgi ludowe nadzwyczaj podrożały. Przedruki ich uskutecznia zagranica. Litewskie przedrukowują bezustannie w Prusach wschodnich, a przedruk łotewskich w narzeczu polsko inflanckiem, według świadectwa słynnego królewieckiego lingwisty profesora Betzenbergera, dokonywa się w Holandyi i wybornie naśladuje dawne wydania wileńskie, dorpackie i ryskie. Będąc stamtąd przez żydów przemycane, stanowią one nową gałąź zysku, do samych już tylko żydów wpływającego. Szkółki ludowo łotewskie w Inflantach polskich sankcyi rządowej nie otrzymały. Natomiast urządzono przy zarządach gminnych rządowe szkółgi gminne, w których uczą tylko po rossyjsku i któro ż tego powodu wcale nie są uczęszczane. Stan tych szkółek i zarządów gminnych dosadnie maluje dr. August Bielenstein w zeszłorocznym tomie czasopisma Baltische Monatsschrift t. XXIX, str, 715, dając znakomity obraz triumwiratu złożonego z pisarza gminnego, nauczyciela oraz felczera, którzy nie podzielają ani języka, ani też wyznania tej gałęzi E. , będącej wszakże całkowicie w ich ręku; sie sind jenem Triumyirat machtlos und wehrlos preisgegeben są słowa wspomnianego powyżej słynnego badacza szczepu łotewskiego. Inaczej rzecz się ma w Inflantach szwedzkich i Kurlandyi, gdzie usamowolnienie włościan już nastąpiło w r. 1817 i 1818, gdyż tam władze miejscowe nie zakładały sobie za najważniejsze zadanie nadwątlania stosunku Łotysze Łotysze patryarchalnego, jaki od kilku wieków łączył właścicieli ziemskich z włościanami. To też we wspomnianych prowincyach dotąd nawet nie próbowano wzbraniać gminom zakładania szkółek czysto ludowych, w których chłopcy i dziewczęta wieśniaków pobierają nauki wyłącznie w języku łotewskim. Szkół takich liczono w r. 1880 w samej tylko Kurlandyi 364 i w tymże roku uczęszczało do nich 15, 227 chłopców i 10, 127 dziewcząt, a więc ogółem 25, 324 dzieci wszystkich łotewskich. W tych 364 szkołach ludowych nauczało 438 nauczycieli, z których aż 241 posiadało patenta czy też dyplomy na nauczycieli elementarnych. Wiadomości niniejszc czerpiemy z oficyalnego sprawozdania, ogłoszonego przez zwierzchność szkół wiejskich w Kurlandyi Kurländische OberLandschul Commission. W części gubernii inflanckiej, zamieszkanej przoz szczep łotewski, liczono w r. 1881 szkół wiejskich gminnych 396 a parafialnych 75, ogółem więc szkół ludowych łotewskich 471 i w tym roku uczęszczało do nich 20, 845 chłopców i 19634 dziewcząt, ogółem 40, 479 dzieci Ł. , jak to czytamy w ogłoszonej w czerwcu r. 1884 przez inflanckie kolegium landratów nader cennej pracy Materialien zur Kenntniss des Landvolksschulwesens in Livland. Praca ta wykazuje najdosadniej, że ostatniemi laty poziom wykształcenia ludowego w gub. inflanckiej jeszcze bardziej się podniósł niż w Kurlandyi, jakkolwiek i tam stan szkół ludowych niewiele pozostawia do życzenia. Ł. zamieszkujący Kurlandyą i część południową tak zwanych Inflant szwedzkich czyli gub. inflanckiej lub ryskiej, posiadają bogaty zasób ksiąg szkólnych, przeważnie elementarnych, wydawanych bezustannie w ich własnem narzeczu niemieckołotewskiem, które z kolei w swojem miejscu dokładniej określimy. Pomiędzy wspomnionemi wydawnictwami nie braknie licznych podręczników geograficznych, opatrzonych w pięknie koloryzowane mapy najrozmaitsze. Istnieją też aż dwa rozmaite opracowania dziejów ojczystych nadbałtyckich, dziełka arytmetyczne, podręczniki histo ryi przyrodniczej i t. p. Ostatniemi laty w ręku najzamożniejszych protestanckich Ł. zdarza się częstokroć spotykać wspaniałe wydanie poematu Goethego ReineckeFuchs w tłumaczeniu łotewskiem Dtinsberga, do którego zostały użyte słynne ilustracye Kaulbacha. Nakładcą tej niezwykle okazałej i kosztownej łotewskiej edycyi jest księgarnia Sieslacka w Mitawie, niemająca przy swych licznych wydawnictwach innego celu, jak zręczne wyzyskiwanie kieszeni bardziej zamożnych Ł. , dla których piękności tego poematu Goethego długo jeszcze zostaną nieprzystępne. Dzięki spekulacyom księgarskim, posiadają już Ł. kurlandzkoinflanccy cały szereg powieści wątpliwej wartości, któremi chętnie czas swój zabijają. Obecnie nie braknie im nawet sensacyjnych romansów, tłumaczonych skwapliwie i ogłaszanych bezustannie bądź w felietonach najrozmaitszych gazet łotewskich, bądź też w osobnem odbiciu. Figuruje pomiędzy innymi i słynny romans Róża z Białogrodu, a także Królowa hiszpańska Izabella czyli Tajemnice dworu madryckiego, oraz wiele innych podobnychżc zdrożności. Od czasu do czasu wychodzą przekłady na język łotewski takich znowu książek, które, jakkolwiek nic w sobie nie zawierają zdrożnego, wszelako temu ludowi najmniejszej korzyści przynieść nie mogą; przytoczę tylko znane ogólnie Homo sum słynnego egiptologa Ebersa i liczne powieści Panteniusa redaktora lipskiego czasopisma Daheim, expatryowanego mieszczanina kurlandzkiego, co zbyt pohopnie zwykł wyszydzać wszelkie słabostki szlachty kurlandzkiej. Niemniej skwapliwie uprawianą bywa obecnie i literatura dramatyczna właściwie komedyancka tejże gałęzi Łotyszów, założona niemal wyłącznie z nieudatnych przekładów rozmaitych komedyj i krotochwil niemieckich, opatrzonych w szydercze kuplety okolicznościowe. Dzieje się to już to z powodu, źe klub ryski łotewski potrzebuje ciągle nowości do swego stałego teatrzyku, już i dla tego, źe ostatniemi laty farsy w języku łotewskim częstokroć bywają grywane i na wsi lub w mieścinach powiatowych w tem mylnem przekonaniu, że dowcipy i kuplety okolicznościowe rzekomo na uobyczajenie ludu prostego najbardziej wpływają. O stosunkach socyalnopolitycznych Łotyszów niepodobna rozwodzić się w Słowniku geograficznym. Ograniczę się przeto na zaznaczeniu, iż charakterystyczną cechą czasów obecnych jest rozdwojenie włościan łotewskich na dwa odrębne stany włościan gospodarzy i włścianparobków, Stan pierwszych coraz bardziej się podnosi, pozostawiając stan parobków daleko za sobą. Łotyszagospodarza tu i owdzie nie tylko już nazywają panem, ale go całują w rękę ze czcią i uszanowaniem. Włościaningospodarz już wcale nie pracuje w polu, ale wysyła tam zastępcę i dozorcę pryksz, sajminieks, który z wielu względów przypomina znane czytelnikom Słownika geogr, typy ekonomów dawnych dworków szlacheckich na Litwie. Miewamy też coraz częstsze przykłady, że wzbogacony Ł. gospodarz rzuca się na spekulacye, a dworek swój wiejski wraz z ziemią doń należącą wydzierżawia. Inni, złożywszy znaczne kapitaly, nie trudnią się niczem i żyją z procentów, bądź w mieście, bądź na wsi, zabijając czas jak mogą. W pow. dobleńskim naprzykład, liczne tego napotykamy przykłady. Poziom moral ności, zwłaszcza u zamożniejszych protestanckich Łotyszów, wiele pozostawia do życzenia. U urzędników gminnych coraz częściej natrafiamy na nierzetelność i niesumienność, które wybory gminne najdosadniej uwydatniają. Wójt gminy bywa często pijakiem. Przy wyborze na urzędy gminne bardziej wpływa prywata niż wzgląd na dobro ogółu. Okoliczność ta dowodzi dostatecznie, że szczep łotewski i na tyle jeszcze nie dojrzał, by zostawione mu prawo samorządu umiał obracać na własne dobro. Lotyszwłościanin ma oczywiście w swem ręku zbyt wiele władzy. W Kurlandyi nadużywał on nawet prawa tworzenia stowarzyszeń, zanim w r. 1883 dzielny gubernator kurlandzki stanowczy kres tego rodzaju wybrykom położył. Prasa łotewska jest po większej części agitatorską, pseudopostępową, niemcożerczą. Jedynym dziennikiem konserwatywnym są obecnie tak zwane, , Wiadomości Łotewskie Latwieszu Awizes, wydawane od lat 60ciu w Mitawie, a których redakcyą od d. 13 kwietnia r. 1884 objął mąż zacny, inteligentny i wszechstronnie wykształcony, który istotnie nadzwyczaj zbawiennie wpływa na masy protestanckich Ł. i może zdoła zrównoważyć niecne machinacye, jakie mnóstwo małych dzienniczków agitatorskich wywierać nie przestaje. Organ ten zacny liczy od lat kilku przeszło 8000 abonentów. Jest on istnym kamieniem obrazy gazetek agitatorskich. To też używają ono przeciw niemu wszelkiego rodzaju broni najniegodziwszej, aby ufność czytelników o ile możności podkopać. Przyjąwszy sobie za dewizę, , Calumniare audacter semper aliquid haeret, starają się one równocześnie odjąć Ł. zaufanie ku zasłużonemu uczonemu Towarzystwu, , Die lettischliterärische Gesellschaft, jakie od lat kilkudziesięciu z wielkiem powodzeniem nad oświatą tego plemienia pracowało i dotąd pracować nie przestaje, jak tego dosadnie dowodzą obszerne roczniki tego nader pożytecznego Towarzystwa wychodzące p. t. Magazin der lettischliterärischen Gesellschaft. Co do tak zwanego dziennikarstwa czyli młodej prasy łotewskiej, to wyznać musimy, że stosunkowo włościanie żadnego innego ludu Europy tyle rozmaitych gazetek nie posiadają, jak kurlandzkoinflanc ka gałąź Ł. Należy tylko ubolewać nad tem, że większa ich część woli się oddawać najrozmaitszym agitacyom, niż mieć dobro włościan na celu. Agitacye przeciw pastorom i w ogóle przeciw Niemcom wychodzą również z tysiącznych stowarzyszeń klubowych łotewskich Łatwieszu biedribas, nad któremi zwłaszcza rozciąga swój wrogi wpływ klub Ł. zamieszkałych w Rydze, za pomocą pisarzy gminnych, z jakiemi ciągłe utrzymuje stosunki. Celem tych nieustannych agitacyj jest usunięcie się najzupełniejsze szczepu łotewskiego od wpływów niemieckich. Snać nie rozumieją niebaczni agitatorowie, że bezwiednie podkopują sami sobie grunt pod nogami, bo skoroby istotnie nakoniec swego celu dopięli, straciliby stopniowo wszelkie prawo do narodowej egzystencyi, a ostatecznie i książki swoje już chyba za granicą mogliby wydawać i stamtąd one do kraju przemycać, jak tego na spółplemiennikach w Inflantach polskich już mają żywy przykład, niepotrzebujący dalszych komentarzy. Ł. , zwłaszcza kurlandzcy i szwedzko inflanccy, zachowują prastare obyczaje i zwyczaje, mają liczne podania i pieśni ludowe, troskliwie zbierane i ogłaszane przez uczone Towarzystwo łotewskoliterackie, którego wieloletni, nader zasłużony prezes dr. A. Bielenstein rezyduje w Doblenie, Ob, art. Doblena, t. II, str. 63. Lud ten z natury swej więcej dobrych niż złych posiada skłonności; gdzie nie uległ demoralizującemu wpływowi sąsiednich plemion, jest religijnym, wiernym i usłużnym. Przywiązuje się do tych, którzy mu dobrze czynią, a rzadko bywa mściwym. Ta ostatnia okoliczność wyróżnia go pochlebnie od ludu estońskiego. Przymioty dobre przyćmiewa niekiedy gnuśność i opieszałość, a ostatniemi czasy i brzydki nałóg pijaństwa. Lud ten od r. 1817 w którym, jak już wspominaliśmy, miało miejsce usamowelnienie włościan w Kurlandyi i Inflantach szwedzkich wielkie zrobił postępy. Został pracowitym, dbającym o podniesienie i ulepszenie gospodarstwa, o porządniejsze, wygodniejsze i zdrowsze pomieszkanie, o oświatę, o zaoszczędzenie sobie grosza, i o zabezpieczenie się w ziarnie. Kurlandzcy i szwedzkoinflanccy kapitaliści Łotysze nabywają nietylko znaczniejsze obszary ziemi na wsi, ale i nieruchomości po większych miastach. Wielu z zamożniejszych włościan Łotyszów wysyła obecnie swych synów nietylko do szkół powiatowych i gimnazyów, lecz nawet do uniwersytetu dorpackiego lub do szkoły politechnicznej w Rydze. W Dorpacie istnieje od lat kilku osobna korporacya łotewskich studentów, nosząca nazwę, Lettonia. Wszelako agitatorowie wysyłają chętniej swych synów do uniwersytetu moskiewskiego, skąd zwykle wracają z usposobieniem nietylko nihilistycznem, ale prawdziwie niamcożerczem i z większą jeszcze zaciekłością, niż ich ojcowie, agitują po klubach łotewskich. W ogóle zaś Łotysze, podobnie jak Żmujdzini, z natury bardzo są spokojni i pobożni. Gdzie nie ulegli obcym wpływom nihilistycznoagitatorskim, tam i dotąd chętnie uczęszczają do kościołów, a ulubionem ich zatrudnieniem jest rolnictwo. Zajmujący się rolnictwem i utrzymujący się z dochodów rolnictwa wynoszą około 85 całej ludności kraju przez ich szczep zamieszkałego, Łotysze Łotysze zatrudnieni zaś w sferze przemysłu i handlu tylko 11; liczba utrzymujących się z usług osobistych wynosi zaledwie 4. Kobiety wiejskie zajmują się wyrobem płótna, pstrych płócienek i pończoch, robią także smaczne sery i gomółki. Celują Łotewki zwłaszcza w tych ostatnich, cenionych najbardziej w Mitawie i Rydze. Łotysz z natury nie jest ani złym, ani głupim, do wszystkiego okazuje wrodzone zdolności, łatwo przyjmuje oświatę, umie pomódz sobie w trudniejszych okolicznościach. O bystrości jego umysłu świadczą trafne przysłowia Diws diewie zubus, Diws duś un majzi, Bóg dał zęby, Bóg da i chleba; albo Ar odotu newar karu apkaut, Igłą wojska niezwyciężysz; albo Slimiba rajtu atjoj, kojum nuit, choroba przyjeżdża na koniu, odchodzi zaś pieszo; albo Mozi barni spiż klepi, leły spiż sirdi, małe dzieci gniotą kolana, a dorosłe gniotą serca; albo; Dudi draugam, atprosi inajdnikam, dajesz, t. j. użyczasz przyjacielowi, żądasz zwrotu u nieprzyjaciela; Apesta majzie gryuta ir pelnit, chleb zjedzony z trudnością się odrabia. Łotysz jest wcale przebiegłym, posiada wiele talentu i zręczności; rozwój wszakże umysłowy, zwłaszcza w Inflantach polskich, długo powstrzymywały więzy poddaństwa. Ubiór nosi prosty, ale dogodny; głowę pokrywa sukienną czapką, na zimę obłożoną futrem; kapelusz pilśniowy obecnie już mniej często się widzi i to tylko w Kurlandyi i niektórych okolicach Inflant szwedzkich, czyli gub. inflanckiej. W Inflantach polskich zaś widzimy go zaledwie tu i owdzie na samem pograniczu gub. inflanckiej. Wyższą część ciała okrywa koszula, której dolna połowa w górnej Kurlandyi i Inflantach polskich przykrywa zwierzchu spodnie Łotysza, nad któremi wąskim paskiem jest spiętą. Na wierzch się wkłada latem długa sukmana zwana swejtą świta z szarego samodziału, zimą kożuch barani. W Inflantach zaś szwedzkich i w niższej Kurlandyi dolna część koszuli ginie całkowicie w spodniach Łotysza, a wierzchnią przykrywa kaftanik lub kamizelka, których krój nie różni się niczem od tych, jakich używają osadnicy niemieccy. Zarost, prócz bakenbardów w Kurlandyi niższej i Inflantach szwedzkich, a prócz wąsów w Kurlandyi wyższej i Inflantach polskich ogolony. Na nogach noszą skórzane buty nie dochodzące do kolan. Biedniejsi, obyczajem dawniej powszechnym, nogi od kolan obwijają gałganami onuczki, które podtrzymywane są idącymi od łapci, czyli postołów sznurkami. To ubranie nóg obecnie już się tylko bardzo rzadko daje napotkać; buty od lat wielu w ogólne weszły użycie. Stan najzamożniejszych Ł. gospodarzy nosi się o ile możności z pańska; zwłaszcza tych co przebywają po miastach trudno od mieszczan rozróżnić. Kobiety wiejskie noszą w zimie pod ciepłym kożuchem, pokrytym u bogatszych ciemnem lub granatowem suknem, długie różnobarwne spódnice tudzież kaftaniki z ciemnej wełnianej jednokolorowej materyi, w lecie zwyczajne suknie, uszyte z kwiecistego perkalu, a także dochodzące do kolan fartuszki, również z materyi bawełnianej, jak można najbardziej pstrej i jaskrawej; w górnej Kurlandyi i Inflantach polskich na wierzch kładą kolorową kwiecistą chustkę, zastępującą w lecie kaftan, z pod której wyglądają białe od koszuli rękawy. Dziewczęta łotewskie w dni niedzielne i świąteczne zdobią głowę w różnobarwne wieńce, na które tu i owdzie narzucają lekką przejrzystą chusteczkę, zamężne zaś kobiety zawiązują na głowie chustkę w formie czepca, na której umieszczają stosownie do pory roku jedną lub więcej, bo aż do sześciu jednakowo złożonych, chociaż coraz mniejszych pstrokatych chust; śpiczasto na czole wystająca część wszystkie widzieć dozwala. Małe dzieci chodzą zwykle w jednej koszuli, przepasanej na biodrach wąskim pasem zwanym justa. Dawniejsze ubrania ludowe Łotewek były nierównie bogatsze i bardziej skomplikowane. Wizerunek onych podaje książka nasza Inflanty na str. 56. Dzisiejszy Ł. nie dba o ozdoby; rzadko szklane perły zdobią szyję młodej dziewczyny; u katolickich Ł. dostrzedz się wszakże daje zarówno u mężczyzny, jak i u kobiety różaniec, szkaplerz, mały krzyżyk obok medalika z wyobrażeniem głowy Chrystusa lub Bogarodzicy. Rękawiczki, pięknie farbowane pończochy, oraz u obu krańców czerwoną bawełną upstrzone lub frendzlą przyozdobione ręczniki, wielkie mają znaczenie i zwyczajnie używają się na podarki w czasie chrzcin, wesela lub innych uroczystości. Do hucznych zabaw Ł. bardzo jest skłonny. Żaden interes, żaden kontrakt, żadne kupno nie zostaje załatwione bez poczęstunku. Wódka wkradła się do Łotwy z obczyzny. Narodowym i ulubionym napojem Ł. jest tak zwany ołs lub alus, rodzaj piwa wyrabianego przez nich samych z chmielu i jęczmienia. Ten, jak przedtem, tak i dzisiaj jeszcze, obok wódki i wina, przy każdem weselu, przy zrękowinach, przy chrzcinach i pogrzebach, słowem przy wszystkich uroczystościach niepoślednią odegrywa rolę. O dziewczynie z kimś już zaręczonej wyraża się Łotysz, jau ar winiu pujszu ir ajzdzartu, to znaczy już z owym chłopcem jest zapitą. Lecz zwłaszcza wesela bardzo hucznie wyprawiają. Bawią się niekiedy trzy dni; całe pokrewieństwo bierze w nich udział, tańczą późno w noc, a nad rankiem znowu się schodzą do gościnnego domu. O zwyczajach łotewskich, zwłaszcza przy weselach dotąd Łotysze ściśle zachowywanych, można powziąć niejakieś wyobrażenie ze swad weselnych kâzu runas, jakie kalendarze ludowe łotewskie obok pieśni weselnych kâzu dzieśmieś częstokroć zawierają. Przy końcu ostatniej zwrotki powtarzają obecni za każdym razem Byuś wasałs, t. j. bądź zdrów; albo dzieryt wasały, t. j. pijcie zdrowo. Obchody weselne kurlandzkich Ł. tem się mianowicie od inflanckich wyróżniają, że tam drużba towarzyszy konno weselnemu orszakowi, trzymając w ręku małe jodełki, długiemi różnobarwnemi wstęgami całkowicie przykryte, oraz trąbki weselne czyli tak zwane taury. Już to w ogóle Ł. kurlandzki bardziej niż inflancki zachowuje prastare obyczaje i zwyczaje; wszakże w stroju od swych inflanckich spółbraci obecnie mało się wyróżnia. Taka prostota, jak w ubiorze, przebija i w mieszkaniu Ł, Na podmurowaniu kładą nieobrobione sosnowe kręglaki, szpary mchem zatykają. Zamiast okien, biedniejsi a raczej najbiedniejsi zrobione otwory drewnianemi zamykają zasuwami. U najbiedniejszych nie wszędzie dotąd jeszcze wszedł w użycie komin, któryby odprowadzał dym z ceglanego wielkiego pieca, zwykle w kącie niedaleko drzwi stojącego; służy on zwyczajnie za kuchnię, a na górnej jego powierzchni urządzane bywa miejsce do spania. W takich najuboższych mieszkaniach, dym wychodzi przez okna, drzwi i pułap; zamożniejsze zaś wszystkie porządnemi są opatrzone kominami. Już to chaty i domy mieszkalne Ł. bardzo różny przedstawiają widok, stosownie do zamożności mieszkańców. Bogaty włościanin ma obszerny dom drewniany o dużych oknach i wysokim suficie; zamieszkuje jednak zwykle tylko dużą przednią izbę i małe stancyjki tuż za nią; reszta domu obrócona jest na potrzeby gospodarskie. Najzamożniejsi i już spanoszeni Ł. kapitaliści miewają mieszkania wiejskie zbytkownie urządzone, nie wyróżniające się niczem od folwarków bogatych mieszczan. Po miastach zaśposiadają kilkupiętrowe kamienice, które w części wynajmują, w części zaś zamieszkują one wraz ze swą rodziną. Każdy najuboższy nawet włościanin łotewski posiadać musi w swoim domku tak zwane letnie mieszkanie; jest to czysty pokoik z Wielkiemi szklanemi oknami; niema w nim pieca, dla tego i większe ochędóstwo panuje. Izba ta schludna, zwana kambars, służy za skład najkosztowniejszych ruchomości. Tu składa Ł. w ciągu zimy swoje skarby, pościel, bieliznę i inne rzeczy; w ciągu lata zaś w dnie niedzielne i świąteczne zdobią jej ściany zielone gałęzie, liście i kwiaty, tu bowiem podejmują gości. Dodajmy do tego jeszcze świrenek, zwany klétie, przeznaczony na skład w zimie, a na sypialnię latem, suszarnię, kilka stajen, nieodzowną łaźnię, zamieszkałą zwykle przez uboższą rodzinę, a będziemy mieli całe obejście mniej zamożnego Łotysza. Nie rzadko, zwłaszcza w Kurlandyi, znajdują się bardzo starannie budowane domy łotewskie, mające kilka izb mieszkalnych; w nich znaczna ilość sprzętów domowych, wszystko w wyszukanej czystości utrzymane. Zabudowania włościańskie, zwykle w czworobok postawione, pokrywają słomą, w leśnych okolicach dranicami łubki lub gontami, a w Kurlandyi u zamożniejszych dachówką. Ł. , zarówno protestanci, jako i katolicy szczególną przywięzują wagę do d. 24 czerwca, w którym, jak wiadomo, przypada uroczystość ś. Jana Chrzciciela. Już w wilią dnia tego domy i chaty ludu łotewskiego przybierają pozór świąteczny. Umajone zewnątrz i wewnątrz najrozmaitszemi zielskami i różnobarwnemi polnemi kwiaty, przepełniają się one wesołą młodzieżą, uwieńczoną zielenią i kwiatami. Przed domem oddają się młodzi Łotysze i Łotewki aż do wschodu słońca wesołej zabawie z wiankami i śpiewkami, kończącemi się zawsze zwrotką jednostajną Lejgo albo Ligo w sposób najrozmaitszy śpiewaną. Słowo to żadnego znaczenia niemające zarówno jak francuskie Tradéridéra lub niemieckie Tralala, z powodu błędnych komentarzy, jakie już w zeszłym wieku był mu nadał pastor protestancki Stender, w oczach najpoważniejszych badaczy szczepu łotewskiego przez długie lata uchodziło za imię dawnego bożka miłości pogańskiej Łotwy, zanim uczony dr. A. Bielenstein w rozprawie Das Johanniafest der Letten, ogłoszonej w czasopisie Baltische Monatsschrift tom XXIII, str. 1 46 nie dowiódł dosadnie, że tego rodzaju bóstwa Ł. nigdy nie czcili. Mają oni i liczne pieśni świętojurskie juriniadzismies, oraz kolędowe koładudzismies, przy których odśpiewywaniu zachowują również prastare obyczaje; wszakże pieśni świętojańskie joniadzismies cieszą się najbardziej powszechnym udziałem. Treść pieśni gminnej łotewskiej jest równie bogatą, jak urozmaiconą. Dla łatwiejszego zorientowania się czytelników ujmujemy ją w ramy następujące I. Pieśni treści ogólnej. 1 mitologiczne, 2 opiewające przyrodę, 3 miłość, 4 urok śpiewu i 5 zawierające jakiś morał ludowy. II. Pieśni okolicznościowe 1 na wesele, 2 na chrzciny, 3 na pogrzeb, 4 przy szklanicy i 5 pożegnalne. III. Pieśni zastosowane do pewnego czasu 1 świętojurskie, 2 świętojańskie i 3 kolędowe. IV. Pieśni zastosowane do pewneyo zawodu 1 pieśni pa stuszków, 2 rybaków, 3 bartników, 4 żni wiarzy, 5 rolników a, przy oraniu i brono waniu pola; b, przy wianiu i czyszczeniu zbo ża; o, przy sianokosach i d, przy zbiorze lnu i 6 piosnki piastunek. V. Pieśni zastosowane do pewnego położenia 1 piosnki dziecinne, 2 pieśni sierot, 3 wdów, 4 przygniecionych ubóstwem i nakoniec, 5 pieśni zastosowane do rozmaitych innych położeń. Wszystkie one nadzwyczaj są krótkie, ale niezmierna obfitość wynagradza niejako tę ich krótkość; dla tego nie można tych piosnek rozpatrywać oddzielnie. W życiu bowiem Ł. występują one tylko w śpiewie i to, z wyjątkiem pieśni pastuszków, kołysanek i prządek, tylko w śpiewie ludowym chóralnym, w którym wiele ich zrzędu wykonywa się jednym ciągiem. Godzinami całemi trwa ta rozrywka ludowa; jedna piosnka bezustannie łączy się z drugą, aż nakoniec znużona, , Tejceja czyli główna pieśniarka intonująca śpiew i prowadząca chór cały, czuje się zniewoloną ustąpić jego kierownictwa którejś ze swych licznych towarzyszek. O tym rodzaju śpiewów ludowych tak niejasne dotąd mamy wyobrażenie, że zwykle nie pojmujemy ani jego uroku, ani doniosłości, ani znaczenia. Wiele takich piosnek wykonywanych z kolei, tworzy dopiero niejakąś całość; całość ta wszakże za każdem wystąpieniem śpiewaków odmienny przyjmuje wyraz, a często i odmienny charakter. Przedstawia się nam ona poniekąd jak łańcuch, któregoby wszystkie pojedyńcze ogniwa za każdym razem inaczej się dały z sobą powiązać, stosownie do okoliczności i usposobienia tak śpiewaków, jako i słuchaczy, którzy, pociągnięci urokiem wspólnej pieśni ludowej, stopniowo niemal wszyscy do chóru się przyłączają. Różnorodność nieznanej dotąd w kołach polskich poezyi ludowej łotewskiej, najbardziej nas winna zastanowić swą wielostronnością, z jaką piękności przyrody ziemi rodzimej bywają w niej opiewane, zwłaszcza, że kraje przez szczep łotewski zamieszkane zgoła nie obfitują w piękność, której też uczeni krajoznawcy niemal nigdy na Łotwie niezdołali dopatrzyć. Tymczasem niema znaczniejszej góry, rzeki, jeziora, niema zwierzęcia, niema ptaka, drzewa, krzewu, kwiatu, niema w ogóle żadnego stworzenia, któregoby poeta łotewski ze stosunkami lub okolicznościami żywota człowieczego w jakibądź sposób nie sprzęgał. Pszczoły, mrówki, żuki, płazy a nawet ryby, ukrywające się przed wzrokiem ludzkim w głębiach strumieni, jeziór i morza nie uszły baczności łotewskich pieśniarzy, którzy, śledząc ich właściwości, umieli one dziwnie zręcznie zużytkować. Ilekroć w zwierzęciu lub ptaku jakąś właściwość dostrzegli, co im człowieka w czemkolwiekbądź może przypominać, tworzą z niej zawsze obraz nader trafny. Pieśń gminna Ł. ma wszystkie cechy starożytności, o których w Słowniku geogr. nie podobna się rozwodzić. Wiadomo zresztą, że najstarsze tradycye brzmią w okół Bałtyku, rozpościerając I się stąd ku Karpatom, Dnieprowi i Dunajowi i że północ, kolebka dzisiejszych ludów Europy, posiada dotąd jej archiwa poetyczne i muzykalne O. Kolberg. Pieśń gminna Ł. jest pieśnią ludową w calem znaczeniu tego wyrazu. Wyrosła ona z serca samego ludu, a lud ten cały tak dalece zdawał się zupełnie jednakowo do jej wzrostu przyczyniać, że nawet ani jedno podanie nie przekazało nam imienia jakiegobądź łotewskiego poety. Więc słusznie o Łotwie powiedziećby można dusza ludu jest tu pieśniarzem. Pieśń Ł. jest prawdziwą pieśnią ludową, gdyż w jej wykonaniu lud cały przyjmuje udział i przyswoił ją sobie całkowicie. Na całej przestrzeni nie znajdziesz i jednej wsi, w której by się ona nie rozlegała wesoło, w której by nie brzmiała już to przy kądzieli, już przy innych zatrudnieniach domowych. Lecz nic tylko w chacie rozlega się głos pieśni łotewskiej. Brzmi on na lądzie i wodzie, na polach i w lasach; co więcej, rzecby można z pewnością, że w krajach przez Ł. zamieszkanych niema lasu, łąki, strumienia, jeziora, wybrzeża morskiego, na których śpiew gminny słyszeć by się niedawał, jakkolwiek przy wzrastającej kulturze pieśń ludowa częstokroć zamienianą bywa innemi, niewiedzieć jak i przez kogo na tenże język łotewski tłumaczonemi. W ostatnich leciech zajęto się pilnie gromadzeniem pieśni gminnych Ł. i mamy ich już około 25, 000 ogłoszonych drukiem. Najwięcej ich ogłosił Magazin der LettischLiterärischen Gessellsohaft tom VIII zawiera zbiór pieśni łotewskich zebrany przez G. T. Büttnera; tom XIV, część 2, pieśni łotewskie zebrane przez pannę Celinę Platerównę i przez piszącego; tomy oddzielne, wydane w Lipsku w latach 1874 i 1875, mieszczą w sobie aż 9000 pieśni Ł. , nagromadzonych przez dra A. Bielensteina, prezesa tow. łotewsko literackiego. Nie podlega wątpliwości, iż piosnki te nie w jednym czasie utworzone zostały. Bardzo być może, że całe stulecia na nie się składały. Są one jednym ciągiem z dawien dawna płynącym produktem twórczej duszy narodu łotewskiego. Lubo. niektóre noszą na sobie piętno dalekiej starożytności, nie zbywa i na takich, które nowszych sięgają czasów. I dziś jeszcze przy różnych okolicznościach nowe tworzą się pieśni, mniej wprawdzie wykończone, świadczące wszakże wymownie o poetycznym nastroju Ł. Bądź co bądź piośni łotewskie puściły od wieków korzenie w głębi samego ludu i żaden wpływ zewnętrzny, żadna siła obca, wyróżniająca się od masy ludu, w ich tworzeniu najmniejszego udziału nie miała. Jaśnieją w nich najdosadniej czyn ludowy, myśl ludowa i słowa czysto ludowe. Język łotewski zbliżony do litewskiego i starożytnych Prusaków, jest dość przyjemny dla Łotysze ucha, chociaż jeszcze nie obrobiony; za najlepsze narzecze uważają niektórzy to, którem mówią mieszkańcy okolic Mitawy, Bowska, Rygi, Wolmaru i Wendy Wendenu. Akcent kładzie Ł. na pierwszej sylabie, w wyrazach nawet złożonych. W tworzeniu przysłówków i przymiotników wielką posiada łatwość. W jego języku tworzenie się przymiotników i słów z rzeczowników nie przedstawia najmniejszej trudności; jest w nim także osobliwsze cieniowanie spieszczeń i zdrobnień rozmaitych. Przy całem bogactwie tej mowy posiada ona mnóstwo wyrazów, które są wspólne wszystkim językom słowiańskim; nie jest to wszakże zapożyczenie, bo są to wyrazy codziennej potrzeby, jak np. uguńs ogień, ziemie ziemia, mâte matka, sôls sól, , , ne nie, wyrazy konieczne, a zatem jednocześnie kiedyś wraz z Słowianami zaczerpnięte przez Ł. gdzieś u wspólnego źródła, spokrewnionego z językiem sanskryckim. Wszyscy Łotysze używają pisma łacińskiego. Wszakże w druku stale używane bywają głoski niemieckie w dolnej Kurlandyi i Inflantach szwedzkich, czyli gub. ryskiej, a łacińskie w górnej Kurlandyi i Inflantach polskich. Język tych co i w druku używają abecadła łacińskiego jest czysto łotewski; różni się tylko wymową od używanego w dolnej Kurlandyi i Inflantach szwedzkich, w których brakujące lub wyszłe z użycia wyrazy zastąpiono niemieckiemi, tam zaś polskiemi. Któren zaś z dwóch dyalektów jest poprawniejszy, dotąd przez sędziów bezstronnych nie zostało jeszcze rozstrzygniętem; na korzyść narzecza górnej Kurlandyi i Inflant polskich przemawia zdaniem piszącego już ta okoliczność, że Ł. z Inflant szwedzkich łatwo naszego rozumie, którego nazywa Pohls Polak, kiedy nasz już rozmówić się z tamtym tak łatwo nie może. I nic to dziwnego jeśli zważymy, że Ł. z Inflant szwedzkich coraz to więcej słów niemieckich do swego narzecza wprowadza, dając im tylko końcówkę łotewską. Jako przykład bijący w oczy podajemy tu zdanie niemieckie Der Nachbar begehrte den Lohn am Montag, które Ł. z okolic Rygi niezawodnie w ten a nie inny sposkb przetłumaczy Naburgis pagereja lôni mândaga, wtenczas kiedy w Inflantach polskich przetłumaczonoby toż samo zdanie słowami czysto łotewskiemi Kajmins praseja moksas pyrmdin to znaczy sąsiad domagał się płacy w poniedziałek, które to słowa najłatwiej zrozumie i Ł. z okolic Rygi. Zasada ortografii Ł. inflanckopolskich następująca Pisz jak mówisz, nie troszcząc się o pochodzenie inaczej w pierwiastku brzmiących głosek. Przeciwnie Ł. z Inflant szwedzkich i dolnej Kurlandyi używają zawiłej niemieckiej pisowni a w druku i głosek niemieckich, która przy użyciu często zdarzających się syczących dźwięków, oraz rozmaitego zastosowania głoski h, wiele przedstawia trudności. Najstarszym drukiem łotewskim jest niezaprzeczenie ustęp w pierwszej edycyi kosmografii Sebastyana Munstera ogłoszonej w r. 1550, zawierający na str. 932 Ojcze nasz Łotyszów w narzeczu zbliżonem do tego, jakie i dotąd napotykamy w górnej Kurlandyi i Inflantach polskich. W r. 1587 wydał J. Rivius w Królewcu katechizm protestancki skrócony w języku łotewskim. W tymże czasie wydano V Królewcu na żądanie księcia Kettlera psalmy, ewangelie i lekcye dla protestanckich parafij tegoż szczepu. Dla katolickich zaś wydał w Wilnie Jerzy Eiger w r. 1673 zbiór pieśni kościelnych i modlitw pod łacińskim tytułem Cantiones spirituales ex latinicis, germanicis et polonicis translatae in idioma lothavicum, additis pluribus per patrem G. Eiger Sac. Soc. J. Vilnae, Typis Acad. 8. J. Do tegoż zbioru dodano wkrótce i ewangelie na wszystkie niedziele roku i większe uroczystości. Tenże Georgius Eiger ogłosił w r. 1683 pierwszy słownik łotewski pod tytułem Diotionarium PolonoLatino Lothavicum. Vilnae in 8, stronnic 674. Pierwszy kalendarz łotewski wyszedł w Mitawie w r. 1763; pierwsza gazeta Ł. pojawiła się również w Mitawie i to już w r. 1822. Były to wspomniane już na swojem miejscu Wiadomości łotewskie Łatwieszu Awizes. Najdoskonalszą i najbardziej naukowo traktowaną gramatykę tego języka napisał uczony prezes towarzystwa łotewsko literackiego dr. August Bielenstein. Drukowaną została w Berlinie w leciech 1863 i 1864 pod tytułem Die lettische Sprache nach ihren Lauten und Formen 2 tomy w 8ce. Za najlepszy słownik łotewskonie miecki i niemieckołotewski uchodzi obecnie dykcyonarz K. Ulmana i G. Braschego w dwóch sporych tomach, wydany w Rydze w latach 1872 i 1880. Dla polskoinflanckiej gałęzi Ł. ogłosił J. Kurmin Słownik polskołacińsko łotewski, Wilno 1858 r. Czytelników pragnących zaznajomić się bliżej z piśmiennictwem łotewskiem odsyłamy do obszernego spisu chronologicznego literatury Ł. dra Napierskiego, Ryga 1831 r. , z trzema dodatkami, wydawanemi stopniowo aż do r. 1869. Najnowsze zaś utwory tego szczepu, zwłaszcza zasługujące na osobną wzmiankę, wyliczają wciąż w swych notatach bibliograficznych nietylko rozmaite dzienniki łotewskie, ale i kilkakrotnie już przez nas wspominane poważne dzieło zbiorowe, Magazin der lettischliterärischen Gesellschaft. Gustaw Manteuffel. Źródła nasze statystyczne czerpaliśmy do niniejszego artykułu przeważnie z dzieł następujących F. JungStilling i W. Andere Er Łotysze Łowce Łowcie gebnisse der livländischen Volkszählung vom 29 December 1881, Theil I, Band I, Lief. I, Band II, Lief. 1, i Band III, Lief. 1 Ryga, roku 1883 i 1884, oraz ze świeżo ogłoszonej pracy Ergebnisse der kurländischen Volkszählung vom 29 December 1881, Theil III, Band I Die Zählung auf dem Lande und in den Flecken, Lieferung I Mitawa, 1884, a także z nieogłoszonych jeszcze źródeł rękopiśmiennych, dostarczonych nam łaskawie przez członków miejscowych komitetów statystycznych. Łotyszki 1. wś, pow. dzisieński, gm. leonpolskiej, 3 okr. adm. , o 49 w. od Dzisny, 8 dm. , 94 mk. 2. Ł. , wś, pow. dzisieński, gm. przegrodzkiej, 3 okr. adm. , o 59 w. od Dzisny, 10 dm. , 62 mk. katol. 3. Ł. al. Wierdeliszki, Plantonopol, wś, pow. dzisieński, gm. miorskiej, 3 okr. adm. , o 44 w. od Dzisny, 5 dm. , 47 mk. katol. 1866. Łotyszkowo, zaśc, pow. dzisieński, gm. leonpolskiej, nad rz. Kamionką, 3 okr. adm. , o 33 w. od Dzisny, 2 dm. , 24 mk. 1866. Łować, ross. Łowat rzeka biorąca począ tek z jez. Łowacin Zawiesno, w pow. horodeckim, od źródła na długości 20 wiorst bieg ma na południowschód; od jez. Mieżo, przez które przepływa ta rzeka, zwraca się na pół noc i przepłynąwszy przez jeziora Sosno, Czerniasto i Siesito, zwraca się w kierunku wschodniopółnocnym; przepłynąwszy jezioro Castwo, zwraca się na północ i w tym kierun ku dopływa do gub. pskowskiej; przyjąwszy potok Wołodzyń Kunia, Łoknia, Jemienka, Kruczyca, Smota, Rybia, Poła, Naczwa, Chławica, Redzia, Poliść także wymieniane, prze biega po granicy gub. witebskiej i pskowskiej na długości 8 wiorst; w gub. pskowskiej prze pływa koło miasta WielkieŁuki, następnie płynie w gub. nowgorodzkiej i wpada do jez. Ilmenia; długość biegu w gub. witebskiej wy nosi 128 wiorst. Niegdyś rzeka ta stanowiła ważną drogę handlową między Rossyą i Pol ską. Por. Newel i Horodek. M. K. Łowacin, jez. , ob. Łować, rz. Łowagi, przys. Niebyłowa, pow. kałuski, Łowajcie, wś, pow. rossieński, par. rossieńska. Łowat, wś handlowa w gub. kałuskiej, 25 w. od m. Zyzdry odległa, nad rzeczką Nyrką, 1500 mk. ; jarmarki, gorzelnia i stacya pocztowa. Łowat, ob. Łować, rz. Łoważ, ob. Budowieść. Łowce 1. wś pryw. , pow. dziśnieński, o 69 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Głębokiego do gran. pow. wilejskiego, 8 dm. , 68 mk. 2. Ł. , wś włośc. nad rz. Solczą, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 45, od Ejszyszek 26, dm, 5, mk. katol. 54. 3. Ł. al. Łowcy, zaśc. rząd. , pow. święciański, 3 okr. adm. , par. Komaje, o 35 w. od Święcian, 4 dm. , 39 mk. katol. 1866. Łowce, wś z przysiółkami Morawsko, Nunina i Zgoda, w pow. jarosławskim, leży na lewym brzegu Łęgu, uchodzącego z lewego brzegu do Sanu pod folwarkiem Wychylówką, na północ od Ostrowa, w równinie 216 m. npm. Przez wieś prowadzi droga gminna z Wysocka przez Ostrów do Radymna. Oddalenie od tego miasta wynosi 6 kil. Jest tutaj parafia rzym. katol. Szkoła ludowa jednoklasowa, kasa pożyczkowa gminna z kapit. 361 zł. w. a. i dosyć duża cegielnia. Podług spisu ludności z r. 1880 mają Ł. 999 mieszk. , z których 44 przebywa na obszarze większej posiadłości. Podług szematyzmów duchownych wypada 1115, mianowicie 757 rzym. katol. , 260 gr. katol. i 88 izraelitów. Gleba urodzajna składa się z warstw gliny i piasku. Więk. pos. Gustaw Jahn ma obszaru 863 mr. roli, 99 mr. łąk i ogr. , 16 mr. pastw. i 108 mr. lasu; pos. mniej. 803 mr. roli, 94 mr. łąk i ogr. i 31 mr. pastw. Siarczyński Rkp. Bibl. Ossolińskich l. 1824, str. 266 powiada, że nazwa pochodzi od szlachty Łowców, którzy później pisali się Łowieckimi. W r. 1424 wybudowano kościół parafialny. Szematyzm duchowny przypisuje założenie parafii Spytkowi Tarnowskiemu, dziedzicowi Jarosławia. W r. 1444 zamieniono grunta parafialne, na co dotąd istnieje dokument. Później były Ł. własnością Morawskich, bo w r. 1470 odnowili dokument uposażenia parafii Narcys z Morawska, sędzia ziemski przemyski z bratem Janem, ale około r. 1618 nabyła je ks. Ostrogska, gorliwa zwolenniczka Tow. Jezusowego, zniosła parafią i nadała ją 1618 r. kolegium jezuitów u św. Anny w Jarosławiu. Jeszcze później stały się Ł. własnością rządu, od którego nabyli je Sieniawscy. Po zniesieniu Tow. Jezusowego odnowiono parafią. Teraźniejszy kościół parafialny jest drewniany i został zbudowany 1723. Parafia należy do dyec. rzym. w r. katol. przemyskiej dek. pruchnickiego, ma do łączone wsie Dobkowice, Lutków, Ostrów i Zamiechów z ogólną liczbą 2340 rzymkatol, 2 akat. i 124 izrael Wyznawcy gr. katol, ob rządku są przyłączeni do parafii w Ostrowie. Ł. graniczą na zachód z Chłopicami, na wschód z Ostrowem, a na południe z Lutkowem i Dobkowicami. Mac. Łowcewicze 1. folw. prywnad rzeką, pow. wilejski, o 49 w, od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Ilii do Radoszkowicz, 1 dm. , 15 mk. Własność Bohdanowicza. 2. Ł. , wś włośc, pow. wilejski, tamże, 14 dm. , 122 mk. 1866. Łowcie 1 wś, pow. rossieński, par. Kroże. 2. Ł. , wś, pow. rossieński, par. Kielmy. Łotyszki Łotyszkowo Łować Łowacin Łowagi Łowajcie Łowat Łoważ Łowcewicze Łówcza Łowciszki, zaśc. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 14 w. od Oszmiany, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Łowcuny, dwa folw. , pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 24 w. od Lidy, U mk. 1866. Łowcy, ob. Łowce. Łowcy, st. p. w pow. zarajskim, gub. razańskiej. Łówcz, Górny, Dolny i Średni, niem. Lowitz, wś w pow. lęborskim ziemi pomorskiej. Łowcza, wś i folw. , pow. chełmski, gm. Bukowa, par. Sawin i Łowcza obrz. grec. Leży przy trakcie z Chełma do Włodawy o 18 w. od Chełma. Od Chełma zaczyna się dopiero szosa ku Włodawie. Posiada cerkiew niewiadomej erekcyi. Spaliła się w 1851 r. Była tu stacya pocztowa. W 1827 r. wś rząd. , 39 dm. , 234 mk. ; obecnie własn. pryw. 400 mr. ziemi dworsk. i 636 mr. włośc. Od połowy XVIII w. do połowy XIX w. własność Kunickich. Piękny ogród i staroświecki dwór murowany założył tu był Franc. Kunicki podkomorzy chełmski. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. i Rudka rozległy mr. 633 grunta orne i ogr. mr. 199, łąk mr. 73, wody mr. 5, lasu mr. 340, nieuż. i place mr. 17, bud. mur. 5, z drzewa 12; pokłady kamienia wapiennego i torfu; rzeczka Witowa przepływa. Dobra powyższe w r. 1866 zawierały mr. 2380. Wś Ł. osad 22, z grun. mr. 642; wś Rudka osad 12, z grun. mr. 360. Łówcza al. Łuwcza, po rusku Łiwcza, wś, pow. cieszanowski, o 16 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Cieszanowie, 7 kil. na płd. od urzędu poczt. w Narolu. Na zach. leży Gorajec, na płn. zach. Płazów, na płn. Krupiec i Wola Wielka, na wsch. Huta Stara, na płd. Brusno Nowe, Rudka i Chotylub. Wsch. część obszaru przepływa pot. Tanew od płd. z Huty Starej na płn. , a potem wzdłuż granicy do Woli Wielkiej. We wsch. stronie nastaje prócz tego pot. Głęboki ob. al. Łówcza i płynie środkiem obszaru od płn. wsch. na płd. zach. do Goraj ca. Z prawobocznych dopływów tego potoku nastaje w płn. stronie wsi potok Łabówka i płynie na zach. do Płazowa; potok Pinczak zaś płynie przeważnie wzdłuż granicy na płd. zach. Wzdłuż granicy płd. płynie lewoboczny dopływ Łówczy, Gnojnik. Wieś składa się z części; Antoniki, Maziarnia, Samulaki i Złomy. W środkowej części obszaru wznosi się najwyższe we wsi wzgórze do 345 m. znak triangul. We wsch. stronie leży las Bukowy, w stronie zach. Omszaniec ze szczytem 250 m. wys. na płn. , a Wysmolanka na płd. szczyt 278 m. . Przez wieś idzie drogą z Narola do Brusna Nowego. Własn. więk. ma roli orn. 1217, łąk i ogr. 139, pastw. 116, lasu 2210; własn. mniej. roli ornej 1065, łąk i ogr. 48, pastw. 47 mr. W r. 1880 było 1049 mk. w gminie, 85 na obsz. dwor. 800 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. Parafia rzym. katol. w Płazowie, gr. katol w miejscu dek. lubaczowski, dyec. przemyska. Do pa rafii należy Huta Stara. We wsi jest cerkiew drewniana i szkoła filialna. Cerkiew postawił wspólnie z gromadą około r. 1820 dziedzic wsi Jan Matczyński i urządził w sklepieniu podziemnem grób familijny. Cerkiew zbudowana na wzór kościoła łacińskiego tak wewnątrz, jak i zewnątrz. We wsi jest młyn, cegielnia, wapniarka t. zw. Kamienna Góra i tartak wodny o 2 piłach zwyczajnych a jednej cyr kularnej, konsumujący rocznie 400 metr. kub. sosnowego drzewa klocowego, a produkujący 245 m. kub. zwykłych desek. Właścicielem tartaku a oraz więk. posiadł. jest zakład kre dytowy ziemski w Wiedniu. Pokłady torfu, jakie tu dawniej były, wyczerpano na nawóz do uprawy roli. Por. Lubliniec. Lu. Dz. Łówcza, prawy dopływ Gnojnika ob. , zwany także Gołębokim potokiem; ob. t. II, str. 598, nr. 5. Br. G. Łowcze, ob. Litwa, t. V, str. 338. W Enc. Orgelbr. czytamy Starostwo niegrodowe łoweckie w województwie i powiecie wileńskim, według spisów podskarbińskich z roku 1772 obejmowało wójtostwa Giełożuny, Giduny. Łowcze, Łowcykuny. W tym czasie po Brzostowskich, co spólnie sstwo bystrzyckie ob. dzierżyli, posiadał je Franciszek Rohoziński, który zeń opłacał kwarty złp. 404 gr. 5, a hyberny złp. 800. Łowczewo, ob. Filipki. Łowczów, wś, pow. tarnowski, leży na lewym brzegu Biały, 342 m. npm. , w okolicy pagórkowatej, lesistej, o 6 kil. od Tuchowa. Przez wś przechodzi kolej tarnowskoleluchow ska, między stacyami Tuchów 15 kil. i Łowczówek Pleśna 7 kil. . Z 442 mk. rzym. kat. przebywa 33 stale na obszarze więk. pos. , mającej obszaru 217 roli, 12 łąk i ogr. , 23 past. i 91 mr. lasu; pos. mniej. ma 277 roli, 22 łąk, 42 past. i 20 mr. lasu. Ł. należy do par. rzym. kat. w Piotrkowicach i ma kasę pożyczkową gminną z kapit. 217 zł. w. a. Ł. graniczy na płn. z Piotrkowicami, na płd. z Buchelcami, na zach. z lasami należącemi do Łowczówka. Łowczówek 1. przys. do Kolbuszowy Dolnej. 2. Ł. , wś na lewym brzegu Biały, w dolinie 218 m. npm. , otoczonej lasami pokrywającemi wzgórza. Blisko wsi jest st. kolei tarnowsko leluchowskiej ŁowczówekPleśna, między Tarnowem a Tuchowem, 7. 5 kil. od Tarnowa; należy do par. rzym. kat. w Pleśny i ma 277 mk. rzym. kat. , z których 48 przebywa na obszarze więk, pos. , wynoszącej obszaru 340 roli, 15 łąk i ogr. , 89 past. i 226 mr. lasu; pos. , mniej, ma 164 roli, 13 łąk i ogr. , 58 past. i 18 mr. lasu. Kasa pożyczk, gminna posiada 176 Łowciszki Łowcuny Łowcy Łówcz Łowcza Łowcze Łowczewo Łowczów Łowczówek Łowciszki zł. w, a. kapitału. Ta wioska graniczy na płd. z Lichwinem, na zach. z Buchwaldem a na płn. z Pleśną. Mac. Łowczowo, dawna nazwa Urycza i Podhorodec, pow. stryjski. Dawniej stał tu Tustań Nazwa Podhorodec stąd pochodzi, że leżały pod grodem Tustań. Rkp. Bielowskiego w Bibl. Ossol. 2410, str. 75. Lu. Dz. Łowczówsko al. Łowczówek, ob. Kolbuszowa. Łowczyce 1. wś niewielka, zamieszkała przez Tatarów w pow. nowogródzkim, o 5 w. ku zach. od Nowogródka, przy gościńcu wio dącym do Kołołoszy, w malowniczej, prześlicznej miejscowości. Jest podanie, że to miejsce król Stefan Batory darował ulubionemu swo jemu łowczemu Tatarowi i odtąd poczęło się zwać Łowczycami. Tatarzy litewscy odbywa ją tu liczne pielgrzymki do istniejącego staro dawnego meczetu i grobu niejakiego świętego Jewli Kontusia, który, według legendy, miał łaskę nieba przenoszenia się stąd cudownego co dzień na modlitwę do grobu Mahometa do Medyny. Mogiła owego Kontusia, uczęszczana przez pielgrzymów z dalekich nawet okolic, znajduje się przy meczecie ocienionym zielono ścią wiekowych dębów, kędy pobożni Tatarzy składają ofiary na Jasień, t. j. modły bła galne. Ciekawe szczegóły tej legendy i pątnictwa zamieszczone w odcinku Kuryera Wi leńskiego za r. 1861, 13. 2. Ł. , trzy nie wielkie folw. w pow. nowogródzkim a wła sność Okołowych, obszaru 123 mr. ; b należy do Oskierków, ma przeszło 145 mr. ; o dzie dzictwo tatarskopolskiej rodziny Tupalskich, ma obszaru mr. 105. Al. Jelski. Łówczyce po rus. Łiwczyci 1. wś w pow. rudeckim, 21 kil. na płd. wsch. od Rudek, 6 kil. na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Komarnie. Na płn. leży Andryanów, na wsch. Rumno, na płd. Tatarynów i Podzwierzyniec, na zach. Brzeziec. Położenie wsi nizinne. Najwyższe wzniesienie na płd. 274, na płn, 284 m. Wody spływają za pośrednictwem strug małych do Wereszycy. Płn. wsch. część obszaru zajmuje mały las. W XVIII w. Ł. należały do klucza Komarno. Własn. więk. hr. Lanckorońskiego ma łąk i ogr. 22, lasu 75 mr. ; własn. mniej. roli or. 226, łąk i ogr. 31, past. 43 mr. W r. 1880 było 527 mk. w gm. około 140 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Komarnie, gr. kat. w miejscu dek. horożański, dyec. przemyska. Do par. należą Andryanów, Podzwierzyniec z Grabowną. Piły i Swiniusza. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja, zbudowana r. 1728 i szkoła 1klas. niezorganizowana. 2. Ł. , wś w pow. żydaczowskim, 10 kil. na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Żydaczowie. Na płn. leży Żydaczów, na płn. wsch. Zabłotowce, na wsch. Jajkowce, na płd. wsch. Żyrawa, na płd. Obłażnica i Nowesioło, na płd. zach. Juseptycze, na zach. Hanowce i Ruda z Kochawiną, na płn. zach. Hnizdyczów. Płn. zachodnia część obszaru przepływa jedno ramię Bereźnicy, dopływu Stryja. W dolinie Bereźnicy leżą zabudowania wiejskie. Lewy jej brzeg moczarzysty. W stronie wsch. wznosi się wzgórze Ł. do 269 m. znak triang. . W narożniku płn. zach. leży las Łany. Własn. więk. ma roli or. 635, łąk i ogr. 208, past. 41, lasu 1059; własn. mniej. roli or. 868, łąk i ogr. 337, past. 21, lasu 8 mr. W r. 1880 było 810 mk. w gm. , 38 na obszarze dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem 40 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Kochawinie, gr. kat. w Rudzie. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Eliasza, szkoła fil. i kasa pożycz. gm. z kapit. 4459 zł. Lu. Dz. Łowczyłowicze, folw. pryw. nad rz. Krupką, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 14 w. od Lidy, 12 mk. 1866. W pobliżu wś włośc. t. n. , zwana też Ryłowce, miała 1866 r. 4 dm. , 68 mk. , i okolica pryw. , 3 dm. , 22 mk. Łowczyn, wś we wsch, stronie pow. mozyrskiego, przy samej granicy pow. rzeczyckiego, nad Prypecią, w gm. michałkowskiej, ma osad 5. A. Jelski. Łowczyńskiem Widze, ob. Łowiszcze i Widze. Łówczyszki, folw. , pow. rossieński, par. i okr. polic. Szydłów, o 14 w. od Rosień, o 10 od Szydłowa, grunta średnie, własność Babiańskich. Łowącice 1. wś, pow. śremski, nad rz. Obrą; 30 dm. , 196 mk. , wszyscy kat. ; 50 analf. Gorzelnia. Poczta i tel. w Jaraczewie o 4 kil. , gościniec o 3 kil. , st. kol. żel. Chocicza o 17 kil. , Jarocin o 14 kil. 2. Ł. , dom. i gm. tam że, 1892 mr. rozl, , 2 miejscowości a Ł. , dom. ; b Poręba, folw. ; 10 dm, , 143 mk. , 11 ew, , 132 kat. ; 23 analf. Gorzelnia, Własność Stanisława Zakrzewskiego z Żabna. Należały niegdyś Ł. do klucza jaraczewskiego. M. St. Łowęcin, niem. Lowentschin, wś i folw. 564 mr. rozl. , pow. poznański; 32 dm. , 291 mk. ; 143 ew. , 148 kat. ; 84 analf. Poczta, tel. i gościniec w Swarzędzu o 2 kil. , stacya kol. żel. w Kobylnicy o 4 kil. , w Poznaniu o 12 kil. Łowice, niem. Loewitz, wś, pow, głupczycki, koło Jędrzychowic Hennerwitz; 140 bud. , 154 dm. , 1267 mk. ; 139 osad, 4890 mr. rozl. Kościół sięga 1351 r. , 1802 odbudowany, od 1845 paraf. Szkoła początkowa. Do r. 1837 było tu dominium, odwieczne dziedzictwo hr. Sedlnitzkych, przez włościan wtedy zakupione i do 1850 zarządzane zbiorowo. Odtąd roz dzielone. F. S. Łowice dok. , niem. Lobbitz, tak nazywała się jeszcze r. 1563 wś w pow. margrabowskim, na pruskich Mazurach położona, obecnie pod tą nazwą nieznana; zaginęła zapewne. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str, 520. Kś. F. Łowczówsko Łowczowo Łowice Łowice Łowczyce Łówczyce Łowczyłowicze Łowczyn Łowczyńskiem Widze Łówczyszki Łowącice Łowęcin Łowczowo Łowicz, msto pow. gub. warszawskiej, nad rz. Bzurą, leży pod 52 11 1 szer. i 37 40 5 dłg. g. , na prawym brzegu Bzury, w nizinie, w punkcie zbiegu trzech dopływów Bzury Uchanki, Zielkówki i Jarzębówki; odległy 82 w. od Warszawy, z którą połączony jest linią drogi żel. warszaw. .bydgoskiej od r. 1845 od 1861 z Bydgoszczą; szosa 1go rzędu łączy go z Warszawą i Kaliszem; trakty gubernialne 2go rzędu z Płockiem, Łęczycą, Wiskitkami i Skierniewicami. Ł. posiada obecnie 6 kościołów katol. mur. kolegiata, paraf. ś. Ducha, fil. ś. Leonarda, fil. popijarski, fil. pomisyonarski i koś. z klaszt. bernardynek etatowy, cerkiew prawosł. , koś. par. ewang. , szpital ś. Tadeusza, ochronę na 40 dzieci, ochronę dla starozakon. , szkołę realną 6klas. , progimnazyum żeńskie 3klas. , cztery szkoły element. , dwie szkoły prywatne żeńskie, szkołę ewang. , bibliotekę przy szkole real. do 5000 tom. , sąd pokoju, urząd powiat. , miejski, st. dr. żel. warsz. bydgos. , st. poczt. i telegr. W 1827 r. Ł. miał 411 dm. 95 mur. i 6693 mk. 676 żyd. ; w 1862 r. 522 dm. 123 mur. i 5885 mk. 2061 żyd. ; w 1881 r. 248 dm. mur. , 395 dm. drewn. i 7567 mk. Z zakładów fabrycznych istniały tu w r. 1878 młyn parowy 24 robotn. z produkcyą na 85, 000 rs. , 2 dystylarnie 4 rob. z prod. 22, 000 rs. , 5 garbarni 10 rob. z prod. 27, 400 rs. , 4 cegielnie 17 rob. z pr. 4, 300 rs. , 3 mydlarnie 4 rob. z prod. 17, 200 rs. , fabryka wyrobów glinianych z prod. 14, 800 rs. , browar 5 rob. z prod. 10, 000 rs. , 2 olejarnie 6 rob. z prod. 10500 rs. , 2 warzelnie miodu z prod. 600 rs. , 3 fabryki octu z prod. 6, 260 rs. Do 1877 r. istniała tu fabr. wyrobów żelaznych z prod. na 10, 500 rs. W 1881 r. wartość produkcyi tutejszych fabryk dochodziła 217, 235 rs. Kasa miejska miała 13, 215 rs. przychodu, a 11, 874 rs. rozchodu. Szkoła realna miała w 1879 r. 316 uczniów 260 katol, 29 prawosł. , 13 ewang. , 13 żyd. , w tem 198 synów szlachty i urzęd. , 109 mieszcz. i 3 włośc; progimnazyum żeńskie 62 uczennic. Szpital ś. Tadeusza ma wraz z ochroną 42, 129 rs. kapitału i utrzymuje 16 łóżek dla ludności księstwa łowickiego. Ł. jest miejscem odbywania się głośnych od wielu wieków jarmarków na ś. Jan 2 dni i na ś. Mateusz 4 dni, na które przybywają liczni kupcy z odległych stron, a przedmiotami zbytu są konie, bydło, wyroby siodlarskie, rymarskie, kuśmierskie. Obecnie dawna świetność ich upadła. 7klas. gimnazyum realne z wydziałem mechanicznym liczyło w r. 1884 uczniów 320, nauczycieli 14 i 8 pomocników. Do 3klas. progimnazyum żeńskiego uczęszczało 90 uczennic pod kierunkiem przełożonej, 3ch dam klasowych, 3ch nauczycielek i 6ciu nauczycieli. Szpital pod nazwą ś. Tadeusza ma 36 łóżek, a od 1 stycznia 1884 r. istnieje przy Słownik geograficzny, Tom V. Zeszyt 58nim dom starców i kalek, dom podrzutków i ochrona na 64 dzieci. Ks. łowickie wnosi corocznie opłatę na 16 chorych bez względu na ich liczbę. Nadto, szpital posiada w Banku Polskim fundusz żelazny rs. 17, 000, od którego płaci 4. Sióstr miłosierdzia 4. Nadto istnieje w Ł. stały lazaret wojskowy. Według podania prawdopodobnego zresztą Ł. pierwotnie był dworem łowieckim Łowisko książąt mazowieckich, koło którego mieszkali ludzie pomagający przy łowach książęcych i utrzymujący w porządku łowieckie przybory. Papież Innocenty, zatwierdzając bullą z 1136 r. nadania poczynione arcybiskupom gnieźnieńskim, wymienia już Ł. Jeszcze w obecnem stuleciu stał pierwotny dworzec na środku rynku, służąc za skład soli. Kiedy osada ta otrzymała prawo miejskie, niewiadomo. Znaczenie jej datuje się od połowy XIV w. , kiedy Jarosław ze Skotnik, arcybisk. gnieźn. , wzniósł na sztucznym nasypie nad brzegiem Bzury okazały zamek, mający służyć za rezydencyą dla arcybiskupów. Ziemowit ks. Mazowsza przywilejem 1359 r. udzielonym temuż arcybiskupowi, nadał wielkie swobody miastu, jako też i całej majętności łowickiej. Odtąd arcybiskupi w okręgu tym władzę najwyższą, jako udzielni książęta, piastowali tak dalece, iż szlachta, bez apelacyi do króla, ulegała ich wyrokom. Nabrali więcej znaczenia, kiedy Kazimierz Jagiellończyk uwolnił w r. . 1463 arcyb Jana ze Sprowy i jego następców od wszelkich opłat. Prymasi z upodobaniem tu przemieszkując z licznym dworem, przyczyniali się do wzrostu i pomyślności miasta; sławny Jan Łaski na początku XVI w. rugował stąd żydów i surowemi obwarował prawami, aby nadal nie osiadali. Mikołaj Dzierzgowski złożył synod prowincyonalny 1556, Jakób Uchański zwołał tutaj po zgonie Zygmunta Augusta 1572 zjazd Wielkopolan i ustanowił urządzenia tyczące się porządku w kraju, bezpieczeństwa i obrony. Tenże, pragnąc poprzeć wybór cesarza Maksymiliana II, naznaczył tu zjazd na ostatni lutego 1576 r. Stefan Batory nawiedził w Ł. r. 1683 prymasa Karnkowskiego i przez kilka dni pobytu okazale był tu podejmowany. Święcicki w Opisie Mazowsza z pierwszych lat XVII w. powiada, iż Ł. posiada kilka rynków i wielkich ulic. Mieszkańcy zamożni pilnie zajmują się handlem; na jarmarki tutejsze wiele odległego ludu się zbiera. Zamek wybornym zbudowany kunsztem, posiada salę olbrzymią, ozdobioną wizerunkami królów od Lecha do Zygmunta III. Po prawej stronie zamku prześliczny pałac rozpoczęty przez Jakóba Uchańskiego Niemniej wystawnie przyjmował Wawrzyniec Gembicki wracającego 1623 r. z Gdańska Zygmunta III z żoną. Jan Kazimierz, chroniąc się przed morową za48 Łowicz Łowicz Łowicz razą, przemieszkiwał w Ł. 1652 r. z całym dworem. Współczesny Rudawski opisuje, iż msto obfituje we wszelkie potrzeby do życia, ma piękne budynki rozkosznemi ozdobione ogrody. Prymas Mikołaj Prażmowski, zasłaniając się przeciw wyrokom konfederacyi gołąbskiej, zwołał tu zjazd 1672, gdzie Jan Sobieski, het. w. kor. , województwa pruskie i Litwa, ułożyły punkty i zażalenia swoje, poprzysiągłszy popierać je orężem. Prymas Michał Radziejowski, obstając za elekcyą ks. de Conti, przebywał tu na czele związkowych; nakoniec, po długich układach, za pośrednictwem nuncyusza Paulucci, uznał w r. 1698 Augusta II królem. W różnych epokach odbyło się w Ł. siedm synodów archidyec. gnieźnieńskiej; ostatni przypadł w r. 1720. Prymas Wł. Al. Lubieński wyrobił uchwałę sejmową w r. 1764, na mocy której Ł. został miastem grodowem, otwarcie zaś tutaj grodu i ufundowanie juryzdykcyi starościńskiej odbyło się na zamku 13 stycznia 1766 r. Stanisław Murmelius miał tutaj drukarnię jeszcze w r. 1566, lecz ta krótko istniała, aż dopiero prymas Wł. Łubieński stałą i dobrze opatrzoną założył drukarnię, która trwając od r. 1760 do 1780 mnóstwo dzieł wydała. Obdarzali msto licznemi przywilejami wszyscy prawie królowie polscy i arcybiskupi. Zygmunt I uwolnił od cła targowego; Zygmunt August nadał jarmarki i targi, tudzież darował szpitalowi ś. Jana wójtostwo ną utrzymanie ubogich, z którego korzystał potem dom kś. emerytów i demerytów. Jan Kazimierz uwolnił na lat cztery od wszelkich podatków z powodu spalenia przez Szwedów i t. d. Pamiętnemi były także pomiędzy innemi rządy arcybiskupów Jana Łaskiego, Szembeka, Teodora Potockiego i w. i. Tak uposażone miejsce pierwszych książąt i prałatów państwa byłoby do wielkiej przyszło świetności, gdyby nie liczne klęski jakich doznało, a które na zatamowanie wzrostu jego wpłynęły. W r. 1263 Litwini w perzynę je obrócili; gorzało następnie w r. 1515 a w r. 1525 spaliły się w niem nie tylko domy obywatelskie ale i kościoły. W r. 1590 za arcybiskupstwa Stanisława Karnkowskiego straciło w pożarze 340 dm. , to jest całą ulicę Krakowską, Długą, oraz południową i północną połać rynku Nowego miasta. W sześć lat potem spaliła się ulica Mostowa i część rynku Starego miasta, odznaczająca się pięknością kamienic. W r. 1620 spaliła się powtórnie ulica Długa, a po trzeci raz, lubo już nie cała, w r. 1624, wraz z rynkiem podzamkowym. . We trzy tygodnie po tym ostatnim pożarze, zgorzała ulica Mostowa. Rynek Starego miasta gorzał jeszcze w latach 1622 i 1631. W r. 1635 d. 16 maja wszczęty pożar w nocy przez zapalenie się wódki, zniszczył rynki Starego i Nowego miasta, oraz ulicę Zduńską i znaczną część Mostowej. Zgorzał przytem kościół ś. Leonarda wraz szpitalem, który to kościół później w części odbudował aptekarz Andrzej Cebrowski. W r. 1639 spaliła się znowu ulica Mostowa, w r. 1643 trzy domy, a w r. 1647, w trzech pożarach, 30 domów. Znacznych także uszkodzeń doznało msto z powodu gwałtownych wichrów; z tych jeden w r. 1583 tak był natarczywym, że kilka kościołów, domów drewnianych i wiatraków całkiem wywrócił, inne z dachów ogołocił. W 1648 r. runęła wspaniała wieża ratuszowa, ołowianym pokryta dachem, uszkodziwszy znaczną część samego ratusza i 12 ludzi pozbawiwszy życia. Wojska szwedzkie zajęły msto bez oporu pod przewodnictwem samego króla w r. 1653, który małą tylko załogę tu zostawiwszy, sam na dalsze udał się zdobycze. Zostawiony na straży msta żołnierz, rozpasawszy się na wszelkie bezprawia, wypędzał mieszkańców z domów, nakładał kontrybucye, łupił i burzył kościoły. Ofiarą tego zniszczenia padły kościół bonifratrów ś. Jana, ze szpitalem i kaplicą ś Krzyża z ziemią prawie zrównane, oraz kościół dominikański znacznie uszkodzony. Kolegiata, świeżo wówczas wystawiona, została tylko sprofanowaną i ze srebrer obraną. Zaledwie Szwedzi uchodząc przed zbliżającą się znaczną siłą Polaków Ł. opuścili, aliści niekarny polski żołnierz, w liczbie 30, 000 rotami swemi zapełniwszy miasto, do szczętu one złupił. Pomagały mu w tem liczne tłumy włościan, którzy, mając pola przez nieprzyjaciół zniszczone, w rabunkach i rozboju utrzymania życia szukali. W tej ostatniej klęsce straciło miasto nie tylko to wszystko co rabusie unieść mogli z sobą, ale nawet wszystkie okna powybijane, wszystkie zamki z okucia wyrwane i zabrane zostały. Zaledwie plaga ta przeminęła, kiedy pobity w Prusach Rakoczy, sprzymierzeniec króla szwedzkiego, uciekając do Siedmiogrodu, na Ł. drogę swoją obrócił, a nie znalazłszy żadnego łupu w mieście, najsroższe na jego mieszkańcach wywierać począł okrucieństwa. Uchodząc z życiem przed tak srogim nieprzyjacielem, zbici i poranieni mieszczanie schronili się w okoliczne lasy, gdzie głód i w skutku tego rozwinięta zaraza nieustannie dziesiątkując, małą tylko ich liczbę zostawiła przy życiu. W r. 1657 opuścił nieprzyjaciel msto, ale mało kto już potem do domu swego wrócił i przez długi czas w Ł. stało mnóstwo pustych murów. Była to już ostatnia tak wielka dla niego klęska. Oprócz tych wszystkich nieprzyjaznych okoliczności, które się tej stolicy polskich prymasów podnieść należycie nie dały, cierpiała ona w czasach odleglejszych od band rozbójniczych, które się ukrywały w gęstych do koła zaroślach. Bandy te, napadając w nocy najczęściej Łowicz na uśpione miasto, mordowały ludność i rabowały dostatki; zmniejszył tę plagę arcyb. Jan Suchywilk, pozwoliwszy mieszczanom one zarośla wyciąć i na grunta zamienić. Pomimo tych wszystkich klęsk, Ł. po wojnach szwedzkich naprawiwszy swe mury, liczył w r. 1680 kościołów 11 a domów 380, rzemieślników i artystów różnego rodzaju 231, którzy 8 cechów składali. Wszystkie powyższe szczegóły wyjęte są z kroniki miasta Ł. , prowadzonej przez Andrzeja Cebrowskiego, żyjącego w końcu XVI i pierwszej połowie XVII stulecia. Kronika ta, w rękopiśmie tamże w oryginale po łacinie przechowana, obejmuje wiele innych jeszcze rzeczy z dziejami miasta związek mających i oprócz tego dosłownie wypisane wszystkie onego przywileje. Doprowadzoną jest do r. 1658, w którym autor, w skutku grasującej wówczas zarazy, życia dokonał. Zaczął ją dalej prowadzić syn Kazimierz Mikołaj Cebrowski, ale w pierwszym zaraz roku opisując hybernę wojsk cesarskich, nie dokończywszy nawet peryodu, niewiadomo z jakich przyczyn poprzestał. Następnie przerwa w Kronice jest do r. 1685, w którym znowu stan miasta dosyć szczegółowo niewiadoma ręka skreśliła. Przy tylu historycznych wspomnieniach, Ł. , pomimo swoich klęsk, przechował jeszcze zabytki dawnych czasów. Pierwsze miejsce zajmował tu zamek prymasów, zbudowany przez arcybisk. Jarosława ze Skotnik około 1355 r. ; rozszerzany i ozdabiany przez następców, zburzony w czasie pierwszego najścia Szwedów i znowu na początku zeszłego wieku, przez Teodora Potockiego arcybisk. podźwignięty, dotrwał do naszych czasów. Zamek ten urządzony był wspaniale i obszernie na małej, umyślnie widać sypanej wyniosłości, śród bagnistego Bzury wybrzeża. Woda oblewała go do koła, a wysokie mury czyniły go miejscem dosyć warownem. Podług dokładnego i ozdobnego wizerunku, tudzież planu w dziele Puffendorfa umieszczonego, dzielił się na zamek wyższy i niższy. Baszty większe były w formie okrągłej; mniejsze, równie jak wieże, kwadratowe w różnych stronach umieszczone. Jedna z wież w środku wznosząca się, wysoka, miała u góry żelazną galeryą i kształtną kopułę. Most długi, przez błota idący, wzmocniony przekopem i dwoma szańcami z obu stron usypanemi, łączył go z miastem. Po opuszczeniu przez Szwedów, arcybiskupi wprawdzie naprawili główniejsze uszkodzenia, ale, wystawiwszy z konieczności dla tymczasowego dla siebie mieszkania pałac w Skierniewicach, już później chętniej w tém ostatniem miasteczku niżeli w Ł. przemieszkiwali. Verdum, przejeżdżając przez Ł. w końcu XVII w. , zastał zamek w dobrym stanie. W niezamieszkalnym zamku, prymas Michał Poniatowski urządził fabrykę płótna, zebrawszy fundusz na Jej prowadzenie, przez wypuszczenie akcyj po 4000 złp. Założona w 1785 r, , upadła wkrótce ta fabryka w skutek wypadków politycznych. Po jego śmierci zakład ten upadł a zamek tylko przez służbę arcybiskupią był zamieszkiwanym. Za rządów królestwa, kiedy księstwo łowickie utworzone zostało, administrator jego, ową starożytną i jeszcze mieszkalną budowlę rozebrał w r. 1822, a materyałów użył na wybudowanie pałacu w Łyszkowicach. Za to Ł. , będąc przez kilka wieków stolicą prymasów rzplitej, bogatym jest w duchowne i instytucye i gmachy. Najznamienitszym nich jest kolegiata, erygowana w r. 1433 przez Wojciecha herbu Jastrzębiec, arcybiskupa gnieźnieńskiego, z dawniejszego parafialnego kościoła, który początkiem swoim r. 1100 miał zasięgać. Pierwotny atoli gmach, gdzie się nabożeństwo kolegiackie odbywało, był drewniany i długo jeszcze takim pozostał. Dopiero w r. 1580 prymas Uchański przybudował do niego murowaną kaplicę, w której następca jego Firlej złożył sprowadzone z Rzymu relikwie ś. Wiktoryi, panny i męczenniczki, wraz z jej oryginalnym grobowym kamieniem, i dla nich bardzo piękny relikwiarz ze stosownym ołtarzem sprawił; król Jan Kazimierz z małżonką i całym dworem odwiedzał te zwłoki w r, 1667. Kaplicę tę kazał wewnątrz wyłożyć marmurem biskup krakowski Sołtyk i inne jeszcze przydał jej ozdoby. W r. 1611 przybyła druga kaplica, założona przez prymasa Tarnowskiego, do której jednakże wewnętrznego przyozdobienia najwięcej Piotr Tarnowski przyczynił się. W kaplicy tej jest bardzo piękny, z różnokolorowych marmurów wydłutowany ołtarz włoskiej roboty. Trzecią kaplicę fundował w r. 1640 arcybiskup Wężyk, a czwartą Lipski w r. 1647. Tym sposobem około owego drewnianego kościoła stały cztery piękne murowane kaplice, dopóki w r. 1650 prymas Maciej Łubieński w miejsce drewnianej budowy nowych nie wzniósł murów i nie postawił ich w takim stanie, w jakim dziś stoją. Z późniejszych arcybiskupów jeden tylko Komorowski przyczynił się do rozszerzenia tutejszej kolegiaty, zbudowawszy przy niej jeszcze dwie kaplice, jednę dla Najświętszego Sakramentu, drugą dla ukrzyżowanego Chrystusa. Historya tego kościoła opisana jest na tablicy erekcyjnej, w r. 1668 wzniesionej. Jest to gmach obszerny, okazały, którego dwie wyniosłe wieże o 2 mile zdaleką zapowiadają miasto. Mury jego stawiane są z cegły, wapnem obrzucone. Dach na nawie pokryty jest dachówką; na zakrystyi, kaplicach i kapitularzu miedzią; kopuły wieżowe miedziane przezroczyste. Koło gmachu kościelnego stoi dzwonnica w nowszych jest ale mniej piękny. Jest to wielka mieniałego planu rozpoczętej, położone zostały wystawiona czasach i dom na szkołę parafialną urządzony. To wszystko wraz z kościołem jednym otoczone jest murem. Wewnątrz kościół ten pełen jest pomników starożytności, sztuki i narodowych dziejów. Najciekawszym z pomiędzy pierwszych jest oryginalny grobowy kamień ś. Wiktoryi z IV wieku pochodzący. Jest to mała z siwego marmuru wykowana tablica, na której w pośrodku w niezgrabnych obrysach wyryta postać dziewczęcia z rękami w górę wzniesionemi i napis Victoria qua vixit ann, XVIII quiescit in pace, z boku wyryte serce z płomieniem, znak dodawany przez pierwotnych chrześcian tym, którzy męczeńską śmiercią poginęli. Taką śmierć poniosła ś. Wiktorya w czasie prześladowania chrześcian pod cesarzem Dyoklecyanem. Z pomników sztuki najważniejsze są; ołtarz i relikwiarz tej męczenniczki, oraz ołtarz ukrzyżowanego Chrystusa w kaplicy prymasa Tarnowskiego. Pierwszy zbudowany z hebanu w dobrym znajduje się stanie, drugi w swoim rodzaju jest arcydziełem sztuki złotniczo rzeźbiarskiej. Do pomników dziejowych należą najprzód grobowce gnieźnieńskich arcybiskupów. Jedenastu bowiem z tych prałatów ciała spoczywają pod sklepieniem kolegiaty łowickiej, a ich pamięć mniej więcej wspaniałemi nagrobkami wewnątrz kościoła jest uwieczniona. Najdawniejszym z pomiędzy nich jest nagrobek Jana Przerębskiego, zmarłego w r. 1562, zbudowany z szarego marmuru i ma wyobrażenie leżącej figury prymasa, a pod nim stosowny napis. Nagrobek ten wmurowany jest w ścianę nawy obok zakrystyi. Drugi pomnik jest Uchańskiego z roku 1580, z czerwonego alabastru wykowany, podobnież leżącą postać arcybiskupa wystawia; umieszczony jest przy wejściu do kaplicy św. Wiktoryi, której był fundatorem. Trzeci Jana Tarnowskiego z r. 1611, mniej pod względem sztuki znamienity. Czwarty Henryka Firleja z r. 1626, wspaniały, obok wielkiego ołtarza wzniesiony; główna jego podstawa wyrobioną jest z czarnego marmuru, sama zaś postać prymasa w postawie klęczącej w naturalnej wielkości z marmuru kararyjskiego. Pomniki Jana Wężyka zmarłego w r. 1640, Jana Lipskiego zmarłego w r. 1647 i Macieja Łubieńskiego zmarłego w r. 1652, nie odznaczają się niczem; wejście tylko do samego grobu Lipskiego bronzowemi drzwiami jest zamknięte, Wacław i Andrzej Leszczyńscy, pierwszy zmarły w r. 1666, drugi w r. 1687, mają pomnik wystawiony z marmuru czarnego obok wielkiego ołtarza, naprzeciw Firlejowskiego nagrobku. Na tym pomniku umieszczone ich portrety na złoconych malowane blachach. Pomnik prymasa Prażmowskiego, zmarłego 1673 r. , kosztowny dziana pozłacana tablica, na niej wymalowany portret arcybiskupa w całej postaci, herbami rodzinnemi otoczony. Pomnik nareszcie Komorowskiego, umieszczony w kaplicy przez niego wystawionej, wyrobiony jest z czarnego marmuru z pięknem z karary popiersiem. Nagrobki prałatów i kanoników tutejszej kapituły mniej są ciekawe; jest ich 10, a między niemi najpierwsze trzyma miejsce co do dawności Grzegorza Rokickiego z r. 1629, pod względem okazałości Stanisława Krajewskiego z 1694 r. , a pod względem osobliwości Adama Kazimierza Oporowicza bez daty. Świeckich pomników jest 5, ale te wspaniałością swoją prymasów nawet nagrobki przewyższają. Najznakomitszym z pomiędzy nich jest Piotra Tarnowskiego z pierwszej połowy XVII stulecia, z troistego marmuru, to jest białocielistego, brunatnego i czarnego wystawiony. Wszystko w nim i pomysł i wykonanie jest piękne, i wielka szkoda, że skutkiem przypadkowego pożaru w kaplicy, znacznego, zwłaszcza w napisie, doznał zniszczenia. Tak zwany pomnik Dzierzgowskich, wystawiony pod chórem po lewej stronie wchodząc do kościoła, wyobraża męską i niewieścia figurę w starożytnych strojach. Data jego rok 1578, napisu żadnego nie masz, marmur brunatny. Nagrobek Łajszczewskiego, kasztelana sochaczewskiego, zmarłego r. 1655, wystawiony jest głównie z marmuru czarnego; sama tylko klęcząca figura senatora cielista; żony jego Barbary z Duninów, która męża swego o 10 lat poprzedziła do grobu, równie jak niejakiej Jadwigi Osmólskiej pomniki są także piękne, ale chórem zasłonione. Kościół św. Ducha, parafialny dla nowego miasta, założony został przez Mikołaja Kurowskiego, arcybiskupa gnieznieńskiego w r. 1404. Pierwotnie przeznaczony był dla emerytów, których później do innego przeniesiono kościoła. Budowla ta prosta, bez żadnych ozdób, w stylu gotyckim wystawiona i pod względem sztuki nic osobliwszego nie przedstawiająca, w dobrym znajduje się stanie. W kościele ś. Leonarda prezbiteryum wymurował swoim kosztem wyżej wspomniany Kazimierz Cebrowski, aptekarz i historyograf łowicki, w r. 1626 i przy nim szpital dla ubogich założył. Fundusze tego zakładu powiększone zostały później przez kapitułę i księdza Kosickiego, dziekana łowickiego. Przy tymże kościele był cmentarz, który w r. 1780 rozszerzono. Pijarzy sprowadzeni zostali do Ł. r. 1668 przez Jana Szamowskiego, kasztel. gostyńskiego. Pierwszym rektorem był Wojciech Siewierski, który wspólnie z niejakim Wojciechem Zimnym, włościaninem z Bobrownik, fundował dzisiejszy pijarski kościół. Fundamenta tej budowli, podług wspa Łowicz Łowicz w r. 1672, cały gmach atoli nie mógł być wykończonym, a kolegium i szkoły, dopóki pod pijarskim zarządem zostawały, mieściły się niewygodnie w dwóch kamieniczkach. Szkoły pijarskie zostały zmienione potem na szkołę podwydziałową, a następnie po 1831 r. na szkołę powiatową 4klasową. Księży misyonarzy sprowadził tu kardynał Radziejowski w r. 1689. Ponabywali oni grunta od mieszczan i na nich w wstawili obszerne kolegium i piękny założyli ogród. Przyczynił się do tego i fundator, a mianowicie do przyozdobienia wewnątrz kaplicy, w której sztukaterye i malowania na murze do 1400 dukatów kosztowały. W rzeczy samej należy ona do najpiękniejszych, jakie w kraju naszym widzieć można. Samo kolegium blisko przez półtora wieku stało nieotynkowane, dopiero je w r. 1826 wapnem obrzucono. Na korytarzach tego gmachu rozwieszone są portrety wszystkich arcybiskupów gnieźnieńskich, aż do Ignacego Krasickiego, którego kosztem ta galerya sprawioną została. Uzupełnili ją księża misyonarze portretami kilku następnych arcybiskupów warszawskich. W gmachu tym później mieściła się szkoła powiatowa. Klasztor bernardynek został założony 1650 r. przez Marcina Sadowskiego, kasztel. gostyńskiego. Oprócz powyżej opisanych kościołów, Ł. miał kilka innych, które już dziś nie istnieją, a mianowicie kościół z klasztorem oo. dominikanów, założony przez arcybisk. Kurowskiego w pierwszych latach XV wieku, w r. 1820 przerobiony na koszary. Klasztor i kościół Bernardynów wzniesiony przez Jana Gruszczyńskiego arcybisk. w połowie XV w. Za rządu pruskiego gmachy klasztorne użyto na pomieszczenie seminaryum dla nauczycieli elementarnych, połączone ze szkołą normalną. Wypadki wojenne 1807 r. położyły koniec tej instytucyi, która jednak znowu przywróconą zo. stała w 1808 r. przez izbę edukacyjną i kształciła 40 kandydatów. W 1822r. przeniesiono ją do gmachu misyonarzów. Kościół bonifratrów ze szpitalem założony przez arcybiskupa Firleja w r. 1626; instytucya ta jednak dla braku funduszów upadła, budowle w r. 1815 rożebrano, materyałów zaś do budowy koszar użyto. Kościołek drewniany, zwany Emaus, wystawiony w r. 1665 przez Józefa Nieszykowskiego, rajcę łowickiego, o kilka zaledwie sążni od poprzedniego. Rozebrano go później i materyał Sprzedano, osiągniętą zaś gotowiznę przeznaczono na odnowienie facyaty kościoła ś. Ducha, która właśnie była zgorzała. Ł. jest miejscem urodzenia kilku uczonych mężów. Szymon i Cypryan z Ł. byli słynnymi lekarzami w XVI w. , a Stanisław z Ł. profesorem wymowy. Historyą Ł. pisał w XVII w. wspomniany już Andrzej Cebrowski, mieszczanin i aptekarz łowicki. W naszem stuleciu wydał W. H. Gawarecki Pamiątki historyczne Ł. Warszawa 1844 r. i R. Oczykowski Przechadzkę po Łowiczu, Warsz. , 1883 r. Pisał o Ł. także Al. Wejnert w Tyg. Illustr. z 1879 r. , t. VII, 315. Rysunek dawnego zamku podał także Tyg. illustr. z 1880 r. , t. IX, 301. Por. także Łaskiego Lib. ben. , t. II, str. 236, 255, 264 i dalsze. Powiat łowicki gub. warszawskiej utworzony został w 1867 r. z części dawnego powiatu t. n. Graniczy on od północy z pow. gostyńskim i sochaczewskim, od wschodu z sochaczewskim i błońskim, od południa ze skierniewickim i brzezińskim, a od zachodu z brzezińskim, łęczyckim i kutnowskim. Obszar powiatu wynosi 21. 96 mil kwadr. Pzzedstawia on nizinę płaską, zaklęśniętą, obniżającą się ku środkowi a mianowicie ku rzece Bzurze, przerzynającej powiat w kierunku od zachodu ku wschodowi. Cały obszar powiatu stanowi dorzecze Bzury, przyjmującej tu z obu stron liczne dopływy, a płynąc z bardzo małym spadkiem wytwarza obszerne mokradla na prawym zwłaszcza brzegu. Wszedłszy w obręb powiatu, przyjmuje Mrogę pod Sobotą, a stolica pow. Łowicz powstała w punkcie zbiegu aż czterech dopływów Bzury Przysowy z lew. brz. pod Małoszycami. Kalenicy, Drzewczy z praw. brz. pod samym Ł. , a o kilka wiorst dalej Skierniewki pod Mysłakowem. Pod Kęszycami wpada Rawka, prowadząca wody lesistych okolic Bolimowa i dawnej puszczy korabiewskiej. Średnie wzniesienie poziomu wynosi 280 do 300 stóp. Niziny rzek i obszerne podmokłe łąki leżą jeszcze niżej. Najwynioślejszą częścią pow. jest obszar noszący miano gór Domaniewskich na zachód od Łyszkowic, pomiędzy Domaniewicami, Rogóźnem, Rzeczycą, Łyszkowicami, Wolą Lubiankowską i Kalenicami. Wyżyna ta sięga właściwie aż pod Dąbkowice i Jamno na prawo od drogi z Łowicza do Główna, lecz pomiędzy głównym obszarem a pasem wyniosłym pod Dąbkowicami jest rozległa kotlina, będąca zbiornikiem wód spływających z wyżyny. Pierwotnie musiało tu być rozlegle jezioro, ciągnące się aż do Bzury. Z opadnięciem poziomu wód zostały się dwa mniejsze jeziora, zwane tu stawami Rydwan i Okręt. Wzniesienia wyżyny nie oznaczamy dla braku odpowiednich wskazówek na karcie woj. topogr. Królestwa; nie przechodzi ono zapewne 700 stóp, t. j. wysokości, jaką posiadają pobliskie wyżyny pod Płyćwią przy linii dr. żel. warsz. wied. i w okolicach Brzezin. Cały obszar pow. łowickiego był już w czasach historycznych rozległą puszczą, stanowiącą własność książąt mazowieckich. Ł. pierwotnie był dworem myśliwskim łowisko. Brzegi Bzury jedynie Łowicz były zdawna zaludnione. Na obszarze powiatu przeważały wsie kościelne i książęce. O ile szlacheckie folwarki są nieliczne i drobne, o tyle znowu wsie włościańskie odznaczają się zamożnością drobnych właścicieli, którzy, ciesząc się zdawna większą niezależnością niż pańszczyzniani rolnicy wsi szlacheckich, doszli do wyższego stopnia kultury rolnej i obyczajowej, cechującej mieszkańców rozległego obszaru dóbr rządowych, stanowiących tak zwane księstwo łowickie. Z dawnych wielkich lasów pozostały dziś małe szczątki tylko, głównie w południowozachodniej stronie, na obszarze księstwa łowickiego. W 1880 r. było w powiecie 8, 851 mr. lasów prywatnych nieurządzonych, 4, 852 mr. lasów pryw. urządzonych, 2, 242 mr. zasianych po wycięciu, 170 mr. niezadrzewionych, 396 mr. lasów do osad miejskich należących. Na 193, 320 mr. ogólnego obszaru było 125, 540 mr. ziemi ornej, 15, 145 mr. łąk, 17, 522 mr. pastw. , 17, 800 mr. nieużytków. Cyfry powyższe są niezupełnie pewne, gdyż, według wykazu podającego osobno grunta włościańskie a osobno dworskie i rządowe, wypada ogólny obszar 206, 472 mr. , a więc o 13, 000 mr. więcej. Według tego wykazu włościanie mają 139, 589 mr. , a większa własność wraz z ks. Łowickiem 66, 883 mr. Posiadłość włościańska dzieli się według gmin tak Dąbkowice 29, 854 mr. i 1, 200 osad; Jeziorko 26, 243 mr. i 1, 149 osad; Łyszkowice 25, 518 mr. i 954 osad; Bąków 21, 226 mr. i 1, 107 osad; Kompina 14, 055 mr. i 841 osad; Nieborów 6, 324 mr. i 458 osad; Lubianków 6, 297 mr. i 488 osad; Bielawy 6, 144 mr. i 558 osad; Bolimów 3, 928 mr. ł 305 osad. W przecięciu wypada około 20 mr. na osadę, licząc razem z nieużytkami wynoszącemi 8, 410 mr. w gm. Łyszkowice 2, 751 mr. . Włościanie z tego obszaru płacą 67, 700 rs. podatku 29, 746 rs. . 55 kop. , gruntow. , 14, 873 rs. 53 kop. dodatk, i 23, 008 rs. podymne. Opisu miejscowości do pow. łowickiego należących dostarcza Słownikowi p. R. Oczykowski z Łowicza. Na folwarkach prywatnych wysiano 4, 809 czetw. zboża, a zebrano 29, 806 czetw. ; na rządowych folw. wydzierżawionych 4, 413 czetw. wysiano a 27, 009 zebrano; na gruntach miejskich 1, 443 czetw. wysiano a 7, 890 zebrano; włościanie zaś wysiali 39, 691 czetw. , zebrali 187. 686. Zaliczywszy osady rolne mieszczan do kategoryi drobnej własności wypadnie, że podczas, gdy wysiew większej posiadłości wynosi 9, 222 czetw. , to drobni posiadacze wysiali 41, 334 czetw. ; gdy więksi zebrali 56, 815 czetw. , to drobni mieli 196, 576 czetw. ; podczas, gdy w przyległym już powiecie sochaczewskim, w podobnych warunkach dziejowej przeszłości, położenia i gleby, większa posiadłość wysiała 15, 917 czet. zebrała 81, 045; mniejsza zaś wysiała 27, 438, a zebrała 113, 734 czetw, ; zaś w pow. nieszawskim na 31, 231 czetw. wysiewu i 249, 010 zbioru większej własności było 21, 635 czetw. wysiewu i 170, 403 czetw. zbioru mniejszej posiadłości. Co do rodzaju ziarna, to natura gleby sprzyja uprawie żyta, owsa i kartofli; pszenica na niektórych tylko kawałkach się udaje. W 1876 r. wysiano 2, 287 czetw. pszenicy 1, 012 więk. własn. , 1, 275 drob. , 21, 764 żyta 3, 260 więk. , 18, 804 mał. , 22, 034 owsa 3, 730 więk. , 18, 304 mniej. , 32, 790 czetw. kartofli 4, 194 więk. , 28, 596 mniej. . Zebrano; 16, 040 pszenicy 8, 390 więk, 7, 650 mniej. , 114, 229 żyta 19, 560 więk. , 94, 699 mniej. , 94, 042 owsa 20, 514 więk. , 73, 538 mniej. , 227, 433 kartofli 27, 261 więk. , 199, 172 mniej. . Przemysł fabryczny dość słabo rozwinięty w powiecie najważniejszym zakładem jest cukrownia w Łyszkowicach 420 rob. i 464, 500 rs. produkcyi, po niej młyn parowy w Łowiczu z prod. do 100, 000 rs, , fabryka sukna w Soplu 31 rob. i 50, 000 rs. prod. ; zresztą są gorzelnie 3 z prod. 66, 000 rs. , browary 3 z prod. 13, 392 rs. i drobne fabryki olejarnie, mydlarnie, młyny wodne i wiatraki. W powiecie ogółem jest 135 fabryk z tych 20 w mieście Łowiczu i 93 młyny, których produkcya w 1878 r. wynosiła 1. 072, 047 rs. w tem młyny 186, 565 rs. . W środki komunikacyjne pow. łowicki jest dość hojnie uposażony. Droga żelazna warsz. bydg. przerzyna powiat na długość blisko 40 w. , choć na tej przestrzeni jest jedna tylko stacya w, Łowiczu, ale dwie sąsiednie Skierniewice i Pniewo leżą blisko od granicy powiatu. Pięć dróg bitych łączy Łowicz z przyległemi miastami i osadami, przerzynając powiat we wszystkich kierunkach. Stała ludność powiatu wynosząca w 1867 r. 52, 559, wzrosła w 1878 r. do 69, 557 34, 231 męż. , 35, 326 kob. . Podług wyznań było 62, 508 katol, 187 prawosŁ, 2, 582 protestantów, 4, 280 żydów. Co do stanów było 482 szlachty, 6, 695 mieszczan, 89 kupców, 46 duchownych, 62, 176 włościan. O stanie oświaty niezbyt pomyślnie świadczy mała ilość szkół początkowych 31 we wsiach i osadach, 4 w mieście. Łowicz posiada 6klasową szkołę realną, progimnazyum żeńskie, szkołę niedzielno rzemieślniczą i pensyą prywatną żeńską. W trzech gminach Bolimów, Nieborów, Kompina istnieją kasy wkładowozaliczkowe. W obrębie powiatu jest 1 miasto, 3 osady miejskie Bolimów, Bielawy, Sobota, 218 wsi, 66 folwarków i 118 karczem. Pod względem kościelnym powiat stanowi dekanat łowicki dyec. warszawskiej, składający się z 19 parafij Bąków, Bednary, Bełchów, Bielawy, Bolimów, Chruślin, Domaniewice, Kocierzów, Kompina, Łowicz 2 parafie z filią w miejscu, Mąkolice, Nieborów, Oszkowice, Pszczonów, Sobota, Waliszew, Zduny i Żłaków. Pod względem sądowym pow. łowicki stanowi I okr, sądu pokoju dla Łowicza i trzy okręgi sądów gminnych Nieborów, Łyszkowice, Zduny, należące do II okr. zjazdu sędziów we Włocławku, Pod względem administracyjnym dzieli się na 1 miasto i 9 gmin Bąków, Bolimów, Bielawy, Dąbkowice, Jeziorko, Kompina, Lubianków, Łyszkowice, Nieborów. Księstwo łowickie jestto nazwa dana urzędownie obszarowi dóbr łowickich, stanowiących pierwotnie posiadłość arcybiskupów gnieźnieńskich, którzy w obrębie tych dóbr posiadali władzę najwyższą i prawie udzielną, tak dalece, iż szlachcie tu zamieszkałej żadna apelacya od arcybiskupich wyroków nie służyła do króla. Dobra te już w 1136 r. należały do arcybiskupów. Następnie własność prymaów pomnażała się nadaniami królewskiemi i ejmowemi; aż dopiero w r. 1795, za czasów ruskich, po rozbiorze kraju, przeszła na rzecz ządu. Napoleon I w 1806 r. obdarował nią ytułem donacyi marszałka Davoust a; lecz po oku 1815 przeszła znów w charakterze dóbr narodowych pod administracyą rządową. Aleksander I cesarz, postanowieniem królewskiem w Carskiem Siele datowanem 22 czerwca 4 lipca 1820 r. Dziennik praw VII, 52, w oznakę zadowolenia z zasług położonych przez wielkiego ks. Konstantego w reorganizacyi wojska polskiego, jak niemniej w sprawowaniu powierzonych mu obowiązków naczelnego dowódzcy tegoż wojska, nadał mu titulo gratuito wieczyście dobra Łowicz, położone naówczas w województwie mazowieckiem. W skutku tego następnem zaraz postanowieniem, datowanem w Petersburgu 8 20 lipca tegoż roku tamże VII, 56 z uwagi, że Joanna Grudzieńska, małżonka w. księcia, stała się przypuszczoną do wspólnictwa własności tych dóbr, upoważnił ją monarcha do przybrania i noszenia tytułu księżnej łowickiej. Dekretem cesarskim z d. 27 czerwca 9 lipca 1822 r. w Petersburgu wydanym tamże VII, 391, stósownie do zaprowadzić się mających w donacyi zmian wewnętrznych, wskazano ustalenie granic zewnętrznych księstwa. Wreszcie nadaniem dodatkowem wielkiemu ks. Konstantemu cesarzewiczowi na własność prywatną ekonomij Skierniewice, Głuchów, Bąków, Jeziorko i Kompin przez cesarza Mikołaja I w Warszawie d, 20 maja 1 czerwca 1829 r. uczynionem, powiększoną została majętność w dobrach, księstwo łowickie składających Dzien, praw XII, 375. Rada administracyjna Królestwa Polskiego, w skutek objawionych sobie przez namiestnika królestwa decyzyj jego cesarskokrólewskiej mości Mikołaja I, pod d. 22 września 2 października 1838 r. , postanowiła tytuł własności dóbr księstwa łowickiego, uregulowany na w. ks. Konstantego Pawłowicza dnia 27 czerwca t. s. 1831 r. zmarłego w Witebsku, przepisać na, rzecz i imię Mikołaja I cesarza i króla, co też przez decyzyą wydziału hypotecznego z d. 14 26 października tegoż roku spełnionem zostało. Po zgonie tego monarchy, przy użyciu podobnych formalności urzędowych, przelew tytułu własności księstwa z decyzyi rady administracyjnej d. 10 22 lipca 1856 r. za 13, 244 na imię Aleksandra II cesarza i króla polskiego nastąpił. Z tego więc powodu, zważywszy, że dobra księstwa łowickiego przechodzą wprost z własności osoby panującej po jej zgonie na jego następcę, głowę ukoronowaną, bez względu na to, że zmarły monarcha pozostawił po sobie więcej dzieci, któreby, uważając te dobra za prywatną schedę, mogły mieć udział we współwłasności takowych, tu go zaś nie mają, dla tego dobra te uznawać należy za koronne, przywiązane do własności osoby panującej. Na poparcie tego, że dobra księstwa łowickiego nie są natury dóbr prywatnych, odwołać się należy do postanowień rady administracyjnej królestwa z d. 1 13 listopada 1840 r. ; z d. 21 października 2 listopada 1841 r. i z d. 28 kwietnia 10 maja 1842 r. w Dzien, praw tom XXVI, str, 163; XXVIII, str. 413; XXIX str. 269, które przekonywają że gdy rząd królestwa ciągle opiekuje się temi dobrami, gdy władze krajowe, mianowicie prokuratorya, przychodziły z obroną i radą w pomoc zarządowi księstwa łowickiego, gdy temuż w poborze dochodów służył rygor egzekucyi administracyjnej na równi z dobrami rządowemi i instytutowemi, tem bardziej przeto uznawać należy dobra te jako królewskie czyli koronne. Zaraz po nadaniu w r. 1820 i 1829 dóbr księstwa łowickiego na własność tytułem daremnym wielkiemu księciu Konstantemu cesarzewiczowi, włościan w nich osiadłych rozpoczęto czynszować podług zasad w dobrach rządowych przyjętych. Do księstwa łowickiego należą jeszcze folwark i grunta po dawnym zamku łowickim i niektóre grunta pod temże miastem, w Skierniewicach pałac, ogród, folwark, a w mieście z niektórych gruntów czynsz wpływa do kasy administracyi. Dalej mczko i majętność Iłów z wsiami przyległemi, później zakupione z funduszów księstwa; podobnież w pow. łowickim dobra Chruśle, Rybi i Trzcianka, a w pow. rawskim Wólkę Krosnowską. Księstwo łowickie na swej roli żywiło przeszło 50, 000 mieszkańców a 200 wsi z górą. Rozległość obszaru wynosiła w 1842 r. 69, 498 mr. Piękne lasy tutejsze we wzorowem utrzymują się zagospodarowaniu. Sarny, zające, lisy, wilki przechodnie stale w nich się trzymają. Polo Łowicz Łowicz wnie na gruntach księstwa wydzierżawia administracya miejscowa, oprócz terytoryum należącego do łowów królewskich; miejscem tem jest zwierzyniec, starannie urządzony, w któ rym przebywa do 500 danieli i do 30 jeleni, i bażantarnia, w której znajduje się bażantów pospolitych czyli stołowych na stół idących około 500 sztuk; obok szarych, są tu złote, tak zwane od koloru upierzenia, i srebrne. Jak polowanie tak i rybołówstwo zarząd księstwa wypuszcza w czasową dzierżawę, którego są dwa rodzaje sztuczne i dzikie w rzekach. Do pierwszego liczą się dwa wielkie stawy zwane Okręt i Rydwan, oraz kilkadziesiąt pomniej szych. Stan włościan na obszarze księstwa lepszym jest bez zaprzeczenia niż w wielu miejscach kraju, a przyczyną tego jest ich wczesne oczynszowanie. Lud tu najzamożniejszy jest w ekonomiach bąkowskiej i jeziorkowskiej, z powodu większej urodzajności gruntów. Br. Ch. Łowicz, kol. i dwie os. , pow. noworadomski, gm. Kobiele, par. Dmenin; kol. ma 16 dm. , 83 mk. , 258 mr. włośc, dwie osady pryw. , 2 dm. , 1 mk. , 56 mr. Łowicz al. Lobice, niem. Lobitz, wś, pow. wałecki; bud. 71, dm. 19, katol. 6, ew. 18. Parafia Marcinkowo, szkoła w miejscu, poczta March. Frydląd. Kś. F. Łowicz. Tak zwano w XVII w. rzekę Zdwiż pod Makarowem, pow. kijowski. Łowiczek, wś i os. , gm. Bądkowo, par. Łowiczek, pow. nieszawski; leży śród lasów, na płd. od jez. Skępego. W 1827 r. było tu 31 dm. , 165 mk. Kośc. drew. zbudował 1711 r. Krzysztof Słubicki, dziedzic wsi, p. t. ś. Krzyża i ś. Idziego, konsekrował 1757 r. sufragan włocławski kś, Franciszek Kanigowski. Par. Ł. ma 940 dusz. Dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i Szwinki; wsi Ł. , Szwinki, Kamieniec, Józefowo; kolonij Kańsko i Tomaszewo; rozl. wynosi mr. 2224 folw. Ł. grunta orne i ogrody mr. 1062, łąk mr. 86, pastw. mr. 368, lasu mr. 349, nieuż. i place mr. 45, razem mr. 1904, bud. mur. 16, z drzewa 6; folw. Szwinki grunta or. i ogr. mr. 288, łąk mr. 16, past. mr. 4, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 320, bud. mur. 7, z drzewa 5; wiatrak. Wś Ł. os. 77, z grun. mr. 194; wś Szwinki al. Sinki os. 22, z grun. mr. 323; wś Kamieniec ob. 20, z grun. mr. 617; wś Józefowo os. 31, z grun. mr. 126; kol. Kańsko os. 7, z grun. mr. 144; kol. Tomaszewo os. 7, z grun. mr. 112. Łowiczki, grupa chat włośc. na obszarze gm. Przeciszowa, w pow. wadowickim. Br. G. Łowie, jez. na płd. zach. od m. Jewie. Łowiec, pot. , nastaje na granicy gm. Radłowie i Kulczyc, w pow. Samborskim; płynie na płn. przez obszar Kulczyc i po 5 kil. biegu uchodzi z praw. brz. do Dniestru. Br. G. Łowiecko, niem. Lowetzko, 1424 r. Lowitz, podług Knie Owiecko in. Kamień, pustkowie i folw. , pow. wielkostrzelecki, niedaleko Kamienia ob. i Koczorowic, ma 5 osad, przed wojną 30letnią miało os. 18. Por. Kamień. F. S. Łowigóz mylnie Łowigus, folw. i osada młynar. nad rz. Pokrzywnicą, pow. koniński, gm. Tuliszków, par. Grzymiszew, leży na płd. wsch. Konina, odl. od t. m. 22 w. , od szosy tureckopyzdrskiej w. 1; os. młyn. ma po wierzchni 14 mr. , 8 mk. , grunt pszenny. Osa da ta odległych sięga czasów; akta bowiem kościelne par. Grzymiszew z r. 1443 już o niej wspominają. Przy niej folwark t. n. , do dóbr Grzymiszew należący. J. Chor. Łowigus, niem. Lowigus, os. do Małego Garca, pow. starogrodzki, na lew. brz. Wisły, przy granicy pow, kwidzyńskiego. Por. Garc. Łowin, niem. Lowin, wś, pow. międzyrzecki; folw. ma 391 mr. rozl. , 77 dm. , 622 mk. ; 42 ew. , 579 kat. , 1 żyd; 101 analf. Poczta w Lewicach o 6 kil. , gościniec o 7 kil. , tel. i st. kol. żel. w Zbąszyniu o 25 kil. M. St. Łowin, niem. Lowin, 3 miejscow. w pobliżu będące, pow. świecki, około pół mili od st. kol. żel. w Pruszczu, blisko granicy pow. bydgo skiego, w okolicy nieco lesistej. Par. Sierock, szkoła w miejscu, poczta Pruszcz. a Ł. , ryc. dobra i wś, obszaru liczy ornej roli hekt. 661, łąk 55, lasu 1, nieuż. 12, ogółem hekt. 732, bud. 19, dm. 6, kat. 34, ew. 60. Dziedzic Bleck. Wś Ł. zapewne od łowów imię wzięła, które się stąd w pobliskiej puszczy tucholskiej od bywały. Zdawna znajdowała się w posiadaniu szlachty. Przypuszczenie R. Wegnera Ein pommer. Horzogthum i t. d. , jakoby ta wś aż do r. 1283 była własnością Glabuny, a potem przeszła na biskupów kujawskich wraz z inną pobliską, jak sądzi, wioską Miedzno Mestyno, nie polega, jak się zdaje, na prawdzie. R. 1349 w pokoju kaliskim Ł. wymieniony jako wieś graniczna między zdobyczą krzyżacką a Pol ską. Za krzyżaków pełnił dziedzic służbę wo jenną konną 1 Dienst. R. 1420 zachodzi Ste fan posiadacz Ł. W XVIII w, posiadali tę wieś przez dłuższy czas Tuchołkowie. b Ł. , szlach. dobra, do rycer. dóbr należące, liczą bud. 23, dm. 15, kat. 43, ew. 118. c Ł. , niem. od r. 1875 Louisenhof, wybud. do Łowina, za wiera obszaru roli ornej hekt. 176, łąk 12, nieuż. 1, ogółem hekt. 190. Hodowla bydła rasy oldenb. , sprzedaż mleka i masła do Byd goszczy; owczarnia rasy rambouillet. Posia dacz Floryan Dębiński. Kś. F. Łowiń, mko od 1851, pow. horodnicki, gub. czernihowskiej, o 35 w. od Horodnicy, nad Łowińką, 70 dm. , 568 mk. Łowinek, niem. Lowinnek, ryc. dobra, pow. świecki, blisko granicy pow. bydgoskiego, milę od st. kol. żel. w Pruszczu, w okolicy lesi Łowicz Łowicz Łowicz Łowiczek Łowiczki Łowie Łowiec Łowiecko Łowigóz Łowigus Łowin Łowin Łowiń Łowinek Łowkowce Łowkowice Łowków Łowkista stej, na samym krańcu wielkiej puszczy tuchol skiej, w której stąd łowy dawniej odbywano. Obszaru liczy ornej roli ha. 1276, łąk 154, past. 26, lasu 352, nieuż. 25, wody 55, ogó łem ha. 1891; bud. 47, dm. 23, kat. 214, ew. 101. Par. Sierock, szkoła w miejscu, poczta Pruszcz. Jako okolica ta od dawiendawna by ła zaludniona, świadczą grobowiska pogańskie kamienne, które w tej wsi napotkano. Ob. G. Ossowski, Mapa archeol. Prus zach. , str. 22. Od niepamiętnych czasów znajduje się w ręku szlachty. R. 1560 posiada ją Maciej Niemojewski, który kaplicę N. M. P. Bolesnej cu downej w Chełmnie kosztem swoim fundował, jak świadczy zachowany dotąd napis w mar murze Mathias Niemojewski de Lubieniec haeres de Lowienek. A. 1560. W XVIII w. są dziedzicami możni Tuchołkowie, którzy dla duchowej wygody kaplicę tu domową utrzy mywali. Po nich Michał Jezierski, łowczy, wzniósł nowy okazały dom mieszkalny, który dotąd istnieje. Teraźniejszy dziedzic niemiec Liedtke. Kś. F. Łowinia, wś i folw. , pow. jędrzejowski, gm. Nagłowice, par. Sędziszów, o 17 w. od Jędrzejowa. Rozległość folw. wynosi mr. 807 grunta orne i ogr. mr. 549, łąk mr. 13, pastw. mr. 105, lasu mr. 117, nieuż; i place mr. 23, bud. mur. 11, z drzewa 12, płodozmian 9 i 10polowy młyn wodny, pokłady torfu, rzeczka bez nazwy przepływa. Wś Ł. osad 22, z grun tem mr. 264. A. Pal Łowińska, wś i dom. , pow. poznański, ob. Owińska, Łowisko Dolne i Górne, wś w pow. Nisko, należy do par. rzym. katol. w Górnem, leży w równinie 229 m. npm. , u źródeł potoku t. n. uchodzącego do Trzebośny, a z nią z lew. brz. do Sanu. Prawie ze wszystkich stron otaczają tę wś sosnowe bory. Z 1075 mk. przebywa 63 stale na obszarze więk. pos. bar. Hompescha. Podług szemat. duchownego jest 868 rzym. kat. , wyznanie reszty 207 nie jest znanem, znaczny jednak procent przypadać może na izraelitów, których liczbę w parafii w Górnem podano na 174. Pos. więk. ma obszaru 410 roli, 233 łąk i ogr. , 18 past. i 247 mr. lasu; pos. mniej. 1172 roli, 224 łąk i ogr. i 164 mr. lasu. Ta wś graniczy na płn. z Wulką Łętowską, na płd. z Górnem a na zach. z Markowizną. Mac. Łowisko, rzeczka, nastaje na zach. krańcu wsi Łowiska, w pow. Nisko; płynie w kierun ku wschodnim po południowej stronie wsi Ł. , następnie przez Wolę Zarczycką, gdzie zwraca się na płd. wschód i tutaj uchodzi z lew. brz. do Trzebośny, dopływu Sanu. Długość biegu 10 kil Br. G. Łowiszcze al. Widze Łowczyńskie, dobra, pow. nowoaleksandrowski. Dziedzictwo starodawne Naruszewiczów, z których Helena, córka Andrzeja, wychodząc za mąż za Augustyna Wawrzeckiego, przekazała je w dom Wawrzeckich; około 1810 własność Michała Wawrzeckiego; za jego czasów Widze Łowczyńskie słynęły z gościnności; później własność córki jego Emilii Minejkowej, dziś własność Bronisława Wawrzeckiego. Słynęły jakiś czas wodami uzdrawiającemi; były tu łazienki urządzone dla chorych, dziś zaniechane. Łowiznowo, jez. przy wsi Goreń, w pow. gostyńskim, stanowi jedno ogniwo z długiego pasma jeziór, ciągnącego się brzegiem wielkiej kotliny pojeziernej, rozpościerającej się między Kowalem a Gostyninem. Brzeg północny i wschodni lesisty i wzgórkowaty, płd. i zach. płaski i niski. Długość około 2 wiorst. Br. Ch. Łowizowa dąbrowa, dok. Lovisova Dambrowa, Lovissova Dabrawa, nazywała się kiedyś wś opodal msta Kamienia, w pow. złotowskim. R. 1275 zapisał Ł. ks. Mestwin oo. augustyanom w Swornigacu. Granice jej naznaczał kaszt. świecki hr. Paweł i podkom. świecki Nemir, a dawniej już Racław, kaszt. szczycieński, jak następuje Palicebloto Palące błoto usque ad montes, a montibus usque ad usum quae ducit de Cirquirza Cerekwica in Gorzelina Ogorzelin, deinde usque ad Prelog, usque ad Babam, deinde usque in Mogili, deinde usque in Sadiker Sady, deinde in descensu rivuli usque Gori, deinde in descensu rivuli usque ad Palisebloto. Ob. Perlbach, Urkundenbuch. Obecnie wieś ta nazywa się Dąbrówka. Por. Dąbrówka, pow. złotowski. Kś. F. Łowki, ob. Łukniki. Łowkiale 1. zaśc, włośc, pow. , wileński, 1 okr. adm. , o 16 w. od Wilna, 2 dm. , 4 mk. katol. 2. Ł. , zaśc. szlach, nad Wilią, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 18 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol, 1866. Łowkieniki 1. okolica szlach. , pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 49, od Ejszyszek 13, dm. 2, mk. kat. 13. 2. Ł. , wś włośc. nad jez. Szpera, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, 9 dm. , 78 mk. kat. 1866. Łowkintany, ob. Ławkintany. Łowkista, por. Glika i Jurszyszki. Łowków, mko nad Teterowem, pow. żytomierski, poniżej Żytomierza. Była tu kaplica par. katol. Zytomierz. Por. Korosteszów, Łowkowce, wś wymieniana w XVIII w. jako należąca do dóbr Czechowce na Wołyniu. Łowkowice, wś i folw, pow. nieszawski, gm. Bądkowo, par. Łowiczek. Dobra Ł. składają się z folw. Ł. i Marszałkowo, oraz wsi E. ; rozległe mr. 996 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 629, łąk mr. 18, nieuż. i place mr. 25, razem mr. 672, bud. mur. 25, z drzewa 5, płodozmian 10polowy; folw. Marszałkowo grunta orne i ogr. mr. 309, łąk mr. 7, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 324, bud. mur. 5, z drzewa 3, Łowinia Łowkintany Łowkieniki Łowkiale Łowki Łowizowa Łowiznowo Łowiszcze Łowisko Łowińska Łowinia Łowźany Łoza Łowkowice Łowmiaki Łowmiańce Łowmianki Łowmiany Łowmie Łownica Łowocie Łowoszczynka Łowoszów Łowoszynka Łowoź I Łowoź Łowstyki Łowsza Łowkowice płodozmian 10polowy; wiatrak. Wś Ł. osad 30, z gruntem mr. 143. Br. Ch. Łowkowice 1. niem. Lokowitz, 1534 r. Lowkowitz, wś i folw. , pow. prądnicki, przy szose z Głogowy do Dobrau, 60 bud. , 101 dm. , 625 mk. Wś ma 81 osad, 2323 mr. ziemi, a folw. , część majoratu głogowskiego, 624 mr. Por. Głogowa górna, 2. Ł. , niem. Loffkowitz, r. 1253 Irschotin, Rengoczin, Vloscha, r. 1283 Ditmarsdorf, wieś, pow. kluczborski, między Kluczborkiem a Byczyną, śród lasów, 106 bud. , 149 dm. , 1116 mk. , 89 os. , 3174 mr. rozl. , las królewski. Kościół mur. z r, 1826. Par. Ł. dek. bogacickiego miała 1869 r. 1306 katol. , 272 ewang. , 8 izr. W Ł. urodził się 16 stycz nia 1811 r. Jan Dzierżon. F. S. Łowmiaki, wś rząd. , pow, święciański, 3 okr. adm. , o 33 w. od Święcian, 3 dm. , 54 mk. , z tego 46 katol, 8 żyd. 1866. Łowmiańce, wś włośc. nad jez. Orliną, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 57 w. od Wilna, 5 dm. , 29 mk. , z tego 4 praw. , 25 katol. 1866. Łowmianki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr, adm. , o 58 w. od Wilna, 1 dm. , 18 mk. staroobr. 1866. Łowmiany, wś, pow. maryampolski, gm. PoniemońPożajście, par. Poniemoń, odl. 54 w. od Maryampola, ma 8 dm. , 107 mk. Łowmiany 1. wś szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , gm. Giedrojcie, o 56 w. od Wilna, 15 dm. , 228 mk. , z tego 99 katol. , 129 staroob 2. Ł. , karczma szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 56 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. izrel. 3. Ł. , folw. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 58 w. od Wilna, 1 dm. , 15 mk. katol. 4. Ł. , folw. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 63 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 5. Ł. , folw. szlach. , pow. wilński, 2 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 6. Ł. , wś szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , gm. Zośle, 22 w. od Trok, 6 dm. , 38 mk. katol. 1866. Niegrodowe stwo łowmiańskie, wedle spisów podskarbińskich mieściło się w ks. żmudzkiem, pow. birżańskim; niektórzy zaś pisarze mylnie zamieszczają je w wdztwie wileńskiem, pow. wiłkomierskim. W r. 1766 obejmowało dobra Łowmiany i Dowiedziany z przyległościami, które posiadał w tym czasie Omulski, opłacając z niego kwarty złp. 453, bez hyberny, ponieważ jej cała Żmudź nie opłacała. 7. Ł. , folw. , pow. wiłkomierski, par. bolnicka, własnośc Zawadzkiego. Łowmiany 1. wś, pow. rossieński, par. Kołtyniany. 2. Ł. , wś, pow. rossieński, par. żwingowska. Łowmie, ob. Siady. Łownica, wś i folw. , ob. Grabina 18, pow. radomski. Łownica Nowa i Dum, wś włośc, pow. sandomierski, gm. Lipnik, par. Malice, od Sandomierza 21 w. , gruntu mr. 363, dm. drewn. 40, mk. 226. Łowocie, wś, pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. Puńsk, odl. 20 w. od Suwałk, ma 12 dm. , 93 mk. Łowoszczynka, rzeczka w pow. borysowskim, prawy dopływ Cny, ma początek około zaścianka MokraŁowsza, płynie w kierunku wschodnim około 3ch mil lasami, a przy ujściu niedostępnem bagniskiem. A. Jelski. Łowoszów, niem. Lowoschau, wś i dobra, pow. olesiński, przy szosie z Opola do Oleszna, 47 bud. , 56 dm. , 471 mk. z folw. Walzen. Wś ma 38 os. , szkołę, leśnictwo. Dobra należą do hr. BethusyHuc z Bąkowa w kluczborskiem Łowoszynka, rz. , lewy dopływ rzeki Hajny ob. . Łowoź I, dobra, pow. połocki, 1 okr polic, przy drodze żel. dyneburskowitebskiej mię dzy Obolom a Sierocinem, o 43 w. od Połocka, o 4 w. od przystanku Łowsza należały do Perrot ów, nabyte 1872 r. przez ks. Bagrationa. Ziemi dworskiej 1937 dzies. M. K. Łowoź II, dobra, pow. połocki, należały do Reuttów r. 1867 nabył je MorduchajBołtow skoj. Ziemi dworskiej 2070 dzies. M. K. Łowstyki, wś w pow. bobrujskim, przy drożynie wiodącej z Kowalów do Karpiłówki, ma os. 19, okr. polic. 3ci hłuski, miejscowość poleska, grunta piaszczyste. A. Jelski. Łowsza 1. Mokra, zaśc. mały w pow. borysowskim, u źródeł rz, Łowoszczynki, w okr. polic. łohojskim, miejscowość odludna, poleska. 2. Ł. Sucha, mały zaśc. poleski w pow. borysowskim, nad rzeczką Łowoszczynką, która ni żej o milę wpada do Cny; miejscowość odlu dna, okr. pol. łohojski. A. Jelski. Łowsza, Łowża, st. dr. żel. dyneburskowitebskiej, międny Sierocinem a Obolem, o 50 w. od Witebska, o 178 od Smoleńska, o 194 od Dyneburga. Por. Łowoź. Łowźany, wś i folw. , pow. święciański, 1 okr. pol. , mk. katol. 66, dm. 6 1866. Łoza al. Polauszyszki, zaśc. pryw. nad Kamionką, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 20 w. od Lidy, 1 dm. , 12 mk. 1866. Łoza, os. w Płazowie, pow. cieszanowski. Łoza 1 niem. Loosen, dok. Lozen, Bircholz, włośc. wś i rycer. dobra, pow, człuchowski, na bitym trakcie frydlandzkoczarnieńskim hamersztyńskim, w okolicy lesistej. Wś włośc. obejmuje osobno obszaru mr. 934, dobra mr. 2868 czyli hekt. roli ornej wraz z folw. Grünhof 474, łąk 14, past. 10, lasu 364, nieuż. 17, ogółem obszaru hekt. 881; dziedziczka Charlota Rieck; bud. , wś i dobra pospół liczą 75, dm. 30, kat. 3, ew. 317. Par. i poczta Czarne Hamersztyn, szkoła w miejscu. R. 1360 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, zapisuje na dziedziczną własność 44 włók we wsi Bir Łozanówka Łoza cholz al. Lozen, pod warunkiem zwykłych obowiązkow. Ob. Odpisy Dregera w arch. w Peplinie, str. 18. Oddawna istniał kościół we wsi Ł. tytułu ś. Franciszka, patron. prywatnego, przyłączony jako filialny do Czarnego Hamersztynu, budowany w t. z. pruski mur, z głównym ołtarzem Pana Jezusa i dwoma bocznemi M. B. Bolesnej i ś. Jana. Prob. posiadał w Ł. 2 włóki roli, dziesięcin pobierał po 2 kopy żyta. Dawniej także wioski Ruthenberg i Gilgenfeld dostawiały proboszczowi tacę. Ale w Gilgenfeldzie luterscy mieszkańcy zbór sobie wystawili i nie chcieli dla tego nic płacić. Na utrzymanie kościoła zapisane były 2 mr. roli. Aż do r. 1830 prob. z Czarnego zwykle co 3 niedziele przyjeżdżał tu z nabożeństwem. Następnie zaprzestał, ponieważ kościół, z winy najbardziej patrona ówczesnego Rieck, który z uporu nie podejmował się naprawy, bardzo był podupadł. R. 1837 obaliła się jedna strona kościoła, tak że niebawem cały kościół rozebrano. Włóki plebańskie już dawniej wydane zostały na wieczystą dzierżawę. Ob. Utracone kość. w dyec. chełmskiej str. 335. 2. Ł. , dok. Loza, nazywało się kiedyś jez. dość znaczne przy mieście Chełmży, pow. toruński, od którego sama ta osada imię Ł. przyjęła w najdawniejszych czasach; jez. Ł. wspominają dokum. w XIII w. Obecnie zowie się zazwyczaj jezioro chełmżyńskie. Por. Chełmża. 3. Ł. , tak się zwała pierwotnie, według wszelkiego prawdopodobieństwa, wś Losendorf ob. , pow. sztumski. 4. Ł. , dok. Lotz, nazywało się kiedyś błoto przy wsi Lipy leżące, w pow. chojnickim, po nad jeziorem. Było dość obszerne, bo r. 1388 Ruster von Einer, komtur tucholski, nadaje jednę włókę pastwisk i łąk w tem błocie osadnikom wsi Lipy. Ob. Odpisy Dregera ręk. w arch. w Peplinie, str. 122. 5. Ł. , dok. Lods, nazywało się błoto przy wsi Czyżykowach leżące, w pow. chojnickim. R. 1388 Ruster von Einer, komtur tucholski, nadaje włókę łąki na tem błocie osadnikom wsi Czyżyków, ażeby niedostatku w sianie i pastwisku dla bydła nie cierpieli. Ob. Przywil. sstwa tuchols. , rkp. w Belnie, str. 50. Kś. F. Łoza Czarna, wieś w pow. borysowskim, w gm. bohdanowskiej, nad rz. Essą, przy dro żynie z Sielec do Zamosza, ma osad 6, miejsco wość poleska, łąki obfite, okr. polic. chołopienicki. A. Jelski. ŁozaCzarna, pot. , dopływ pot. Letnianki, ob. Jedlina, Łoza Świata, ob. Horodnica, t. III, 139. Łozanówka, wś, pow. czerkaski, nad Taszłykiem, o 20 w. od Szpoły; mk. 1300. Cerkiew. Gorzelnia, własność Karasowskiego, o 12 robotnikach, ma 1 kocioł parowy, aparat Pistoryusza, wydaje 22, 000 wiader spirytusu z 50, 000 pudów zboża. Łożany, wś, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 48 w, od Oszmiany, 12 dm. , 119 mk. , z tego 95 prawosł. , 24. katol 2. Ł. , folw. szlach. tamże; 1 dm. , 5 mk. katol. 1866. Łozaryszki, wś włośc. nad strugą Błocianką, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 33, od Ejszyszek 13, dm. 5, mk. katol. 58 1856. Łozawiec 1. zaśc. pryw. , pow. wilejski, 1 okr. adm. , przy byłej drodze poczt. z Mołodeczna do Wilejki, 2 dra. , 20 mk. 2. Ł. , zaśc. włośc. tamże, 1 dm. , 9 mk. 3. Ł. , zaśc. włośc. tamże, 2 dm. , 11 mk. 1866. Łoździany, wś przy drodze żel. petersb. warszaw. niedaleko Etelun. Łoździeje, osada, przedtem miasteczko, nad rz. Połoździejką i Szeszupą, pow. sejneński, gmina i parafia Łoździeje, odległa 51 w. od Suwałk, 21 w. od Sejn i 317 w. od Warszawy. Leży w nizinie bagnistej, śród trzech rzeczek, w pobliżu jeziora Dumbel, przy drodze z Sejn do Olity. Posiada kościół paraf. drew. , sąd gm. okr. II, urząd gm. , stacyą poczt. , szkołę począt. 1kl. ogólną, młyn i browar. W1827 r. było tu 272 dm. i 1988 mk. ; w 1860 r. 225 dm. 3 mur. i 2394 mk. 1520 żyd. ; obecnie jest 345 dm. , 3676 mk. 1856 męż. i 1820 kob. . Do osady należy 1971 mr. ziemi. Stanowi ona sama oddzielną gminę. Założone zostały Ł. przez Zygmunta Augusta w 1570 r. Wzniesiono wtedy tu kościół i utworzono parafią. Zygmunt III nadał Ł. w 1587 r. prawo magdebuskie. Jan III pozwolił przywilejem z 1689 r. osiedlać się tu żydom. W 1857 r. pożar zniszczył miasto. Ludność trudni się rolnictwem, wyrobem sieci i drobnym handlem. Ł. par. , dek. sejneński dawniej łoździejski, 6622 dusz. Starostwo łoździejskie po zgonie Filona Kopcia, marsz. lidzkiego, zostało nadane przez Zygmunta III Władysławowi Naruszewiczowi choć Volum. Leg. III, 450, wspominają w r. 1607 o Janie Naruszewiczu, łowczym w. ks. litewsk. dzierżawcy łoździejskim, przechodzi w r. 1644 na ur. Krzysztofa Witanowskiego h. Rawicz 1 małżonkę jego Cecylią Moczulską. Przywilej oryginalny znajduje się w Aktach Metryki Litewskiej w Petersburgu 3 departament rządzącego senatu pod 114, na str. 636; oto dosłowna jego kopia; Oznajmujemy tym listem Naszym, komu to wiedzieć należy, za wniesieniem do Nas przez niektórych Panów Rady Urzędników Naszych Dwornych Imieniem urodzonego Władysława Naruszewicza, Starosty Łożdziejskiego, Dworzanina Naszego pokojowego, pozwoliliśmy mu y tym listem Naszym pozwalamy, pewne dobra Nasze w Województwie Trockim leżące, mianowicia Sioło Radziuczyno w którym włók 32, Sioło Barbino w którym włók 30, Sioło Jodele w którym włók 18, Sioło Rymbrżejmy włók 7, tak osiadłe jako y puste, z za Łoza Łozaryszki Łozawiec Łozicze Łozdzinele Łoziany Łozickie Łozie Łozin Łozina Łoździeje ściankami y ze wszystkiemi okolicznościami, także pewnych Jezior, które w liście jego cessyjnym imiony własnemi będą mianowane, od Łoździejskiego Starostwa oddzielonych, na osobę Urodzonego Krzysztofa Witanowskiego i Cecylii Moczulskiej małżonków, ustąpić y pra wo swoje, które sobie na te dobra służące ma, na osobę onych wlać. Mocą którego zrzecze nia y wlewku prawnego na którymkolwiek Urzędzie należnym przez rzeczonego ur. Staro stę Łozdziejskiego legitae uczynione, a powagą tego konsensu Naszego, mają y wolni będą przerzeczeni urodzeni Krzysztof Witanowski y Cecyliia Moczulska małżonkowie wzwyż mia nowane wsi z Dworem przez tegoż ur. Starostę Łoździejskiego de novo na zaścianku pobudo wanym KrasnowoPodusze nazwanym, z pod danymi, ich wszelką powinnością, gruntami, lasami, borami, gajami, sianożęciami, łąkami, morgami, zaściankami, młynami, karczmami y jeziorami od Starostwa Łoździejskiego oddzielonemi i innemi wszystkiemi in genere et specie pożytkami y tych dóbr okolicznościami tak jako sam Starosta Łoździejski po śmierci ur. Filona Kopcia Marszałka Lidzkiego od ś. p. Króla Imci Pana Ojca Naszego, sobie konfero wane miał, y iako dotąd tych dóbr w dzierże niu y używaniu był, trzymać y używać aż do żywotów swych, albo która z nich osoba naydłużey żyć będzie płacąc z nich symple no mine donatywy na apparat wojenny uchwalo ną annuatem do Skarbu W. X. L. Na co dla lepszey wiary, ręką się Naszą podpisawszy, pieczęć W. X. L. przycisnąć rozkazaliśmy. Dan w Popowie, dnia 27 Października roku Pańskiego 1644, Panowania Naszego Polskie go 12, Szwedzkiego 13 roku. Vladislaus Rex. W r. 1690 Eliasz Michał Rymwid, podkomo rzy lidzki, był starostą łożdziejskim. 1697 r. Wincenty Gosiewski jako starosta łoździejski podpisał elekcyą Augusta II. W 1747 dzier żawcami byli już Michał i Joanna z Billewiczów Sulistrowscy, stolnikostwo oszmiańscy; od nich przechodzi do Kazimierza Waleryana Piątkowskiego, podczaszego grodzień. ; później było we władaniu Józefa Massalskiego, pod skarbiego litew. Po śmierci jego przechodzi z folwarkami Dumblem i Duśnicą do Jana Chlebickiego Józefowicza, ssty orszańskiego; ten ustępuje za zgodą króla Stanisława Augu sta w 1773 r. Janowi Nikodemowi i Helenie z ks. Ogińskich Łopacińskim, którzy byli ostatniemi dzierżawcami, bo w r. 1794 przeszło do skarbu. W 1765 r. to sstwo miało dymów 157 i ziemi obejmowało 6760 dzies. W ostatnich czasach Ł. wchodziły w skład wielkich dóbr rządowych Krasnowo ob. . D. 7 lipca 1879 r. pożar zniszczył sto kilkanaście domów miei szkalnych w Ł. Br. Ch. Łoździeje, wś rząd. nad jez. i n. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 32 w. od Święcian 21 dm. , 197 mk. , z tego 192 katol. , 5 żyd 1866. Łozdzinele, wś rząd. nad jez. Łozdzieje, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 35 w. od Święcian, 8 dm. , 85 mk. katol. 1866. Łoziany 1. wś pryw. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , przy drodze do Grodna, o 33 w. od Lidy, 28 dm. , 251 mk. 2. Ł. , folw. pryw. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 34 w. od Lidy, 1 dm. , 9 mk. 1866. Łozickie uroczyszcze, os. , pow. owrucki. Dystylarnia drzewa z r. 1873, własność Rejtmanna, produkuje za 600 rs. dziegciu. Łozicze, wś rząd. nad rz. Berezwicą, pow. dzisieński, o 50 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 18 dm. , 134 mk. katol. 1866. Łozie, ob. Kobylnikiszki. Łozie Sorocze al. Sroczą Łoza, część Dziewięcierza, pow. Rawa Ruska. Łozin 1. własność ziemska rodziny Gorowskich w pow. borysowskim, przeszło 3 1 2 włók. 2. Ł. , własność ziemska w pow. borysowskim, rodziny Grabowskich, obszar 11 1 2 włók. Ma kaplicę katol. paraf. Borysów. A. Jelski. Łozin, węg. Lazony, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , kościół kat. filial. , uprawa ro li, piękny pałac, 781 mk. H. M. Łozina po rus. Łozyna 1 wś w pow. gró deckim, 25 kil. na płn. wsch. od Gródka, 8 kil na płn. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Janowie koło Lwowa. Na płn. leży Dąbrowica, na wsch. Rokitna, na płd. wsch. Jaśniska, na płd. Zielów, na płd. zach. i zach. Stawki. Przez wś płynie t. zw. Stara Rzeka od płn. na płd. i zbiera kilka strug małych. Potok ten wpada w Malczycach do stawu malczyckiego, utworzonego przez Wereszycę. Najwyżej wznosi się średni garb, znak triang. , na płn. zach. Dochodzi on 401 m. wys. Zabudowania wiejskie są rozrzucone i tworzą następujące części Góry Małe i Wielkie al. Górachy, Piaski al. Karolowszczyzna, Podturycze, Średni garb Serednyj horb, Werchutka i Zielona. Własn. więk. ma roli or. 179, łąk i ogr. 74, past. 94, lasu 477 mr. ; własn. mniej, roli or. 1417, łąk i ogr. 309, past. 186, lasu322 mr. W r. 1880 było 995 mk. w gm. , 35 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 50 rz. kat. . Par. rzym. kat. w Janowie, gr. kat. w miejscu dek. grodecki, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Mikołaja i szkoła etat. 1kl. W lustracyi wojew. ruskiego z r. 1665 rkp. Ossol. 2834, str. 87 czytamy W Ł. było poddanych przed spustoszeniem osiadłych na ćwierciach 5, teraz ich 3. Czynszu płacą po gr. 7. Zagrodnik 1. Czynszu płaci gr. 6. Pocztę gromada dawać powinna. Dnia 12 listop. 1644 r. przyznał Stanisław Bonifacy Mniszech z Wielkich Kończyc, ssta lwowski, generał Łozina Łoziny Łoziówka Łoziwka Łozki Łozna Łoznica Łozno Łozny Łozinka ziemi ruskiej, szlachcie łozińskiej wolność od stróży i od posyłania ze ssta na łowy, a Wła dysław Waza zatwierdził to pismo d. 13 kwiet. 1645 r. Ob. Dod. do Gaz. Lwow. 1855, 45, str. 180. Popis pospolitego ruszenia szlachty ziemi lwowskiej i żydaczewskiej z r. 1651 wy mienia także namiestników z tej wsi. Ob. Akta grodz, i ziem. 1. I, 65 i rkp. w Bibl. Ossol. 2248, str. 20 i in. p. t. Rewizya Łoziń ska. 2. Ł. , część Jazowa Starego w pow. jaworowskim. Lu. Dz. Łozinka, rz. , uchodzi z prawej strony do rz. Rastawicy Unawy koło Popielni, w pow. skwirskim. E. R. Łozinki, wś rząd. , nad pot. Czarnym, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 59 w. od Święcian, 5 dm. , 57 mk. , z tego 51 kat. , 6 żyd. 1866. Łozino, zaśc. żydowski, pow. dzisieński, o 44 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 2 dm. , 21 mk. 1866. Łozina, okolica szlach. w kilku miejscach zabudowana, na płd. krańcu pow. borysowskiego, tuż przy granicy pow. ihumeńskiego, nad rzeczułką Łozinką, dopływającą do Uszy, przy drodze wiodącej z Hradna do Zabaszewiczą; os. 42, miejscowość całkiem poleska, odludna i ni zinna; okr. polic. 2 łohojski. A. Jelski. Łoziny, rus. Łozyny, część Dubaniewic, pow. rudecki. Łoziówka, znaczna góra, wznosząca się na granicy Dźwiniacza górnego i Tarnawy niźniej, w pow. turczańskim, na wsch. od Dźwiniacza a na płn. od Tarnawy, pod 49 9 płn. sz. g. a 49 29 40 wsch. dłg. g. F. Płn. i wsch. sto ki pokrywa las. Na południowy zachód od Ł. wznosi się Kiczora 794 m. . Wody spływa ją do Sanu. Wznies. Ł. 819 m. npm. Por. t. III, str. 870. Br. G. Łoziwka, ob. Łozówka. Łozki 1. wś mała w płd. wsch. stronie pow. mińskiego, ku granicy pow. ihumeńskie go, w gm. samochwałowickiej, na pół drogi z Basmanówki do Piaciewszczyzny, ma os. 6; miejscowość bezleśna, wzgórkowata, łąk szczu pło. 2. Ł. , wś w pow. rzeczyckim, w okr. polic. kalinkowickim, przy drożynie wiodącej z Autucewicz do Zamościa, Wasilewicz i Nachowa, ma os. 9, miejscowość całkiem odludna, śród ostępów pełnych grubego zwierza; w po bliżu sławny ostęp tegoż nazwiska. 3. Ł. Szczonowskie, wś w pow. nowogródzkim, po między Szczorsami i Niehniewiczami, w gm. szczorsowskiej, w okr. polic. niehniewickim, ma os. 43, dawniej dziedzictwo Chreptowiczów; okolica bardzo urodzajna, lecz bezleśna. 4. Ł. Niehniewickie, wś w pow. nowogródzkim, w gm. niehniewickiej, ma os. 29; miejscowość bardzo urodzajna, lecz bezleśna; dawniej dziedzictwo LitaworówChreptowiczów. A. Jelski. Łozki, folw. na obsz. dwor. Kociubińce. pow. husiatyński. Łożkowce, wś w pow. kamienieckim, gm. Kujawy, paraf. Sołodkowce, wraz z Teodorowką 333 dusz męz. , 667 dz. ziemi włośc, 733 dz. ziemi dwors. używal. Należało do Poto ckiej, dziś Modzelewskich. Dr. M. Łożna, wś i dobra, pow. orszański, o 75 w. od Orszy. Zarząd gminy mającej 1190 dusz. B. własność Ogińskich, od 1790 Chrapowickich, potem Szebeki. Łozna, ob. Łozny. Łożna, duża wś, pow. winnicki, dusz męz. 492, ziemi włośc. 1034 dzies. , ziemi dwors. or nej 944 dz. , lasu 247 dz. , nieuż. 26 dz. , należy do hr. Alfreda Potockiego. Dr. M. Łoznica, wś, pow. owrucki, nad prawym dopływem rzeki Uż. Łozno, mko, pow. orszański, ob. Łozna. Łozny Marczyński, Łozna, wś, pow. lityński, gm. Bahrymowce, par. Latyczów, o 15 w. od m. Lityna; 132 mk. , ziemi dwors. 310, wł. 112 dz. , ziemia glinkowata; poczta i telegraf w Latyczowie, st. kol. Wołkowińce. Fabryka cukru założona 1876 r. , własność akcyjnego towarzystwa, posiada 4 kotły parowe o sile 400 koni i zatrudnia 250 robotników; roczna produk. wynosi 50, 000 pud. mączki cukrowej. Łozowa 1. duża wś, pow. mohylowski, gm. Serby, nad rz. Łozową, dm. 340, mieszk. 1344; ziemi włośc. 1755 dz. Stara osada, dziedzictwo jeszcze kniaziów Korotkich, Zbarazkich, Wiszniowieckich, następnie Zamojskich, Koniecpolskich i Lubomirskich, dziś ks Hohenlohe. Parafia katol. do Szarogrodu prawosł. posiada cerkiew pod wezw. N. P. uposażoną 107 dz. ziemi. Por. Krwawe pole. 2. Ł. , wś rządowa, pow. lityński, o 32 w. od m. Lityna, gm. i par. Chmielnik, mk. 156, ziemi 414 dz. , dm. 35. Należała do sstwa chmielnickiego, w czasie lustracyi Humięckiego w l616 r. trzymał ją Mikołaj Kamieniecki; ponieważ leżała na szlaku tatarskim, dawała zaledwie 4 złp. kwarty. Następnie weszła w skład starostwa czudynowskiego, do którego należały Czudynowce, Maryanówka, Łozowa, Skarzyńce, Sołkowce i Torczyn; starostwo to nadane prawem emfiteutycznem bez opłaty kwarty hr. Augustowi Ilińskiemu; prawo skończyło się 1856 r. , dochód roczny całego sstwa wynosił 5083 rs. Łozowa, wś nad rz. Szaliwką, dopływem Medwedówki, pow. starokonstantynowski, par. Wołoczyska. R. 1867 miała 100 dm. Łozowa, wś w pow. kiszeniewskim, gub. bessarabskiej, u źródeł rz. Bykowca, śród bałki; 320 dm. , 1644 mk. , cerkiew. X M. O. Łozowa 1. wś w pow. tarnopolskim, 12 kil. na płd. wsch. od sądu powiat, i urzędu poczt. w Tarnopolu. Na płd. wsch. i płd. le Łozowa Łozinka Łozinki Łozino Łozowa Łozowata Łozowaja Łozowa żą Szlachcińce, na zach. Biała, na płn. zach. I Kurniki Szlachcinieckie, na płd. Stechnikowce, na płn. wsch. Czerniechowce w pow. zbarazkim. Środkiem obszaru płynie od płn. na płd. pot. Hnizdeczna ob. , zwany także Chodorówką, dopływ Gniezny. Wchodzi on ze Stechnikowiec i tworzy zrazu granicę między Łozową a Kurnikami, poczem. płynie przez śro dek obszaru, tworząc w samym środku mały stawek. Od praw. brz. zasila go w obrębie wsi jeden dopływ. W dolinie Hnizdecznej le żą zabudowania wiejskie na praw. brz. Płncwsch. część obszaru zajmuje lasek Brzezina. Własn. więk. ma roli ornej 147, łąk i ogr. 15, pastw. 9, lasu 249; własn. mniej. roli ornej 1263, łąk i ogr. 39, pastw. 123 mr. W roku 1880 było 737 mk. w gminie, 8 na obsz. dwor. blisko 600 obrz. rzym. katol. , reszta gr. kat. . Par. gr. katol. w Szlachcińcach; rzym. katol. kapelania w miejscu, dek. tarnopolski, archi dyec. lwowska. Kapelania ta erygowana r. 1852 jest fundacyi Józefa Swiętopełka Za wadzkiego. Do parafii należą Iwaszkowce, Kurniki, Stechnikowce i Szlachcińce. Kościół murowany, zbudowany w r. 1862, konsekro wany pod wezw. ś. Stanisława w r. 1869. We wsi jest także cerkiew pod wezw. ś. Michała i szkoła filialna. 2. Ł. , część Kulawej w pow. żółkiewskim. Lu. Dz. Łozowa, rzeczka w pow. mohylowskim, nazywają ją także w wierzchowinie Gniłą; bierze początek na gruntach wsi Popowce, płynie z północy ku południowi i po wieś Kalinówkę odlewa 5 stawów, pomija Łozowę, gdzie nazwisko przybiera, pomija Bielany i Serby a wpada pod wsią Widłami od praw. brz. do Morafy. Rzeczka ta im więcej zbliża się do ujścia swego, tem więcej kamienista. W górach ją otaczających jest kamień wapienny. Łozowa, ob. Łozowata. ŁozowaBuda, wś w pow. bobrujskim, nad rzeczką Dobrycą, lewym dopływem Oły, w gm. kaczeryckiej, przy drodze wiodącej z Myszkowa do Kapuścina, osad 15, miejscowość odludna, nizinna, poleska. Łozowaja al Łozowo, st. p. w pow. pawłogradzkim gub. ekaterynosławskiej. Stąd idzie droga żel. do Sewastopola, 570 w. długa. Główne stacye Sinielnikowo, Melitopol, Nowoaleksiejewka, Taganasz, Symferopol. Łozowata 1. wś, pow. bracławski, gm. Obodne, par. Woronowica, w płn. części pow. , na pograniczu gub. kij. ; dm. 162, mk. 754, w tem 93 jednodw. ; ziemi wł. 871 dz. , dwor. 1415, cerkiew. 68 dz. Cerkiew pod wezw. N. P. Różańcowej. Należała do PotockichRutkowskich, dziś Regulskich. 2. Ł. , wś, pow. hajsyński, nad rz. Udyczem, gm. Miahkohody, mk. 313, w tem 27 jednodw. , ziemi włośc. 472 dz. , dwors. 494 dz. , dm. 72. Paraf. katol. w Tarnawce. Należała do Abramowiczów dziś Lipkowskich. 3. Ł. al. Łozowa, wś, pow. bałcki, gm. Daniłowa bałka, par. Hołowaniew. skie, u źródeł Suchej Dereniuchy; mk. 1097, ziemi dwors. 2489, włośc. 1873 dz. Cerkiew pod wezw. ś. Dymitra liczy 2000 paraf. i 151 dz, ziemi; dm. 75. Dziedzictwo dawniej Potockich, sprzedane niedawno przez Maryą z Potockich Strogonową departamentowi dóbr państwa Udieły. Łozowatka, wś, pow. zwinogródzki, o 4 w. od wsi Kniaży, przy drodze pocztowej z Zwinogródki do m. Szpoły; własność córek ks. Galicyn, baronowej Wranglowej i p. Krasnokutakiej. Cerkiew. Ma 2955 mk. Łozowaty, ob. Inguł. Łozowee, folw. , pow. nowogródzki, około 34 włók rozl. , własność Dawidowskich. Łozowe, zaśc. rząd. , niedaleko rz. Serwecz, pow. wilejski, o 30 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Dołhinowa do m. Wilejki, 1 dm. , 14 mk. rzym. katol. 1866. Łozowe, ob. Łozowy. Łozówek 1. wś, pow. kijowski, par. prawosł; Lipówka, o 2 w. od Lipówki, u zbiegu rz. Poczepina ze Zdwiżem, do r. 1843 własność katolickiego probostwa w Makarowie; 8 dm. , 98 mk. 2. Ł. , wś nad Dnieprem, pow. czerkaski, par. prawosł. Moszny; 565 mk. Łozowica, dobra nad Bugiem, z wsiami Łozowica i Rudawiec, niegdyś w województwie brzeskiem, dziś w pow. brzeskolitewskim, okr. Y, gm. wołczyńskiej, odległe od stacyi kolei brzeskograjewskiej Łyszczyce wiorst 10, od Brześcia w. 25. Parafia katolicka niegdyś w Stawach, dziś w WysokiemLitew skiem, prawosławna w Wielamowiczach. Rozległość mr. 1376 pr. 156, w tem obszaru dworskiego mr. 712, z czego mr. 40 pod lasem, mr. 78 pod łąkami. Dwór murowany piętrowy z obszernym ogrodem. Śpichrz murowany piętrowy, budynków mieszkalnych drewnianych dworskich 3 i karczma, przy której przystań dla berlinek i przewóz na Bugu. We wsi Łozowicy dymów 8, w Rudawcu 17 i wiatrak. Ludność, która w r. 1791 wynosiła w Łozowicy mężcz. 19, kob. 12, a w Rudawcu mężcz. 32, kob. 35; obecnie wynosi w Łozowicy dusz męskich 25, żeńskich 33, w Rudawcu męskich 51, żeńskich 45. Grunt w 1 3 pszenicy, ludność dosyć zamożna, w 3 4 prawosławna, W wieku XV i na początku XVI Ł. była własnością rodziny Łozowickich, która, przeniósłszy się na Ukrainę, miała nadaną sobie przez Kazimierza Jagiellończyka majętność Wielkie Żerdele, dziś Chałaimgródek, w okolicy Berdyczowa. Nelub Hrynkowicz Łozowicki, robiąc za króla Aleksandra dział, synowi swemu Łukaszowi dał Żerdele, drugiemu Łozowee Łozowe Łozówek Łozowica Łozowaty Łozowatka Michnowi v. Michałowi Łuksztę i Wiżannę w pow. Wiłkomirskim, wnukowi zaś Krzysztofowi Michałowiczowi przeznaczył Łozowicę. W drugiej połowie XVI w. Ł. należała do Iliniczów i była w zastawie u Mikołaja Kiszki, podczaszego litews. Jerzy Ilinicz hr. na Mirze d. 23 sierpnia 1568 r. , na dwa dni przed zeznaniem donacyi dóbr swoich Mira, Zelwy, Białej, Czarnawczyc i Dworzyszcza Mikołajowi Radziwiłłowi Sierotce, aktem zeznanym w sądzie ziemskim brzeskim, Łozowicę, z częścią wsi Koroblina za Bugiem, darował dworzaninowi swemu Stanisławowi Mogilnickiemu, z obowiązkiem spłacenia zastawnika, co jednak nieprędko nastąpiło, bo jeszcze w r. 1580 Mogilnicki wytoczył Kiszce sprawę o nieprzyjęcie sumy zastawnej. W pierwszych latach XVII wieku przez nabycie od sukcesorów Mogilnickiego, właścicielem Ł. został Floryan Młożewski, który również nabył sąsiednią majętność Czyżewicze, ale tak obciążył je długami, że za dekretem trybunału litewskiego, w r. 1631 Ł. została oddana Jerzemu Grekowi h. Prawdzic na satysfakcyą sumy zastawnej złotych 22240 i obligowej 940. Floryan Młożewski, umierając, zostawił dwóch synów Jerzego i Wojciecha. Jerzy posagiem żony swojej Ewy z Golińskich skupił Greka d. 1 maja 1643 r. i bracia podzielili się w naturze Łozowicą i częścią w Koroblinie, a Czyżewicze dostały się Jerzemu, który po śmierci Ewy, pojął drugą żonę Annę Jeleńską, chorążankę brzeską. Jedyna córka jego z pierwszej żony, Anna, wyszła za Mikołaja Łoknickiego h. Nieczuja, chorążyca bielskiego, i ojciec w sumie posagowej 10000 złotych, wypuścił jej w zastaw swoją część Ł. ; gdy wszakże coraz bardziej zaczął dobra swoje obdłużać, Łokniccy uzyskali wyrok trybunału litewskiego w 1664 r. , przez który, za posag matki i sumę posagową, razem za 33180 złotych, dziedzictwo majątku przyznano Łoknickiej, pozostawiając Jerzemu Młożewskiemu tylko dożywocie, z którego niedługo korzystał. Łokniccy zrobili sobie wzajemne zapisy na przeżycie. Ona mężowi przyznała powyższą sumę na Łozowicy i Czyżewiczach, a on zapisał jej 60000 na Mokrzanach. Mieli jednego tylko syna Antoniego, w dziecinnym jeszcze wieku, kiedy Łoknicki, wypadkowo postrzelony przez żonę, zakończył życie. Skutkiem wszczętej o to przez najbliższych krewnych zmarłego sprawy, wdowa, która już zawarła powtórne śluby z Piotrem Stanisławem Grekiem, majorem wojsk J. K. M. , przez konplanacyą d. 10 stycznia 1672 r. zawartą i d. 12 lutego w grodzie brzeskim oblatowaną, zrzekła się na rzecz syna zapisu na Mokrzanach i otrzymała skasowanie swego zapisu na Łozowicy i Czyżewiczach. D. 20 maja 1680 r. Piotr Stanisław Grek, podczaszy brzeski, już wdowiec po Annie z Małżewskich, która pozostawiła mu trzy córki Kło tarzynę, Maryannę i Konstancyą, sprzedajej schedę w Łozowicy i Czyżewicze za 35000 złotych, Benedyktowi Sapieże podskarbiemu w. lit. , przenosząc należność córek swych na dobra swoje Dobryń i dając ewikcyą Sapieże względem syna nieboszczki, Antoniego Łoknickiego i innych preteksorów. Druga mniejsza scheda w Łozowicy i Woroblinie była własnością Wojciecha Młożewskiego, który o kilkanaście lat przeżył brata i z Barbary Swiderskiej pozostawił trzech synów Antoniego Jerzego, Ludwika i Franciszka i córek dwie Helenę za Konstantym Witakowskim i Magdalenę za Józefem Witkowskim, które zostały spłacone przez braci i skutkiem układów familijnych Antoni Jerzy, już w r. 1681, jako właściciel tej schedy, oddał ją na lat trzy w zastaw za złotych 2000, kiedy scheda Greków w r. 1677 wypuszczona była na lat trzy za złotych 5500. Antoni Łoknicki upomniał się u ojczyma swego Greka o ojczysty swój majątek Mokrzany i następnie pozwał Sapiehę o nieprawne nabycie schedy macierzystej. Wszakże wkrótce prawa do tej ostatniej ustąpił Antoniemu Młożewskiemu, który stawił czoło i Sapieże i hetmanowi polnemu litew. Słuszce, nabywcy praw jednej z Grekówien, Konstancyi Kamieńskiej, utrzymał się przy Łozowicy, części Woroblina i Rudawca, i d 4 kwietnia 1700 r. oddał je w sumie 25000 złotych w zastaw na lat trzy Aleksandrowi Narkowiczowi, łowczemu orszańskiemu, późniejszemu podkomorzemu wendeńskiemu, nadmieniając, że Narkowicz dobra te ma trzymać, dopóki całkowita suma zastawna wypłaconą mu nie zostanie. W r. 1713 d. 20 maja Młożewski, podczaszy bełski, sprzedał tę majętność za złotych 40000 MaryanowiBogusławowiz Wakanowa Miencie, ziemskiemu kijowskiemu i grodzkiemu krasnostawskiemu pisarzowi, warując z szacunku okupienie zastawu we właściwym terminie. Mienta zmarł, nie dopełniwszy tego i nieuiściwszy się w zupełności, i w d. 24 grudnia 1719 r. brat jego i spadkobierca Kazimierz, ssta sumiliski, prawa swoje przelał na Antoniego Narkowicza, podkomorzyca wendeńskiego, co Młożewski z synami swemi Janem i Wojciechem zaakceptował i zatwierdził. Narkowicz przyszedł wkrótce i do dziedzictwa Czyżewicz. Michał Sapieha, pisarz polny lit. , wynagradzając ekspulsyą rodziców jego z dóbr Tumina i Zubacz w hrabstwie wysockiem, bez repozycyi sum zastawnych d. 3 października 1724 r. zbył mu te dobra Czyżewicze, z Hałaczewem, Dobronizem i częścią Rudawca i od zastawników eliberować pozwolił. Syn Antoniego Narkowicza, JanZygmunt, aktem z d. 30 grudnia 1751 r. wszystkie majątki po ojcu Łozowica Łozówka Łozowica swoim sprzedał Janowi Grotthuzowi, surrogatorowi ks. żmudzkiego, pułkownikowi pow. wilkiskiego, generaładjutantowi buławy k. lii, który w r. 1763 d. 25 czerwca wypuścił Łozowicę na lat 3 w zastaw za 2000 dukatów Józefowi Dulębie, sekretarzowi pieczęci w. lit. a następnie d. 7 grudnia 1767 r. wraz z całym Rudawcem i Woroblinem zbył mu ją na wła sność za 100000 złotych. Dulęba, stary ka waler i człowiek zamożny, urządził i zabudował Łozowicę. Wystawił dwór murowany piętro wy, spichrz, takiż młyn wodny na Bugu i dru gi na rzeczce Brudnicy v. Rakowicy, założył obszerny ogród, wysadził drogi i pierwszy z właścicieli zamieszkał w Ł. D. 6 listopada 1786 r. , warując sobie dożywocie, dobra te da rował bratu swemu Janowi i stracił życie w r. 1794, zamęczony przez kozaków, szukających u niego pieniędzy. Jan o lat kilka przeżył brata i zostawił syna Józefa, który majątek uszczuplił i obdłużył i nareszcie d. 20 czerwca 1814 r. sprzedał go Joachimowi Bryndzy, któ ry oprócz 100000 złotych za Łozowicę, zapła cił osobno 00000 złotych za Woroblin. Joa chim Bryndza zakończył życie w r. 1854. Woroblin w Królestwie Boiskiem leżący, w dro dże działów nabyty został w r. 1858 przez wnuka jego Ludwika, Łozowica zaś w r. 1872, w skutek układów familijnych za cenę 11000 rs. stała się własnością Mieczysława, najmłod szego z synów Joachima. Mieczysław Bryn dza, odprzedawszy włościanom więcej niż czwartą część dworskich gruntów, w r. 1878 sprzedał za 30000 rs. Łozowicę generałowi Czyczerynowi. L. Br. Łozowica, mko w pow. klimowickim gub. mohilewskiej, nad rz. Łobżanką, o 3 w. od Klimowicz. Już 1784 była mkiem. Ma 32 dm. , 236 mk. , cerkiew, szkołę żyd. , młyn wodny. Jest tu jedyny w pow. drewniany kościół katolicki ś. Trójcy; fundowali go Kirkorowie dla jezuitów, którzy aż do r. 1821 mieli tu misyą i małą szkółkę, jedyną wtedy w tych stronach. Parafia katolicka dekanatu klim. mścisław. , wiernych 1228. Łozowicze, wś poleska w pow. ihameńskim, w gm. pohorelskiej, nad rzeczką Pocie chą, lew. dopływem Świsłoczy por. Kiekówka, osad włócznych 19; grunta lekkie, łąki obfite, w stronie północnej bezludne moczary, w ogóle miejscowość bardzo głucha. Al. Jel. Łozowiki, wś, pow. skwirski, odległa od Skwiry 35 w. i od st. kolei kijowskobrzeskiej Browki 10 w. Gorzelnia, własność p. Dobrzyńskiego, posiada 1 kocioł parowy o sile 16 koni, przerabia rocznie 30000 p. zboża, produkuje 14000 wiader spirytusu, zatrudnia 11 robot. Por. Kojłówka. Łozowiki 1. al. Puszcze, zaśc. włośc, nad rz. Żyżmą, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 51, od Ejszyszek 35, dm. 2, mk. kat. 20. 2. Ł. , zaśc. pryw. , pow. dziśnieński, o U w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. kat. 3. Ł. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 35 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 6 dm. , 45 mk. 4. Ł. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 35 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 3 dm. , 9 mk. 5. Ł. , zaśc. pryw. pow. dzisieński, o 48 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 8 mk. katol. 6. Ł. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 64 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 9 dm. , 92 mk. prawosł. 7. Ł. , wś włośc, pow. dzisieński, o 71 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 dm. , 6 mk. prawosł. 1866. Łozówka 1. zaśc. szlach. , pow. wileński, 2 okr. , o 25 w. od Wilna, 2 dm, , 17 katol. 2. Ł. , karczma, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 19 w. od Wilna, 2 dm. , 11 mk. , z tego 7 katol, 4 żydów. 3. Ł. , karczma, pow. wilejski, 3 okr, adm. , o 69 w. od Wilejki, 1 dm. , 6 żydów. 4. Ł. , zaśc. rząd. , pow. dzisieński, o 10 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 2 dm. , 12 mk. 5. Ł. , karczma, pow. wilejski, o 69 w. od m. Wilejki, okr. adm. , gm. Parafianowo, 1 dm. , 6 mk. żydów. 6. Ł. , zaśc. szlach. nad rz. Drujką, pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 57 w. od Dzisny, 1 dm. , 4 mk. katol. 7. Ł. , zaśc. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 10 w. od Oszmiany, 4 dm. , 27 mk. katol. 8. Ł. , karczma, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 26, od Wasiliszek w. 11, dm. 1, mk. 5 izr. 9. Ł. , zaśc. szlach, , nad jez. Ramesza, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 71 w. od Święcian, 1 dm. , mk. katol. 10. Ł. , zaśc. rząd. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 52 w. od Święcian, 2 dm. , 9 mk. katol. 1866. Łozówka po rusku Łoziwka 1. przyisiołek Plebanowic w pow. trembowelskim. 2. Ł. , wś w pow. zbarazkim, 19 kil. na płd. wsch. od Zbaraża, 7 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Nowem Siole koło Zbaraża, 8 kil. na płn. wsch. od najbliższej stacyi kol. Karola Ludwika w Maksymówce. Na płn. zach. leżą Huszczanki, na płn. wsch. Obodówka, na wsch. Terpiłówka, na płd. Klebanowka, na płd. zach. Jacowce. Płnc. część obszaru przepływa od zach. na wsch. pot. Walczek, dopływ Zbrucza, zwany w dalszym biegu, koło ujścia, potokiem Młyńskim, i rozlewa się na płn. wsch. granicy w mały stawek, należący do Obodówki. Od płd. zach. płynie kilka strug małych w kierunku płn. wsch. przez całą wieś i wpada od praw. brz. do Walczka samego lub do wspomnianego stawku. Zabudowania wiejskie leżą tuż na praw. brz. Walczka. Własn. więk. ma roli orn. 313, łąk i ogr, 12, pastw. 2 mr. ; własn. mniej. roli orn. 758, łąk i ogr. 36, pastw. 16 mr. W r. 1880 było 488 mk. w gminie, 20 na obsz. dwor. obrz. gr. katol, z wyjątkiem 40 obrz. rzym. katol. Łozowicze Łozowica Łozowiki Łozowszczyzna Par. rzym. kat. w Zbarażu, gr. katol. w Huszczankach. We wsi jest młyn. Lu. Dz. Łozowniki, wieś, pow. rossieński, parafia Kroże. Łozownikiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Iłgowo; odl. 34 w. od Władysławowa; ma 3 dm. , 33 mk. Łozowo 1. zaśc. szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 45 w. od Wilna, 2 dm. , 18 mk. kat. 2. Ł. , zaśc. szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, 2 dm. , 14 katol. 3. Ł. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 39 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 2 dm. , 30 mieszk. katol. 1866. Łozowo, ob. Łozowaja. Łozowszczyzna 1. zaścianek szlachecki, pow. wilejski, o 65 wiorst od miasta Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. wyznania rzym. katol. 2. Ł. , folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , 15 w. od Oszmiany, 1 dom, 8 mk. katol. 1866. Łozowy 1. os. w Żelechowie W. , pow. Kamionka Strumiłłowa. 2. Ł. , przys. Kamionki Wołoskiej. 3. Ł. , przys. Rozdziałowa, pow. sokalski. Łozy 1. wś, pow. siedlecki, gm. Tarków Wielki, par. Paprotnia. Ma 15 dm. , 109 mk. , 401 mr. ziemi. 2. Ł. , os. , pow. przasnyski, gm. i par. KrzynowłogaWielka, odl. o 27 w. od Przasnysza, ma 1 dm. , 10 mk. , 32 mr. gruntu. Br. Ch. Łozy, wś, pow. krzemieniecki, o ćwierć mili od Wiśniowca, z kanałami i ogrodem w dawnym guście francuskim. Na kępie był tu pałacyk, wystawiony przez ks. Michała Wiśniowieckiego. Łozy kurzące Kuracze łozy, ob. Kurzęce łozy. Łozy, wymienia Pochilewicz str. 674, jako należące w pocz. XVII w. do kijowskiego monastyru ś. Mikołaja razem z Rużynem ob. . Łozy 1. al. w Łozach, przys. Korsowa w pow. brodzkim. Jest tu młyn. 2. Ł. , przys. Kobylnicy wołoskiej w pow. cieszanowskim. 3. Ł. , karczma na obsz. dwor. Malechów, w pow. lwowskim. 4. Ł. , leśniczówka na obsz. dwor. Bożyków w pow. podhajeckim. 5. Ł. Długie, folw. koło Jaksmanic w pow. przemyskim. 6. Ł. , przys. Halicza w pow. stanisławowskim. 7. Ł. , folw. na obsz. dwor. Grodowice w pow. staromiejskim. Lu. Dz. Łozy, młyn nad potokiem Wołowcem, prawym dopływem Suczawicy, na obsz. gm. Wołowca, w pow. radowieckim na Bukowinie. Łożyn, wś, pow. koniński, gm. Gosławice, par. , leży przy szosie konińskowłocławskiej, nad jeziorami pątnowskiem i mikorzyńskiem, na północ Konina, odległa od t. m. 13 w. , ma powierzchni 83 mr. , ludności męż. 79, kob. 81, razem 160; grunt szczerkowaty; tu znajduje Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 58. się folwark tegoż nazwiska do dóbr Gosławice należący. J. Chor. Łożyn, węg. Lazony, ob. Łozin. Łozyna 1. część Borysławia, pow. drohobycki. 2. Ł. , ob. Łozina. Łta, Olta, Alta, prawy dopływ Trabieży, lewego dopływu Dniepru. Por. Ltyca, Łuba 1. osada leśna, pow. włocławski, gm. Łęg, par. Włocławek, w rządowym boru pod Włocławkiem, z domem dla leśniczego. 2. Ł. , osada tamże, z 4 domów złożona, na grancie dóbr wienieckich, mianowicie folwarku Mazury, między borem rządowym włocławskim a wienieckim, na brzegu rzeczki Zgłowiączki położona, i od powyższej osady leśnej nazwana. Dopiero w r. 1883 powstała, gdy Stanisław Kronenberg, dziedzic dóbr Wieniec, usuwając rolników z folw. Mazury, tam im role oddał. Cztery domy tej osady mieszczą 21 osób 1884 r. ; należą do par. wienieckiej, powiatu włocławskiego. Łuba, rz. , ob. Luba. Łubajny, niem. Lubainen, wś, pow. ostródzki, blisko miasta Ostrody, w t. z. starych, po większej części polskich, choć luterskich Pru sach, przez osadników polskich jak samo już imię jej świadczy założona i trzymana. Roku 1477 Marcin Truchses, komtur ostródzki, od nawia Jerzemu von Epingen przywilej na wś Ł. z prawem chełmińskiem, zarazem nadaje mu jeziora W. i M. Szeląg, Borowe Waldseechen i 4 wł. obok jeziora Szeląg. Tego sa mego r. 1477 nadał mu tenże komtur 2 wł. nad Drwęcą pod wsią Ł. na prawie magdeburskiem; z ostatniej darowizny powstała wś Neuguth. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 365. Kś. F. Łuban, po łotewsku Łubanuazars, jezioro rozległe w Inflantach polskich, powiecie rzeźyckim, na samej granicy Inflant szwedzkich, czyli gubernii inflanckiej lub ryskiej, ma 13 wiorst długości, 7 w. szerokości i 1 do 1 i pół sążnia głębokości, powierzchnią swoją zajmuje 81 6 10 wiorst kwadr. Rozległe bagniska i moczary okrążają to jezioro. Powierzchnię ich oblicza hydrograf Sztukenberg na 128 w. kwadr. Z ryb poławiają się tu leszcze, sumy, sądaki i szczupaki, częstokroć niezwykłej wielkości. Te ostatnie najbardziej bywają cenione W północnym krańcu jeziora nieopodal brzegu leży wyspa obszerna, należąca już do pow. wendcńskiego gub. ryskiej, tak jak i część północnej najmniej rybnej strony Ł. Brzegi tej wyspy, nadzwyczaj bagniste, całkowicie porastają trzciną, co rybołówstwo bardzo utrudnia. Jezioro to, do dorzecza Dźwiny należące, znane już było kronikarzom XIV stulecia. U Hermana de Wartberge, piszącego w r. 1358 swój Chronicon Livoniae, czytamy wyraźnie, . deinde Dunam 49 Łozowniki Łuban Łubajny Łuba Łta Łozyna Łożyn Łozy Łozowy Łozowo Łozownikiszki Łozowniki Łubata Łubcze Łubań ascendendo ad locum, ubi rivulus, qui exit lacum Luban et influit ipsam Dunam, et inde ascendendo ipsum rivulum per locum predictum eundo directe ad Russiam Ob. w Ernst Strehlke Hermanni de Wartberge Chronicon Livoniae, Lipsiae 1863 in 8o; pag. 72. Rivulus zaś, o którym wspomina kronikarz, jest oczywiście rzeką Ewiksztą. Dawne karty geograficzne jezioro Łuban nazywrają stale Mare Lubanicum. A że w bagniskach, o mil kilka od Ł. oddalonych, znajdowano od czasu do czasu bądź kotwice, bądź części statków, bujna wyobraźnia dyletantówarcheologów, niekontentująca się przypuszczeniem, iż bagniska, rozciągające się dokoła na mil 30, niegdyś przez jezioro Łuban mogły być zajęte, już niejednokrotnie była powodem, iż się obszernie rozpisywano o istnieniu rzeczywistego morza łubańskiego z Baltykiem w swoim czasie połączonego. Porównaj np. artykuł Inflanty umieszczony w r. 1858 w wychodzących w owym czasie w Paryżu Wiadomościach polskich. Jezioro Łuban otrzymuje wody z wielu rzek i strumyków do niego od strony południowej wpadających, a mianowicie z rzeczek błotnistych Murmosta, Tejcza, Malmuta, Sola, tudzież z dwóch znaczniejszych i w górnym swym biegu nader bystrych strumieni, zasilających wody Ł. z tejże strony południowej. Jednym z nich jest rzeka Rzeżyca po łotewsku Rejzeknie, wspominana przez kronikarzy pod r. 1285, która, wypłynąwszy z rozległego jeziora Raźna w pow. rzeżyckim, zrasza stopy ciekawych zwalisk rzeżyckiego zamku, skąd następnie w kierunku północnym, przez dobra Rykowo i Stary Dwór, w tymże pow. , zdąża do Ł. Przebieg jej wynosi wiorst 82. Drugim równie bystrym strumieniem, zasilającym jezioro łubańskie od strony południa, jest rzeka Małta, biorąca swój początek w jeziorze Meltunie w pow. rzeżyckim. Rzeka ta kamienista, po przepłynięciu jeziór Sołowskiego, Izoły i Liśnieńskiego, przybiera kierunek północnowschodni w górnym swym biegu, w dolnym zaś, od mczka Wielon aż do swego ujścia do Łubanu, płynie niemal równolegle od rzeki Rzeżycy w kierunku północnym, zraszając w swym 80cio wiorstowym przebiegu średnią część tegoż rzeżyckiego powiatu. Tyle o dopływach jeziora. Odpływ zaś jego jedyny stanowi rzeka Ewikszta obacz art. Ewikszta, którą Ł. wypuszcza z części północnej okazałym strumieniem. Ważna ta, ale częściowo bardzo skalista rzeka, płynąc najprzód w kierunku północnym, łukowato nachyla się ku południowi; poczem, zwracając się na południozachód, zdąża ku DźwinieSkutkiem wspomnianej łukowatości, Ewikszta. przepłynąwszy wiorst 70 od miejsca w którem wypływa z jeziora, zbliża się znowu ku jego południowemu krańcowi na odległość wiorst zaledwie 14tu. Za pomocą kanałów łatwo można połączyć wprost jezioro z rzeką i przez to osuszyć bagniska, które je otaczają. . Dołączona w książce Inflanty polskie Poznań, 1879, hydrograficzna mapa dorzecza Ewikszty pokazuje, że sama przyroda utworzyła już między południowym krańcem jeziora a dziesięciumilową długością rzeki pewien rodzaj naturalnego połączenia. Bliższe badania wykazałyby niechybnie o ile takowe mogłoby być zużytkowanem przy sztucznej budowie kanału, jaki w r. 1849 dla osuszenia okolic nadłubańskich na przestrzeni dwóch mil rozpoczęto. Szerokość jego dochodziła do 7 sążni Siemionow, III, 93. Bezpośrednią korzyść z umiejętnie dokonanej kanalizacyi odniosłyby niechybnie w Inflantach polskich dobra księżniczki Teresy Sanguszkówny, Izabelli z Borchów Orłowskiej primo voto Potockiej, Maryi z Borchów Zyberkowej, tudzież księżnej Heleny Radziwiłłowej, a w Inflantach szwedzkich czyli gub. ryskiej sąsiednia nadłubańska majętność Wolffów; pośrednio zaś osuszenie bagien okrążających Ł. wpłynąćby musiało nader korzystnie na rozległe dobra kilkudziesięciu najrozmaitszych właścicieli ziemskich powiatów rzeżyckiego, lucyńskiego i wendeńskiego. Przed jedenastu laty rządowy inżenier pułkownik Sztukenberg robił niwelacyą Ł. , tudzież kosztorys zniżenia powierzchni wód jego przez wykopanie odwodowego kanału. Kosztorys był obliczony na 200000 rs. Jeżeli przedsiębrane dotychczas prace, właściwie dla próby tylko podejmowane, nie doprowadziły do zamierzonego celu, nie można wszelako całego dzieła za niewykonalne uważać. Przedmiot zanadto jest ważnym, aby pomyślne doprowadzenie do skutku i przełamanie napotykanych trudności tego hydrotechniczne go zadania, nie miało w wysokim stopniu obchodzić wszystkich mieszkańców Inflant polskich i sąsiedniego pow. Inflant szwedzkich czyli gub. inflanckiej ryskiej. Gustaw Manteuffel. Lubań, dwie wsio serbskie na pruskich gór nych Łużycach, w pow. rozbórskim, 1 Nowy, niem. NeuLiebel w r. 1871 dm. 20, mk. 91 2 Stary niem. AltLibel w tymże roku dm. 22, mk. 124. A. J. P. Łubata, niem. Löbauer Wasser, strumień na saskich Łużycach. Płynie z gór łużyckich niedaleko Lubija Lobau w kierunku z połu dnia ku północy; zostawiwszy po prawej stro nie mczko Wospork, zwraca się ku zachodowi, płynie koło kościelnej wsi Hrodziszcza, poni żej której przyjmuje znowu północny kieru nek, płynie dalej koło wsi Barta i Huciny, po niżej której blisko wsi Lemiszowa wpada do Małej Szprewji, A. J. P. Łubcze, wś i folw. , pow. tomaszowski, gm. Łubczyce Łubczyce Jarczów, par. Grudek, o 2 mile od Tomaszowa, o 5 w. od granicy Galicyi, ma 33 dm. , 431 mr. gruntu ornego gleby głównie pszennej; włościanie rolnicy, 4 tkaczy, 1 kołodziej, 1 kowal. Lud pracowity i cichy, nieco odmienniej się ubiera niż włościanie okoliczni. Była tu zwana filią kaplica katolicka, dziś skład go spodarczy. Szk. pocz. 1kl. ogólna. Dwór z ogrodem i folwarkiem należy do Teodora Bi lińskiego. Folw. ma 858 mr. ziemi, 106 mr. lasu. Młyn, staw. R. 1827 dm. 31, mk. 195. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. i Szlatyn składają się z folw. Szlatyn, nomenklatury Ł. , wsi Ł. i Szlatyn. Na wschód graniczą z Galicyą. Rozległość wynosi mr. 1402 grunta orne i ogr. mr. 558, łąk mr. 250, pastw. mr. 30, lasu mr. 510, nieuż, i place mr. 54, bud. z drzewa 19, pokłady torfu. Wieś Ł. osad 33, z grun. , mr. 454; wś Szlatyn os. 52, z grun. mr. 593. Br. Ch. Łubczyce, ob. Głupczyce. Łubczyn, niem. Lübzen, w pow. słupskim, na Pomorzu. Łubeńka, ob. Szczara. Łubia, Łubna, Łupia, rz. , ob. Skierniewka. Łubiana al. Lubiana, po rusku Łubyna, wś w pow. lwowskim, 32 kil. na płd. od Lwowa, 14 kil. na płd. wsch. od sądu powiatowego w Szczercu, tuż na płd. zach. od urzędu poczt. w Brodkach. Na płn. zach. leży Lindenfeld, na płn. wsch. Brodki, na płd. wsch. Głuchowice, na płd. zach. Trościaniec i Demnia obie w pow. żydaczowskim. Wsch. część obszaru przepływa pot. Zubrza, od płn. z Brodków na płd. do Trościańca. Położenie wsi nizinne. Najwyższe wzniesienie w środku obszaru wynosi 339 m. znak triang. . Zabudowania wiejskie leżą w zach. stronie. Część wsi zwie się Łubianką Lubynką. Przez wś idzie gościniec wiodący ze Lwowa do Mikołajowa. Własn. więk. tu i w Lindenfeldzie ma roli orn. 12; włas. mniej. roli orn. 831, łąk i ogr. 217, past. 341 mr. W r. 1880 było 536 mk. obrz. gr. katol. . Par. gr. katol. w Brodkach, rzym. katol. w Szczercu. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Michała. W aktach grodz, i ziems. t. 9, str. 218 znajduje się dokument, w którym Feliks z Bałuczyna sędzia, i Jan z Dawidowa podsędek ziemscy lwowscy poświadczają, że Rafał z Sieniawy, chorąży halicki, zastawił za zezwoleniem króla Janowi Dzieduszyckiemu wsie królewskie Dobrzany i Lubiany za 430 grzywien. Dokument pochodzi z r. 1504. W lustracyi województwa ruskiego z r. 1665 Rkp. Ossol. 2834, str. 151 czytamy o tej wsi, zwanej Łubianami W tej wsi juxta lustrationem 1616 osiadłych łanów było 12, juxta Tero 1627 8. Teraz tylko osiadłych łanów 2. Czynszu dać powinni po gr. 12. Ciż poddani stróżę i nocną i dzienną odprawować powinni. Owsa, kapłonów, kur i jajec dawać nic powinni. Dziesięciny pszczel nej dostało się pniów 6 po zł. 3. Robota z ła nu jako i w Dmitrzu, t. j. 4 dni w tydzień z półłanku od południa, a oraz z łanu pługiem od południa; 4 dni w tydzień we żniwa, po 2 pieszo z półłanku. Wybraniec w tej wsi był, teraz spustoszał. Karczmarz z karczmy i ćwierci roli dawał z ogrodem czynszu zł. 20; ta spustoszała. Suma prowentu z tej wsi zł. 20 gr. 24. Lu. Dz. Łubiane al. Łubiańce, os. , pow. augustowski, gm. Dębowo, par. Jaminy; odl. 22 w. od Augustowa. Ma 1 dm. , 9 mk. Łubianka 1. wś i folw. , pow. kolski, gm. Drzewce, par. Umień Łaski, Lib. ben. II, 444; odl. od Koła w. 17. Wś ma dm. 3, mk. 30; folw, dm. 4, mk. 28. Należy do dóbr Głębokie. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. i Wojciechów rozległy mr. 358 grunta orne i ogr. mr. 212, łąk mr. 68, pastw. mr4, lasu mr. 66, nieuż, i place mr. 8, bud. z drzewa 10. Wś Ł. os. 6, z grun. mr. 7; wś Wojciechów os. 4, z grun. mr. 119. 2. Ł. ., os. włośc, pow. iłżecki, gm. Krzyżanowice, par. Iłża; odl. od Iłży w. 4. Ma 64 mr. obszaru i 4 dm. Łubianka 1. folw. szlach. nad rz. Piktuszą Łubianką al. Wysoką, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 7 w. od Oszmiany, 1 dm. , 22 mk. katol. 1866. R. 1760 własność Naramowskiego. 2. Ł. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 116 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 4 dm. , 27 mk. katol. 1866. Łubianka 1. wś, pow. wasylkowski, par. prawosł. Szubowka, o 6 w. od Szubowki i Olszanicy, śród stepu. Ma 455 mk. , należy do klucza białocerkiewskiego. 2. Ł. , wś, pow. kijowski, o 8 w. od wsi Hołyń, o 10 od Babiniec, u źródeł rz. Kózki, płynącej równolegle do Irpienia. Z płn. przypiera do lasów. Ma to być nowa stosunkowo osada, utworzona przez pozostałych mieszkańców wsi Łubne, leżącej niegdyś w pobliżu i przez ordę zniszczonej. Na uroczysku Łubna pokazują dotąd ślady cerkwi. Ł. ma 846 mk. i cerkiew ś. Mikołaja, zbud. przed 1758 r. Wś Ł. kupili od Sakena HudimLewkowicze w r. 1815. Dziś też do nich należy wraz z Hudymówką niedaleko Nieszczerowa i Rudnią Szybeńską razem 6886 dzies. ziemi, przeważnie lasów. 3. Ł. , wś, pow. radomyski, par. prawosł. Steczanka o 12 w. , nad rz. Ilia, śród lasów. Ma 420 mk. Przed 1850 była tu osobna cerkiew paraf. ś. Mikołaja, b. dawna, r. 1770 zbudowana, dziś filialna dla wsi Ł. i Olszanki. W maju i grudniu liczne odpusty i jarmarki. Ł. była podobno niegdyś mkiem. Są tu ślady cmentarza żydowskiego. Łubianka al. Łubynka 1. przys. Łubianej, Łubianka Łubiane Łubiana Łubia Łubeńka Łubczyn Łubiany Łubiańskie Łubianki Łubianka Łubienica Łubieńce pow, lwowski. 2. Ł. , przys. Cisowej, pow. przemyski. I Łubianka, rz. , prawy dopływ Kamiennej, lewego dopływu Wisły. Wpada poniżej Wierzbnika. Łubianka, Szczarbierz, rz. , prawy dopływ Słuczy, dopływu Horynia, dopływu Prypeci. Łubianki, os. włośc, pow. będziński, gm. Ożarowice, par. Sączów; w XV w. należała do par. Siemonia Długosz, Lib. ben. II, 191. Ma 3 dm. , 30 mk. , 6 mr. Łubianki 1. Niżne al. Niższe, wś w pow. zbaraskim, 5 kil. na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Zbarażu, 11 kil. na płn. zach. od najbliższej stacyi kolei Karola Ludwika w Maksymówce. Na płn. leżą Roznoszyńce i Sieniawa, na wsch. Szyty i Dobromirka, na płd. Łubianki Wyżne, Kretowce i Zbaraż, na zach. Zbaraż i Tarasówka. Wody z całego obszaru płyną na zach. i tworzą jedne ze strug Gniezny ob. , dopływu Seretu. W dolinie tej strugi 337 m. leżą zabudowania wiejskie. Na płn. i płd. od tej doliny wznosi się obszar od 350 do 356 m. W stronie wsch. leży Czarny las ze szczytem 385 m. wys. ; na płd. od niego Wilcze oko a na wsch. Dębina, z którego to lasu mała struga płynie na płd. wsch. i po za obrębem wsi wpada do pot. Walczek al. Młyńskiego, dopływu Zbrucza. W płd. krawędzi nastaje mała struga, płynie na płd. i po za obrębem wsi wpada również do Gniczny. Własność większa tu i w Łubiance Wyżnej ma roli orn. 1817, łąk i ogr. 148, pastw. 204, lasu 1592; własn. mniej. roli orn. 4638, łąk i ogr. 1015, pastw. 43, lasu 6 mr. W r. 1880 było 1437 mk. w gm. 93 na obsz. dwor. około 50 obrz. rzym. katol. , przeszło 1000 gr. katol. . Par, rzym. katol. w Zbarażu, gr. ka tol, w Ł. Wyżnej. We wsi jest cerkiew, dwór, gorzelnia i kasa pożyczk, gm. z kapit. 7128 zł. 2. Ł. Wyżne, wś w pow. zbaraskim, 7 kil. na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Zbarażu. Na wsch. leżą Dobromirka i Huszczanki, na płd. Jacowce, Maksymówka stacya kolei i Hrycowce, na zach. Kretowce i Łubianki Niżne, Wody z płn. zach. obszaru, tworzą jedne ze strug Gniezny, płynącą na płn. zach, do Łubianek Niżnych. Wody płd. zach. strony płyną małemi strugami na zach. i po za obszarem wsi wpadają do małego dopływu Gniezny, Ze wsch. obszaru płynie kilka strug na wsch. i wpada po za obrębem wsi do Walczka, dopływu Zbrucza. Zabudowania wiejskie leżą na płn. zach. w dolinie źródlanego potoku Gniezny. W stronie płd. wznosi się wzgórze Mogiłka do 400 m. , na płn. odeń Łubianka do 387 m. znak triangul. . Na płn. wsch. leży las ze szczytem 375 m. wys. , na płd. od niego folw. Borszczów Róg, W r. 1880 było 1554 mk. w gm. , 45 na obsz. dwor. około 200 obrz. rzym. katol. , przeszło 1300 gr. katol. . Par. rzym. katol. w Zbarażu, gr, katol. w miejscu dek. zbaraski, archidyecezya lwowska. Do parafii należą Łubianki Niżne. We wsi jest cerkiew i kasa pożyczk. gm. z ka pit. 3650 zł. Lu. Dz. Łubiańskie jezioro w pow. bobruj skim, w lesistych moczarach kotliny rzeki Berezyny, z lewej strony, naprzeciwko wsi Czuczcze; ma długości przeszło wiorstę i szerokości 1 4 wior sty, rybne. Al. Jelski. Łubiany, wś szlach. i włośc, pow. szczuczyński, gm. i par. Grabowo, W 1827 r. 6 dm. , 35 mk. Łubicze, wś w b. ziemi bielskiej, gub. grodzieńskiej. Łubiec al. Łubice, wś i folw. , pow. błoński, gm. Radzików, par. Leszno, odl. 8 w. od Błonia, o 30 od Warszawy. Grunta przeważnie żytnie. Folw. ma 205 mr. rozl, , włościanie 465 mr. Mk. 329. Folw. Ł. miał 534 mr. rozl. , lecz obecny dziedzic rozprzedał na części 329 mr. Włościanie mają dużo łąk i wożą siano do Warszawy. W 1827 r. 27 dm. , 160 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 800 grunta orne i ogr. mr. 433, łąk mr. 130, pastw. mr. 44, wody mr. 4, lasu mr. 147, zarośli mr. 12, nieuż. i place mr. 30, bud. mur. 3, z drzewa 17, wiatrak, pokłady torfu. Wś Ł. os. 32, z grun, mr. 191. Łubiec, ob. Lubiec. Łubień, wś w pow. borysowskim, w okoli cy Kiemieszewicz, ma 4 osady, gmina milczańska. Al. Jelski. Łubień, ob. Lubień, Łubień, rzeka bagnista bez odpływu, a ra czej struga wodna, na południowym krańcu pow. rzeczyckiego, przecinająca dzikie moczary od północy na południe, od wsi Stanisławo wa do Antorówki, ma długości prawie trzy mile, Al. Jelski Łubieńce, wś, pow. czehryński, w płn. części lasu motroneńskiego, o 4 w. od motroneńskiego monastyru, nad uchodzącym do Taśminy ruczajem Łubieńką. Część wsi Ł. nad Taśminą zowie się Demeńce. W Ł. 541, w D. 313 mk. R. 1808 było 99 dm. , 793 mk. ; r. 1741 dm. 40. W XVIII w. część medwedowskiego klucza w sstwie czehryńskiem. Potem Ł. nabyli Malczewski i Broniszewski, D. zaś Bajkiewicz. Dziś w Ł. mają Boniakiewicz 408 dz, , Wysłouchowa 396 dz. i gorzelnię, a Serednicki w D. 1899 dz. ziemi i od 1846 cukrownię. Cerkiew w Ł. ś Trójcy z r. 1778. Łubienica, wś, pow. pułtuski, gm. Gzowo, par. Pułtusk. W 1827 r. wś rząd. , 14 dm. , 97 mk. Folw. Ł. rozległy mr. 1022 grunta orne i ogr. mr. 658, łąk mr. 140, pastw. mr. 137, nieuż, i place mr. 87, bud. mur. 4, z drzewa Łubianka Łubień Łubiec Łubicze Łubieński Łubienko Łubieńka Łubieniki Łubienięta Łubieniec Łubienice Łubienica Łubienica 24. Gorzelnia, pokłady torfu. Wś Ł. os. 34, z grun. mr. 273. Łubienica, folw. mały na północnym krańcu pow. borysowskiego, nad rzeczułką wpadającą do Uszaczy, w okolicy dóbr Dolce; miejscowość lesista, okr. polic. dokszycki 3. Łubienice, ob. Łubieńce. Łubieniec, stacya poczt. na dawnej szosie brzeskobobrujskiej, w pow. słuckim, pomiędzy stacyami Siniawka i Mackiewicze, tudzież wioska mała w tejże miejscowości, w gm. hrycewickiej; osad 3; okolica całkiem bezleśna. Łubieniec al. Lubieniec, lesisty dział górski, rozpościerający się przy ujściu Maniawki do Bystrzycy sołotwińskiej, między Maniawką a tąż Bystrzycą, tak, iż Maniawką opływa po łudniowowschodnie i wschodnie a Bystrzyca północne stopy togo działu. Wody z tego działu spływają do wspomnianych rzek. Naj wyższy czubek stanowi Wapnienka 795 m. ; inne czubki są Kożcniaczka 694 m. i Broda 479 m. . Na stokach tego pasma wzgórzystego legły obszary Sołotwiny, Markowej, Maniawy i Kryczki w powiecie bohorodczań skim. Br. G. Łubieniec al. Lubieniec, potok górski, wytryska na płn. wschodnim stoku góry Wapnienki 795 m. , w dziale górskim Łubieńcu, na obszarze gm. Sołotwiny, w pow. bohorodczańskim; płynie na północny wschód i po 5 kil. biegu, powyżej wsi Sołotwiny, uchodzi z praw. brz. do Bystrzycy sołotwińskiej. Br. G. , od Oszmiany o w. 62, od Dziewie, dm. 4, mk. katol. 39 1866 Łubienięta, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. niszek 32 Łubieniki, wś w pow. rzeczyckim, w pobli żu rzeki Brahinki, w okr. polic. 1 brahińskim, przy drodze z Ruszewa i Omielkowszczyzny do Zurawlewskiej Rudni; osad 26, miejscowość odludna, poleska. AL Jelski, Łubieńka, prawy dopływ rz. Lubna, nasta je na łąkach łubieńskich w północnozacho dniej stronie wsi Łubna, w pow. brzozowskim. Płynie na południowy wschód. Długość biegu 4 kil. Br. G. Łubieńka, strumień uchodzący do Taśminy; por. Łubieńce. Łubienko, ob, Łubno. Łubieńko, wś w pow. jasielskim, leży w okolicy podgórskiej i lesistej, blisko gościńca ze Żmigrodu do Dębowca, 321 m. npm. Od południa i wschodu otaczają tę wieś lasy. Niegdyś należało Ł. do dyec. krak. , i parafia była dołączoną do kolegiaty ś. Floryana w Krakowie Długosz, Lib. Ben. I, 481; po zaborze Galicyi przez rząd austryacki 17 2 utworzono napowrót parafią. O założeniu pierwotnem kościoła niema wiadomości; teraźniejszy drewniany kościół wybudowano w r. 1857. Do parafii są dołączone wsie Łajsce, Łubno szlacheckie i opacie. Kopytowa zwana także Tokami, i z pow. krośnieńskiego Podniebyle i Piotrówka. Cała ludność parafii liczy 1820 rzym. kat. i 22 izrael. Ł. należy do urzędu poczt. i sądu pow. w Żmigrodzie, ma 374 mieszk. , z których 324 religii rzym. katol. , a 50 gr. kat. i izrael. Pos. więk. Józ, Kozłowskiego ma obszaru 150 mr. roli, 15 mr. łąk i ogr. , 5 mr. pastw. i 84 mr. lasu; pos. mniej. 240 mr. roli, 41 mr. łąk i ogr. i 58 mr. pastw. Ł. graniczy na połu dnie z Sadkami, na zachód z Lężynami, na pół noc z Lubnem opaciem, a na wschód z Kopy tową i Faliszówką, Mac. Łubienko al. Lubienko, pot. , wytryska w Łajscach, w pow. jasielskim, na łączkach, na południe od wsi położonych. Wkrótce przechodzi na obszar wsi Łubieńka, płynie w kierunku połudn. wsch. i wschodnim między domostwami tej wsi, i we wsi Faliszówce, gdzie z praw. brz. przyjmuje potok Mostki, zwraca się na północ, a przepłynąwszy wsi Kopytową i Piotrówkę, uchodzi w Chlebnej do Jasiołki z lew. brz. W dolnym swym biegu zowie się Chlebianką. Długość biegu 14 kil. Br. G. Łubieński, powiat, ob. Łubny. Łubieszyn, ob. Garczyn i Lubieszyn, Łubij 1. także Libij, niem. Löbau, miasto pow. na saskich Łużycach, nad Lubatą, w części na bazaltowej górze zbudowane. W r. 1221 poraz pierwszy w źródłach historycznych wspomniane jako miasto. W r. 1309 otrzymało własno sądownictwo, w r. 1336 założony klasztor franciszkanów, w r. 1346 powstał tu związek sześciu miast łużyckich, którego zgromadzenia i obrady następnie nieraz się tutaj odbywały. W czasie wojen husyckich miasto było trzy razy zdobywane i plądrowane. W r. 1521 proboszcz Mikołaj z Glaubitz ożenił się i przystąpił do reformacyi. Obecnie miasto znajduje się w kwitnącym stanie jako handlowe i przemysłowe centrum. Stacya drogi żelaznej saskoszląskiej z odnogami do Żitawy i Ebersbach. Fabryki maszyn, fortepianów, kamieni młyńskich. Co czwartek najznaczniejsze na górnych Łużycach targi na zboże i przędzę. Trzy kościoły ś. Mikołaja, z starą kryptą ś. Jerzego pod ołtarzem; ś. Jana w stylu gotyckim; ś. Ducha niegdyś franciszkanów, od roku 1870 symultanny, służy także niewielkiej ilości katolików w mieście. Seminaryum pedagogiczno. W r. 1875 dm. 435, mk. 6226. W r. 1880 dm. 458, mk. 6651, w tem ewang. 6383, katol. 241. Do serbskiej narodowości przyznało się 132. Północnozachodnia od msta strona powiatu jest serbską; miasto leży na płd. wsch. krawędzi granicy etnograficznej. W kościele ś. Jana co niedziela odbywa się nabożeństwo ewang, w języku serbskim dla parafian ze wsi. Pomiędzy uczniami seminaryum narodowości serbskiej czas jakiś istniało eto Łubij Łubieszyn Łubieńko Łubki Łubino Łubinka Łubińci Łubiń Łubin Łubin warzyszenie Żiwa, Podnarzecze lubijskie serbsko łużyckiego języka posiada następne wła ściwości, u po l przechodzi w i, np. Libij, u przechodzi najczęściej w y, np. wydać, zamiast wudać. Dat. sing. masc. zamiast ej, , zachowuje nieściągniętą formę owi, np. synowi. 2. Ł. Stary, niem. Alt Löbau, wś w małej części serbska na saskich Łużycach, w pow. lubij skim. W r. 1880 dm. 107, mk. 721; w tem Serbów 62 w rzeczywistości nieco więcej. Por. Lubij. A. J. P. Łubin, ob. Łubino. Łubiń, ob. Łubień, Lubień. Łubińci, ob. Lubieńce. Lubinia, wś, Długosz, Lib. ben. I, 16, por. Lubinka, Łubinka, ob. Lubinka. Łubinka, wś w pow. tarnowskim, leży śród lasów, w okolicy pagórkowatej 321 m. npm. , nad bezimiennym pot. wpadającym z prawego brzegu pod Janowicami do Dunajca. Wzgórza otaczające wieś ze wszystkich stron sięgają do 400 m. bezwzględnej wysokości. Lasy są czę ścią jodłowe, częścią liściowe graby, buki i olchy. Ta wioska liczy 340 mk. rzym. kat. i należy do par. w Jodłówce a urzędu poczt. i st. kolei tarn. leluchowskiej w odległym o 1, 3 kil. Tuchowie. Pos. więk. ma 101 roli, 14 łąk i ogr. i 403 mr. lasu; pos. mniej. 213 roli, 20 łąk i ogr. , 32 past, i 36 mr. lasu. Ł. graniczy na zach. z Janowicami, na wsch. z Rychwałdem, na płn. ma duży las zwany Olsza, na płd. zaś także las zwany Bukowym. Mac. Łubinka, znaczny strumień podgórski, bie rze początek w Mogilnie, w pow. grybowskim; płynie podgórską doliną na płd. i wkrótce przechodzi na obszar Paszyna, w pow. nowo sądeckim; tutaj, przyjąwszy z lew. brz. potok Zarębkę, przerzuca się na płd. stronę gościńca GrybówN. Sącz i w krętym biegu, w kierun ku już to płd. zach. , już też płn. zach. , płynie wzdłuż tego gościńca, oddzielając obszary Mystkowa i Falkowej od obszarów Paszyna i Piątkowy. Pod Piątkową przyjmuje z praw. brz. Łękówkę, w Gołąbkowicach przechodzi na stronę płn. wspomnianego gościńca i przez ob szar Załubińcza w kierunku płn. zach. podąża do Dunajca z praw. brz. Długość biegu 14 kil Potok ten zwał się dawniej Elbina, wspomina ny już r. 1299 w przywileju, mocą którego Gryfina, wdowa po Leszku Czarnym, nadaje Janowi Bogatemu, mieszczaninowi kamieniec kiemu, 100 łanów frankońskich lasu między Kamienicą miastem, Zabełczem, Siedlcami i Mohilnem, po obu brzegach Elbiny Łubinki do osadzenia. Ob. dra F. Piekosińskiego Ko deks dyplomat. Małopolski. Kraków 1879 156161. Br. G. Łubino Kościelne, wś w byłej ziemi bielskiej, gub. grodzieńskiej. Ma paraf. kościół katol. Wniebowz. N. P. M. , z drzewa wzniesiony 1498 r, przez sędziego Piotra Łubę. Par. katol. dekanatu bielskiego, dusz 1561. Łubki 1. wś i folw. , pow. płocki, gm. Łubki, par. Blichowo, odl. 24 w. od Płocka, ma 24 dm. , 279 mk. , 1171 mr. obszaru 15 mr, nieużytków. W 1827 r. było tu 17 dm. , 144 mk. Ł. posiadają kościół, który jeszcze w 1827 r. był paraf. ; obecnie stanowi filią par. Blichów. Jest tu także szkoła począt. , cegielnia i karczma. Dobra Ł. mają 2071 mr. obszaru, w tem 631 mr. ziemi or. Według Tow. Kred. Ziems, folw. Ł. z wsiami Ł. i Aleksewo rozległy mr. 1998 grunta orne i ogr. mr. 889, łąk mr. 23, past. mr. 9, lasu mr. 1020, nieuż. i place mr. 57, bud. mur. 7, z drzewa 13, płodozmian 7 i 9polowy, cegielnia. Wś Ł. os. 38, z gruntem mr. 113; wś Aleksewo os. 10, z grun. mr. 35. Gmina Ł. należy do sądu gm, okr. III w Staroźrebach, ma 275 dm. , 3051 mk. , gruntu 1127. 0 mr. , w tem nieuż. 448 mr. Gm. posiada 3 kościoły paraf, i 1 filialny, 2 karczmy, młyn wodny, urząd gminny we wsi Turowo, st. poczt. w Bodzanowie. W skład gm. wchodzą następujące wioski Aleksewo, Blichowo, Worowice, Gniewkowo, Daniszewo, Krzykosy, Łubki, Malenie, Nadołki, Pilichowo, Pilichówko Stare, Pilichówko kol. , Podleck, SochocinoBa durki, S. Suchar, S. Czyżewo, S. Praga, Sierakowo Podleck, Słupca, Turowo, ChlebowoNowe, Ch. Stare, Szawłowo, Szasty. 2. Ł. , wś i folw. , pow, rypiński, gm. i par. Płonne, odl. o 15 w. od Rypina, posiada wiatrak, 6 dm. , 98 mk, , 570 mr. gruntu, 12 nieuż. Folw. należy do dóbr Płonne. 3. Ł. , wś, pow, nowo aleksandryjski, gm. Karczmiska, par. Wojciechów, niegdyś wś szlach. , czego ślady w 11 os. drobnej szlachty pozostały dotąd. Staw, młyn wodny, rogatka na gościńcu. Dm. 52, mk. 418. W 1827 r. 43 dm, , 284 mk. Obok kolonia na gruntach dóbr Ł. powstała Wólka Łubkowska al. Budy Łubkowskie ob. . Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. i Wólka Łubkowska al. Budy Łubkowskie rozległy mr. 1676 grunta or. i ogr. mr. 834, łąk mr. 36, pastw. mr. 18, wody mr. 6, lasu mr. 708, nieuż. i place mr. 74, bud. mur. 3, z drzewa 18, młyn wodny, pokłady kamienia wapiennego; rzeczka Trepa przepływa, na której istnieje most za opłatą. Wś Ł. os. 39, z grun. mr. 501; wś Wólka Łubkowska al Budy Łubkowskie os. 10, z gruntem mr. 132. Łubki, uroczysko pod wsią Bystrzyk, pow. skwyrski. Łubkowskie Budy al Budki Łubkowskie, wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Karczmiska, ma 10 dm. , 81 mk. Inaczej zowią tę wieś Wola Łubkowska. Obok tej wioski znajduje się inna z dwóch chat złożona, zwana Budy Kraewskie. Por. Łubki. Łubkowskie Łubna 1. wś, pow. grójecki, gm. Kąty, par. Słomczyn. W 1827 r. 16 dm. , 192 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. , Szulec, Szymanów Nowy i Wypęk, rozległy mr. 727, grunta or. i ogr. mr. 394, łąk mr. 105, past. mr. 184, lasu mr. 21, nieuż. i place mr. 23, bud. mur. 7, z drzewa 5, płodozmian 9polowy, pokłady torfu. Wś Ł. os. 14, z grun. mr. 40; wś Szulec os. 25, z grun. mr. 550; wś Szymanów Nowy os. 24, z grun. mr. 286; wś Wypęk os. 5, z grun. mr, 90. 2. Ł. Jakusy, wś i folw. , pow. sieradzki. gm. Gruszczyce, par. Wągłczew, odl. od Sieradza w. 19; wś dm. 20, mk. wraz z pustk. SudołyJakusy 242; folw. dm. 4, wraz z os. młyn. Leszczyzna 3 mk. W 1827 r. 15 dm. , 161 mk. Według Tow. Kred Ziems. folw. Ł. Jakusy z nomenklatrą Leszczyna, wsiami Ł. Jakusy i Sudoły, rozległy mr. 362 grunta or. i ogr. mr. 322, łąk mr. 25, past. mr. 6, nieuż. i place mr. 9, bud. z drzewa 13, pokłody torfu. Wś Ł. Jakusy os. 24, z grun. mr. 277; wś Sudoły os. 9, z grun. mr 75. 3. Ł. Jarosłaj Jarostaj, wś i folw. , pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par. Wagłczew Łaski, Lib. ben. I, 373, 414, odl. od Sieradza w. 19 1 2; wś dm. 27 z os. SudołyJarosłaj 289 mk. ; folw. dm. 6, wraz z folw. SudołyJarosłaj 5 mk. W 1827 r. 16 dm. , 154. Ł. jest to gniazdo rodowe Łubieńskich. Tu się urodził Maciej arcybisk. gnieźnieński, założyciel znaczenia tej rodziny, i Stanisław bisk. płocki, uczony historyk. Ł. Jakusy znaczy właściwie Ł. Janusii, a Ł. Jarosłaj Ł. Jaroslai. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. Jarosłaj rozległy mr. 326 grunta orne i ogr. mr. 295, łąk mr. 15, pastw. mr. 6, nieuż. i place mr. 10, bud. mur. 8, z drzewa 1, płodozmian 15polowy, wiatrak. Wś Ł. Jarosłaj os. 53, z grun. mr. 198. Por. Gajbok 4. Ł. , os. fabryczna w obrębie dóbr Kazimierza Wielka, pow. pińczowski, o 28 w. od Pińczowa. Nazwana od nazwiska hr. Łubieńskiego, założyciela tutejszej cukrowni. Ob. Kazimierza Wielka, Łubna, ob. Łubino i Łubno. Łubna, Łubia, Łupia, rz. , ob. Skierniewka. Łubne, przys. w pow. Lisko, w okolicy górskiej i lesistej. Ten piały przysiołek leży nad Jabłonką, pob. Hoczewki, 531 m. npm. , ale jest otoczony lesistemi górami, sięgającemi do 800 m. bezwzględnej wysokości. Odległość od par. rzym. kat. , gr. kat. i urzędu poczt. w Baligrodzie wynosi 7. 5 kil. Attynencya Baligroda, ma grunta zimne, owsiane a lasy jodłowe i świerkowe. Mieszkańcy prawie wyłącznie gr. kat. wyznania w liczbie 86, trudnią się rolnictwem i zarobkiem w lasach. Pos. więk. Józ. Jaroscha ma w ogóle 112 roli i 440 mr. lasu; pos. mniej. 72 roli, 86 łąk i 16 mr. past. Przysiołek graniczy na płn. z Bystrem, na płd. z Kołomiją, na zach. z Rabem, a na wsch. z Radziejowa. Łubne, uroczysko w Łubiance, pow. kijowski. Łubnia, wś i zaśc. w pow. mozyrskim, nad rz. tegoż nazwiska i w pobliżu Prypeci, naprze ciwko miasta Mozyrza położone. Wś ma osad 14. Zaścianek, miejscowość najdogodniejsza pod każdym względem. Okr. polio. 1szy skryhałowski. A. Jelski. Łubnia, rz. , ob. Łupia, Skierniewka, Łubnia, niewielka lecz rybna rzeczka, na wschod, krańcu pow. mozyrskiego; wypływa z jez. zwanego Wielkie, leżącego nad Prypecią, naprzeciwko Mozyrza z przeciwnej strony; płynie milę moczarami w kierunku wschodnim i pod słobodą Łubnią, przyjąwszy w sie bie rzeczkę Damarkę, zwraca się na zach. ; oko ło zaśc, Łubnia rozlewa się w dwa jeziorka, a poniżej ich wpada w odnogi Prypeci; długość biegu przeszło mil 2. A. Jelski. Łubniany, niem. Lugnian, wś, pow. opolski, par. Ł. , o 16 kil. od Opola; 373 bud. , 253 dm. , 1903 mk. Ma wraz z koloniami Dąbrówka, Mainczok i Kossowczen 196 osad, 2677 mr. ziemi, szkołę i kościół. Par. Ł. dek. sialkowickiego 1869 r. miała 2350 katol. , 4 ewang. , 3 izr, W leśnictwie Jałe jest podleśnictwo zwane Łubniany od wsi Ł. Łubnica 1. wś i folw. nad rz. Strugą, pow. łęczycki, gm. i par. Piątek Łaski, Lib. ben. II, 418, 510, odl. od Łęczycy w 16; wś ma dm. 6, mk. 91; folw. dm. 2, mk 51. W 1827 r. 9 dm. , 78 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z wsiami Ł. i Górki, rozległy mr. 506 grunta or. i ogr. mr. 401, łąk mr. 33, past. 55, wody mr. 6, nieuż. i place mr. 11, bud. mur. 2, z drzewa 9, płodozmian 13polowy. Wś Ł. os. 17, z grun. mr. 12; wś Górki os. 18, z grun. mr. 99. 2. Ł. Krusze, wś, pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. Kołaki. Wspominana w ak tach z 1426 r. u Glogera Ziemia łomżyń. . W 1827 r. 9 dm. , 55 mk. W. W. Łubnica, rz. , ob. Łubianka i Łubienka, Łubnice 1. wś i folw. nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. i par. Dzietrzkowice, odl. od Wielunia 20 w. Wś ma dm. 147, mk. 1155; folw. dm. 5, mk. 44. W 1827 r. było tu 80 dm. , 901 mk. Do XVI wieku był tu kościół parafialny patronatu cystersek olobockich. Posiada dziś kościół murowany filialny, gorzelnię parową na 60 korcy kartofli zacieru dziennego, kopalnię torfu, cegielnię i szkołę począt. lklas. ogólną. Według Tow. Kr. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Dzietrzkowice, Skopyta, Ludwinów; osad młyn. Bezula i Krupka al. Wesoła; wsi Ł. i Dzietrzkowice; graniczą na płd. i wsch. z Prusami; rozległość wynosi mr. 2831 folw. Ł. grunta orne i ogrody mr. 409, łąk mr. 96, pastw. mr. 20, lasu mr. 659, nieuż. i place mr. 60, razem mr. 1256, bud. mur. 7, z drzewa 10, płodozmian Łubna Łubnice Łubnica Łubniany Łubnia Łubne Łubna 11polowy; folwark Dzietrzkowice i Skopyta grunta or. i ogr. mr. 694, łąk mr. 66, past mr. 17, lasu mr. 315, nieuż. i place mr. 30, razem mr. 1122, bud. mur. 11, z drzewa 3, płodo zmian 17polowy; folw. Ludwinów grunta or. i ogr. mr. 320, ląk mr. 18, nieuż, i place mr. 11, razem mr. 349, bud. mur. 1, z drzewa 3, pło dozmian 8polowy; młyn Bezula grun. or. i ogr. mr. 86, łąk mr. 12, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 103, bud. z drzewa 4; dwa młyny wodne, gorzelnia większych rozmiarów, eksploatacya torfu. Wś Ł. os. 115, z grun. mr. 1420; wś Dzietrzkowice os. 181, z grun. mr. 2205. Por. Dzietrzkowice, 2. Ł. , wś, pow. stopnicki, gm. Łubnice, par. Beszowa. Leży na prawo od drogi ze Stopnicy do Połańca. Posiada szkołę gminną. W 1827 r. było tu 40 dm. , 272 mk. Gmina Ł. należy do sądu gm. okr. III w Ole śnicy, st. poczt. w Stopnicy. Gmina ma 17985 mr. obszaru i 3178 mk. 1867 r. . Dobra Ł. położone w gm. Ł. i Oględowo, własność Ka tarzyny z hr. Branickich hr. Potockiej, podług wiadomości z roku 1866 rozległe mr. 11843; składają się z folwarków Ł. , Wilków, Zofiów ka, Rajtarówka, Sichów Duży, Adamówka, Borki, Oględów, Sielce, Kotuszów, Nowakówka, z osadami fabrycznemi, młynarskiemi i in nemi. Przestrzeń ogólna mr. 11843 składa się z gruntów orn. i ogr. mr. 4010, łąk mr. 528, past. mr. 325, lasu mr. 5781, zarośli mr. 393, nieuż, i place mr. 705; nadto wsie Ł. os. 35, z grun. mr. 565; Korytnica os. 39, z grun. mr. 985; Sydzyna os. 11, z grun. mr. 228; Przeczów os. 23, z grun. mr. 810; Wilków os. 25, z grun. mr. 469; Budziska os. 41, z grun. mr. 457; Góra os. 19, z grun. mr. 284; Grabowo os. 19, z grun. mr. 530; Łyczba os. 15, z grun. mr. 519; Stara Wieś os. 9, z grun. mr. 193; Czarzyzna os. 41, z grun. mr. 705; Borki os. 22, z grun. mr. 352; Orzelec Mały os. 11, z grun. mr. 327; Orzelec Duży os. 39, z grun. mr. 677; Stefanówka os. 21, z grun. mr. 297; Zarazie os. 6, z grun. mr. 111; Niemścice os. 18, z grun. mr. 372; Ziemblice os. 17, z grun. mr. 204; Święciny os. 48, z grun. mr. 565; Święcicki Gaj os. 6, z grun. mr. 83; Koniemłoty os. 54, z grun. mr. 737; Koniemłocki Gaj os. 13, z grun. mr. 165; Tuklęcz os. 33, z grun. mr, 530; Sichów Duży os. 68, z grun. mr. 924; Grobla os. 6, z grun. mr. 56; Sichów Mały os. 53, z grun. mr. 855; Krzywołącz os. 19, z grun. mr. 279; Sielce os. 36, z grun. mr. 615; Ja sień os. 35, z grun. mr. 686; Kotuszów os. 45, z grun. mr. 825; Oględów os. 56, z grun. mr. 1124; Rejterówka al. Czarna os. 9, z gruntem mr. 294. A. Pal. Łubnie mylnie, właściwie Łubny ob. . Łubnieki, mały zaśc. w pow. borysowskim, nad Berezyną z lewej strony, ma osad 2, tędy przechodzi licha drożyna ze Mściża i Chalmówki do folw. Podstreża; miejscowość całkiem poleska, niska i odludna. A. Jelski. Łubno 1. wś, pow. błoński, gm. Guzów ob. , par. Wiskitki. W 1827 r. 33 dm. , 259 mk. ; obecnie 493 mk. 2. Ł. , wś, pow. łęczycki, gm. Mazew, par. Sobótka, odl. 15 w. od Łęczycy Łaski, Lib. II. 462, ma 19 dm. . 189 mk. Wś ta, położona przy trakcie zwyczajnym z Grabowa do Krośniewic, posiada ogólnej przestrzeni mr. 1266, w tem gruntu ornego sapowatego mr. 947, lasu brzozowego mr. 120, łąk mr. 35, włościańskich mr. 164. W 1827 r. 19 dm. , 169 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i Wygorzele, rozległość wynosi mr. 1024; folw. Ł. grunta or. i ogr. mr. 696, łąk mr. 15, lasu mr. 124, nieuż. i place mr. 41, razem mr. 876, bud. mur. 8, z drzewa 8, płodozmian 13polowy; folw. Wygorzele grunta orne i ogr. mr. 141, nieuż. i place mr. 6, razem mr. 147; bud. mur. 1, z drzewa 6, płodozmian 4polowy. 3. Ł. , folw. , pow. kolski, gm. i par. Kłodawa, odl. od Koła w. 21, dm. 1 ob. Kłodawa. W 1827 r. folw. rząd. , 2 dm. , 14 mk. 4. Ł. , wś, pow. kielecki, gm. i par. Piekoszów. W 1827 r. 3 dm. , 47 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. L. rozległy mr. 461 grunta or. i ogr. mr. 288, łąk mr. 77, past. mr. 19, wody mr. 13, lasu mr. 29, zarośli mr. 7, nieuż. i place mr. 1; w osadzie młynarskiej mr. 27, bud. z drzewa 9, młyn wodny z tartakiem, staw, pokłady torfu. 5. Ł. , folw. , pow. radzyński, gm. Jabłoń, 3 dm. , 10 mk. , 700 mr. ziemi. W. W. Łubno 1. Szlacheckie, wś w pow. jasielskim, 14 9 kil od Jasła, leży w okolicy pagórkowatej i lesistej 304 m. npm. Od płn. zasłania wś las Cechówka, od płd. zaś las jodłowy na górze Krzemiennej 369 m. bezwzględnej wysokości. Z 296 mk. należy 225 do kościoła rzym. kat. i par. w Łubieńku, 44 przebywa stale na obszarze więk. posiadłości p. Karola Hupki, mającej obszaru 245 roli, 59 łąk i ogr. , 16 past. i 356 mr. lasu. Pos. mniej. ma 416 roli, 51 łąk, 38 past. i 11 mr. lasu. Kasa pożyczkowa gm. posiada 133 zł. w. a. Granice Ł. szlach. stykają się na zach. z obszarem Łajsc, na wsch. z Kopytową, na płd. z Łubnem Opaciem i Łubienkiem. 2. Ł. Opacie, przys. do Kopytowy w pow. jasielskim, ma 231 mk. rzym. kat. i leży koło Ł. szlach. i Kopytowy. 3. Ł. z Kaźmierzówką, wś w pow. brzozowskim, leży w okolicy pagórkowatej, lesistej, nad Łubną uchodzącą z lew. brz. do Sanu, 312 m. npm. Ta wś, oddalona o 6 kil. od Dynowa, liczy według spisu ludności z 1880 r. razem z przysiółkiem 2042 mk. , z których 1900 przebywa w Ł. a 142 w Kaźmierzówce. Podług szemat. duchownych wypada w Ł. gr. katol. 1200, w Kaźmierzówce 28, razem 1228; rzym. kat. w Ł. 675, w Kaźmierzówce 121, razem 796 i Łubno Łubnie Łubnieki Łubnie Łubów Łuboweć Łubówko 18 izrael. W tej wsi jest kapelania rzym. kat. , par. gr. kat. , szkoła ludowa 3klas. i kasa po życzkowa gm. z kapit. 832 zł. w. a. Pos. więk. Zbig. Trzecieskiego ma obszaru 389 roli, 49 łąk i ogr. , Ul past. i 944 mr. lasu; pos. mniej. 2296 roli, 323 łąk i ogr. , 524 past. i 276 mr. lasu. Gleba jest glinkowata średniej urodzaj ności i wymaga częstego nawożenia; lasy zaś są częścią bukowe, częścią jodłowe. Cerkiew gr. kat. jest murowana. Par. gr. kat. należy do dyec. przemyskiej, dek. birczańskiego i obejmuje Futowę i Błażowę, z ogólną liczbą 1230 gr. kat. parafian. Par. rzym. kat. nale żała dawniej do dyec. krakowskiej i płacono dziesięciny do kościoła ś. Floryana w Krako wie Długosz, L. B. I, 482. Co się później działo, niewiadomo, ale w r. 1593 Katarzyna z Maciejowic Wapowska, wdowa po Andrzeju dziedzicu Dynowa, kupiła drewnianą cerkiew od Rusinów i przyłączyła ją potem do prepozytury w Dynowie, którą 1599 r. utworzyła z plebanii. Rząd austryacki po zniesieniu prepozytury dynowskiej utworzył w Ł. kapelania należącą teraz do dyec. przemyskiej, dek. dynowskiego, która wraz z Kaźmierzówką i Igiozą liczy 828 rzym. kat. parafian. W Ł. urodził się Szymon Syrski. Ta wś graniczy na wsch. z Wesołą, od której jest oddzieloną lasa mi, na zach. z Igiozą, na płn. z Ulanicą a na płd. z Hłudnem. Por. Dynów, Mac. Łubno, rzeczka, wypływa w płn. stronie wsi Łubna, w pow. brzozowskim, na zach. stoku góry Łubna 428 m. ; płynie krętym biegiem przez wś Łubno na płd, wsch. W Nozdrzcu zwraca się na płn. wsch. i tutaj uchodzi do Sanu z lew. brz. Długość biegu 11 kil. W Łubnic zabiera liczne strugi, między któremi od praw. brz. największą jest Łubienka. Br. G. Łubny Łubno, Łubnie, msto pow. w gub. półtawskiej, na lew. brz. Suły, 1233 w. od Petersburga, o 134 od msta gubernialnego odległe, 5357 mk. Bank miejski, st. poczt. , 4 jarmarki, kwitnące ogrodnictwo. Były to dobra zaniedprskie ks. Jeremiasza Wiśniowieckiego. Czyt. Stecki, Wołyń II, 230; tudzież powieść H. Sienkiewicza Ogniem i Mieczem. Tu ks. Jeremi Wiśniowiecki założył kościół paraf. katolicki. W r. 1782 Ł. były głównem miastem pułku łubieńskiego. W tymże roku przy otwarciu namiestnictwa kijowskiego, Ł. zaliczone do tegoż jako msto pow. ; w r. 1802 weszły do składu gub. połtawskiej. Łubieński powiat zajmuje powierzchni 43 mile kw. , z tych ziemi uprawnej 80, 700 dzies. , łąk i stepów 70, 800 i lasów 11, 700 dzies. Liczba mk. wynosi 80, 000 głów płci obojga. Miejscowość pow. w części płd. jest w ogóle równa, poprzecina parowami, w których płyną rzeczki i strumienie; brzegi mają niskie i bagniste. W miarę zbliżenia do rz. Suły, miejscowość staje się falowatą i bardziej górzystą. Na lewym zaś brzegu rz. Suły w płd. zach. części powiatu, znajdują się równiny piaszczyste i bagniste niziny. Prawy brzeg rz. Suły zawiera miej scami ziemię krzemienistą, alabaster i kamień wapienny. Grunt na równinach składa się z ziemi czarnej, na wzniosłych zaś miejscach, wzdłuż brzegu rzeki Suły, pokryty gliną z obcemi cząstkami zmięszaną. Mieszkańcy trudnią się głównie rolnictwem i hodowlą bydła. Ze stadnin znaczniejsza w osadzie Czutówka; go rzelni 32, fabryk saletry 3, na których corocz nie dobywa się saletry około 2, 550 pudów, za sumę 2, 000 rs. Enc. Org. Łubów z Korkowem po rus. Wylbiw, wś w pow. sokalskim, 14 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i st. kolei jarosławskosokalskiej w Sokalu, tuż na wsch. od urzędu poczt. w Warężu. Na wsch. leżą Mianowice, Chorobrów i Katowice, na płd. Waręź wś, na zach. Waręż wś i Waręż miasteczko, na płn, Pawłowice w Królestwie Polskiem, w pow. tomaszowskim. Płn. zach. narożnik wsi przepływa Warężanka, dopływ Bugu, od płd. zach. na płn. wsch. W stronie płd. zach. płynie Łubówka, dopływ Warężanki, od płd. na płn. zach. , a potem na zach. do Waręża. W środku obszaru wznosi się wzgórze Łubów do 250 m. znak triang. ; w płd. wsch. stronie Połowice do 243 m. Nad Łubówką, blisko granicy Waręża, leżą. zabudowania wiejskie; w stronie płn. na praw. brz. Warężanki, część wsi Korków. Własn, więk. ma roli or. 451, łąk i ogr. 111, past. 64i lasu 170 mr. ; własn. mniej. roli or. 620, łąk ogr. 133, pastw. 12 mr. W r. 1880 było 474 mk. w gminie, 130 na obszarze dwor. około 130 obrządku rzym. kat. , reszta gr. kat. . Parafie rzym. i gr. kat. w Warężu. We wsi jest cerkiew, szkoła filialna, dwór, folwarki, młyn i kasa pożyczk, gm. z kapit. 688 zł. Lu. Dz. Łubowa, folw. i os. leśna, pow. opatowski, gm. Lasocin, par. Ożarów, od Opatowa 21 w. , 1 dm. , 5 mk. , 130 mr. gruntu; os. leśna 1 dm. , 9 mk, , 159 mr. ; należy do dóbr Jakubowice. Łuboweć, ob. Lubowiec. Łubowiec, węg. Lubocz, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół paraf. gr. kat. , łąki, lasy, 236 mk. Łubówka, ob. Lubówka, Łubówko, dom. , pow. gnieźnieński; 1067 mr. rozl. ; 5 dm. , 39 mk. , wszyscy kat. ; 14 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Gnieźnie o 7 kil. Łubowo 1. wś i gm. , pow. szamotulski, nad Wartą, 2 miejsc a Ł. , wś; b Drejery Dreyn, kol. ; 37 dm. , 316 mk. ; 290 ew. , 26 kat. ; 31 analf. Poczta i tel. w Nowem Mieście o 3 kil. ; st. kol. żel. we Wronkach o 12 kil. 2. Ł. , wś, pow. gnieźnieński 12 dm. , 113 mk. , 8 ew. , 105 kat. ; 42 analf. Kościół katol. Łubowo Łubówka Łubowiec Łubno Łubowa Łubno Łubny Łuciszcze paraf, należy do dek. gnieźnieńskiego ś. Trój cy; 1438 r. już istniał; obecny z r. 1820 odn. , drewn. Łaski, Lib. ben. I, 42, 74. Ł. było niegdyś miasteczkiem. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Chwałkowie, o 9 kil. ; gościn. na miej scu. 3. Ł. , olędry, tamże; 11 dm. , 75 mk. ; 56 ew. , 19 kat. ; 36 analf, 4. Ł. , dom. tamże; 1836 mr. rozl; 13 dm. , 215 mk, ; 24 ew. , 191 kat. ; 100 analf. Własność Franciszka Lewandowskiego. M. St. Łubusz, ob. Lubusz. Łuby 1. kol. , pow. turecki, gm. Skarzyn, par. Przespolew, odl. od Turku 16 w. Stanowi jedne całość z Będzichowem. 2. Ł. , wś, pow. radzyński, gm. Tłuściec, par. Międzyrzec. Ma 27 dm. , 146 mk. , 537 mr. W 1827 r. 27 dm. , 133 mk. 3. Ł. Kiertany i Ł. Kurki, wsie szlach. , pow. łomżyński, gm. i par. Miastkowo. W 1827 r. Ł. Kiertany miały 16 dm. , 93 mk. , zaś Ł. Kurki al. Duże, 39 dm. , 199 mk. Jest to gniazdo rodu Łubów, wspominane w dokumentach z XVI w. Gloger; Ziemia łomż. . Folw. Ł. należy do dóbr Kisielnica. Łuby, dobra, pow. telszewski, 1080 dzies. rozl. , własność K. Braże. Łuby, u Kętrzyńskiego mylnie Luba, niem. Lubba, wś włośc, pow. starogrodzki, nad Czarnąwodą, w borach tucholskich, przy granicy pow. świeckiego, o 21 kil. od Starogrodu. Ob szaru mr. 142, gburów 3, zagrodn. 5, kat. 65, ew. 3, dm. 10. Par. Osiek, szkoła Kałęba, poczta Skurcz. Kś. F. Łubyna, ob. Lubiana i Łubiana. Łubynia, Łubynka, ob. Lubienia, Łubianka. Łucanka, strumień, dopływ rz. Olszanki. Łuch. .. , por. Łuh. .. Łuch al. Łuh, wś, pow. Lisko, w okolicy górzystej i lesistej nad Wetliną, 568 npm, ma od płn. i płd. lasy na wzgórzach sięgających do 965 m. bezwzględnej wysokości. Jest w tej wiosce, liczącej 185 mk. wyznania gr. kat. , cerkiew drewniana przyłączona do par, w Krówniku. Oddalenie od Baligrodu wynosi 10 kil. Pos. więk. należy do fundacyi stypendyów Łazowskiego i ma 153 roli i 275 mr. lasu; pos. mniej. 303 roli, 149 łąk, 72 past. i 29 mr. la su. Granicami styka się na płd. z Kątnicą, na płn. z Zawojem, na wsch. z Jaworzem a na zach. z Dołżycą. Mac. Łuch al. Niepro, zaśc, szlach. , pow. święciański, 4 okr. adm. , o 59 w. od Święcian, 2 dm. , 8 mk. kat. 1866. Łuch, gajówka i leśniczówka na obszarze gm. Łuki, w pow. kocmańskim. Br. G. Łuch, miasto w pow. jurjewskim, gub. kostromskiej, 892 w. od Petersburga a 141 od Kostromy odległe, 1985 mk. Bank miejski, stacya pocztowa. Łucików, pot. podgórski, wypływa ze źródd leśnych, na płn. wsch. stoku Magóry Łomniańskiej 1024 m. , w obr. gm. Grąziowy, w pow. staromiejskim, płynie na płn. wschód i uchodzi do Mszańca z prawego brzegu. Dłu gość biegu 3 i pół kil. Br. G. Luciów młyn w Monastyrku, pow. Rawa Ruska. Łuciowe al. Łuciowy, część Gajów niżnych, pow. drohobycki. Łuciszcze, wś, pow. lepelski, 2 okr, polic. , o 7 w. od Lepla. Niegdyś własność ks. Łukomskich, następnie Korsaków, Łuskinów. R. 1773 przeszła w ręce Miładowskich, do których i dziś należy. Ziemi dworskiej 420 dzies. Jest tu kaplica katol. par. Lepel, wzniesiona 1805 r. przez Ant, Miładowskiego. M. K. Łuck al. Łucka, wś, pow. lubartowski, gm. Łuck, par. Lubartów. Leży na lew. brz. Wieprza, odl. 20 w. od Lublina, 4 w. od Lubartowa, przy drodze bitej. Posiada gorzelnię produkującą za 56, 324 rs. rocznie i młyn. W 1827 r. było tu 28 dm. , 230 mk. Ł. do 1860 r. wchodził w skład dóbr lubartowskich; obszar obecny wynosi 2700 mr. Gmina Ł. należy do sądu gm. okr. II w Kamionce, urząd gm. w Lubartowie, st. poczt. tamże. W gm. jest jedna szkoła, kantorat, piec wapienny, 4 młyny. obszar gm. wynosi 28, 086 mr. , ludność 3, 458 mk. W skład gm. wchodzą Annobór, Baranówka, Brzeziny, Holendrya, Konstantynów, Lisów, Łuck, Mieczysławka, Rokitno, Rokicka Wólka, Stójka Brzezińska, Szczek arków, Trzcinico, Wincentów i Zagrody Lubartowskie. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Annobór, nomenklatury Wandziu, wsi Ł. , Annobór, Trzciniec i Baranówka; rozległość wynosi mr. 2584 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 860, łąk mr. 196, lasu mr. 581, zarośli mr. 11, nieuż. i place mr. 30, razem mr. 1688, bud. mur. 1, z drzewa 27, płodozmian 8polowy, gorzelnia, młyn wodny, pokłady torfu; folw. Annobór grunta orne i ogr. mr. 411, łąk mr. 41, pastwisk mr. 90, lasu mr. 28, zarośli mr. 17, nieuż. i place mr. 13, razem mr. 600, bud. z drzewa 6, płodozmian 6polowy. Nomenklatura Wandziu ma rozległości mr. 296; folw. Annobór jak również i nomenklatura Wandziu w r. 1881 oddzielone zostały od dóbr Ł. i obecnie stanowią oddzielne własności i hypoteki. Wś Ł. os. 26, z grun. mr. 467; wś Annobór os. 12, z grun. mr. 448; wś Trzcinice os. 23, z grun. mr. 443; wś Baranówka os. 24, z grun. mr. 462. Łuck. m. pow. gub. wołyńskiej, nad rzekami Styrem i Głuszcem, o 14 w. od st. dr. żel. Kiwirce, o 60 w. od granicy galicyjskiej, o 175 od Brześcia lit. , o 250 od Żytomierza i Kamieńca podoi. , byłe m. główne pow. łuckiego w województwie wołyńskiem i województwa, pod 50 44 42 szer. i 42 59 dług. Jest to jedno z najstarożytniejszych miast na Woły Łubusz Łuck Łubusz Łuby Łubyna Łubynia Łucanka Łuch Łucików Łuciowe niu. Była to przedwieczna osada plemienia Dulebów, stąd nawet czasem Łuczanami zwanych, nad któremi się niegdyś tak Awarowie znęcali. W X w. zawładli tym krajem, razem z innemi czerwieńskimi grodami, Rusowie. W 1073 zdobył Ł. Bolesław Smiały, idąc do Kijowa. Po ustaleniu się na Rusi systemu dzielnic, Ł. przypadł książętom włodzimierskim, z całym Wołyniem; lecz miewał on czasem i swych osobnych władców, a z czasem otrzymał odrębnych od Włodzimierza władyków. Zniszczony przez Mongołów 1240 r. , w 1261 na rozkaz Burondaja, znów Ł. był zburzonym przez samego księcia Wasilka, razem z Krzemieńcem. W 1320 r. dostało się to miasto pod władzę Gedymina. Ten powierzył zarząd Wołynia synowi swemu Lu hartowi. Lecz Kazimierz Wielki, uważający siebie za dziedzica książąt halickich i włodzimierskich, upomniał się o Wołyń u Litwy i w 1349 r. opanował między innemi i Łuckiem, który następnie puścił Lubartowi pod obowiązkiem hołdu. Litwa przecie nie myślała ulegać. Syn Lubartów Teodor przysięga 1386 r. Jagielle, jako królowi, na wierność; ale Wołyń z Łuckiem tem nie mniej zostaj przy Litwie, stając się przedmiotem długiego zawziętego sporu. Witold, jako wielki książę lit. , spokojnie Łuck dzierży. W 1393 r. funduje z Jagiełłą klasztor dominikanów, a w 1428 przenosi tu katedrę łacińską z Włodzimierza. W 1429 odbył się tu znakomity ów zjazd, za staraniem cesarza Zygmunta w celu niby zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu od Turków odbyty. Byli na nim, oprócz cesarza, Jagiełły i Witolda, król duński, w. ks. moskiewski, mistrzowie pruski i inflancki, hospodar wołoski, chanowie perekopski i zawołski i wielu innych panów i znakomitości, jak ówczesny metropolita Rusi Focyusz. Słynnie podejmował Witold gości; lecz rozżalony stąd odjechał, nie otrzymawszy od Polaków przyzwolenia na koronę. Po śmierci Witolda bronił się tu nieraz w zamku burzliwy Świdrygiełło, ciągle przemyśliwający o wielkoksiążęcej władzy. Co do miasta, już 1432 obdarzył je Jagiełło prawem magdeburskiem, dozwalając mu rządzić się na wzór Krakowa i Lwowa; syn zaś jego Kazimierz; , jako w. ks. litewski, w 1444 nadaje mu nowe swobody i uznaje Ł. w liczbie 15 główniej szych miast litewskich. Po wstąpieniu Kazimierza na tron Polacy poczęli znów spór o Wołyń, i zgrzytali na króla, że Litwa Łucko wzięła, po śmierci Świdrygiełły 1452. Następnie musiało to miasto uledz jakiemuś srogiemu zniszczeniu, gdy 1497 w. ks. Aleksander występuje jako nowy cnego założyciel, nadając mu prawo magdeburskie i inne swobody znaczne. Zyg. August swobody te jeszcze pomnożył. Łuck zatem znacznie się podniósł; śród innych cieszyli się i żydzi pomyślnością. W pierwszych czasach po unii lubelskiej kwitnął już Ł. przemysłem, handlem i zamożnością obywateli mnóstwo już tu było rozmaitego rodzaju rzemieślnika. Miasto to stało się stolicą województwa wołyńskiego; w jego murach odbywały się sejmiki szlachty, a na rozległych za miastem płaszczyznach, onej popisy zbrojne w pospolitem ruszeniu. W r. 1595 na synodzie brzeskim, z innymi, władyka tutejszy O. Terlecki przyjął religijną unią. W 1612 otworzyli tu swe kolegium jezuici, sprowadzeni przez biskupa Wołuckiego i popierani gorliwie przez wołyńskich kniaziów. Kolegium to było jednem z najzamoźniejszych w prowincyi. Jezuici otworzyli szkoły wyższe, a przy nich kursa teologii i filozofii. Pożar wielki za Zyg. III koło 1617 zubożył miasto niepomału. Królewicz Władysław odbywał tu przegląd wojska, idąc 1617 r. na wyprawę do Moskwy. Po zgonie Augusta II, województwo wołyńskie, dla poparcia elekcyi Leszczyńskiego pierwsze zawiązało tu 1733 r. konfederacyą pod laską wojewody swego Michała Potockiego. Lustracya 1765 r. przyświadcza, że miasto już było znacząco podupadłe; zamek dawnością czasów spustoszały, a w nim działa żadnego ani broni ręcznej; prawa mieszczan przez nadużycia ścieśnione. Sstwo daje dochodu 18030 złp. Liczne tylko klasztory widocznie kwitły. W 1781 miasto strasznej doznało klęski od pożaru; zgorzało bowiem 454 domów, obie katedry i kilka domów. To też smutny daje obraz lustracya 1789 r. Mieszczanie skarżą się, że z upadku nie mogą się dźwignąć, dociskani przez bezprawia różnoliczne władz, szlachty, duchowieństwa i żydów. Na tych ostatnich szczególniej użala się miasto wdzierają się oni w prawa, obowiązków znać nie chcą; karaimi za to otrzymują chlubne świadectwo rzetelności i pracy. W ogóle o dziejach Ł. czyt. sumienną monografią T. J. Steckiego p. t. Ł. starożytny i dzisiejszy Kraków, 1876. Do charakterystyki Ł. w ostatnich latach kilkudziesięciu zaliczyćby chyba należało nieustanne kwaterunki wojsk, a także częste przejazdy przez to miasto monarchów rosyjskich. Geograficznemu swemu położeniu winien Ł. i jedno i drugie. Bliskość istniejącej jeszcze przed laty granicy Królestwa Polskiego i rozległe do koła miasta równiny stanowiły punkt dogodny dla przeglądów wojskowych, na które zjeżdżali tu corocznie prawie panujący lub osoby ich rodziny. W r. 1707 Piotr W. w powrocie z Warszawy, w towarzystwie ks. Menszykowa, odwiedził Ł. , jako miejsce dawnych ruskich i polskich pamiątek. W 1810 i 1811 r. kwaterował tu ks. Bagration ze swoją armią, która z Ł. ruszyła do Kobrzynia Łuck przeciw wojsk francuskich. W 1812 r. stanął w Ł. obozem z całym korpusem armii rosyjskiej, jen. Tormasow, spaliwszy wszystkie mosty i przeprawy na Styrze. Naprzeciw niego rozlokowały się sprzymierzone wojska Francuzi, Saksończycy, Bawarczykowie i Węgrzy pod dowództwem hr. Schwarzenberga, który główną kwaterę miał we wsi Hołobach, . o 30 w. od Ł. W 1816 i 1819 r. przejazdem do Warszawy i napowrót zatrzymał się w Ł. cesarz Aleksander I, w towarzystwie ks. Wołkońskiego. Od 1816 do 1831 r. stała obozem pod Łuckiem cała dywizya litewskiego korpusu, którą dowodził jen. Gogolew. Co roku w tym czasie dla przeglądu wojsk zjeżdżał tu wielki książę Konstanty, brat cesarza. W 1826 r. robił przegląd litewskiego korpusu pod wsią Żydyczynem Mikołaj I, w towarzystwie w. ks. Konstantego. W 1840, 1842 i 1845 r. przejeżdżał przez Ł. z całym swym orszakiem, jadąc do Warszawy, cesarz Mikołaj I. W1850 i 1851 r. po dwakroć robił przeglądy 4 korpusu piechoty, pod Ł. obozem stojącego, cesarz Mikołaj I, w towarzystwie synów swych. W 1854 r. z Warszawy udając się do Turcyi przejeżdżał tędy namiestnik Królestwa Polskiego ks. PaszkiewiczEiywański, zatrzymawszy się w Ł. dla przeglądu 4 i 5 dywizyi korpusu grenadyerów, obozem pod miastom stojącej. W 1857 r. w drodze z Warszawy do Kijowa, zatrzymał się w Ł. cesarz. Aleksander II z małżonką i licznym dworu orszakiem. W 1859 r. powtórny przejazd cesarza Aleksandra II, jadącego z Warszawy. Dziś miasto Ł. na przestrzeni 72 dzies. posiada koło 600 dm. i do 11000 mk. , których sześćtysięcy kilkaset osób na samych żydów przypada. Przed laty dwunastu droga kamienna chaussśe kijowsko brzeska, przez całą długość przecięła to miasto, co wielkiem dla niego stało się dobrodziejstwem, z natury bowiem niezmiernie błotniste, w każdej porze roku stało się teraz dla przyjeżdżających dostępne; zresztą handel się tu nieco podniósł, ruch ożywił jadącemi z Kijowa i Wołynia do Warszawy. Droga ta przechodzi przez przedmieście Chmielnik, zwraca się przed bazyliańskim mostem na zachód ku rzece i przeciąwszy ją fundamentalną groblą, wyprowadza dawnym szlakiem podróżnych z miasta. Podług statystycznych danych w r. 1862 dopełnionych, budżet miasta Ł. obliczano w ogóle na 12, 956 rs. Sklepów w mczku liczą teraz 118, innych zakładów handlowych 36, fabryk 8 na potrzeby miejscowe browar, 2 fabr. tytuniu, 3 świec łojowych, olejarnia i farbiernia; rzemieślników wszystkich 282. Jarmarków bywa tu rocznie trzy, ale te, równie jak targi i w ogólności cały przemysł miasta, są nieznaczne. Zamek łucki. Najciekawszym, najpiękniejszym zabytkiem w Ł. jest, bezwątpienia, wspaniały jego zamek. Składa się on z dwóch niejednocześnie założonych warowni zamku górnego i dolnego okólnym w starych dokumentach zwanego. Pierwszy zbudowany jest na wyniosłości, z trzech stron oblanej rzeką, z czwartej zaś, oddzielonej od dolnego zamku i od miasta, głębokim kanałem, który niegdyś, w potrzebie, wodą ze Styru napełniano. Na kanale przed wjazdową basztą rzucony, dziś stały a niegdyś zwodzony most. Miejsce otoczone murami górnego zamku ma kształt nieregularnego koła, z trzema wyniosłemi basztami, z których dziś pozostały tylko ściany, popękane w wielu miejscach. Ściana broniąca górnego zamku, na 35 stóp wyniosła, w znacznej części dobrze jest zachowana i gdyby nie nadwerężony fundament przez wyłamywanie zeń kamieni na rozmaite potrzeby mieszkańców, mogłaby jeszcze przetrwać bardzo długo. Bliższe rozpatrzenie się przekonywa, że ściana ta była róźnoczasowie dobudowywana, przyczem porobione zostały ambrazury i okna dla armat, a na wierzchu zęby, z po za których można było razić nieprzyjaciela z ręcznej broni, rusznic i łuków. Baszta główna czyli wjazdowa, mająca nad bramą trzy piętra okien, trzyma wysokości 92 stóp; takiej że wysokości jest baszta południowowschodnia, o tyluż piętrach okien, lepiej od innych zachowana; trzecia nakoniec, znacznie niższa, zaledwie na stóp dziesięć przechodzi wysokość okalającego zamek muru. W basztach tych, w zeszłym jeszcze wieku były izby dla przechowywania aktów ziemskich i grodzkich, wieże dla dekretowanych, wieże dla szlachty i t. d. Wewnątrz górnego zamku mieściły się pałac książęcy, cerkiew katedralna ś. Jana Ewangielisty, dom władyki ruskiego z oficyną dla kleru i dom dla służby zamkowej czyli warta. Od początku zaś XVII w. w zamku górnym odprawowały się sądy łuckie, dotąd stałego pomieszczenia niemające, na który to cel konstytucyą 1611 r. pozwolono było województwu gmach w zamku naprawić; zapewne rozumiano tu pałac książęcy. Pałac ten, który lustracya 1765 r. zastała w ruinie, dotrwał do r. 1789, kiedy go kazał rozebrać ks. Józef Czartoryski, stolnik litewski, ssta łucki, a na jego miejscu zbudował murowany dom bez piętra, w którym mieściły się sądy i archiwa łuckie, złożone poprzednio w basztach. Za naszych czasów w górnym zamku mieściły się juryzdykcye powiatowe, kasa powiatowa kaznaczejstwo, dom naczelnika inwalidów i parę chlewów. Zamku dolnego zaledwie miejscowość da się już dziś oznaczyć. Ściana fortyfikacyjna tego dolnego czyli okólnego zamku, zaczynała się od południowowschodniej baszty zamku górnego, jak to i dotąd szczątki jej Łuck Łuck wskazują, dalej brzegiem Styru szła do miejsca, gdzie dziś stoją ruiny klasztoru dominikańskiego, skąd zwracała się na północ, i opasując kościół i klasztor jezuitów, szła do rzeki Głuszca mniejszego, a następnie zawracała się na wschód, okalała kościół katedralny katolicki, w którego murach mieścił się w ostatnich czasach klasztor panien miłosierdzia, i łączyła się ze ścianami górnego zamku przy wjazdowej baszcie. Mamy historyczne świadectwa w podaniach kronikarzy o istnieniu zamku już w XI w. , pierwszy jednak był bez wątpienia drewniany, pobudowanie zaś tego, którego ruiny nam dziś pozostały, ruiny najwspanialsze, najstarożytniejsze w tej części Wołynia, należy się Lubartowi i do roku mniej więcej 1325 odnieść należy, Witold więc i Świdrygiełło dokonali tylko, i to niezupełnie, rozpoczętego już dzieła. Niektórzy archeologowie nasi, wnioskując z pięknej struktury niektórych części zamkowych i z starannego murowania, przypisują wzniesienie tego zamku jeszcze późniejszym czasom, co jednak z podaniami piśmiennemi w zupełnej jest sprzeczności. Że wyprowadzenie ścian i baszt zamkowych jest dziełem książąt litewskich, o tem żadnej wątpliwości być nie może, pewnego więc rodzaju odnowienie tylko, przebudowanie jakiej baszty i podniesienie ścian, na których dają się nawet dostrzedz ślady domurowywania, oto jedyne szczegóły tej budowy, które do późniejszych czasów odnieśćby można, a mianowicie do czasów Zygmunta Augusta, przy którym zamki wołyńskie poprawiane były i w broń opatrywane, lub jeszcze do późniejszych, kiedy, po ustąpieniu Turkom Kamieńca, zamek łucki nabrał większego strategicznego znaczenia. Nie dziw, że śladów piśmiennych z tak odległej przeszłości o początkach założenia tej budowy nie mogli znaleść ani lustratorowie, ani nasi spółcześni badacze kraj ten bowiem w ogóle, a Ł. w szczególności, przyjął na pierś swoją wszystkie pociski hord muzułmańskich i kozackich, , a oprócz tego każde niemal pokolenie widziało gród ten w gruzy rozsypującym się od strasznych, a tak częstych tu pożarów. W tych to najazdach, w tych pożarach zatracone zostały piśmienne zabytki dziejów Wołynia dotyczące, aż do połowy XVI w. ; maluczkie tylko z nich doszły nas okruchy. Od tej zaś epoki, a szczególniej od czasu umieszczenia sądów i ksiąg aktowych w zamku, archiwa łuckie przechowały się w dość dobrym stanie. Cerkiew katedralna. Jedną z najstarożytniejszych świątyń Pańskich w Ł. , o której pamięć już tylko śród mieszkańców pozostała, była cerkiew katedralna ś. Jana Ewangielisty, znajdująca się niegdyś w górnym zamku, na samym środku zamkowego placu. Z najdawniejszych czasów, odkąd wspomnienie o niej w kronikach spotykamy, była ona katedralną świątynią obrządku wschodniego, której władykowie czyli biskupi tytułowali się do ostatnich czasów biskupami łuckimi i ostrogskimi, egzarchami metropolii ruskiej, czyli całej Rusi totius Russiae, jak się w tytule pisali. Początkowe dzieje tej katedry, sięgając niezmiernie odległej starożytności, bo jeszcze pierwszych lat XIII stulecia, same z siebie są mgliste imiona więc nawet pierwszych władyków zatarły się w wiekowej pomroce. Pierwszym dopiero, o którym wspominają kroniki, miał być biskup Teodozyusz w r. 1326. W tym roku, w grudniu, jak podaje Bartoszewicz, powołując się na Stepennyja Knigi, t. I, str. 419, miał biskup ten grzebać ś. Piotra, zapewne poprzednika swojego. Drugim po nim był Teodor w 1338 r. , następnie Eufemiusz, którego rok śmierci niewindomy. Następuje potem dość długa przerwa, w której głucho o władykach łuckich, aż dopiero w r. 1389 w kronikach zjawia się Jona władyka, który w tymże roku znajdował się w Carogrodzie z metropolitą Cypryanem, jako biskup wołyński. Fedor, władyka, był w Moskwie r. 1397 o tym Karamzyn w tomie V przyp. 254. Następca jego AleksyIwan w r. 1398 obiecuje królowi polskiemu cały wór pieniędzy, jeżeli zostanie metropolitą. Po nim na władyctwie był Sawa, który musiał się zrzec pasterstwa i był pod klątwą, a metropolita ściągnął go do Moskwy, gdzie na soborze r. 1401 Sawa ten zasiadał. Dyonizy, wladyka łucki, zasiadał znowu na synodzie nowogrodzkim litewskim 1415 r. , przy złożeniu Focyusza ze stolicy metropolitalnej. Przed r. 1490 był tu jakiś władyka Demetry, o którym wspomina Susza, nie podając jednak roku, w którym żył. Po nim następujący władykowie byli w Ł. MartynianNicefor w 1490 r. , Cyryl w 1509, Pafnucy w 1526, Makary w 1528 r. Od 1540 po 1548 władyką łuckim był Teodozy Hulewicz, po nim w 1548 r. Arseniusz, dalej Józef czyli Joasaf, ten od 1558 po 1565. Marko Żórawnicki h. Korczak którego Niesiecki Żórawińskim pisze, nominat od r. 1561, rządził do 1567 r. Po nim przesunął się na władyctwie Józef; ; aż dopiero w 1571 r. z władyctwa włodzimirskiego przeniesiony tu został Jan Jonasz Jackowicz Borzobohaty Krasieński, postać prawie historyczna, upamiętniona sławną walką o władyctwo włodzimierskie z Teodozym Łazowskim, który szturmem zdobywał Włodzimierz, stolicę swą biskupią, i wyparować z niej potrafił Krasieńskiego. Krasieński, pokonany, ustąpił do Ł. , skąd w r. 1585 banitą ogłoszony został przez króla. Na jego miejsce objął władyctwo łuckie od r. 1585 z bisk. pińskiego Cyryl Terlecki h. Sas. Z nim właściwie za Łuck czynają się czasy histryczne władyctwa łuckiego; wtedy bowiem urządzać się zaczęła hierarchia cerkwi w Litwie i na Rusi. Władyka łucki i ostrogski wziął trzecie miejsce, po metropolicie i biskupie włodzimierskim, a przed arcybiskupami połockim i smoleńskim. Patryarcha Teofan, urządzając wtedy cerkiew w Kijowie, władyce łuckiemu nadał tytuł egzarchy całej Rusi, to jest niby namiestnika, zastępcy metropolity. W taki sposób władyka łucki nabył znaczenia dużo niezawisłego w cerkwi, nawet względem samego metropolity. Jednocześnie z tym egzarchatem, władyka włodzimierski otrzymał tytuł prototroniego, co znaczyło zastępcę prawnego, pierwszego biskupa po najpierwszym, gdy egzarcha był jakby nieustającym posłem w cerkwi unickiej przy metropolicie kijowskim, niejako legatus natus stolicy apostolskiej, urzędował przy metropolicie i jego zastępcy prototronim. Takiem dostojeństwem przyobleczony Cyryl Terlecki, już zaraz na synodzie brzeskim w 1595 r. odbytym, wraz z Hipacym Pociejem prototronim włodzimierskim, pierwsi przychylili się do unii z kościołem katolickim. Zaraz też potem pośpieszyli obadwa do Rzymu, gdzie papieżowi Klemensowi VIII posłuszeństwo, imieniem metropolity swego Michała Rahozy, złożyli. Poczem opatrzywszy ich listem do Zygmunta III, zezwalającym na połączenie kościołów, odprawił ich Klemens VIII do kraju. Za powrotem do swych stolic biskupich, z niemałym smutkiem zastali Pociej i Terlecki wielkie przeciw ich czynności szemrania, otwartą nawet walkę w obozie przeciwników unii, na czele których stali kniaź Konstantyn Ostrogski i biskup lwowski Gedeon Bałaban; wszystko to jednak pracą i wytrwałością, popierani przez króla Zygmunta III, przezwyciężyć zdołali, a Terlecki, gorliwy w utrzymywaniu swych przekonań, umarł jeszcze spokojnie na stolicy swojej w Ł. Dokładna data śmierci Terleckiego niewiadoma, choć grób jego przed laty kilkunastu znaleziono w dawnych sklepach katedry tutejszej. Po Terleckim przesunął się na tutejszem władyctwie unita Eustachy Maliński, Eugeniuszem przez niektórych pisarzy nazywany; lecz ten rządzić tu musiał nie długo, zmarł bowiem w 1620 r. Po jego śmierci wstąpił na władyctwo unickie łuckie Jeremiasz Poczapowski, h. Kotwica, w r. 1621, Michałem przez niektórych autorów nazywany. Za niego to rozsrożyła się burza nad tą katedrą i nastąpiło zupełne rozdwojenie kościoła wschodniego, kiedy bowiem Poczapowski ad visitanda limina S. S. Apostolorum do Rzymu odjechał, dyzunici silni, popierani przez bractwo łuckie i przez wołyńską szlachtę, która jeszcze po większej części trzymała się dawnego obyczaju, opanowali katedrę łucką i obrali sobie za władykę Izaaka Boryskowicza Czerczyckiego. Blisko przez wiek cały, katedra grecka łucka, po dwóch razem, różnego posłuszeństwa miewała pasterzy, po dwóch biskupów unickiego i nieunickiego, którzy jednocześnie nią zarządzali, stojąc w jawnej opozycyi religijnej jeden przeciw drugiemu. Poczapowski, wróciwszy z Rzymu, zastawszy w kraju takie rozdwojenie a dyecezyą swoją całą prawie w rękach dyzunitów, z wielką gorliwością zdoławszy utrzymać przy unii sto cerkwi parafialnych wołyńskich i siedm, monasterów, obrał sobie jeden z nich w Żydyczynie pod Ł. za stolicę biskupią i na niej spokojnie obowiązki swe w zaciszu sprawując, dokonał żywota w 1637 r. Dyzunia tymczasem zajaśniała całą swą potęgą Władysław IV bowiem, objąwszy tron po ojcu, przy koronacyi swej zaraz obdarzył ją przywilejami i jawnie prawie władyctwo łuckie przy nieunitach utrzymać dopomógł. Po Czerczyckim w r. 1631 obrany został przez szlachtę Atanazy z Kozielska kniaź Puzyna, którego także Pawłem Paizym nazywają ten rządził tu długo, bo aż do r. 1651, w którym go śmierć zaskoczyła. Na jego miejsce wstąpił z wyboru dyzunitów Józef ze Szpanowa Czaplic, archimandryta milecki, od r. 1651 1654, a następnie Dyonizy Bałaban od 1654 1661, który, gdy został mianowany metropolitą kijowskim, dyzunici wsunęli na władyctwo łuckie żarliwego swej sprawy obrońcę, ks. Gedeona Czetwertyńskiego, który zarządzał tą dyecezyą blisko lat trzydzieści, aż w 1686 r. także metropolitą mianowany został. Możny pan z rodu Rurykowiczów, wielką popularnością cieszył się śród dyzunitów. Po wyniesieniu ks. władyki na metropolią, obrany był na jego miejsce Melecy Zabokrzycki, lecz ten dwa lata tylko rządził w Ł. od 1686 1688; usunięto go, przyjął bowiem unią. Wtedy wsunął się na jego miejsce Atanazy Aleksander Szumlański od r. 1688 do 1695, w którym umarł, a brat jego rodzony Józef Szumlański, biskup unicki lwowski, przywilejem Jana III objął po nim, jako administrator, zarząd katedrą łucką, lecz zaraz usunął się; wówczas z każdym dniem powiększał się zastęp stronników unii. W tymże 1695 r. wstąpił na katedrę łucką prototroni włodzimierski Dyonizy Zabokrzycki, poświęcony jeszcze w dyzunii, ale który w 1709 r. wraz z całą dyecezyą objawił posłuszeństwo Rzymowi i do jedności z kościołem katolickim przystąpił. Chciał z tego skorzystać i chwilowo zajął jego miejsce w 1710 r. jeszcze jeden dyzunita Cyryl Szumlański ale ustąpił wnet przed szlachtą, która już była całkiem unicką, a Zabokrzycki utrzymał się przy władzy. Odtąd sami już biskupi uniccy na tej katedrze przez cały w. XVIII pozostają. W poprzednim długim, bo 70 lat trwającym okresie zamieszania, nie była i katedra unicka bez pasterzy; wprawdzie tytularni to tylko byli biskupi, a wygnani z Ł. , pozostałą garstką swoich wiernych zarządzali z cichego swego zakąta w Żydyczynie; od stolicy jednak apostolskiej otrzymywali namaszczenie, a przywilejami królów polskich Sobieskiego i Jana Kazimierza otrzymywali w zarząd dyecezyą łucką. Biskupi ci byli, po śmierci Poczapowskiego, najprzód; Nicefor Łosowski od 1637 po 1649 r. , koadyutor płocki, który się tytułuje administratorem biskupstwa ostrogskiego; następnie Prokop Chmielowski, biskup przemyski, który oderwał Ostróg od Ł. , rozdarł władyctwo na dwie połowy i zwał się ciągle administratorem ostrogskim rządził tu lat ośmnaście. Po śmierci Chmielowskiego już było trudno i w Żydyczynie utrzymać się biskupom unickim; naznaczony więc został na administratora tą dyecezyą w 1668 r. Gabryel Kolenda, metropolita ruski unicki, któremu nadto biskupstwa lwowskie i przemyskie, także przez dyzunitów odwładnięte, w zarząd powierzono. Po nim, na tychże samych prawach, od r. 1674 po 1694 rządził unitami w tym kraju uczony Cypryan Żochowski. Obadwaj, Kolenda i Żochowski, byli metropolitami unickimi, więc tutaj w Ł. więcej nominalnie rządzili; wreszcie, chcąc się zbyć kłopotów, administracyą władyctwa oddawali stale biskupom chełmskim, ruskim, i stąd administrował tutaj w tych czasach Susza a po Suszy Łodziata. Nareszcie Leon Załęski, bisk. włodzimierski, także następnie metropolita, objął katedrę łucką w 1694r. na prawach Kolendy i Żochowskiego. Był to jednak ostatni już władyka in partibus na tej katedrze, za jego bowiem rządów biskup dyzunita Dyonizy Zabokrzycki, jak to już wyżej powiedzieliśmy, jawnie przystąpił do unii i położył koniec roz, dwojeniu i dwom stolicom biskupim w tym kraju. R. 1709 bractwo łuckie dyzunickie w katedrze go zaskoczyło i stawiło przemocą przed Piotrem Wielkim; oskarżony o szerzenie unii w dyecezyi, wysłany w głąb Rosyi i w jednym z monasterów moskiewskich osadzony, w r. 1714 życia dokonał. Katedra łucka przez lat sześć była bez biskupa, dopiero kiedy się dowiedziano o śmierci Zabokrzyckiego na wygnaniu, na władyctwo tutejsze wyniesiony został w r. 1, 715 Józef Abdank Wyhowski, który katedrę swoją z gruzów prawie dźwignąwszy, znowu sprawę unii gorliwie popierać zaczął; umarł w Rożyszczach, dobrach do biskupstwa swego należących, dnia 17 stycznia 1730 r. Po nim nastąpili jeden po drugim Teodozy i Sylwester Rudniccy, stryj i synowiec, obaj przydomku Lubienieccy, którzy wielkie położyli zasługi dla kościoła i dla swojego obrządku. Pierwszy z nich Teodozy rządził tą dyecezyą od śmierci Wyhowskiego aż do własnego zgonu, który nastąpił w 1751 r. Po nim objał katedrę synowiec Sylwester, który także do śmierci swej, t. j. do r. 1777 na niej pozostawał. Był to mąż uczony, który cały swój żywot i pracę pióra poświęcił sprawom unii i jej krzewieniu w krajach ruskich. Większa część pism jego wydana została w języku ludowym ruskim. Będąc wielkim przyjacielem i dobroczyńcą klasztoru poczajowskiego, koronował uroczyście obraz tamtejszy M. Boskiej, cudami słynący. Po Hrebnickim, przyjacielu swym, objął w zarząd archidyecezyą metropolitalną, najczęściej jednak w Ł. na biskupstwie swem lub Rożyszczach przesiadywał. Po nim egzarchą z prokuratora bazylijskiego mianowany został d. 12 maja 1777 r. Cypryan Stecki, który na stolicy swojej dotrwał do końca życia, mając za koadyutora Michała Stadnickiego; ten po nim władyctwo objął i umarł na niem w Warszawie 1797 r. Były to właśnie czasy reform w kościele wschodnim. Ukazy z r. 1795 97 urządziły nanowo tę cząstkę kościoła unickiego; biskupstwo łuckie stanęło dla gubernii wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej. Biskupem został Stefan Lewiński, dawniej sufragan metropolity i koadyutor łucki, od r. 1787 biskup tegoneński; ten w Ł. był od r. 1806. Po nim został Grzegorz Kochanowicz, który razem z władyctwem od r. 1809 trzymał metropolią i stąd w Ł. trzymał swego sufragana, miejsce jego zastępującego, a tym był Jakób Okiełło Martusiewicz, który po śmierci jego wstąpił na to biskupstwo w r. 1814 i trzymał je do r. 1826, w którym wstąpił na arcybiskupstwo połockie. Następcą jego od 1826 r. był Jan Damascen Jastrzębiec Krassowski, z arcybiskupa połockiego przeniesiony na biskupa łuckiego ten był ostatnim egzarchą, ostatnim pasterzem unickim w tym kraju. Przy nim unia zniesioną została, katedrę łucką zamknięto, a stolicę biskupów greckorosyjskich przeniesiono do Żytomierza. Urządzenie tej katedry w ostatnich już czasach jej istnienia, t. j. po rozbiorze Polski, było następujące kapitułę składali archipresbiter, archldyakon, kustosz, scholastyk i kantor; kanoników było sześciu. Ze starszego duchowieństwa byli w gub. wołyńskiej delegat żytomierski i protoprezbiterowie czernihowski i owrucki; dziekani zaś łucki, dubieński, Ostrogski, krzemieniecki, rowieński, zasławski, starokonstantynowski, zwiahelski, kowelski, kamieniokoszyrski, kaszogrodzki, ratneńskozarzycki, dąbrowicki, koziński, włodzimierski. Takiż sam skład duchowieństwa był oddzielnie w guberniach; kijowskiej i podolskiej. Opactw w tej dyecezyi w ostatnich czasach było sześć, a co dziwniej Łuck Łuck sza wszystkie na Wołyniu w Drohobużu, Dermaniu, Dubnie, Kamieniukoszyrskim, Milcach i w Owruczu. Kościół katedralny, Głównem ogniskiem katolicyzmu w XIV w. na Wołyniu był Włodzimierz nad Bugiem. Tam pierwsza katedra rzym. katol. pod wez. N. Maryi P. , wraz z warownym zamkiem, została wzniesioną w 1364 r. przez Kazimierza W. , za zgodą Urbana V papieża, który w tymże czasie i arcybractwo lwowskie ustanowił. Fundacya ta jednak była raczej nominalną tylko, jak nominalne były i rządy i sama władza króla polskiego naówczas na Rusi Właściwie więc dopiero w dziesięć lat potem t. j. w r. 1375, za Ludwika króla polskiego i węgierskiego, a za papiestwa Grzegorza XI, katedra ta na rzeczywiste biskupstwo włodzimierskie zatwierdzoną została. Po zburzeniu zamku włodzimierskiego przez Kiejstuta, świątynia ta, sama, bez obrony, wystawiona na ciągłe najazdy litewskie i ruskie, ostać się we Włodzimierzu nie mogła; co widząc Witold w. ks. litewski, uzyskwszy bullę Marcina V papieża, w r. 1427 katedrę tę z biskupem i kapitułą przeniósł do Ł. nad Styrem, ulubionego swego grodu, kędy kościół katedralny p. t. ś. Trójcy w dolnym zamku fundowany został, na tem miejscu, gdzie, za naszych już czasów, był klasztor sióstr miłosierdzia i szkoły powiatowe. Pierwszy na tej nowej rezydencyi bisk. Jędrzej ze Spławki tj. Spławski, przybrał tytuł Luceńskiego biskupa, który to tytuł trwał aż do koncylium florenckiego, na którem postanowiono przezwać to biskupstwo, dla odróżnienia od włoskiego luceńskiego biskupstwa, w miejsce LucensisLu ceoriensis Episcopatus, a sam Łuck Luceoria. Od przeniesienia do Ł. datuje właściwie cała świetność tej katedry, znaczenie jej, powaga i blask, Tu dopiero pierwsza ta katedra katolicka na Wołyniu, potężnemi przywilejami królów i sejmów obdarzona, wątek świetnych swych dziejów rozpoczyna, staje się matką kościołów na Rusi, wolna od napadów i ucisku, pod opieką mocnego zamku i rezydującego w nim książęcia, spogląda tylko na starszą swą siostrzycę we Lwowie. Świetne bo też to były czasy dla kościoła katolickiego w ogólności, a świetne osobliwie dla uprzywilejowa nej dyecezyi łuckiej. Pięć województw albo prowincyj, jako to wołyńskie, podolskie, bracławskie, a w Litwie brzeskie z powiatem pińskim i wielka część Rusi podlegały juryzdykcyi tego biskupstwa. Mieściło ono w sobie dwanaście księstw i hrabstw, mniej lub więcej potężnych ostrogskie, zasławskie, zbaraskie, wiśniowieckie, dąbrowickie, koreckie, klewańskie, lubartowskie, ołyckie, poryckie, koszyrskie i hrabstwo kodeńskie, w ogólności na 80 mil polskich rozciągało się. Dwa infułackie probostwa posiadało ołyckie i kodeńskie, dwóch oficyałów łuckiego i brzeskiego; stąd za czasów rzplitej biskupi tutejsi częstokroć przybierali tytuł łuckich i brzeskich; miało ono trzynaście dekanatów, a kościołów wszystkich w ogólności 185. W tych to potężnych granicach dyecezya łucka dotrwała do ostatnich lat zeszłego stulecia; dopiero po drugim podziale kraju, kiedy znaczniejsza część biskupstwa dostała się za kordon rosyjski, rozdwoiło się ono na dwie części łucką i brzeską; w części polskiej, t. j. w Brześciu został biskup, znakomity historyk Adam Naruszewicz i zlecił zarząd kanoniczny części zakordonowej dyecezyi Cieciszewskiemu bisk. kijowskiemu. Cesarz. Paweł I w r. 1795 zatwierdził Cieciszewskiego przy zarządzie dyecezyi łuckiej i biskupowi na fundusz przeznaczył dobra jego własne. W parę lat potem w 1798 r. nuncyusz apostolski Litta, bawiący w Petersburgu, za zezwoleniem cesarza urządził nanowo tę dyecezyą, związał ją z dwóch dawniejszych t. j. z dawnej kijowskiej, której stolica była w Żytomierzu i z pozostałych na Wołyniu części dyec. łuckiej. Było to w istocie kanoniczne połączenie dwóch dyecezyj i żadna nie upadała, ale nad obydwoma był jeden biskup dyecezyalny. Odtąd biskupstwo to przybrało podwójny tytuł łuckożyto mierskiego; biskup takim tytułem tytułuje się i dotąd; są też i dwie katedry w Ł. i Żytomierzu i dwie kapituły katedralne. Do ostatnich czasów Ł. , mając za sobą przewagę historyczną, trzymał nad Żytomierzem pierwszeństwo, ale kiedy to miasto po r. 1830 kilkakrotnym pożarom uległszy w ruinę upadło, wówczas biskup przeniósł swą rezydencyą do Żytomierza, lubo katedrę łucką wyżej kładzie i dzisiaj od żytomierskiej. Więcej tu jednak odrębności na papierze, aniżeli w rzeczywistości, kiedy biskup te same osoby mianuje na posady duchowne kapitulne w Ł. i w Żytomierzu, tak, że każda prawie ma głos w jednej i drugiej katedrze. Na dyecezyą tutejszą rachowało się dwóch sufraganów t. j. łucki i żytomierski, ale kiedy w skutek konkordatu z r. 1847, Kijów, który do arcybiskupstwa mohilewskiego należał, wcielony został do łuckiej dyecezyi, przybył jej i trzeci sufragan kijowski, a w tymże czasie i Pius IX zatwierdził połączenie dwóch tych katedr. Dawniej, przed r. 1569, bisk. łucki zasiadał w senacie litewskim, bo i cały Wołyń był litewski; po unii zaś lubelskiej przesiadł się do senatu koronnego i zajął w nim dziesiąte miejsce, niby to po biskupie warmińskim, z którym jednakże miał alternatę sejmową. Było to jednak prawo napisane ale nie zwyczajowe, i biskup łucki nie korzystał z tego przywileju; jakoż wszystkie pisma publiczne i kalendarzyki zawsze kładły biskupa warmińskiego przed łuckim. Prawo biskupów Łuck łuckich pozwalało im trzymać pieczęć koronną; otóż tego przywileju nie rzadko używali ci biskupi, zwykle też dostawali do katedry które z intratniejszych opactw. Za czasów litewskich wstępowali biskupi łuccy na wileńskich, za polskich czasów szli z Ł. na biskupstwo warmińskie, płockie, kujawskie i poznańskie kilku zaledwie wstąpiło na krakowskie i jeden na prymasostwo. Sufragania tutejsza sięga drugiej połowy XVI w. ; najwięcej sufraganów było tu biskupów argiwskich Argos, lubo bywali kalumaccy, ortozieńscy, cezareopolscy, filadelfscy i t. d. Kapituła zbierała się tu dwa razy na rok na ś. Trójcę i na Wszystkich świętych, a raz w rok obierano z pośród niej członka na trybunał koronny. Herbem dyecezyalnym jest najświętsza Trójca, Matkę Boską koronująca. Biskupi łuccy podlegali dawniej władzy metropolitalnej lwowskiej, przeszli następnie na krótko pod opiekę gnieźnieńskiej, od czasu zaś przejścia dyecezyi pod berło rossyjskie, dostali się pod arcybiskupów mohilewskich. W pierwotnej erekcyi katedry łuckiej, liczba prałatów i kanoników, wchodzących w skład kapituły, była nieokreśloną; jednak o ich egzystencyi świadczy bulla Marcina V i przywilej w. ks. Witolda, gdyż ten na prośby prałatów nadał im cztery włoście i dziesięciny z niektórych miasteczek na Wołyniu. Z tych dochodów urosły dwie kanonie bukowska i torczyńska, a w r. 1602 przez bisk. Gomolińskiego kanonia targowicka. Obecnie z funduszów rządowych kapituła łnckożyto mierska składa się z siedmiu prałatów i trzech kanoników. Ich instytucya należy do historyi, gdyż były one udarowywane przez przywileje królewskie, lub się tworzyły przez synody dyecezyalne. W r. 1726 wyszła książka p. t. Facies rerum publicarum, w której umieszczony był spis biskupów łuckich, lecz niedokładny. Niesiecki, dobrze tych rzeczy świadomy, spis ten sprostował. Wszystkich biskupów łuckich, włączając w to i trzech pierwszych, rezydujących jeszcze we Włodzimierzu, było 46. 1 Izydor bisk. włodzimierski od r. 1375 do 1380. 2 Rugian umarł około 1400 r. Grzegorz; ten był dominikaninem, już w r. 1409 widzimy go na stolicy włodzimierskiej w r. 1413 był w Horodle, żył jeszcze r. 1425. Jędrzej ze Spławki czyli Spławski, h. Leliwa, pierwszy wraz z stolicą przeniósł się do Ł. , naprawdę więc pierwszym biskupem łuckim mienić się powinien. 5 Wacław h. Korczak był następcą Spławskiego, w którym mianowicie roku niewiadomo umarł w r. 1462. 6 Jan Łosowicz, h. Rozmiar, wileńczyk, od 1462 po 1468 rok, w którym przeniesiony został na biskupstwo wileńskie. Niewiadomo dlaczego, ale na rok jeszcze przed przeniesieniem jego do Wilna, bo d. 7 lipca 1467 r. , paSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 58. pież mianował administratorem łuckim Grzegorza z Sanoka arcyb. lwowskiego. O tem patrz Gołębiowskiego Panowanie Jagiellonów t. III, str. 332. 7 Marcin Krzeszowski, także Krzeszowickim przez niektórych nazywany, h. Gryff, potwierdzony na bisk. łuckiego przez Pawła II papieża w 1468 r. 8 Stanisław Stawski h. Korczak, ten umarł około 1488 r. 9 Jan II Andruszewicz Pudełko, bisk. łucki już w r. 1493, żył jeszcze w 1499 r. 10 Albert ks. Radziwiłł, zwany Jałmużnikiem, od r. 1500 po 1507. Był to syn Mikołaja II Priscusa i Zofii Anny Moniwidówny. . 11 Paweł Aligimunt, książę Holszański, h. Centaurus, od r. 1507 po 1535, jeden ze znakomitszych biskupów łuckich; dawne dobra Holszańskich, Janów z przyległościami, nad Bugiem w wojew. brzeskiem leżące, w 1512 r. wiecznemi czasy dla biskupów łuckich zapisał. 12 Jerzy Falczewski, h. Trzy Trąby, bisk. łucki i brzeski od 1535 po 1547 r. Niesłusznie go niektórzy historycy Chwalczewskim piszą. Ten również wspaniałą pozostawił po sobie w Ł. pamiątkę. Pierwotna katedra tutejsza, w zamku okólnym mieszcząca się, była z drzewa zbudowaną; otóż Falczewski w r. 1539 wzniósł na jej miejsce nową świątynię z ciosowego kamienia, na tem miejscu, gdzie stała poprzednia, i przyozdobił ją wspaniale. 13 Waleryan Protaszewicz Szuszkowski, h. Drzewica, z tutejszego na wileńskie biskupstwo przeniesiony w 1555 r. na którem większe położył zasługi, pozostając na niem do końca życia. 14 Jan III Andruszewicz, bisk. łucki i brzeski już 1563, umarł w 1579 r. 15 Wiktoryn Wierzbicki, z biskupstwa żmudzkiego łuckim mianowany, na tej pierwszej stolicy podpisał unią w 1569 r. , umarł 1588 r. 16 Bernard Maciejowski, h. Ciołek, od 1590 po rok 1600, jeden z największych potentatów, jakich miała katedra łucka. Pan możny, ulubieniec Zygmunta III i papieża Klemensa VIII, wpływami swojemi i szkatułą dużo dobrego dla kraju i dla dyecezyi łuckiej zrobił. 17 Stanisław Gomoliński h. Jelita, z biskupa chełmskiego łuckim mianowany w 1600 r. Pozostawił na tej katedrze pamiątkę ustanowieniem kanonii targowickiej. 18 Marcin II Szyszkowski h. Ostoja, od r. 1604 po 1607, człowiek uczony, zwłaszcza w naukach teologicznych wielce biegły. Z łuckiego w 1607 na płockie, a z tego w 1617 na krakowskie biskupstwo wyniesiony, na którem największe swe zasługi położył. 19 Paweł II Wołłowicz h. Bogorya od 1607 po 1608 r. w którym życie zakończył. 20 Paweł III Wolucki h. Rawicz, bisk. łucki od 1608 po 1616 r. Wielki przyjaciel jezuitów, kolegium im w Brześciu fundował i łuckie, przez Szyszkowskiego założone, uorganizował; był prawie jego fundatorem. Na dwóch biskupstwach, 50 Łuck zwłaszcza na łuckiem, które do najintratniejszych w Polsce się liczyło, przyszedł do znacznych dostatków, których nic szczędził jednak na uposażenie domów bożych, również jak i na potrzeby rzpltej, na wykup niewolników a nawet na uzbrajanie chorągwi, które do obozu wysyłał. 21 Henryk Firlej, h. Lewart, bisk. łucki od 1616 po 1618 rok. 22 Andrzej Lipski, h. Grabie, od 1618 po 1622 r. 23 Stanisław II Łubieński, h. Pomian, od 1624 po 1627 r. , w którym przeszedł na biskupstwo płockie. 24 Achacy Grochowski, h. Junosza, od 1627 po 1633 rok, odznaczył się niezmierną gorliwością w szerzeniu katolicyzmu na Rusi. 25 Bogusław Radoszewski, h. Oksza, z opata świętokrzyskiego, kijowkim, następnie łuckim biskupem mianowany w 1633, umarł w 1638 roku. 26 Jędrzej III Gębicki, h. Nałęcz, od 1638 po 1655 r. , w którym na tej stolicy życic zakończył. 27 Jan IV Zamojski, h. Jelita, syn kasztelana chełmskiego, strażnika kor. , z księżniczki Wiśniowieckiej urodzony, w r. 1655 mianowany po Gębickim; w tymże samym roku życie zakończył. 28 Jan V Stefan Wydżga, h. Jastrzębiec, opat sieciechowski, podkanclerzy kor. , bisk. łuckim był od 1655 po 1659 r. , w którym na warmińskie biskupstwo przeszedł. 29 Mikołaj Prażmowski, h. Belina, bisk. łuckim był od 1659 do 1666 r. 30 Tomasz Leżeński, h. Nałęcz, z chełmskiego łuckim bisk. mianowany po wyniesieniu Praźmowskiego na prymasostwo w r. 1667, trzymał tę katedrę do śmierci, t. j. do r. 1675. 31 Stanisław IV z Lubrańca Dąbski, h. Godzięba, następca Leżeńskiego, był bisk. łuckim od r. 1675 po 1680. 32 Stanisław V Witwicki, h. Sas, od 1680 po 1688 r. 33 Bogusław Leszczyński, h. Wieniawa, syn Bogusława podkanclerzego kor. , synowiec Wacława prymasa, po Witwickim od 1688 po 1691 r. 34 Franciszek Michał Prażmowski, h. Belina, młodszy brat prymasa, od 1691 po 1701 r. 35 Aleksander Wyhowski, h. Habdank, od 1703 do 1714 r. 36 Joachim Przebendowski, h. własnego, od 1714 do 1721 r. swej śmierci. 37 Stefan Bogusław Rupniewski, h. Szreniawa, od 1721 po 1731 r. 38 Jan VI Lipski, h. Grabie, tejże samej co i pierwszy Lipski rodziny, zaledwie się przesunął na katedrze łuckiej, bo zaledwie tu zjechał w 1731 r. , wnet mu król biskupstwo krakowskie nadał. 39 AndrzejStanisław Kostka Załuski, h. Junosza, od 1736 do 1739 r. 40 Franciszek II Antoni Kobielski, h. Poraj, rządził katedrą od 1739 po 1755 r. 41 Antoni Erazm Wołłowicz, h. Bogorya, siostrzeniec Kobielskiego, rządził od 1755 do 1769 r. 42 Feliks Paweł Turski, h. Rogala, bliski krewny Wołłowicza, zarządzał tą katedrą przez lat 20 do 1790 r. 43 Adam Stanisław Naruszewicz, h. Wadowicz. W 1790 r. z bisk. smoleńskiego został bisk. łuckim. 44 Kacper Kazimierz Cieciszowski, h. Kolumna, nominalnie od 1795 r. , rzeczywistym zaś bisk. łuckożytomirskim od 1798 po 1831 rok. 45 Michał Piwnicki od r. 1827 po 1845, w którym umarł. 46 Kacper I1 Borowski, mianowany w Rzymie 3 lipca 1848 r. z kanonika mohylewskiego; w r. 1871 wywieziony w głąb Rosyi, a na jego miejsce administratorem dyecezyi mianowany ksiądz Ludwik Brynk, biskup amateński in partibus infidelium, sufragan łuckożytomierski. Roku 1883 mianowany biskupem, dziś nią władający kś. Kozłowski. Podług ostatnich danych z rubryceli na r. 1879 dyec. łuckożytomier ska, obejmująca w obecnym swym składzie gubernie wołyńską, podolską i kijowską, liczy dekanatów 27, a mianowicie w gub. wołyńskiej żytomierski, łucki, dubieński, włodzimierski, kowelski, rówieński, Ostrogski, zasławski, starokonstantynowski, krzemieniecki i owrucki; w gub. podolskiej kamieniecki, proskurowski, latyczowski, lityński, winnicki, bracławski, bałcki, jampolski, mohylowski i uszycki; w gub. kijowskiej kijowski, berdyczowski, skwirski, humański, zwinogródzki i brusiłowski. Ludność dyec. wynosi 493, 000 dusz, kościołów parafialnych, zakonnych i filialnych 256, księży 499. Klasztory zakonne są tu bernardyni w Zasławiu, reformaci w Dederkałach, kapucyni w Starokonstantynowie, Chodorkowie i Winnicy, brygitki w Łucku. oprócz tych w dyecezyi są niemający swego klasztoru, rozdzieleni po parafiach lub klasztorach innych karmelici, dominikanie, franciszkanie i trynitarze. Kapitułę składa prałatów 4, kanoników 3. W kapitule kolegiaty ołyckiej prałat 1 i 3 kanoników, a w b. kapitule katedry kamienieckiej prałat 1 i kanoników 2. Seminaryum dyecezyalne w Żytomierzu ma profesorów 9, alumnów 26. W akademii duchownej w Petersburgu jest alumnów 7. Dekanat łucki dyec. żytomierskiej składa się z 11 parafij; Ł. , Torczyn, Kołki, Nieśwież, Bereźnica, Wiszeńki, Skórcze, Sokul, Włodzimierzec, Dąbrowica, Jałowicze; wiernych liczy 13, 391. Par. kat. Ł. dek. łuckiego dusz 3, 547. Kaplice w Iwańczycach, Krupie, Podhajcach, Kiwircach; dawniej i w Zaborolu. Dotąd jeszcze katedra łucka jest najpiękniejszą i najokazalszą z kościołów wołyńskich. Ogromne dwupiętrowe mury, po jezuitach pozostałe, otaczają ją w kwadrat, służą na pomieszczenie dla kleru i kanoników, w części zaś prywatnym osobom bywają wynajmowane. Sam kościół jest w stylu odrodzenia, wielce udatny. Wewnątrz przechowały się tu obrazy, niektóre niepospolitego pędzla. W wielkim ołtarzu obraz św. Trójcy, w prawym bocznym św. Michała, w lewym Wniebowzięcia N, Panny, są utworami Baccia Łuc rellego, obraz zaś ś. Jana Kantego jest jednem z lepszych płócien Smuglewicza, którego kilka innych jest tu jeszcze obrazów. Zdobią tę katedrę dwa nagroki biskupów Cieciszowskiei bisk. sufragana Podhorodeńskiego, których ciała w grobach podkościelnych złożono. W zakrystyi piękny zbiór portretów biskupów tutejszych oglądać można; zresztą biblioteka i kosztowniejsze aparaty tutejsze przewiezione zostały do Żytomierza. Pierwszym fundatorem tutejszego kolegium jezuickiego i kościoła, był wspomniany już Marcin Szyszkowski biskup łucki w 1606 r. Za konsensem kapituły swojej przeznaczył Szyszkowski na tę fundacyą, dobra biskupie Błoty, Stryków i Łysiec; zaledwie jednak mury kościelne i kolegialne wznieść zdołał, już zaraz na katedrę płocką przeniesiony, musiał dokończenie tego dzieła pozostawić następcy swojemu Wołuckiemu, który dopełnił tego w 1610 r. a że się wiele do tego i własnemi funduszami przyłożył, powszechnie więc za założyciela jest uważany. Zygmunt III, ulubieniec jak wiadomo jezuitów, dał nowej osadzie jezuickiej w Ł. przywilej d. 6 lutego 1609 r. , dozwalając jej skupić w dolnym zamku wiele placów i domów na przyszłe kolegium, wyjmując to kolegium z pod wszelkich władz rządowych i miejskich i uwalniając od ciężarów krajowych i miejskich. Była to chwila, w której zgromadzenie jezuitów największej właśnie popularności używało w Polsce; to też wnet posypały się zewsząd hojne ofiary na wznoszące się kościół i kolegium łuckie. I tak gdy przestrzeń, na której budowali się jezuici, okazała się jeszcze na obszerne ich gmachy za szczupłą, ks. Jerzy Wiśniowiecki, kasztelan kijowski, darował im w 1614 r. obok leżącą kamienicę swoją wraz z obszernym placem. Książęta zaś Jerzy i syn jego Mikołaj, wojew. wołyński, Czartoryscy, nadali im na kolegium dworzec i place swoje w dolnym zamku, tudzież znaczną przestrzeń gruntu na przedmieściu na ogród, nareszcie ks. Jędrzej Czetwertyński, rotmistrz królewski, w 1678 r. zapisał kolegium łuckiemu 3500 zł. na dobrach swoich wsi Czercach. Szlachta nawet okoliczna śpieszyła z ofiarami na to kolegium Wojciech Staniszewski darował mu około 1643 r. część jakiejś wsi swojej, tuż przy Ł. leżącej, a Stanisław Piotrowski wieś całą w tymże powiecie Koczkorowiec. Konsekracyi kościoła jezuickiego wielkim sumptem dopełnił w 1640 r. biskup tutejszy Jędrzej Gembicki. Tak uposażone kolegium łuckie utrzymywało tu szkoły wyższe, jedne z pierwszych w kraju, w których także rozmaitych części filozofii i teologii uczono. Fanatyzm i tu wiele złego wyrządzał, a niejednokrotne zajścia z duchowieństwem ruskiem i napady scholastyków jezuickich na szkołę i cerkiew bractwa łuckiego, przyczy ŁUC Łuck ŁUC niały się niemało do jątrzenia i rozdwajania ludności. W 1720 r. , po raz ostatni przed zniesieniem zakonu, kościół tutejszy ofiarami pobożnych z gruntu był odnowiony. Po zniesieniu jezuitów, komisya edukacyjna zamierzała ustanowić w Ł. szkołę wyższą wydziałową, lecz gdy kolegium i kościół pojezuicki zgorzały w tym czasie, musiała ją dla braku miejsca obrócić na szkołę mniejszą podwydziałową, złożoną z prorektora i trzech nauczycieli. Kapituła tymczasem łucka zajęła się restauracyą kościoła, do którego katedrę następnie przeniesiono, na szkołę zaś w zamian murów odstąpiła w 1781 r. , wspaniałomyślnie i bezpłatnie, domu murowanego i dość obszernego, który komisya, kazawszy urządzić na cztery sale, w nich szkołę instalowała. W tym samym domu złożono uratowaną z pożaru bibliotekę pojezuicką i kilka instrumentów fizycznych i matematycznych. Szkoła ta była pod zarządem akademików, ale bardzo mało uczęszczaną od młodzieży, która jezuitów jeszcze zapomnieć nie mogła; w r. 1784 np. chodziło do niej 40 tylko uczniów. Inne kosćioły i cerkwie. Po ustąpieniu kapituły i kleru z zamku do murów pojezuickich, jednę część dawnego katedralnego gmachu zajęto na szkołę, w drugiej części urządzony został szpital i dom przytułku dla sierót, nad tym ostatnim objęła zarząd jakaś można obywatelka tutejsza Polanowska Józefa, która z własnych funduszów utrzymywała tu do 70 starców, kalek i sierot, gmach cały zrestaurowała i nowe doń domostwa w pobliżu zakupiła. W r. 1829 umarła Polanowska, pozostawiając wszystkie swe dawne fundusze i domy na rzecz pomienionej instytucyj. Wtedy to biskup Cieciszowski, już wówczas metropolita, wyjednał u cesarza pozwolenie sprowadzenia sióstr miłosierdzia szarytek do Łucka, dla objęcia instytucyi i funduszów po zmarłej Polanowskiej pozostałych. Siostry miłosierdzia utrzymywały się w tych murach przez lat trzydzieści kilka, czuwając nad szpitalem i ochroną. W r. 1864 zniesiono dopiero ich zgromadzenie, a fundusze ich i kaplicę zabrano na rzecz rządu. Tuż przy dolnym czyli okólnym zamku wznoszą się mury jeszcze całe kościoła i klasztoru dominikańskiego; dachy jeszcze chronią je od zniszczenia, jakiemu uległy inne świątynie łuckie. Jest to najstarożytniejszy z łuckich kościołów, starszy od katedry, a początki jego giną w oddalonej wieków pomroce. Kiedy przybyli pierwsi dominikanie do Ł. , z pewnością niewiadomo; pojawienie się ich tutaj odnieść możnaby do XIII w. , kiedy staraniem bisk. krakowskiego Gedeona i księżny Grzymisławy dużo konwentów dominikańskich było założonych na Rusi. Domysł to jednak tylko; w dokumentach bowiem przechowały się ślady, że Władysław Jagiełło był pierwszym fundatorem kościoła i klasztoru dominikanów w Ł. Przywilejem datowanym z Ł. , w dzień śś męczenników Wita i Modesta 15 czerwca 1390 r. , nadaje Jagiełło tymże dominikanom wieś Horodnicę w pow. łuckim, zwaną Horodnica na Sadownicy, z lasami, pastwiskami i wszelkiemi przyległościami, na własność. W przywileju tym król wyraża się o kościele tym, jako przez siebie założonym, pod wez. N. Panny, nostrae fundationis; wątpliwości więc prawie być nie może w tym względzie. We trzy lata potem, Witold, wówczas jeszcze tylko piszący się księciem litew. , panem na Trokach i Łucku, przywilejem datowanym z Nowogródka, w dzień ś. Doroty 6 lutego 1393 r. , nadaje tymże dominikanom łuckim, na wieczne czasy, młyn z przylegającym doń stawem, miejsce zwane Nowostaw dicta vulgariter Nowostaw w powiecie łuckim położono. Pierwiastkowy kościół, fundacya Jagiełłowa, stać musiał na tem samem miejscu, co i dzisiejsze mury dominikańskie, tj. w obwodzie dolnego zamku, przynajmniej tam, według opowiadania kronikarzy, było dokonane morderstwo na pięciu dominikanach podczas oblężenia Ł. przez Jagiełłę. Dominikanie łuccy posiadali w kościele swoim obraz cudowny N. Panny, w sukience srebrnej, bogato perłami szytej, dar od papieża bisk. Bernardowi Maciejowskiemu, który obraz ten wprowadził tu r. 1598, uroczyście go koronował i otrzymał dlań odpusty. Powtórny obrzęd koronacyi tego obrazu odprawił Franciszek Kobielski biskup d. 8 września 1749 r. Ignacy Kownacki, dominikanin w tym kościele, wydał książkę p. t. Sparta Polska albo o Cudownym Obrazie M. Boskiej w Łucku, in folio, w Zamościu 1703 r. drukowaną, w której podał historyą tego obrazu, na końcu zaś dzieła tego umieścił ciekawy żywot Karola Franka, także zakonnika tegoż klasztoru. W pamiętnym dla mieszkańców Ł. pożarze 1793 r. spłonął kościół ten; ściany tylko z niego pozostały i wysoka wieża, na której urządzony był zegar pod wspaniałą kopułą. Wtedy to Wawrzyniec Radecki, podkomorzy bełski, własnym kosztem z gruntu go restaurował; ostatecznie jednak budowa ta w 1817 r. dopiero ukończoną została za przeorstwa Mysłowskiego, a konsekracyi dopełnił bisk. Cieciszowski. W 1845 r. znowu pożar zniszczył piękną kopułę tego kościoła, a wtedy już tylko czasowe dano jej pokrycie. W sklepieniach pod tym kościołem mają się znajdować dawne groby książąt Swiatopełków Czetwertyńskich, benefaktorów tego zakonu na Rusi. Dominikanie łuccy otrzymali przywilej królewski pod d. 14 lutego 1797 r. na prasy drukarskie, które wytłaczały pisma w polskim, łacińskim i w innych językach. W ogóle klasztor ten liczył się do możniejszych w kraju kilkudziesięciu zakonników stale przy nim utrzymywało się, miał kapelę z 38 ludzi złożoną, bogatą bibliotekę, a w kościele piękne obrazy Smuglewicza. Wszystko to, pomimo kilku pożarów, utrzymywało się do r. 1847, w którym i kościół i klasztor zostały zamknięte. Obrazy M. B. cudownej i płótna Smuglewicza wraz z biblioteką przeniesione zostały do miejscowej katedry, w kościele urządzono cekhauz a w klasztorze szpital. Klasztor tutejszy stał się jeszcze pamiętny pobytem w nim przez lat kilka Seweryna Lubomlczyka, jednego z najznakomitszych teologów i kaznodziei z końca XVI w. , który, z rodziców starozakonnych urodzony, już dojrzałym będąc mężem, u dominikanów tutejszych chrzest św. przyjął i jako zakonnik tu pozostawał. Kazania jego i prace apostolskie postawiły go na równi z najcelniejszymi mówcami kościelnymi z tej epoki, jak Melchior Mościcki i Łukasz Lwowczyk, i dziś jeszcze sławią je za wzór stylu i głębokiej erudycyi duchownej. W dolnym także zamku znajduje się kościół i klasztor panien brygidek reguły ś. Satwatora, założony w 1624 r. W tym roku na wezwanie Siemaszkowej, chorążyny wołyńskiej, z Czerwonej Rusi przybyły do Ł. trzy zakonnice tej reguły, a pobożny Albrycht Radziwiłł z Ołyki, kanclerz w. litew. , obszerny dworzec swój, nad Styrem przy ścianach zamkowych położony, ofiarował im na kościół i klasztor. W jednej z baszt tego dworca urządziły brygidki czasową kaplicę, do której wprowadziły przywieziony z sobą obraz ś. Piotra w okowach i czynnie rozpoczęły zbieranie składek na budowę kościoła i klasztoru swojego. Dopomógł im do tego biskup ówczesny łucki Stanisław Łubieński, posypały się ofiary z kraju, sam nawet papież Urban VIII hojnym datkiem nowe zgromadzenie to obdarzył; to też wkrótce dawny dworzec Radziwiłłowski zamienił się w piękny kościół z obszernym klasztorem, a wstępujące do tego zgromadzenia córki możnych rodzin wołyńskich, uposażały go wnoszeniem wieczystych datków pieniężnych i zapisami majątków ziemskich. Ze starych papierów dowiadujemy się, że ksienią tego klasztoru w 1680 r. była wielce zasłużona w ich zgromadzeniu Teofila Odyńcówna. Sławny pożar łucki 1724 r. zniszczył ten klasztor, lecz go wnet własnym kosztem i staraniem restaurował bisk. łucki Rupniewski; są ślady powtórnej restauracyi tego kościoła ze składek pobożnych w r. 1781. Przed laty kilkudziesięciu, za staraniem kanonika Omiecińskiego, przewiezione zostało od franciszkanów z Krzemieńca do tutejszego kościoła brygidek ciało błogosławionej Anny Omiecińskiej. W 1846 r. majątki tego klasztoru przeszły na własność skarbu, a natomiast rząd naznaczył Łuck każdej z sióstr tego zgromadzenia po 40 rubli rocznie, które, przy szczupłych ofiarach okolicznego obywatelstwa, są jedynem ich utrzymaniem dzisiaj; nowicyat także w ostatnich latach zniesiony został. W zupełnem więc prawie ubóstwie kilka starych zakonnic, wraz z starym swym kapelanem, utrzymują się tu dotąd. Tutejszy i drugi tejże reguły w Dubnie, są jedynemi pozostałemi dziś na Wołyniu klasztorami żeńskiemi. Dalej nieco po za dolnym zamkiem, na ulicy Karaimskiej, na prost wjazdu do zamku górnego, sterczy wspaniała ruina kościół i klasztor karmelitów. Obszerne klasztorne mury bez dachu; na kościele w niektórych miejscach dochował się on jeszcze; pozostały nawet potrzaskane sklepienia, na ścianach i suficie gotyckim w łuki ocalały piękne freski, pomimo deszczu, który I je opłukuje; na gzemsach w bogatych sztukateryach niezliczona ilość gniazd ptasich, groby rozwarte sterczą kośćmi, których nie zadano sobie trudu chociażby uprzątnąć; czaszki i piszczele ludzkie walają się w śmieciach. świątynia to nawet niedawna, w 1764 r. fundatorem jej był Stanisław Maniecki, podstoli wołyński, który założył ją pod wez. N. Panny Szkaplerznej. Ucierpiawszy w pożarze 1793 r. , kościół ten powtórnie przez ogień zniszczony został w 1845 r. i już więcej odbudowany nie został. Karmelici po innych klasztorach rozproszyli się, a majątki ich przeszły na własność rządu. W stronie północnej od kościoła karmelitańskiego natrafiamy znowu na mury, znowu na ruinę, to pozostałe szczątki kościoła i klasztoru bonifratrów, z dawnej cerkwi ś. Jakóba przerobionego, co jeszcze znać, pomimo że temu niektórzy zaprzeczają, tak z samej architektury tej świątyni, bardzo starożytnej wschodniej, jak również z ołtarza obróconego na wschód. Ruinę tę w 1858 r. z licytacyi rządowej wraz z placem kupił Kraszewski, odprzedał obywatelowi Grodeckiemu, a ten znowu żydom łuckim, którzy znaczną część kościoła rozebrali na cegłę, a w murowanym klasztorze porobili mieszkania dla siebie. Pierwiastkowy kościół i klasztor bonifratrów tutejszych stał tam, gdzie się krzyżują ulice od katedry do karmelitów i od sklepów do dominikanów prowadzące, ale tego już śladu nie pozostało, a w części klasztoru, na dom murowany przerobionej, żyd przedsiębierca szynk wówczas założył. Otóż tam to początkowo założył konwent bonifratrów ordinis Beati Joannis Dei, Baltazar Tyszka, kanonik łucki, przy którym zbudował kościół p. t. ś. Maryi Magdaleny dla tychże zakonników, co wszystko aprobowała konstytucya sejmowa 1647 r. , w jakim zaś mianowicie roku bonifratelli, jak ich nazywa konstytucya, przybyli do Ł. , z pewnością nie wiadomo. Był to najpożyteczniejszy może ze wszystkich zakonów na Wołyniu. Bonifratrzy utrzymywali tu szpital na wielką stopę i dom obłąkanych, na które to instytucye zbierano co piątku składki w mieście i na prowincyą wysyłano w tym celu zakonników. Zajęci obowiązkami swemi niesienia ulgi cierpiącej ludzkości, zakonnicy ci nie odprawiali sami mszy świętej, wyjąwszy przeora i wikaryusza ich zgromadzenia. W 1680 r. przeorem w tym klasztorze był Stefan na Kępnie Kempiński, który wielkie zasługi w Ł. położył. W 1793 r. klasztor i kościół, dzieło Tyszki, spłonęły od ognia; wtedy to honifratrzy wraz z całem swem mieniem i zakładami przenieśli się do opuszczonej już wówczas cerkwi zasztatowej ś. Jakóba, przy której nowy klasztor dobudowano. W 1844 r. znowu pożar dotknął te zakłady, a bonifratrzy z rozporządzenia rządu rozproszeni zostali. Na przedmieściach Ł. , opuszczone jak i inne są jeszcze dwa kościoły bernardyński i trynitarski. Kościół i klasztor bernardyński początkowo z drzewa zbudowane zostały w r. 1643 przez Agnieszkę Staniszewską, małżonkę Horaina, sędziego ziemskiego. Niesiecki wspomina o tej fundacyi, ślady jej zresztą spotykaliśmy w starych aktach wielu bernardyńskich kościołów na Wołyniu; w innem zaś miejscu, mówi Niesiecki, że fundatorem tego kościoła w tymże 1643 r. był Stanisław Liniewski, łowczy kijowski; prawdopodobnie jednak ten ostatni musiał się tylko przyczynić do fundacyi Agnieszki Staniszewskiej. To tylko pewna, że pierwotny kościół ten i klasztor były z drzewa pobudowane; późniejsze zaś wspaniałe mury, które do dziś dnia mniej od innych uszkodzone ostały się, wznieśli w 1754 r. , wspólnym kosztem, ks. Karol Radziwiłł, wojew. wileński, Stanisław Pruszyński, kaszt. żytomierski, i Sobolewski, chorąży wołyński. Musiał być wspaniały i obszerny gmach tego klasztoru, kiedy go sobie obrał za rezydencyą i do końca życia w nim przemieszkał biskup Cieciszowski, z licznym swym dworem i otaczającymi go duchownymi, a wiadomo jak wystawne było życie togo biskupa. Za czasów nowego już rządu cesarrze rossyjscy Aleksander I i Mikołaj w przejazdach swych przez Ł. jeszcze za życia Cieciszowskiego i po jego śmierci, nie w mieście już podupadłem, ale w tym klasztorze zatrzymywali się. Pożar 1845 r. zniszczył ten gmach, poprawiono uszkodzenia, do dawnej jednak świetności nie wrócił już nigdy. W 1853 r. konwent tutejszych bernardynów z. rozporządzenia rządu zniesiony został, w kościele jednak przez lat kilka odprawiało się jeszcze nabożeństwo, aż ostatecznie urządzono w nim cerkiew, najprzód wojskową, obecnie soborną; w murach zaś klasztornych na wpół zniszczonych mieści się teraz więzienie. Ciekawe po Łuck zostały jeszcze groby pod tym kościołem, możniej szych rodzin obywateli okolicznych. W pobliżu tego klasztoru, jadąc na przedmieście Chmielnik, na górze, nad rzeką, jak stare cmentarzysko, na którem gdzie niegdzie w ziemię wrosłe, walają się jeszcze grobowe kamienic z dość czytelnemi napisami słowiańskiemi z XVII w. , sterczą tu i owdzie czaszki i kości ludzkie. Jest to więc albo pierwotny cmentarz bernardyński, albo miejsce wiecznego spoczynku ofiar rzezi kozackiej. Kościół trynitarski z klasztorem zabudowanym w kwadrat, z obszernym ogrodem, murem opasanym, położony jest na Chmielniku, nieopodal od rzeki; z okien klasztornych wspaniały roztacza się widok na zamek i na miasto. Struktura tego kościoła i murów zdradza niedawną fundacyą, bo też i w 1729 r. dopiero założony został przez Pawła Majkowskiego, skarbnika bracławskiego, i dłużej od innych utrzymał się w Ł. ; ostatecznie bowiem dopiero przed laty piętnastu ustąpili stąd oo. trynitarze. Sam kościół dobrze jeszcze dochowany. Ściany jego wewnątrz, również jak i kurytarze klasztorne, pokryte od stropu do dołu wcale udatnemi freskami, przedstawiającemi dzieje zakonu tego w Polsce i w obcych krajach. Pierwsza suprymacya tutejszego zakonu trynitarzy miała miejsce jeszcze w r. 1845; wtedy to majątki do tego klasztoru należące z zapisu fundatora Majkowskiego wsie Jurawica, Boruchów, Wyszków, Kiwirce przyłączone zostały do dóbr państwa. Na zachodniej stronic wyspy, na której Ł. pobudowany, zachowały się dotąd ruiny starożytnej struktury niewielkiego kościoła, wymownie o odległej swej przeszłości świadczące. Są to ruiny kościoła ormiańskiego p. t. ś. Stefana. Kiedy mianowicie ormianie kościół ten założyli i kto był jego fundatorem, o tem ślady zaginęły zupełnie. W dawnych kronikach jednakże, u Długosza nawet, katedra ormiańska w Ł. już jest wspominana za czasów Witolda. Władyka ormiański łucki, mając juryzdykcyą sobie właściwą, uznany był za biskupa i pozostawał pod wyłączną władzą arcybiskupstwa lwowskiego. Własnością tej katedry były dwie wsie w pow. łuckim Ceperów i Wiktorzany w ostatnich dopiero latach zeszłego stulecia Katarzyna II darowała majątki te hr. Esterhazemu Ormianie rozeszli się, a kościół ich, obrócony na składy wojskowe, zgorzał w którymś z pożarów łuckich. Tyle właściwie było kościołów katolickich w Ł. ; cerkwi obrządku ruskiego było tu nierównie więcej, zwłaszcza w starożytnym Ł. , stolicy ruskich książąt i udzielnego księstwa w XIII w. Na samym końcu wyspy, przy starożytnym moście na przedmieście Chmielnik prowadzącym, tam gdzie się zbiegają rzeki Głuszec ze Styrem, piętrzą się dziś malownicze ruiny kościoła bazyliańskiego; kościół ten do polowy rozebrany, klasztoru śladu już nie pozostało. Na tem miejscu w XVI w. była cerkiewka ś. Łazarza i szpitale ś. Łazarza i ś. Ducha, pod opieką zakonników ś. Bazylego Wielkiego, na Wólce i na Chmielniku wówczas mieszkających, pozostające. Przy oblężeniu zamku łuckiego przez Jagiełłę w 1431 r. wspomina się, że obóz królewski rozłożony był niedaleko od drewnianej cerkwi ś. Krzyża, a że obóz był na dolinie po za bazylianami znajdującej się, należy się więc domyślać, że w owej epoce była tu cerkiew ś. Krzyża. Kiedy cerkiewka ś. Łazarza, starością pochylona, walić się poczęła, wówczas szlachta wołyńska, na mocy przywilejów Zygmunta III z r. 1619, dozwalających zaprowadzić w Ł. bractwo cerkiewne, zbudować cerkiew i urządzić przy niej szkołę ruską i drukarnię, wzniosła tam gmach ze składkowych funduszów, przy szczegółniejszem jednak spółdziałaniu trzech możnych rodzin Czetwertyńskich, Puzynów i Hulewiczów, a te, jak i kilka innych, jako to Siemaszków, Steckich i Błędowskich, benefaktorów tej świątyni, dotąd jeszcze w żywych kolorach na popękanych sklepieniach pozostały. Ostatecznie najwięcej się przyczynił do ukończenia bazyliańskich gmachów jeneralny wikryusz grek, Aleksander Moselli, który w 1647 r. ofiarował na ten cel wszystek dochód z dziedzicznych swych wiosek Żabcza i Kołodeżna i testamentem przekazał 3000 złp. Po ukończeniu tego kościoła p. t. Podwyższenia ś. Krzyża, zakonnicy reguły ś. Bazylego objęli go w swe posiadanie i przy pomocy bractwa zawiadywali szpitalami, zarządzali szkołą a następnie i drukarnią. W r. 1803 zgorzał dach na kościele pobazyliańskim cerkiew więc soborną przeniesiono stąd, a gmach powoli zupełnemu uległ zniszczeniu; Bazylianie tylko pozostali przy swym klasztorze i improwizowanej swojej cerkiewce do 1833 r. t. j. do czasu zwinięcia ich zakonu. Dziś ruiny bazyliańskie należą do najwięcej może malowniczych w Ł. Żydzi, nabywszy na własność sam gmach kościelny, już go rozbierać na cegłę zaczęli, czemu jednak przeszkodzono z rozporządzenia władz rządowych w r. 1864; ogród tylko klasztorny, zajęty przez nich, zabudowuje się. Po tejże samej stronie, na drugim rogu miejskiego rynku, stoi do dziś dnia starożytnej architektury murowana cerkiewka Pokrowy, w której dotąd nabożeństwo się odprawia. Najdawniejszy o niej ślad piśmienny pozostał z r. 1583, drugi z 1625 r. , w którym jest wzmianka, że wówczas już w skutek starości i zrujnowania, potrzebowała poprawy. Po odebraniu jej od uniatów, cerkiew ta stała pustką do 1803 r. , kiedy do niej ze spalonego wówczas pobazyliańskiego kościo Łuck ła przeniesiono sobór prawosławny. Z zabytków starożytnych mają się tu dotąd znajdować bardzo stary obraz M. Boskiej, malowidło bizantyńskiej szkoły, ewangelia wileńskiego druku z 1644 r. i indulgencya papieża Piusa VI na nadane tej cerkwi odpusty za czasów, kiedy była unicką. Najstarożytniejszą z łuckich cerkwi, nierównie starszą nawet od byłej ruskiej katedry tutejszej, była przed kilką laty dopiero rozebrana cerkiew ś. Dymitra, w dolnym czyli okólnym zamku tuż przy klasztorze pp. brygidek położona. Zbudowana przez księcia Mścisława 1132 r. , syna Wło dzimierza Monomacha, który ją uposażył gruntem i osadą Demianów. Do tej cerkwi przywiązane jest ustne podanie okolicznego ludu, jakoby po zniszczeniu przez ogień czy przez Tatarów cerkiewkę tę odbudowano nanowo na pamiątkę jakiegoś krwawego zajścia Siemaszków z Hulewiczami. Dziś z tej cerkwi pozostały zaledwie fundamenta, nieco nad ziemią wyniesione, a niedawno jeszcze stała zupełnie cała, choć budowla, którą za naszych już czasów, z powodu zarysowania rozebrano, zdawała się być tylko presbyteryalną częścią starożytnej obszerniejszej świątyni, tak przynajmniej wnosić było można z jej struktury i z ornamentyki, która ocalała była powyżej jej sklepienia. Oprócz tych cerkwi w starożytnym Ł. , jak z podań w kronikach pozostałych widzimy, najodleglejszych czasów sięgające były na przedmieściach dwa monastery bazyliański męski z cerkwią ś. Jerzego, nieopodal dzisiejszego klasztoru bernardyńskiego; tego fundatorem był także ks. Mścisław, syn Włodzimierza Monomacha; i bazyliański żeński z cerkwią Wniebowzięcia N. Panny, fundacyi ks. Wasyla Romanowicza 1269 r. , niedaleko teraźniejszego trynitarskiego kościoła, na tak zwanej w aktach Świętej górze w Ł. położony. W tej miejscowości dotąd jeszcze mają się znajdować ślady grobów zakonnic. Fundacyą obu tych monasterów i ich przywileje potwierdził Świdrygiełło. Obydwa te monastery przetrwały aż do początku XVII w. , t. j. do założenia wspomnionego już przez nas wyżej bazyliańskiego kościoła, W XV już i w XVI w. , oprócz wymienionych, natrafiamy w kronikach na wspomnienia o następujących jeszcze cerkwiach ruskich w Ł. 1 ś. Jana Chrzciciela, 2 Zmartwychwstania Pańskiego, 3 ś. Mikołaja patrona miasta, 4 ś. Piotra, 5 ś. Trójcy, 6 Narodzenia N. Panny, 7 ś. Michała, 8 ś. Katarzyny, 9 s. Jakóba, 10 ś. Aleksego, 11 Przemienienia Pańskiego, 12 Wniebowstąpienia, 13 ś. Pryski czyli Piatnicka, 14 ś. Łazarza z szpitalem i 15 ś. Ducha. Ze wszystkich zaś cerkwi w Ł. , o ile z kronik wnosić można, murowane były tylko następujące katedra ś. Jana Ewangelisty i cerkwie ś Dymitra, ś. Michała, ś. Katarzyny i ś. Jakóba; wszystkie zaś inne z drzewa były pobudowane i dla tego znikły tak prędko. Cerkwie ś. Michała i Narodzenia N. Panny, znajdowały się, jak to widać z kronik, na gruncie zajętym później przez klasztor i ogród trynitarski. Cerkiew Zmartwychwst. Pańskiego na miejscu, gdzie później był ogród jezuicki. Cerkiew ś. Trójcy około dzisiejszego dominikańskiego kościoła, skąd i ulica ta w lustracyach przeszłego wieku Troicką bywa nazywana. Cerkiew ś. Mikołaja stała na rogu ulicy Troickiej i prowadzącej do karmelitów, naprzeciw murowanego budynku, w którym za naszych już czasów urządzał się teatr. Cerkiew ś. Jakóba, gdzie klasztor bonifratrów. Cerkiew ś. Pryski, na górze naprzeciw miejsca zwanego Świętą Górą, a za nią były cerkwie ś. Atanazego i Wniebowstąpienia. Cerkiew zaś ś. Łazarza znajdowała się na tem miejscu, gdzie dziś sterczą ruiny bazyliańskich gmachów. Nie godzi się pominąć bez wspomnienia łuckiej żydowskiej synagogi. Stoi ona na wyspie, zewnątrz dolnego zamku, i przedstawia kształtem swym mikroskopijną forteczkę. Do kwadratowej dwupiętrowej baszty, opatrzonej strzelnicami i ambrazurami, przypiera na lewo wysoka wyfloresowana ściana prześliczna, o którą opiera się niższa od niej piętrowa budowla z połamanym dachem, z sufitem wewnątrz w łuki sklepionym; cała architektura tej dziwnej budowli nosi na sobie wyraźne cechy przed Witoldowych czasów, XIII stulecia. Jakie było pierwotne przeznaczenie tego budynku, kto go wzniósł, kiedy żydzi założyli w nim swoją bóżnicę, nic z tego wszystkiego niewiadomo, a w starych aktach, ani w lustracyach łuckich, nie pozostało zgoła żadnej o tem wzmianki. Dokładny rysunek tego budynku zamieściły Kłosy w Nr. 377 z r. 1872. W ostatnich czasach, od r. 1870, Ł. otrzymał fortyfikacye, które urzędownie noszą nazwę Michajłogradu, a są niezbyt silne i niewielkie. O mieście tem najważniejszą jest w literaturze naszej monografia T. J. Steckiego Kraków, 1876, którą głównie się posiłkowaliśmy. Czyt. też Tyg. illustr. z r. 1865, str. 124 i z r. 1872 338. W literaturze roasyj skiej monografie Kowalnickiego, Sendulskiego, Uwodskiego. Bibliografią też podaje Ukazatiel k izd. wrem. komisii Kijów 1883, t. II, str. 449 460. W mieście Ł. urodził się 1771 r. Aloizy Feliński. Powiat łucki graniczy na płn. z pow. pińskim, na wsch. i płd. wsch. z pow. rowieńskim i dubieńskim, na zach. z pow. włodzimierskim i kowelskim. Rozległość powiatu wynosi 6626 w. kw. czyli 580, 880 dzies, , z których było w 1872 r. pod zabudowaniami, ogrodami, drogami, wygonami 9, 045. dz. , pod rolą 241, 000 Łuck Łucz Łucza Łućo Łuckowe Łucyanówka Łucyanowo Łucyki Lucyn Łuck Łuckowo Łucmujża dz. , pod lasem 232, 900 dz. , pod błotami i sta wami 57, 225 dz. Powiat posiada pokłady ru dy żelaznej, dobrego gatunku, ale ta dotąd wyzyskiwaną nie była. Przemysł fabryczny mało rozwinięty i z wyjątkiem gorzelnictwa, do drobniejszego winien być zaliczony; trudni się nim wyłącznie prawie ludność starozakonna, z wyjątkiem sukiennictwa, którem się zaj mują emigranci Niemcy w m. Roźyszczach osiedli. Przemysł fabryczny pow. łuckiego w 1880 r. przedstawiał się jak następuje go rzelni 10, rob. 77, prod. 158, 700 rs. ; browarów 5, rob. 25, prod. 15, 600 rs. ; olejarni 2, rob. 2, prod. 900 rs. ; świec łojowych 3, rob. 4, prod. 1, 500 rs. ; smoły i terpentyny 7, rob. 26, prod. 10, 400 rs. ; garbarni 38, rob. 36, prod. 6, 140 rs. ; tytuniu 2, rob. 12, prod. 12, 000 rs. ; sukna 37, rob. 130, prod. 380, 000 rs. ; cegielni 5, rob. 15, prod. 1, 200; wapna 4, rob. 4, prod. 350 rs. ; farbiernia 1, rob. 1, prod. 150; fabr. posadzki drewnianej 1, robotn. i prod. niewia doma; razem fabryk 105, robotn, 332, pro dukcya 587, 040 rs. Mieszkańców było 1866 r. 107, 132, w 1881 zaś 159, 860 w Łucku 11, 464; w r. 1879 było 15, 945 żydów. Dzieli się powiat na 4 okręgi policyjne stany Koł ki, Rożyszcze dawn. Karasino, Torczyn i Włodzimierzec, gmin 16, miejscowości osia dłych 344. Główne dorzecza Horynia, Stochodu i Styru. Marszałkami powiatu byli w epo ce 1807 1825 Kossowski, Majewski, Lipski, Podhorodeński. F. S. Łuck al. Łucka 1. wś włośc. nad rz. Plisówką, pow. dzisieński, o 54 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 24 dm. , 214 mk. 2. Ł. , wś włośc, pow. dzisieński, o 59 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 14 dm. , 123 mk. katol. 1866. Gmina Ł. ma ludn. 3870, t. j. męż. 1925, kob. 1945. Ł. wieś wraz z Kozłowskiem, własność książąt Lubeckich. Gmina składa się z 4 okręgów wiejskich Kozłowsk, Żelazowszczyzna i Paryż, Boreyki Lubeckich, oraz Buki i Mosarz hr. Barbary Brzostowskiej. Okrąg łucki obejmuje wsie Łuck, Szczotki, Łotuki. Kowale Kunickie i Wiercińskie; zarząd gminny jest w Osinogródku, do okręgu Żelazowskiego należącym. Łuckowe, ob. Kamionka Wołoska. Łuckowo, wś w pow. newelskim, z kaplicą katolicką parafii Newel. Łucmujża, po łotew. Łudzmujża, wś w pow. lucyńskim, parafii ewersmujskiej, własność Kamickich. Łućo, niem. Merzdorf, wś serbska, na pruskich górnych Łużycach, w pow. wojereckim, nad strumieniem Wolszynką, który niedaleko stąd wpada do Małej Szprewji. Kościół parafialny ewangielicki z nabożeństwem serbskiem. Szkoła elementarna. Serbów w r. 1840 144, w 1860 192, w 1880 213. Rodzinne miejsce znakomitego patryoty łużyckiego Jana Ernesta Smolera, urodz. 3 marca 1816 r. , zmarłego 1884 r. A. J. P. Łucyanówka, rz. , ob. Kościelnicki potok. Łucyanowo, wś, ob. Lucynowo, Lucyanowo. Łucyanowo, folw. , pow. szamotulski, 2 dm. , 49 mk. , należy do dom. Wróblewa. Łucyki, przys. Kamionki Wołoskiej, pow. Rawa Ruska. Lucyn, ob. Lucyn. Łucz, mały zaścianek i karczma przy da wnym gościńcu pocztowym ihumeńskobobruj skim, na pół odległości pomiędzy Ihumeniem i stacyą Lady, nad rzeczułką wpadającą do rzeki Czerniawki, dopływu Bołoczy, ma osadę jednę; miejscowość poleska, okr. polic. bere zyński, grunta piaszczyste. Al. Jel. Łucza także Lucza, po rusku Liucza, Łutcza, wś w pow. kołomyjskim, 21 kil. na płd. zach. od Kołomyi, 16 na płd. od sądu powiat. w Peczeniżynie, tuż na zach. od urzędu poczt. w Jabłonowie. Na płn. zach. leżą Rungury, na płn. wsch. Kluczów Wielki, na wsch. Stopczatów i Jabłonów, na płd. wsch. Szeszory, na płd. Prokurowa, na płd. zach. Akreszory, na zach. Berezów niżny. Środkiem obszaru płynie dopływ Prutu Łuczka od zach. z Berezowa niżnego na wsch. do Jabłonowa i przyjmuje w obrębie wsi liczne dopływy, z których najznaczniejsze od praw. brz. Akryn, Pekura, Ruszor z Ruszorcem od praw. brz. , od lew. zaś Askunzo, Miedźwiedza, Serata. Na praw. brz. Łuczki wznoszą się od płn. ku płd. Kiczera 514 m. , Kamień 604 m, , znak triangul. , Ruszor 538 m. , Federowy 617 m. , Magura na granicy płd. zach. 751 m. , a na płd. wsch. rogu Kalmatura ze szczytem Tarnicą na granicy płd. 801 m. . Na lew. brz. Łuczki wznoszą się od płd. ku płn. Runok 430 m. , dalej las Szczyt 511 m. , a na płn. najwyższe wzgórze do 581 m. Przez wieś idzie droga z Jabłonowa do Delatyna, Włas. więk. rządowa ma łąk i ogr. 10, pastw. 571, lasu 3823; włas. mniej. roli orn. 298, łąk i ogr. 1767, pastw. 180, lasu 53 mr. W r. 1880 było 1007 mk. w gminie obrz. gr. katol. , z wyjątkiem 16 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Jabłonowie, gr. katol. w miejscu dek. pistyński, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w sstwie kołomyjskiem a ziemi halickiej. W lustracyi z r. 1765 Rkp. Ossol. 1892, str. 54 i 55 czytamy Wieś ta wraz z Debesławicami i Zamulińcami miała być w posesyi JW. Jabłonowskiego wojewody nowogródzkiego. My lustratorowie, zjechawszy do Kołomyi na lustracyą, posłaliśmy umyślnym do Jabłonowa, dóbr dziedzicznych JW. Jabłonowskiego, in contiguitate wsi Łuczy zostających, spodziewając się tam zastać komi Łuczaj sarza lub dyspozytora tych dóbr z doniesieniem o naszem zbliżeniu się do dóbr Debesławiec, Zamuliniec i Łuczy dla lustracyi, za którem oznajmieniem JWP. Wincenty Malkoniecki przyjechał do Kołomyi do nas, allegując, że lubo sam w tych czasiech zjechał do Jabłonowa, z tych dóbr królewskich, dla pewnych interesów, będąc tylko uproszonym, komisu, ani żadnej dyspozycyi, niemając, twierdził, że inwentarzów do lustracyi niema, ktoby podawał i zaprzysiągł, ile że JW. wojewoda do Gdańska odjechał, nie zostawiwszy dyspozycyi nikomu do sprawienia się według teraźniejszego prawa i attentowania tej lustracyi. My zaś na fundamencie konstytucyi do Debesławiec i Zamuliniec na grunt zjechaliśmy, gdzie, nie zastawszy dyspozytora, w Debesławcach powtórnie od nas za daniem znać zjechał tenże JWP. Makoniecki, powtarzając pierwszą swą allegacyą, że tak podawać inwentarzów jako i zaprzysięgać intratę żadnego niemasz delegowanego. Dlaczego nie mogąc dosięgnąć wiadomości z przeszłych lat trzech o intratach tych dóbr, a nie mając po co już i do Łuczy na grunt z podobnych przyczyn trudzić się, te wsie nie lustrowane zostawiliśmy. Z wykazu kwarty na r. 1770 dowiadujemy się, że wś ta była w posiad. kś. Józefa Jabłonowskiego, wojewody nowogrodzkiego, z prow. 3247 złp. gr. 3, z czego kwarta 811 złp. 23 gr. , później w posiad. Wiktoryi ks. Jabłonowskiej; w skutek uchwały sądu apelacyjnego z r. 1785 przyznano własność wsi kamerze, zajęto ją r. 1787 i przyłączono do dóbr Peczeniżyna. We wsi Ł. urodził się hetman Stan. Jabłonowski. O nafcie w Łuczy czyt. Jahrb. der geolog. Reichsanst. , 1881, str. 166. Lu. Dz. Łuczaj, mko, pow. wilejski, od Wilejki 80 w. , od Duniłowicz 6 w. , dwór, zarząd gminny. Dwór Łuczaj z folwarkami Oleszyn, Skwarców, Starydwór i z trzydziestu zaściankami, ma 2200 mr. ziemi orn. , łąk 2000 mr. , lasu 5800 mr. , w ogóle 10000 mr. ziemi. Gleba mierna, żytnia. We dworze pałac piętrowy, murowany, wewnątrz z gustem utrzymany, śród rozległego parku; leży nad brzegiem jeziora, parę wiorst obwodu, zwanego Łuczajskiem. Paraf. kościół katol. ś. Tadeusza Ap. , z muru 1776 wzniesiony przez Tad. Ogińskiego i Puzynę. Parafia katol. dekanatu nadwilejskiego dusz 5222. Kaplice w Ł. i Hrozdowie. W r. 1553 dziedzictwo Melchiora Szemiota. D. 18 sierp. r. 1617 Szemiot przedaje Andrzejowi Rudominie Soc. Jesu; ten przedaje Piotrowi Rudominie. R. 1662 Jan Rudomina, dziedzic na Łuczaju i Połowie. W r. 1733 Franciszka z Chaleckich Rudominowa, 2do voto Pociejowa, przedaje Ł. Antoniemu i Elżbiecie z Ogińskich Puzynom. W r. 1755 Elżbieta Puzyno wa darowuje Ł. Tadeuszowi Ogińskiemu, który 1786 zbywa Ł. Tadeuszowi i Annie z Swiętorzeckich Wankowiczom, a ci ustępują go synowi swemu Antoniemu Wankowiczowi, od którego przechodzi do córek jego rodzących się z Anny Sołtanówny, Klementyny, Wandy Waleryi Wańkowiczówien, lecz w dziale dostały się Klementynie hrabinie Mostowskiej, od której przechodzi do jej syna hr. Bohdana Mostowskiego. Dziś własność syna jego Edwarda. Gm. Ł. składa się z 4 okręgów, 51 wsi, 304 chat, ludn. 4436. R. 1866 mko Ł. miało 58 mk. kat. Łuczaj, jez. , ob. Dzisna, rz. Łuczaje, wś gub. grodz, w b. ziemi bielskiej. Łuczajka 1. wś rząd. , pow. dzisieński, o 37 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 9 dm. , 99 mk. 2. Ł. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 42 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 18 dm. , 207 mk. 3. Ł. Wielka, wś pryw. nad rz. Łuczajką, pow. dzisieński, o 43 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 11 dm. , 124 mk. prawosł. 4. Ł. Mała, wś pryw. nad rz. Łuczajką, pow. dzisieński, o 44 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 8 dm. , 98 mk. 1866. Łuczajka al. Tużbina, rz. , dopływ Miadziołki Podzisny, prawego dopływu Dzisny, wpadającej z lewej strony do Dźwiny. Źrodła w błotach koło wsi Hruzdowa. Por, Dzietkowo, Dzisna, Gogowo, Juńki, Kościele, Kuropole, Lasunowo, Łuczanka, wś, pow. dzisieński, gm. Łużki; dusz 87. Łuczanowice, wś w pow. krakowskim, leży w równinie, w kącie między gościńcami z Krakowa do Proszowic i z Krakowa do Nowego Brzeska w Królestwie Boiskiem, 277 m. npm. Od strony północnej otacza wieś obszerny przeważnie szpilkowy las, a przez środek przecina droga gminna z Luboczy do Krzysztoforzyc. Ta dawna osada Długosz, L. B. I, 617 liczy teraz 230 mk. rzym. kat. , przyłączonych do parafii w Ruszczy; była od XVI w. własnością Zieleńskich de Zelanka, którzy przyjęli wyznanie helweckie i gorliwie je rozszerzali. Pamiątką tego jest grobowiec tej rodziny, stojący śród łanów zboża na pięknej kępie utworzonej z lip, akacyj i wierzb płaczących. Na pagórku ręką sypanym jest ułożone wysokie podmurowanie z płyt piaskowych, pokrywające piwnicę, w której się mieszczą trumny. Po nad nią wznosi się obelisk z piaskowca, 8 łokci wysoki a łokieć szeroki. Bredetzky w opisie swych podróży po Galicyi powiada, że, korzystając ze znajomości ówczesnego właściciela tej wsi Zieleńskiego, oficera austryackiego, często napawał się z tego wzgórza widokiem Krakowa i pięknej okolicy. Przypisuje on zbudowanie tego pomnika swemu przyjacielowi i opisuje jak rodzaj altany. Ostatnie trumny pochodzą z r. 1843. Po Łuczanka Łuczajka Łuczanowice Łuczaje Łuczesa Łuczański potok Łuczański potok Łuczański staw Łuczańskie cieplice Łuczany Łuczenki Łuczesk wyższy opis umieścił prof. Józef Łepkowski w Roczniku Tow. naukow. krak. z r. 1861, str. 168. Według Węgierskiego Historya Zboru krak. , str. 46 73, odbywało się w Ł. nabo żeństwo helweckie od r. 1591. W r. 1636 od prawiono tam zjazd augsburskiej konfesyi i deputowanych zboru krakowskiego i zawarto unią podpisaną przez Stanisława z Zelanki Zieleńskiego, który się podpisał Senior Districtus Cracov. Eques, Synodu deputowany. W r. 1626 zniszczyli fanatycy przygotowany w Ł. materyał na zbór helwecki; zdaje się jednak, że go później postawiono, gdyż Łukaszewicz w Historyi wyznania helweckiego w Polsce, str. 371 pisze, że istniał do r. 1687. Obecnie pos. więk. należy do H. Caetani i ma obszaru 236 mr. roli, 22 mr. łąk i ogr. , 12 mr. past. i 129 mr. lasu; pos. mniej. 72 mr. roli i 9 mr. ogr. Ł. graniczą na północ z Prusami i Dojazdowem, na południe z Luboczą i Wadowem, na wschód z Krzysztoforzycami, a na zach. z Grębałowem. Mac. Łuczański potok, potok górski, wytryska w Beskidach spiskich, przepływa wieś Łuczkę, Jabłonów i w Podegrodziu Kirchdrauf łączy się z lew. brz. z Margeczanem pot. , two rząc rz. Rybniczek, dopływ Hornadu. Do Ł. p. wpada Młyński pot. i Hermanów pot Dłu gość biegu 5 kil. Br. G. Łuczański staw, ob. Łuczany i Kukerów, Łuczańskie cieplice, ob. Łuczki, w hr. liptowskiem Węgry. Łuczany 1. wś w pow. bobreckim, 21 kil. na płd. od Bobrki, 9 kil. na płn. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Chodorowie. Na płn. zach. leżą Hołdowice, na płn. wsch. Oryszkowce a mianowicie część wsi Kalinówka, na wsch. Leszczyn i Duliby, na płd. Horodyszcze cetnarskie, na płd. zach. i zach. Ostrów. Przez wieś płynie Boberka. Wchodzi ona tu z Hołdowic od płn. zach. , a po 500metrowym biegu płd. wsch. rozlewa się w staw Łuczański, około 1500 m. długi a 100 do 500 m. szeroki. Ze stawu wypływa Boberka w kierunku płd. do Horodyszcza cetnarskiego, gdzie zaraz na granicy Łuczan tworzy staw Kukerów ob. . W obrębie wsi wpada do stawu Łuczańskiego pot. Hupalówka, płynący z Leszczyna od wsch. na zach. Wzdłuż granicy płd. wsch. płynie pot. Bezodny od płn. wsch. na płd. zach. do stawu Kukerowa; od praw. zaś boku wpada do Boberki w obębie Łuczan mały potok nadpływający z Ostrowa od płn. zach. a przepływający płd. zach. część obszaru. Na płd. zach. wybrzeżu stawu Łuczańskiego leżą zabudowania wiejskie. Włas. więk. ma roli om. 220, łąk i ogr. 295, pastw. 8 mr. ; włas. mniej. roli orn. 299, łąk i ogr. 45, pastw. 23 mr. W r. 1880 było 270 mk. w gminie, 7 na obzs. dwor. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem kilkunastu rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Chodorowie. gr. katol. w Hołdowicach. We wsi jest cerkiew, W Akt. grodz, i ziem. t. 5, str. 200 jest dokument z 22 czerwca r. 1457, w którym Gunter z Sieniawy sędzia i Piotr Gołąbek z Zimnej wody, podsędek ziemscy lwowscy, poświadczają, że za urzędowania Scibora z Wiszni sędziego i Jana z Wysokiego podsędka ziemskich lwowskich zapisał Jan Chodorowski z Brzozdowic 3 wsie Bolszow Bolszowce, Mohyłyszcze dziś zwie się Nahorzyńce według Raspa Beschreibung der Stiftungen des Bürgerspitals St. Lazar, Wien, 1870, str. 8 i Łuczany na szpital lwowski. W Akt. t. 6, str. 65, jest dokument z 17 sierpnia 1461 r. , podający rozgraniczenie wsi Ostrowa i Łuczan, dokonane przez Jerzego Strumiłę z Dymorzyna, podkomorzego lwowskiego. W Akt. t. 7, str. 167, jest dokument Kazimierza Jagiellończyka, zatwierdzający dokonaną przez rajców lwowskich zamianę wsi Łuczan, Nahorzan i Bolszowa do szpitala ś. Ducha należący na Malechów. Dokument ten wydany 15 kwietnia r. 1489. 2. Ł. , przys. Kąmionki Wołoskiej część Bobroid, pow. Rawa Ruska. Lu. Dz. Łuczenki, wś, pow. owrucki, o 23 w. od Sławeczna. Łuczesa, Łuczosa 1. rz. , poczyna się w gub. mohilewskiej, pow. orszańskim, koło wsi Zalesia i Wieleszkowicz; o 50 w. od źródła wpada do niej z lewej strony potok Obruczówka, oddzielający gub. mohilewską od witebskiej; po tej granicy Ł. płynie wiorst 22 i pół i uchodzi do Dźwiny o 1 wiorstę od Witebska. Ma do 100 w. długości, 7 15 saż. szer. , do 14 stóp głęb. Poczyna się p. n. Wierchity, przepływa jez. Babinowicze. Dopływy jej wymieniają Czernica, Olsza, Drukowa, Nierejsza, Obol, Sudorówka, Obruczówka, Łososina, Chotemla, Suchodrewka i wiele innych. 2. Ł. , rz. , lewy dopływ Meźy w pow. bielskim gub. smoleńskiej, wypływa z błot pod futorem Baranowem, płynie 73 w. ku zachodowi, od Dubrowki wiosną spławna. Łuczesk, ob. Łuck. Łuczka, wś w pow. tarnopolskim, 18 kil. na płd. od Tarnopola, 3 kil. na płn. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Mikulińcach. Na zach. leży Nastasów, na płn. Czartorya i Myszkowice, na płn. wsch. Proszowa, na wsch. Skomorochy, na płd. Wola Mazowiecka. Przez wieś płynie Seret od płn. na płd. W dolinie jego 294 m. leżą zabudowania wiejskie. Wsch. obszar jest lesisty Wielki las szczyt 384 m. . Równolegle z Seretem, w nieznacznem od niego oddaleniu na zach. , idzie gościniec z Tarnopola na Mikulińce do Trembowli. Własn. więk. ma roli orn. 49, łąk i ogr. 50, pastw. 3, lasu 1088 mr. ; włas. mniej. roli orn. 759, łąk i ogr. 75, pastw. 93 mr. W r. 1880 było 658 mk. w gminie, 34 na obsz. dwór. 205 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Parafie rzym. i gr. katol. w Mikulińcach. We wsi jest cerkiew, szkoła filialna i kasa pożyczkowa gminna z kapit. 1438 zł. Lu. Dz. Łuczka, węg. Lucska, niem. Wieschen, wio ska w hr. spiskiem Węgry, w pow. lewockim, nad potokiem Łuczańskim, na północ od Jabłonowa, od Lewoczy na wschód 9 kil. a od Podegrodzia na północny zachód 3 kil. odległa. Dm. 43, mk. 205, a 688 kwadr. sążni katastr. 1880 r. . Ludność słowacka. Należy do par. łac. w Spiskiej Kapitule Scepusium, Kaplałan szepesi, ma atoli kościół filialny pod wez. Najśw. Panny Maryi. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 liczy ta wieś dusz rz. katol. 205, gr. katol. 4, szyzm. 14, żyd. 4; razem 227. Należy do sądu pow. w Podegrodziu, do urzędu podatk. w Lewoczy; st. poczt. Podegro dzie. Br. G. Łuczka, mała rzeczka w pow. uszyckim, lewy dopływ Studzienicy, wypływa z krynic na Dobrotowem, płynie przez lasy Przylaski i Czerniczyn. X. M. O, Łuczka, rzeka górska, powstaje z połączenia się dwóch górskich potoków, Łuczki małej i wielkiej. Ł. mała ma źródła na obsz. gm. Bani berezowskiej, w pow. kołomyj skim; Ł. zaś wielka w obr. gm. Łuczek, w pow. kołomyjskim, ze źródeł leśnych; oba potoki łączą się na obszarze Berezowa wyźniego. Od tego połączenia się płynie Ł. na południowy wschód przez Berezów wyźni i niźni, a przyjąwszy pot. Akryn od praw. brz. , zwraca się na wschód, przepływa Łuczę i Jabłonów, gdzie przeciąwszy gościniec KosówKołomyja, zmienia bieg swój na północny; mija Stopczatów, Kowalówkę, Myszyn, Werbiąż wyźni i niźni i na granicy Werbiąźa niźniego z Kołomyją uchodzi z praw. brz. do Prutu. Z praw. brz. przyjmuje Ratunciewę, Lungę al. Hliboki, Akryn, Todoryk, Pekurę, Ruszor, Korzelówkę al. Utoropiec, Pleszatkę, Kołodny, Źornę; z lew. zaś brzegu Łaskunkę al. Askunzo, Medwedzę, Medwedzicę al. Saratę, Dubowy, Kraśnik, Czerkiski pot. , Wyźni pot. i Sopówkę al. Sopinkę. Por. Łucza. Dłg. biegu 39 kil. Spad wód 445 m. połączenie się źródlanych potoków; 388 m. ujście Akrynu; 321 m. ujście Korzelówki; 299 m. pod Myszynem; 284 m. ujście. W górnym biegu ma dno przeważnie żwirowate; przedstawia aż po ujście Korzelówki krainę pstrąga. Miano Łuczki nadają także rzece Sopówce ob. , dopływowi tejże Łuczki. Br. G. Łuczka, pot. , por. Laszki t. Y, 94. Łuczki 1. wś włośc, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 28 w. od Lidy, 3 dm. , 43 mk. 2. Ł. , os. , własność rzym. katol. kościoła pohoskiego, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 58 w. od Dzisny, 2 dm. , 12 mk. katol. 1866. Łuczki 1. mały zaścianek na południowym krańcu pow. borysowskiejgo, tuż przy granicy pow. ihumeńskiego, nad rzeczką Wieczerynką, lewym dopływem Brusiaty; ma osad 3, okr. polic. chołopienicki 1, miejscowość odludna, nizinna, poleska, grunta lekkie, łąk dostatek; tędy licha drożyna z Dymitrowicz do Korczyc. 2. Ł. , folw. , pow. bobrujski, przeszło 13 włók rozl. , od 1871 własnośc Czarneckich. AL. Jel, Łuczki al. Luczki, po rusku Liuczki 1. wś w pow. kołomyjskim, 26 kil. na płd. zach. od Kołomyi, 15 kil. na płd. zach. od sądu po wiat. w Peczeniżynie, 18 na płn. zach. od urzędu poczt. w Jabłonowie. Na wsch. leży Berezów wyżny, na płd. wsch. Bania Berezow ska, na płd. zach. Mikuliczyn, na zach. Osław Biały, na płn. zach. Osław Czarny 3 ostatnie miejscowości w pow. nadwórniańskim. W płd. zach. narożniku wsi nastaje pot. Łuczka Wiel ka, jedno z ramion Łuczki, dopływu Prutu i płynie na płn. wsch. , a potem na wsch. do Ba ni Berezowskiej; wzdłuż granicy płd. zach. zaś płynie od zach. na wsch. na małej przestrzeni pot. Łuczka Mała, drugie ramię Łuczki, ró wnież do Bani Berezowskiej. W dolinie Łucz ki Wielkiej, w środku obszaru, leżą zabudo wania wiejskie. Przez wieś idzie gościniec z Jabłonowa do Delatyna. Włas. więk. rzą dowa ma łąk i ogr. 72, pastw. 3, lasu 1384; włas. mniej. roli orn. 351, łąk i ogr. 1127, pastw. 344, lasu 4 mr. W r. 1880 było 261 mk. w gminie obrz. gr. katol. , z wyjątkiem kilku rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Ja błonowie, gr. katol. w Bani Berezowskiej. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Michała. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koron nych w sstwie kołomyjskim w ziemi hali ckiej, do klucza berezowskiego a dóbr nadwórniańskich. 2. Ł. , przys. Hruszowa w pow. jaworowskim. Lu. Dz. Łuczki, także Łuczka, węg. Lucski, Lucsky, wieś i miejsce kąpielowe w hr. liptowskiem Węgry, w pow. rożeńskim, w dystr. niźnioliptowskim, na południowym stoku zachodnich odnóg Tatr, zwłaszcza w dziale Chocza, w dolinie pot. Roztocznej czyli Łuczanki, który przepływa tak zakład kąpielowy, jak wieś, poniżej której, na obszarze wsi Kalamenów, łączy się z Kalamiczanką, tworząc Teplańską wodę. Północna granica obszaru wsi, i po części zachodnia od szczytu Wielkiego Chocza 1613 m. przez Holicę 1089 m. aż poza Ostroń 1105 m. jest zarazem granicą hrabstwa liptowskiego od hr. orawskiego. Od wschodu przytyka do obsz. gm. Kalamenów, od południa do Madoczan, a od zach. do Turyka. Na północnym obszarze tej wsi wznosi się dział górski. Magóra 1168 m. z grzbietem Hawrańcem. Na południowozach. granicy wsi wznosi się Turańska Magóra 1088 m. . Łuczka Łuczka Łuczki Łuczkowo Wzniesienie wsi 616 m. szt. gen. . Ma ko ściół pod wezw. ś. Krzyża. W r. 1787 utworzono miejscową kapelanią, a r. 1818 parafią. Metryki pochodzą od r. 1790. W miejscu dusz rz. kat. 1016, prot. 38, szyzm. 119, żyd. 10, razem 1183. Do par. tutejszej należy wieś Kalameny, Cała par. liczy dusz rz. kat. 1335, prot. 75, szyzm. 151, żyd. 22, razem 1583 według szem. dyec. spiskiej z r. 1878. Według obliczenia z r. 1880 było dm. 114, mk. 1016; obszar zaś ma 4115 kwadr. sążni katastr. Poczta w miejscu. Należy do sądu pow. i urzędu podatk. w Rożeniu. Zakład kąpielowy leży na północ od wsi, u ludu zowie się Łuczańskie cieplice; należy do eraryjnego państwa Likawy ob. . Odkąd te cieplice są znane, trudno oznaczyć. Wspomina o nich już Maciej Bel w dziele swojem Notitia regni Hungariae 1735 r. , t. 2, str. 536. Pisze o nich Zdrój podwójny nakryty i z pokoikami cellulis, czy łazienkami, lecz woda ciepła zmięszana z zimną. Używano ich na ból w człon; kach. Agrestes pagani invisas habent thermas, credo, quod lavantium concursus molestus iis nonnunquan existit. Hinc eas ad vastitatem redegerunt, subinde hominum ingratissimi. Właściciele tych cieplic bardzo często się zmieniali, już to byli nimi panowie. na Likawce, już też zamku orawskim. Kiedy i jak obszar j tych zdrojów stał się własnością kilku panów, gdyż jeszcze dzisiaj wraz ze skarbem spólnie dzierży je kilku, nie jest zupełnie pewnem. Zdaje się atoli, że to pochodzi z lat 1587 1609, gdy hr, Stefan Illéshazy, jako nadżupan hrabstwa liptowskiego, poczynił tutaj różne dotacye, w skutek których przeszły zdroje w posiadanie kilku rodzin. W ten sposób dostały się one w ręce rodzin Parkas i Potoczki; po Farkasach rodzinie Kecskemétich, następnie Thuranszkych, a w końcu rodzinie Mattyasowszky ch, którzy jeszcze do dziś dnia są posiadaczami obszaru zdrojów, aczkolwiek same zdroje należą, wyłącznie do skarbu, a raczej należały, bo r. 1872 skarb sprzedał kąpiele i obszar zdrojów raz na zawsze pachciarzowi Janowi Tholdtowi za 22000 złr. w. a. Od r. 1793 1810 dzierżawił je Adam Thuranszky. W tym czasie w jednym murowanym domu znajdowały się trzy odosobnione izby łaziebne dla panów, żydów i chłopów; jako też jeden i budynek Babilon zwany służył na pomieszkanie dla gości. Budynek ten znięsiono r. 1855, a w r. 1857 postawiono nowy piękny dom kąpielowy i drugi dom mieszkalny w szwajcarskim stylu z 12 izbami. Przed domem kąpielowym i mieszkaniami jest piękny ogród, urządzony odpowiednio dla gości. Cieplice tutejsze wytryskują z ziemi na przestrzeni 6 7 sążni kwadr. Ich ciepłota i zawartość j kwasu węglowego w nich prawie jednakowa. Oprócz tego są jeszcze indziej podobne źródła, zajmujące niespełna 1000 sążni kwadr. ; atoli ich ciepłota, zawartość kwasu węgl. i żelaza są bardzo różne. Przeciętna ciepłota wynosi 25 R. czyli 31 1 4 C. Na północ od źródeł przy łazienkach, po przeciwnej stronie drogi komitatowej, w odległości 300 sążni, jest drugie źródło o ciepłocie 19 R. czyli 23 3 4 C. ; woda tego zdroju służy tylko do picia. Kitaibel w dziele Hydrographia Hungariae t. I, str, 12 powiada o innych zdrojach aliqust centenis supra balneum passibus aliae scaturiunt aquae thermales temperaturae 15 19 R. , minus acidi carbonici ferrique vehentes, imo suprema illarum nec saporis est aciduli, nec ochram deponit ferri. Woda zdroju mineralnego jest czysta, przejrzysta i bez woni; wprawdzie wydobywający się kwas węglowy daje się poczuć; smaku kwaśnego, nieco ostrego i słonocierpkiego. Jeżeli z flaszek źle zakorkowanych wydobędzie się kwas węglowy, osadzają się w nich różne solne części składowe, zwłaszcza wapń, magnez i żelazo; ten osad powleka przedmioty, na których się osadza, powłoką żółtawoczerwoną. Ze źródeł odpływająca woda dostarcza w minucie 180 mas wied. , więc około 24000 stóp sześć. w 24 godzinach i tworzy dość znaczny strumień. Temperatura, ilość wody i kwasu węglowego w zdrojach nie zależy wcale od zmian powietrza i pogody; atoli w r. 1858 po spostrzeżonem tutaj trzęsieniu ziemi ciepłota zdrojów cokolwiek spadła, bo o 3 do 4 R. , co trwało do 9 dni. Wspomina o tem prof. Jeiteles w swojej pracy umieszczonej w Verhandlungeu des Vereines für Naturkunde, Presburg, 1859. Pod względem jakościowym rozbierali wodę tutejszą Schuster, Tognio, Dr. Flittner, a w najnowszym czasie Victor i Karol Hauer. Podług rozbioru Hauera zdroje Łuczki należą ze względu na wielką zawartość żelaza i wysokiej temperatury do żelezistych ciepłych zdrojów. Wzniesienie; 602 m. Wahlenberg; 620. 7 m. Oesfeld; 604 m. Kreil; dom zajezdny 613 m. Zejszner. Czytaj Hauer C. Die Quellen von Korytnica i Lucsky Verhandl. d. k. k. geol. Reichsanstalt, 1858, p. 81 i 1860 p. 279 Idem, Mineralwasserquellen von Trenchin Teplitz, Korytnica und Lucski im Liptauer u. Bartfeld im Saroser Comitate Vrhl. d. k. k. g. R. 1858, p. 132; Mojsisovic Dr. E. Umgebungen von Luscky und Szielnitz im Lipt. Com. tamże, 1867, p. 259; Niessl G. Topogr. Beschreilung des warmen Eisenbades Lucski in der Kammeralherrschaft Lickawa in der Liptauer Gespannschaft. W Schedius Zeitschrift 1864, 238 240. Sefranka Dr. G. A. Monographie von Korytnica und Lucsky Verh. des Ver. f. Naturkunde, Presbg. , 1863. Br. G. Łuczkowo, folw. , pow. maryampolski, gm. Łuczkowo Łuczny Most Łuczkowy Łucznica Łuczkowy Łuczosa Pogiermoń, par. Pokojnie, odl. 55 w. od Maryampola. Ma 2 dm. , 12 mk. ; w 1827 r. było tu 8 dm. , 115 mk. Łuczkowy, część Lublińca Nowego, pow. cieszanowski. Łucznica, wś, pow. garwoliński, gm. i par. Osieck Ma 21 dm. , 201 mk. , 223 mr. W 1827 r. 8 dm. , 44 mk. Łuczniki, Łuszniki, wś, pow. królewiecki gub. czernihowskiej, nad rz. Osotą, o 20 w. na płn. zachód od Królewca; 181 dm. , 868 mk. , cerkiew, cukrownia własność Zabiełły. Łuczniki, duża piękna wieś, o 4 w. na za chód od Słucka, nieopodal gościńca kopylskiego, w gm. słuckiej, w miejscowości żyznej, ma około 100 osad. Sama nazwa wskaznje sta rożytność osady, w której zamieszkiwali w cza sach kiedy nie używano jeszcze palnej broni łucznicy. W r. 1659 podczas wojny cara Aleksieja z Janem Kazimierzem, Trubecki podstąpiwszy pod Słuck rozlokował swą 20000 armią w Baranowiczach, Myśliwszczyźnie, Trojczanach i Łucznikach, a odchodząc wszyst kie te miejsca oprócz Trojczan wypalił do szczętu. AL Jel. Łuczniki, wś wymieniona w XVII wieku jako należąca do klucza antonowskiego na Ukrainie. Łuczno 1. al. Sieliba, wś poleska w pow. ihumeńskim, o 2 mile na południe od Ihumenia, przy drodze wiodącej z Palczyka do Ugolca, w odludnej niskiej miejscowości położona, ma osad włócznych 20, łąk błotnych dostatek. 2. Ł. . folw. , pow. ihumeński, około 3 włok rozl. , od 1858 własność Rudzkich. AL Jel. Łuczny Most, folw. , pow. ihumeński, 3 wł. rozl. , własność Petrusewiczów. Łuczosa, rz. , ob. Łuczesa. Łuczuny, wś, pow. rossieński, par. ejragolska. Łuczyca, folw. na obszarze dworskim Starzyska, pow. jaworowski. Łuczyce, wś i folw. , pow. miechowski, gm. i par. Luborzyca. Leży w pobliżu drogi z Kra kowa do Proszowic. W 1827 r. 47 dm. , 264 mk. ; folw. Ł. z wsiami Ł. , Załuski i Radwany, od rz. Wisły w. 11, rozległy mr. 855 grunta orne i ogr. mr. 619, łąk mr. 51, pastw. mr. 12, wody mr. 2, lasu mr. 141, zarośli mr. 4, nieuż. i place mr. 26, bud. mur. 6, z drzewa 8; płodozmian 6 i 13polowy. Wieś Ł. osad 41, z grun. mr. 270; wś Załuski os. 8, z grun. mr. 58; wś Radwany os. 6, z grun. mr, 34. Por. Koniusza. Br. Ch. Łuczyce 1. wieś z zarządem gminnym i obszerne dobra w pow. mozyrskim, z prawej strony rzeki Ptycza, ku granicom stykającym się powiatów bobrujskiego i rzeczyckiego, w miejscowości poleskiej, dość obfitej we wszystkie dary natury, w okr. polic. 2 petrykowskim. Od wieków były to dobra lenne, a od początku XVIII stulecia trzymane przez możną rodzinę Jeleńskich. Konstytucya z r. 1768, za szczególne zasługi dygnitarzy ziemskich Rafała, Gedeona i Konstantego Jeleńskich, potwierdziła im prawo wieczystego lennego władania Łuczycami, wraz z Rzeszowem, Chojnem, Kosiejskiem i Kopatkiewiczami ob. Vol. Leg. VII, str. 399. Konstytucya zaś z r. 1775 powtórzyła to nadanie uroczyście ob. Vol. Leg. VIII, str. 520 521. W późniejszych czasach lenność ustała i Łuczyce z attynencyami przeszły na bezwzględną własność wzmiankowanej rodziny. Przed dwudziestu laty odznaczył się tu cnotami obywatelskiemi i dobrocią dla ludu Napoleon Jeleński, lecz straciwszy prawo do władania, musiał zamieszkać po za krajem i umierając w Teplitz, w r. 1883, zapisał 23000 złr. , w połowie na stypendya w szkole rolniczej w Czernichowie w krakowskiem, wynoszące po 200 złr. z tym warunkiem, że pierwszeństwo przed innymi kandydatami mają mieć dzieci byłych poddanych testatora ze wsi Łuczyc, Kosiejska i Chojna; druga zaś połowa legowanego kapitału przeznacza się na założenie szkoły wiejskiej w Ł. , jeśli okoliczności pozwolą. Wykonanie testamentu testator powierzył pp. Janowi Wańkowiczowi i Abłamowiczowi adwokatowi z Krakowa ob. Kraj petersburski z r. 1883 20, str. 13. Wś Ł. ma 45 osad włócznych, cerkiew. Gm. łuczycka składa się z 3 starostw wiejskich, 7 wsi i około 600 włościan płci męskiej. Par. katol. kopatkowicka. W r. 1868 dobra Łuczyce nabył niejaki Szachow, lecz w r. 1879 wykupili je Oskierkowie; obszar tych dóbr około 1000 włók litewskich, łąki bardzo obfite, ryb i lasów dostatek wielki; młyny, propinacye i smolarnie podnoszą dochody stałe. 2. Ł. al. Łuczyczy z rusińska, wś w pow. bobrujskim, gm. zamoskiej, nad rzeczułką dopływającą do Sinicy, ma osad 18, grunta piaszczyste, łąki dostateczne, miejscowość lesista i dość odludna. 3. Ł. , wś w pow. mińskim, o milę na północ od mczka Rubieżewicz, nieopodal źródeł rzeki Rudzicy, w miejscowości dość górzystej i mało leśnej położona; ma osad włócznych 15, gleba ścisła, glinkowata; niegdyś Radziwiłłów. AL Jelski, Łuczyce, wś nad Słuczą, pow. nowogradwołyński, gm. horodnicka, włościan dusz 117, ziemi włośc. 513 dzies. Należy do dóbr horodnickich, własność niegdyś ks. Czartoryskich Koreckich, Lubomirskich, Rulikowskich, obecnie banku połtawskiego. Por. Horodnica. Łuczyce, wś, pow. dubieński, ma kaplicę katol. parafii Złoczówka, dawniej parafii Targowica. Łuczyce po rusku Łuczyci, Łuczyczi 1. wś w pow. przemyskim, 6 kil. na płd. wsch. Łuczyce Łuczniki Łuczniki Łuczniki Łuczno Łuczuny Łuczycki majdan Łuczyło Łuczyczi Łuczychy od sądu powiat. i urzędu poczt, w Przemyślu. Na płn. leżą Krówniki, na wsch. Jaksmanice, na płd. Rożubowice, na zach. Nehrybka. Wzdłuż granicy zach. a po części i przez zach. krawędź obszaru płynie Wiar od płd. na płn. krętym biegiem. Na praw, jego boku leżą zabudowania wiejskie. Najwyższe wzniesienie na płn. wsch. , 261 m. Dolina Wiaru 211 m. na granicy płd. , 207 m. na granicy płn. Włas. więk. ma roli orn. 151, łąk i ogr 5, past. 32, lasu 7; włas. mniej. roli orn. 200, łąk i ogr. 2, pastw. 11 mr. W r. 1880 było 209 mk. w gm. , 40 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 30 rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Przemyślu, gr. katol. w Krównikach. We wsi jest cerkiew fil. drewniana, zbudowana w r. 1866 ze składek, do których przyczynił się także cesarz Ferdynand I. 2. Ł. z Bujawą, wś w pow. sokalskim, 21 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Sokalu, 13 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Tartakowie. Na płn. leżą Szarpańce, na zach. Bobiatyn, na płd. Leszczatów. Płd. wsch. i wsch. częśś wsi przypiera do granicy rosyjskiej, do pow. włodzimierskiego. Wzdłuż granicy wsch. płynie dopływ Ługi, wpadającej do Bugu, pot. Stib, od płd. na płn. i zabiera małe strugi, płynące od zach. na wsch. Zabudowania wiejskie leżą na lew. brz. potoku w pobliżu granicy. Część wsi zwie się Bujawą. Na płn. zach. od nich w pobliżu granicy Szarpaniec leży folw. Annówka Anniwka, założony około r. 1830 przez Erazma Ciołka Komorowskiego, byłego generała wojsk polskich, a nazwany na pamiątkę jego żony Anny z baronów Horochów. Zach. część obszaru jest lesista las Dąbrowa na płn. ze szczytem Za Aniwką 261 m. wys. triangul. znak; na płd. ze szczytem Horawec 258 m. znak triangul. . Dolina Stibu 220 m. Na płd. od wsi leży cegielnia; Włas. więk. ma roli orn. 934, łąk i ogr. 90, past. 9, lasu 1512; własn. mniej. roli orn. 1829, łąk i ogr. 214, pastw. 15 mr. W r. 1880 było 938 mk. w gminie 359 w Bujowej, 579 w Ł. a 254 na obsz. dwor. 154 w Ł. z Bujawami, 100 w Annówce, obrz. gr. katol. , z wyjątkiem kilku rzym. katol. Par. rzym. kat. w Tartakowie, gr. kat. w miejscu dek. sokalski, dyec. przemyska. Do tej parafii należą Szarpańce. We wsi jest cerkiew zaczęto ja budować kosztem kolatora hr. Komorowskiego w r. 1842, a skończono i konsekrowano w r. 1846, szk. etat. jednokl. , kasa pożyczk. gmz kapit. 236 zł. i gorzelnia. W Rkp. Siarczyńskiego Bibl. Ossol. 1825 czytamy o sławnym wiatraku postawionym przez Holendra, murowanym, wysokim na 8 pięter, roboty i sztuki godnej widzenia. Kosztował on w 1792 r. 12000 dukatów. W Ł. jest także kaplica prywatna, w której się czasem mszę odprawia. We wsi Ł. umarł 1873 r. Kajetan Suffczyński Bodzantowicz. Lu. Dz. Łuczychy, część Wereszycy, powiat grodecki. Łuczycki majdan, pow. krasnostawski, gm. Rudnik. Łuczyczi rus. , ob. Łuczyce. Łuczyło, znaczne jezioro w północnowscho dnim krańcu pow. borysowskiego, ku granicy pow. lepelskiego; brzegi onego zasiedlone szlachtą zagonową; tu znajdujemy zaścianki Zawiść, Łauren, Mokryny, Równopole, Tartak i inne. Jezioro to łączy się z innemi nagromadzonemi w tej okolicy i obfituje w ryby. Kilkanaście rzeczułek wpływa lub wypływa z tego zbiornika wód jeziornych, tworzących rozlewy i moczary; do grupy tej oprócz Łuczyła należą jeziora Zamosze, Głębokie, Zubiel, Linowe, Bisina, Połozna. AL Jel. Łuczyn w starych dokumentach Lutczyn, wś, pow. skwirski, nad strugą Turbówką u Pochilewicza Kamionką, wlewającą się do rz. Irpienia. Wieś ta obejmuje mieszkańców obojej płci 1240; obszar gruntów, wraz z Fedorówką, wynosi 3500 dzies. Ziemia gliniasta, miejscami piaskowata. Jestto brzeg Polesia, dziś z lasów ogołocony, ale snać dawniej całą tę krawędź same kompleksy leśne zapełniały. Starożytna to osada i własność przez długie wieki rodziny Jelców. Juz Jacko Jelec, żyjący w XV w. , posiadał ją. Niesiecki powiada, że temuż Jackowi czyli Jacynie, król Kazimierz wrócił miasto Ludczyce oczywiście myłka, zamiast Łutczyn, Łuczyn, Sieliszcze i Turbów, jako własne Jelców dziedzictwo, które Włodzimierz książę zapewne Olgierdowicz odjął im był i do Kijowa przyłączył. Ten Jacko Jelec nie mieszkał atoli w Ł. , ale miał rezydencyą swoję w horodyszczu, niedaleko tegoż Ł. , nad rz. Irpieniem, w głuszy leśnej położonem. Ciągła obawa przed napadami nieprzyjaciół Tatar zmusiła go zapewne do szukania obronnej pozycyi śród głębi puszcz i lasów, w których nie tylko zasieki i zaręby, ale i rzeki, trudne do przebycia, były niemałą dla tychże nieprzyjaciół zaporą. Lud miejscowy pokazuje dotąd owo horodyszcze; nazywa go Jelcowskiem i oprócz tego zna jeszcze inne obok niego leżące uroczyszcze, które zowie sieliszczem. Opowiada, że kiedyś przed wieki tak horodyszcze to, jak i sieliszcze było przez Tatary doszczętnie zniszczone. Snać wjazd do tegoż horodyszcza był wybrukowany, bo dotąd wykopują tu włościanie bruk, a także kościotrupy i oręż. Jacko czyli Jacyna Jelec miał dwóch synów Fedora i Jacka. Z tych Jacka król Zygmunt I hojnie wspierał; dał mu Kozarowicze w województwie kijow. , a w 1511 r. puścił mu w dzierżawę zamek czarnobylski i nadał cywuństwo propoj Łuczychy skie i czeczerskie na jeden rok metr. lit. ks. 17, fol. 516. Już w tę porę ród Jelców, za odwagę i ciężkie prace wzbogacony na daninie królów, wydobył się był na wierzch i zakwitł był też mieniem i znaczeniem. Możni odtąd j Jelcowie sięgali też po rękę córek książęcych. Jakoż tenże Jacko Jelec miał już za sobą Marynę księżniczkę Hlińską, córkę Jerzego, który, gdy do Moskwy przeszedł wraz z Michałem Hlińskim, głośnym zdrajcą Litwy, król Zygmunt I Półtawę nad rz. Worsklą, tejże Marynie Jackowej Jelcowej, jako dziedzictwo, przywrócił Niesiecki. Ten tedy Jacek miał syna Fedora, który założył obok Ł. wś Fedorówkę, Fedor dwa razy się żenił; z pierwszą żoną Skołkówną, dziedziczką znacznych posiadłości nad rz. Rosią, miał syna Iwana, ożenionego z Wnuczkiewiczówną porów. Koruin; z drugą Chrynowską miał zaś synów Andrzeja, sędziego ziemsk. owruckiego, ożenionego z Hoscką, i Dymitra, pisarza ziems. kijow. , ożenionego z Maryą Olizarówną, z Niemierzanki, wojewodzianki kijowskiej urodzoną. Dymitr Jelec, oprócz Ł. i Turbówki, które stanowiły jądro dziedzicznych posiadłości rodu, jeszcze miał sobie nadane Litwinowicze, na których potem miasto Ksawerów fundowane. Wszelako wziął on był po ojcu dobra łuczyńskie, znacznie obcięte i poobrywane na granicach przez sąsiadów, którzy, skorzystawszy z pustek, jakie zapanowały w tych dobrach z przyczyny Tatarów, wiele gruntów Ł. poprzywłaszczali byli sobie. Owe zaś tatarszczyzny, co zniszczyły były tak Ł. jak i całą okolicę przypierający pod Kijów, miały jeszcze miejsce podczas panowania króla Aleksandra, gdyż wtedy, jak powiada pewien stary dokument co roku był welikij wpad od pogan Tatar. Odtąd też i znane nam już horodyszcze Jelcowskie nad Irpieniem, zniszczone, jak chce podanie podczas tychże tatarszczyzn, i oderwane następnie od Chwastowszczyzny niesłusznie, przestało na zawsze do dóbr Ł. należeć por. Chwastów. Dymitr Jelec był dobrodziejem Ławry Pieczarskiej w Kijowie. W wielkiej cerkwi uspeńskiej była osobna kaplica fundacyi Jelców, gdzie w grobach rodzinnych spoczęły zwłoki tak Dymitra Jelca i żony jego, jak i ojca jego Fedora i dziada Jacka Maksymowicz Kiewl. . Tenże Dymitr Jelec zostawił synów Filipa, Fedora, Konstantego i Jana. Ten ostatni zmarł młodo, bo w 24 roku życia. W Ławrze Pieczarskiej był jego nagrobek Kalnofojski. Dymitr Jelec zaś zszedł z tego świata w 1608 r. i synowie jego, zjechawszy się do Turbówki, tegoż jeszcze roku uczynili pomiędzy sobą dział dóbr, pozostałych po ojcu. Mocą tego działu dostała się Nowa i Stara Turbówka Konstantemu i Fedorowi po połowie; wieś zaś Holaczki, wś Malin na Polesiu z dworem; folw. Horodyszcze, wś Hołowki, wś Suchary, wś Sławowo i dwór w m. Owruczu Fedorowi; Konstanty zaś wziął Sielce, Narodycze i połowę wsi Remezów w pow. mozyrskim, z dworzyszczem, czyli placem w Owruczu, a Filip najstarszy również wziął Łuczyn, Horodyszcze. Fedorówkę, Krasnosiółkę, Dołhobór, Ostalewszczyznę, Bełtowicze, a w pow. mozyrskim połowę wsi Remezów, wś Dzwiżki; prócz tego pod Owruczem bojary Newchody, bojary Kizyły, bojary drugie Kizyły; w samym zaś mieście Owruczu bojary Klepiec albo Sewruk, z gruntami i wszelkiemi przynależytościami. Do podziału tego jednak między braćmi nie weszły były dobra Połtawa za Dnieprem, jako puste w większej części i nieurządzone. Z tych Filip najstarszy był ożeniony z Reginą Łożkówną, córką Stefana Łożki, marszałka mozyrskiego i Heleny Hulewiczównej, i miał z nią syna Aleksandra Ignacego i dwie córki Bogumiłę Mężyńską i Annę za Fedorem Hrybunowiczem Baj buzą. Drugi zaś z rzędu syn Dymitra, Konstanty a nie Iwan czyli Jan, jak u Niesieckiego był ożeniony z Krystyną Tyszkiewiczówną, siostrą Janusza Tyszkiewicza, wojew. kijow. , dziedzica Berdyczowa. Ten, niezostawiwszy potomstwa, umarł przed 1628 r. , albowiem pod tym rokiem konstytucya każe żonie jego pozostałej płacić to co ze swojej własnej szkatuły wydał mąż jej na potrzeby ojczyzny Const. fol. 42. Trzeci nareszcie syn Dymitra, Teodor, chorąży kijowski, z Baranowskiej, miał syna Remigiana, chor. kijow. , który z Sylwestry Zamoyskiej, siostry ciotecznej króla Michała Wiszniowieckiego, miał potomstwo Zofią za Woj akowskim, Dorotę za Kurdwanowskim, i synów dwóch MichałaFedora, dziedzica Nowaków i Pawłowicz, zmarłego bezpotomnie i Jana Wacława, który ze Sławskiej miał córki Anielę za Finkiem, Magdalenę za Rojewskim, i Maryannę za Jerzym Starzechowskim stoln. żydacz. , z której córka Anna była żoną Jana Karola Krasickiego, kaszt. chełm. , a matką Ignacego, bisk. warmińskiego, sławnego w literaturze naszej poety i pisarza, i Marcina, Karola Ksawerego i Antoniego hr. Krasickich. Ale niewyprzedzaj my porządku lat i wróćmy do wspomnionego wyżej Aleksandra Jelca, syna Filipa. Ten, w młodym wieku, został jezuitą i w r. 1632 d. 15 wrześ. , aktem spisanym w Turbówce, zapisał dobra Łuczyn z Holaczkami i Fedorówką kolegium jezuitów chwastowskiemu, a Litwinowicze i Bazar owruckiemu, z tem żeby w tych ostatnich dobrach nowe trzecie kolegium ufundowane zostało pod nazwą Ksawerowskiego i luboć potem tenże Jelec opuścił zakon i został świeckim księdzem, jednakże zapisów swoich nie naruszył, owszem w 1634 r. sam Łuczyn prosił króla Władysława, gdy ten był na wyprawie moskiewskiej, aby fundacyę jego wziął pod obronę i opiekę swoję por. Ksawerów. W Ł. było w 1640, jak to z excerptu taryfy województwa kijow. okazuje się, dymów 40, a w Fedorówce 13. Tymczasem w 1648 r. nastaje bunt Chmielnickiego i obejmuje jakby siecią całe województwo kijowskie. Kozacy wichrzą ogniem i mieczem. Toć Fedor Jelec, stryj kś. Aleks. Ignacego, ginie we własnym domu z rąk własnych poddanych ob. Jerlicza Latopisiec et. , ginie w ten sposób i wielu innych. Kto z dziedziców i szlachty uszedł miecza, uciekał w głąb kraju za Bug lub Wisłę. Ks. Aleks. Ign. Jelec, wyzuty z mienia i siedziby, wraz z siostrą swą Bajbuziną, aż w głębokim Wołyniu szukał schronienia. Atoli niedługo zmienia się postać rzeczy. Wojny ustają, i oto dziedzice i szlachta przez bunt niedawno zdmuchnięci z tej ziemi, wracają napowrót do niej; a kozacy i lud ten sam lud, co wymiótł stąd szlachtę, jakoby za dziwną ironią losu, tpraz w obłędzie strachu, sam się rozchodzi, rozpierzcha się, gromadnem wychodźtwem na drugi brzeg Dniepru się przenosi i tylko pustkę pozostawia po sobie. Do pustek więc bo i Łuczyn rozszedł się był wtedy, z całym zastępem szlachty i dziedziców powracających wrócił był nareszcie i kś. Jelec Ale zaledwie po trwogach i niepewnościach długo wstrząsanego bytu myślał się on osiedlić w ścianach domu własnego, gdy w 1665 r. śmierć mu przerwała pasmo życia. Umarł oficyałem kijowskim. Po jego zejśeiu, jezuici toż owruccy bo już wtedy w Chwastowie ich nie było, na mocy zapisu objęli Ł. w swoje posiadanie. Ale zaledwie z kilka lat dziesiątków upłynęło po tak zwanym przegonie ludu zhin, gdy szczególniej w częściach poleskich wojew. kijowskiego na nowo rozpoczyna się kolonizacya, i jezuici też, tak w Ł. jak i innych dobrach jelcowskich, które posiedli, stają się odnowicielami zaludnienia budową wsi, ściąganiem osad. Jednakże najzupełniej zawichrzone stosunki właścicielstwa, podczas całego ciągu wojen kozackich, dały powód ciężkim zawikłaniom w niedalekiej przyszłości. Turbowka stara i nowa od najdawniejszych czasów z Ł. składała jeden kompleks dóbr. Ale, jak to już widzieliśmy w 1608 r. , na mocy działu dopełnionego pomiędzy braćmi Jelcami, na schedę dwóch młodszych przypadła taż Turbówka po połowie, na schedę zaś najstarszego Filipa Ł. Tymczasem Konstanty Jelec, jak też o tem było wyżej, umarł bezpotomnie i połowa jego Turbówki spadła znowu po połowie na dwóch braci jego pozostałych Fedora i Filipa, a następnie na ich potomstwo. Atoli wkrótce potem wojny kozackie się wszczynają, i tak kś. Aleks. Ign. Jelec syn Filipa jak i brat jego stryjeczny Remigian syn Fedora, przez długie lata życie tułacze w dali od domów swych pędzić musieli; aż nareszcie po uspokojeniu się Ukrainy kś. Aleks. Ignacy powrócił, ale zastawszy pustą zupełnie Turbowkę, wcielił ją do swego Ł. , a następnie po jego śmierci już jezuici posiedli Ł. wraz z Turbówka. Wszelako i Remigian Jelec za życia swego, jako też i syn jego Jan Wacław i córki jego, może dla tego, że od czasów wojen kozackich rozproszeni byli po różnych a dalekich kątach kraju, ani odżywali się, ani protestowali przeciwko pokrzywdzeniu swemu, aż dopiero Jan Karol Krasicki kaszt. chełmski o którym także było wyżej, ożeniony z Anną Starzechowską, praprawnuczką Fedora Jelca, zaczął praw swoich do Turbówki dochodzić ma się rozumieć, że jezuici proces przegrali. Toć Ignacy Krasicki bisk. warmiński syn Jana Karola w zapiskach swoich heraldycznych u Bobrowicza o tej sprawie z pewnego rodzaju goryczą i przekąsem nawet napisał z okazyi Jelców fundacyi, genealogia ta Jelców w Niesieckim źle napisana, i jest z krzywdą dziedziczce z Jelcównej urodzonej uczynioną, Annie Krasickiej, kasztelanowej chełmskiej, matce mojej; wyprowadziwszy albowiem kś. Niesiecki genealogią Jelców, na księdzu sufraganie nie był sufraganem ale oficiałem fundatorze Collegium owruckiego dom kończy, procedencyą brata jego brata stryjecznego Remigiusza, bo kś. Jelec rodzonego brata nie miał pisząc pod osóbnym artykułem Jelców h. Róż. Podobno tej pomyłki okazyą proces o sukcesyą Jelcowską z jezuitami, który mimo herbu wsparty dowodami autentycznymi ojciec mój w trybunale kor. wygrał i wsie Turbował Turbówkę, Lisówkę, Holaczki, od jezuitów niesprawiedliwie trzymane, windykował. Niesiecki wyd. Bobrowicza pod art. Jelec. Ale na tem nie skończyło się jeszcze. Po tym procesie nastąpił niebawem i drugi, ale tym razem już szło ni mniej, ni więcej jak o sam Ł. , Litwinowicze i Bazar, przed 144 laty jezuitom przez kś. Jelca zapisane. Proces ten wszakże sukcesorowie Jelcowscy, nie jezuitom już, ale po ich kasacie w 1773 r. , komisyi sądowej edukacyjnej, która, jak wiadomo, objęła była w zarząd swój wszystkie dobra zniesionego zakonu, wytoczyli byli. Procesem tym usiłowano wprost obalić już sam zapis kś. Jelca, jakoby bezprawny, ale była to rzecz oczewiście naciągana, dowody wymuszone i zawikłane, tak że sprawa została przegraną, a Ł. , Litwinowicze i Bazar nie przestały też należeć do kontyngensu dóbr pojeznickich. Mamy pod ręką, jako źródło do tej sprawy, obronę na piśmie przez patrona podaną, p. t. Osnowa sprawy WJM. Adama Stockiego, Cześnika Mozyrskiego, Ferdynanda Wołynieckiego Ssty Ste Łuczyn Łuczyńce Łuczyna pankowskiego, Antoniego Kamieńskiego Cześnika Żytom. , Jana Kościuszki, Leonarda Azarycza, Jana Milewskiego i innych, z głowy Filipa Jelca, oraz Ignacego Biskupa Warmiń skiego, Antoniego Chor. nadw. W. Ks. Lit. , Ksawerego koadiutora biskupstwa Chełmskie go, Marcina kanonika Warmińskiego, hr. Kra sickich, Rościszewskich, Pągowskich, Pieńkow skich i innych z głowy Fedora Jelca Chor. Kijow. sukcessorów o dobra w Wdztwie Ki jow. i p. Mozyrskim W. Ks. Lit. leżące, po zniesionym zakonie ks. Jezuitów Collegium Owruckiego, na nich prawem natury spadłe w Komissyi Sądowej Rzplitej. R. 1775 ko misya ustanowiona od rzplitej, tak nazwana rozdawnicza, oddała Ł. sposobem dziedzic twa na prawach służących dobrom pojezuic kim Adamowi Kwileckiemu, staroście lędzkiemu. Vol. Leg. VIII, str. 365. Szereg zaś dalszych posiadaczy tegoż Ł. następny Fer dynand Wołyniecki st. Stepankowiecki, To masz Bydłowski i Łopatyński, Milewski, zno wu Wołyniecki, a nareszcie Rafał Pruszyński, którego syn Stanisław, spłaciwszy dług poje zuicki, ciążący na majątku tym, sumą indemnizacyjną, odprzedał go p. Pęcherzewskiemu. R. 1775 na sejmie była naznaczona osobna komisya dla rozgraniczenia Ł. z dobrami w spo rach będącemi. Jezuici mieli tu swoję kaplicę ccclesia seu capella. Dawniej tu była cerkiew unicka troicka, niewiadomo kiedy zbudowa na, ale że się chyliła ze starości ku upadkowi, w 1764 na jej miejscu zbudowano nową, dziś jeszcze istniejącą. Edward Rulikowski, Łuczyna, ruska nazwa wsi Liteni na Bukowinie. Łuczyna, ob. Łuczywna, Łuczyna, węg. Liteny, wś w hr. szaryskiem Węgry, 532 mk. Łuczyna al. Lucina, góra i szczyt w Karpa tach bukowińskich, na obszarze gminy Szypo tu kameralnego, w pow. radowieckim, pod 42 50 wsch. dłg. g. F. , a 47 41 25 płn. sz. g. ; wzdłuż grzbietu tej góry w kierunku od zach. ku wsch. rozpościerają się obszerne poło niny z szałasami i zabudowaniami gospodarskiemi. Stoki płn. i wsch. pokrywają lasy szpilkowe. Wznosi się 1590 m. szt. gen. . Na wsch. od tego szczytu wznosi się szczyt lesisty Kamionka, wys. 1484 m. npm. Od płn. oble wa podnóże tych dwu gór Hroby potok albo Smidestic, a od płd. i wsch. Łukawa pot. , do pływ Mołdawy. Na płd. stoku tej góry legły rządowe stajnio dla hodowli koni, a mianowicie stajnie Łuczyna, Kamienka, Hosternie, Gajna i Mała Kilka. Br. G. Łuczyńce, właśc. Łuczyniec ob. . Łuczyńce po rus. Łuczyńci, wś w pow. rohatyńskim, 8 kil. na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Rohatynie, przy gościńcu rohaSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 59. tyńskobursztyńskim. Na płn. i płn. wsch. lezą Putiatyńce, na wsch. Ujazd, na płd. Junaszków i Obelnica, na zach. Koniuszki i Babuchów. Wzdłuż granicy zach. płynie Gniła Lipa od płn. na płd. i zabiera z obszaru wiej skiego małe strugi. Na lew. brzegu Lipy leżą zabudowania wiejskie; na płd. od nich wznosi się Kamienna. góra 312 m. , na płn. wsch. las Gaj 316 m. a we wsch. części wsi, blisko granicy, wzgórze Nad rajem 362 m. , znak triang. . W Ł. rozwinęły się po obu stronach potoku żółtawoszare gipsy, przykryte gliną dyluwialną ob. Kosmos Lwów 1880, V, str. 126. Własn. więk. ma roli or. 364, łąk i ogr. 151, past. 25, lasu 194 mr. ; własn. mniej. roli or. 1140, łąk i ogr. 371, past. 132 mr. W r. 1880 było 931 mk. w gminie, 16 na obszarze dwors. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Rohatynie, gr. kat. w miejscu dek rohatyński, archidyec. lwow ska. We wsi jest cerkiew p. wez. ś. Mikoła ja, szkoła etat. lklas. i kasa pożyczk. gminna z kapitałem 433 zł. Lu. Dz. Łuczyńczyk, duża wś, pow. mohylowski, gm. , par. i okr. polic. w Łuczyńcu, 1500 mk. , ziemi włośc. 2053, dwoirs. 1236 dzies. , cerkiew. 47 dzies. , dm. 345. Cerkiew p. wez. ś. Michała; część wsi zaludniona katolikami nazywa się Mazurówką. Własność dawniej Uruskich, dziś Bieleckiej. Od Mohylowa w. 35, od Jaroszynki 50. Lr. M, Łuczyniec, inałe mczko, pow. mohylowski, nad rz. Niemyja, w pięknem położeniu, od Kamieńca Podols. odległe o 12. 5 w. , od Mohylowa 30, od Żmerynki st. kol. odeskokijow. w. 50; ziemi włośc. z przedmieś. Wiatrówką, Józiną i Gromówką 1685 dz. , dwors. 1229 dz. , cerkiewnej 48 dz. Kościół paraf. dek. mohylowskiego p. wez. Wniebowzięcia N. P. , wymurowany przez Uruskich w miejsce drewnianego, przez Michała Rzewuskiego, wojew. podolskiego, postawionego w 1764 r. Kościół ten uległ pożarowi po 1840 r. ; wyrestaurowany przez Melanią z Uruskich Sobańską i jej synów Aleksandra i Izydora, poświęcony w 1860 r. przez prałata Pawłowskiego; wsi należących do parafii 12, w ogóle parafian 1563. Kaplica w Winożu. Cerkiew p. wez. N. P. Rożańcowej z 1020 paraf. , synagoga, urząd gminny do którego należą m. Łuczyniec; wsie Łuczyńczyk, Młynówka, Płoska i Goraj; w ogóle osad 918, mk. męż. 2761, kob. 2821; ziemi włościan w gm. 5808 dz. , w tej ilości ornej 3587 dz. , wypada więc na 1 duszę 1, 04 dz. ziemi. Prywatnej ziemi w gm. 4808 dz. , w tem ornej 3374 dz. , w ogóle ziemi 10616. Urząd polic. stan, dm. 628, gorzelnia, młyn o 6 kamieniach z groblą murowaną, kamień wapienny, ziemia pszenna czarnoziem z gliną, a także obok grobli pokład gleju zielonego, zwanego 51 Łuczyna Łuczyńczyk Łuczyniec Łuczywno Łudeńka Łuczynów ziemnem mydłem, mogącego być używanym do prania bielizny. Majątek ten był początkowo własnością możnej rodziny Czuryłów, od niej przeszedł do Rzewuskich, a w 2giej połowie XVIII w. nabył go Tomasz Uruski; po śmierci jego odziedziczył Ł. brat jego Łukasz Uruski 1817, znakomity gospodarz i przemysłowiec. On to pobudował austeryą, domy, gorzelnie, młyny, zaprowadził uprawę chmielu, założył browar, sprowadził tkaczy z Saksonii do wyrabiania stołowej bielizny i wielu zdolnych rzemieślników, a także poprawną rasę krów holenderskich. Do Ł. za jego czasów należały wsie Goraj ze śladami dawnego zamku jeszcze Czuryłów, Hromówka, a, Młynówka, Płoska, Suhaki, Łuczyńczyk, Józina i Berlińce lasowe. Po śmierci Łukasza Uruskiego majętność ta dostała się dwu jego córkom. Julia Sulatycka 2do voto Bielecka odziedziczyła Suhaki, Łuczyńczyk i Berlińce lasowe; Melania zaś Sobańska Ł. , Hromówkę, Goraj, Józinę, Młynówkę i Płoskę. W 1868 r. Ł. z przyległościami został z rozporządzenia rządu sprzedany; od synów Melanii Aleksandra i Izydora Sobańskich za sumę zaledwie 132, 500 rs. nabył Laszkiewicz, teraźniejszy właściciel. Dr. M. Łuczynów 1. wś włośc, pow. kozienicki, gm. Policzna, par. Zwoleń, odl. od Kozienic w. 20, gruntu 276 mr. , 26 dm. , 169 mk. 2. Ł. , wś, i os. Łuczyn Nowy, pow. kozienicki, gm. i par. Świerze Górne, odl. od Kozienic 4 w. ; gruntu włośc. 480 mr. , dm. 27, mk. 128; osada 3 dm. , 7 mk. , 15 mr. ziemi. Br. Ch. Łuczyszcze, wś w pow. ihumeńskim, w gm. pereżyrskiej, o wiorstę na południe od wsi Pereżyry i w pobliżu kol. żel. libawskoromeńs. , rozrzucona nad obszernem bagnem, ma osad około 20. Dziwna rzecz, że na najdokładniej szych mapach wojennych opuszczoną jest ta wieś dość znaczna; gleba dobra, jak w ogóle w całej okolicy. AL. Jel. Łuczytki, wś włośc. i rząd. , pow. wilejski, o 45 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 6 dm. , 26 mk. 1866. Łuczywna, niem. Lautachhurg, węg. Lucsivna, wś i miejsce kąpielowe, w hr. spiskiem Węgry, w pow. tatrzańskim, w dolinie Popradu, na zachodnim krańcu Śpiżu, na granicy z Liptowem, ma od płn. Mięguszowce, od zach. Szczyrbę w hr. liptowskiem i Szuniawę niżnią, od wsch. Teplicę i Batyżowce. Obszar Ł. , obejmujący 3385 kw. sążni kat. 1880 r. , przerzyna od wsch. ku zach. rzeczka Mały Poprad, dopływ Popradu; z płn. zachodu ku płd. wschodowi płynie pot. Bakoweca, nad którym leży zakład kąpielowy i który odgranicza po części obszar Ł. od obszaru Mięguszowiec. W tym samym kierunku, na zach. granicy wsi, płynie Czerwony pot. Oba te potoki uchodzą do Małego Popradu. Płd. obszar zrasza Łopuszna z pot. Jaśkową. Na płn. granicy, w stro nie wsch. , wznosi się góra Smolnik Kienberg, 922 m. ; na płd. zachodniej zaś Swimbarg 994 m. ; między Łopuszną a wsch. granicą Baba 979 m. , Kowaczowa 909 m. i Czerna 1091 m. . Na zach. wznosi się Walterowa góra 918 m. . Wzniesienie wsi 767 m. szt. gen. . Jest to wś mająca z wszystkich wsi spiskich najpiękniejsze położenie, dokoła otoczona wapiennemi górami lesistemi, legła w dość obszernej a równej kotlinie. W płn. stronie wsi, tuż przy drodze żelaznej koszyckobogumińskiej, leży zakład zimnych i parowych kąpieli o 118 kil. od Koszyc, założony i otworzony r. 1872 przez właściela Donata Szakmary ego. Jest 50 pokojów dla gości, w cenie od 50 zł. do 1 złr. 20 ct. stawki i liczne przechadzki. Powietrze świeże i zdrowe. W r. 1872 było gości 20, 1873 r. 60, 1874 r. 150, 1875 r. 380 i t. d. Lekarz w miejscu. Stacya kolei żel. , urząd poczt. i telegr. w miejscu. Liczba mk. 627, dm. 74 1880 r. . Ma kościół rzym. kat. pod wez. ś. Marcina bisk. Rok erekcyi niewiadomy. Metryki od r. 1742. W miejscu jest dusz rzym. kat. 93, protest. 439, szyzm. 16, żyd. 4, razem 552 według szem. dyec. spiskiej r. 1878. Do par. należy Szuniawa wyźnia i niźnia, tak iż cała parafia według tego szemat. dyec. sp. liczy dusz rzym. kat. 1374, gr. kat. 1, prot. 441, szyzm. 183, żydów 14, razem 2013. Jest tu takze kościół filialny protestancki wyzn. augsb. , zbudowany r. 1815, należący do par. prot. w Batyzowcach. Br. G. Łuczywno, wś, pow. kolski, gm. Sompolno, par. Lubstówek w XV w. Racięcice, Łaski, Lib. ben. I, 24, odl. od Koła w. 15; dm. 19, mk. 148. W 1827 r. 22 dm. , 195 mk. Łudeńka, zaśc. mieszcz. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 30 w. od Święcian, 1 dm. , 6 mk. katol. 1866. Łudnia, mały folw. w pow. borysowskim, nad dużem jez. Łuczyło ob. , w okr. polic. dokszyckim; miejscowość dogodna, obfituje w łą ki, lasy i ryby. A, Jelski. Łudwy, wś włośc, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 15 w. od Oszmiany, 5 dm. , 55 mk. katol. 1866. Łudź, Łódź, las w płn. zach. stronie Witkowa Nowego, pow. Kamionka Strumiłowa, z płn. strony przypiera do doliny moczarzystej. Łudza, ob. Lucyn. Łudza al. Łuza, rzeczka wypływająca z kilku jeziór niedaleko Lucyna, wpada do rzeki Wielkiej w gub. pskowskiej. W dawnych kronikach zwana Luno. Łudzmujża, ob. Łucmujża. Ług, ob. Łuk i Łęg. Ług 1. os. nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. i par. Skomlin, odl. od Wielunia w. 16, dm. 1, mk. 10. 2. Ł. Zawadzki, błoto, pow. Łudnia Łudwy Łudź Łudza Łuczynów Łudzmujża Łuczyszcze Łuczytki Ług Ług wieluński, gm. Skrzynki, na gruntach wsi Za wady i przy wsi Kraszewice. 3. Ł. Dąbrów ka, folw. , pow. siedlecki, gm. i par. Skurzec. Według Tow. Kred. Ziems. ma rozl. mr. 254 grunta orne i ogr. mr. 157, łąk mr. 15, lasu mr, 18, zarośli mr. 45, nieuż. i place mr. 20. Wś Ł. Dabrówka os. 11, z gruntem mr. 153. Por. Kobylawólka. A, Pal, Ług, zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 41 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Ilii do m. Radoszkowicz; 1 dm. , 11 mk. 1866. Ług, ob. KniażaKrynica, Ług Wielki, wś, pow. nowogradwołyński, gm. kurneńska, włościan dusz 92, ziemi włośc. 1038 dz. , należała niegdyś do dóbr sokołowskich Ilińskich, obecnie kolonia niemiecka. Ług 1. al. Walków Terebiż, gajówka na obsz. dwor. Opłucko, pow. Kamionka Strumiłłowa. 2. Ł. Jazowyy rus. Jaziw łuh, grupa domów w Białej, pow. . Rawa Ruska. 3. Ł. , ob. Łęg i Łuh. Ług 1. al. Kania, młyn w Sierosławicach, nad Prosną, pow. kluczborski. 2. Ł. , niem. Lug, folw. dóbr Uszyce, powiat olesiński. Por. Łęg. Ług, prawy dopływ Bugu, płynie od Strzelczy za Poryckiem do Uściługa. Ług. Jest to nazwa dolnego biegu rz. Boberki, lew. dopływu Dniestru. Ob. t. I, 256. W uzupełnieniu opisu tam podanego dodajemy, że Boberka, od Horodyszcza cetnerskiego począwszy, wraz z prawym swym dopływem Krywulą ob. , przedstawia krainę leszcza. W Boberce żyją następujące ryby jazgar, karaś, karp, kleń, kózka, leszcz, lin, miętus, okoń, piskorz, płotka biała i czerwona, podleszczyk, szczupak, szweja i ukleja. Br. G. Ługa, miasto pow. w gub. petersburskiej, nad rz. Ługą, o 128 w. od miasta gubern. odległe, 3000 mk. , st. poczt. i st. kol. żel. Ługanie, ob. Lygiowie. Ługańsk, miasto górnicze i powiat. gub. ekaterynosławskiej, przy ujściu rzeczki Olchowy do rz. Ługania, 11, 000 mk. , 4 cerkwie, przemysł i handel bardzo znaczny, st. poczt. o 1 3 4 w. odległa od st. kol. żel. donieckiej tegoż nazwiska. W Ł. znajduje się zarząd okręgu górniczego t. n. , składający się z hut żelaza i kopalni węgla kamiennego, otwartych za panowania Piotra W. Pow. ługański ma 92 m. kw. powierzchni równej, grunt urodzajny, lasów nie wiele, bogate pokłady węgli kamiennych, 111, 000 mk. trudniących się głównie rolnictwem; rzeki Doniec północny, Ługan, Łozowa, Bieła, Olchowa i wiele innychW powiecie znajduje się osada Krasny Kut z fabrykami sukna i kaszmiru, produkującemi rocznie za sumę około 60, 000 rs. Zenon Bartoszewicz. Ługasza, część Nakwaszy, pow. brodzki. Ługawka, pow. grójecki, gm. Kąty, par. Sobików. Ługi 1. folw. , pow. kolski, gm. Piotrkowice, par. Wąsosze, odl. od Koła w. 26, dm. 2, mk. 12. Por. Leśnictwo. 2. Ł. , os. , pow. koniński, gm. Brzeźno, par. Konin, leży na wsch. płd. Konina odległa o 8 w. , od rz. Warty w. 1 1 2, ma powierzchni 17 mr. , 41 mk. , grunt żytni piaszczysty; pomimo bliskości rzeki zalewom nie podlega. 3. , Ł. , kol. przy szose, pow. kozienicki, gm. Grabów nad Wisłą, par. Zwoleń, odl. od Kozienic w. 33; gruntu 335 mr. , 10 dm. , 46 mk. 4. Ł. , folw. , pow. opatowski, gm. Wojciechowice, par. Gierczyce, od Opatowa 15 w. , gruntu 805 mr. , 1 dm. , 6 mk. 5. Ł. , wś, pow. stopnicki, gm. Maleszowa, par. Lisów. W 1827 r. 10 dm. , 38 mk. 6. Ł. , wś, pow. sierpecki, gm. Stawiszyn, par. Szreńsk, odl. o 32 w. od Sierpca, ma 21 dm. , 206 mk. , 813 mr. gruntu, 102 nieużyt ków, wiatrak. W 1827 r. 13 dm. , 71 mk. 7. Ł. Budki, wś, pow. garwoliński, gm. Tro janów, par. Brzeziny. Ma 2 dm. , 19 mk. , 53 mr. ziemi. 8. Ł. Radły, kol. i os. młyn. nad rz. Liszwartą, pow. częstochowski, gm. i par. Przystajń; kol. ma 79 dm. , 610 mk. , 1809 mr. 615 mr. ornej ziemi; os. młyn. 1 dm. , 10 mk. , 30 mr. ; os. karcz. rząd. 1 dm. , 1 mr. ; posteru nek straży pogranicznej. Por. Krzepice. 9. Ł. Rętkie, wś, pow. siedlecki, gm. Jasionka, par. Zbuczyn. Ma 15 dm. , l00 mk. , 397 mr. ziemi. W 1827 r. 12 dm. , 59 mk. 10. Ł. Wielkie, wś, pow. siedlecki, gm. Czuryły, par. Zbu czyn. Ma 16 dm. , 153 mk. , 963 mr. W 1827 r. 26 dm. , 122 mk. W spisie z 1827 r. podane są jeszcze Ł. Gołasze par. Zbuczyn, mające 7 dm. , 34 mk. Br. Ch. Ługi 1. wś rząd. , pow. wilejski, o 75 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. duniłowicka, 7 dm. , 57 mk, kat. 2. Ł. , pow. dzisieński, gm. Łużki, dusz 36. 3. Ł. , zaśc. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 13 w. od Szczuczyna, 6 mk. 4. Ł. , zaśc. mieszcz. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 34 w. od Święcian, 1 dm. , 16 mk. staroobr. 1866. Ługi, por. Łuh, Łuka. Ługi, wś, pow. rosławski, gub. smoleńskiej, nad rz. Łużajką, o 25 w. od Rosławla, 37 dm. , 315 mk. ; słynąca z cudów cerkiew ś. Mikołaja. Ługi 1. al. Łęgi, os. w Hubiniu, pow. buczacki. 2. Ł. , gajówka na obsz. dwor. Potok Złoty, pow. buczacki. 3. Ł. nad Strypą, część wsi Żnibrody, pow. buczacki. 4. Ł. , por. Łęgi, Łohi, Łuhy. Ługi 1. niem. Lugi, wś, pow. śremski; 26 dm. , 327 mk. ; 62 ew. , 265 kat. ; 162 analf. Poczta w Rusocinie o 8 kil. ; tel. w Jaraczewie o 10 kil. , st kol. żel. w Jarocinie o 28 kil. 2. Ł. , os. , pow. gnieźnieński, 3 dm. , 54 mk. ; Ługa Ługanie Ługańsk Ługasza Ługawka Ługi Ługowiska Ługi Ługi Ługiele Ługinie Ługiny Ługomowicze Ługowa Ługowa Wola Ługówek Ługowice Ługowiec Ługowiki Ługowiny Ługówka Ługowo 1 ew. , 53 kat. ; 31 analf. Poczta i tel. w Powidzu; st. kol. żel. w Gnieźnie o 26 kil. M. St. Ługi 1. niem. Lugi a od r. 1874 Lugau, król. leśnictwo, pow. toruński, niedaleko msta Podgórza, przy granicy w. ks. poznań. Obszar lasu 14, 586 mr. , 1 dm. , 10 ew. Par. i szkoła Podgórze, poczta Toruńdworzec. 2. Ł. , niem. Luggewiese, wś w pow. lęborskim, ziemi po morskiej. Kś. F. Ługi, niem. LugiBruch, bagno, ob. Głąbsk al. Głomsk. Ługi, niem. Lugen, pustkowie do Warłowa, pow. lubliniecki. Ługi, pot. , powstaje z połączenia się dwóch strug łącznych, płynących z pod Dublowej Mo giły 363 m. szt. gen. , wznoszącej się na ob szarze Uścieczka, w pow. zaleszczyckim. Stru gi te łączą się we wsi Torskiem. Tak powsta ły potok płynie przez Torskie, między domo stwami, na płd. zach. , potem na płd. doliną, nad którą od wsch. wznosi się wzgórze Hluszka 317 m. , a od zach. wzgórze lesiste z la sem Maraszczówką 288 m. , oddzielające do linę tego potoku od doliny Dniestru. W końcu przerzyna obszar wsi Zwania, i między domo stwami tejże uchodzi do Dniestru z lew. brz. Długość biegu 12 kil. począwszy od Dublowej Mogiły. Pędzi kika młynów tak w Torskiem, jak w Iwaniu. Br. G. Ługiele, folw. , pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. 23 w. od Suwałk; ma 2 dm. , 8 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 552 grunta orne i ogr. mr. 363, łąk mr. 55, pastw. mr. 4, lasu mr. 113, nieuż. i place mr. 17; folw. ten w r. 1870 oddzielony od dóbr Hańcza ob. . Ługinie, wieś, pow. maryampolski, gmina Szumsk, par. Maryampol, odl. 4 w. od Maryampola, ma 9 dm. , 104 mk. Ługiny, ob. Łuhiny. Ługomowicze, folw. należący do Milewskiego i wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 62, od Dziewieniszek w. 46; folw. Ł. mk. katol. 92; wś Ł. dm. 22, mk. katol. 123, prawosł. 1, staroz. 6 1866. Ługów, wś, pow. lubelski, gm. Jastków, par. Bochotnica. W 1827 r. par. Garbów ma 17 dm. , 107 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 600 grunta orne i ogr. mr. 437, łąk mr. 26, past. mr. 42, wody mr. 2, lasu mr. 90, nieuż. i place mr. 3, bud. z drzewa 14. Wś Ł. os. 18, z grun. mr. 262. Ługowa, wś włośc, pow. wilejski, o 38 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Ilii do m. Radoszkowicz, 4 dm. , 47 mk. 1866. Ługowa, ros. Ługowaja, wś, pow. lipowiecki, nad Sobkiem, o 1 w. niżej wsi Iwańki, ma 328 mk. , 582 dzies. ziemi, cerkiew Uspeńską z r. 1856; własność Łobaczewskiego. Ługowa, u Marczyńskiego Łuhowata, wś, pow, olhopolski, przy ujściu rz. Dochny do Bohu, gm. Ujście, par. Czeczelnik, od Olhopola w. 30, od Kodymy 35, mk. 588, dm. 162, ziemi włośc, 847, dwors. 595 dzies. Należała do Moszyńskich, Szembeków, dziś Łopandina. Cerkiew p. wez. s. Dymitra, do której należy 914 parafian i 32 dzies. ziemi. Por. Łuka. Ługowa. Tak Lib. ben. Łaskiego I, 613 zwie też rzekę Czarnę. Por. Łukawka. Ługowa Wola 1. wś, pow. grójecki, gm. i par. Promna. w 1827 r. 10 dm. , 121 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. Wola rozległy mr. 851 grunta orne i ogrody mr. 524; past. mr. 1, lasu mr. 307, nieuż. i place mr. 19, bud. mur. 3, z drzewa 7, płodozmian 9polowy, Wś Ł. Wola os. 11, z grun. mr. 12. 2. Ł, W. , wś, powiat kozienicki, gm. i par. Policzna od Kozienic 18 w. , gruntu dwors. 286 mr, włośc. 296 mr. , 18 dm. , 134 mk. Ługowe, jez. ; przez nie przechodzi Batowy kanał ob. . Ługówek, Ługówka, ob. Czaplinek, Ługowice, wś nied. Pilicy, pow. grójecki, gm. Borowe, par. Michałowice Łaski, Lib. ben. II, 309. W 1827 r. 12 dm. , 92 mk. We, dług Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. lit. A. rozle gły mr. 482 grunta orne. i ogr. mr. 364, łąk mr. 35, past. mr. 68, wody mr. 2, lasu mr. 8, nieuż. i place mr. 5, bud. mur. 1, z drzewa 8, cegielnia, pokłady torfu; folw. ten w r. 1867 oddzielony został od dóbr Tomczyce. Folw. Ł. lit. B. rozległy mr. 900 ogr. mr. 1, łąk mr. 108, lasu mr. 784, nieuż. i place mr. 7, bud. z drzewa 4, smolarnia, pokłady torfu z eksploatacyą na większą skalę. Folw. ten w r. 1871 oddzielony od dóbr Ł. lit. A. A. Pal. Ługowiec, folw. , pow. borysowski, 5 włók rozl. , już od roku 1700 własność Owłoczyńskich. AL Jel, Ługowiki i Słoboda Ługowicka, wsie, pow. radomyski, na praw. brz. rz. Usz i nad strugą Rahówką, w par. prawosł. Chabne o 6 w. . Ługowiny, folw. , pow. średzki, 872 mr. rozl. , 3 dm. , 54 mk. ; należy do gm. i dom. Klony. Poczta w Węgierskiem o 1 kil. ; st. kol. żel. w środzie o U kil. Ługowiska, folw. , pow. włocławski, gm. Pyszkowo, par. Choceń, o 8 w. od Kowala. W 1827 r. par. Lubień 2 dm. , 12 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 248 grunta orne i ogr. mr. 161, łąk mr. 7, wody mr. 76, nieuż. i place mr. 4, bud. mur. 3, z drzewa 3; płodozmian l0polowy. Folw. ten w r. 1877 oddzielony od dóbr Szczytno. Ługówka, ob. Łukówka. Ługówka, ob. Czaplinek. Ługowo, zaśc. pryw. nad rz. Dziśnienką, pow. dziśnieński, o 8 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 6 mk. katol. 1866. Ługwałd Ługowo Ługowo Ługowo, niem. Lugowen ob. , pow. wystrucki. Ługwałd, jedna z nazw wsi po niem. Hochwalde, pow. olsztyński. Łuh, ob. Łuch. Łuh, ob. Łuka i Ługowa, Łuh al. Ług, wś, pow. gorlicki, leży przy gościńcu murowanym z Gorlic 20. 8 kil. przez Konieczną na Węgry, w okolicy górskiej i le sistej, 490 m. npm. , nad potok. Konieczną, ucho dzącym do Popradu, i graniczy na zachód z Rzegiestowem niższym, na północ ze Smrekowcami i Jasionką a na południe i wschód ze Żdynią. Mała osada ma 272 mk. gr. katol. wyznania, zaliczonych do parafii w Żdyni. Pos. więk. Skrzyński ma obszaru 112 mr. lasu szpilkowego; pos. mniej. 532 mr. roli, 118 mr. łąk, 115 mr. pastw. i nieuż. na zboczach górskich i 107 mr. lasu. Gleba jest zimna owsiana. Mac. i Łuh 1. al. Łuhy, wś w pow. nadwórniańskim, 14 kil. na płd. od Nadwórny, tuż na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Delatynie. Na płn. leżą Pasieczna i Delatyn, na wsch. Delatyn, na płd. Dora, na zach. Zielona. Wody z całego obszaru uchodzą do Prutu za pośrednictwem pot. Przemyska. Na staje on w zach. stronie wsi, płynie zrazu na płn. wsch. a potem na wsch. do Delatyna. Od praw. i lew. brz. zasilają go liczne strugi, z których najznaczniejsza Mała Rzeka od praw. brz. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie po toku, nad jego średnim biegiem, bliżej granicy wsch. cerkiew 524 m. . Cały obszar prze ważnie lesisty. Najwyżej wznosi się Czernohorzec 1402 m. na granicy płd. zach. znak triangul. . Na płn. od niego wznosi się Czorna Klewa 1081 m. , następnie Jabłonica i in ne, znacznie niższe wzgórza. Własn. więk. rządowa ma pastw. 14, lasu 5441; własn. mniej. roli orn. 71, łąk i ogr. 882, past. 388, lasu 50 mr. W r. 1880 było 643 mk. w gm. , 4 na obsz. dwors. obrz, gr. kat. , górskiego ro du Hucułów, z wyjątkiem kilku obrz. rzym. kat. . Parafie rzym. i gr. katol. w Delatynie. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Jana Apo stoła. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do klucza delatyńskiego w sstwie kołomyjskiem. W lustr. z r. 1765 zwie się ona Łuką. 2. Ł. al. Młynki, przy siołek Wolicy w pow. dobromilskim. 3. Ł. , poszczególne domy w Różance niżnej w pow. stryjskim. 4. Ł. , część Winiatyniec w pow. zaleszczyckim. 5. Ł. , ob. Krzywy Łuh. 6. Ł, Jaziw, ob. Ług Jazowy. 7. Ł. Krasny, przys. i leśniczówka w Żabiu w pow. kosow skim. Lu. Dz. Łuh 1. grupa chat włościańskich w obrębie gminy Piedykowiec Piedekoutz, w pow. kocmańskim. 2. Ł. , przys. wsi Szypiniec, w pow. kocmańskim. 3. Ł. , przys. wsi Ispasa, w pow. wyżnickim. Br. G. Łuh 1. Dubowy, albo odwrotnie, mały za ścianek poleski w pow. borysowskim, w okr. polic. 1 chołopienickim, przy drogach wiodą cych z Chołcholic i Ostrowia do Kracewicz; osada jedna; są to południowe okolice jeziora Pelik, z rozlewu Berezyny uformowanego. 2. Ł. Horeły al. odwrotnie, wś i dobra w pow. borysowskim, w gm. korsakowickiej, w okr. polic. łohojskim, nieopodal rzeki Cny, osad włócznych 22, łąki obfite. Zauważyć należy, iż cała okolica, w kierunku od południa na północ, na przestrzeni mniej więcej mil dzie sięciu, począwszy od mka Ziembina aż po za Dziedziłowicze, tworząc znaczną podniosłość pomiędzy kotlinami Berezyny i Cny, szeroką od 2 4 mil, stanowi wodorozdział, z którego wypływa dużo żywych wód, wlewających się do obu wzmiankowanych rzek; zwłaszcza Berezyna mocno się zasila wodami tego górzy stego pasma, i tu znajdujemy następne jej po średnie lub bezpośrednie dorzecza Ziembinkę, Kiszkurnię, Chytrą, Lisicę, Smolankę, Moszkę, Sosnę, Pustomieciszkę, Studzienkę, Trościankę, Mraj, Możnicę, Nidalkę, Lipkę, Derażynę i Berozkę. Do Cny stąd wypływają Piadynka i Gniuta. Mybyśmy gotowi nazwać ten wodorozdział w borysowszczyźnie ziembińskodziedziłowickim, w środku którego leży ŁuhHoreły i Mściż. Dobra, dziedzictwo Jeśmanów, mają obszaru 122 1 2 wł. Al. Jel. Łuh Tel Luh, 3 wsie tego nazwiska na Łu życach. 1. niem. Luga, na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W r. 1875 dm. 66, mk. 328, w tem Serbów 288; szkoła elemen tarna. 2 Ł. , maleńka osada pod Swjeczkecami, w pow. kamjeneckim. W r. 1875 ludno ści serbskiej 8. 3. Ł. , niem. Lug v. Sagarlug, na pruskich górnych Łużycach, w pow. roz bórskim. W r. 1871 domów 65, mieszkań ców 478. A. J. P. Łuh 1. potok górski, bierze początek na północnozachodnim obszarze gm. Stebnika, w pow. dobromilskim; wkrótce dostaje się na obszar Berehów dolnych pow. Lisko i tutaj, przerżnąwszy drogę kolei żel. łupkowskiej, koło kolonii Siegental uchodzi z praw. brz. do Strwiąża. Długość biegu 4 kil. Kierunek biegu płn. zachodni. Nad prawym wschodnim brzegiem wznosi się góra Kuszmień 624 m. . 2. Ł. , potok górski, wypływa ze źródeł leśnych, na zachodnim stoku góry Kamienia Ławorta 769 m. , w obr. gm. Stefkowy, w pow. Lisko; płynie lasem na zachód, potem na połudn. zachód, i przerżnąwszy drogę kolei żel. łupkowskiej, uchodzi do Starego potoku. Długość biegu 6 kil. 3. Ł. , potok, biorący początek w Lipowcu, w pow. cieszanowskim, po zachodniej stronie wsi, płynie na południowy Łuh Łujże wschód i pod Mielnikami uchodzi do Lipowca z praw. brz. Długość biegu 5 kil. 4. Ł. Tak się zowie część górnego biegu rzeki Seretu, dopływu Dniestru, od wsi Żarków po Pieniaki. Por. Grabarka i Wolica. Ob. Seret. Łuhinka, wś, pow. owrucki, na zachód od mka Łubiny. Lubińska Rudnia, pow. owrucki, nad Żerewem, poniżej m. Łubiny. Łubiny, mko, pow. owrucki, gm. Ł. , okr. polic. Iskorość, o 24 w. od Noryńska, o 23 od Iskorości, nad rz. Żerewem, daleko powyżej Wiazówki. Była tu kaplica katol. parafii Wieledniki. Jest tu gorzelnia, własność M. Zaleskiego, przerabia 40000 p. zboża na 11000 wiader spirytusu 1881. Łuhowe, ob. Łęgowe, Łuhowego młyn na obsz. dwor. Bolechów, pow. doliński. Łubowice, potok, ob. Łukowiec. Łuhy 1. al. Łęgi, poszczególne domy w Żyznomierzu w pow. buczackim. 2. Ł. , młyny na obsz. dwor. Kościelniki w pow. buczackim. 3. Ł. , wś w pow. dolińskim, 16 kil. na płd. od urzędu poczt. w Dolinie, 16 na płd. zach. od sądu powiat. w Rożniatowie. Na płn. wsch. leży Spas, do wsch. narożnika przypiera Lecówka, na płd. leżą Lipowiec i Suchodół, na zach. Ilemnia. Zach. część obszaru przepływa pot. Czeczwa od płd. zach. z Suchodołu na płn. wsch. do Spasa. Od praw. brz. wpada do niej Mełecinka, płynąca od płd. wsch. na płn. zach. wzdłuż granicy płd. zach. , do Mełecinki zaś wpada pot. Powolny, płynący od płn. wsch. na płd. zach. wzdłuż granicy płd. wsch. Od lew. brz. wpada do Czeczwy w obrębie wsi Ilemka, płynąca od zach. na wsch. Zabudowania wiejskie leżą na lew. brz. Czeczwy. Na zach. od nich wznosi się na granicy wzgórze Żłób do 676 m. W stronie wsch. , lesistej, wznoszą sią Brusne, Źerużny 813 m. a na narożniku wsch. Łuby do 823 m. znak triangul. . Włas. więk. probostwa łacińskiego w Dolinie ma pastw. 2, lasu 1081 mr. ; włas. mniej. roli ornej 87, łąk i ogr. 249, pastw. 32, lasu 9 mr. W r. 1880 było 232 mk. w gminie obrz. gr. katol. , z wyjątkiem kilku rzym. katol. . Par, rzym. katol. w Dolinie, gr. katol, w Spasie. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Stefana. 4. Ł. , młyn i karczma na obsz. dwor. Manasterzec w pow. drohobyckim. 5. Ł. , młyny na obsz. dwor. Kunisowce w pow. horodenckim. 6. Ł. , młyn i karczma na obsz. dwor. Werchrata, pow. Rawa ruska. 7. Ł. , ob. Łęgi i Łuh. Lu. Dz. Łuhy, ob. Lutyczyna, Łuby, szczyt i góra lesista, wznosząca się na granicy gmin Spasa, Dubszary, Lecówki i Lub w pow. dolińskim, pod 41 44 30 wsch. dłg. g. F. , a 48 50 płn. sz. g. ; od wschodu opływa ją Dubszarka; ze stoku północnego spływają wody do Czeczwy, a z południowego do Melecinki, dopływu Czeczwy. Na połu dnie wznosi się szczyt Czerteż 758 m. , na płn. zach. szczyt Żerużny 813 m. . Wznie sienie Ł, 823 m. szt, gen. Br. G. Łujcewszezyzna, folw. szlach. , pow. oszmiański, 2 okr. adm, , 68 w. od Oszmiany, 1 dom, 10 mk. katol. 1866. Łujnie, wś, pow. szawelski, gm. kurszańska, śród obszernych lasów starościńskich, par. rawdziańska; 9 osad, 158 dzies. ziemi. Sady owocowe. J. G. Łujsze, wś, pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Wyłkowyszki; odl. 8 w. od Wyłkowyszek. Ma 10 dm. , 67 mk. W 1827 r. par. Olwita 8 dm. , 79 mk. Por. Dydwiże. Łujże, wś, pow. rossieński, par. szwekszniańska. Łuk, część Potylicza, pow. Rawa Ruska. Łuk, Łyk, rus. nazwa m. Ełk w Prusach Wschod. Łuk, niem. Luck, wś, pow. bilowiecki na Szląsku Austr. , ma szk, ludową, 555 mk. Łuk, pot. , ob. Jacyny. Łuka, ob. Łąka. Łuka, dwa małe w pobliżu siebie zaścianki w pow. ihumeńskim, w okr. polic. użdzieńskim, w całkiem odludnej, bagnistej, pomiędzy Szackiem, Werkałami i Chotlanami miejscowości, do koła otoczonej olbrzymiemi moczarami i omszarami zwanemi Gniłe, Jaźwiny, Korytno, Bobowe i Aleksina, Trudno o dziksze, zapa dlejsze zakątki, o których mówią, że ani Bo ga, ani ludzi. Osad 4. AL Jelski, Łuka 1. po rusku Łuh, wielka wieś rządowa, pow. olhopolski, nad rz. Sawranką; od Olhopola w. 27, od st. Popieluch D. Ż. O. K. 12 w. Rzeka Sawranka Czeczelniczka rozdziela wieś tę na Starą łukę i Słobodę łukę Staryj łuh i Słobodn. łuh, mk. razem 3774, dm. 352, ziemi 3614 dz. Par. katol. w Kodymie; 2 cerkwie św. Mikoła i N. P. Różańcowej, ze 151 dz. ziemi. Urząd policyjny 2 stanu, urząd gminny do którego należą Ł. , Horodyszcze, Rudnica, Czarnomin, Kozłówka, Rybki i Honorówka; mk. 6451 męż. i 6354 kob. , razem 12805. Ziemi w obrębie gminy 9021 dz. włośc, dw. 1870. Włościanie zajmują się wyrobami z drzewa, osobliwie robią koła, wozy, które sprzedają na okolicznych jarmarkach; wartość tych wyrobów dochodzi do 5000 rs. Majątek ten należał do Lubomirskich, do klucza czeczelnickiego, następnie do Rzewuskich, skonfiskowany Wacławowi Rzewuskiemu po 1831 r. Jest tu fabryka ćwieków drewnianych, własność K. Graupego, 5000 rs. produkcyi. 2. Ł. Mołczańska, wś, pow. jampolski, nad rzeką Moraszką, gmina Pieńkówka, par. Mołczany, mk. 861, zie Łuhinka Łuhinka Łuhowe Łuhowego Łuhy Łujcewszezyzna Łujnie Łujsze Łuk Łuka Łuka Łuka i Tulin mi włośc. 732, dwor. 872 dz. Należała do Lubomirskich, do klucza szarogródzkiego, dziś Poletyłły i Olszewskiej. Cerkiew podwyższenia ś. Krzyża 39 dz. ziemi; osad 139. 3. Ł. Mieleszkowska, wś, pow. winnicki, nad rz. Czaplą, wpadającą do Bohu, gm. Hawryszówka, par. Winnica; dm. 160, mk. 861, ziemi włośc. 872, dwor. 732 dz. Należała do Zagórskich, Dydyńskich, dziś Raili. Grunta górzyste, ziemia częścią glinkowata, las zwany Strusów, stawy, sady owocowe, młyny przy Winnicy. Według podań Zaporożcy mieli tu swoje kryjówki. Obecnie niema ich śladu Marczyński. 4. Ł. Michałpolska, z Janówką, wś, pow. latyczowski, parafia, gmina i okrąg policyjny Michałpol; 270 mk, , 355 dz. ziemi włośc. , 408 dwor. , należała do Wisłockich, Wejdlichów, Przyłuskich, dziś Sobolewskich. 5. Ł. Barska, wś, pow. lityński, nad rz. Tesówką Dumką, gm. Owsianiki, od Lityna w. 33, w bliskości kolei odes. wołocz. , między stacyami Wołkowińcami i Sewerynówką; dm. 127, mk. 670, ziemi włośc. 994; należy do wielu właścicieli, obszar których wynosi 1500 dz. Największa część Krauzów 477, Brzozowskich 340, Lewickiego i innych. Ziemia glinkowata, lasu mało. Odlewnia żelaza G. Frenklowej o 20 robotnikach produkuje 40000 pud. odlewów na sumę 7000 rs. Kotlarnia Gertehnera o 3 rob. produkuje na 1500 rs. rocznie. Cerkiew pod wezw. N. P. Różanc. z 49 dz. ziemi. Par. katol. do Baru. 6. Ł. Nowokonstantynowska, wś, pow. lityński, gm. Chmielnik, o w. 22 od m. Lityna, par. Nowy Konstantynów, dm. 84, mk. 280, ziemi 323 dz. należącej do Włos z Rosochową. Dawniej dziedzictwo Rzewuskich; hetmanowa Rzewuska sprzedała ją, wraz z kluczem nowokon stantynowskim, ks. Adamowi Czartoryskiemu, a od tego nabyli Jaroszyńscy; po 863 r. z rozporządzenia rządu przymusową sprzedażą cały ten majątek przeszedł do Koczubeja. Ziemi dwor. w całym majątku 9171 dz. Por. Hołowczyńce. 7. Ł. Zabokrzycka, wieś, pow. bracławski, nad Śielnicą, gm. Szpików, 83 dm. , 420 mk. , ziemi włośc. 778 dz. Należała do Potockich; obecnie sprzedana Udiełom. 8. Ł. , wieś, pow. bracławski, zwana Czepielowską, par. Niemirów, mk. 740, ziemi włośc. 882 dz. , dwor. 542 z Czepielówką, dm. 68; urząd gminny do którego należą Łuka, Sieliszcze, Berezówka, Strzelczyńce, Kanawa, Nikiforowce, Iwanowce, Zachnówka, Oszytkowce, Dzwonicha, Sokolińce, Koluchy, Potuszna, Szenderówka, Federówka, Markówka, Trościaniec, Lataniec, Komarów, M. Woronowica i inne; w ogóle wsi 22, dm. 1870, mk. męż. 6106, kob. 5638, razem mk. 11744; ziemi włośc. 12588 dz. , w tej ilości orn. 9021 dz. , wypada więc na 1 mk. 1. 01 dz. Własność dawniej Bukojemskich, dziś Rutkowskich. Jest tu cerkiew pod wezw. ś. Michała z 1800 parafian i 43 dz. 9. Ł, Wróblowiecka, ob. Łąka Wróblowiecka. Dr. M. Łuka i Tulin, dobra, pow. żytomierski, własność Jana Dobrowolskiego, wzorowe gospodarstwo rolne. Por. Hornostajpol. Łuka 1. wś, pow. kijowski, na lew. brz. rz. Irpień, o 5 w. powyżej Biłhorodki, o 4 w. od Muzycz. Rozrzucona po wzgórzach i ni skiej łące, ma 250 mk. Są ślady, że była nie gdyś rozleglejszą. Ma to być owa Łuczska wołost, którą w. ks. Jaropełk w XII w. po darował ławrze pieczarskiej. Wprost Ł. za rzeką leży wś Bobryca. We wsi Ł. jest cer kiew paraf. ś. Mikołaja z r. 1798, do której się zalicza także wś Horbowicze. Por. Jasnohorodka. 2. Ł. , wś, pow. taraszczański, o 17 w. od Taraszczy, o 22 od Olszanicy, o 2 od Koszowatej. Mk. 1410, cerkiew z r. 1742. Cu krownia od r. 1860, własność Młodeckiej, ma 1 bateryą dyfuzyjną, 8 kotłów parowych o si le 400 koni, zatrudnia 400 ludzi, r. 1882 prze robiła 87700 berkowców buraków na 71000 pudów mączki, wartości 355000 rs. Cegielnia o 6 robotnikach produkuje 100000 sztuk cegły za 800 rs. Por. Koszowata. 3. Ł. , wś, pow. czerkaski, par. prawosł. Worobijówka, nad rz. Rosią, o 4 w. powyżej mka Meżyrycza ob. , 555 mk. 4. Ł. Stawidlańska, futor, pow. czehryński, par. prawosł. Erazmówka, o 2 w. od Erazmówki ku Krymkom, 2924 dz. ziemi, utwo rzony 1831 r. przez kupców Bondarewych, którzy tu 1844 założyli fabrykę cukru i osadę robotniczą wielkorosyjską. 5. Ł. Glńskiego, por. Lisianka. F. S. Łuka, wś w pobliżu m. Sienno, gub. witebska, nad jez. , z którego Krywinka wypływa. Łuka Wielka i Pułkownicza, wś, pow. łochwicki gub. połtawskiej, na lew. brz. rz. Suły, o 12 w. na płn. od Łochwicy, 424 dm. , 2552 mieszk. Łuka 1. wś w pow. buczackim, 32 kil. na płd. zach. zach. od Buczacza, 16 kil. na płd. zach. od sądu powiat, w Monasterzyskach, tuż na wsch. od urzędu poczt. w Uściu zielonem. Na płn. leży Uście, na wsch. Niskolyzy, na płd. Petryłów, na zach. Petryłów dwie ostat. miejscowości w pow. tłumackim. Wzdłuż zach. granicy płynie, na małej przestrzeni, jedno ramię Horożanki, dopływu Dniestru, od płn. na płd. ; granicę płd. zach. tworzy Dniestr, płynący w tym samym kierunku. Zabudowania wiejskie leżą w zach. stronie. Jedna część wsi wraz z dworem i folwarkiem zwie się Senkowem al. Synkowem. W r. 1880 było 985 mk. w gminie, 25 na obsz. dwor. a mianowicie 9 na obsz. dwor. Łuki, 16 na obsz. dwor. Senkowa, obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 30 obrz. rzym. kat. Parafie rzym. i gr. katol, w Uściu zielonem. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja. O roli ornej i t. d. ob. Uście zielone. 2. Ł. z Monasterem, wś w pow. buczackim dawniej w pow. horodenckim, 34 kil. na płd. płd. zach. od Buczacza, 16 na płd. płd. zach. od sądu powiat. w Potoku złotym, tuż na płn. od urzędu poczt. w Niezwiskach. Wś tę oblewa Dniestr ze wszystkich prawie stron i oddziela od pow. horodenckiego, a mianowicie na płn. od Piotrowa, na płn. zach. od Isakowa, na zach. od Podwerbiec, na płd. od Niezwisk, na wsch. od Rakowca. Na płn. wsch. tylko zwęża się obszar do 1 kil. szerokości i łączy się z obszarem Uniża, leżącego również w pow. buczackim. W płd. części obszaru leżą zabudowania wiejskie Łuki, tuż nad Dniestrem; w stronie płn. , również nad Dniestrem, przysiołek Monaster. Na płn. wsch. leżą lasy. Najwyższe wzniesienie w środku obszaru wynosi 271 m. Własn. więk. ma roli orn. 598, łąk i ogr. 21, pastw. 35, lasu 1319; własn. mniej. roli orn. 898, łąk i ogr. 20, pastw. 12, lasu 40 mr. W r. 1880 było 919 mk, w gminie 738 w Łuce, 181 w Monasterze a 61 na obsz. dwor. 47 w Łuce, 14 w Monasterze obrz. gr. kat. , z wyjątkiem kilkunastu rzym. kat. Par. rzym. kat. w Potoku Złotym, gr. kat. w miejscu, dek. żukowski, archidyecezya lwowska. Do parafii należy Uniż. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Michała w Monasterze druga cerkiew i kasa pożyczk. gminna z kapit. 778 zł. Rozbiór chemiczny fosforytu znajdującego się tutaj podał Wąsowicz w Kosmosie, t. 6, r. 1881, str. 203 i 204. Nazwa przysiołka Monaster stąd pochodzi, że dawniej był tu monaster bazyliański. Około r. 1600 kupił Ławro Churczkowicz, poddany Potockich, dwa grunta, i założył na nich monaster. W r. 1617 potwierdzili Stefan Potocki i żona jego Marya Mohilanka, córka Jeremiego, hospodara multańskiego, fundacyą Churczkowicza, dodając temu monasterowi ze swej strony grunt nad samym Dniestrem, koło brodu isakowskiego. Przełożony klasztoru, o. Makary, był na soborze w Uniowie w r. 1711. Rewizya igumenów z r. 1724 tak się wyraża Monastyr Łucki ma od JM. Wdy Bełzkiego prawa; w katedrze lwowskiej zostają. Stroitel O. Makaryj Andruchowicz ma błahosłowenie od JW. o. Szumlańskiego. Zakonników tylko 2. Monaster ten zniesiono w r. 1789, a fundacyą sprzedano w r. 1801 Józefowi Cieńskiemu za 25000 złr. Cerkiewka monasteru mała, pod wezw. Oczyszczenia P. Maryi, istnieje dotąd. W Łuce przeprawiał się Sobieski z wojskiem przez Dniestr podczas wyprawy chocimskiej w r. 1673, d. 21 października czyt. Kluczycki, Pisma do wieku i spraw Sobieskiego t. I, cz. II, str. 1313, list króla pisany stąd do podkanclerzego Olszowskiego, i Grabowski Ojczyste Spominki t. II, str. 352. W czasie tej przeprawy miał Sobieski dwa przypadki Naprzód, przewiózszy się przez Dniestr, gdy z promu wysiadł, albo raczej wychodził, wpadł w wodę na brzegu tak, że aż i głowę umoczył; w kilka dni zaś potem, polując, począł biegać na koniu, który pod nim padł i zrucił pana, szczęście, że na trawę. W tem padnięciu otarł sobie brew, oko i nos z prawej strony; zresztą nie ma ani gorączki, ani czuje wielkiego bólu, i na łóżku nie leży; już dzisiaj, t. j. 30 października, znaki tylko sine na twarzy zostają Kluczycki 1. c. , str. 1314. W polu zwanem Mohyłki opodal leśniczówki, a także w polu zwanem Werch łanu i Na Gaju znachodziły się dawniej mogiłki, a w nich kościotrupy, narzędzia kamienne i ozdoby bronzowe. 3. Ł. z Kuliszówką i Stopami, wś w pow. kałuskim, 26 kil. na płn. płn. wsch. od Kałusza, 11 kil. na płn. od sądu powiat. w Wojniłowie, tuż na płd. od urzędu poczt. w Bukaczowcach. Na wsch. leży Siwka Wojniłowska, na płd. Dołżka, na płd. zach. Dąbrowa, na zach. Kotoryny w pow. żydaczowskim i Cwitowa w pow. kałuskim, na płn. Bukaczowce i Tenetnikl w pow. rohatyńskim. Wzdłuż granicy płn. płynie Dniestr od zach. na wsch. nader krętym biegiem, dzieląc się kilkakrotnie na ramiona, i zabiera wodę z całego obszaru za pośrednictwem małych prawobocznych dopływów, W dolinie Dniestru leżą zabudowania wiejskie nad samą rzeką 233 m. i część wsi Przewóz, a w części płd. przysiołek i folw. Kuliszówka. Tu wznosi się znak triangul. 241 m. , a stąd aż ku granicy płd. zach. sięga las. Włas. więk. ma roli orn. 306, łąk i ogr. 274, pastw. 192, lasu 355 mr, ; włas. mniej. roli orn. 404, łąk i ogr. 190, pastw. 77 mr. W r. 1880 było 485 mk. w gminie, 82 na obsz. dwor. 70 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Wojniłowie, gr. kat. w miejscu, dek. żurawnieński, archidyecezya lwowska. Do par. należy Ćwitowa. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Jana Chryzostoma. 4. Ł. , wś w pow. złoczowskim, 8 kil. na płd. wsch. od sądu powiati urzędu poczt. w Złoczowie. Na płn. leżą Zazule, na płn. wsch. Trościaniec mały, na płd. wsch. Podlipce, na płd. Zarwanica, na zach. Strutyń i Zazule. Płd. granicy dotyka na małej przestrzeni pot. Złoczówka, płynący od wsch. na zach. Płd. wsch. część wsi przepływa mały dopływ Złoczówki, płynący z Trościańca od płn. wsch. na płd. zach. W dolinie tego potoku leżą zabudowania wiejskie, na płd. od nich część wsi Brzeg. W stronie płn. , przeważnie lesistej, wznosi się góra Bochenkowa do 405 m. znak triangul. . Na płn. od niej leży niwa Monasterskie, zajmująca także zach. część Trościańca małego, z widocznemi śladami dawnego Łuka Łukacz Łuka monasteru. . Stąd piękny przedstawia się widok ku stronie płd. na całą okolicę. Jest tu także mały wodospad, nazwany przez Sobieskiego Niedowiarką. Miejsce to lubił bardzo dziedzic Złoczowa Aleksander hr. Komarnicki i kazał się tu pochować. Na grobie stoi obelisk, obecnie już nadpsuty. Dalej na płn. od tej niwy wznosi się góra Krucza do 434 m. a na granicy płn. leży część wsi Zazule. W pobliżu góry Bochenkowej znaleziono przy odkopywaniu kamieniołomu fajeczkę turecką, skamieliny ryb, kości ssaków, a także całą jaszczurkę Pterodactylus Rkp. Schneidera w Muz. Ossol. . Tuż na płd. od wsi idzie gościniec i kolej stacya Płuchów. Na Łoskotowie, wzgórzu od granicy strutyńskiej, są ślady cmentarzysk. Znachodzono tam dawnemi czasy narzędzia krzemienne i piłki, noże, młotki, siekierki i t. d. Na szczycie tego wzgórza leży ogromny kamień, oznaczający dawny grób. Własn. więk. ma roli orn. 504, łąk i ogr. 104, pastw. 85, lasu 581 mr. ; włas. mniej. roli orn. 343, łąk i ogr. 109, pastw. 28, lasu 21 mr. W r. 1880 było 283 mk. w gminie, 42 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 20 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Złoczowie, gr. kat. w Trościańcu małym. We wsi jest cerkiew i szkoła filialna. 5. Ł. , nazywano tak dawniej wś Łuh w pow. nadwórniańskim ob. . 6. Ł. Mała, wś w pow. skałackim, 21 kil. na płd. wsch. od Skałatu, 18 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Grzymałowie, 5 kil. na płd. od urzędu poczt. w Tarnorudzie. Na płn. leżą Faszczówka i Turówka, na zach. Ostąpie, na płd. Kokoszyńce, na wsch. przypiera wieś do granicy rosyjskiej, do pow. proskurowskiego. Wzdłuż granicy wsch. płynie Zbrucz krętym biegiem od płn, na płd. Do Zbrucza wpada mały potok, nastający w zach. stronie obszaru, a płynący na wsch. i zasilony mniejszemi strugami. Zabudowania wiejskie leżą nad Zbruczem w płn. wsch. stronie 279 m. . Na granicy płn. wznosi się wzgórze Ł. Mała do 347 m. znak triangul. . W stronie zach. dochodzi jedno wzgórze 380 m. wys. Własn. więk. ma roli orn. 783, łąk i ogr. 37, pastw. 62, lasu 370 mr. ; własn. mniej. roli 1985, łąk i ogr. 99, pastw. 30 mr. W r. 1880 było 1136 mk. w gminie, 62 na obsz. dwor. 220 obrz. rzym. kat. , 863 gr. kat. . Par. rz. katol. w Tarnorudzie, gr. kat. w miejscu dek. skałacki, archidyec. lwowska. Do parafii należy Faszczówka. We wsi jest cerkiew, szk. fil. , kasa pożyczk. gminna z kapit. 2919 zł. , leśniczówka, folw. i młyn. O geologicznych stosunkach Łuki małej, a zwłaszcza o skamielinach tu znalezionych, pisał Olszewski w Jahrb. dr. geol. Reich. t. 25, str. 91. 7. Ł. Wielka Ł. Wełyka, wś w pow. tarnopolskim, 14 kil. na płd. od Tarnopola, 8 kil. na płn. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Mikulińcach, Na zach. leży Chodaczków, na płn. Chodaczków i Buczniów, na wsch. Myszkowice, na płd. wsch. Czartoryja, na płd. zach. Nastasów. Wzdłuż granicy wsch. płynie Seret od płn. na płd. , środkiem obszaru zaś płynie pot. Gniła, dopływ Seretu, zrazu od płn. na płd. krętym biegiem, a potem na małej przestrzeni wzdłuż granicy płd, zach. na płd. wsch. do Czartoryi. W dolinie Seretu leżą zabudowania wiejskie; na płn. zach. od nich, na praw. brz. Gniłej, grupa domów Chatki. Najwyższy punkt w zach. stronie wsi wznosi się do 352 m. , w płd. stronie Łysa góra do 342 m. Własn. więk. ma roli orn. 943, łąk i ogr. 42, pastw. 101 mr. ; włas. mniej. roli orn. 1899, łąk i ogr. 85, pastw. 122 mr. W r. 1880 było 1594 mk. w gminie, 55 na obsz. dwor. 232 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Mikulińcach, gr. kat. w Myszkowicach, We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Michała, szk. etat. jednokl. , kasa pożyczk. gm. z kapit. 805 zł. , folwark i gorzelnia. 8. Ł. , ob. Łąka. Lu. Dz. Łuka al. Luca, wieś parafialna, w pow. kocmańskim, na prawym brzegu Dniestru, należy do sądu powiat. w Zastawnej, liczy na obsz. dwors. 40, na obsz. zaś chłopskim 588 mk. , razem 628 mk. 1880 r. . St. p. w Zaleszczy kach w Galicyi. Ob. Łuch. Br. G. Łuka, niem. Lucka al. Lukka, wś nad granicą pol. , pow. szczycieński, st. poczt. Lipo wiec; areał wynosi 25 włók; 1857 r. 231 mk. ; paraf. kat. Wielbark. Osada ta założoną zo stała dopiero po r. 1763, w którym stanął po kój hubertsburski między Prusami a Austryą, Ob. Töppen Gesch. Masurens, str. 386. Por. Galindya. Kś. Fr. Łuka Nowa, wś, pow. wojerecki. Miała 1840 r. 263, 1860 277, 1880 249 Serbów. Łuka, rz. , ob. Kraśniany, pow. wilejski, Łuka dok. Tryp, lewy dopływ rzeczki Omulew, wpadającej do Narwi. Łuka, jedno z grupy jeziór, położonych przy ujściu Wiźnicy, nad lewym brzegiem Prypeci. Jez. Ł. w pow. włodzimierskim gub. wołyńskiej ma według Strelbickiego ś w. kw. rozl. Łuka, wsch. część jeziora Galwe. Łukacz, przys. i folw. w Brzeźcu, pow. rudecki. Łukacz, czyli Łokacze, niem. Lukatz, wś i gm. nad Drawą i blisko Noteci, pow. czam kowski, 3 miejsc a Ł. , wś; b Krzyż Kreuz, dworzec kolei żelaznej; c Marks, leśnictwo; w r. 1881 miał 1750 mk. , w roku zaś 1871 144 dm. , 1917 mk. , 1726 ew. , 147 kat. , 44 żydów. Szkoła elementarna kilkoklasowa, 167 analf. Poczta, gośc. , tel. , st. kol. żel. w Krzyżu. Por. Czarnków. M. St, Łuka Łukanowice Łukanówka Łukasina Łukaszcze Łukaszew Łukaszewicze Łukaszewko Łukaszewo Łukaszewszczyzna Łukacz 1. rzeczka, bierze początek na ob szarze gm. Pohorce, w pow. rudeckim pły nie łączkami na północ; w Ostrowie pohoreckim, będącym częścią wsi Pohorzec, zwraca się na południowy wschód i płynie przez Ko niuszki tuligłowskie, następnie Tuligłowy, gdzie dawniej przepływała wielki staw, dziś spuszczony i na łąkę zamieniony, i we wsi Brzeźcu, na południowym jej krańcu, uchodzi do Wereszycy, dopływu Dniestru. Długość biegu 13 kil. Źródło leży 290 m. , ujście 270 m. npm. 2. Ł. , strumień, wypływa na połu dniowowschodnim obszarze Trofanówki, przy siołka Baliniec, w pow. kołomyj skim; wkrótce przechodzi na obszar Zebranówki, w pow, śniatyńskim, i podążając na południe, na granicy gmin Kilichowa i Wołczkowiec uchodzi z lew. brz. do Czerniawy ob. , dopływu Prutu. Dłu gość biegu 8 kil. i pół. Br. G. Łukaczów, lesiste pasmo górskie w zach. stronie Dołhołuki, pow. stryjski, między potokami Kamiennym a Glinnym, dopływami pot. Szypilskiego. W tejże wsi w płd. stronie leży las Ł. a wody jego zabiera pot. Niedźwiadek. Łukajcie wś, pow. rossieński, par. i gm. Szydłów, przy drodze rossieńskoszydłowskiej, o 11 w. od Rossień, o 7 od Szydłowa. Łukamie, jez. , niem. LoeokmanSee, por. Luemir i Charzykowskie t. I, 866. Łukana, ob. Święta. Łukańcze, wieś rząd. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 18 w. od Trok, 2 dm. , 18 mk. katol. 1866. Łukanowice z Isepem i Zarudziem, wieś w pow. brzeskim, leży na lewym brzegu Du najca, przy gościńcu rządowym z Wojnicza do Tarnowa. Obadwa przysiołki leżą na samym brzegu rzeki. Ta wieś, położona w ziemi uro dzajnej, należy do parafiirzym. kat. , sądu pow. i urzędu poczt. w odległym o 2. 2 kil. Wojni czu i liczy 521 mk. rzym. kat. , z których 41 przebywa stale na obszarze więk. pos. p. Ad. Jordana, mającej obszaru 261 mr. roli, 15 mr. łąk i ogr. , 95 podmokłych pastwisk i 63 mr. lasu sosnowego; pos. mniej, 184 mr. roli, 9 mr. łąk i 76 mr. pastw. Kasa pożyczk. gmin na liczy 1146 zł. w. a. kapitału. Ł. leżą w ró wninie 207 m. npm. , mają obszerne zabudowa nia dworskie i graniczą na zachód z Wojni czem, na północ z Zakrzowem, na południe z Naklem, na wschód za Dunajcem z Bło niem. Mac. Łukanówka, wś rząd. w pow. bałckim nad rz. Kodymą, gm. Wielka Meczetna, par. Krzywe jezioro, 132 dm. , mk. 879, ziemi włośc. 1993 dz. Należała do dóbr królewskich, w r. 1810 nadana na 12 lat ks. Oboleńskiemu, a obecnie generałowi Wojewódzkiemu. Ziemi dwor. 2567 dz. Cerkiew Podwyższenia Ś. Krzyża z 102 dz. ziemi. Dr. M. Łukasina, ob. Lucasine, Łukaszcze, las w płd. stronic Sałaszowa, pow. Rawa Ruska. Łukasze, attyn. , ob. Godlewo. Łukasze 1. albo z rusińska Łukaszy, trzy w pobliżu siebie leżące zaścianki, w pow. miń skim, w okr. polic. 3 kojdanowskim, w pobliżu rzeczki Łapcianki, lewego dopływu Usy, wszy stkie razem mają osad 24; tędy droga z Szabuniewszczyzny do Zabłoty; miejscowość wzgór kowata, bezleśna, grunta dobre. Por. Kamienny Ugoł. 1. Ł. , mały zaśc. w pow. mińskim, o mil 2 na północ od mka Rakowa, w okolicy Borzdynia; parafia katol. rakowska, okr. polic. 2 rakowski, miejscowość wzgórkowata, grunta mierne, osada 1. 3. Ł. , wś w pow. nowo gródzkim, w gm. rajczańskiej, nad rzeką Newdą, osad 12, miejscowość wzgórkowata, bezle śna, grunta dobre. AL. Jel. Łukaszew, ob. Głuchów. Łukaszewicze, wś rząd. , pow. święciański, 4 okr. adm. , o 46 w. od Swięcian, 13 dm. , 105 mk. katol. 1866. Łukaszewko, osada, pow. gnieźnieński, 4 dm. , 43 mk. , 26 ew. , 17 kat. , 16 analf. Poczta, tel. , i st. kol. żel. w Trzemesznie. M. St, Łukaszewo, wś włośc. nad rz. Ruziec, pow. rypiński, gm. Sokołowo, par. Ruże, odl. o 22 w. od Rypina; ma 35 dm. , 278 mk. , 737 mr. gruntu, 37 nieuż. Ze wsią tą łączy się kol, Imbierkowo. W 1827 r. Ł. wś rząd. ma 25 dm. , 163 mk. Łukaszewo, wś włośc, pow. wilejski, 3ci okr. adm. , gm. Hruzdowo, o 71 w. od Wilejki, 6 dm. , 82 mk. , z tego 54 prawosł. , 28 katol. 1866. Łukaszewo 1. dom. , pow. śremski; 757 mr. rozl. , 6 dm. , 76 mk. ; 1 ew. , 75 kat. ; 17 analf. Poczta i tel. w Jaraczewie o 2 kil. ; st. kol. żel. w Chociczy o 15 kil. 2. Ł. , dom. , pow. krotoszyński; 810 mr. rozl. , 3 dm. , 72 mk; należy do gm. Głuchowa. Poczta i tel. w Pogorzeli o 3 kil; st. kol. żel. w Koźminie o 14 kil. Własność Stanisława Chosłowskiego. 3. Ł. , wś, pow. inowrocławski; 5 dm. , 42 mk. ; 12 ew. , 30 kat. ; 13 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Gniewkowie. 4. Ł. , folw. , pow. gnieźnieński; 1 dm. , 9 mk. ; należy do dom. StrzyżewoSmykowo. M, St. Łukaszewszczyzna 1. zaśc. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , par. Komaje, o 21 w. od Święcian, 1 dm. , 4 mk. kat. 2. Ł. , zaśc. pryw. , pow. dziśnieński, o 15 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wi lejki do Dzisny, 1 dm. , 4 mk. prawosł. 1866. Łukaszów, wś, pow. radomski, gm. Potworów, par. Bukowno, odl. od Radomia 30 w. , Łukacz Łukacz Łukajcie Łukaczów Łukamie Łukana Łukańcze Łukaszów Łukaweć Łukawce Łukaszyszki Łukaszuny Łukaszówka Łukaszowice Łukaszowa gruntu 221 mr. , 14 dm. , 133 mk. Powstała z rozkoloniżowania gruntów dóbr Ocieść. Łukaszów, pot. górski, wytryska po płn. stronie góry Mohiły al. Iisy 1066 m. , na gra nicy gmin Tarnawki i Sławska, w pow. stryj skim; płynie na płn. i po 3 kil. biegu wpada do Oporu z prawego brzegu. Br. O. Łukaszowa, wś, pow. lipowiecki, u zródlisk strugi Skakunki, o 10 w. na płn. zach. od Lipowca; 214 mk. , 480 dzies. ziemi. Własność Stan. Żelichowskiego. Łukaszowice r. 1306 Lucaschowitz, tak się zwała niegdyś wś Domslau pow. wrocławski. Łukaszówka, wś, pow. krasnostawski, gm. Czajki, par. Surchów. W 1827 r. 11 dm. , 57 mk. Łukaszówka 1. wś, pow. lityński, nad rz. Wisznia, gm. Sosny, o 13 w. od m. Lityna, przy trakcie poczt. z Lityna do Winnicy, par. Lityn. 46 dm. , 268 mk. , 322 dz. ziemi włośc, 655 dz. dwor. ; należała do Dydyńskich, dziś Kotlarewskiego. 2. Ł. , wś, pow. hajsyński, gm. i par. Ładyżyn, nad rz. Sielnicą, mk. 890, ziemi włośc. 1095 dz. , dwor. 1539 dz. , dm. 120 z Biełousówką i Mańkówką. Cerkiew p. wez. N. P. Różańcowej, 916 par. , 59 dzies. ziemi. Własność Sobańskich. Tu się urodził Wojciech Sowiński muzyk. 3. Ł. , przys. , pow. bracławski, ob. Niemirów, 4. Ł. al. Chainka, wś, pow. bałcki, gm. Bohopol, par. Krzywe Jezioro, nad rz. SuchymTaszłykiem, dm. 72, mk. 300, ziemi włośc. z Łaszczówką 1085 dz. , dwor. 690 dzies. Należała do Potockich, do klucza bohopolskiego, dziś Janikowskiego. 5. Ł. , przys. Raczyniec, pow. uszycki, gm. Rachnówka, par. rzym. katol. Żwańczyk a prawosł. Hołozubińce; ma 6 dm. , należy do klucza hołozubinieckiego Wiktora Skibniewskiego. Dr, M. Łukaszówka, mko, pow. lipowiecki, nad rz. Juszką, o 30 w. od Daszowa, o 100 od Winnicy, o 58 od Lipowca, o 180 od Kijowa, ma 2478 mk. , w tem 812 izr. , 3522 dzies. ziemi, cerkiew z r. 1740, stare zamkowe fundamenta po warowni 1768 r. zniesionej przez kolijów. Była własność Worcellów, Dulskich, Radziwiłłów, Marceliny Czartoryskiej, od 1854 r. w ręce Honoraty Lachowskiej przeszła. Gorzelnia, własność Macniowej, o 12 robotnikach, ma kociół parowy, dystylator Pistoryusza, r. 1881 przerobiła 24, 660 pud. zboża na 10, 453 wiad. spirytusu wartości 27, 177 rs. We wsi Ł. dek. berdyczowskiego była kaplica katol. par. Oratów. Por. Bałabanówka, Łukaszówka, gajówka na obszarze dwors. Raźniów, pow. brodzki. Łukaszuny, folw. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Łukaszyszki, folw. , pow. rossieński, par. Szydłów o 12 w. , własność Ostrowskich. Łukaszyszki, wś, pow. rzeżycki, w pobliżu Rybiniszek. Łukawa 1. wś i folw. , pow. sandomierski, gm. Wilczyce, par. Łukawa, odl. 7 w. od San domierza; ma 41 dm. , 317 mk. , 570 mr. ziemi dwor. i 694 mr. włośc. Ł. poduchowna, folw. ma 1 dm. , 120 mr. Jest to majorat senatora Markusa. W 1827 r. wś rząd. , 40 dm. , 199 mk. Ł. posiada kościół paraf. mur. z XVIII w. Parafia Ł. dek. sandomierski, 320 dusz. 2. Ł. wś i Łukawska Wola, wś, pow. kozieni cki, gm. Bobrowniki, par. Głowaczów, odl. 25 w. od Kozienic. Ł. ma 28 dm. , 26 os. , 152 mk. , 544 mr. ziemi włośc. Ł. Wola 15 dra. , 117 mk. , 350 mr. ziemi włośc. 3. Ł. , os. młyn. , pow. kielecki, gm. i par. Cisów. Br. Ch. Łukawa, dawna nazwa rzeczki Opatówki ob. . Czyt. Kod. dypl. Małop. 166; Lib. ben. Łaskiego I, 671. Łukawa, nazwa dwóch potoków górskich bukowińskich, płynących do siebie równolegle i uchodzących do rz. Mołdawy, w Mołdawie, przysiołku Szypotu Kameralnego. Północna Ł. wytryska na płd. stoku góry Łuczyny, na obszarze Szypotu Kameralnego w pow. radowieckim, płynie leśnym parowem na płd. wsch. i płn. , opłukując podnóża gór Łuczyny 1596 m. i Kamionki 1484 m. . Przyjmuje z lew. brz. pot. Smidestie al. Hroby. Długość biegu 8 kil. Drugi pot. Łukawa południowa, wypływa z lasu Kilki, również na obszarza Szypotu Kameralnego i płynie na płn. wsch. , wzdłuż gościńca wiodącego z rządowego zakładu stadniczego Łuczyny przez przysiołek Mołdawę do Szypotu Kameralnego. Długość biegu 8 kil. Łukawce albo z rusińska Łukawcy, wieś w pow. słuckim, o milę ku zach. od mka Kiecka, nad kotliną rz. Łani i rzeczułką do niej wpadającą, w gm. kleckiej, osad dawnych 25, grunta wyborne, miejscowość bezleśna. Łukaweć 1. ob. Łukawiec. 2. Ł. , karczma na obszarze dwors. Choronów, pow. Rawa Ruska. Łukawica 1. wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Baranów, par. Michów. W 1827 r. 17 dm. , 140 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z nomenklaturą młyn. Zabór, z wsiami Miaskówek, Meszno, Węgielce i Budzyń rozległy po oddzieleniu w r. 1877 częściowym nabywcom mr. 935 mr. 582 grunta orne i ogr. mr. 368, łąk mr, 98, past. mr. 38, wody mr. 5, lasu mr. 60, nieuż. i place mr. 13, bud. mur. 17, z drzewa 2, płodozmian 10polowy, pokłady torfu, młyn wodny. Wś Miaskówek os. 23, z grun. mr. 401; wś Meszno os. 21, z grun. mr. 872; wś Węgielce os. 2, z grun. mr. 28; wś Budzyń os. 8, z grun. mr. 108. 2. Ł. , wś i os. , pow. sandomierski, gm. Górki, par. Szczeglice, od Sandomierza 30 w. Ł. lit. A. ma 3 dm. , 5 mk. , 190 mr. ziemi dwor. Łukawica Łukawica i 3 mr. włośc. ; lit. B. ma 9 dm. , 25 mk. , 350 mr. dwor. i 54 mr. włośc. Według Tow. Kred. Ziems. folw, Ł. Pęcławska lit. A. rozległy mr. 194 grunta orne i ogr. mr. 120, łąk mr. 10, lasu mr. 49, nieuż. i place mr. 4, bud. z drze wa 9. Folw. Ł. lit. B. rozległy mr. 354 grun ta orne i ogr. mr. 177, łąk mr. 11, past. mr. 3, lasu mr. 159, nieuż. i place mr. , 4, bud. z drze wa 6. Br. Ch. Łuka wica, wś w gub. grodzieńskiej, w b. ziemi bielskiej. Łukawica, wś nad Niemnem w pow. grodzieńskim. Łukawica, wś, pow. kaniowski, par. Rzyszczów. Należy do Władysława Jankowskiego. Por. Łukowica i Hermanówka. Łukawica 1. także Łukowica, z Roztoką i Zawadą, wś w pow. limanowskim, w okolicy górzystej i lesistej. Ta wś, 17, 4 kil. od Limanowy odległa, ma par. rzym. kat. i kasę pożyczkową gm. z kapit. 323 zł. w. a. ; liczy podług spisu ludności z 1880 r. 815 mk. , z których 98 przebywa stale na obsz. więk. własn. , podzielonej między trzech spółwłaścicieli; podług szemat. duch. wypada 1004 mk. rzym. kat. , mianowicie w Ł. 137, w Roztoce 678 a w Zawadzie 199. Pos. więk. ma obszaru 617 roli, 48 łąk, 56 past. i 380 mr. lasu; pos. mn. 1011 roli, 195 łąk i ogr. , 967 pastw. i nieuż. i 35 mr. lasu. Ł. jest położoną w wąskiej dolinie potoku tegoż nazwiska, uchodzącego do Słomki, wpadającej z praw. brz. do Dunajca. Dolinę ścieśniają od zach. wysłanniki góry Ostrej, 928 m. wysokości bezwzględnej, dochodzące w stronie płn. koło Rostoki do 807 m. góra Skielek 753 m. , a od wsch. góra Łyska 817 m. i Popówka 777 m. npm. wzniesiona. Odbywa się tutaj sześć dorocznych jarmarków na bydło i trzodę, mianowicie po M. B. Gromnicznej, po Podwyższeniu ś. Krzyża, po Znalezieniu ś. Krzyża, w pierwszy dzień po ś. Jędrzeju, po ś. Michale i w drugi dzień po niedzieli Misericordiae. Grunta są średnio urodzajne a lasy świerkowe. Kościół parafialny drewniany był już za Długosza L. B. I, 555 i 572 i w owym czasie należała ta wieś do Mikołaja Gabońskiego h. Janina, ale poświęcony został dopiero w r. 1550. Oprócz niego jest jeszcze kaplica mszalna mur. na cmentarzu. Par. należy do dyec. tarnowskiej, dek. łąckiego, ma dołączone wsie Jastrzębią, Świdnik, Młynczyska, Owieczkę i Wolicę z ogólną liczbą 2589 rzym. kat. i 105 izr. Ł. graniczy na zach. z Jastrzębią, na wsch. ze Stroniem a na płd. ze Świdnikiem. Por. Jadamwola, 2. Ł. , wś w pow. Lisko, leży na lew. brzegu Sanu por. Dyrbok, 337 m. npm. , i ma st. poczt. kolei przemyskołupkowskiej, między Olszanicą a Załuziem, o 89 kil. od Przemyśla. Od wsch, i płd. ma duże lasy. Podług spisu ludności z 1880 r. ma 787 mk. , ale szemat. duch. dyec. gr. kat. wykazuje tylko 442, mianowicie 231 gr. kat. , 137 rzym. kat. i 74 izrael. Ł. należy do par. gr. kat. w Manastercu. Pos. więk. ma obszaru 44 mr, lasu; pos. mniej. 176 roli, 15 łąk i ogr. , 41 past. i 20 mr. lasu. Ta wieś graniczy na płn. z Manastercem, na wsch. z Bezmiechową a na płd. z Posadą Liską. Łukawica po rusku Łukawycia 1. wieś w pow. cieszanowskim, 22 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Cieszanowie, 6 na płd, wsch. od urzędu poczt. w Narolu, 12 na płn. zach. od najbliższej stacyi kolei jarosławskosokalskiej w Werchracie. Na płn. leżą Chlewiska, na zach. Lipsko, na płd. Wola Wielka, na wsch. LubyczaKniazie w pow. rawskim. Wody płyną na zach. do Tanwi. Najwyższe wzniesienie w płd. zach. stronie wsi wynosi 299 m. Płn. strona obszaru wznosi się od 294 do 296 m. Wś składa się z części Biniaszówka, Łukawica Mała, Pawełce i Pizuny. Własność więk. ma roli or. 293, łąk i ogr. 19, past. 415, lasu 233 mr. ; własn. mniej. roli or. 374, łąk i ogr. 61, past. 42, lasu 11 mr. W r. 1880 było 277 mk. w gm. , 60 na obsz. dwor. obrz. rzym. kat. z wyjątkiem kilku gr. kat. . Par. gr. kat. w Krupcu, rz. kat. w Lipsku. 2. Ł. , wś, w pow. drohobyckim, 24 kil. na płn. zach. zach. od Drohobycza, 10 na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Podbużu. Na zach. leży Manasterzec, na płd. Łopuszna, na wsch. Uroż i Winniki, na płn. zach. Czerchawa w pow. samborskim. Wzdłuż granicy płn. zach. płynie potok Sprynia, tworzący wraz z Błażówką Czerchawę ob. . Środkiem obszaru płynie mały dopływ Spryni od płd. z Łopusznej na płn. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie na płd. części wsi Chatki, Foroszcze, Horbyszcze. Najwyż ze wzniesienie w stronie płd. zach. czyni 363 m. Własn. więk. ma roli or. 57, łąk i ogr. 11, past. 62, lasu 2 mr. ; własn mniej. roli or. 246, łąk i ogr. 62, pastw. 64, lasu 56 mr. W r. 1880 było 243 mk. w gm. , 9 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Czukwi, gr. kat. w Czerchawie. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Michała i szkoła etat. lklas. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do krainy podbuskiej w ziemi przemyskiej. W lustracyi z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 167 czytamy Wieś ma łanów 6 3 4, zosobna wójtowski 1. Ta wieś powinna była drzewa wozić do żupy z każdego łanu wozów 160. Teraz za te drwa dają czynszu na rok zł. 60. Za sądy zborowe dają z łanu każdego zł. 10, żyrowszczyzny z łanu 1 zł. 10 gr. , z pustych łanów koszonych 10, z wójtostwa czynszu płacą na rok 8 zł. , od chlebników dają z każdego po groszy 2 1 3. Owczą dziesięcinę płacą, t. j. od 20stu owiec barana, albo od każdej owcy po gr. 4. Wójtostwo w tej wsi trzyma Jm Pan Winnicki Gabryel, za jakiem prawem, nie pokazał; skarżyli się jednak gromada na niego, że onych do różnych robocizn pociąga i uciąźa, nadto grunta gromadzkie odebrał, i one potem gromadzie arenduje, co jest z wielkiem uciążeniem tych poddanych. Nakazujemy zamkowi Samborskiemu, aby w to wejrzał i takowych oppressiey poddanych J. Kr. M. nie dopuszczał. Sól wożą do Sanu, a od każdej beczki płacą im po gr. 24. W inwentarzu z r. 1760 rkp. Ossol. 1632, str. 60 czytamy Wś osiadła na łanach 6 3 4, videlicet sianych 3, koszonych 2, pustych 1 3 4, zosóbna kniazki 1. Chlebnika ad praesens znajduje się 28. Czynsze wymienione szczegółowo czynią 236 zł. 10 gr. Wójtostwa posesorem Jm. Pan Pokutyński z żoną, na które prawo pokazali, vigore którego czynszu do skarbu płacić corocznie po zł. 8 i inne onera fundi tudzież hibernę na gardekurów tenentur. Powinności wsi Żupy reparacyą z drugiemi wsiami i drzewo na nią wożą, t. j. na budynki żupne do zupy spryńskiej i nahujowskiej. Łatry wożą z lasów, kiedy kwotnicy lasy gdzie zakupują, którym sprawiedliwie podług nakładu fury płacić powinni. Robotnika rokowego do blechu arendy samborskiej posyłają, tj. żeńców 12 albo kosarzów 6. Chaszcze przy wsi od granicy Winnickiej olchowe i brzozowe, i od Monastera na gromadzkich gruntach. Według inwentarza z r. 1768 było wójtostwo w posiadaniu Dąbrowskiego; zajęte 1772 r. i sprzedane wraz ze wsią i ze Sprynką w r. 1828. 3. Ł. Dolna i Górna, ob. Ł. Niżna i Wyzna. 4. Ł. Mała, część Łukawicy w pow. cieszanowskim. 5. Ł. Niżna al. Dolna po rus. Wyżna, wś w pow. stryjskim, 10 kil. na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Stryju. Na wsch. i płn. wsch. leży Stańków, na płn. zach. Bratkowce, na zach. Żulin, na płd. Niniów Dolny w pow. dolińskim. Wś przepływa pot. Źyżawa, dopływ Stryja, od płd. zach. na płn. wsch. , zasilona w obrębie wsi od praw. brz. małym potokiem, płynącym z Niniowa od płd. na płn. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie 331 m. ccrkiew. Własn. więk. ma roli or. 202, łąk i ogr. 58, past. 59, lasu 60 mr. ; własn. mniej. roli or. 335, łąk i ogr. 313, past. 79, lasu 2 mr. W r. 1880 było 327 mk. w gm. , 77 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem 30 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Żulinie, gr. kat. w miejscu, dek. stryjski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew, dwór, młyn i gorzelnia. 6. Ł. Wyżna al. Górna, wś w pow. stryjskim, 15 kil. na płd. płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Stryju. Na płn. zach. leży Żulin, na zach. Siemieginów, na płd. Taniawa, na wsch. Niniów Górny obie w pow. dolińskim. Przez wś płynie pot. Żyżawa. Wchodzi on tu od płd. z Taniawy, płynie na płn. do Niniowa Dolnego. W płn. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie 342 m. , w stronie płd. części wsi Żyżawa 367 m. . Własn. więk. ma roli or. 448, łąk i ogr. 173, past. 28, lasu 343 mr. ; własn. mniej. roli or. 323, łąk i ogr. 420, past. 5 mr. W r. 1880 było 456 mk. w gm. obrz. gr. kat. z wyjąt kiem 20 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Żuli nie, gr. kat w miejscu dek. stryjski. Do par. należy Taniawa. We wsi jest cerkiew p. wez. ś. Bazylego. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do klucza bolechowskiego w ziemi przemyskiej. Lu. Dz, Łukawica, al. Lukowitza, Łukawycia, Lucavitza, wś w pow. czernicwieckim, w pasie po granicznym, na zach. lewym brzegu potoku bezimiennego, uchodzącego do Prutu i tworzą cego granicę Bukowiny od Multan; ma od płn. wś Mamornicę, od zach. Mołodią a od płd. Kotul bański. Śród wsi wznosi się wzgórze Zikan 208 m. , u stóp którego od płd. , wsch. i płn. , w kształcie podkowy, legły chaty tej wsi. Wzniesienie tej wsi na granicy wschodniej nad potokiem czyni 180 m. npm. Ma par. gr. kat. ,, dwór, folw. dworski i leśniczówkę. Dzieli się na Ł. Wyżnią południowa część, i Ł. Niźnią północna część. Liczba mk. na obszarze dwor. 42, na obszarze gmin. 1377, razem 1419 r. 1880. Należy do sądu powiat. w Czerniowcach; st. poczt. Żuryn. Br. G. Łukawica, wś w hr. szaryskiem Węg. , w pobliżu Bardyowa, kościół katol. filialny, lasy, 259 mk. H. M. Łukawica 1. potok, wypływa na wschód od wsi Gielni, w powiecie janowskim ze źródeł leśnych; po 5400 m. biegu wchodzi na obszar Galicyi i tworzy na przestrzeni 2700 m. granicę między Królestwem Boiskiem a Galicyą, poczem przerzyna obszar Rzeczycy długiej, w pow. tarnobrzeskim, i w tejże wsi uchodzi do stawku, utworzonego przez dawne koryto Bukowy ob. , dopływu Sanu. Ł. uważać należy za prawy dopływ Bukowej, która dawniej tędy przepływała, pozostawiwszy jeszcze tutaj dolne swe koryto. Ob. Bukowa, t. I, str. 461. Długość biegu Ł. 12 i pół kil. Przyjmuje od lew. brz. potok Dębowiec, również z Król. Pol skiego napływający. Potok Ł. na granicznej przestrzeni zwie się także Mostkami, 2. Ł. al. Łukowica, rz. , wypływa z lasu Łukwy, w obr. gm. Głębokiej, w pow. bohorodczańskim, wkrótce przechodzi do lasu Truskowa, w obr. gm. Niewoczyna, poczem, podążając na płn. wsch. , prawie równolegle do biegu Łukwi, tworzy na przestrzeni 12 1 2 kil. granicę pow. kałuskiego i bohorodczańskiego, a następnie na przestrzeni dalszych 6600 m. granicę pow. kałuskiego i stanisławowskiego. W Majdanie przerzyna drogę kolei żel. stanisławowsko Łukawica Łukawica Łukawiec Łukawiec stryjskiej; następnie zrasza obszar gm, Wysoczanki, Wiktorowa i na obszarze Kryłosa uchodzi do Łukwi z praw. brz. Największy dopływ Ł. e praw. brz. tworzy Czarny potok ob. t. I, 764, nr. 12. Długość biegu 35 kil. Wody Ł. przedstawiają krainę brzany. Źródła leżą 452 m. , ujście 241 m. npm. 3. Ł. , pot. , ob. LubyczaKniazie, t. V. str. 457. Br. G. Łukawiec 1. wś nad Wisłą, pow. sandomierski, gm. i par. Koprzywnica, odl. 16 w. od Sandomierza. Ma 16 dm. , 138 mk. , 272 mr. ziemi dwor. i 82 włośc. W 1827 r. 13 dm. , 142 mk. 2. Ł. , wś, pow. lubartowski, gm. Firlej, par. Kock. W 1827 r. było tu 54 dm. , 435 mk. Łukawiec, folw. pryw. nad rz. Bachuryną, pow. wilejski, o 44 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Ilii do m. Radoszkowicz, 1 dm. , 20 mk. Własność Bogdanowicza 1866. Była tu kaplica katol. par. Radoszkowicze. Łukawiec, wś w pow. rzeszowskim, leży na praw. brz. Wisłoka, między nowem i starem łożyskiem tej rzeki, w urodzajnej równinie, 200 m. npm. Dobrze osiadła wś liczy 1867 mk. , z tych 1821 rzym. kat. a 46 izrael. Pos. więk. należy do ordynacyi łańcuckiej Alf. hr. Potockiego i wynosi obszaru 242 roli, 43 łąk i ogr. , 10 past. i 24 mr. lasu; pos. mniej. 1316 roli, 143 łąk i ogr. i 297 mr. past. Ł. należy do par. rzym. kat. w Łące a do urzędu poczt. w odległym o 14 kil. Rzeszowie i graniczy na zach. z Terliczką, na wsch. z Wolą bliższą albo małą a na płd. z Łąką i Palikówką. Mac. Łukawiec po rus. Łukaweć 1. wś w pow. brodzkim, 28 kil. na płd. od Brodów, 18 na płn. zach. od sądu powiat. w Załoźcach, 7 na płd. od urzędu poczt. w Pieniakach. Na płn. leży Hucisko Pieniackie część Pieniak, na płn. wsch. Czepicie, na wsch. Zwyżyn i Batków, na płd. Manajów i Harbuzów, na zach. Kruhów, Werchobuż i Huta Werchobuska 5 ostat. miejscow. w pow. złoczowskim. Płd. wsch. część wsi przepływa pot. Wiatyna, płynący z Huty Werchobuskiej od płn. zach. pod nazwą Kierniczyny, na płd. wsch. do Batkowa, zwany odtąd Seretem. Na lew. brz. potoku leżą zabudowania wiejskie i część wsi Niemirówka, na praw. brz. folw. Łukawski. Płn. część obszaru lesista. Na płd. granicy czyni najwyższe wzniesienie 369 m. Własn. więk. ma roli or. 704, łąk i ogr. 157, pastw, 64, lasu 1059 mr. ; własn. mniej. roli or. 477, łąk i ogr. 245, pastw. 56 mr. W r. 1880 było 393 mk. w gm. , 87 na obszarze dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Pieniakach, gr. kat. w Batkowie. We wsi jest cerkiew i szkoła filialna. 2. Ł. , wś w pow. cieszanowskim, 22 kil. na płd. od Cieszanowa, 12 na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Lubaczowie, 8 na wsch. od najbliższej stacyi kolei jarosławskosokalskiej w Nowej Grobli. Na wsch. leżą Majdan, Lipina część Lipowca i Krowica Lasowa, na płn. Szczutków i Opaka, na zach. Nowa Grobla i Bihale, na płd. Kobyl nica Ruska i Kobylnica Wołoska, na płd. wsch. Wielkie Oczy w pow. jaworowskim. Wzdłuż granicy płn. zach. płynie na małej przestrzeni Lubaczówka. Do niej płyną wody z całego ob szaru od płd. wsch. na płn. zach. za pośrednic twem kilku strug małych. Najznaczniejsza z nich pot. Łukawiec Łukawica płynie środ kiem obszaru i tworzy staw; pot. Młaha prze pływa płn. wsch. narożnik wsi, poczem płynie wzdłuż granicy płn. wsch. Najwyżej wznosi się płd. przeważnie lesista część obszaru La dowa Niwa 264 m. . W stronie płn. wznosi się Uszana do 246 m. Wieś składa się z nastę pujących części Bobczowa z folw. , Bukiły, Maziarnia, Sydore, Tarnawskie, Za buczyną i Za groblą. Własn. więk. biskupstwa przemy skiego łacińskiego ma roli or. 445, łąk i ogr. 129, past. 101, lasu 1761 mr. ; własn. mniej. roli or. 1876, łąk i ogr. 594, past. 547, lasu 683 mr. W r. 1880 było 1259 mk. w gm. , 20 na obsz. dwor. obrz. rzym. kat. 489, gr. kat. 733. Par. gr. kat. w Bihalach; rzym. kat. w miejscu dek. lubaczowski, archidyec. lwow ska. Par. fundował Wacław Sierakowski w r. 1756, bisk. naówczas przemyski. Należą do niej Bihale, Nowa Grobla, Ruda Szczutkowska i Szczutków. We wsi jest kościół drewniany, konsekrowany r. 1785 pod wez. Trzech Króli i cerkiew pod wez. ś. Dymitra. Jest tu także szkoła etat. lklasowa. Lu. Dz. Łukawiec nad Seretem, niem. Luhawetz am Sereth, wś w pow. wyżnickim, legła w dolinie rz. Seretu, po obu jego brzegach. Od płn. graniczy z Stanestie Górnem, Karapczowem Czeremoskim Karapcziu i Wilawczami, od zach. z Mihową, od płd. z Megą a od wsch. ze Sadową. Obszar tej wsi przepływa rz. Seret od płd. zachodu na płn. wschód na przestrzeni 8 kil. Od płd. t. j. praw. jego brzegu wpada doń Mihowa i Wowczeniec; płn. obszar zrasza Berhomecki pot. , uchodzący tutaj do Seretu, jako też Mihodra pot. z Mihoderką i Wachniewą. Między potokami Mihoderką i Mihodrą a płn. granicą Ł. , legły obszerne lasy, Górnym Lasem zwane. Na granicy płn. wznosi się góra Majdan 488 m. i Wachniewą 484 m. . Na płd. od Mihodry, między nią a Seretem, rozpościerają się obszerne pastwiska i łąki Mokrec, śród których, tuż nad Mihodrą, leży kolonia Lipowany al. Mihodra 404 m. npm. . Wschodni koniec wsi na granicy leży 395 m. npm. Na płd. obszarze wznoszą się wzgórza Seredny 507 m. i Wowczeniec 501 m. . Należy do sądu powiat. w Wyżnicy, do urzędu poczt. w Berhomecie nad Seretem. Dzieli się na Łu kawiec wyźni i niźni; w Ł. wyźnim znajdują się młyny wodne i tracze. Przys. tej wsi tworzy grupa chat nad pot. Wachniewą, zwana ŁukawcemMajdanem, gdzie znajduje się kaplica ś. Dymitra. We wsi zaś dwa kościołki. Na obszarze dwor. jest mk. 95, na obsz. gmin. 2156, razem 2251 mk. 1880 r. . Br. G. Łukawiec 1 pot. , wytryska na płn. stoku Łysej góry 269 m. , na płd. wsch. granicy gm. Łukawca, w pow. cieszanowskim, koło przys. Tarnawskie zwanego; płynie na płn. zach. koło chat Sydore, opływa wś Łukawiec od płd. zach. , przepływa stawek pod Bobczową folwarkiem i poniżej chat Mielnikami zwanych, na obszarze Szczutkowa, wpada do Lubaczówki z praw. brz. Od płn. wschodu wznoszą się wzgórza Uszana góra 246 m. i Babina góra 238 m. ; od płd. zaś Ladowa niwa 264 m. i Sietecka góra 236 m. . Źródła leżą 225 m. , ujście 208 m. npm. Długość biegu U kil. 2. Ł. , także Łukawica, pot. , ma swe źródła na płd. obszarze gm, Grabowca, w pow. bohorodczańskim; płynie na płn. , potem na wsch. , oddziela obszar Grabowca od obszaru Horocholiny, a zwróciwszy się znowu na płn. , przepływa łąki Grabowca, i w końcu płynąc wschodnim brzegiem lasu Łazami zwanego, tworzy granicę między Zabereżem od zach. a Tyśmieniczanami od wsch. i na tej granicy uchodzi do Bystrzycy stanisławowskiej z lew. brz. Długość biegu 14 1 2 kil. 3. Ł. , pot. , wypływa w płn. wsch. obszarze gm. Staruni, w pow. bohorodczańskim, u płd. zach. stóp wzgórza Ostrego 525 m. szt. gen. ; płynie na płd. wsch. przez łąki wsi Staruni, potem na wsch. przez zach. obszar gm. Fitkowa, gdzie z lew. brz. uchodzi do Bystrzycy nadworniańskiej. Długość biegu 7 kil. 4. Ł. Mały, pot. górski, wypływa w obrębie gm. Mołotkowa, w pow. bohorodczańskim, kilku leśnemi strugami, mającemi źródła w jarach u stóp Wiel. kiej i Małej Hygi 704 i 664 m. . Pot. płynie zrazu na wsch. , potem na płn. , tworząc granicę powiatów bohorodczańskiego i nadworniańskiego na przestrzeni 4200 m. , i przechodzi w obręb gm. Hwozda pow. nadworniański. Płynie między domostwami tej wsi na płn. i wsch. i koło Mielników, chat hwozdańskich, wpada do Bystrzycy nadworniańskiej, po 11 kil. biegu. Zabiera liczne potoki i strugi, między nimi od praw. brz. Jałowiec, od lew. brz. Lasowiec. Od wsch. , między Ł. a Bystrzycą, rozsiadło się potężne wzgórze, po części lasami po części polami ornemi pokryte, a Potokami zwane. Wzniesienie jego wynosi 584 m. miejsce znaku triang. . 5. Ł. Wielki, pot. górski. W płd. stronie wsi Babczego, w pow. bohorodczańskim, na niwie Berdariuski, wypływa z ciągnącego się tutaj pasma gór połonińskich, z szczytami Łukawcem 668 m. . Wielką i Małą Hygą 704 i 664 m. , wiele strumieni, które, łącząc się, tworzą pot. Łukawcem Wielkim al bo Czetwertyńskim zwany. Płynie on na płn. , potem na wsch. , opływając od zach. i płn. las Hygę. Przybywszy do wsi Mołotkowa, poni żej niej, zabiera od lew. brz. potok Babcze i zwraca się na płn. Tutaj rozszerza się cokol wiek, przechodzi na łąki wsi Staruni, przepływa krętym biegiem między domostwami tej wsi, a w końcu we wsi Żurakach uchodzi do Bystrzycy Nadworniańskiej. Oprócz potoku Babczego zabiera liczne strugi tak z lew. jak z praw. brz. W obrębie wsi Babczego przyj muje potoczki Łukawiczek, Werszki i Seredny pot. , na granicy od wsi Manasterczany. W cza sie deszczów nagle wzbiera i straszne sprawia spustoszenia. Długość biegu 15 kil. Źródła le żą 520 m. , ujście 393 m. npm. Br. G. Łukawka 1. wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Wola Czołnowska, par. Michów. We dług Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z nomenkla turą Podgórze, wsiami Ł. i Łukawica, od Nowoaleksandryi w. 20, od rz. Wieprza w. 4, rozległy mr. 983 grunta orne i ogr. mr. 522, łąk mr. 84, lasu mr. 356, nieuż. i place mr. 21, bud. mur. 1, z drzewa 22, młyn wodny i ce gielnia. Wś Ł. os. 18, z grun. mr. 206; wś Łukawica os. 7, z grun. mr. 69. 2. Ł. , wś i folw. , pow. opatowski, gm. Wojciechowice, parafia Gierczyce, od Opatowa 10 w. , ziemi dwor. 284 mr. , włośc. 101 m. , 17 dm. , 87 mk. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. Ł. , od rz. Wisły w. 14, rozległy mr. 359 grunta orn i ogr. mr. 313, łąk mr. 37, past. mr. 3, nieuż. i place mr. 6, bud. z drzewa 9; rzeczka bez nazwy przepływa. Wś Ł. os. 16, z grun. mr. 102. Por. Buhajka. Br. Ch. Łukawka, przys. do Charzewic, w pow. brzeskim, leży na lew. brz. Dunajca, dzielącego się w tem miejscu na kilka ramion, przy gościńcu z Zakluczyna do Czchowa a naprzeciw zamku melsztyńskiego. Przys. ma role urodzajne w porzeczu i przewóz na Dunajcu, ale charakterystyczną cechą ludności, prawdopodobnie spowodowaną właściwościami wody służącej do picia, jest często objawiające się rozdęcie tchawicy, tworzące nadmierną grubość szyi, zwane tam wolem albo gardzielom. Łukawka, rz. w pow. kieleckim, początek pod Widełkami na wsch. Daleszyc, płynie ku płd. przez Łukawę i w pow. stopnickim wpada z lew. brz. do Czarnej, Długa 6 w. Por. Ługowa, Łukawycia, ob. Łukawica. Łuki, wś, pow. żytomierski, nad Hujwą, poniżej Leszczyna. Łuki 1. duża wś w pow. nowogródzkim, w okolicy pomiędzy Turcem i Cyrynem, nad błoniami wydającemi znaczne trawy, ma osad dawnych 76, grunta dobre, miejscowość lekko falista, całkiem bezleśna. 2. Ł. Wielkie i Ł. Łukawiec Łukawycia Łukawka Łukawiec Łukiew Łukie Łukicz Łukianka Łuki Małe, dwie wsi obok siebie położone, w pow. nowogródzkim, ku granicy pow. słuckiego, przy gościńcu wiodącym z miasteczka Ostrowia do Stołowicz; Wielkie Ł. mają cerkiew i dawnych osad l00; Małe Ł. osad 27; miejsco wość dogodna, nie bezleśna; okrąg polic. 5ty snowski. 3. Ł. , wieś o 2 mile ku płn. od Bobrujska, nad kotliną Berezyny, w miejsco wości dogodnej, ma os. 20, łąki obfite, lud za jęty rolnictwem i flisactwem. 4. Ł. , wś na płd. krańcu pow. pińskiego, przy granicy pow. owruckiego, w gm. terebieskiej, w okr. polic. 3 płotnickim, w dolinie rz. Horynia, t. j. po między Horyniem i jego krótkiem ramieniem Słucz zwanem; ma os. 23; miejscowość wzgó rzysta, śród rozlewów, wielka obfitość ryb, łąk i w ogóle darów przyrody poleskiej; lud rol niczy i flisaczy. 5. Ł. , wś w środku pow. rzeczyckiego, w gm. wasilewickiej, ma osad 24; miejscowość odludna, komunikacya przez bagna i brody wiecznie wodą napełnione; grun ta piaszczyste, łąk obfitość, stolica wjunów, grzybów i zwierzyny; lud w stanie pierwobytnej dzikości. A. Jelski. Łuki, część Dziewięcierza, powiat Rawa Ruska. Łuki, ob. WielkieŁuki. Łuki, niem. Lucke, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc. Łukianka, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3ci okr. adm. , o 67 w. od Wilna, 2 dm. , 12 mk, katol. 1866. Łukianowicze, wś rząd. , pow. wilejski, o 40 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Miadzioł, 26 dm. , 228mk. 1866. Łukianówka, futor w pow. jampolskim, ziemi 40 dzies. Łukianówka, wś, pow. taraszczański, przy drodze poczt. z Taraszczy do Koszowatej, o 5 w. od obudwu, śród lasów. Należy do klucza koszowackiego. Ma 932 mk. , cerkiew ś. Mikołaja z r. 1760, cegielnię, ślady wałów i fos, wielkie śpichrze na zboże, którego się tu dużo rodzi, zwłaszcza pszenicy. Łukianówka, st. p. w pow. efremowskim, gub. tulskiej. Łukiany, wś włośc, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 62 w. od Wilna, 5 dm. , 49 mk. katol. 1866. Łukicz, kanał w pow. mozyrskim, na 5 mil długi, dawniej wykopany dla ściągnięcia do Prypeci wód z moczarów uformowanych przez rozlew rz. Bobryka, zawartych w okolicy pomiędzy wsiami i osadami Rudnia, Śmietanicze, Słobodą Krasnosielska, Korzówka, Ludwinów, Aryona i Bobrycze; kanał ma kierunek z zach. na wsch. , ostatecznie zwraca się na płd. pod folw. Janowem, przecina gościniec petrykowsko skryhałowski, tu ma młyn i po za folwarkiem Załukicie zwanym łączy się z odno gami Prypeci. A. Jelski. Łukie, jez. w pow. włodawskim, w pobliżu wsi Zawadówka, o 3 w. na zach. płd. od wsi Wola Wereszczyńska. Leży śród rozległej niziny błotnej, stanowiącej widocznie dno rozległego jeziora, którego pozostałością są dzisiejsze jeziora Łukie, Karaśne, Blizny. Na płd. brzegu tej błotnistej niziny a na dawnym brzegu jeziora leży wś Załucze śród lasów i bagien. obecny obszar jeziora wynosi 291 mr. , głębokość 6 do 10 stóp, w jednem tylko miejscu 30 stóp. Wypływa z niego strumień Piwonia i drugi bez nazwy, łączący je z jeziorami łęczyńskiemi. Por. Jedlonka. Jan Roztw. , Br. Ch. Łukiew, przys. Kryłosu, pow. stanisławowski. Łukiew, rz. , ob. Łukwa. Łukina al. Łubinie, folw. , pow. wiłkomierski, par. Siesicka, własność Medarda Kończy. Łukiniszki, wś w gub. witebskiej, nad rz. Fejmanką. Łukiszka, zaśc. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 11 w. od Święcian, 1 dm. , 6 mk. żydów 1866. Łukiszki 1. przedmieście Wilna. Czyt, Tyg. illustr. 215 z 1872 r. 2. Ł. Kowalewszczyzna, zaśc. szlach. , pow. wileński, 6 okr. adm. , o 14 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 3. Ł. , zaśc. rząd. , pow. trocki, 2 okr. adm. , 38 w. od Trok, 1 dm. , 12 mk. katol. 4. Ł. , wś włośc. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 5 w. od Oszmiany, 11 dm. , 131 mk. katol. 5. Ł. , zaśc. nad jez. Sary, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 8 w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Łukiszki, dobra nad Dźwiną, pow. witebski, o pół wiorsty od Witebska, własność Kossowów, 203 dzies. ziemi dworskiej. Dr. żel. orłowskowitebska przecina zabudowania dworskie. Około 1660 r. własność Ant. Chrapowickiego, wojewody witebskiego. M. K. Łukna, Łuknia, rz. , wpada do Dubissy niedaleko Paszkajć, wypływa z jeziora Prowirszulis z pow. rossieńskiego, płynie granicą tegoż i powiatu kowieńskiego. Przyjmuje Sandrowę i Zabrzę. Łukna, rz. lewy dopływ Minogi, dopływu morza Baltyckiego. Łukna, ob. Łukna. Łuknajno, niem. Lucknainen, karczma, pow. ządzborski, st. poczt. Mikołajki. Łuknajno, niem. Lucknainer al. LukneinenSee, północna część dużego jeziora Śniardwami zwanego, pow. ządzborski. Kś Fr. Łuknajńska buda, niem. Lucknainerbude, wybudowanie rybackie, pow. ządzborski, st. poczt. Mikołajki; 1857 r. 9 mk. Kś. Fr. Łuknajński przewóz, niem. LucknainerFähre, między Łuknajńskiem jez. i Śniardwami; Łuki Łuknajński przewóz Łuknajńska buda Łuknajno Łukna Łukiszki Łukiszka Łukina Łuknie Łuknieja Łukno Łuknica Łuknarz pow. ządzborski, st. poczt. Mikołajki, dokąd odl. wynosi 5 kil. ; do dóbr tych należy także Pieńkowo; areału jest razem 245 11 ha. a mianowicie i68 30 ha. roli or. i ogr. , 76, 60 ha. łąk, 7, 66 ha. lasu, 2, 55 ha. nieuż. Gorzelnia i młyn o 2 gankach 1857 r. 43 mk. Kś. Fr. Łuknarz Łaski, Lib. ben. II, 174, 233, wś, pow. piotrkowski, par. Wolbórz, ob. Laknarz. Łuknia, ob. Łukna. Łuknica, por. Luknica. Łuknie, wś uwłaszczona, pow. wiłkomierski, par. wiżuńska, do Wiżun wprzódy należąca, nad jeziorem Łukna. Łuknieja, rz. , dopływ Słuczy, por. Koniuchy, Iwań. Łukniki, po żm. Łowki, mko pow. szawelskiego, rządowe, nad rzeczkami Wajdys i Łowkupis, o 53 w. od Szawel, o 28 od Kurszan, o 21 od Telsz, z paraf. kościołem katolickim W W. SS. , wzniesionym 1416 przez ks. litew, Witolda. Kaplica Ukrz. Jezusa Chr. , zbudowana 1819 przez mieszkańców. Par. katol. Ł. , dek. worniańskiego dusz 8441. Od lat 4ch staraniem i kosztem miejscowych obywateli urządzona w Ł. st. poczt. przyjmująca wszelką korespondencyą i komunikująca się dwa razy w tygodniu z Kurszanami i Szawkianami. Płaszczyzna ciągnąca się od wsch. koło Ł. przybiera falowatą postać i dalej ku Telszom wciąż górami się jedzie; o parę wiorst od Ł. wznosi się góra Szatria, najwyższa wyniosłość na Żmujdzi. Podanie głosi, że ponieważ ostatnia ofiara fanatyzmu czarownica, była spaloną na tej górze, więc bajarze opowiadają o podróżach na łopacie czarownic do bagienka Pe trypelek na kąpiel ŚtoJańską. Okolice góry są dość malownicze; ona sama służy za pastwisko dla obory właściciela. Należy do jednowłókowego szlachcica Mierzejewskiego. Łukniki u podnóża góry i cała okolica, liczne dwory, pięknie się prezentują, tworząc krajobraz niepospolity. Parafia łuknicka zawiera w sobie część wsi z pow. telszewskiego. Kościół drewniany fundowany w 1774 r. przez kś. bisk. Jana Łopacińskiego, jednego z najznakomitszych biskupów. Przewodniczył swej dyecezyi od 1762 do 1778 r. , umarł w Olsiadach mając 70 lat wieku. Cmentarz koło kościoła oprowadzony murem; w ostatnich czasach wybudowano nową kaplicę na mogiłach, upiększono kościół; odnowiono. budynki plebanii staraniem kś. proboszcza Józefa Daniusewicza, który po 1863 r. , zmuszony rzucić zakon karmelicki, nie bez korzyści dla parafian przywdział suknię świecką. Altarya przy kościele nie zajęta. Jest tylko wikaryusz. W wielkim ołtarzu obraz Wieczerza Pańska, nad nim herb Nałęcz; fundowany przez Górskiego, dziedzica Berzynian. Ołtarz ś. Józefa fundowany przez proboszcza. Na cmentarzu kościelnym śliczny Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 59, pomnik na grobach rodziny Gużewskich. W pa rafii łuknickiej trzy są filialne kościoły Upina, Kownatów i Ubiszki. Na cmentarzach tych kościołów są pomniki, sklepy i groby rodzin znaczniejszych, oddawna zamieszkałych w tej parafii Kownackich, Gołkiewiczów po mieczu nie egzystujących, Gużewskich, Górskich, Żu kowskich, UrsynUłasewiczów, Baciorskich, Piłsudzkich i Godlewskich, posiadających wię kszą własność ziemską w parafii. Ł. na głó wnym trakcie do Prus i Libawy, zanim kolei nie było, były świadkiem przechodów rozmai tych wojsk w czasach burzliwych. Na drodze z Ł. do Worń krwawe zapasy toczyły się w 1831 r. Pułkownik generalnego sztabu bar. Howen, późniejszy gubernator w Grodnie, na czele dywizyi wojsk rossyjskich rozproszył, niedobitki powstańcze. W Ł. uwłaszczonych chat gospodarskich 20 po włóce, 10 po pół włóce, a po 3 dziesięciny 5. Ziemi uwłaszczo nej 304 dzies. ; placowych właścicieli czy też ogrodników chrześcian 102 z 32 dziesięcinami; właścicieli nienależących do gminy i żydów jest sto kilkadziesiąt domów i władają 57 dzies. W ogóle około 400 dymów, z ludnością górą tysiąca głów. Piwowarnie są dwie, lecz tylko gatunki podrzędne produkują. Młyn wietrzny 1, garbarni 2, szewców kilkunastu i krawców też tylu. Kramów z niezbędnemi na wsi towarami jest 20, lecz żadnego chrześciańskiego. Szkółka ludowa gminna z 40 uczniami zimową porą, karczem jest kilkanaście. Pomi mo że i Ł. powoli się wznoszą, lecz daleko po zostały za miasteczkami koło kolei żelaznej położonemi. Na funduszu poduchownym, 6ciu włókach, osadzeni są posieleńcy z Rossyi, 8 go spodarzy, lecz sami zajmują się dzienną pracą, a żydzi trzymają w dzierżawie rolę. W Ł. co tydzień we czwartek odbywają się targi a na jarmarkach w wilią dnia ś. Jerzego, Wniebo wstąpienia, Bożego Ciała i w jesieni na ś. Ma teusza, taka masa się zbiera ludu, że najwygo dniej i najtaniej kupować bydło w Ł. Do gra nicy pruskiej w Gorzdach 13 mil z Ł. Codzien na komunikacya ze st. kol. żel, w Kurszanach i z Telszami odbywa się dyliżansami. Zie mia w tej parafii jest po większej części do skonałą, szczególniej bliżej miasteczka; za to lasów brak zupełny i prócz właścicieli wię kszych posiadłości, wszyscy mieszkańcy wspo magają się z innych parafij. Miejscami torf wielką pomocą jest ludności. W majątkach płodozmian. J. Godl. Łukno, zaśc. szlach. , nad rz. Grejmianą, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 16 w. od Święcian, 2 dm. , 27 mk. katol. 1866. Łukno, po łotew. Łukna, wś w pow. rzeżyckim, parafii ciskadzkiej, w spadku po Sokołowskich przeszła w ręce Romera Ludwika; należy obecnie do Bujnickich. 52 Łuknarz Łukomelskie Łukna, jez. w pow. trockim, ob. Lidziańce. Łukocin, niem. Lukoschin, rycer. dobra, pow. starogrodzki, przy granicy pow. gdańskiego. Wraz z przynależnym folw. Nowy dwór obejmuje obszaru roli ornej ha. 462, łąk 20, past. 2, lasu 41, nieuż. 14, wody 5, ogó łem obszaru ha. 546, kat. 133, ew. 59, dm. 15. Par. Miłobądz, szkoła Dalwin, poczta i st. kol. żel. Pszczółki Hohenstein. Odległość od Starogrodu 3 1 4 mili. R. 1789 posiada to dobra Tuchołka. Kś. F. Łukojanów, msto pow. w gub. niżegorodzkiej, nad rz. Tuszą i Chwoszczówką, 1182 w. od Petersburga, a 168 od msta gub. odległe, 9595 mk. , stacya pocztowa. Łukojedy, dwie wsie obok siebie położone, w płd. wsch. stronie pow. rzeczyckiego, w gm. jołczańskiej, przy wielkiej zatoce Dniepru; obie wsi mają około 60 osad, miejscowość wy borna, łąk obfitość, gleba w kulturze; lud tru dni się oprócz rolnictwa flisactwem i rybo łówstwem. A. Jelski. Łukom, folw. , pow. słupecki, gm. Trąbczyn, par. Zagórów Łaski, Lib. ben. I, 282, odl. od Słupcy w. 18; dm. 12, mk. 162. W 1827 r. 21 dm. , 154 mk. Jest tu pokład torfu, mający 2 do 3 łokci grubości. Dobra Ł. , dziedziczne SciborówChełmskich od lat 400 przeszło, obecnie w posiadaniu Władysława ŚciboraChełmskiego, położone między osadami Pyzdry a Zagórowem, 5 w. od rz. Warty a 10 od granicy w. ks. poznańskiego, nad szosą zwaną urzędownie pyzdrskołowicką, która dobra te w całej ich długości przechodzi; ma obecnie obszaru 204 włók, w tem ornej ziemi 96, łąk 48 a lasu włók 70; składa się z 7 folwarków Ł. , Huta, Buków, Imielno, Małgorzatów, Myszaków i Adamierz. Gospodarstwo oparte głównie na wychowie inwentarza, a mianowicie bydła i koni, oraz na wielkiej gorzelni parowej z młynem. Gorzelnia przerabia dziennie do 125 korcy kartofli. Bydło, którego zwykle przeszło 300 sztuk, jest rasy czysto holenderskiej, z koni zaś są jedne szlachetniejsze pół i trzy czwarte krwi angielskiej, i półpersze rony, jako robocze. W samym Ł. jest kaplica nowo zbudowana z grobami familijnemi, dla zastąpienia bardzo dawnej, dotąd istniejącej, w wielkim starym parku, w którym, wedle podania, kopali kanały jeńcy tureccy, przyprowadzeni z pod Wiednia w r. 1683 4 przez Marcyana ŚciboraChełmskiego, oboźnego koronnego. Według Tow. Kred. Ziems. rozległość dóbr wynosi mx. 5850 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 598, łąk mr. 527, nieuż. i place mr. 30, razem mr. 1155, bud mur. 30, z drzewa 9, płodozmian 12polowy; fol. Myszaków grunta orne i ogr. mr. 290, łąk mr. 229, past. mr. 138, lasu mr. 1, nieuż. i place mr. 41, razem mr. 700, bud. mur. 13, z drzewa 3, płodozmian 9polowy; folw. Imielno grunta orne i ogr. mr. 344, łąk mr. 26, past. mr. 2, nieuż. i place mr. 24, razem mr. 402, bud. mur. 3, z drzewa 9, płodozmian 13polowy; folw. Bukowa grunta orne i ogr. 301, łąk mr, 57, past. mr. 88, lasu mr. 23, nieuż. i place mr. 26, razem mr. 495, bud. mur. 5, z drzewa 8, płodozmian 11polowy; folw. Huta grunta orne i ogr. mr. 220, łąk mr. 130, past. mr. 32, nieuż. i place mr. 21, razem mr. 403, bud. mur. 6, z drzewa 5, płodozmian 6polowy; folw. Małgorzatów grunta orne i ogr. mr. 243, łąk mr. 14, lasu nar. 4, nieuż. i place mr. 16, razem mr. 277, bud. mur. 4, z drzewa 3, płodozmian 9polowy. Nadto przestrzenie leśne grunta orne i ogr. mr. 14, lasu mr. 2249, nieuż. i place mr. 153, razem mr. 2416, bud. mur. 1, z drzewa 1; gorzelnia i młyn o 3 gankach siłą lokomobili poruszane, olejarnia, wiatrak, cegielnia, wyrób torfu, pokładu torfu i rudy żelaznej. Wś Imielno os. 10, z grun. mr. 13; wś Myszakowo os. 22, z grun. mr. 29; wś Bukowa os. 19, z grun. mr. 34; wś Myszakówek os. 32, z grun. mr. 275; wś Smoleniec os. 11, z grun. mr. 122; wś Koszelowska łąka os. 20, z grun. mr. 214 wś Huta os. 6, z grun. mr. 8; wś Stawisko os. 7, z grun. mr. 64; wś Łoniewo os. 28, z grun. mr. 242. Br. Ch. Łukomelskie jez. , por. Łukomla. Ma według Strelbickiego 22 w. kw. rozl. . Łukomie, wś, folw. i rum. nad rz. Skrwą, pow. rypiński, gm. Szczutowo, par. Łukomie, odl. 27 w. od Rypina. W 1827 r. było tu 26 dm. , 258 mk. ; obecnie 50 dm. , 455 mk. , 77 os. włośc, 358 mr. ziemi włośc, 1050 mr. dwors. , 6 mr. os. prob. W 1789 r. dziedzic Ł. wysiewał 60 korcy żyta i brał czynszu z mły na i rumunków 776 złp. Par. Ł. , dek. rypiń ski, 1629 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i Huta, wsi Ł. , Mierzęcin i Topiąca, rozległość wynosi mr. 1308 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 391, łąk mr. 44, past. mr. 212, lasu mr. 231, nieuż. i place mr. 35, razem mr. 920, bud. mur. 1, z drzewa 17, płodozmian 10polowy; folw. Hu ta grunta or. i ogr. mr. 284, łąk mr. 76, past. mr. 19, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 387, bud. z drzewa 13, płodozmian 12polowy, młyn wodny. Wś Ł. os. 59, z grun. mr. 255; wś Mierzęcin os. 42, z grun. mr. 349; wś Topiąca os. 13, z grun. mr. 99. Br. Ch. Łukomie, mko, pow. łubieński, gub. połtawskiej, na praw. brz. rz. Suły, o 28 w. na płd. od Łubien, ma 973 mk. , 2 cerkwie; wspo minane już w XII w. jako horodyszcze Łukoml, ma jeszcze stare wały ziemne. Była własność Wiśniowieckich, za hetmanów mko setnicze pułku łubieńskiego. Czyt. Stecki, Wołyń, II, 230. F. S. Łukomie, ob. Lukome. Łukomie Łukocin Łukojedy Łukojanów Łukno Łukomierz Łukomierz, wś, folw. , pow. wieluński, gm. i par. Siemkowice, odl. od Wielunia w 28; wś dm. 8, mk. 190; folw. dm. 4, mk. 22. W 1827 r. 6 dm. , 54 mk. Łukomin, os. młyn. , pow. słupecki, gm. Trąbczyn, par. Zagórów, odl. od Słupcy w. 20; mk. 6. Łukomka, rz. , pow. sieński, ob. Czaszniku. Łukomko, wś włośc, pow. rypiński, gm. Szczutowo, par. Łukomie, odl. o 24 w. od Rypina, ma 16 dm. , 91 mk. , 135 mr. gruntu. Łukoml, ob. Łukomie, pow. łubieński. Łukomla, pospolicie Łukoml zwane, mko i dobra z kilku folwarkami w gub. mohilewskiej, pow. sieńskim, należące dawniej do wojew. witebskiego, położone nad obszernem jez. i rz. Łukomką, w pięknem położeniu górzystem, z glebą gliniastą, urodzajną, w całej okolicy, znajdują się nawet pokłady czarnoziemu. Uprawa żyta, lnu, pszenicy, jęczmienia i owsa, lasów nie wiele się znajduje. Mko zamieszkane przez żydów i chrześcian w ilości kilkuset mieszkańców, pod względem handlowym i przemysłowym żadnego nie ma znaczenia. Znajduje się tu parafialna cerkiew prawosł. Zarząd gminy włośc. i szkółka włośc. Majętność Ł. z mkiem była w XVIII w. dziedzictwem rodziny Przysieckich, ostatnio Emilii Chrapowickiej. Wedle spisu urzędowego z 1882 r. mko Ł. liczyło 1428 mk. , w tej liczbie prawosł. męż. 278, kob. 279; żydów męż. 456, kob; 415; dobra zaś zawierały przestrzeni 2084 dzies. używalnej 1674, nieużytków 410, i po zgonie Emilii z Miłoszów Chrapowickiej w początkach 1880 r. w skutek jej testamentu przeszły razem z mkiem na dziedzictwo synowca testatorki Józefa Miłosza, teraźniejszego właściciela. Nazwisko tej miejscowości wedle źródeł piśmiennych nie było ustalonem w dawniejszych czasach; stąd pisano niegdyś dowolnie Łukomle, Łukomla i Łukoml; lecz ta ostatnia nazwa bez zmiany przetrwała jedynie, jako stale używana w całej okolicy sąsiedniej. Ł. należy do bardzo dawnych osad na Rusi litewskiej, wspominany w kronikach już pod r. 1078, miał warowny zamek, od XIV w. stale należał do Litwy, za rządów polskich stanowił część powiatu orszańskiego w wojew. witebskiem, od 1793 r. przyłączony do Rossyi. Wedle podania istnieć tu miało niegdyś kilkanaście świątyń chrześćiańsktch, co jednak historycznie wcale nie jest stwierdzonem. Z pewnością jednak wiadomo, że przed 1830 rokiem Ł. posiadał 3 świątynie chrześciańskie, t. j. cerkiew unicką drewnianą obecnie prawosławną, odnowioną w ostatnich czasach fundacyi książąt Łukomskich, w której odbywa się każdorocznie w początkach lata fest dawny na całą okolicę, ściągający liczne tłumy włościan. Tenże sam fest w tym samym dniu obchodzonym bywał i w miejscowym katolickim kościele paraf. , aż do kasaty onego w 1868 r. Z istniejących zaś przed 1830 r. dwu kościołów katolickich, pierwszy parafialny podobno zgorzał lub też w skutek zniszczenia rozebranym został, drugi zaś t. j. franciszkański po zniesieniu konwentu łukomskiego w 1832 r. zamieniony na parafialny. Skromny ten, drewniany lecz w pięknem miejscu na górze wzniesiony kościołek, około 1857 r. staraniem parafian gustownie odnowiony, przetrwał w tym stanie do połowy 1868 r. , w tej porze zaś z rozporządzeniu władzy zamknięty chociaż na cerkiew niewyświęcony, stoi obecnie pustką. Parafia katol. w Ł. przyłączona w tym czasie do Czerei. W podręczniku Echarda mylnie wskazano, że Ł. leży nad rz. Ułą, gdyż tędy płynie rz. Łukomka, wpadająca do Ulanki niedaleko Czasznik. Co się tyczy kniaziów Łukomskich h. Roch, których tu właśnie było gniazdo rodzinne, była to niewątpliwie latorośl dynastyi panującej w kraju zapewne z rodu Gedymina. Już w XIV w. władają oni Ł. , Starodubem i obszerną częścią kraju na Rusi litewskiej. Marya, córka Andrzeja ks. Łukomskiego, znana w historyi jako pierwsza małżonka w. ks. Witolda. Prawdopodobnie tenże sam Andrzej lub też któryś z jego pokrewnych, naciśnięty przez Wiganda najmilszego brata Jagiełły, przeznaczonego na wielkorządcę Litwy około 1385 r. , dzięki jedynie protekcyi królewskiej utrzymał się na swej dzielnicy. Bohdankę córkę Andrzeja ks. Łukomskiego wojew, nowogródzkiego około 1500 r. zaślubia Jan Radziwiłł, przezwany Brodatym, zmarły 1522 r. kasztelanem trockim i marszałkiem litewskim. Następnie w ciągu XVI i XVII w. konstytucye sejmowe i świadectwo historyków spółczesnych stwierdzają zasługi wielu członków rodziny Łukomskich, którzy jednak, pozbawieni oczewiście wybitnych zdolności politycznych, nie okazując wpływu przeważnego na losy kraju, stoją po za obrębem wielkich wypadków dziejowych; nawet zaznaczyć tu musimy pewien upadek tej rodziny, w XIV i XV w. skoligaconej z domem panującym lub zasiadającej w senacie, a przy schyłku XVII w. piastującej już tylko urzędy i godności ziemskie w swych województwach. Konstanty rotmistrz nieustraszonej odwagi, pod dowództwem Radziwiłła hetmana litews. odznacza się w potrzebie pod Ułą w 1564 r. i zdobywa Turowlę w 1579 r. Jan funduje franciszkanów w Łukomli, Samuel skarbnik orszański, także odwagą w boju wsławiony, funduje dominikanów pod Ułą w połockiem, co zatwierdzone zostało ustawą sejmową w r. 1678. Teodat z sejmu 1670 r. wyznaczony komisarzem do spraw wojskowych. O dalszych losach tej rodziny milczą dzieje krajowe, Łukomla Łukomko Łukomin Łukoml Łukomierz Łukoszyno Łukomska Huta zapewne więc wygasła po mieczu jeszcze przed schyłkiem XVII stulecia, obszerne zaś jej posiadłości w obce przeszły władanie. Krzewiące się na Litwie nowatorstwo religij ne od czasów Zygmunta Augusta, nie obcem być musiało ówczesnym panom Ł. ; znajdujemy bowiem ślady istniejącego tam niegdyś zboru wyznania helweckiego. Źródła J. Łukasze wicz Dzieje Kościoła wyznania helweckiego w Litwie, t. II, Poznań 1843, str. 46. T. Swięckiego Historyczne Pamiątki, t. I, Warszawa 1858, str. 155. J. Lelewela Pol ska, Dzieje i Rzeczy jej, t. I, Poznań 1858, str. 463. J. I. Kraszewskiego Litwa za Wi tolda, Wilno 1850, str. 370. E. Kotłubaja Galerya Nieświeżska, Wilno 1857, str. 71 i 227. Encyklopedya Ogólna, Warszawa 1875, t. IX, str. 90. Dykcyonarzyk Geo graficzny Echarda, t. II, Warszawa 1782; , str. 100 tudzież wiadomości z rękopisów i wiadomości urzędowe. W okolicach Ł. tuż za miasteczkiem znajduje się obszerny łan ziemi, urodzajnej na pozór, zwanej powszechnie Za klętem polem i z tej przyczyny nieuprawianej od niepamiętnych czasów. Obecnie pomienione grunta, chociaż wydzielone miejscowym włościanom, żadnej nie przynoszą korzyści dla rolnictwa; wedle bowiem ustalonego przesądu pomiędzy ludem okolicznym, śmiałek, któryby się odważył orać tę ziemię, umrzeć by musiał natychmiast. Tyle legenda. Wedle zaś świa dectwa osób wiarogodnych, na zasadzie źródeł archiwalnych, wzmiankowane pole miało być teatrem krwawej rzezi wojsk miejscowego kniazia i mieszkańców Ł. podczas nieustannych walk bratobójczych pomiędzy kniaziami ki jowskimi i połockimi. Po dokonanej rzezi i wyludnieniu Ł. , cała okolica miała być zasie dlona przez przybyszów ze stron dalekich w skutek rozkazu zwycięzców. Fakt ten przy puszczalnie odnieśćby można do r. 1084, epo ki Włodzimierza Monomacha, który w testa mencie swym, przechwalając się ze sławnych czynów wojennych z czasów młodości, z pożo gi i zniszczenia kraju nieprzyjaciela, wspomi na Ł. w liczbie wielu innych grodów ziemi Krywiczów. Ob. Teka Wileńska, 1857, 1, str. 207 35. A. Ch. Łukomska Huta, ob. Łukom i Łukomie. Łukomskie jez. , por. Dudary. Łukomsiczyzna, os, , pow. włocławski, gm. i par. Kłóbka, 1 dm. , 8 mk. , 7 mr. ziemi. Łukonica, wś, pow. słonimski. Była tu parafia katol. dekanatu Słonimskiego. Łukonica, rz. , lewy dopływ Szczary, przyjmuje Studenkę i Jelnę z Biodrowką. Łukosała, zaśc. szlach. nad jez. Roszą, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 43 w. od Święcian, 1 dm. , 4 mk. katol. 1866. Łukoszajcie 1. wś nad rz. Szatą, pow. telszewski, okr. polic. szkudzki, o 35 wiorst od Telsz, 8 dm. , 60 mk. , młyn wodny 1859. 2. Ł. , wś, pow. szawelski, gm. gruździewska, przy traktach z Gruźdź do Kurszan i z Szypil do Szawel, o 1 i pół w, od Szypil; 78 osad, 553 dzies. ziemi. J. G. Łukoszka i Ł. wyzna, przysiołki Wysocka wyżnego, pow. turczański. Łukoszkińska, st. p. w pow. podolskim, gub. moskiewskiej. ŁukoszynWielki, wś, pow. lipnowski, gm. Brudzeń, par. Bądkowo, odl. o 36 w. od Lipna, posiada karczmę, 17 dm. , 163 mk. , w tej licz bie 95 drobnej szlachty, mającej 661 mr. ziemi a włośc. 5 mr. W 1827 r. ŁukoszynoWielkie ma 20 dm. , 126 mk. Folw. Ł. Wielkie lit. A B. rozległy mr. 126 grunta orne i ogr. mr. 114, łąk mr. 2, past. mr. 8, nieuż. i place mr. 2, bud. z drzewa 4; folw. Ł. Wielkie lit. E. rozległy mr. 100 grunta orne i ogr. mr. 97, łąk mr. 2, nieuż. i place mr. 1, bud. z drzewa 7. ŁukoszynWiazyński i Ł, Szykołowicki, do bra poradziwiłłowskie w pow. mińskim, w okr. polic. kojdanowskim, przez wiano księżny Ste fanii z Radziwiłłów Wittgenstejnowej od r. 1854 własność ks. Wittgenstejna, mają obsza ru 1704 mr. , miejscowość wzgórkowata, grun ta dobre. A. Jelski, Łukoszyna, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr, adm. , od Oszmiany o w. 65, od Dziewieniszek 35, dm. 37, mk. wyzn. katol. 264 1866. Łukoszyno 1. Biki, wś, pow. sierpecki, gm. Liszewo, par. Borzewo, odl. o 18 w. od Sierpca, ma 13 dm. , 127 mk. , 550 mr. gruntu, 39 nieuż. Według Tow. Kr. Ziem. folw. Ł. Bi ki rozległy mr. 205, grunta orne i ogr. mr. 153, łąk mr. 5, lasu mr. 31, zarośli mr. 11, nieuż. i place mr. 4, bud. z drzewa 7. 2. Ł. Borki, pow. płocki, gm. Brwilno, par. Borzewo, odl. o 20 w. od Płocka, ma 7 dm. , 49 mk. , 322 mr. gruntu. Według Tow. Kr. Ziems. folw. Ł. Borki rozległy mr. 571, grunta orne i ogr. mr. 347, łąk mr. 45, past. mr. 32, wody mr. 2, lasu mr. 96, zarośli m 34, nieuż. i place mr. 15, bud. z drzewa 6. Wś Ł. Borki osad 7, z gruntem mr. 23. Łuków, nad rz. Krzną, miasto powiatowe gub. siedleckiej, leży pod 51 55 5 szer. i 40 20 3 dłg. geogr. , śród łukowskiej wyżyny ob. , w błotnistej dolinie rzeczki Krzny. Odl. 110 w. od Warszawy, 26 w. od Siedlec, 121 w. od Lublina linią kolei a 77 w. traktem na Lubartów, 91 w. od Brześcia, 58 od Dęblina. Jest tu stacya dr. żel. warsz. teresp. o 1 w. od miasta i st. dr. żel. nadwiśl. o 3 w. od miasta. Obie linie się tu schodzą z sobą. Ł. posiada obecnie kościół par. murowany i drugi popijarski murowany, kaplicę przy szpitalu, szpital ś. Tadeusza na 20 łóżek, szkołę początkową ogólną, sąd pokoju okr. IV, sąd gmin Łukomska Huta Łukomskie Łukomsiczyzna Łukonica Łukosała Łukoszajcie Łukoszka Łukoszkińska Łukoszyn Łukoszyna Łuków ny okr. IV, urząd powiatowy, urząd miejski, urząd gminny, stacyą pocztową, stacyą telegraficzną. W 1827 r. było tu 259 dm. , 3206 mk. , w 1861 r. 244 dm. 46 murow. i 3311 mk. 2255 żyd. , obecnie jest około 400 dm. do 100 murow. i około 5000 mk. Przemysł fabryczny słabo rozwinięty; są tylko drobne fabryki świec, oleju i garbarnie. Ozdobą miasta jest piękny, zdala widzialny z powodu swej wysokości wież, kościół pobemardyński. Pierwotny kościół par. drewniany, który powstał zapewne koło 1250 r. wraz ze sprowadzeniem templaryuszów do Ł. , spłonął ostatecznie w 1803 r. i odtąd nabożeństwo odprawia się w kościele bernardynów. Par. Ł. ma 10050 dusz. Dek. łukowski b. dyec. podlaskiej miał 10 par. Adamów, Ł. , Radoryż, Stanin, Stoczek, Trzebieszów, Tuchowicz, Ulan, Wojcieszków, Żelechów; prócz tego byli pijarzy w Ł. , bernardyni w Ł. i Jeleńcu, dominikanie w Zofiborzu i karmelici w Gułowskiej Woli. Ł. jest jedną ze starożytnych osad pogranicznych dawnej Polski i zdaje się, że tu pierwiastkowo któryś z Piastów musiał wznieść zamek drewniany, dla wstrzymania napadów Jadźwingów z Podlasia. Już w połowie XIII w. dzieje wspominają o Ł. jako mieście na pograniczu Litwy i Jadźwingów. Bolesław Wstydliwy, mając w Ł. zamek osadzony załogą i kasztelana rządzącego całą tą ziemią, a usiłując powściągnąć ciągle powtarzane napaści pogan, zaprowadził tu w r. 1250 templaryuszów, którzy zarazem obowiązani byli nawracać Jadźwingów. Pomagali do tego Bolesławowi franciszkanie, najgorliwsi w owej epoce apostołowie w tych stronach, a mianowicie jeden z nich, imieniem Bartłomiej, rodem Czech. Z jego, to rady Bolesław Wstydliwy, gdy wielu nawróconych Jadźwingów rzucało wiarę i z Litwinami się wiązało, postanowił wyjednać u papieża oddzielenie części znacznej kraju od dyecezyi krakowskiej i ustanowienie biskupstwa nowego w Ł. , który dotąd razem z ziemią lubelską do województwa sandomierskiego należał. Jakoż komisarze, wyznaczeni w tym celu od Innocentego IV papieża, zjechali do Ł. r. 1254 dla erygowania tu nowego biskupstwa, ale, znalazłszy miejsce nieodpowiedniem na założenie katedry biskupiej, naznaczyli ją w Chełmie. Nieustające napaści pogan sprawiły, że Bolesław Wstydliwy, zrobiwszy na nich wyprawę r. 1264; zwiódł z Jadźwingami krwawą bitwę i stanowcze odniósł zwycięstwo. Historya nie powiada gdzie zaszła walna ta rozprawa, ale podanie miejscowe twierdziło, że bój odbył się pod Ł. Historycy też nasi, dając temu wiarę, jedni za drugimi powtarzają, iż na pamiątkę owej bitwy znajduje się na polach pod samym Ł. znaczny kopiec, dotąd mogiłą Jadźwingów przez lud nazywany Star. Pols. t. II, str. 1161. Tymczasem ma miejscu nie ma żadnego śladu, aby kiedykolwiek był tam jaki kopiec, i najstarsi ludzie żadnego podania o Jadźwingach nie przechowują. Nierychło jednak, bo aż za Władysława Jagiełły, zaczął Ł. używać prawdziwych swobód miejskich i przychodzić do pewnej pomyślności. Por. Kod. dypl. t. III pod r. I286. Przywilejem r. 1403 w Szczekarzowie danym, przeniósł ten król po raz pierwszy miasto z prawa polskiego na niemieckie. Kazimierz Jagiellończyk, celem przyczynienia się do wzrostu jego, nadał mu, znajdując się w Ł. 1445, targ tygodniowy, znosząc odtąd targi po wsiach okolicznych się odbywające. Pomimo to wszystko, musiał być Ł. bardzo jeszcze nędzną mieściną naówczas, kiedy Aleksander Jagiellończyk, przywilejem wydanym na sejmie w Radomiu 1505 r. , mając wzgląd na ubóstwo nadzwyczajne Ł. i pragnąc temu zaradzić, obdarzył go stosownemi swobodami i dochody na ten cel przeznaczył. Za obu Zygmuntów miasto przyszło do lepszego bytu i przybrało postać pozorniejszą, nieraz bowiem sami królowie odwiedzali to miejsce, na samej drodze do Litwy położone, gdzie w zamku czyli dworze swoim drewnianym przemieszkiwali. Jeden ze sstów łukowskich, Krzysztof Szydłowiecki, kaszt. krakowski i kanclerz w. kor. , obwarował własnem staraniem i nakładem miasto wałami i przekopem dla zabezpieczenia mieszkańców od napadu nieprzyjaciół. Zygmunt I, wracając r. 1530 z Litwy, sam to oglądał; przekonawszy się, że z powodu wzniesienia tych warowni nie mało domów zrzucić musiano, niektóre zaś place i zabudowania mieszczan uszczuplone zostały, przywilejem tegoż roku na miejscu zaraz wydanym, uwolnił mieszkańców wieczyście od płacenia pięciu grzywien na potrzeby rzeczypospolitej. Za panowania tegoż króla, wyrokiem jeszcze w r. 1513, zapewniono między nimi a sstą zgodę o młynowe i inne dochody. W tymże czasie Ł. uległ wielkiemu nieszczęściu, pożar w r. 1533 całe miasto prawie obrócił w perzynę, tak, że warownie nawet zrujnowane zostały, a mieszkańcy cały swój dobytek stracili. Z tego powodu król uwolnił ich w r. 1534 od opłaty podatku szos zwanego, od wszelkich myt w całem królestwie pobieranych i od dostawiania woza wojennego na lat 18, od czopowego na rok jeden a od podwód na lat 2. Warował jednak, że, za tak wielką ulgę, obowiązani są w przeciągu pięciu lat odbudować albo wszystkie, albo większą część domów pod utratą gruntów i obwarowanie miasta przywieść do takiego stanu, Jaki był przed pożarem. Tym, oraz innemi przywilejami w Wilnie w r. 1534, 1543 i 1544 datowanemi, odnowił dla Ł. prawa i przywileje od poprzedników nadane, które Łuków podczas ognia ze skrzynką do wody wrzucone, butwieć zaczęły. Zygmunt August często w podróżach swoich do Litwy zatrzymywał się w Ł. , a raz w r, 1553, jak pisze w swojej kronice Górnicki, dla wielkich roztopów tydzień tu mieszkał. Potwierdzał on wtedy dawniejsze nadania miastu i nowemi swobodami obdarzył przywilejami w r. 1550, 1553, 1555 i 1570. Toż uczynił Stefan Batory w r. 1578, Zygmunt III w r. 1589, 1605 i 1623, Władysław IV wr. 1633, Jan Kazimierz 1651, Michał Korybut 1671, Jan Sobieski 1682, August II 1727, August III 1750, nakoniec Stanisław August w latach 1766 i 1791. Starozakonni mieszkańcy Ł. posiadają dotąd w swoich rękach przywileje i prawa nadane im na rozmaite swobody przez Jana Kazimierza w r. 1652, odnawiające dawne przez pożar utracone; Mich. Korybuta z r. 1671, Jana III z r, 1680, Augusta II z r. 1699, Augusta III z r. 1751, wreszcie Stanisława Augusta 1792, który to ostatni przywilej oblatowany został w aktach ziemskich lubelskich w r. 1796 i w aktach ziemskich łukowskich w r. 1803. Erazm Domaszewski, koniuszy koronny, ssta tutejszy, fundował za murami miasta bernardynów i kościół im drewniany w r. 1629 wystawił, który za panowania Stanisława Augusta w r. 1770 ze składek i ofiar wymurowany został. Utrzymywało się miasto w dosyć dobrym bycie, aż do nieszczęśliwych czasów Jana Kazimierza. Podczas najścia kozaków, starożytny famy kościół drewniany juz w r. 1250 istniejący spłonął, również jak inny kościołek podobnież dawny ś. Leonarda ze szpitalem; bernardyni tylko ocaleli. Zaraz po tej klęsce naszły w r. 1656 wojska Rakoczego i całe prawie miasto zrabowane i spalone zostało, tak że lustracya z r. 1659 zaledwie już 37 domów osiadłych naliczyła. Blisko przez pół wieku w zupełnem zubożeniu zostawał Ł. W r. 1695 na prośbę szlachty łukowskiej, licznie w okolicach osiadłej, a od Bolesława Wstydliwego jeszcze różne przywileje i nadania za męstwo w walce z Jadźwingami okazane posiadającej, przybyli tu pijarowie. Zrazu na przedmieściu osiedli, dopóki im kościołka drewnianego i domu nie wystawiono, w którym zamieszkawszy otworzyli w r. 1701 szkołę o 4klasach. Felicyan Konstanty Szaniawski, bisk. krakowski, z tejże samej szlachty łukowskiej pochodzący, chcąc zostawić pamiątkę dla siebie w rodzinnem miejscu, zrobił w r. 1730 przy niej fundusz na utrzymanie konwiktu Szaniawskich dla dziesięciu alumnów ubogich swojego imienia. Kolegium pijarskie murować zaczęto r. 1733, i tu był przeniesiony nowicyat z Podolińca r. 1714. Kościół stanął w r. 1762, podług planu budowniczego Antoniego Solarego. Słynne ich szkoły pierwotnie jako kolonia akademii krakowskiej, od r. zaś 1785 wyłącznie pod zarządem komisyi edukacyjnej, potem od r. 1821 podniesione do stopnia wojewódzkiej o 6klasach b. gimnazyum wojewódzkie w Ł. wydawało 1834 40 w Siedlcach Akta uroczyste zakończenia roku szkolnego, w ostatnich czasach gimnazyum, zwinięte zostały w r. 1852 i przeniesione do Siedlec wraz z dwoma konkwiktami, dziś stypendyami, imienia Szaniawskich i Izdebskich, ten ostatni w r. 1787 na 2. alumnów ze szlachty łukowskiej fundowany; dotąd tamże utrzymują się. W szkołach łukowskich pobierali nauki, pomiędzy innymi, naturalista Kluk i filozof Bron. Trentowski. Wzrosło tedy znacznie miasto w ciągu XVIII w. i około 60 domów murowanych w niem stanęło. Sejm w r. 1775 ustanowił kasztelanią łukowską, na którą wyniesiony został pierwszy i ostatni Jacek Jezierski. Gmina Ł. graniczy z gminami Dąbie, Celiny, Gołąbki, Tuchowicz, Ulan i Skrzeszew; ludn. 3220, rozległ. 11335 mr. ; sąd gm. okr. IV Łuków poduchowny; urząd gm. w m. Ł. W skład gm. wchodzą Czerel, Gołaszyn, Ławki, Poważę, Ryżki, Sienciaszka, SzczygłyGórne, S. Dolne, Świdry, Świderki, ŚwiątkowskaWólka, Wojtostwo i Zalesie. Folwarkmajorat Ł. z wsią Poważe i Wojtostwo podług wiadomości z r. 1854 nadany na prawach majoratu w r. 1836 radcy stanu Wiktorowi Janowiczowi, rozl. mr. 956 w gruntach ornych, ogrodach, łąkach, pastwiskach mr. 255, lasu mr. 701. Wieś Poważe os. 14, z grun. mr. 145; wś Wójtostwo os. 12, z grun. mr. 217. Powiat łukowski gub. siedleckiej utworzony został w 1867 r. z części dawnego pow. łukowskiego 19 gmin i dwóch gmin pow. radzyńskiego, z drugiej połowy zaś utworzono pow. garwoliński. Graniczy on od północy z częścią nowomińskiego i siedleckim, od wsch. z radzyńskim, od południa z lubartowskim i kawałkiem nowoaleksandryjskiego, granicę naturalną stanowi tu rz. Wieprz i wpadająca doń Tyśmienica, od zach. z pow. garwolińskim. Obszar pow. łukowskiego wynosi 34. 23 mil kwadr. Przedstawia on płaszczyznę, środek której zajmuje rozległe płasko wzgórze, wzniesione prawdopodobnie na 500 do 600 stóp nad poziom morza i rozciągające się na przestrzeni objętej czworokątem, którego narożnikami są Żelechów, Łuków, Stoczek i Adamów. Wody płaskowzgórza tego spływają w czterech kierunkach ku zlewom czterech rzek ku półn. zachod, dążą do Świdra, ku zachod, połudn. zabiera je Wilga, w połudn. wschodnim kierunku uprowadza je Wieprz, a w płn. wschodnim przyjmuje Bug. Centralnym punktem tego płaskowzgórza i miejscem rozchodzenia się linii wododziałów jest las i bagno Jata w stronie Łuków zach. płn. od Łukowa odl. 14 w. . Samo płaskowzgórze przedstawia lesistą i bagnistą równinę, przypominającą na znacznych obszarach, w zachodniej części koło Jaty, bagna poleskie lub okolice Kolna. Wzgórza stanowiące siedzibę wiosek otoczone są rozległemi często błotami; leniwie wlokące się po równinie wody rzek, tworzą po obu brzegach szerokie mokradle. Uboga karłowata roślinność uzupełnia całość posępnych rysów krajobrazu. Obszar ten cały już w czasach historycznych musiał stanowić jednę wielką puszczę, której pierwotni osadnicy długo bardzo nie oddawali się rolnictwu dla ubóstwa gleby i utrudnionego wpływu wyższej cywilizacyi ludności sąsiednich ziem. Nazwy wsi Turzec, Niedźwiadka, Lisikierz, Wilczyska, Sokola, Jeleniec, Sarnów, wskazują myśliwskie przezwiska pierwszych osadników i myśliwskie ich zajęcia. Osiny, Cisownik, Lipiny, Grabów, Jedlanka, Szyszki dają nam zarys roślinności tej puszczy, bogatszej zapewne niż dzisiejsza skarłowaciała, podobnie jak i potomkowie obecni pierwotnych synów puszczy. Świeżemu stosunkowo przetrzebieniu leśnego pokrycia zawdzięcza obszar pow. łukowskiego swą obfitość wód. Trzy wielkie rzeki Wisła, Wieprz i Bug zabierają wody tego obszaru, który przedstawia stąd trzy główne linie wododziałów, rozchodzące się z centralnego punktu, którym jest las i bagno Jata. Pierwszym jest wododział Wisły i Wieprza północny naturalnie, bo południowy mieści się na terytoryum gub. lubelskiej. Począwszy się w Jacie, idzie przez las Warkocz, Jedlankę, polami między Turcem i Niedźwiadką, lasami koło Osin i Cisownika, w pobliżu Woli Okrzejskiej, przechodzi linią dr. żel. nadwiślańskiej między Krzywdą a Leopoldowem na wysokości 176 metr. nad poziom morza, przybrawszy teraz kierunek płdn. zachodni przecina powtórnie przy Leopoldowie 178 metr. linią drogi żelaznej i podąża do ujścia Wieprzu pod Dęblinem do Wisły. Drugi wododział WisłyBu gu, wyszedłszy z Jaty między wsiami Różą i Olszycem, ciągnie się na Wolę Wadzyńską, Kamieniec, Dębowice, Kuflew, Cegłów, między Cegłowem a Mrozami przecina 169 metr. wznies. linią dr. terespolskiej i w kierunku płn. zach. podąża ku Nowemu Dworowi. Dwa te wododziały wraz z Wisłą tworzą wielki trójkąt różnoboczny i rozwartokątny, którego wierzchołkami są Jata, Dęblin i Nowy Dwór. W części trójkąta przeległej Jacie mieszczą się w obrębie pow. łukowskiego dwa drobniejsze wododziały Świdra i Wilgi, idący od wsi Wnętrzne na Ciechomin, Kruszawkę, Parysew i przecinający pod Pilawami 148 metr. linią dr. nadwiśl, ; drugi Wilgi i Okrzejki idzie od Cisownika na Gołełazy, Sokolą ku zachodowi. Trzeci główny wododział Wieprza i Bugu nie zaczyna się ale kończy się właściwie w Jacie. Idzie on w kierunku płdn. wschod, koło wsi Dąbie, Zalesie, Ryżki, przecina odnogę kolei nadwiśl. 169 metr. wznies. , dalej przez Świdry, Jeziory i Gołąbki skręca ku wschodowi aż po za Międzyrzec. Stąd skręca na południe ku Horodyszczom i Kolanu. Pod wsią Tarnowem wchodzi w lubelskie, przecina między Chełmem a Rejowcem kolej nadwiśl. 234 metr. wznies. i w kierunku połudn. podąża ku wyżynie tomaszowskiej, stanowiącej jego punkt wyjścia. Na obszarze objętym pomiędzy wododziałami WieprzaWisły i WieprzaBugu, znajduje się kilka mniejszych rzek, których wododziały nie są oznaczone, a brak dokładnych map utrudnia to zadanie. Rzeczki te są Trzna, Stanówka, Bystrzyca, Czarna, z których pierwsza jest dopływem Bugu a następne wpadają do Wieprza. Rolnictwo spotyka tu niezbyt przyjazne warunki. Piaski, błota, obfitość wód stojących i zaskórnych, klimat, na samej wyżynie łukowskiej mianowicie, nieco ostrzejszy niż w sąsiednich powiatach, wiosną późniejszą utrudniają pracę rolnika i nie dają zachęty w pomyślnych rezultatach zbioru. Kartofle, owies, żyto, gryka, są głównemi przedmiotami uprawy. W 1878 r. wysiano 5497 czetw. pszenicy, 24157 czetw. żyta, 18258 owsa, 4787 gryki, 4499 Jęczmienia, 3146 innych ziarn, 43000 kartofli. Siana zebrano 626260 pudów. Większych posiadłości nad 1500 mr. jest 25 w powiecie, z tych trzy Kock, Gułów i Miastków mają przeszło 5000 mr. , trzy 4000 do 5000 mr. , 12 przeszło 2000 mr. , siedm od 1500 do 2000; średnich folw. od 500 do 1500 mr. trzydzieści cztery. Mała zamożność ludności, brak miast, odległość znaczna od większych ognisk przemysłu i handlu, nie pozwoliła na rozwój pomyślny przemysłu fabrycznego, który nie mógł zaspokoić nawet skromnych miejscowych potrzeb. W r. 1878 było w powiecie 32 fabryk, a mianowicie 7 gorzelni, 4 browary, 2 miodosytnie, 2 olejarnie, 1 fabr. octu, 1 mydlarnia, 3 fabr. świec, 2 garbarnie, 2 tartaki, 2 fabr. szkła, 7 cegielni, wszystko to przecie drobnych rozmiarów, gdyż zatrudniały tylko 180 rob. i wyprodukowały za 383610 rs, , w czem przeważną część stanowi produkcya gorzelni. Pod względem środków komunikacyjnych pow. łukowski jest lepiej uposażony od innych powiatów gub. siedleckiej, przecinają go bowiem dwie linie dróg żelaznych terespolska na długości 18 około wiorst i nadwiślańska, której odnoga z Iwangrodu do Łukowa prawie całą swą długością około 40 w. przechodzi przez środek powiatu. Prócz tego drogi bite łączą Łuków z Siedlcami, Żelechowem i Radzyniem. Ludność powiatu z 59118 w 1867 r. , podnio Łuków sła się na 73955 w 1878 r. , w tej liczbie było 35849 męźcz. i 38106 kob. , co do wyznań 68773 katol. , 8490 żydów, 1575 ewang. , 118 prawosł. O niskim stanie oświaty smutnie świadczy 12 szkół początkowych i 3 kantoraty ewangiel. ; podczas, gdy pow. lipnowski przy takiej samej ludności ma 64 szkół i do 4000 uczniów. Pod względem kościelnym pow. łukowski stanowi łukowski dek. dyec. lubelskiej i składa się z 18 parafij Adamów, Borowie, GułowskaWola, Kock, Łuków, Łysobyki, Miastków, Okrzeja, Radoryź, Serokomla, Stanin, StoczekŁukowski, Trzebieszów, Tuchowicz, Ulan, Wilczyska, Wojcieszków i Zwola. Pod względem sądowym stanowi IV okrąg sądu pokoju dla Łukowa i 6 okręgów sądów gminnych Miastków, Tuchowicz, Trzebieszów, Łuków, Adamów, Białobrzegi, należących do zjazdu sędziów w Siedlcach. Pod względem administracyjnym dzieli się na 22 gmin Białobrzegi, Dąbie, Celiny, Gołąbki, Gułów, Jakusze, Jarczew, Krasuse, Kock, Łuków, Łysobyki, Miastków, Mysłów, Prawda, Rado ryż, Serokomla, Skrzyszew, Stanin, Trzebieszów, Tuchowicz, Ulan, Wojcieszków. Szkoły początkowe istnieją we wsiach Stoczek, Borowe, Trzebieszów, Szaniawy, Kock, Łysobyki, Wola Blizocka, Kszów, Serokomla, Białobrzegi, Adamów, Okrzeja 1883. Płaskowzgórze łukowskie zajmuje obszar, którego przybliżonemi granicami są linie dróg żelaznych terespolskiej na przestrzeni od Mrozów do Łukowa i iwangrodzkołukowskiej odnogi drogi nadwiślańskiej na przestrzeni od Leopoldowa do Łukowa. Trzeci bok nieforemnego trójkąta stanowi linia przeprowadzona ze stacyi Mrozy drogi teresp. przez Stoczek i Żelechów do stacyi Leopoldów. Obszar ten stanowił kiedyś rozległą puszczę, pełną bagien z powodu małego spadku dla zbierających się tu wód. Nazwy wsi Turzec, Niedźwiadka, Jeleniec, Samów, Wilczyska, Lisikierz, Sokola, Jagodne, Jedlanka, Osiny, Cisownik, Dąbrowica, Jamielnik, Lipiny, Grabów, Olszyc, Dąbie, Szyszki charakteryzują dawniejszą faunę i florę tej okolicy i warunki bytu pierwotnej ludności. Szczątkiem tej pierwotnej puszczy jest las Jata tyle co buda, chata, rozciągający się w stronie płn. zach. od Łukowa na największem wzniesieniu z całego płaskowzgóWzniesienie to prawdopodobnie dochodzi rza. do 200 metrów 650 stóp, bowiem na krawędziach płaskowzgórza spotykamy 169 metrów 554 stóp a 178 metr. w Leopoldowie. Obszar ten środkowy, zakryty przez las Jata, stanowi punkt, z którego na wszystkie strony rozchodzą się wododziały, z których najgłówniejsze są WisłyWieprza, WieprzaBugu, WisłyBugu. Wody wyżyny spływają rzekami Krzną do średniego Bugu, Kostrzyniem do Liwca i dolnego Bugu, Bońkówką do Stanowki, Tyśmienicą do Wieprza, ze wsi Roży strugą idzie do Świdra a nim do Wisły. Więcej szczegółów podał Kazimierz Łapczyński w pracy O łukowskiem płaskowzgórzu i jego roślinności. Pamięt. Fizyograf. , t. I. Br. Ch. Łuków, niem. Lukom, r. 1531 Lwg, wś, pow. rybnicki, o 1. 85 mil na zach. od Rybnika, par. Pstrzążna; 40 bud. , 34 dm. , 239 mk. , 54 os. , 167 mr. ziemi. Łuków, niem. Luckau, m. pow. na dolnych Łużycach ob. , w okr. reg. Frankfurt n. 0. ob. , nad rz. Berste, miało 1855 r. 5047 mk. , gimnazyum, dom kary i poprawy, szpital dla chorych i obłąkanych, ochronę, stary kościół ewang. w stylu gotyckim, fabryki sukna, płó tna, przędzalnie. Pod Ł. d. 4 czerwca 1813 r. bitwa Blüchera z Oudinot em. Powiat łukow ski ma 23. 86 w. kw. rozl. i do 56 tys. mk. Po łożenie niskie, dużo rzeczek, na płd. lasy, gle ba niebardzo żyzna, ludność w części serb ska. F. S. Łuków, węg. Luko, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół paraf. gr. katol. , 739 mk. Łuków, dział górski w Karpatach zacho dnich, w paśmie morawskiem; ciągnie się od przełęczy hrozynkowskiej po przełęcz Wiara, między osadami Suszą w Węgrzech a Bojkowicami w Morawie. Szczyt najwyższy Ł. 736 m. szt. gen. . Br. G. Łuków, las w płd. stronie Krasnej, pow kałuski, na lew. brz. Łukwi, przy drodze z Bohorodczan do Rożniatowa. Łukowa 1. al. Łukowo, wś, pow. jędrzejowski, gm. Sobków, par. Łukowa. Leży śród pasma wyniosłości, ciągnących się w południowowschodniej stronie Chęcin. Posiada kościół par. drewniany, założony wraz z par. w 1408 r. przez dziedzica Ł. Klemensa Niemesza. Obecny w 1753 r. wystawiła Anna z Ossolińskich Szaniawska, W 1827 r. było tu 44 dm. , 317 mk. Ł. należała do dóbr Dębska Wola ob. . Par. Ł. dek. jędrzejowski 1342 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. , od Jędrzejowa w. 16, od rz. Nidy w. 5, rozległy mr. 1044 grunta orne i ogr. mr. 351, łąk mr. 24, pastw. mr. 39, lasu mr. 595, nieuż. i place mr. 35, bud. mur. 4, z drzewa 7, pokłady kamienia wapiennego. 2. Ł. , wś, pow. biłgorajski, gm. i par. Łukowa. Leży na lewo od drogi z Józefowa do Tarnogrodu, o 9 w. od granicy galicyjskiej, o 2 w. od Tanwi, tworzącej szeroką błotnistą dolinę. Wieś ciągnie się linią około 5 w. długą po obu stronach jaru utworzonego przez strumień wpadający do Tanwi. Posiada kościół parafialny nowo wzniesiony w 1881 r. na miejsce dawnego drewnianego z XVII w. , urząd gminny, szkołę. W r. 1827 było tu 322 dm. i 2034 mk. Obszar dworski Ł. należy w części do dóbr ordynacyi Łuków Łukowa Łukowa Łukowa Łukowce Zamoyskich, w części zaś stanowi prywatną własność. Par. Ł. dek. biłgorajski 6741 dusz. Gm. Ł. należy do sądu gm. okr. IV w Józefowie, st. poczt. w Tarnogrodzie; posiada obszaru 28018 mr. i 5219 mk. W skład gm. wchodzi Borowiec, Chmielek, Łukowa, Osuchy. Pisklaki, Szarajówka i Szóstaki. Br. Ch. Łukowa, mała wioseczka w północnozachodniej stronie pow. ihumeńskiego, w okolicy Piotrowicz, ma osad 3, grunta lekkie, wzgórkowate, miejscowość lesista, bezwodna. Łukowa 1. wś, pow. tarnowski, leży na małem wzniesieniu 259 m. npm. , w rozległej równinie, ma grunta żytnie, glinkowe i cegielnię. Do wsi prowadzi droga gminna z Tarnowa. Ta wieś wymieniona już u Długosza L. B. I, 12 i 614, należy do parafii w Lisiej górze, liczy 786 mk. rzym. kat. i ma 1592 mr. obszaru, z których przypada na obszar większej posiadłości 510, t. j. 403 mr. roli, 91 mr. łąk i 16 mr. pastw. , a na mniej. pos. 1082 mr. , mianowicie 908 mr. roli, 114 mr. łąk i ogr. i 60 mr. pastw. Ł. graniczy na zachód z Łęgiem, na wschód z Kobierzynem, na północ z Laskówką a na południe ze Śmignem. 2. Ł. , wś, pow. łańcucki, leży w okolicy piaszczystej, na lewym brzegu Sanu, u ujścia do niego Trzebośny. Od północy i wschodu oblewa wieś San, na zachód graniczy z Rudą, a na południe z Jelną. W północnej i południowej stronie ciągną się obszerne sosnowe bory. Ł. ma kolonią niemiecką i należy do parafii rzym. katol. i gr. katol, w Leżajsku, a do urzędu poczt. w odległej o 4. 5 kil. Sarzynie. Z 361 mk. jest 186 wyznania rzym. katol. , 86 gr. kato. , a 89 ewang. Pos. więk. ordynacyi łańcuckiej ma tylko prawo propinacyi; pos. mniej. 278 mr. roli, 76 mr. łąk i 82 mr. pastw. 3. Ł. , wś, pow. Lisko, ma parafią gr. kat. i należy do parafii rzym. kat. w Porażu, a do urzędu poczt. , sądu powiat. i notaryatu w odległem o 10. 9 kil. Lisku. Wieś leży w okolicy podgórskiej i lesistej, nad Tarnawką, uchodzącą z lewego brzegu do Osławy, 387 m. npm. Od wschodu i zachodu otaczają ją lasy jodłowe. Według spisu ludności z 1880 r. liczy 840 mk. , z których 53 przebywa stale na obszarze więk. pos. ; podług szematyzmu duch. dyec. gr. kat. przemyskiej z 1881 r. ma być tylko 818 mk. , mianowicie gr. kat. 730, rzym. kat. 18, a izr. 26. Szematyzm duch. dyec. rzym. kat. przemyskiej podaje liczbę rzym. kat. 62. Pos. więk. ma obszaru 605 mr. roli, 59 mr. łąk, 106 mr. pastw. i 428 mr. lasu, razem 1198 mr. ; pos. mniej. 1022 mr. roli, 76 mr. łąk i ogr. , 174 mr. pastw. i 28 mr. lasu, razem 1300 mr. Cały obszar wsi zajmuje zatem 2498 mr. Cerkiew gr. kat. murowana należy do dyec. przemyskiej, dek. olchowieckiego. Uposażenie parocha składa się z 54 mr. roli i 197 zł. w. a. dodatku do kongruy. Ta wieś graniczy na południe z Seredniem Wielkiem, na zachód z Brzozowcem, na wschód z Dziurdziowem a na północ z Cząsynem. Mac. Łukowa 1. wzgórze 250 m. wys. , w płn. stronie Małnowa, pow. mościski. 2. Ł. , las w płn. stronie Bryliniec, pow. przemyski. Łukowa, nazwa pasma górskiego, zwanego powszechnie Ludową. Ob. t. V, 470. Łukowa, por. Łukawa, Łukowata, ob. Ługowe. Łukowce, wś i folw. , pow. bialski, gm. Sitnik, par. Biała. Posiada 18 dm. , 132 mk. , 646 mr. ziemi i cerkiew paraf. dla ludności rusińskiej, którą 1695 r. erygował ks. Karol Stanisław Radziwiłł. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozl. mr. 365 w r. 1866, grunta orne i ogr. mr. 215, łąk mr. 59, pastw. mr. 89, nieuż. i place mr. 2. Wś Ł. osad 16, z grun. mr. 349. Łukowce, wś, nad rz. Czerniejką, w gub. witebskiej. Łukowe, al. Łukowo, wś i fabryka cukru, pow. makowski, gm. i par. Karniewo, od Gąsocina o 19 w. , od Makowa 12 w. , nad niegdyś spławną rzeką Pełtą; własność hr. Stanisława Łubieńskiego, który od 1852 r. wszedł w spółkę z Augustem Schürr. Dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , w którym znajduje się ornej ziemi włók 36, Wronowe wł. 28, Źabin wł. 15, Wólka wł. 13; razem dobra zajmują ornej ziemi wł. 92, oprócz tego lasu wł. 4 i zagajników; łąk wł. 3; wody i zabudowania z cegielnią 1 włókę. Do tegoż majątku od 1875 r. należy wieś i folw. KonarzewoSław ki ob. . Grunt w dobrach Ł. jest częściowo żytni, częściowo pszenny. Wysiew roczny na całym majątku do tego zaliczone i Sławki pszenicy 485 korcy, żyta 215 korcy, jarego zboża 725 korcy, pastewnych traw 90 korcy. Ludności blisko 2000 dusz na wszystkich folwarkach i 60 osad. Budowle w majątku po większej części murowane. W ogóle dobra Ł. należą do lepszych zagospodarowanych majątków w królestwie. W 1844 r. w Ł. została założona fabryka cukru na sposób ogniowy, a od r. 1852 przebudowana na parową i od tego czasu ciągle się powiększa i ulepsza w najświeższe aparaty i przyrządy, tak, że obecnie może przerabiać przeszło 100000 korcy buraków sposobem dyfuzyjnym systemu Szulca i Bronowskiego z Pragi czeskiej; od 1875 r. przestała wyrabiać rafinadę, a obecnie tylko wyrabia mączkę cukrową. Daje zajęcie przeszło 200 robotnikom. Pomiędzy ludem tutejszym krąży legenda, że od strony zachodniej na ornych gruntach folw. Ł. znajduje się wzniesienie nazwane u tutejszych mieszkańców Łosowizna, gdzie objawiła się Matka Boska, której obraz znajduje się w wielkim Łukowiec ołtarzu w Karniewie. Ł. było teatrem ważnej bitwy dla Francuzów w 1806 r. d. 26 grudnia. Główne starcie nastąpiło pod odległym o 5 w. Gołyminem, prawe skrzydło Rosyan obejmo wało Ł. , zmuszone cofać się przed natarczy wym atakiem konnicy marszałka Augereau, zostawiło wielu zabitych i rannych na polu bitwy, czego dowodem odkopywanie rożnych części broni i t. p. Na drugi dzień również, wspomina Foucart, o wzięciu do niewoli kil kunastu z piechoty tak w Łukowych jak i we Wronowych, poczem Rosyanie cofnęli się do Makowa. R. 1827 Ł. miały 22 dm. , 151 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 778, łąk mr. 100, wody mr. 6, lasu mr. 228, zarośli mr. 62, nieuż. i place mr. 48, razem mr. 1222, bud. mur. 16, z drzewa 15; płodozmian 15polowy; folw. Wólka Łu kowska grunta orne i ogr. mr. 384, łąk mr. 23, wody mr. , nieuż. i place mr. 19, razem mr. 429, bud. mur. 4, z drzewa 4; płodozmian 13polowy; folw. Wronowo grunta orne i ogr. mr. 564, łąk mr. 48, wody mr. 4, nieuż. i pla ce mr. 32, razem mr. 649, bud. mur. 5, z drze wa 8; płodozmian 13polowy; folw. Żabin grunta orne i ogr. mr. 458, łąk mr. 5, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 475, bud. mur. 4, z drzewa 3; płodozmian 13polowy. Budowle ubezpieczone w ogóle na 37010 rs. Wś Ł. os. 57, z grun. mr. 68; wś Wólka Łukowska os. 18, z grun. mr. 38; wś Wronowo os. 34, z grun. mr. 111; wś KonarzewoBolesty osad 10, z grun. mr. 142. J. Suł. Łukowe Berdo, al. Łukowo Berdo, może Bukowe Berdo, grzbiet skalisty i szczyt, w Kar patach wschodnich, w dziale dukielskoskol skim, niedaleko granicy galicyjskowęgier skiej, na granicy powiatów Lisko i Turka. Południowy czubek, miejsce znaku triangula cyjnego, wznosi się1313 m. , północny 1238 m. Na południe wznosi się szczyt Krzemień 1335 m. , ob. t. IV, 775, 2. Stoki wschodnie i zachodnie, od Halicza 1335 m. począwszy aż po szczyt Wilki 1014 m, rozlegają się ob szerne połoniny. Północnowschodni stok po krywa las Jamiczna i Obnoha. Z tego stoku spływają wody za pomocą potoków Mucznego i Roztok do Sanu; ze stoku zaś południowozachodniego podążają wody do pot. Wołosatego czyli Wołosatki. Br. G. Łukówek 1. Górny, wś, pow. chełmski, gm. Bukowa, par. Uhrusk, cerkiew par. dla ludności rusińskiej. W 1827 r. Ł. Górny i Ł. Piękny miały 56 dm. , 326 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw, Ł. Górny z wsią Ł. Górny i Iłowo, odl. od rz. Bugu w. 3. Po odłączeniu w r. 1880 folw. Józefin mr. 150 i folw. Potoki i Iłowo, rozległość wynosi mr. 309; grunta orne i ogr. mr. 218, łąk mr. 75, pastw. mr. 2, lasu mr. 5, nieuż. i place mr. 8, bud. z drzewa 13, wiatrak. Wś Ł. Górny os. 26, z grun. mr. 447; wś Iłowo os. 5, z grun. mr. 157. 2. Ł. Piękny, wś, pow. chełmski, gm. Bukowa, par. Uhrusk Łukówek gr. obrz, . Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. Piękny z wsią Ł. Piękny i Rudnia, od rz. Bugu w. 4, rozległy mr. 665 grunta orne i ogr. mr. 225, łąk mr. 68, pastw. mr. 174, lasu mr. 155, nieuż. i pla ce mr. 23, bud. mur. 2, z drzewa 10, rzeczka Uherka przepływa. Wś Ł. Piękny os. 29, z grun. mr. 521; wś Rudnia os. 3, z grun. mr. 69. Por. Kazimierówka. A. Fal. Łukowica, przys. , pow. kaniowski, leży przy dołach parowów, ciągnących się pomiędzy wsią Zarubińcami i wsią Grzegorzowem, o 4 w. od wsi Grzegorzewa i o 2 w. od wsi Zarubińce; mk. prawosł, 280, katol. 4. Należy do mka Chodorowa ob. . Por. Łukawica. Łukowica, leśniczówka, młyn i karczma na obsz. dwor. Zagwóźdź, pow. stanisławowski. Łukowica, rz. w pow. lidzkim, por. Lida, V, 217. Łukowica, por. Hołynka. Łukowica, pot. podgórski, powstaje w pół nocnozachodniej stronie wsi Łukowicy, w pow. limanowskim, z połączenia się dwóch potocz ków, z których południowy u południowych stóp, północny u północnych stóp góry Okowańca 807 m. wytryskują. Tak powstały potok od karczmy Skarbiskami zwanej płynie na południowy wschód przez wś Łukowicę, a w świdniku wpada do Słomki z praw. brz. Długość biegu 10 kil. niespełna. Nad lewym północnowschodnim brzegiem potoku wzno szą się góry Łyżka 807 m. i Pępówka 777 m. , a nad prawym południowozachodnim Szkielek 753 m. . Br. G. Łukowica, niem. Luckajz, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. kalawskim. Łukowice, por. Laugwitz. Łukowiec 1. wś, pow. nowomiński, gm. Łukowiec, par. Jeruzal ob. . W 1827 r. 30 dm. , 291 mk. Gmina Ł. należy do sądu gm. okr. II w Latowiczu, gdzie i urząd gm. , st. poczt. w Kałuszynie. W gminie 1 szkoła i 4 młyny. Obszaru ma 20334 mr. i 4989 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i Płomieniec, wsi Ł. , Jeruzal i Płomieniec, od Mrozów w. 10, rozl. wynosi mr. 2472; folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 673, łąk mr, 260, pastw. mr. 45, lasu mr. 1068, nieuż. i place mr. 93, razem mr. 2139, bud. mur. 11, z drzewa 17; płodozmian 12po lowy; folw. Płomieniec grunta orne i ogr. mr. 245, łąk mr. 37, pastw. mr. 41, nieuż. i place mr. 9, razem mr. 332; bud. z drzewa 12, płodozmian 4polowy. Wś Ł. os. 31, z grun. mr. 560; wś Jeruzal os. 32, z grun. mr. 842; wś Płomieniec os. 7, z grun. mr. 265. 2. Ł. , wś, pow. nowomiński, gm, Otwock, par. Warsze Łukowe Berdo Łukowica Łukówek Łukowice Łukśniany Łukowskie Łukowski powiat Łukowski potok Łukowo Berdo Łukowo Łukówka Łukowisko Łukowiec wice. W 1827 r. 14 dm. , 111 mk. Jest tu owczarnia poprawnej rasy, 1160 sztuk merynosów. 3. Ł. , wś, pow. garwoliński, gmina Pszonka, par. Parysew. W 1827 r. 20 dm. , 126 mk. ; obecnie 18 dm. , 117 mk. , 267 mr. obszaru. 2. Ł. , wś nad rz. Wisłą, pow. sando mierski, gm. i par. Koprzywnica; odl. od San domierza 16 w. ; ma 197 mr. ziemi dwor. i 171 mr. włośc, 16 dm. i 148 mk. Wspominają Długosz II, 321. 5. Ł. , wś, pow. lubartow ski, gm. Firlej, par. Kock. Wchodziła w skład dóbr kockich. Wspomina ją Długosz II, 567. Por. Zagrody łukowieckie. Br. Ch. Łukowiec, niem. Bachwitz, Lukowitz, wś, pow. bydgoski, 5 dm. , 82 mk. , wszyscy kat. , 15 analf. Poczta w Tuczkowie, st. kol. żel. i tel. w Nakle o 28 kil. Niegdyś własność Grygrowicza. M. St. Łukowiec 1. leśniczówka, gajówka i karczma na obsz. dwor. Okrzesińce, pow. rohatyński. 2. Ł. , przys. Wiszniowa, pow. rohatyński. bez nazwy, wyBr. G. wytryska u zaKomaraka 1190 Łukowiec, lesisty grzbiet górski, w paśmie górskiem Ludową zwanem ob. t. V, 470, w Karpatach czarnohorskich, na obszarze gm. Hryniowy, w pow. kosowskim, na praw. brzegu Czeremoszu Czarnego, na północny zachód od szczytu Baby Ludowy 1586 m. , z halą tejże nazwy Łukowiec, leżącą 1506 m. npm. Stok zachodni bardzo stromo opada do doliny Czeremoszu Czarnego, nad którym od lew. brz. leży tracz Rabieniec al. Rabenec i zakład kąpielowy Burkut. Od północnego wschodu i wschodu oddziela go dolinka potoku Tarnicy, dopływu tegoż Czeremoszu, od skalistej Wapniarki 1246 m. . Szczyt w Łukowcu, na północny zachód od hali Ł. , nosi 1443 m. npm. Łukowiec, potok górski, chodnich stóp góry lesistej m. , wznoszącej się na granicy Lolina i Ilemni, w pow. dolińskim; płynie na północ i północny zachód przez obszar Lolina i po 7kilometro wym biegu uchodzi do Świcy z praw. brz. Źródła leżą 910 m. npm. , ujście 601 m. npm. Zowie się także Łuhowiec. Br. G. Łukowisko, wś, pow. radzyński, gm. Tłuściec, par. Międzyrzec. Posiada 62 dm. , 472 mk. i 2033 mr. obszaru. W 1827 r. 63 dm. , 355 mk. Łukówka, Ługówka 1. pow. zwinogródzki, ob. Palczyk. 2. Ł. wś, pow. lipowiecki, o 8 w. od Liniec, o 50 w. od Winnicy. Gorzelnia wyrabia 10000 wiader spirytusu z 23000 pudów zboża. Łukowo 1. kol. , pow. gostyński, gm. i par. Duninów. Ma 9 dm. , 99 mk. , gruntu 80 mr. 2. Ł. , por. Łukowa i Łukowe. Łukowo 1. dom. i gm. , pow. obornicki, 3775 mr. rozl. ; 2 miejsc a Ł. , dom. , b Dobromil, folw. ; 19 dm. , 285 mk. , 89 ew. , 196 kat, 80 analf. Gorzelnia parowa, cegielnia. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Obornikach o 5 kil. Pod wsią odkryto cmentarzysko pogańskie. Niegdyś własność hr. Grabowskiego z Żernikami, 5539 mr. , dziś Martinich. 2. Ł. , wś i gm. , pow. wągrowiecki, 2 miejsc a Ł. , wś, b Ostrowo, folw. , 325 mr. rozl; 16 dm. , 145 mk. , 9 ew. , 136 kat. , 63 analf. Poczta, tel. w Gołańczy o 7 kii, st. kol. żel. Osiek o 25 kii, Budzyń o 22 ML Łaski, Lib. ben. I, 106. 3. Ł. , dom. i gm. tamże, 3457 mr. rozl. , 2 miejsc a Ł. , dom. , b Rudki, folw. ; 13 dm. , 221 mk. , wszyscy kat. , 76 analf. Własność Władysława Biegańskiego z Potulicami 9733 mr. . Przy zakładaniu szkółki odkryto w bli skości folw. Ł. 2 groby skrzynkowe kamienne, dwie stopy szerokie a 3 stopy długie, i na cztery stopy głęboko w ziemi, które z poje dyńczych kamieni na wapnie były wmurowa ne, w nich znajdowało się 11 garnków i dzba nów różnej wielkości, luźno stojących. Siedm wydobyto w całości; w każdym garnku były kości ludzkie, w jednym zaś stopiona masa niebieska i żółta, częścią brąz, częścią stopione perły. M. St. Łukowo, niem. Lukowo 1. dwie miejsco wości, pow. chojnicki, w lesistej i piaszczy stej okolicy borów tucholskich, o pół mili od st. dr. żel. Czersk, przy trakcie bitym chojnicko starogrodzkim. Parafia, szkoła i poczta Czersk. a włośc wś, 562 mr. ziemi, 35 bud. , 15 dm. , 113 katol. b król. leśnictwo do nad leśnictwa Cis, bud. 1, dm. 1, kat. 6, ew. 6. 2. Ł. , folw. do Sypniewa, pow. złotowski, przy trakcie bitym złotowskowięcborskim, w oko licy lesistej, między jeziorami. Obszaru mr. 1205, bud. 7, dm. 3, katol. 27, ew. 22. Pa rafia Sypniewo, szkoła Lilienhecke, poczta Więcbork. Ks. F. Łukowo Berdo, ob. Łukowe B. Łukowski potok, potok, tworzy południową granicę gm. Polańczyka, w pow. Lisko, oddzielając ją od Rybnego; wypływa na zachodniej granicy tejże gminy z gminą Woli Matyaszowej; płynie na wschód i uchodzi do Solinki z lew. brz. Długość biegu 3 ML Łukowski powiat, ob. Łuków. Łukowskie jezioro, niem. Mückersee, na wschód od jez. Śniardowy Spirding. Por. Elk, Luemir i Łuknajno. Łukśniany, wś, pow, kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Olita; odl. 47 w. od Kalwaryi. Jest tu jezioro długie 2 1 2 w. , szer. około 1 2 w. ; brzegi ma bezleśne, wyniosłe. Wś ma 65 dm. , 450 mk. Łuksta, ob. Łukszta. Łuksza, rz. , dopływ rz. Wazuzy z prawej strony, w gub. smoleńskiej. Łukszany, wś rząd. , pow. wileński, 5 okr. Łukowiec Łukszany Łuksza Łuksta Łuksztyłka Łuksztynie Łuksztynka Łukszy Łukszyki Łukszyna Łukszyszki Łuksze Łuksze Łukwa Łukta adm. , o 35 w. od Wilna, 7 dm. , 49 mk. kat. 1866. Łuksze, wś, i Ł. Małe, wś nad Cesarką, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze; odl. 27 w. od Władysławowa, 7 w. od Szak. Ł. mają 25 dm. , 269 mk. , szkołę początk. 1kl. ogólną; Ł. Małe 5 dm. , 10 mk. ; w 1827 r. była to wś rząd. , miała 26 dm. , 250 mk. Par. Ł. dek. władysławowski 5106 dusz. Kościół erygował 1749 Chodkiewicz, jako filią wielońskiego; od 1794 filialny do Syntowt, od 1808 parafialny. Z funduszów ś. p. Jana Bartkowskiego, dziedzica dóbr Zyple, i oraz dzisiejszej tychże dóbr dziedziczki, Joanny Kuczyńskiej, świeżo stanął z muru, na wysokich fundamentach z ciosu, gotycki, o jednej wieży, w kształcie krzyża łacińskiego, nowy kościół. Łuksze, wś, pow. kowieński, gm. Janów, par. Skomle, o 7 w. od Janowa, grunta żyzne, lekkie. Łukszeniszki, zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 31 w. od Swięcian, 2 dm. , 15 mk kat. 1866. Łuksznie, wś, pow. rossieński, par. jurborska. Łukszpojcie, zaśc. rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 39 w. od Wilna, 2 dm. , 25 mk. katol. 1866. Łukszta, por. Chałaimgródek. Łukszta, jez. w pow. telszewskim na Żmudzi; zajmuje obszaru 65 włók. Przez całe jez. Ł. , którego długość wynosi 5 wiorst, szer. 1 do 3 w. , ciągnie się grobla podwodna, która łączyła niegdyś leżącą nad jeziorem warownię Wornie z przeciwległym brzegiem. Przyjmuje z płn. wsch. Worniankę, a na płd. zach. daje początek Situwie, którą się łączy z jez. Parszas. Por, Girzduta. Łukszta, jez. , ob. Iłłukszta. Łuksztagiris, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 74 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Łuksztoły, zaśc. szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 15 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Łukszty, dwór, pow. nowoaleksandrowski, okr. polic. rakiski, o 59 w. od m. pow. , gorzelnia 1859. Łuksztyłka, zaśc. szlach. nad jez. t. n. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 49 w. od Swięcian 1 dm. , 10 mk. katol. 1866. Łuksztynie, zaśc. nad jez. Bebrusy, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 67 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Łuksztynka, zaśc. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 39 w. od Wilna, 1 dm, , 4 mk. katol. 1866. Łukszy, wś, pow. szawelski, gm. szawelska, 30 osad, 301 dzies. ziemi. Łukszyki, wś, pow. rossieński, par. gawrańska. Łukszyna 1. zaśc. szlach. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 19 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 2. Ł. , zaśc. rząd. , tamże, o 18 w. od Wilna, 1 dm. , 10 mk. katol. 3. Ł. , folw. szlach. , tamże, o 21 w. od Wilna, 1 dm. , 12 mk. katol. 1866. Łukszyszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże; odl. 6 w. od Wyłkowyszek, ma 2 dm. , 14 mk; w 1827 r. wś rząd. , 2 dm. , 15 mieszk. Łukta, ob. Ukta. Łukwa, las i tartak parowy koło Głęboki w pow. bohorodczańskim, o sile 12 koni, o 2 gatrach a 8 piłach zwyczajnych. Konsumuje on rocznie 3400 metr. kub. drzewa jodłowego i świerkowego, a produkuje 2300 metr. kub. desek i łat, wysyłanych częścią do Rosyi dro gą wodną Bystrzycy srebrnej i Dniestrem, częścią Bystrzycą, a potem koleją ze Stanisła wowa nad Ren, Drogi od zakładu do By strzycy lub Stanisławowa uciążliwe. Właści cielem tartaku jest Tow. industryi lasowej w Wiedniu. Lu. Dz. Łukwa, także Łukiew zwana, rzeka, powstaje z kilku strug, spływających na wschodnim stoku wzgórza Kocebalówki, rozpościerającego się w zachodniej stronie wsi Przysłópa, w pow. kałuskim, a przepływających wieś na wschód i łączących się poniżej wsi w jeden potok Łukwą zwany. Zwraca się on na północny wschód; opływa od wschodu wieś Majdan, doliną prawie górską, nad którą od zachodu wznosi się Kośmiczara 762 m. , a od wschodu Petryszyna góra 647 m. . Od Majdana począwszy aż po ujście Kornego potoku od praw. brz. tworzy Ł. granicę powiatów kałuskiego od zach. a bohorodczańskiego od wsch. . Na tej to przestrzeni od zach. przytykają do Ł. obszary gmin Majdana, Krasny i Grabówki, od wsch. zaś Kosmacza, Rosulny, Chmielówki i Głębokiej. Od ujścia Kornego potoku płynie na północny wschód między domostwami Grabówki, Zawoja, Jaworówki, Rypianki, Mysłowa i Bednarowa. Następnie tworzy południowowschodnią granicę gmin Brynia i Sapahowa. Zrasza obszar Komarowa, Kryłosa, a wreszcie Załukwi, oddzielając po części tę ostatnią miejscowość od obszaru Halicza i na obszarze tegoż miasta, w północnozachodniej stronie miasta, uchodzi do Dniestru z praw. brz. Długość biegu 67 kil. Spad wód wskazują następujące liczby 700 m. źródła; 436 m. powyżej ujścia Kornego poi; 370 m. młyn w Zawoju; 316 m. w Rypiance; 303 m. pod mostem dr. żel. w Bednarowie; 24 m. ujście Łukawicy; 215 m. ujście do Dniestru. Z praw. brz. wpadają doń Komy pot. i Łukawica. Oprócz tych przyj Łukszeniszki Łuksznie Łukszpojcie Łukszta Łuksztagiris Łuksztoły Łukszty Łumszyno Łukwany Łukwica Łumbie Łumla Łumna Łunajtys Łunawki Łunawy Łukwany muje liczne pomniejsze wody. Wody tej rze ki od źródeł aż po ujście Kornego pot. przed stawiają krainę pstrąga, a od tego stanowiska po swe Ujście krainę brzany. Br. G. Łukwany. O wiosce tej nazwy czytamy w lustracyi sstwa halickiego z lat 1556 do 1661 Rkp. Ossol. 2127, str. 81 Wioska, w sstwie halickiem ad Kałusz nad Łukwią, w niej siedli od 4 lat 2 kmiecie na polanie między lasy nad Łukwią, którzy po wyjściu swobody, którą mają do lat 10, mieliby dawać takie pożytki, jakie we wsi Wiestowej. Lasów tam jest dosyć około nich bukowych i jodło wych przez mil kilkanaście. Dziś nie ma w Galicyi miejscowości tej nazwy. Nad Łukwią w ogóle znajdujemy tylko nazwę lasu Łukwa ob. , oddalonego o 22 kil. na płd. od Kałusza. Domyślaćby się zatem można, że w w. XVI i XVII istniała tu śród lasów jakaś mała osada, która później upadła. Lu. Dz. Łukwica. Nazwę tę podaje szematyzm ba zylianów Lwów, 1867, str. 148 i 149, wspo minając, że istniał tu niegdyś klasztor bazy lianów i dodając ogólnikowo, że było to gdzieś w Stanisławowskiem. Monaster ten, zwany w rewizyi igumenów z r. 1724 Monasterem łukwiańskim, przyłączono w r. 1744 do mo nasteru kryłoskiego. Później widzimy go zno wu samodzielnym, a w r. 1762 jeszcze płaci on protoigumenowi t. zw. viales. W roku 1764 przyłączono go do monastyru pohońskiego, lecz już w r. 1769, , Ill. D. J. Słonecki, qua fundator Łukwicensis instat pro retinendo P. Jaworski in eodemŁukwicensi, ac eidem monasterio Łukwicensi restituendis a Pohonensi tam immobilibus quam mobilibus. Monastyrek łukwicki istniał jeszcze odtąd aż do r. 1774, w którym to roku zniesiono go dla te go, że nie miał żadnego funduszu i mnichów wyżywić nie mógł. Ale i teraz gdy klasz tor zniesiono i ostatni superior O. Job. Jawor ski rzeczy do monastyru czortkowskiego przewiózł, zaskarżyli bracia Słoneccy, właściciele Ł. prowincyą do gubernium i gubernium na kazało, aby pierwej o zjednoczenie prosić Regestr kasy prowincyalskiej 1759 do 1776. Położenia tej Ł. nie umiemy oznaczyć. Obe cnie nie ma w Galicyi żadnej miejscowości tej nazwy. Lu. Dz. Łumbie, wś i folw. , pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Sejny; odl. 5 w. od Sejn, ma 25 dm. , 194 mk. ; w 1827 r. wś rząd. , 16 dm. , 121 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folwark Ł. z wsią Ł. , Gryszkańce, Bierzyńce i Żagowice, od Sejn w. 5. , rozległy mr. 313 grunta orne i ogr. mr. 184, łąk mr. 96, lasu mr. 19, nieuż. i place mr. 9, w osadach 5, bud. z drzewa 9; płodozmian 4polowy. Wś Ł. os. 25, z grun. mr. 735; wś Gryszkańce os. 5, z grun. mr. 225; wś Bierzyńce os. 7, z grun. mr. 329; wś Żagowiec os. 7, z grun. mr. 51. Łumla, wś, pow. owrucki, na granicy z radomyskim. Łumla, ob. Irsza. Łumna, ob. Łomna. Łumszyno, Łomszyno albo Łomszyn, wieś w północnozachodniej stronie pow. mińskiego, ku granicy pow. wilejskiego, nad rzeką Moczyną, ma osad 16, miejscowość wzgórkowata. Al. Jelski. Łunajtys, ob. Ołksna. Łunawki al. Lunawki, Łunawy Małe, niem. Kl. Lunau, włośc. wś, pow. chełmiński, śród nizin praw. brz. Wisły. Obszaru liczy mr. 1303, bud. 78, dm. 50, katol. 44, ew. 326. Par. Chełmno, szkoła w miejscu, poczta Trzebieluch. Łunawy al. Lunawy, niem, Lunau, dok. Lunawe, Lunow, Leynaw Ossowski, Mapa archeol. fałszywie Linowo, dwie miejscowości obok siebie leżące, pow. chełmiński, śród nizin prawego brzegu Wisły. 1. Ł. Polskie al. Szlach. , niem. Adl, Lunau, rycer. dobra, obszaru liczą mr. 3277, bud. 15, dm. 7, katol. 21, ew. 63. Parafia Wabcz, szkoła Paparzyn, poczta Trzebieluch. 2. Ł. Wielkie, niem. Gr. Lunau, włośc. wś kościelna luter. , obszaru liczy mr. 1205, bud. 32, dm. 15, katol. 8, ew. 85. Parafia Chełmno, szkoła w miejscu, poczta Trzebieluch. Wieś Ł. należy do najstarszych osad chełmińskiej ziemi, pierwszy raz r. 1222 wspominana. W dawnych czasach posiadala zapewne zamek warowny, ponieważ dotąd góra przy tej wsi leżąca zowie się zamkową; inną górę zowią Białowzgórzem. Także pogańskie cmentarzyska tu natrafiane świadczą o nader odległym wieku tej osady. Najprzód odkryto wielkie cmentarzysko na wschód Ł. leżące na Białogórzu, między Ł. a Paparzynem. Groby tu nader liczne znajdowały się, t. z. skrzynkowe, przez wieśniaków długi czas bez wszelkiej korzyści niszczone. Dopiero od r. 1872 1876 pan Florkowskiz Grudziądza pokilkakroć je badał i rozkopał niemniej Jak 20 grobów. Urny wydobyte, pokrywy i t. d. u siebie przechowuje w Grudziądzu. W temże mieście w szkole dziewcząt znajduje się jedna urna czarna z pokrywą i ze znalezionemi w niej zausznicami z bronzowego drutu, oraz ze szczątkami jakiegoś przedmiotu żelaznego i wielu innych wyrobów bronzowych, pochodzących z tego tu miejsca. Inne podobne wykopaliska pochodzące stąd, są poumieszmane po różnych zbiorach prowincyi. W stronie północnej od cmentarzyska poprzedniego, na górze zwanej zamkową, także natrafiono ostatniemi czasy na groby skrzynkowe. Na powierzchni znacznego obszaru tej miejscowości widać mnóstwo skorup od urn potłuczonych. Łupia Łupejka Łupczyce Łupcianka Łupajka Łupąjcie Łupa Łunowice Łunna Łunksztys Łunki Łuniniec Łunina Łunin Łuniew Łunian Łunia Ob. Ossowski, Mapa archeol. Prus zachodnich. str. 69 i 70. Kościół luterski założono w Ł. r. 1855. Kś. F. Łunia, ob. Lunia. Łunia, niem. Ilmenau, lewy dopływ Elby. Łunian, ob. Stanisławówka. Łuniew, wś, pow. radzyński, gm. Tłuściec, par. Międzyrzec. Posiada 37 dm. , 211 mk. , 897 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 43 dm. , 215 mk. ŁuniewoDuże, wś szlach. i włośc. i Ł. Małe, wś i folw. , pow. mazowiecki, gm. Klu kowo, par. Kuczyn. W 1827 r. Ł. Małe 31 dm. , 197 mk. , Ł. Duże 28 dm. , 216 mk. We dług Tow. Kred. Ziems. folw. i wś Ł. Wielkie mr. 389 grunta orne i ogr. mr. 325, łąk mr. 47, pastw. mr. 13, zarośli mr. 1, nieuż. i place mr. 3. Wieś Ł. Wielkie osad 24, z grun. mr. 181. . Br. Ch. Łunin albo Łunino, wieś i wielkie dobra, dawniej w województwie brzeskolitewskiem, teraz w pow. pińskim, okr. polic. I łohiszyński, z zarządem gminnym, przy głuchym gościńcu wiodącym z mka Pohosta do Kożangródka, o 23 w. od Pińska, w najlesistszej miejscowości polesia pińskiego, mającej od północy i południa nieprzebyte moczary kotlin rzek Bobryka i Cny, teraz osuszających się przez roboty jenerała Żylińskiego i wyprowadzenie tak zwanego kanału łunińskiego. Ł. jest dawnem dziedzictwem Lubeckich; gmina łunińska ma 7 starostw wiejskich, 16 wsi Ł. , Wólka, Bostyń, Dubówka, Łobcze, Weluta, Lipsk, Borowiki, Łuniniec, Meleśnica i inne, 1911 włościan płci męskiej. W Ł. osad wiejskich około 100, cerkiew parafialna. W pobliżu piękna rezydencya ks. ks. Lubeckich, zawierająca nieco pamiątek i bibliotekę, kościół z muru wzniesiony przez dziedziców w r. 1794, był filią parafii benedyktyńskiej horodyszczańskiej; po kasacie parafii w Horodyszczu około r. 1866 filią łunińską przyłączono do parafii pińskiej. Tu żył długo na kapelanii i umarł w r. 1828 we wrześniu, uczony i cnotliwy ksiądz ekskartuz z Berezy Paweł Gieniusz, historyk kościoła ob. Bibl. Estrejchera, t. II, str. 33 a przytem przyrodnik, przyjaciel botanika Wolfganga i pomocnik w pracach jego ob. Życiorys jego w T t. Atheneum Kraszewskiego, za rok 1850, str. 225. Dobra łunińskie obfitują w lasy, ryby, łąki i zwierzynę, mają grunta lekkie, obszaru przeszło 595 włók, gotowy grosz z młynów, propinacyi, rybołówstwa i smolarni; po osuszeniu zaś błot przybywają gospodarstwu znaczne zasoby w sianie. Do dominium Ł. należą nadto dobra Bohdanówka około 377 włók i Wiełuta około 271 włók, zupełnie tej samej natury poleskiej. Ostatniemi czasy Bronisław przezwał się Aleksandrem z Łunina Lubeckim ob. Kalendarz wileński za rok 1867, str. 77. Al. Jel. Łunina, wś na południowym krańcu pow. ihumeńskiego, nad Niemnem, w gm. mohilańskiej, przy drodze wiodącej z historycznego Mobilna do Sewerynowa i Prusinowa, ma osad 53; miejscowość bezleśna, grunta lekkie, wzgórkowate, łąki dobre; lud trudni się rolnictwem i flisactwem. Al. Jel, Łuniniec, duża wś w pow. pińskim, 1 okr. polic, w gm. łunińskiej, przy drodze wiodącej z Łuninado Kożangródka, według dawnego nadziału ma osad 91, cerkiew, mk. 355; miejscowość całkiem głucha, odludna, poleska, grunta piaszczyste, łąki obfite. Obecnie koronna, dawniej należała do monastyru prawosł. w Dziatłowiczach. Ma tu być st. dr. żel. nowo projektowanej, mającej połączyć Ł. z Mozyrzem, Rzeczycą i Homlem. Łunki, okolica szlach. , pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 35, od Wasiliszek w. 29, dm. 6, mk. 74 wyzn. rzym. kat, 1866. Łunksztys, jez. , ob. Kulańce. Łunna, Łonna, mko, pow. grodzieński, nad Niemnem, o 40 w. od Grodna, ma zarząd 3go okr. adm. i gminy łunieńskiej. Okrąg adm. łunieński obejmuje 4 gminy łunieńską dusz 1508, bohorodycką, hudziewicką i wołpiańską. Mko ma 1211 mk. , w tem 965 izr. Roku 1879 w połowie zgorzało. Paraf. kościół katol. Ś. Anny, 1785 r. przez Stanisława Augusta wzniesiony z muru, 1546 przez Bonę fundowany. Parafia katol. dekan. grodzieńskiego dusz 1679. Kaplice w Jabłonowie i Czerlonej. W Ł. jest stacya obserwacyjna na Niemnie. Dobra Ł. niegdyś Walickich, potem Czechowskich. Łunowice, ob. Łanowice. Łupa, Łupnia, Łuppa, rz. , lewy dopływ Irpienia. Por. Byszów. Łupąjcie, wś, pow. szawelski, gm. gruździewska, 29 osad, 180 dzies. ziemi. J. G. Łupajka, część Michałkowa, pow. kołomyjski. Łupcianka, Łupczanka ob. Lupczanka. t. V, 482. Łupczyce, ob. Głupczyce. Łupejka 1. karczma na obsz. dwor. Kniaźdwór, pow. kołomyjski. 2. Ł. , leśniczówka na obsz. dwor. Bohorodyczyn, pow. tłumacki. 3. Ł. , karczma należąca do Jeziorzan, pow. tłumacki, przy drodze żwirowej jezierzańskochocimirskiej, 3 dm. W. J. W. Łupia, wś pod Łowiczem, w XVIII w. przezwana Arkadyą. Łupia, rz. , ob. Skierniewka. LupiankaNowa i Ł. Stara, wsie szlach. , pow. mazowiecki, gm. Kowalewszczyzna, par. Płonka. Wspominane w aktach z połowy XIV w. Gloger, Ziemia bielska. W 1827 Ł. Nowa ma 26 dm. , 125 mk. ; Ł. Stara 71 dm. , 460 mk. Łunia Łupice Łupjanska Dubrawka Łupjanska Dubrawka łuż. , niem. Luppedubrau, wś pod Łupojem. Łupiany, wś, pow. szawelski, gm. gruździewska, 50 osad, 284 dzies. ziemi. J. G. Łupice, kol. , pow. słupecki, gm. Dłusk, par. Szymanowice, odl. od Słupcy w. 25; dm. 6, mk. 32. Por. Lisewo. Łupice 1. niem. Lupitze, wś, pow. babimoski; 86 dm. , 622 mk. ; 4 ew. , 618 kat. ; 108 analf. Poczta l tel. w Kaszczorze; st. kol. żel. we Wschowie o 23 kil. 2. Ł. , folw. tamże, 4 dm. , 48 mk. ; należy do dom. i gm. Kaszczora Kod. dypl. pol. I, 98. M. St. Łupicha 1. os. włośc, pow. sandomierski, gm. i par. Obrazów, od Sandomierza 6 w. ., 1 dm. , 3 mr. 2. Ł. , ob. Damice. Łupierz. Osadę t. n. wymienia Knie pod Kokotkiem, pow. lubliniecki. Łupije, przys. Kamionki Wołoskiej, pow. Rawa Ruska. Łupiniska, leśniczówka i gajówka na obsz. dwor. Stryhańce, pow. tłumacki. Łupinka, ob. Czerniatyn i Chomczyn. Łupiny, ob. JastrzębieŁ. Łupka, os. , pow. radzyński, gm. Siemień, par. Czemierniki. Ma 14 dm. , 75 mk. , 199 mr. ziemi, młyn wodny. Łupka, nazwa górnego biegu potoku Smolniczka, przepływającego Łupków a tworzącego lewy dopływ Osławy. Ob. Smolniczek. Br. G. Łupki, niem. Lupkau, wś, pow. jańsborski, nad jez. warszewskiem, 3 4, mili od m. Jańsborka, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założona i trzymana. O pierwszym przywileju nadawczym nic nie wiadomo. R. 1483 Erazm von Reizenstein, komtur baldzki, zapisuje Szymonowi Mölknecht na prawie magdeb. w wielkim boru nad jez. Warszewskiem 10 włók, które nabył od Łupka, oraz 30 barci w puszczy. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 438. R. 1657 wieś Ł. przez wojska polskie pod Pawłem Sapiehą spalone d. 8 lutego. Łupków, wś, w pow. Lisko, ma par. gr. kat. , należy zaś do par. rzym. kat. w Bukowsku. Jest tutaj ostatnia stacya kolei I węgierskiej zwanej przemyskołupkowską o 145 kil. od Przemyśla, a o 122 od LegenyeMihalyi na Węgrzech, urząd pocztowy i telegraficzny. Górska wioska u stóp Beskidu, leży 584 npm. nad pot. Łupką Smolniczek, wypływającą na płn. od tej wsi z góry Obszar, 706 m. bezwzględnej wysokości wynoszącej, a wlewającą się wraz z kilkoma innemi górskiemi potokami do Osławicy. Z 571 mk. przebywa 132 na obszarze kolei i więk. pos. ; 511 wyznaje religią gr. kat. , 50 rzym. kat. , l0 mojżesz. Pos. więk. kapituły gr. kat. przemyskiej ma obszaru 736 mr. , z tych 71 roli, 27 łąk, 51 past. i 537 mr. lasu; pos. mn. 2053, t. j. 971 roli, 381 łąk, 590 mr. past. i nieuż. i 111 mr. lasu. Cały obszar wsi ma zatem 2789 mr. Okolica jest malownicza, lasy szpilkowe, ale grunta owsia ne i nieurodzajne. Cerkiew parafialna drewnia na dyec. przemyskiej, dek. jaśliskiego ma dołączoną wś Żabienko z drewnianą cerkwią i liczy w ogóle 901 gr. kat. parafian. Ta górska osada graniczy na zach. z Węgrami, na płn. z Osławicą, na wsch. z Wolą Michową a na płd. z Zubeńskiem. Mac. Łuplanka, wieś, pow. wołkowyski, okr. polic. świsłocki, o 18 w. od Świsłoczy, o 46 od Wołkowyska, o 82 od Grodna. Jest tu zarząd gminy juszkowskiej. Łuplenki, karczma pryw. nad rz. Serwecz, pow. wilejski, o 71 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Sitce, 1 dm. , 5 mk. żyd. 1866. Łupnia, ob. Łupa i Łupia. Łupoj, po niem, Luppe al. Luppa, wś serbska na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W r. 1879 erygowany nowy kościół ewang. z nabożeństwem serbskiem, filialny do Minakała, szkoła elementarna. W r. 1875 dm. 25, mk. 138, w tem serbów 111. A. J. P. Łupowo, dok. Wapendorf, wś, pow. szczycieński, na pruskoluterskich Mazurach, przez osadników polskich założona i trzymana. Ist niała już około r. 1411. R. 1428 Mikołaj Białagłowa Witkop Targowski, rycerz, nadaje wiernemu Mierzejowi Mirsej prawo zakłada nia barci w puszczy łupowskiej i sąpłackiej na prawie chełmińskiem, a z osobliwszej łaski pozwala mu warzyć wiertel miodu na własny użytek i polować na wiewiórki i konie dzikie, R. 1481 Marcin Truchses, mistrz w. krzyżacki, odnawia Piotrowi Kusz Kusche przywilej na 6 wł. sołeckich w Ł. Tenże odnawia Bernarciowi Bernhaczsche przywilej na 6 wł sołec kich, nadanych prawem chełmińskiem nie wia domo którego roku, gdyż data nie podana. R. 1481 Konrad Stauchwitz, wójt szczycieński, nadaje Felckiemu Velczke 4 wł. w Ł. na prawie magdeb. R. 1483 list nadawczy został ziemianom łupowskim odnowiony. R. 1610 był Marcin Dymerski karczmarzem w Ł. R. 1602 mieszkają w Ł. prawie sami Polacy, r. 1677 sami tylko Polacy. Ob. Kętrz. , Ludność pol ska w Prusiech, str. 393, 394. Kś. F. Łopowszczyzna, pow. dzisieński, gm. drujska, dusz 7. Łupski, folw, pryw. nad rz. Migotycą, pow. dziśnieński, o 35 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , przy, byłej drodze pocztowej z Wilejki do Dzisny, 1 dm. , 51 mk. ; młyn wodny i fabryka sukna 1866. Łupski futor, pow. zasławski. Młyn parowy M. Kostelmanna wyrabia rocznie 4000 pudów mąki na 5400 rs. Łupstych, niem. Abstich, wś w pow. olsztyńskim. Łupjanska Dubrawka Łupiany Łupicha Łupierz Łupije Łupiniska Łupinka Łupiny Łupka Łupki Łuplanka Łuplenki Łupnia Łupoj Łupowo Łupski Łupski futor Łupstych Łupułowa Łup Łupułowa, ob. Lupulowa. 1 Łupuły, nazwa młynów wodnych w obrebie wsi Rarańcz, w pow. czerniowieckim, nad potokiem Hukowem al. Hukeu, dopływem Prutu. Br. G. Łupychy, wś, pow. białostocki, pod Goniądzem. Łuścicze, wś w pow. borysowskim, w gm. mściskiej, przy drogach wiodących z Otrub i Domaszkiewicz do Zamostocza i Rafałowa, ma osad włócznych 11, miejscowość lesista, grun ta lekkie. A. Jelski. Łusie, kol. , pow. kolski, gm. Karszew, par. Dąbie, odl. od Koła w. 22, dm. 6, mk. 77. Łusk al. Łuszcz, dwie wsie na saskich Łu życach. niem. Lauske bei Kittlitz, w pow. lubijskim; w r. 1875 dm. 49, mk. 296, w tem Serbów 242. 2 Ł. , niem. Lauske bei Neschwitz, w pow. budyszyńskim. W r. 1875 dm. 20, mk. 116, w tem Serbów 107. A. J. P. Łuskawa, wś w pow. mińskim, w gm. białoruckiej, nad rz. Wiaczą, przy drodze wiodącej z Papierni do Bucewicz, ma osad włócznych 28, miejscowość wzgórkowata i nie bezleśna. Łuski, wś w pow. rzeczyckim, w gm. domanowickiej, nad rzeczką Dranówką, dopływem Nienaczy, pomiędzy wsiami Anisowicze i Dawydowicze, o 2 prawie wiorsty od miasteczka Domanowicz, ma osad 12. A. Jelski. Łuskowszczyzna, wś pryw. , pow. dzisieński, o 116 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 4 dm. , 50 mk. 1866. Łusławice, ob. Lusławice. Łuśnia al. Luśnia, pot. łączny, wytryska na płd. stoku Cergowej góry 718 m. , na gra nicy Zawadki Rymanowskiej w pow. sanoc kim i Lipowicy w pow. krośnieńskim. Pły nie na płd. zachód przez łąki Zawadki Ryma nowskiej i naprzeciwko wsi Trzciany wpada do Jasiołki. Długość biegu 2 1 2 kil. Ujście 356 m. npm. Br. G. Łusta, dawniej Łostoja, zwana także przez niektórych pisarzy Olszanką, Żygianką albo Rejmikiszką, dopływ praw. brzegu Berezyny Niemnowej, wypływa z błot Czartowa studnia około wsi Żygian w pow. oszmiańskim. Przerzynając w kierunku płd. wsch, 30wior stową przestrzeń, zwraca się od mka Wisznie wa na płd. i przepłynąwszy jeszcze wiorst przeszło 12, uchodzi do Berezyny. Obraca młyny w Rejmikiszkach, Holszanach, Zaciszu, Bohdanowie i Wiszniowie. Od Remikiszek do Holszan brzegi ma nader błotniste, a koło Zacisza szybko przerzynając miejscowe wzgórza, wymywa z jednego z nich kości ludzkie, należące, wedlug tradycyi miejscowej, do tatarskiego cmentarza. Przyjmuje w swym biegu kilka potoków, z których godniejszy uwagi płynie od strony mka Holszan około sądu zamkowego tamtejszego, gdzie, przepłynąwszy saŁus dzawkę, ginie, nurtując podziemia na 20są źniowej przestrzeni; potem wydobywa się na powierzchnię, przebiega jeszcze na 100 sążni i wpada do Łusty. J. W. Łusz. .. por. Łui. .. , Lusz. .. Łusza, st. poczt. i st. kolei żel. libawskoromeńskiej w pow. telszewskim, na przestrzeni MożejkiLibawa, między Możejkami a Wajnodenem, o 65 w. od Libawy, o 20 w. od Moźejek. Por. Dawtory, Łusza, rz. , lewy dopływ Wenty, przyjmuje z prawej strony Kaletys. Łusza, jez. w pow. święciańskim, niedaleko wsi Połusze, 6 w. dł. , 3 w. szer. Jez, Ł. , Sołny, Uchaje, Dryngie, Gawis, Ławka, Liminie, lezą na płd. zachód od Ignalina. Łuszcz, ob. Łusk. Łuszczacz, wś, pow. tomaszowski, gm. Tarnawatka, par. Krasnobród. Ma 46 dm. , 400 mk. rzym. kat. , 644 mr. gruntu. Niektórzy włościanie wyrabiają gonty. W 1827 r. par. Łabunie, 42 dm. , 274 mk. Łuszczaki, przys. Kamionki Wołoskiej, pow. Rawa Ruska. Łuszczanów 1. wś, pow. gostyński, gm. Pacyna, par. Suserz. Ma dm. 24, ludności 345, łącznie z folw. t. n. obejmuje gruntu mr. 400, w połowie pszennej, w tem łąki mr. 20, a oprócz tego jest pastewnik gromadzki mr. 40. 2. Ł. , folw. , dm. 6, obejmuje przestrzeni mr. 383, w połowie pszennej. Staw prętów 100 niezarybiony. 3. Łuszczanówek, folw. , dm. 3, mk. 32, gruntu orn. mr. 270, nieuż. przeszło 40 mr. W 1827 r. było tu 30 dm. , 207 mk. Łuszczanów, wś, pow. pleszewski, w r. 1881 było 527 mk. ; w r. zaś 1871 69 dm. , 510 mk. ; 19 ew. , 491 kat. ; 209 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Żerkowie o 6 kil Łuszczanowice, wś, kol. i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm. Kleszczów, par. Sulmierzyce. Wś ma 72 dm. , 572 mk. , 1099 mr. ; kol. ma 33 dm. , 247 mk. , 453 mr. ; os. karcz. ma 1 dm. , 7 mk. , 15 mr. , własność rządowa. W 1827 r. Ł. wś rząd. , 68 dm. , 427 mk. ; wchodziły dawniej w skład dóbr rządowych Gidle ob. . Łaski, Lib. ben. I, 490 zowie też Ł. Uszczanowycze. Łuszczany, część Sokolik i folw, , pow. turczański. Łuszczawa, pot. podgórski, bierze początek na łąkach, na połudn. granicy gm. Jaworowa, w pow. dolińskim, u wsch. stóp wzgórza Jaworowej 451 m. ; płynie łąkami na płn. , wschodnią granicą tej gminy, poczem przez obszar wsi Sołukowa, następnie zach, granicą gm. Jakubowa ob. . Przyjąwszy od praw. brz. pot. Jakubowczyk, przechodzi na obszar gm. Czołhan; przerzyna Zarzecze górne, przys, Czołhan, i tutaj uchodzi z praw. brz. do Świcy. Długość biegu 15 kil. Zowią go także Luszczawą, Łup Łuszczawa Łuszczany Łuszczanowice Łuszczanów Łuszczacz Łuszcz Łusza Łusz Łus Łusta Łusławice Łuskowszczyzna Łuskawa Łusk Łusie Łupychy Łupuły Łupułowa Łuszczowa Łuszczów Łuszczewo Łuszczewek Łuszczew Łuszczawica Łuszczawica Łuszyna Łuszyce Łuszowice Łuszów Łusznowicze Łuszniki Łuszniewata Łusznia Łuszkowo Łuszków Łuta Łuszczawica, struga pod wsią Słobódką, pow. radomyski. Łuszczew, folw. nad rzeką Mrowną, pow. błoński, gm. Pass, par. Leszno, odl. 8 w. od Błonia, o 32 w. od Warszawy. Ma 76 mk. , 476 mr. rozl. , grunta pszenne. W 1827 r. 12 dm. , 111 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Łuszczewo Wielkie mr. 460 grunta orne i ogr. mr. 390, łąk mr. 48, nieuż. i place mr. 22, bud. mur. 5, z drzewa 10, płodozmian 9polo wy, pokłady torfu. Wś Ł. os. 3, z grun. mr. 9. Łuszczewek, folw. nad rz. Mrowną, pow. błoński, gm. Pass, par. Leszno, o 7 w. od Błonia, 98 mk. , 570 mr. rozl. , grunta w połowie pszenne, bez lasu. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. z attynencyą Wełcza mr. 564 grunta orne i ogr. mr. 486, łąk mr. 56, wody mr. 2, nieuż. i place mr. 19, bud. mur. 11, z drzewa 4, płodozmian 7polowy. Łuszczewo 1. wś i folw. nad jez. Gopłem, pow. słupecki, gm. Skulska Wieś, par. Skulsk, odl. od Słupcy w. 45; wś dm. 21, mk. 243; folw. dm. 7, mk. 117. W 1827 r. 20 dm. , 240 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Galiszewo, Borowa, attynencyi Sięganów; rozległość wynosi mr. 2457 folw. z attynencyą Sięganów grunta orne i ogr. mr. 675, łąk mr. 189, Past. mr. 106, wody mr. 420, lasu mr. 237, nieuż. i place mr. 34, razem mr. 1661, bud. mur. 21, z drzewa 5, płodozmian 6, 7 i 8polowy; folw. Galiszewo grunta orne i ogrody mr. 416, łąk mr. 39, past. mr. 5, lasu mr. 17, nieuż. i place mr. 16, razem mr. 493, bud. mur. 6, z drzewa 1, płodozmian 9polowy; folw. Borowa grunta orne i ogr. mr. 198, łąk mr. 46, past. mr. 11, lasu mr. 43, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 303, bud. mur. 1, z drzewa 2, płodozmian 8polowy. Wiatrak i olejarnia, pokłady torfu. Wś Ł. os. 23, z grun. mr. 67; wś Sięganów os. 2, z grun. mr. 4. 2. Ł. , folw. , pow. płoński, gm. Modzele, par. Nowe Miasto, odl. o 21 w. od Płońska, ma 3 dm. , 29 mk. , 189 mr. gruntu. Br. Ch. Łuszczewo al. Łuszczewskie jezioro, j est to właściwie część południowa Gopła, tak zwana od wsi Łuszczewo nad brzegiem się mieszczącej. Ob. Gopło i Gosławice. Łuszczki, os. , pow. wieluński, gm. Kuźnica Grabowska, par. Kraszewice, odległa od Wielunia w. 40; dm. 1, mk. 6. Łuszczów 1. wś i folw. , pow. lubelski, gm. Łuszczów, par. Kijany. Posiada kościół filialny par. Kijany z XVIII w. W 1827 r. było tu 49 dm. , 314 mk. 2. Ł. , wś, pow. hrubieszowski, gm. Jarosławiec, par. Trzeszczawy. W 1827 r. 26 dm. , 154 mk. Według Tow. 1 Kred. Ziems. folw. Ł. z wsią Ł. i Lemieszów rozl. mr. 760 grunta orne i ogr. mr. 515, łąk mr. 144, wody mr. 2, lasu mr. 50, zarośli mr. j 30, nieuż. i place mr. 19, bud. z drzewa 21. i Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 59. Wś Ł. os. 24, z grun. mr. 348; wś Lemieszów os. 14, z grun. mr. 285. Łuszczowa, wś, pow. lubartowski, gm. Ostrówek, par. Kock. W 1827 r. 42 dm. , 307 mk. Niezamieszczona w spisie urzęd. miejsc. gub. lubelskiej. Pam. Kniżka z 1872 r. . Łuszczyki 1. wś, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 39 w. od Święcian, 10 dm. , 57 mk. , z tego 53 kat. , 4 star. 2. Ł. , zaśc. tamże, 1 dm. , 5 mk. kat. 3. Ł. , chutor tamże, 1 dm. , 5 mk. kat. 1866. Łuszczyki, przys. Kamionki Wołoskiej, pow. Rawa Ruska. Łuszczykowszczyzna, folw. pryw. i wieś włośc, nad rz. Żyżmą, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 48, od Ejszyszek 34; wś Ł. mk. kat. 77; folw. Ł. mk. kat. 11 1866. Łuszczyn, kol. i os. karcz. nad rz. Wartą, pow. częstochowski, gm. Rędziny, par. Mstów. Kol. ma 21 dm. , 160 mk. , 437 mr. ; os. kuźnia 1 dm. , 8 mk. , 40 mr. ; os. karcz. 1 dm. , 2 mr. , rząd. W 1827 r. wś rząd. 18 dm. , 134 mk. Łuszczywka, nazwa ról na obszarze gm. Jaworek, w pow. nowotarskim. Br. G. Łusze, ob. Łusza, pow. telszewski. Łuszka, ob. Łużanka. Łuszki, ob. Łużki. Łuszki, al. Łużki, pot. górski, bierze po czątek na płd. wsch. obszarze gm. Kamionki, w pow. dolińskim; płynie na płn. i płn. zachód i po krótkim, bo 4 1 2 kil. biegu uchodzi do Ka mionki z praw. brz. ob. t. III, 793, 7. Źródła leżą 800 m. npm. , ujście 575 m. npm. Por. Łużki. Br. G. Łuszków, ob. Łużków. Łuszkowo, wś, pow. kościański; w r. 1881 było 578 mk. , w r. zaś 1871 75 dm. , 534 mk. ; 49 ew. , 485 kat. , 253 analf. We wsi są dwa folw. 1 ma 371 mr. rozl. ; 2 456 mr. rozl. Poczta w Dalewie o 4 kil. , tel. w Krzywiniu o 10 kil; st. kol. żel. Kościan o 17 kil. Łuszna, wś i os. , pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. 37 w. od Władysławowa. Wś ma 9 dm. , 55 mk. ; os. 1 dm. , 9 mk. Łusznia, zaśc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 73 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. kat. 1866. Łuszniewata, ob. Luszniewata. Łuszniki. ob. Łuczniki. Łusznowicze, ob. Poczajewicze. Łuszów, wś, pow. rohaczewski. Par. katol. dusz 513. Kościół Narodz. N. M. P. , wzniesiony kosztem parafian. Kaplica w Wiktorynie. Łuszowice, ob. Luszowice. Łuszyce, niem. Luschütze al. Heinrichsthal, folw. do OberFrauenwaldau, pow. trzebnicki. Łuszyna, rz. , ob. Lepławki. Łuta, bagno przy jeziorze Spilno, około Włodawy. Łuta, niem. Laute, wś na dolnych Łużycach 53 Łuszki Łuszka Łusze Łuszczywka Łuszczyn Łuszczykowszczyzna Łuszczyki Łutaje Łuża w pow. kalawskim, w klinie dolnych Łużyc, który się wrzyna w pow. wojerecki górnych Łużyc. Kościół paraf. ewang. z nabożeństwem tylko niemieckiem, lubo parafianie należą przeważnie do narodowości serbskiej. Szkoła początkowa, dm. przeszło 70, mk. z górą 400, prawie samych Serbów. Podrzecze tutejsze jest przejściowe i należy raczej do górnołu źyckiego; ć nie przechodzi w ś, np. dźesać; r po k nie miękczy się w rz, np. krej; g czasem przechodzi w h, np. hola, czasem zaś pozostaje jak w dolnołużyckiem, np. głupy. A. J. P. Łutaje, wś nad rz. Teterowem, pow. żyto mierski, par. Cudnów. R. 1867 miała 18 dm. Łutawa, wś i dobra we wsch. płd. stronie pow. rzeczyckiego, nad wielką zatoką Dniepru, w gm. derażyckiej, w okr. polic. I brahińskim, przy gościńcu naddnieprzańskim, wiodącym z Łojowa do mka Brahina i do mka Lubiacza w gub. mohilewskiej; . wś ma osad 30 dobra, dziedzictwo Tomaszewskich, około 45 1 2 włók; I miejscowość obfituje w łąki i ryby, grunta w kulturze, lud trudni się rolnictwem, flisac twem i rybołówstwem. A. Jelski. Łutcza al. Lutcza, znaczne wzgórze lesiste, w obr. gm. Lutczy, w pow. rzeszowskim, wzno si się pod 39 34 wsch. dłg. g. , a 49 49 15 płn. szer. g. , na płn. od wsi; stok płd. opada I do doliny rz. Stobnicy; od zach. oblewa je Le śniewski pot. , od płn. Goczerowski pot. , a od wsch. Roszlówka pot. Ze stoku północnego spływają wody do Gwoźnicy. Wzniesienie 448 m. npm. Br. G. Łutiwna, ob. Łętownia. Łutki 1. folw. w pow. mozyrskim, nad rz. Stwigą, w okr. polic. 3 turowskim; miejscowość odludna, nizinna, obfitująca w łąki, ryby i drzewo; dziedzictwo Narkuskich, obszar 19 włók. 2. Ł. , osada mała w pow. mozyrskim, w okr. polic. 3 turowskim, zapewne wzięła nazwę od rusińskiego słowa, , łudki, łyka lipowe; w okolicy nizinnej, leśnej, podtapianej przez moczary rz. Stwigi i Prypeci, odludnej. Łutków, ob. Ludków, Lutków. Łutno, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 63 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 6 mk. katol. 1866. Łutowcz, ob. Lutoboć. Łutownia, rz. , lewy dopływ Narewki, por. Łętownica i Krynica. Łutowo, Łutowka, wś, pow. radomyski, o 2 w. od Radomyśla, o 60 w. od Popielni. Gorzelnia, własność Wierzbickiego, o 8 robotnikach, ma kocioł parowy, aparat Pistoryusza, r. 1881 przerobiła 17949 pud. zboża na 7686 wiader spirytusu, wartości 16, 140 rs. Łutowo, ob. Orzechowno, pow. lepelski. Łutynowo, niem. Lutens, dok. Lautens, wś, pow. ostródzki, blisko pow. olsztyńskiego, 3 4 mili od Olsztynka, w tak zw. starych, po większej części polskich, acz luterskich Prusach, istniała już r. 1411. R. 1501 ziemianie łutynowscy posiadali wł. 24 na prawie pomezańskiem i czynili tu służby wojenne według zwyczaju. Ob. Kętrz. , Ludność polska w Prusiech, str. 378. Kś. F. Łuwcża, ob. Łówcza. Łuwcze, gajówka na obsz. dwor. Opłucko, pow. Kamionka Strumiłłowa. Łuwocicy, niem. Lautitz wś na saskich Łu życach, w pow, lubijskim. Szkoła elementar na. W r. 1875 Serbów 32. A. J. P. Łuża, folw. w pow. nowogródzkim, przy drożynie wiodącej z Przyłuk ku Niemnowi, do wsi nadniemeńskiej, flisackiej z rzemiosła Bereżnej; miejscowość nizinna, bezleśna, z glebą lekką, okr. polic. 4 mirski. A. Jelski. Łuża Biała, błoto w pow. borysowskim, w okolicy rz. Berezyny, tam gdzie się ona roz lewa w jez. Miadzioł, o w. 5 za zaśc. Baturyna. Jest podanie ludowe, że idąc tędy Stefan Batory na zdobycie Wielkich Łuk w r. 1580, kazał sypać groblę z białego piasku, bo zape wne taki był pod ręką; jakoż rzeczywiście do dziś dnia istnieje śród moczarów grobla piasz czysta, na pół wiorsty długa, od której miej scowość Łużą białą nazwana. Gmin do tej tradycyi dodaje, iż tę groblę wojsko królew skie czapkami usypało. O szlaku Batorowym w tych stronach ciekawe szczegóły można znaleść w dziele Eustachego Tyszkiewicza p. t. Opisanie powiatu Borysowskiego ob. 49 53; tam i o ŁuźyBiałej. A. Jelski. Łuża Czarna, chutor, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 39 w. od Święcian, 2 dm. , 7 mk. , z tego 5 staroobr. , 2 żyd. 1866. Łuża, rz. , ob. Łudza. Łużajka, lewy dopływ Ostrej, lew. dopływu Soży, lewego dopływu Dniepru. Łużan, ob. Łużany. Łużanka al. Luszanka, także Łuszka, znaczny strumień górski, bierze początek w Gorganie, pospolicie Ardziałuszą zwanym ob. t. II, 706, 1, na płn. stoku Bukowińca 1262, szczytu tego pasma, wznoszącego się na płd, zach. granicy gm. Łużek, w pow. dolińskim, w lesie Czeryniu. Potok płynie na płn. wsch. górską doliną, nad którą od zach. bieży od Bukowińca począwszy grzbiet z szczytami Kiczerą 1082 m. , Tusulem 771 m. i Tomnatykiem 900 m. , tworzący dział wodny między Brzazą a Łużanką. Od wsch. zaś ciągnie się nad jego doliną grzbiet poprzeczny ku płn. , jako dział wodny Ł. i Lipy, kończąc się przy ujściu Lipy do Ł. szczytem Łomowatą górą 767 m. . Górną dolinę źródeł Ł. otacza grzbiet łukowato ku płd, wygięty od Bukowińca biegnący przez szczyt Pout 1243 m. po szczyt Gorgan 1133 m. . Potok, dosięgnąwszy górnych chat wsi Łużek, zwraca się na wsch. , a Łużanka Łużan Łużajka Łuwocicy Łutaje Łutawa Łutcza Łutiwna Łutki Łutków Łutno Łutowcz Łutownia Łutowo Łutynowo Łuwcża Łuwcze Łużek Łużańska Wola Łużeczka Łużeckie Łużanki Łuże Łużany Łużanki od ujścia pot. Lipy przyjmuje znowu kierunek płn. wsch. , opływa Słobodę bolechowską, tworząc granicę między tą Słobodą i Cerkowną od zach. a Roztoczkami i Stankowcem od wsch. . Na granicy Cerkowny i Stankowca zwróciwszy się na wsch. , przepływa wś Witwicę i w końcu przyjąwszy kierunek płn. , na obszarze gm. Hoszowa uchodzi do Swicy z lewego brzegu. Dopływy z praw. brz. tworzą Lipa, Roztoezki i Putna; z lew. brz. zaś Manajowski pot. , Cerkowniański, Klinowiec, Rubniszcze może Bubniszcze, Sychlowaty, Krzywice i Jasienowiec. Długość biegu 26 kil. W dolnym biegu zowią ten strumień także Witwicą, Przedstawia krainę pstrąga w całym swym biegu, w dolnym zaś i krainę lipienia. Br. G. Łużanki, pot. , ob. Lewków. Łuzanówka, wś, pow. czerkaski, nad Surowym Taszłykiem i granicą pow. czehryńskiego. Ma 1400 mk. , cerkiew ś. Dymitra z r. 1811. Jest to centralny niegdyś punkt rozległych dóbr rodziny Krasowskich, przez działy rodzinne rozdrobnionych. Dawniej własność hr. Samojłowych. Łużańska Wola, wś, pow. gorlicki, na płd. stoku lesistej góry Bieśnika, 695 m. , npm. , nad pot. Bieśnikiem uchodzącym do Biały, w oko licy podgórskiej; należy do par. rzym. katol w Łużny i jest o 8, 2 kil. od Gorlic odległa. Z 483 mk. przebywa 38 na obszarze więk. pos. p. J. Skirlińskiego. Mieszkańcy są wyznania rzym. kat. Szematyzm duchowny dyectarn. podaje liczbę rzym. kat. na 529 osób. Z 553 mr. obszaru więk. pos. jest 303 roli, 27 łąk, 9 past. i 198 mr. lasu; z 553 mr. mniej. pos. 363 roli, 57 łąk i ogr. , 115 past. i 12 mr. lasu. Ł. Wola graniczy na płn. z Łuźną, na zach. z Szalową, na wsch. z Mszanką a na połud. z Bystrą. Mac. Łużany, wś, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , gm. Wołożyn, 69 w. od Oszmiany, 14 dm. , 118 mk. , z tego 105 prawosł. , 5 katol. , 8 żyd. 2. Ł. , folw. szlach. tamże, 1 dm. , 32 mk. , z tego 26 prawosł. , 6 katol. 1866. W r. 1752 dobra posagowe Judyckiej Teresy, zony Sulistrowskiego Antoniego. Por. Połoczany. Łużany al. Łużan, Lujeni, wś parafialna w pow. kocmańskim, nad Sowicą, dopływem Prutu, ma od zach. Szypenice, od płn. Laszkówkę, od wsch. Witelówkę i Mamajowce Stare, a od płd. Rewną i Burdej. Wzniesienie wsi pzy moście nad Sowicą czyni 176 m. St. dr. kol. żel. Iwowskoczerniowiecko jaskiej między Niepołokowcami a Sadogórą, o 252 kil. ode Lwowa. Kościół gr. kat. , poczta, dwór, folw. dworski i kilka młynów wodnych. Na obszarze dworskim jest mk. 132, gminnym zaś 1995, razem 2127 mk. r. 1880. Br. G. Łużany, węg. Longh, wś w hr. szaryskięm Węg. , wielkie pastwiska, piękne łąki, uprawa żyta, handel bydłem, 124 mk. Łuże, przys. do Rzemienia, pow. mielecki, par. Rzochów, o 11, 2 kil od Mielca, w równinie piaszczystej, 228 m. npm. , nad dużym stawem pośród wielkiego boru sosnowego. Mac. Łużeckie, część Bilcza, pow. drohobycki. Łużeczka, os. , pow. radzyński, gm. Zagajki, 1 dm. , 3 mk. , 3 mr. ziemi. Łużek, wś, pow. jampolski nad rz. Moraszką, gm. i par, Czerniejowce, 500 mk. , 730 dz. ziemi włośc, 872 dzies. dwor. , własność hr. Poletyłły. Dr. M. ŁużekCzerwony, zaśc. szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol. 1866. Łużek po rus. Łużok 1. część Lubyczy Kameralnej, pow. Rawa Ruska. 2. Ł. , przys. i młyn w Nowosiółkach przednich, pow. Rawa Ruska. 3. Ł. Dolny, wś w pow. drohobyckim, 17 Ml. na płn. zach. od sądu powiat. w Drohobyczu, 5 kil. na płd. od urzędu poczt. i st. kolei naddniestrzańskej w Kranzbergu. Na wsch. leży Bronica, na płd. Niedźwiedza, na zach. Stupnica i Kotowania, na płn. zach. Horodyszcze, na płn. Ozimina i Nowoszyce 5 ostat. miejscow. w pow. Samborskim. Płn. część obszaru przepływa pot. Bystrzyca. Na płd. od niej powstaje w obrębie wsi pot. Trudnica, dopływ Tyśmienicy, i płynie na wsch. do Bronicy. Na płd. od Trudnicy nastaje jej dopływ pot. Broniczary i płynie również na wsch. do Bronicy. W płn. wsch, stronie wsi wznosi się najwyższe wzgórze znak triang. do 336 m. wys. W stronie płd. leży las Łozy. Wieś ma przysiołki Broniczary al. Broniczany i Kawna. Własn. więk. ma roli or. 25, łąk i ogr. 4, past. 2, lasu 650 mr. ; własn. mniej. roli or. 1386, łąk i ogr. 161, past. 410 mr. W r. 1880 było 1105 mk. w gm. , 6 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem 80 obrz. rz. kat. . Par. rzym. kat. w Dublanach, gr. kat. w miejscu, dek. mokrzański, dyec. przemyska. Par. ta była do r. 1780 w posiadaniu oo. bazylianów, jak świadczą księgi metrykalne. We wsi jest cerkiew drewniana pod wez. św. Jerzego. Bractwo cerkiewne ma pergaminowy przywilej nadany przez Augusta II. Jest tu także szkoła etat. 1klas. i kasa pożyczk. gm. z kapitałem 9529 zł. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do klucza dublańskiego w ziemi przemyskiej. W lustracyi z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 91 czytamy Wieś ma łanów 24, czyni ćwierci 96, między temi popowskich ćwierci 4, łan jeden kumowski ćwierci 4, hajduckich ćwierci 4, gromadzkich 7, wolniczych 30. Drugie puste na arendę idą, z których czynsz osobny. W inwentarzu z r. 1760 rkp. Ossol. 1632, str. 34 czytamy Wś na łanach 24 osiadła, czyni ćwierci Łużek 96, videlicet gromadzkich 12, arendowanych 50, pustych 12, do tych Jmć Pan Uruski za prawem 8, tenże kniażskich 4, popowskich 4, sołtyskich 4, karczmarskich 2. Chlebnika ad praesens gromadzkiego znajduje się 89. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo czynią 440 złp. , do tego z pól i obszarów 75 zł. 14 gr. Powinności wsi Z ćwierci roboczych ad praesens 12 robią z każdej na tydzień po półtora póldzionka, facit na tydzień półdzionków 18, na rok 936. Zażen, obżen, zakos, obkos z chleba po jednemu do roku. Przędą z pańskiego przędziwa z każdej ćwierci roboczej po łokci 3 bez pańszczyzny z ćwierci a praesens roboczych 12, facit łokci 36. Na szarwark, do młyna, mostu Ozimińskiego iść powinni i one reparować bez pańszczyzny. Leśni z pustych ćwierci dwóch służyć powinni i zapustów królewskich w, tej wsi doglądać. Na polu Ozimińskiem nie kosić ale zgrabić i w stertę ułożyć siano na sążni 20 wzdłuż bez pańszczyzny. Karczmarstwa posesorami w tej wsi do lat 10 Jm. Panowie Kopystyńscy in fundamento decreti commissarialis, które produxerunt, post expirationem vero tych lat 10 Jm. PP. Uruscy małżonkowie ad ortae tempora sui toż karczmarstwo juxta Privilegium reproductum trzymać winni, a corocznie do skarbu płacić zł. 200, tudzież onera fundi, hibernę na gardekurów. Pod tą wsią są lasy seu Chaszcze, których, że jest Jm. Pan Uruski leśniczym, więc będzie mieć staranie, aby prócz skarbowej własnej potrzeby, pustoszone nie były. Rząd austryacki zajął tę wś wraz z całym kluczem dubkńskim w r. 1772, założył przy niej osadę niemiecką Luschkau, w r. 1827 przyłączył ją do Drohobycza, a w r. 1862 sprzedał ją bank narodowy austryacki wraz z innemi wsiami Franciszkowi Rychlickiemu. 4. Ł. Górny, wś w pow. staromiejskim, 9 kil. na płd. płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Starem Mieście. Na płn. wsch. leży Wola Koblańska, na płn. Suszyca Rykowa, na płn. zach. i zach. Busowiska, na płd. zach. i płd. Strzyłki, Topolnica i Niedzielna, na wsch. Zwór w pow. Samborskim. Zach. cześć obszaru przepływa Dniestr. Wchodzi on tu ze Strzyłek i płynie zrazu granicą płd. od zach. na wsch. , poczem skręca na płn. , a w końcu na płn. zach. i wchodzi do Busowisk. W obrębie wsi zasilają go liczne strugi. Z tych najważniejsze od praw. brz. Kilczyn i Podbuż, od lew. brz. Hołownia. Wzdłuż praw. brz. Dniestru i równolegle z nim idzie gościniec samborsko turczański, a przy gościńcu leżą zabudowania wiejskie. Wsch. część obszaru zajmuje wzgórze wznoszące się po nad 600 do 652 m. , rzadkim lasem i chaszczami porosłe; w stronie płn. wznosi się Izbiec horb do 619 m. ,, w stronie zach. Werbuki horb do 529 m. Własn. więk. , ma roli or. 143, łąk i ogr. 12, past. 86, lasu 1237; własn. mniej. roli or. 1713, łąk i ogr. 143, past. 498, lasu 18 mr. W r. 1880 było 946 mk. w gm. , 56 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem 20 rz. kat. . Par. rzym. kat. w Starem Mieście, gr. kat. w miejscu dek. staromiejski, dyec. przemyskiej. Do parafii należą Busowiska. Do r. 1831 była parafia w Busowiskach, a Łużek był filią. Wówczas należało prawo prezenty do biskupów przemyskich, gdyż ci posiadali połowę Busowisk. orzeczeniem namiestnictwa zamieniono Łużek na parafią. We wsi jest cerkiew, przy gościńcu, w pięknem położeniu, na wyniosłem wzgórzu. Jest tu tartak parowy o sile 24 koni, o 2 gatrach, 20 piłach zwyczajnych a 2ch cyrkularnych. Tartak konsumuje rocznie 9600 metr. kub. drzewa jodłowego i świerkowego, a produkuje 6000 metr. kub. desek i brusów, wysyłanych do Niemiec przeważnie. Do stacyi kolejowej w Chyrowie jest 2, 3 miryam. gościńcem. Właściciele tartaku Jan hr. Tarnowski i Jadwiga Wodzicka. W letniej porze przebywa w Ł. dużo osób dla kuracyi żętycznej. O geologicznych stosunkach czyt. Verhandl. der geol. Reich, 1879, str. 262. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w krainie gwozdzieckicj, ekonomii samborskiej a ziemi przemyskiej. W Metr. kor. rkp. Ossol. 2837, str. 22 znajdują się następujące dokumenta A. 1519. Cracoviae. Priv. Sigismundi Provido Petru Scultetu G. Łużek datum, quod in locum deperditi surrogatur, ad mentem cujus dictus Scultetus, circa agros, prata obventionesque universas Scultetiales conseryatur. Ratione quorum tempore bellicae expeditionis in bono equo ad castrum Sambor venire et militaria obsequia adimplere obstringitur. A. 1530. Facultas Magnifici Stanislai Odrowąż molendinum de novo erigendi, cum tertia mensura Scultetiali et piscinam extruendi pro usu molendini in villa Łużek Górny, provido Sidori et fratribus ejus duobus data. A. 1567. Samboriae. Poponatum in villa G. Łużek Magnif. Starzechowski, Capitaneus Samboriensis, Religiose Andreae confert, ad quem poponatum unum laneum agricum Pomiarki una cum hominibus, alias inter Kmiecie Pomiarki emensuram de quo laneo dationes solvere tenebiur incorporat, W lustracyi z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 122 czytamy, że wieś ma łanów 12, z osóbna kniazki 1, popowski 1, leśnicza ćwierć 1. Czynsze na ś. Marcin i Wojciech są wymienione. Inne powinności takie, jak innych wsi tej krainy. W inwentarzu z r. 1760 rkp. Ossol. 1632 str. 237 czytamy Wieś osiadła na łanach 12, videlicet sianych 6, koszonych 5, pusty 1 z osobna kniazki 1, popowski 1, leśniczego pół. Chlebnika ad prasens in Łuzipówka Łużek Łożesianka Łużeśno Łuzi Łuziecka Wólka Łużka Łużki 31. Czynsze wymienione szczegółowo czynią 334 zł. 22 1 2 gr. Wójtostwa posesorami Jm. P. Hrehory i Maryanna Łuzeccy, małżonko wie, na które prawo produxerunt, vigore któ rego płacić powinni do kasy ekonomicznej czynszu z domów 10 zł. 24 gr. , tudzież hibernę na gardekurów J. Kr. M. i inne onera fundi ferre tenentur. Leśniczy z ćwierci pola lasu pilnować ma. Lasy od wsch. t. zw. Krzemień, od płd. Kulczyn, od zach. Werch Hołownia, od płn. Kumaliow. Skarżyła się gromada, że im różni Ichmościowie znaczne grunta poodbierali; zaleca się administracyi, aby, przy protekcyi im danej, mogli te grunta rekuperować. Ob. Gwozdziec. 5. Ł. , os. karcz. nad Sanem, na północ od wsi Rajskie, powiat Lisko. Lu. Dz. Łużek, pot. podgórski, wytryska z pod gó ry Oratyka 642 m. , na granicy gm. Smolnicy i Rudawki, w pow. Lisko; płynie na płn. wsch. leśnym wąwozem, tworząc wzdłuż całe go swego biegu granicę tychże gmin Uchodzi do Rudawki, dopływu Strwiąza. Długość bie gu 2 kil. Br. G. Łożesianka, niewielka rzeczka, wpadająca do Dźwiny z prawej strony, o 6 w. od Wi tebska. M. K. Łużeśno, dobra, pow. witebski, własność Krasnodębskich, 2234 dziesięcin ziemi dwor skiej. M. K. Łuzi, część Hujcza, pow. Rawa Ruska. ŁuzieckaWólka, wś, pow. radzyński, gm. i par. Szóstka. Ma 48 dm. , 258 mk. , 1107 mr. obszaru. Łuzipówka, mały folwark w północnej stronie pow. nowogródzkiego, opodal Niemna, przy drożynie wiodącej z mka Jeremicz do Kryniczyna; łąki obfite, gleba urodzajna, okr. polic. 4 mirski. AL Jel. Łużka, folw. mały w pow. borysowskim, nad rzeczką Nidalką, małym prawym dopły wem Berezyny, w okr. polic. łohojskim, pa rafia katolicka dziedziłowieka, miejscowość le sista. AL Jel. Łużki 1. wś i folw. , pow. radzyński, gm. Zagajki, par. Drelów. Ma 93 dm. , 393 mk. , 2941 mr. W 1827 r. było 99 dm. , 514 mk. 2. Ł. , Łuzki, wś, pow, sokołowski, gm. i par. Jabłonna. Ma 34 dm. , 454 mieszk. , 1659 mr. W 1827 r. 35 dm. , 212 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folw. Ł. i Ludwinów, wsi Ł. ,. rozl. wynosi mr. 1496; folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 523, łąk mr. 84, pastw. mr. 6, lasu mr. 102, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 723, bud. mur. 7, z drzewa 5; płodozmian 8polowy; folw. Ludwinów grunta orne i ogr. mr. 179, łąk mr. 55, lasu mr. 465, zarośli mr. 70, nieuż. i place mr. 4, razem mr. 773; bud. z drzewa 3; płodozmian 8polowy. Gorzelnia. Wś Ł. osad 48, z grun. mr. 539. Jest tu ogromne cmentarzysko przedhistoryczne. Czyt. Pam. fizyogr. HI, 477. 3. Ł. czy też Łózki, od Łoza, folw. , pow. konstantynowski, gm. Czuchleby, par. r. 1. Niemójki, r. gr. Chotycze, poczta i okr. sąd. Łosice, rozległ. mr. 920, mk. 18. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozl. mr. 720 grunta orne i ogr. mr. 425, łąk mr. 23, pastw. mr. 4, lasu mr. 244, nieuż. i place mr. 24, bud. mur. 3, z drzewa 10; płodozmian 12polowy. Gorzelnia, pokłady torfu. Folw. ten w r. 1876 oddzielony od dóbr ToporówChotycze. Br. Ch. Łużki, mko, dwór i zarząd gminy, pow. dzisieński, od Dzisny 35 w. , od mka Głębokiego 26 w. , od Wilna 264 w. , 1168 mk. Obszar dworski z folwarkami i z lasem 8500 mr. Gleba dobra, żytnia. Trzy wielkie murowane młyny wodne. Dwór i pałac murowany leży nad urwistym parowem, w park zamienionym, nad rzeką Mniucicą. W mczku kościół parafialny katolicki murowany. Przy kościele opustoszałe mury klasztorne, w których dawniej mieściły się znakomite szkoły, przez księży pijarów utrzymywane. Parafia katol. dekanatu dzisieńskiego. Kaplice w Porzeczu, Ulinie i Ł. . Ł. byłe dziedzictwo Sapiehów, z których Aleksander około r. 1734 przedaje Waleryanowi Antoniemu Żabie, później kasztelanowi połock. , któren w r. 1744 wzniósł tu kolegium pijarów i kościół pod tyt. ś. Michała. Później Ł. przeszły do syna fundatora Jana Żaby i żony jego Maryanny z Pakoszów; od nich na własność syna ich Tadeusza; gdy syn jego młodo odumarł, Ł. przeszły w dziale między jego trzema córkami do Apolinary hr. Platerowej, która około 1840 r. przedała hr. Pabiannie z Obuchowiczów Czapskiej, a po jej śmierci właścicielem Ł. został syn jej Emeryk hr. Czapski, który w r. 1880 przedał Ł. Wojciechowi i Henryce z Czapskich ZybergPla terom. Gm, Ł. składa się z 4 okręgów wiejskich Ł. , Porzecz, Jakubionki i Hermanowicze; okrąg Ł. obejmuje w swoim obrębie mko Ł. ; wsie Wierecieje, Łuczajka, Krawcy, Zagrazie. Klonowo, Putrenica, Łomaczyno, Wasilewo, Poddańcy, Łuhi, Kowali, Nowosielje, Bliznica, Łopunowo, Żerstwianka, Krywki, Podlipki, Dubowka, Żynie, Chołujewo, Tarłopy, Protasy, Kukry, Szabany, Towściki, Dworyca, Kamieńszczyzna, Brody, Ulin, Ulin podkarczemny, Osinówka, Wielkie Grudziuszki, Żelezniki, Podjelskie, Tkacze, Bor, Borsukowe, Hawrylenki, Kawki, Ochwatka, Strzelcowo, Ulin Zakarczemny, Gapony, Kozaczki i Puszczeniki. Łużki, wś włośc, pow. dzisieński, o 59 w. od Dzisny; 2 okr. adm. , 9 dm. , 103 mk, katol. 1866. Łużki, os. , pow. starodubski gub. czemihowskiej, o 30 w. na płd. płd. zachód. od Sta Łużek Łużki Łuźków roduba; 833 dm. , 5427 mk. , prawie wyłącznie roskolników sekta łużkowska al. susłowska. Łużki 1. wś we wschodniej stronie pow. borysowskiego, w gm. uchwalskięj, okr. polic. 1 chołopienicki, nieopodal jeziora Nieryb, ma osad 6, miejscowość odludna, nizinna i lesista. 2. Ł. , wś we wschodniej stronie pow. bory sowskiego, w gm. bohdanowskiej, tędy droga z Bohdanowa do mka Krasne łuki, ma osad włócznych 21, miejscowość wzgórkowata i leśna. Al Jel. Łużki 1. al. Łuszki, także Łuczki, wś w pow. dolińskim, 24 kil. na zach. od doliny, 19 kil. na płd. zach. od sądu powiat. , urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Bolechowie. Na płn. wsch. leży Słoboda boiechowska, na zach. i płd. Brzaza, na płd. wsch. Kaina, na wsch. Lipa. W płd. stronie wsi nastaje pot. Łużanka i płynie na płn. płn. wsch. , a potem skręca na płn. wsch. do Słobody bolechowskiej. W obrębie wsi przyjmuje ona kilka strug ma łych. W płd. , lesistej części, gdzie zródliska Łużanki, wznoszą się na granicy płd. Pout 1243 m. , a na płn. zach. od niego Worotą. Na płn. wsch. od Poutu wznosi się wzgórze Czerynie do 1085 m. W płn. stronie obszaru leżą na lew. brz. Łużanki zabudowania wiej skie, a na płn. od nich wznoszą się wzgórza Diły 810 m. i Czertysz. Własn. więk. rzą dowa ma łąk i ogr. 4, pastw. 1, lasu 2438 mr. ; własn. mniej. roli orn. 112, łąk i ogr. 507, pastw. 357, lasu 31 mr. W r. 1880 było 240 mk. w gm. obrz. gr. kat. . Par. rzym. kat. w Bolechowie, gr. kat. w Słobodzie. We wsi jest cerkiew pod wezw, ś. Michała. Za cza sów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do klucza bolechowskiego w ziemi przemy skiej. 2. Ł. , część Hołego rawskiego, pow. Rawa Ruska. 3. Ł. , część Werchraty, pow. Rawa Ruska. 4. Ł. , przys. Uścia Zielonego, pow. buczacki. Lu. Dz. Łużki 1. potok górski, nastaje z połączenia kilku strug górskich, na granicy gm. Jaworowa, Białoberezki i Rożenia Wiclkiego, w pow. kosowskim; znaczna część tych strug spływa z północnowschodniego stoku góry Pisanego Kamienia 1224 m. , inne zaś spływają z pod Kopilasa 1161 m. i Maksymca 988 m. . Płynie zrazu granicą Rożenia wk. a Białoberezki i Rostok na płn. wschód, potem przez obszar Rożenia wk. , gdzie uchodzi z praw. brz. do pot. Rożenia. Ód praw. brz. między licznemi potokami przyjmuje najznaczniejszy potok Rabiniec. Długość biegu 8 kil. Nad lewym brzegiem, więc od północy wznosi się grzbiet Wyźnyj serednyj 870 m. , a od południa szczyt Rabiniec 916 m. i Hłynianyj Werch 875 m. . 2. Ł. , ob. Łuszki Br. G. Łuźków, wś, Ł. Bojarszczyzm, wś i Ł. Ko mora, wś, pow. hrubieszowski, gm. i par. Horodło ob. . Spis z 1827 r. wymienia tylko Ł. Strzyzowski, wś, 16 dm. , 116 mk. Jest tu cerkiew par. dla ludności rusińskiej, która 1760 r. była spłonęła i szk. pocz. 1kl. ogólna. Filia w Hrebennem. Łużna 1. Dolna i Górna wś w pow. gorli ckim, ma trzy przysiołki Pogwizdów, Wesołów i Podlesie. Jest w tej wsi parafia rzym. katol. i szkoła ludowa. Ta ludna wieś, zbu dowana u ujścia Szalówki do Bieśnika, wpada jącego do Biały, pobocznej rzeki Dunajca, przy gościńcu z Ciężkowic do Gorlic, w okolicy pod górskiej, 296 m. npm. , urozmaiconej niewielkiemi lasami i przerżniętej licznemi potokami, liczy 2194 mk. , z których 72 przebywa stale na obszarze więk. pos. Mieszkańcy z wyjąt kiem kilku izraelitów trudniących się karczmarstwem i wydzierżawianiem nabiału ze stajen więk. pos. są religii rzym. kat. Dla roz ległości zabudowań noszą części wsi osobne nazwy, jako to Brzezie, Strzygłówka, Wia trówki i Poddaństwo. Przysiołek Pogwizdów leży na zachodnim krańcu wsi, a za nim karcz ma Podlesie z kilkoma domami, zaś na półno cnej kończynie śród lasu przysiołek Wesołów. Ta rozległa i osiadła włośc, pamiętna tem, że jej dziedzicem, był w XVII w. Wa cław Potocki herbu Śreniawa, autor Wojny chocimskiej, Żartów i fraszek, Pocztu herbów polskich i tłumacz Argenidy z Barklaja Siar czyński, Rkp. Bibl. ossolińskich 1. 1824, str. 274. Ma kościół murowany z r. 1872; . parafia jednak jest starożytną, wspomina o niej Długosz w Lib. Ben. dioec. crac, ale dokumentów swego założenia nie posiada. Jest do niej przyłączoną Wola Łużańska i cała parafia dyec. tarn. dek. biecki liczy 3000 wyzn. rzym. kat. i 36 izrael. Z całego obszaru 3422 mr. wypada na większą pos. Jul. Skrzyńskie go 1550 mr. , mianowicie 996 mr. roli, 61 mr. łąk i ogr. , 49 mr. pastw. i 449 mr. lasu; na pos. mniej. 1872 mr. , a to 1348 mr. roli, 120 mr. łąk i ogr. , 214 mr. pastw. i 200 mr. lasu. Gleba jest średnio urodzajną, lasy zaś prze ważnie jodłowe. Ł. graniczy na zachód z Sie dliskami, na wschód z Moszczenicą, na południe z Wolą łużańską i Szalową a na północ ze Stankówką. 2. Ł. , gajówka na obsz. dwor. Czepicie, pow. brodzki. Mac. Łużna, węg. Luzsna, wś w hr. liptowskiem Węgry, w pow. rożeńskim, na północnym stoku zachodnich działów pasma górskiego Dżumbira ob. , nad potokiem Łużanką, dopływem Rewuczanki, w okolicy górskiej, liczy dm. 272, mk. 1995 w tem 1831 Polaków, a obszaru 9506 kwadr. sążni kat. Parafia łac. w miejscu. Kościół pod wezw. ś. Trójcy zbudowany r. 1787, od którego poczynają się metryki. Według szem. dyec, spiskiej z r. 1878 J liczy ta parafia w miejscu dusz rzym. katol. Łużki Łużna Łużyce Łuźnik Łużnia 2198, ewang. 1, szyzm. 243, żyd. 24, razem 2466. Do parafii tej należy osada górnicza Magórka z kopalniami złota i antymonu. St. p. Osada. Br. G. Łużnia, mylnie Łożnia, wś, pow. winnicki, gm. Pików, par. Ostróżek, na pograniczu lityńskiego pow. , dm. 183, mk. 900, ziemi włośc. 1095 dz. ., dwor. 1314 dz. Cerkiew pod wez. N. PRóżańcowej, do której należy 1130 pa raf. i 68 dz. ziemi. Własność hr. Alfreda Po tockiego. Dr. M. Łuźnik al. Luźnik, także Luszowską Wodą zwany potok, zaczyna się dwiema strugami, w obr. gm. Ciężkowic, w pow. chrzanowskim, płynie łąkami na północny zachód, brzegiem lasów ciężkowickich i na granicy Ciężkowic ze Szczakową uchodzi do Jaworznika z lew. brzegu. Długość biegu 10 kil. W dolnym biegu zowią go także Barańskim potokiem. Łuzno, folw. , pow. ihumeński, około 4 wł. rozl. , własność Piotrowiczów. łużok, ob. Łużek Łużyca, rz. w gub. kaliskiej, początek w pow. sieradzkim pod Grójcem, płynie w kie runku północnozachodnim przez Robaczów, Lipicze, Sokolenie, za Kuźnicą Zagrzebską wchodzi w pow. wieluński, płynie przez Czaj ków, Kuźnicę Grabowską, Kruszewice i w pow. kaliskim, pod Ostrowem, wpada z praw. brzegu do Prosny. Długa 25 w. Łabęcki w Górn. I, 313, mówi, że w aktach dawnych sieradz kich są ślady o rudnicach żelaznych w Kra szewicach w sstwie grabowskiem na rzece Oleśnicy pod r. 1423. Byłoby to dowodem, ze Ł. zwała się niegdyś Oleśnicą, bo wątpić można, aby nazwa ta wcisnęła się omyłką za inną Oleśnicą ob. , płynącą o parę mil stąd. Por. Ług. J. Bl. Łużyce, po łacinie Lusatia, po niem. Lausitz, właściwie margrabstwo górnych i dolnych Łużyc, Margrafthum Oberu. Niederlausitz. Kraj złożony z dwóch części, górnej na południu i dolnej na północy, który, lubo przechodził rozmaite koleje i w historycznych czasach nie stanowił niepodległego państwa, posiada przecież do dzisiaj wybitnie odróżniającą go od sąsiednich krajów historycznogeograficzną indywidualność. Położenie, granice, enklawy, rozległść. Ł. należą dziś w mniejszej części a mianowicie południowozachodnia część górnych do Saksonii; zresztą należą do Prus, a mianowicie pruska część górnych należy do obwodu rządowego lignickiego prowincyi szląskiej; dolne należą w całości do obwodu frankfurckiego prowincyi brandenburskiej. Leżą między 31 21 a 33 10 dłg. i 50 50 a 52 15 szerok. północnej. Graniczą na płn. z Marchią Brandenburską, na wsch. również z Brandenburgią i ze Szląskiem, na płdn. z Czechami, na zach. z Myszną Meissen i elektoralnosa skim obwodem czyli dzisiejszą prowincyą saską. Naturalną granicę od płdn. stanowi pasmo gór łużyckich. Od zach. częściowo rzeka Połcznica Pulsnitz a mianowicie od miasta tegoż nazwiska aż niedaleko od ujścia jej do Halsztrawa pod Elsterwerdą. Od wsch. przyrodzoną granicę na znacznej przestrzeni stanowi Kwissa, począwszy od Marklissa aż poniżej Schöndorf. Na krótszej linii takąż granicą jest Bobra a jeszcze dalej Odra, na płn. od Gubina. Zupełnie otwartą jest północna granica. Rozległość Ł. wynosi 233. 87 mil kw. Historycznopolitycznie nie należał do Ł. , ale etnograficznie i terytoryalnie ściśle z niemi jest związany, jako enklawa dolnych Łużyc, kraj chociebuski Cottbus, odpowiadający mniej więcej dzisiejszemu powiatowi tegoż nazwiska. Kraj ten z miastami Chociebużem i Picniem Peitz już w r. 1445 przeszedł w posiadanie margrabiów brandenburskich i od tego czasu dzieląc jedne koleje z Brandenburgią nie liczył się już właściwie do Ł. Ta różnica, pomimo nowego administracyjnego podziału, dotąd uwydatnia się w niektórych z dawniejszego czasu pochodzących urządzeniach, np. Serbowie łużyccy pow. chociebuskiego nie mają prawa korzystać ze stypendyum Budara dla ubogich Serbów utworzonego w XVIII wieku, dla tego, że stypendyum to przeznaczone było dla Serbów, zamieszkałych w margrabstwie łużyckiem. Do obwodu chociebuskiego należały niektóre wioski rozrzucone w innych stronach dolnych Ł. , a mianowicie w pow. gubińskim wsie Bresen, Kirchwitz i Giermersdorf, ośm posiadłości w północnozachodniej części dolnych Ł. , a mianowicie w powiatach łukowskim i kalawskim, tudzież na południe od Drjowka Drebkau wś Klesznik. Na górnych Ł. , w dzisiejszej saskiej części, leżały dwie myszońskie enklawy. Jednę tworzy kościelna wś Wjelecin w górach na południu i przy niej 5 wsi; drugą również kościelna wieś Hodżij z 15 wsiami w okolicy. Posiadłości te, bądź bezpośrednio, bądź pośrednio od biskupów myszońskich zawisłe, po upadku tego biskupstwa za refonnacyi, już w latach 1558 59 przeszły w ręce kurfirstów saskich. Ich odmienne od Ł. stanowisko pod pewnym względem do dziś dnia uwydatnia się; np. pod względem kościelnym ewangielickie parafie Wjelecin i Hodżij nie pozostają w związku z Ł. , ale należą do myszońskosaskiej superintendentury. Naodwrót do Ł. należały niektóre wsie, jako enklawy, na Szląsku, a mianowicie w dzisiejszym pow. bolesławskim Bunzlau wsie Ullersdorf, Siegersdorf, Thommendorf, Wehrau, Schöndorf, Tzschirna, Waldau, Heidegersdorf, Günthersdorf; w pow. żagańskim miasto Halbau i wsie Nicolschmiede i Lippschau. Kształt powierzchni, Ł. opierają Łużki Łuzno Łużyca się na południu o północne stoki pasma gór, które pod nazwiskiem gór łużyckich Lausitzergebirge wiążą Olbrzymie i Jizerskie góry zbógatemi w piaskowiec górami nad Elbą, lepiej pod nazwą Saskiej Szwajcaryi znanemi. Podstawą ich przeważnie granit, w części piaskowiec, tak że i pod względem formacyi tworzą łącznik między Olbrzymiemi a górami nad Elbą. Stąd cała południowa część Ł. jest górzystą; im dalej ku północy, tem więcej wzgórza maleją, tui owdzie tylko pojedyńczemi, bazaltowemi pagórkami wybiegają ponad otaczającą równinę. Środkowa i północna część jest równiną, w saskiej części żyzną i bogatą w urodzajne grunta, w pruskich górnych Ł. piaszczystą i porosłą Wielkiemi lasami. Ten sam charakter wielkiej równiny noszą i dolne Ł. ; nareszcie na samej północy, koło Lubniowa, kraj zamienia się w łęgową nizinę, poprzecinaną licznemi ramionami Szprewji. Jestto tak zwany Spreewald. Na południu Jizerskie góry dotykają kilku miejscowości w pow. lubańskim a mianowicie koło Meff ersdorf i Gebhardsdoilp. Najwyższy szczyt tych gór, Tafelfichte, 3372, częściowo wkracza na terytoryum łużyckie. Bresslerberg pod Mefi ersdorf jest 2400 wysoki. Oprócz Jizerskich gór, w pruskich górnych Ł. dadzą się następne główne pasma rozróżnić 1 od OberSchwerty między strumieniem tego nazwiska a Kwissą z najwyższemi punktami Klingenberg, Hasenberg, Zangen i Galgenberg; 2 między Hartmansdorfer i Gerlachsheüner Wasser ciągnie się pasmo wychodzące w pobliżu czeskiego miasta Friedland. Najwyższe szczyty są tu Hummelberg, Hopfberg, Waebberg. Pasmo. to ginie nieznacznie pod Schadewalde i Prettin; 3 między Schwertbach a Heinersdorfer Wasser ciągnie się wyniosłe pasmo ku Marklissa, które tamże się kończy; 4 pasmo zaczyna się także od Friedlandu i ciągnie się między Gerlachsheimer Wasser a strumieniem Linda, zwraca się w północnowschodnim kierunku ku Lubaniowi i począwszy od Holzkirch nosi nazwę Hochwaldu. Pasmo to przecięte jest licznemi, bardzo głębokiemi dolinami. Na zachód od Friedlandu, w żitawskim powiecie, który klinem wrzyna się w Czechy, ciągnie się pasmo gór Żitawskich Zittauergebirge, w których na samem pograniczu także granica przez szczyt przechodzi, króluje Lausche, o granitowej podstawie, o szczycie porfirowym, 796 metrów, czyli przecięciowo, podług wielu dawniejszych pomiarów, 2420 a więc najwyższy punkt na saskich górnych Ł. Niedaleko wznosi się Hochwald 752 metrów, lecz już, zamiast granitu, z piaskowca i porfiru złożony. Jako wyloty gór żitawskich uważać można już w zhorjelskim powiecie między Nysą a Ebersbacher Wasser ciągnące się Jawornickie góry Jauernicker berge i wreszcie samotnie wznoszącą się koło Zhorjelca Landskrone 1304. Właściwy łańcuch gór łużyckich, przedewszystkiem pod nazwą tą znany, ciągnie się na północozachód od Żitawskich, na południe od miast Lubija i Budyszyna. Łańcuch tea idzie w kierunku ze wschodu na zachód, a lubo tylko na niewielu szczytach dosięga wysokości 500 m. , przecież nagłem podnoszeniem się od strony północnej imponujący sprawia widok. W skład formacyi tych gór wchodzi przedewszystkiem granit, pewne specyalne cechy noszący i dla tego pod nazwą lausitzgrmit znany. Spotykamy go nawet na równinie górnołużyckiej, w dolnych pokładach pod warstwami iłu, gliny i piasku. Pokłady łużyckiego granitu stanowią od południa najpewniejszą geograficzną granicę Ł. Ciągną się one od Wolfsbergu pod Zeidler w Czechach na zachodzie aż za Ostritz na wschodzie. Z tego powodu czeska okolica Sluknowa i Rumburga, która klinem wrzyna się między powiat żitawski a tak zwaną Saską Szwajcaryą, geograficznie raczej do Ł. należy. Tylko między Warnsdorf a Żitawa pasmo granitowych pokładów przerwane jest kwarcytowemi. W wylotach samotnie ku północy wysuniętych np. pod Iluciną, Wosporkiem spotyka się bazalt. W łańcuchu tym można wyróżnić 6 pasm, 3 wschodnie i 3 zachodnie, których nazwiska od głównych szczytów pochodzą. Do pierwszych należą Lubin Drohmberg 428 m. , Czorneboh 558 m. , z rozległym i pięknym widokiem głównie ku północy na Łużyce, Biełyboh Bileboh 483 m. z takimże widokiem ku południowi na okolice Żitawy i góry w Czechach. Zachodnie są Mönchswald 456 m. , Pichow 493 m. i Yaltenberg czyli Falkenberg 587 m. Z podłużnych dolin najważniejszą jest idąca od Kumwałdy Cunewalde do Niederneukirch, którą od południa zamykają pasma Biełyboh i Falkenberg, a od północy Czornyboh i Pichow. Między Biełym a Czornym bohem nadzwyczaj zwężona, rozszerza się ku Niederneukirch, skąd zwraca się w północnozachodnim kierunku i rozpływa się w równinę ku Biskupicom Bischofswerda. Z poprzecznych dolin najważniejszą jest dolina Szprewji, która, rozszerzając się coraz więcej pod Budyszynem łączy się z wielką równiną, odtąd już tylko pofalowaną i pogarbioną lekkiemi pagórkami. Na zachodzie najdalsze pagórkowate wyloty znajdują się koło Kamjeńca, na wschodzie między Wosporkiem a Zhorjelcem. Dalej ku północy kraj przechodzi w monotonną, w znacznej części sosnowemi borami pokrytą płaszczyznę, którą dopiero na samej północy koło Lubniowa urozmaicają żuławy Spreewaldu ob. . Piaszczysta i leśna strona pruskich górnych Ł, nosi u Serbów łużyckich nazwę Łużnia hola las a mieszkańcy jej zowią się holanie czyli po polsku puszczacy. Górnołuźycka równina w Saksonii jest przeważnie żyzną i urodzajną; zwłaszcza okolica między Budyszynem a Wosporkiem nosi z tego powodu u Niemców nazwę güldene Aue. Tylko koło Kluksza warstwa urodzajnej ziemi jest nadzwyczajnie cienką, i tu już zaczynają się piaski pruskich górnych Ł. Piaszczysty grunt, poprzecinany tu i owdzie sapami, panuje w wojereckim i rozbórskim powiecie, czyli w stronach przez słowiańskich tubylców zamieszkałych, kiedy na iłach i gliniastych ziemiach powiatów zhorjelskiego i lubańskiego zamieszkali Niemcy. W tych stronach jest uderzająca zgodność natury gruntu z narodowością mieszkańców, tak że granice na karcie agronomicznego otaksowania ziemi mniej więcej schodzą się z granicami na karcie etnograficznej. Hydrografia, Wody łużyckie płyną w dwóch kierunkach, jedne przez Odrę do Bałtyku, drugie przez Szprewję, Hawolę i Elbę do morza Północnego. Dział wodny na południu znajduje się w górach żitawskich między Kalmarsdorf a Herrnhut, skąd idzie w kierunku północnowschodnim przez Kottmar, Naunerwald, Jawornickie góry i Landskrone. Na zachód od Zhorjelca biegnie prosto na północ, ciągle niedaleko lewego brzegu Nysy, tak, że strumienie z tej strony, np. Biały Szepc i Małksa, zamiast wpadać do pobliskiej Nysy, uciekają do bardziej odległej Szprewji. Poniżej Barszcza Forst wododział oddala się nieco od koryta Nysy, następnie zaś na wschód od Luboraza Lieberose i Friedlandu, od koryta Odry. Do systemu morza Bałtyckiego należy Odra, która, począwszy od Niemaszkleba znacznie dalej poniżej Krosna dotyka Ł. dolnych, jako wschodnia jej granica, na chwilę zostawia kęs kraju na prawym brzegu, potem płynie znowu jako j graniczna woda i dopiero między Przybrzegiem Fürstenberg a Frankfurtem rozstaje się z Ł. Dopływy Odry o ile dotyczą Ł. są I. Nyssa ob. . Wypłynąwszy z Czech, płynie ciągle w północnym kierunku koło Zhorjelca, Rozbórka, Mużakowa, Barszcza. O milę poniżej Gubina, pod wsią Ratzdorf, wpada do Odry. Do Nyssy wpadają z lewej strony; 1 Mandawa Mandau, niedaleko Żitawy; 2 Pliesnitz wytryska niedaleko góry Kottmar a wpada pod Serbskim Osiekiem Wendisch Ossig; 3 Łuknica, błotny strumień blisko Mużakowa; 4 Fliess koło Gubina. Główne bogactwo wód dostaje Nyssa z prawej strony. Stąd zdążają 1 Wittig, wytryska w Czechach, w górach Jizerskich, wpada pod Radmeritz; 2 Rothwasser; 3 Kesselbach; 4 Biela, wpada pod Niederbielau; 5 wielki Schrot; 6 Lubs w pow. gubińskim. II. Bobra dotyka wschodniej granicy Ł. małym skrawkiem koło Naumburga nad Bobra Jej dopływy A Kwissa wypływa w lewenberskim powiecie na pograniczu gór Jizerskich i Olbrzymich Stanowi czas jakiś granicę pow. lubańskiego i lewenberskiego, poniżej Lubania w całości wraca znowu na Szląsk i po 16 mil długim biegu pod wsią Silber wpada do Bobry, którą w tem miejscu wielkością przewyższa. W niektórych miejscach ma nader silny spadek np. pod Flinsbergiem 1484, pod Tschocha 755, pod Lubaniem 662. Niegdyś poławiano w niej perły. Łużyckie jej dopływy są tylko z lewej strony 1 Schwarzbach; 2 Schwerta; 3 Heinersdorfer jej. Hartmansdorfer Wasser; 4 Gerlachsheimer Wasser; . 5 Stary Lubań; 6 Schreiberbach. B Wielka Tschirna płynie we wschodniej stronie pruskich górnych Ł. i po 6 mil długim biegu, już na Szląsku, pod wsią Luttrötha, poniżej Żagania, wpada do Bobry. Obszerniejszą, zachodnią przestrzeń Ł. oblewa system wodny morza północnego. Tu główną rzeką jest I. Szprewja ob. Pospolicie uważano jej źródło 350 m. we wsi Spreedorf pod Alt Gersdorf. Zdanie to jest mylne, gdyż najwyższem źródłem jej jest Jacobsbrunnen 450 m. pod górą Kottmar. Aż do Sohland płynie w zachodnim kierunku, jakiś czas stanowiąc granicę między Czechami a Saksonią. Potem ostro i gwałtownie zwraca się ku północy, płynie koło Budyszyna; pod wsią Delnja Horka Niedergurig dzieli się na dwa ramiona, wielką Szprewję na zachód i małą na wsch. Powyżej Gródka łączą się znowu oba ramiona, aby, przepł3rnąwszy koło Chociebuża, pod Bórkawami utworzyć wielkie żuławy Spreewaldu ob. , ciągnące się poza Lubniowem do Lubina. Dalszy bieg Szprewji nie należy do Ł. O 2 mile poniżej Berlina wpada do Hawoli. Długość biegu mil 44. Dopływy z lewej strooy 1 Ritterbach; 2 Flachsbach; 3 Rosenwasser, przez lud sąsiedni zwana także Jordanem, wpada powyżej Sohlandu; 4 Kaltbach wpada pod Petersbach; 5 Butterwasser wytryska w Tuczicach, płynie przez Wjelecin i wpada pod Rozwodecami. Od Budyszyna począwszy, na górnych Ł, nie zasila się już z lewej strony, gdyż niedaleko stąd idzie dział wód. Halsztrawa. Z prawej strony wpadają 1 Beiersdorfer Bach; 2 Kumwałdzka woda Cunewalder Wasser wpada pod Rozwodecami; 3 Lobauer Wasser cxsyli Łubata ob, 4 Wolszynka Fliess płynie z rozbórskiego powiatu i pod wsią Łuco wpada do małej Szprewji; 5 Czarny Szepc der Schwarze Schöps. Wypływa na saskich górnych Ł. pod Ober Sohland na wysokości 953, płynie przez powiat zhorjelski i rozbórski, i przyjąwszy z prawej strony płynący z pod gór Jawornickich biały Szepc, wpada pod wsią Szprewję do małej Szprewji; 6 Sljepiańska woda Łuków Schleifer Bach idzie od Sljepeho i powyżej Szprewic wpada do Szprewji; 7 Małksa die Malxe wypływa niedaleko Borszoza i płynąc w północnozachodnim kierunku koło Pienia, zwraca się potem na zachód, a poniżej Prjawozu wpada do Szprewji. II Halsztraw, także Czarnym Ealsztrawem zwany, schwarze Elster. Wypływa na saskich górrnych Ł. pod wsiąRammenau na wschodniej stronie Tannigst, płynie w kierunku północnym, od Kamieńca zwraca się w kierunku płn. wsch. , około Kulowa znowu w północnym. Pod Wojerecami wpadająca Czernica zwraca bieg jegow kierunku północnozachodnim, od Złego Komorowa zgina się na południozachód, będąc na pewnej długości granicą górnych od dolnych Ł. Pod Elster wpada do Elby. Długość biegu 25 mil. Dopływy z lewej strony Półcznica Pulsnitz, wytryska niedaleko miasta tegoż nazwiska, odgranicza Ł. od Myszny, potem zaś powiat wojerec od saskich górnych Ł. Wchodzi do obwodu merzeburskiego i wpada pod Elsterwerdą. Z prawej strony 1 Klosztrska woda Klosterwasser, na etnograficznej karcie Smolera nazwana Białym Halsztrawem, wytryska koło klasztoru Marijna Hwjezda i płynąc w kierunku północnym wpada pod Kociną, niedaleko Kulowa; 2 Hodżijska woda Godaisohe Wasser, wytrysnąwszy na saskich Ł. , płynie w kierunku północnym i wpada niedaleko Wojereców; 3 Czernica Schwarzwasser, wypływa pod Trebihowem Trobigau, przepłynąwszy przez romantyczną dolinę Niedaszyc, płynie ciągle w kierunku północnym, dopiero na pruskich Ł. pod Bukojną zwraca się w kierunku płnzachodnim i wpada pod Wojerecami, Bezpośrednim dopływem Elby jest III. Wjezenica Wesenitz. Wytryska na południe Valtenberga, płynie naprzód ku wschodowi, potem ku północy, nareszcie ku zachodowi, płynie koło Neukiroh i Biskupic, skąd w pięknych zagięciach, w południowozachodnim kierunku podąża ku Elbie. Stawów na Ł. najwięcej jest na stoku morza północnego; na dolnych Ł. najznaczniejsze są pod Białą górą Byleguhre. Pieniem Peitz, Barbukiem Bärenbriick i Dalicami Dąhlitz na za chód od Chociebuża. Na pruskich górnych Ł. w Krebi blisko mila obwodu, Szprewju, Dubcu Daubitz. Na saskich Ł. ważniejsze stawy posiadają Bart, Hucina, Malszecy, Njeswacidło, Rakecy. Na stoku bałtyckim najważniejszym jest staw pod Wuskidz Weisskeisel, w mużakowskich dobrach, milę obwodu mający. Znaczne stawy znajdują się w Zhorjelskim lesie Görlitzer Heide a mianowicie Wahlen pod Kohlfurtem, 356 morg. , Scheibeteich 85 mórg. , Tschaschelteich 68 morgów. Ł. stawy posiadają doskonale urządzone gospodarstwa rybne, obfitują mianowicie w karpie, dla których miejscem zbytu jest Berlin i Drezno. Źródła mineralne znajdują się w Mużakowie w Schönberg pow. lubański, w Schwarzbach pod Wigandsthal żelazne. W Saksonii Oybin żelazne i lekkie szczawy pod Żitawa, niedaleko stamtąd Oppelsdorf żelazne i siarczane, pod Kamieńcem Swjeczkecy Schweckwitz, żelazne, głównie przez kobiety uczesz czane. Kanał FryderykaWilhelma służy jako połączenie Odry ze Szprewją. Klimat jest umiarkowanym i zdrowym, nie wszędzie przecież jednakowy, wskutek rozmaitości w kształcie powierzchni. W północnej części na równinach jest łagodniejszym, tak że w powiatach rozbórskim i wojereckim, i po części w zhorjelskim dojrzewa winna latorośl. W górach jest surowszym, zima zaczyna się wcześniej, a później kończy. Śniegi na górach nierzadko trwają do końca maja. Żniwa następują o 8 14 dni później niż w dolnych powiatach. Górskie miejscowości koło Wigandesthai mają żniwa o 14 dni później uiż Marklissa. Oberschwerta o dni 8 później niż Niederschwerta. Za to powietrze jest bardzo zdrowe. Kiedy w powiatach rozbórskim i wojereckim i w żuławach Spreewaldu zimna febra bardzo często panuje, w lubańskim jest tylko z nazwiska znaną. Wogóle i w równinach, na pruskich Ł. , klimat raczej surowym niż łagodnym nazwać można; w czem wielkie sosnowe lasy odgrywają także swoją rolę. Płody kopalne Drogich kamieni brakuje Ł. W dawniejszych czasach robiono próby poszukiwania złota pod Rychbachem i Zhorjelcem, srebra pod Marklissą. Koszta jednak nie opłacały się i zaniechano poszukiwań. Rudę żelazną znajdują na pruskich górnych Ł. w pow. zhorjelskim, rozbórskim i wojereckim. Węgiel brunatny kopią pod Mużakowem, w Hermsdorf pod Zhorjelcem, Nieda, Radmeritz, Schönbrunn, Schönberg; na dolnych Ł. w wielkiem Raniu i w Rjepiszczu pow. kalawskim, w Ljeszczach i Boszojcach w pow. grodkowskim. Ałun znajduje się w Mużakawie. Wapno przedewszystkiem w zhorjelskim w Hennersdorf, Ludwigsdorf, Sohra. Łomy piaskowca w Waldau, Wehrau, Hochkirh, Nieder Langenau, Penzig, Güteborn. Najlepszy jest w Waldau, wyrównywa pirnajskiemu. Fodzial Politycznie Ł. rozdzielone są między Saksonią i Prusy. Do Saksonii należy południowozachodnia część górnych Ł. , tworząc okrąg administracyjny budyszyński Kreishauptmannsohaft Bautzen, jeden z 4 na które podzieloną jest Saksonia. Okrąg ten rozdziela się znowu na 4 powiaty czyli starostwa Amtshauptmannschaft 1 żitawski z miastami Żitawa i Ostritz; 2 lubijski z miastami Lubij Löbau, Bernstadt, Neusalza i Wospork Łużyce Weissenberg; 3 budyszyński z miastami Budyszyn, Biskupice Bischofswerda i Szerachów Schirgiswalde; 4 kamienecki z miastami Kamjenec Kamenz, Kinsbork Königsbrück. Połcznica Pulsnitz i Elster. Pruskie górne Ł. należą do obwodu lignickiego prowincyi szląskiej i dzielą się na 4 powiaty 1 zhorjelski Görlitz, z miastami Zhorjelc, Rychbach Reichenbach; 2 lubański z miastami Lubań, Marklissa, Seidenberg, Schönberg i osadami miejskiemi Goldentraum, Wigandsthal; 3 rozbórski z miastami Rozbórk Rothenburg, Mużakowem Muskau i Niskej Niesky; 4 wojerecki z miastami Wojerecy Hoyerswerda, Ruhland, Kulowem Wittichenau. Dolne Ł. w całości należą do obwodu frankfurckiego prowincyi brandenburskiej, i dzielą się na następujące powiaty 1 grodkowski z miastem Grodk Spremberg; 2 chociebuski z miastami Chociebuż Cottbus i Picń Peitz; 3 kalawski z miastami Kalawa Kalau, Zły Komorów Senftenberg, Drjowk Drebkau, Wjetoszów Yetschau i Lubniow Lübbenau; 4 łukowski z miastami Łuków Luckau, Dobryłuk Dobriluck, Goleszyna Geissen, Grabin Finsterwalde, Kirchain i d. L. i Sonnewalde; 5 lubiński z miastami Lubin Luibben, Luboraz Lieberose i Friedland i. d. U. 6 gubiński z miastami Gubin Guben i Przybrzeg Ftrstenberg; 7 żarowski z miastami Żarów Sorau, Barszcz Forst, Christianstadt, Gassen, Pfi rten, Triebel. Ludność. W roku 1880 ludność saskich górnych Ł. czyli obwodu budyszyńskiego wynosiła w ogóle 351, 326, w tem mężczyzn 169121, kobiet 182, 205. Cywilnych 348, 202 i wojskowych 3, 124. Cyfry te w pojedyńczych powiatach rozpadają się następującym sposobem 1 w żitawskim 96435, w tem mężczyzn 45, 829, kobiet 50, 606, cywilnych 94, 899, wojskowych 1, 536; w miastach 23, 928, we wsiach 72, 507; 2. w lubijskim ogółem 93, 989, mężczyzn 44, 398, kobiet 49, 591, cywilnych 93983, wojskowych 6; w miastach 10615, we wsiach 83, 374; 3 w budyszyńskim ogółem 103, 262, mężczyzn 50, 791, kobiet 52, 471, cywilnych 101, 684, wojskowych 1578, w miastach 23, 352, we wsiach 78332; 4 w kamjeneckim ogółem 57640, mężczyzn 28, 103, kobiet 29, 537; cywilnych 57636, wojskowych 4; w miastach 13, 149, we wsiach 44, 491. Na pruskich górnych Ł. w r. 1871 było ludności 156, 247, która rozdzielała się między cztery powiaty jak następuje 1 w lubańskim 48, 471, w tem mężczyzn 22660, kobiet 25811; 2 w zhorjelskim 41891, mężczyzn 19, 737, kob. 22, 154; 3. w rozbórskim 43, 022, męż. 20, 190, kobiet 22, 832; 4. w wojereckim 22, 863, męż. 10, 959, kobiet 11, 904. W tymże roku na dolnych Ł. ogół ludności wynosił 383, 224, a młanowicie w gubińskim 62, 462, mężczyzn 30, 611, kobiet 31, 851; w lubińskim 34, 228, mężczyzn 16842, kobiet 17, 386; w łukowskim 61, 144, mężczyzn 29, 688, kobiet 31, 456; w kalawskim 49, 393, męzczyzn 23, 865, kobiet 25, 528; w chociebuskim 66, 303, męż. 32, 434, kobiet 33, 869; w żarowskim 86, 189, męz. 42, 342, kob. 43, 847; w grodkowskim 23, 505, męż. 11, 734, kob. 11, 771. Pod względem etnograficznym ludność margrabstwz Ł. dzieli się na Niemców i Serbów łużyckich. Serbowie, przez Niemców Wendami zwani, stanowią dawniejszą tubylczą ludność, lecz wskutku niemieckiego panowania, prześladowań, napływu kolonizacyi i wreszcie dobrowolnego odstępowania od języka rodzinnego ludność ta zajmuje już tylko małą przestrzeń ziemi łużyckiej, w samym środku, jakby wyspę oblaną morzem niemieckiem. Słowem Niemcy są dzisiaj w znakomitej przewadze nad Serbami. Dzisiejsza granica etnograficzna ciągnie się następującym sposobem. Na północy, powyżej Lubniowa, idzie po prawej stronie Szprewji przez wsie Lipe, jeszcze w znacznej części serbską, Zakazń, Smogorów, Prjawcz, które są zupełnie serbskie, zostawiając ku północy w ostatniej fazie niemczenia będące wsie Trzupc i Białą górę. Od Prjawoza granica odstępuje od Szprewji i przez Ochozę dochodzi do Schonhedy Schönhöhe, najdalszego punktu na północy; odtąd idzie ku południowi granicą powiatów chociebuskiego i gubińskiego; w tym ostatnim powiecie tylko wieś Rogów jest jeszcze serbską. W północnowschodnich stanach granica jest wszędzie wyraźną, i znać, że germanizacyą oddawna tu nie postąpiła. Dalej ku południowi jest znowu graniczną linią mniej więcej granica powiatu chociebuskiego od żorawskiego, tak jednak, że Husaka w żórawskim jest serbską, gdy tymczasem Gózd w chociebuskim bardzo silnie podniemczony. Nadgraniczne wsie powiatu żorawskiego są już w fazie zupełnej germanizacyi, tylko te, które należą do parafii mużakowskiej, uważać można za serbskie. Odtąd granica serbskiej narodowości zaczyna być górnołu życką, przechodzi na prawy brzeg Nysy, gdzie wsie Kobielin i Brunojce są jeszcze serbskie. Pod Skarliszecami wraca znowu na lewy brzeg Nysy, ciągle w pow. rozbórskim, idzie przez wsie kościelne Dube, Hóźnicę, Khołm, powyżej Hbjelska wchodzi do zhorjelskiego pow. , gdzie jeszcze wś Kszyszów jest serbską, stąd już przechodzi do Saksonii i przez Nosacicy zdąża do Lubija. Odtąd idzie południowa granica pasmem gór łużyckich i tutaj etnograficzna granica jest najwtrwalsza, od XVI w. małym tylko uległa zmianom. Tylko w ostatnich czasach w niektórych wsiach parafii wie Łużyce lecińskiej np. w Wielecinie, Korzymiu, powiększył się znacznie procent ludności niemieckiej na niekorzyść serbskiej, nie tyle jednak przez germanizacyą Serbów, ile przez napływ niemieckich osadników, przedewszystkiem tkaczy. Od kościelnej wsi Smilnej, przeważnie już niemieckiej, zach. granica biegnie ku płn. przez Kamjenc, Wusaką, Hozenę, Cikecy. Te dwie ostatnie mylnie na etnograficznej karcie Smolera podane jako niemieckie, gdyż w r. 1880 będąc tam, zastałem je jako przeważnie serbskie. Tu znowu granica opuszcza górne Ł. i zaczyna być dolnołużycką. W pow. kalawskim jest ona nadzwyczaj niepewną i niejasną. Dzieło germanizacyi jest tu w pełnym ruchu, i nigdzie łużycka narodowość nie jest na takie niebezpieczeństwo narażoną, ile właśnie w tych stronach. Serbskiemi stanowczo są parafie w Złym Komorowie wiejska i Lotach; niemieckie są w Klesiszczach, której wś Sowjo jeszcze na karcie Smolera z r. 1843 podana jako serbska, i w Wormlagu. W parafii w Raniu, wsie Ranje i Bukówka są jeszcze w części serbskie. Serbską jest parafia żarnowska. Odtąd granica ku płn. zwęża się coraz bardziej, parafię w Wikach i Maliniu są stanowczo stracone, w Drjowku znacznie przeniemczona, w Śotócu w drobnej tylko części serbska. Odtąd granica wchodzi nawet w pow. chociebuski, gdzie parafie Lutol i Skjarbość od niedawna są w fazie germanizacyi. Stąd zwraca się znowu w płn. zach. kierunku przez Brodkojce i Husztań, jeszcze w części serbskie, do Wjetoszowa i ciągle w tym samym kierunku podchodzi pod Lubnjów. Najdalszy punkt serbski na płn. Szenheda odległym jest o 15 mil od najdalszego na płd, Korzymia. Najszerszą jest przestrzeń serbskołużycka począwszy na zach. od Złego Komorowa aż po za Mużaków i ciągnie się blisko 8 mil. Najwęższą jest na płd. od Chociebuża, od Lutola do Kotłowa, gdzie ani 3 mil nie wynosi. Linia od Złego Komorowa do Mużakowa jest zarazem etnograficzną i językową granicą dolnych od górnych Serbów łużyckich i zarazem geograficzną granicą górnych i dolnych Łużyc. Stosownie do powyższej linii granicznej dolni Łużycanie zamieszkują powiaty chodebuski, grodkowski, wschodnią część kalawskiego, wieś Rogów w gubińskim i zachodnie skrawki żarowskiego. W pow. lubińskim wymierają szczątki serbskie w niektórych wsiach na południu, w łukowskim tylko pojedynczy Serbowie mogą się znajdować. Górni Serbowie łużyccy zamieszkują w Prusach przeważną część pow. wojereckiego, zachodnią część rozbórskiego i wieś Kszyszów w zhorjelskim. Prócz tej wsi, powiat zhorjelski, jak również pow, lubański w całości są niemieckie. W Saksonii ludność serbska, gómoIuźyckiego narzecza, zajmuje przeważną część pow. budyszyńskiego, zachodnią część kamjeneckiego i północną lubijskiego. Pow. żitawski jest w całości niemieckim. Wszędzie jednak miasta, zwłaszcza większe, są niemieckie, z wyjątkiem Budyszyna, gdzie znajduje się poważna serbska mniejszość. Winnych miastach, śród uboższej ludności, mianowicie robotniczej, znajduje się pewien procent Serbów. Naodwrót, na calem terytoryum serbskiem, istnieje pewien procent Niemców, na który składają się przedewszystkiem dwory wielkich właścicieli ziemskich, rodziny pastorów, nauczycieli i karczmarzy. Cyfrę ludności serbskołużyckiej niezmiernie trudno stanowczo określić. W Prusach wykreślono rubrykę narodowości z szematów statystycznych. Ostatni raz zaznaczono ją w r. 1861. Zresztą i dawniej w Prusach, jako też dziś w Saksonii, gdzie narodowość dotąd uwzględnianą jest w spisach ludności, najrozmaitsze przyczyny, jako to nacisk niemieckich urzędników i chlebodawców, obojętność, chęć uchodzenia za coś lepszego i t. p. przyczyny wpływały zawsze na obniżenie urzędowej cyfry ludności serbskiej. W Saksonii podług dat z r. 1880 stan ludności serbskiej był następujący w pow. budyszyńskim 35944, w kamjeneckim 7597, w lubijskim 4817, w żitawskim 167 w samej Zitawie 77, razem 48, 525. Po za granicami prowincyi łużyckiej śród Niemców przemieszkiwali Serbowie w Dreźnie 1285, w obwodzie drezdeńskim 1253, w lipskim 222, w ćwikawskim 125; ogólna ilość Serbów w Saksonii 51, 410. W rzeczywistości jednak cyfra ta jest o wiele niższą od rzeczywistej cyfry Serbów łużyckich, która w Saksonii dochodzi, a może przechodzi 60, 000. W Prusach, podług danych z r. 1861 było Serbów, a mianowicie w górnych Łużycach w pow. wojereckim 17210, w rozbórskim 14745, w zhorjelskim i w sąsiednich powiatach w rozproszeniu 379; ogólna ilość 32, 334. W rzeczywistości jednak ta cyfra jest także za niską i cyfra górnych Łużycan w Prusach dochodzi do 40, 000. Na dolnych Łużycach, w tymże roku było w pow. chociebuskim 33582, w grodkowskim 8518, w kalawskim 6987, w pozostałych powiat. 784; razem 49, 871. I ta cyfra jest za niską. Muka, na zasadzie rezultatów osiągniętych pod czas wspólnie ze mną odbytej etnograficznej wędrówki po dolnych Łużycach w r. 1880, oblicza ludność serbską dolnych Łużyc na 72, 410. Podług mnie, może ta cyfra jest za wysoka, w każdym razie przechodzi ona znacznie 60, 000, a więc wyższą jest od cyfr podawanych przez statystyków niemieckich. Tym sposobem ogólna ilość Serbów łużyckich wynosi 170 180, 000, z czego na górnych Łużyczan wypada 100 110, 000, na dolnych 60 70, 000. Obszerniejszą etnograficzną wiado J ifcJ Łużyce Łużyce mość o Serbach łużyckich czyt. w art. Serhome lulyccy. Trzecią narodowość etnologicznie stanowią Żydzi, pod względem językowym i obyczajowym zupełnie zlani z Niemcami. Procent ich bardzo nieznaczny. W dolnołużyckich powiatach było ich wr. 1875 911, a mianowicie w pow. grodkowskim 37, zarowskim 265, chociebuskim 167, kalawskim 42, łukowskim 53, lubińskim 127, gubińskim 220. Na pruskich górnych Łużycach tylko w zhorjelskim, głównie w Zhorjelcu było 406 Żydów, w innych powiatach bardzo nieznaczna cyfra, w lubańskim 62, rozbórskim 20, wojereckim 5. Również nader mało Żydów, bo tylko 187, wykazał na serbskich Łużycach spis z 1880 r. a mianowicie w żitawskim 120, w lubijskim 20, budyszyńskim 29, w kamjeneckim 18. Zamieszkali w Łużycach Niemcy mówią podług średnioniemieckiego, a mianowicie górnosaskie go narzecza obersächsisch. Tylko w małym skrawku dolnych, na płn. od linii posimiętej przez Lubin ku Dessau, zaczyna się dolnonie miecki język. Szczep turyngski i górnosaski przyjmowały główny udział w kolonizacyi i niemczeniu Ł. Ślady serbskie przechowały się i w mowie Niemców, rozumie się w leksykalnej części, tak np. koło Żarowa mówią Huppatz, Wiedehopf dudek; Fioetsohel, mały garnuszek; Kahppey chałupa; Nusehe, stary nóż; Paproschj paproć; Kolatsckj okrągła bułka i t. d. Pod względem religijnym przeważna większość mieszkańców Ł. tak Serbów jak i Niemców należy do ewangelickoaugsburskiego wyznania w Saksonii, a do zjednoczonego kościoła w Prusach. Na saskich Ł. w r. 1880 katolików było 29363, z tych w pow. żitawskim 13432, w lubijskim 1441, w budyszyńskim 8218, w kamjeneckim 6272, W większem skupieniu żyją katolicy w dwóch grupach na południu w żitawskiem koło klasztoru Marijny dół Marienthal i na północy kt ło Kamjeńca i klasztoru Marijna Hwjezda. Należą pod względem kościelnym do drezdeńskobudy szyńskiej dyecezyi. W Prusach w r. 1871 w górnych Ł. było katolików w pow. wojereckim 3883, w rozbórskim 414, w zhorjelskim 5062, w lubańskim 6073. Na dolnych Ł. ilość katolików jest bardzo nieznaczna. W większej ilości znajdują się tylko w pow. gubińskim 2457 i w zarowskim 2698. W grodkowskim 440, chociebuskim. 691, kalawskim 368, łukowskim 238, lubińskim 248. Wszyscy katolicy w pruskich Ł. należą do dyecezyi wrocławskiej. Procent innych chrześciańskich wyznań zupełnie nieznaczny. W pow. żitawskim znajduje się sławna osada Herrnhut. Cyfry ludności żydowskiej podane wyżej. Kultura ekonomiczna. Rolnictwo panuje silniej w dolinach i pagórkach, przemysł w górach. Mianowicie w saskiej części Ł. stoi wysoko uprą; wa ziemi; własność silnie tu rozcdionkowana. Uboższe ziemie pow. wojereckiego i rozbórskiego, oraz we wschodniej stronie dolnych Ł. nie sprzyjają podniesieniu się rolnictwa. Na piaszczyistych polach sieją dużo tatarki. Uprawą lnu zajmują się głównie w powiatach lubańskim i zhorjelskim. Powstające, mianowicie w ostatnich czasach, cukrownie podniosły i powiększyły uprawę buraków, mianowicie w saskich Ł. Chów bydła i ogrodnictwo do znacznych rozmiarów dochodzi w żuławach Spreewaldu. Na stawach, we wschodniej stronie Ł, kwitnie zamożne rybne gospodarstwo. Wschodnia strona jest również ojczyzną wielkich lasów. Ogromna przestrzeń leśna 124, 000 mr. znajduje się w dobrach mużakowskich. Tyleż rozległości ma zhorjelski las koło Kohlfurtu Görlitzer Heide. Na dolnych Ł. rozległością odznaczają się królewskie lasy koło Schonhedy i las gubiński. Przemysł płócienniczy panuje głównie w górzystych stronach, w lubańskim, w żitawskim i w południowej, niemieckiej stronie budyszyńskiego powiatu. Niegdyś przemysł ten był jeszcze bardziej rozwinięty, dziś zmniejszył się nieco, a natomiast podniosło się tkactwo wyrobów bawełnianych. W górach, na Cześkiem pograniczu, po wsiach, tkactwo setki rąk zatrudnia, i dzięki temu owe wsie górskie dosdy do znacznej zamożności i rozrostu, W Budyszynie są fabryki papieru, maszyn, prochu, sukna. Sukiennictwo również stanowi ważne zajęcie w Kamjeńcu. W Lubiju kwitnie fabrykacya maszyn, kamieni młyńskich, fortepianów. Żitawa posiada bardzo silnie rozwinięte przędzalnie, fabrykę maszyn i odlewów żelaznych. Na pruskich górnych Ł. tkactwo kartunów jest bardzo ożywione w Marklissa, Hartmannsdorf, Gerlachsheim, Schadewalde i t. d. Browary i gorzelnie znajdują się w wielu miejscowościach. Prócz tego olejarnie, huty żelazne, szklane, fabryki porcelany. Najmniej stosunkowo rozwinięty jest przemysł na dolnych Ł. Huty szklane znajdują się w kilku miejscowościach grodkowskiego i kalawskiego powiatu. Chociebuż i Gubin są ważnemi przemysłowemi centrami, z powodu fabryk sukna. W Pieniu zajmują się także fabrykacyą sukna, tkactwem płóciennem i bawänianem. Liczne koleje żelazne przecinają Ł. we wszystkich kierunkach; mianowicie saskie Ł. okryte są gęstą siecią komunikacyi kolejowej. Linie przechodzące przez Łużyce są 1 wrodtawskozhorjelska od Waldau do Zhorjelca; 2 saskoszląska stąd do Biskopic Bischofswerda; 3 HirschbergLubań w północnym swym biegu; 4 LubańKohlfurt; 5 LubańZhorjelc; 6 ŻitawaZhorjelc; 7 Zitawa Lubij przez Ebersbach i przez Heii nhut; 8 ŻitawaBiskopice; 9 BudyszynWielecin Wilthen; 10 DreznoKamjeńc, od Położnicy m Łużyszcze Łużyn Łuż do Kamieńca; 11 FalkenbergKohlfurt, odl Ruhland do Kohlfurtu; 12 HalleGubin, od Dobrilugku do Gubina; 13 KamjeńcLubniow; 14 GrossenhainFrankfurt n. Odrą, od Ostrand do WeichensdorfFriedlandt 15 Ruhland Lauchhammer; 16 ZhorjelcBerlin do Lubina; 17 ZhorjelcSeidenberg; 18 DreznoZossen Berlin, od Dobrilugk do Goleszyny; 19 HausdorfŻagań; 20 WrocławKohlfurt Berlin; 21 WrocławŻagań Berlin. Oświata, Na Łużycach, jako części niemieckiego państwa, oświata elementarna jest obowiązkową i powszechną. W saskiej części gimnazya są w Budyszynie i Żitawie, gdzie tak zwane Johanneum obejmuje zarazem gimnazyum i realkę; realki 2ej klasy w Lubiju i w Budyszynie. Seminarya nauczycielskie w Budyszynie są dwa ewangelickie czyli stanów luzackich i katolickie, i w Lubiju. W Prusach gimnazya są w Zhorjelcu, Lubaniu, Chociebużu, Gubinie; realne progimnazyum w Lubiniu. Seminarya nauczycielskie w Rychbachu Reichenbach, Starej Darbnie Alt Döbern, Nowej Cali Neuzelle. W Zhorjelcu jest siedlisko górnołużyckiego niemieckiego towarzystwa nauk. W Budyszynie siedlisko serbskołużyc kiego towarzystwa wydawniczego Maćica Serbska. Muzea starożytności w Zhorjelcu, Chociebużu, Budyszynie, Żitawie, Oybinie. Biblioteka Gersdorfska w Budyszynie, miejska w Zitawie. Rys historyczny. Napróżno niemieccy historycy starają się udowodnić, że Ł. , jak w ogóle kraje między Odrą a Elbą, były pierwotnie zamieszkane przez Niemców, którzy stąd na czas jakiś wyparci, lubo niezupełnie, przez Słowian, następnie ziemie te znowu dla siebie rewindykowali. Faktem jest, że od czasu jak ziemie te weszły w ruch życia dziejowego, posiadały ludność słowiańską, i cała nomenklatura osad jest najlepszym dowodem, że Słowianie byli pierwszym ludem, który na ziemi tej trwale osiadł. Słowianie, zamieszkujący dzisiejsze górne Ł. , znani byli początkowo w średnich wiekach pod nazwą Milczan, mieszkańcy dolnych Łużyc wtedy już zwali się Łużycanie. Musieli etnograficznie spokrewnieni być bardzo blisko z wygasłymi już załabskimi Serbami, skoro do dziś dnia Słowianin łużycki nie nazywa się inaczej jak tylko Serbem, a mowę swoją nazywa mową serbską. Okolica Żitawy w średnich wiekach znana jako Pagus Zagost należała pierwotnie do Czech i potem dopiero weszła w skład Łużyc. Niepodległości Słowian łużyckich położyli kres Henryk I i Otto I. Ł. zostały podległe niemieckim margrafom. Bolesław Chrobry odparł stąd Niemców, i wtedy krótki czas, od 1018 do 1032 r. , Ł. należały do Polski. Po upadku rządów polskich, górne Ł. wróciły do margrafów myszońskich, dolne dostały się napowrót margrafom wschodnim. Odtąd ginie powoli nazwa Milczan i kraj ich nazwę Łużyc przybiera, z dodatkiem górnych dla wyróżnienia od dolnych czyli właściwych Łużyc. Historyczne ich koleje nader zmienne i niestałe w tym czasie. Cesarze to nadają je, to odbierają znów a dają innym margrafom. To należą do myszońskich, to mają samoistnych margrafów. Na czas jakiś górne Ł. dostają się w ręce czeskie 1136 1254, dolne zajęli margrafowie myszońscy z domu Wettin i zatrzymali je do r. 1304. W r. 1254 górne Ł. przechodzą z rąk czeskich pod panowanie margrafów brandenburskich. W r. 1319 wracają znowu pod panowanie czeskie, prócz wschodniej części z miastami Zhorjelcem, Lubaniem i Żytawą już naówczas łużycką, którą wraz z dolnołu życkim Żarowem zajął Henryk ks. szląski na Jaworze i Fürstenbergu. Po śmierci tego księcia w 1346 r. i ta część górnych Ł. dostała się w ręce czeskie. Nareszcie w 1373 r. i dolne Ł. opanowali królowie czescy, tak, ze ostatecznie, po wielu kolejach i podziałach, całe Ł. odpoczęły pod berłem czeskich królów. Jako część składowa korony czeskiej przeżyły Ł. do r. 1635, w którym cesarz niemiecki Ferdynand II, jako król czeski, zmuszony był ustąpić je elektorom saskim. Nareszcie na kongresie wiedeńskim 1815 r. nastąpił podział Ł. a raczej odstąpienie całych dolnych i znacznej części górnych przez Saksonią Prusom i w tem położeniu znajdują się Łużyce do dziś dnia. Bibliografia, J. G. Mischke Das Markgrafthum OberLausitz Königlich Preussischen Aitheils. Görlitz 1861. E. Schmidt Geognostische Beschreibung des mittleren u. westlichen Theiles der Kreishauptmannschaft Bautzen. Bautzen 1878. Friedrich Kurze geognostische Beschreibung der Südlausitz, w Festschrift zur Einweihung d. Johanneums im Zittau. Zittau 1871. Hermann Naumann Ueber die diluvialen Ablagerungen der Umgegend von Bautzen. Bautzen 1878. Duczman Njeszto z geologiskeho twara wokolnośće Budyszina, w Czasopisu Macicy Serbskiej 1878 r. Oswald Pfütze Heimatskunde von Bautzen und Umgegend. Bautzen, bez daty. F. Chr. Franz Der Spreewald in phisikalischstatistischer Hinsicht. Görlitz 1800. R. J. Berger Der Spreewald und seine Umgegend. Cottbus 1866. E. F. Glockner Geognostische Beschreibung der preussischen Oberlausitz. Görlitz 1857. A. Moschkau Führer durch die Oberlausitz mit besonderer Berücksichtigung des Zittauergebirges. Leipzig. Muka Delnjołużiske Serbostwo w leće 1880, w Czasopisie Macicy Serbskiej za r. 1884. Jakub i Kućank Serbsko Horne Łużicy. Budyszin 1848. W. Bogusławski Rys dziejów serbołużyckich. Petersburg 1861. Tenże i Hornik Historija serb Łuż skeho naroda. Budyszin 1884. Pod względem statystycznym Zeitschrift des k. sächsischen Statist. Bureau s. XXVII Jahrg. 1881, Heft I i II, Dresden. Die Gemeinden u. Gutsbezirke d. Preuss. Staates u. ihre Bovölkerung. Nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1 December 1871. II. Provinz Brandenburg. Berlin 1873. Toż V, Provinz Schlesien. Berlin 1874. A. J, . Parczewski. Łużyn, pow. piotrkowski, par. Bogdanów; nazwa w skorowidzach urzędowych nie wymieniana Łużyn, Łużyno, wś w pow. witebskim, z kaplicą katolicką parafii witebskiej ś. Antoniego. B. dziedzictwo Bohomolców, dziś Aleksego Gileńskiego 1410 dzies, rozl, ; za wykup ziemi włośc. otrzymano 40746 rs. kapitału Łużyn, niem. Luetzen, miasto w Saksonii pruskiej, pow. merseburski 3000 mk. , pod którem 1632 r. poległ Gustaw Adolf. Bitwa 2 maja 1813 pod Goresinem ob. zowie się też bitwą pod Ł Łużyszcze 1. okolica różnych właścicieli, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 25 w. od Oszmiany, 3 dm. , 46 mk. katol, 2. Ł. , zaśc. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 25 w. od Oszmiany, 1 dm. , 11 mk. katol. 1866. Łużyszcze, mały zaścianek w pow. miń skim, przy granicy pow. oszmiańskiego, w po bliżu mka Pierszaje; okr. polic. 2 rakowski, par. katol. pierszajska. Al. Jel. Łybed, rzeczułka pod Kijowem, okrąża mia sto od strony zachodniej i za Wydubickim mo nastyrem uchodzi do Dniestru. Nad nią, we dług Nestora, leżało siołu Predstawino. Obe cnie Ł. ledwo się sączy, a w XVII w. mona styry kijowskie miały znaczny dochód z mły nów na niej. Koło Ł. , niedaleko drogi wasylkowskiej, leży kilka kurhanów Batyjowymi zwanych. Przy jej zbiegu z Dnieprem piękna góra Dziewiczą zwana. E. R. Łybień, jez. w pow. pińskim, w moczarach kotliny Jasiołdy, z lewej strony, w okolicy odosobnionej wsi, a raczej okolicy szlacheckiej Mołodzilczyc, ma długości przeszło 2 wiorsty i szerokości 1 4 wiorsty, rybne. Al. Jel. Łybochora, ob. Libochora. Łycewicze, wś, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 63 w. od Święcian, 34 dm. , 420 mk. , z tego 225 prawosł. , 93 katol. , 3 izraelitów 1866. Łychacze, ob. Lichacze. Łychów, wś nad rz. Czarną, i Łychowska Wola, wś, pow. grójecki, gm. i par. Jasieniec. W 1827 r. Ł. 14 dm. , 164 mk. ; Ł. Wola 15 dm. , 121 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozl. mr. 597 grunta orne i ogr. mr. 411, łąk mr. 160, nieuż. i place mr. 26, bud. mur. 3, z drzewa 17, pokłady torfu. Od dóbr tych w r. 1873 odprzedany został częściowym Łużyce Łyc nabywcom folw. Koziegłowy v. Wola Łychowska, rozl. mr. 390. Wieś Ł. osad 23, z grun, mr. 152. Łychów 1. Gościeradowski, wś, pow. ja nowski, gm. Trzydnik, par. Rzeczyca Ziemiań ska, nad rzeczką Karasiówką, przed uwłaszcze niem włościan należała do dóbr gościeradow skich; gleba glina urodzajna, osad włośc. 47, ziemi 676 mr. , ludności męż. 88, kob. 100. 2. Ł. Szlachecki, wś tamże, jedyna w powiecie należąca do szlachty zagonowej, łączy się z Ły chowem gościeradowskim i zdaje się, że oba stanowiły jedne całość. Wieś ta oddawna ma być zamieszkałą. Według miejscowej tradycyi Bolesław Wstydliwy, polując w olbrzymich puszczach, jakie tu w owe czasy istniały, za błąkał się, i natrafił na jedynego mieszkańca tych lasów, niejakiego Łycha, który zbłąkane go króla odprowadził do Zawichostu, odległe go stąd o 3 mile. Chojnie obdarowanemu Łychowi pozwolił król w miejscu zamieszkiwanem przez niego założyć wieś. Osad 50, ziemi ornej 400 mr. , gleba glina urodzajna silnie wzbogacona nawozami. Ludności mężcz. 82, kob. 98. Mieszkańcy różnią się strojem od włościan, ubierają się w kapoty z szamerowaniami, przypominającemi węgierskie czamary. Czytać i pisać umieją prawie wszyscy. Wś tę zamieszkują rodziny Brzostowskich, Doma radzkich, Wąsowiczów i Życzyńskich. Folw. Ł. należy do dóbr Gościeradów ob. . R. 1827 Ł. Gościeradowski miał 10 dm. , 64 mk. a Szla checki 40 dm. , 211 mk. A. M. Łyckie, jezioro, Łęckie, ob. Ełk. Łyczaków, czwarta dzielnica m. Lwowa. Nazwa pochodzi z niem. Lützenhof i powstała podobnie jak Kleparowa i Zamarstynowa od nazwy niemieckiego swego założyciela Łyczakowo, wś rządowa, pow. dzisieński, o 15 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 2 dm. , 19 mk, prawosł. 1866. Łyczanka 1. wś, pow. kijowski, tuż koło Szpitek, ma 384 mk. , 883 dzies. ziemi, b. własność Żelichowskich, od 1856 Czajkowskich. 2. Ł. al. Burty, wś, pow. kaniowski, nad Suchym Kahorłykiem, o 8 w. od cerkwi paraf. w Pryckach Wielkich. Ma 600 mk. , 1331 dzies. ziemi, z tego 615 dz. włośc. Od 1840 r. własność Jana Nogi Łyczanka 1. Dolna i Górna, wś niedostępna w pow. nowosądeckim, w okolicy lesistej podgórskiej, nad potokiem Spólnikiem, 339 m. npm. , należy do parafii rzym. katol. w Korzenny i do urzędu poczt. w oddalonej o 7. 5 kil. Tęgoborzy. Wieś leży na wzgórzu, ma grunta kamieniste, średniej urodzajności, i lasy świerkowe. Z 384 mk. przebywa stale 64 na obszarze wiek. pos. p. Żuka Skarszewskigo. Cały obszar wynosi 843 mr. , z tych pos. więk. 483 mr. i mianowicie 254 mr, roli, 31 mr. łąk Łużyn Łyc Łychów Łyckie Łyczaków Łyczakowo Łyczanka Łyczówka Łyczyna Łyczyn Łydynia Łydogna Łyganówka Łydnica Łydiwska Łyczba 60 mr. pastw. i 138 mr. lasu; pos. mniej. 360 mr. i to 215 mr. roli, 18 mr. łąk, 28 mr. past. i 19 mr. lasu. Ł. graniczy na wschód z Janczową, na zachód z Rozdołem, na południe z Trzycierzem, a na północ z Jasienną. 2. Ł. , przys. do Woronowic w pow. nowosądeckim, należy do parafii i urzędu poczt. w Tęgoborzy, odległej o 7. 5 kil. i leży śród lasów świerko wych 627 m. npm. , nad małym bezimiennym dopływem Łososiny, na południe od Wronowic. Graniczy na zachód z Wolą Stankowską, na wschód ze Świdnikiem, a na południe ze Skrzelą. 3. Ł. , wś w pow. wielickim, leży nad małym dopływem Sieprawia, w okolicy pagórkowatej, urozmaiconej małemi gajami, przy drodze gminnej z Brzęczowic do Mogilan. Należy do parafii rzym. kat. w Sieprawiu i jest 4. 6 kil. od urzędu poczt. w Świątnikach odle gła. Pos. więk. należy do uposażenia probo stwa wielickiego i ma obszaru 51 mr. roli, 29 mr. łąk, 11 mr. pastw. i 91 mr. lasu; pos. mniej. 167 mr. roli, 21 mr. łąk, 16 mr. pastw. i 18 mr. lasu. Ł. graniczy na zachód z Olszowicami, na wschód z Byszycami, na południe z Kawęczynem a na północ ze Świątni kami. Mac. Łyczba, wś, pow. stopnicki, gm. Łubnice, par. Beszowa. W 1827 r. 15 dm. , 122 mk. Łycze, wś, pow. skwirski, o 2 w. od cerkwi paraf. w Biełkach, niby przedm. Komina, ma 450 mk. , 980 dzies. ziemi. Własność częściowo Chojeckiej, częściowo Stempkowskiej. Por. Irpień. Łyczewo, folw. , pow. sierpecki, gm. Gutkowo, par. Unieck; odl. o 35 w. od Sierpca, ma 1 dm. , 15 mk. , 64 mr. gruntu. Łyczki, ob. Chrościce. Łyczki Pogąsty, wś włośc. nad rz. Soną, pow. ciechanowski, gm. i par. Sońsk, obszaru 197 mr. , 109 mk. , 11 dm. mieszkal. W 1827 r. 10 dm. , 60 mk. Ob. Gołotczyzna. Łyczkowce 1. wś rząd. nad rz. Niewiszką, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 23 w. od Szczuczyna, 160 mk. , 23 dm. 2. Ł. , wś włośc. i folw. pryw. Dmochowskiej, nad rz. Klewą, pow. lidzki, 5 okr. adm. , gm. Ostrynie, od Oszmiany o w. 30, od Dziewieniszek 15; w folw. Ł. młyn wodny; mk. kat. 7; wś Ł. dm. 6, mk. prawosł. 34, katol. 11 1866. Łyczkowo 1. folw. , należy do Rossudowskiego, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 46, od Wasiliszek w. 11, dm. 1, mk. prawosł. 2, katol. 43, starozak. 3. 2. Ł. , okolica szlachecka, w tymże okr. adm. , od Wasiliszek w. 12, dm. 4, mk. katol. 29 1866. Łyczna al. Łysznia, lesiste wzgórze 370 m. wys. , w zach. stronie Zarudziec, pow. lwowski. Łyczniki, wś rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , gm. Smorgonie, 29 w. od Oszmiany, 15 dm. , mk. 114, z tego 108 prawosł. , 6 katol 1866. Łyczno, wś, pow. pułtuski, gm. Czajki, par Nasielsk. W 1827 r. 3 dra. , 21 mk. Wchodziła w skład dóbr Kossewo ob. . Łyczówka, wś nad rz. Bożkiem, pow. starokonstantynowski, par. Kupiel; 65 dm. , własność Minkiewicza. R. 1753 Ostrogski darował tę wś Sapieże. Łyczyce 1. dobra, pow. nowogródzki, 467 dzies. ziemi, własność Adama Bułhaka. 2. Ł. Długie, rus. Łyczycy Douhije, wś w pow. nowo gródzkim, w gm. niehniewickiej, w okr. polic. 1 niehniewickim, o 5 w. na północ od mka Niehniewicz, nad błoniami Trepiaczynki, ma łego dopływu Niemna ma osad 22, gleba urodzajna, miejscowość wzgórkowata, bez leśna. Al. Jel. Łyczyn, wś, folw. , pow. kaliski, gm. Zbiersk, par. Kościelec Łaski, Lib. ben. II, 10; odl. od Kalisza w. 19; wś dm. 4, mk. 96; folw. dm. 1. W 1827 r. 8 dm. , 74 mk. Łyczyna, wzgórze, 276 m. wys. , we wsch. stronie Kościejowa, pow. lwowski. Łyczyszewy, wś, ob. Liciszewy i Działyń. Łydiwska dołyna, karczma, na obszarze dworskim we wsi Zastawnej, w pow. kocmańskrm. Br. G. Łydnica, mały zaśc. na północnozachodnim krańcu pow. borysowskiego, nad rzeczką Łydnicą, w par. dokszyckiej, w okr. polic. 3 dokszyckim, miejscowość lesista. Al. Jel. Łydnica, rzeczka mała w północnozacho dniej stronie pow. borysowskiego; ma począ tek w okolicy zaścianku tegoż nazwiska, pły nie w kierunku północnowschodnim i obiegł szy około dwóch mil lasami, wpada do Krupicy, dopływu Soszy. Al. Jel. Łydogna, Łydognia, jedna z największych hut cynkowych w pow. bytomskim, wchodzi w obręb gminy Królewska Huta. Łydynia, mylnie Łydnia, rzeczka płynąca śród łąk i olszyn; długa wiorst około 63, rozpoczyna się w Garlinie pow. ciechanowski. W siódmej wsi Kluszewo wchodzi w powiat mławski, a od wsi Gaje znowu przez ciechanowski przepływa, dzieląc go na poły. Dawniej, około Ciechanowa, rozgraniczała woj. mazowieckie od płockiego, a ściślej biorąc, od ziemi zawskrzyńskiej. Wchodząc w Ciechanowskie i zasilana tam dwiema strugami, jedną od Stupska, drugą od Strzałkowa, płynącemi, ma koryto 9 12 łokci szerokie i nabrawszy większego spadu porusza młyny w Lekowie, Kargoszynie, Ciechanowie, Bielinie, Nużewie, Gostominie, Młocku, Obrębie, a przy ujściu do Wkry, i w Gutarzewie. Przepływa też przez wsie Kozły, Korzybie, Olszewo. Łyganówka, folw. na wschód od Żukowic Starych, pow. tarnowski. Łyczba Łycze Łyczewo Łyczki Łyczkowce Łyczkowo Łyczna Łyczniki Łyczno Łyczyce Łyczyszewy Łyków Łygasów Łykówka Łykowie Łyk Łykowice Łykiecze Łyka Łykoszyn Łygasów, przys. do Ochotnicy, pow. nowotarski, w pobliżu ujścia potoku Sosnowego z lew. brz. do Dunajca, przy trakcie z Kroś cienka do Ochotnicy, na wsch. od tej wsi, 433 m. npm. Przypiera stroną płd. do lesistych stoków Lubienia. Mac. Łyk, młyn, ob. Kochlew, Łyk, ob. Łek, Ełk. Łyka, Łyko, wś t. n. wymienia Łaski, Lib. ben. I, 245 w pow. kolskim, par. Białków. Łykiecze, ob. Latacz, Łykoszyn, wś i folw. , pow. tomaszowski, gm. Telatyn, par. Nabroż. Odl. o 5 w. od Nabroża. Posiada cerkiew, filią par. Nabroż, dawniej parafialną, niewiadomej erekcyi, drew nianą. W 1827 r. było tu 60 dm. , 373 mk. ; obecnie 85. dm. , 487 mk. 233 m. , 254 k. , ob szaru dwor. 780 m. 545 ornej roli, włośc. 731 mr. , 64 osad. Czamoziem pszenny, go spodarstwopłodozmian, plantacya buraków, chów owiec. Ciekawy akt opisu granicy mię dzy Łykoszynem a Radostowem, z r. 1447 spisany na pargaminie, wielkości 1 4 arkusza, gotykiem po łacinie, przez właściciela użyczo ny, załączamy Nos Gotardus de Miszewo, Succamerarius Bełzensis et Sarsinus de Gra new Judex Bełzensis recognoscimus tenore praesentium, praesęntibus et futuro quomodo ad petita Generosi Stanislai Czambor, haeredis in Łykoszyn, et Stanislai Sieciech de Rado stów haeredis, condescensionem facimus ad limitandum et terminandum perpetuas granicies inter villas Łykoszyn ex unanimi voto et amicitiae ambarum partium, nulla contradicenta parte. Nos in propria Persona. .. graniseparimus tali modo. .. ibidem cles incipiendo a via quae vadit de villa Wiszniów. .. . fundum Szypice ad Tyszowce, ad villam aliam quae vadit de Radostów ad Mircze separimus colles unqueundo, recte faciendo granicies ad salitem quae stat in farca a fundo Szypiciensi ex parte dextrae et colles aż do Mogiły qui penes viam eundem de Radostów ad Mircze in fundo Szypiciensi jacet a parte dextra et currunt granities per farcam ad salites duas, quae stant in fundo Łykoszynensi, ibiquo fecimus signa granicialia. Perecurrendo recte per campos ad collas do Mogiły qui jaeet penes viam publicam Sokalska. .. via ibique facimus colles, ab hoc eundo sufficiente terminans et distincte colles usque ad farcam dictam Lutum quis in mediis campis Łykoszyn ex una parte et Radostów ex alia parte dividimus per medium illius Lutr usque ad aliud Lutum qui vadit de Radostów ad Telatyn et ibidem terminantur. Granities et colles granitiales finitae sunt cum lapide molendinario penes viam Wasylów quae vadit et dividet Radostów, Wasylów et Łykoszyn. Quas granicies teuere debent ambae partes Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 59. perpetuo sub vadio ducentas marcas et Pueri corn. .. in cujus rei testimonium sigilla nostra sunt appensa et applicata. Datum in Wiszniów feria quarta ante festum Michaelis, anno Domini Millesimo quadringentesimo quadrigesimo septimo. Praesentibusibidem Generosi Stanislao de Switarzew et Marco de Gródek et aliis quum pluribus fide dignis. O ile papiery znajdujące się na gruncie wskazują Ł. od bardzo dawnych czasów stanowił własność Wydżgów i Swieżawskich, i kilkakrotnie przez związki rodzinne pomiędzy temi domami przechodził od jednych do drugich. Ostatecznie w roku 1760 należał do Kaspra Świeżawskiego, sędziego grodzkiego grabowieckiego, potem powrócił do Wydżgów, a następnie na nowo przez związki rodzinne przeszedł do rodziny Świeżawskich; obecnym właścicielem jest Eustachy Świeżawski. S. S. Łyków, folw. i Ł. al Strachów, kol. nad rz. Ner, pow. turecki, gm. Wola Świniecka, par. Grodzisko Łaski, Lib. ben. L 365, odleg. od Turku w. 30; folw. dm. 2, mk. 77; wś dm. 19, mk. 207. W 1827 r. 9 dm. , 72. mk. W r. 1531 własność braci Walentego i Tomasza Łykowskich. Aż do r. 1759 pozostawał w ręku pierwotnych dziedziców. Franciszka Łykowska wniosła Ł. w dom Pstrokońskich, wycho dząc za mąż w roku 1759 za Aleksandra Pstrokońskiego. W r. 1774 częścią za sumę posa gową zony swej Magdaleny z Bużenina Pstrokońskiej, dopłacając resztę, nabył Ł. Michał Kobierzycki. Wedle Tow. Kred. Ziems. do bra Ł. al. Parski składają się z folwarków Parski, Ł. i Bielawy wsi Parski, Ł. , Podłęże i Bielawy. Rozległość wynosi mr. 549 folw. Parski, grunta orne i ogrody m. 438, łąk mr. 63, pastw. mr. 21, lasu mr. 70, nieuż. i place mr. 27, razem mr. 619; bud. mur17, z drze wa 28, płodozmian 9polowy; folw. Łyków, grunta orne i ogrody mr. 297, łąk mr. 165, pastw. mr. 35, nieużytki i place. mr. 31, razem mr. 528; bud. mur. 2, z drzewa 6, płodozmian 8polowy; folw. Bielawy, grunta orne i ogro dy mr. 282, łąk mr. 58, pastw. mr. . 39, nieu żytki i place mr. 23, razem mr. 402; bud. mur. 4, z drzewa 3, płodozmian 11polowy; gorzelnia; wieś Parski osad 33, z gruntem mr. 39; wś Podłęże, osad 41, z. grun. mr. 274; wś Ł. osad 12, z grun. mr. 36; wś Bie lawy osad 20, z grun. mr. 190. Br. Ch. Łykowice, ob. Brzezinka. Łykowie, młyn nad rz. Wartą, pow. . wieluński, gm. Radoszewice, par. Osiaków, odl. od Wielunia w. 18; dm. 2, mk. 6. Łykówka, karczma pryw. , pow. wilejski, o 54 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Mołodeczna do gran. pow. mińskiego; 1 dm. , 10 mieszk. żydów 1866. 54 Łygasów Łyn Łyna Łympie Łyłojcie Łymocha Łykowo Łykowo Łykowo, wś, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Łoździeje, odl. 20 w, od Sejn. Łyłojcie, wś, pow. święciański, 4 okr. adm. , o 51 w. od Święcian, 42 dm. , 316 mk, z tego 313 kat. , 3 żyd. 1866. Por. Dubrowlany. Łymocha, karczma koło Smerekowa na obsz. dwor. Błyszczy wody, pow żółkiewski. Łympie, zaśc. szlach. nad jez. t. n. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 29 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Łyna 1. al. Lana, Liny, niem. Lahna, dobra rycer. , do których należy także wieś szlach. t. n. , pow. niborski; obszar ziemi zajmuje 439 ha. ; roli ornej i ogrodów 343, łąk 10, pastwisk 36, boru 41, nieużytków 9 ha. Właścicielem był r. 1857 kapitan v. Kornatzki, obecnie Adolf Ruhen. Odległość od Niborka, gdzie jest st. poczt. , wynosi 9 kil. W miejscu jest kościół ewang. , gorzelnia parowa i piec do wypalania wapna. R. 1857 było tam 239 mk. . Książę Olbracht nadaje Rufowi Kobierzyckiemu Kobersee, staroście niborskiemu i Sebastyanowi Kobierzyckiemu, braciom, synom ś. p. Piotra Kobierzyckiego, wieś Łynę z 60 włókami, Likusy z 10 i Radomin również z 10 włokami. Dan w Królewcu dnia 20 lipca r. 1557. W Łynie mieszkają r. 1600 tylko Polacy. R. 1620 oddaje Stefan Zadorski, sekretarz J. K. Mci, fiskusowi 20 włók w Zagrzewie za 19 włók w Łynie i 2401 grzywien. W XVII i następnych wiekach znajdujemy w Ł. następujące polskie rodziny szlacheckie Chmielewskich, r. 1644 Krasińskich, Michałowskich i Węgierskich. W pobliżu wsi Ł. źródło rzeki Ł. Czyt. Kętrz. O ludn. pols. , str. 341, 343. 2. Ł. al. Łyński młyn, niem. Lahnamühle al. Lahnaer Mühle pow. niborski, st. p. Nibork, 1857 r. było tam 13 mk. Jan Beffart, komtur ostródzki, nadaje Henrykowi z Reszek Rischkau, Vischkow młyn w Ł. Dan. w Olsztynku r. 1387 w dzień ś. Jerzego papieża. Kętrz. , Ludność polska, str. 341. Kś. Fr. Łyna, dok. Lyna, nazywało się kiedyś jez. w pow. brodnickim, w granicach wsi Górale Leyne leżące. W połączeniu z niem zachodzi inne jeszcze jez. Smole, dobra Gabilnau Jabłonowo i dobra Bartusia Konojad. Wspominane jest to jezioro w dokum. z r. 1327. Ob. Gesch. des Culmerlandes, str. 48. O ile z dokum. wywnioskować można, leży jezioro Ł. około ćwierć mili od Jabłonowa; kolej toruńsko wystrucka przechodzi przez brzeg jego zachodniopółnocny. Oprócz wsi Górale i Buk Góralski znajduje się jeszcze nad brzegiem jeziora wieś Piecewo i Gorzechówko. Kś. F. Łyna, niem. Alle, w starych dokumentach Alla al. Alna zwana, jest najznaczniejszym dopływem Pregoły z lewej strony, oraz największą rzeką Warmii, którą w średnim biegu, od Dobrego Miasta począwszy, dzieli na niemiecŁyn ką po lew. brzegu i polską po praw. brzegu; tworzy więc pod tym względem ważną granicę I narodową. Bierze początek w pow. niborskim, w pobliżu wsi kościelnej Łyny, wije się potem przez jez. lańskie i płynie, robiąc różne serpen tyny, przeważnie w północnym kierunku, aż po za Dobre Miasto. Tu przybiera płn. wsch. bieg, który zatrzymuje aż do Szępopla, gdzie znów zwraca się ku płn. Ale pod Frydlądem, odkąd jest spławna i 30 m. szeroka, zbacza po drugi raz ku płn. wsch. stronie i dopiero pod Alemborkiem wraca do swego pierwotnego północnego kierunku, poczem pod Welawą wpada do Pregoły. Długość jej biegu wynosi 22 mil. Źródło Łyny leży 216 stóp npm. ; przy Bartoszycach wynosi jej wyniosłość już tylko 109 stóp. , przy ujściu 93. Powiaty, które prze rzyna, są niborski, ostródzki, olsztyński, licbarski, iławski, frydlądzki i welawski. Nad Ł. leży prócz licznych wiosek 8 miast miano wicie Olsztyn, Dobre Miasto, Licbark, Barto szyce, gdzie r. 1883 zbudowano most za 57, 000 mrk. , Szępopel, Frydląd, Alembork i Welawa. Z pasma uralskobaltyckiego uprowadza Ł. liczne poboczne rzeczki; wymieniamy tu tylko znaczniejsze, dodając zarazem nazwy miast, pod któremi do niej wpadają 1 Wadąg, niem. Wadong, uchodzi do Ł. na płn. od Olsztyna; 2 Lausel niem. pod Bartoszycami; 3 Guber z dopływem Zain poniżej Szępopla; 4 Pisz niem. Pissa pod Szępoplem; 5 Omet z pobo czną rz. Abt pod Alemborkiem i 6 Ilma z do pływem Schweine niem. nieco dalej na płn. Wszystkie te rzeki znajdują się po prawej stronie Ł. ; po lewej stronie jest ich mało i te są nieznaczne. W końcu nadmieniamy, że Ł. obfituje w rozmaite rodzaje ryb, a Kattenbringk, zasłużony badacz w dziedzinie historyi warmińskiej, powiada w swoich Miscellanea Warmiensia, 21, że pod tym względem Ł. przewyższa wszystkie rzeki Prus wschodnich. Ryby, w niej się znachodzące, pisze, są wszystkie najlepszego smaku. Są tam jazgarze rzeczne, kiełbie, płocie, szczupaki, raki, ślize, miętusy, jelce cyprinus dobnia i węgorze, a w niektórych miejscach trafiają się i minogi, które są wprawdzie małe albo średniej tylko wielkości, ale co do smakowitości górują nad wszystkiemi rybami w całej Warmii. Nawet sumy, łososie, pstrągi wydobyto przed kilku laty pod Rogoźnem, Markaim i Katzen w wiel kiej ilości, ale odkąd pod Welawą urządzono śluzę, już tych ostatnich gatunków tam więcej nie napotkano. Prócz tego trzymają się nad bagnistemi, gęsto trzciną i krzakami zarosłemi brzegami bobry i wydry. Woda Łyny jest najlepsza z wszystkich rzek Warmii, jest bo wiem przezroczysta i bez wszelkiego przysma ku i zapachu; bardzo smaczna i zdrowiu nader pożyteczna. Kś. Fr. Łyngmiany Łysa Łyngmiany Łypyci Łyntupy Łyntupka Łyńsk Łynowo Łynkiszki Łynki Łyniów Łyniec Łynia Łyngmiany, mko, pow. święciański, w 2im okr. polic, o 112 w. od Wilna, o 28 w. od Święcian, nad jez. Żezdrys, 290 mk. , wła sność skarbu, który ziemię odd włościanom na wykup. Paraf. kościół katol. św. Trójcy, eryg. 1517 przez Zygmunta I, z drzewa wznie siony 1720 przez hr. Tyszkiewicza. Parafia katol. dekanatu święciańskiego; dusz 3539. Gmina wiejska Ł. ma ludności 4170, okręgi 4, wsi 96, chat 311. Dobra Ł. należały 1518 r. do Narbuttów wraz z Kołtynianami. Ststwo niegrodowe, łyngmiańskie albo ławmiańskie, wedle spisów podskarbińskich mieściło się w ks. żmudzkiem, pow. birżańskim; niektórzy zaś pisarze mylnie zamieszczają je w wojew. wileńskiem, pow. Wiłkomirskim. W r. 1766 obejmowało dobra Ławmiany i Dowiedziuny z przyległościami, które posiadał w tym czasie Omulski, opłacając z nich złp. 455 bez hy berny. F. S. Łynia, rz. , ob. Łyna. Łyniec, niem. Linietz, al. Lynietz, rycer. dobra, pow. chełmiński, przy bitym trakcie chełmińskogrudziąskim, 1 1 2 mili od Chełmna, nad małem jeziorem. Obszaru liczy roli ornej hekt. 206, łąk 16, pastw. 5, lasu 46, nieuż. 4, wody 5, ogółem obszaru hekt. 285, bud. 11, dm. 7, kat. 83. Parafia i szkoła Wabcz, pocz ta Trzebieluch. Hodowla rasy holend. , i ni zinnej, 40 krów, wyprzedaż masła do Berlina; właściciel Lazarus Dawid, kupiec w Chełmnie. Ł. oddawna był dobrami szlach. ; około połowy XV wieku posiadała je rodzina von Ostau, któ rej potomkowie za polskich czasów się pisali OstauLniscy. Przed niedawnymi czasy ostatni posiadacz Lniski, wydał te dobra w ręce nie mieckie. Kś. F. Łyniów, wś i folw. , pow. włodawski, gm. Horodyszcze, par. Wisznice. Ma 60 dm. , 302 mk. , 2913 mr. W 1827 r. 33 dm. , 219 mk. Dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i Annulin, nomenklatury Marylin, wsi Ł. Rozległość wynosi mr. 2158; folw. Ł. z Marylinem, grunta orne i ogrody mr. 671, łąk mr. 329, pastwisk mr. 89, lasu mr. 679, nieużytki i place mr. 38, w różnych osadach mr. 69, razem mr. 1875; bud. z drzewa 19; folw. Annulin, grunta orne i ogrody m. 282, łąk mr. 1, nieużytki i place mr. 2, razem mr. 285; bud. z drzewa 5; browar, rzeczka Sielawa przepływa. Wieś Ł. osad 50, z gruntem mr. 634. Łynki, ob. Łapy Ł. Łynkiszki, wś szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 42 w. od Wilna, 7 dm. , 83 mk. , z tego 82 kat. , 1 prawosł. 1866. Łynowo, jez. , ob. Kornin, t. IV, 407. Łyńsk, ob. Lińsk. Łyntupka, 1. folw. należący do Wołłków, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 45, od Dziewieniszek w. 17, mk. kat. 11. Łys 1866. 2. Ł. , wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 44, od Dziewieniszek. 11, dm. 25, mk. kat. 181. 11866. Łyntupy, mko, pow. święciański, w 1ym okr. polic, o 96 w. od Wilna, o 12 w. od Święcian, nad rz. Połyntupką, zdaleka od traktu pocztowego; własność Jerzego Byszewskiego, 412 mk. Roku 1866 było 30 dm. , 406 kat, 11 prawosł. , 50 izr. , 6 ewang. , 4 mahom. Paraf. kościół kat. św. Andrzeja drewniany, 1459 założony przez Andrzeja Dołgirdowicza, 1870 odnowiony przez Jana Brzostowskiego. Na cmentarzu kaplica. Pafafia kat. dek. święciańskiego dusz 6150. Dawniej miała filią w Równopolu i kaplicę w Polesiu. Dobra Ł. od Hülzenów nabyte przez Buczyńskiego Daniela i żonę jego z Sulistrowskich Barbarę. Po zejściu ich syna Bu czyńskiego Maurycego, z licytacyi nabyta przez Byszewskiego, Gmina Ł. ma 275 dym. , 2770 włośc obojej płci Zarząd gminny w miast. Ł. Gmina składa się z 7 okręgów wiejskich Łyntupy, Dworzany, Polesie, Romaniszki, Podjelniaki, Swirdunie, Kluszczany. F. S. Łyp. .. rus. , ob. Lip. .. Łypyci, Łypyna, ob. Lipice, Lipina. Łysa 1. wś w pow. podhajeckim, 9 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Podhajcach, 5 kil. na płn. płn. zach. od urzędu poczt. w Zawałowie. Na zach. i płn. leżą Rudniki, na wsch. Uhrynów, na płd. wsch. Zastawcze, na płd. zach. Nosów. środkiem wsi płynie Złota Lipa od płn. na płd. krętym biegiem i zabiera w obrębie wsi kilka strug małych z obu boków. Na praw. jej boku, bliżej granicy płd. , leżą zabudowania wiejskie. Na wschód leży las Wielka Dębina. W stronie zach. , także le sistej, wznoszą się wzgórza Krymki 400 m. , Stara Łysa i las Ponory. Własn. więk. ma roli or. 157, łąk i ogr. 116, pastw. 33, lasu 1453 mr. ; własn. mniej. roli or. 332, łąk i ogr. 171, past. 12, lasu 21 mr. W r. 1880 było 430 mk. w gm. , 31 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem 30 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Zawałowie, gr. kat. w Nosowie. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Michała i kasa pożyczk. gm. z kap. 604 zł. 2. Ł. , karczma na obsz. dwor. Walawa w pow. przemyskim. 3. Ł. , ob. Leśniczówka pod Łysą górą. 4. Ł. , karczma i tartak niedaleko wsi Brzegów, w pow. nowotarskim, należące do obszaru dworskiego w Zakopanem. Lu. Dz. Łysa, por. Lissa i Marklissa, Łysa, al. Łysa góra, Łysahora, niem. Kahlenberg, nazwa wielu wzgórzy szczytów i działów górskich, w całem paśmie Karpat, tak po ich stronie północnej, jak południowej, przeważnie w dziale przedgórzy i podgórzy zachodząca, rzadziej w głównym grzbiecie Karpat. Jak do nazwy Baba, Babia Góra, tak też do przeważnej części gór i wzgórzy, Łysemi zwanych, lud przywięzuje liczne podania i bajki, i Łyp Łys naznacza w nich najczęściej siedsibę czarownic i dyabłów. Ważniejsze z nich w Królestwie i Galicyi wymieniamy poniżej. Są zwykle wyniosłości widzial ne i niepokryte lasem. Pokrewną tej nazwie jest na zwa Jasna góra. Osady zaś noszące nazwę Łysagóra są zwykle drobnych rozmiarów, odosobnione, karcz my niekiedy. Br. G. i Br. Ch. Łysa góra al. Świętokrzyska, jeden z dwóch najwyniosłej szych szczytów pasma Łysogór ob, , stanowi płd. wsch. kraniec głównego grzbietu tego pasma. Leży ona w pobliżu os. Nowa Słupia, w pow. opatowskim, odl. 2 w. od Słupi, 27 w. od Opatowa i tyleż prawie od Kielc. Wznosi się na 1908 stóp par. npm. Z wierzchołka rozciąga się rozległy widok na cały obszar otaczającej wyżyny. Kielce, Chęciny, Busko, Kazimierz nad Wisłą, dają się okiem wyróżnić. Południową granicę horyzontu stanowi ciemny pas karpackiego podgórza. Poniżej głównego szczytu, na wysokości 1813 stóp, mieści się kościół i gmachy poklasztorne. Pierwsza niewątpliwa o tym klasztorze wzmianka jest w dyplomatach 1166 7 r. , w których wspominani są opaci z Łysej góry, de Calvomonte. W każdym więc razie, kościół, klasztor i relikwiarz drzewa krzyża ś. są bardzo dawne. W r. 1260 Tatarzy, dostawszy się na szczyt góry, wymordowali wszystkich zakonników i klasztor złupili. Po tej klęsce opuszczony, długo był bezludny, i dopiero Bolesław Wstydliwy nowych zakonników z Monte Cassino sprowadził, obdarzywszy licznemi przywilejami, a Leszek Czarny potwierdził takowe w r. 1286 Kod. dypl. pol. III; toż uczynił Kazimierz Wielki, który przeniósł wszystkie wioski łysogórskie z prawa polskiego na szredzkie w r. 1354. Ale w bezkrólewiu po jego śmierci, Lubart i Kiejstut, książęta litewscy, wracając z wycieczki pod Wiślicę w r. 1370, kościół łysogórski znowu obdarli z bogatych sprzętów, a nawet drzewo krzyża ś. z sobą zabrali. Atoli gdy w drodze wóz, na którym relikwia znajdowała się, stanął, a konie i woły padały, strwożeni Litwini odesłali na miejsce zabraną relikwią ś. Odtąd sława kościoła na Łysej górze szeroko po kraju wzrorła, a pobożność licznemi go nadaniami wzbogacała. Jagiełło z wielką był czcią dla tego miejsca. Zwykle przed każdą wojną z krzyżakami długie tutaj modły odprawiał i czynił publiczne pokuty. Kościół blachą ołowianą pobił, wnętrze zaś całe greckim kształtem pomalować kazał, co aż do r. 1777 dotrwało. Wreszcie zatwierdził jeszcze wszystkie przywileje i nadania Kazimierza W. 1423. Za Jagiełły stanowczo już opatami bywali tu Polacy, a pierwszy z nich nazywał się Mikołaj Bostewski, h. Szeliga. Niemniejszą opiekę mieli i synowie tego monarchy. Władysław Warneńczyk potwierdzał dawniejsze prawa i swobody 1440 i 1442 r. Kazimierz Jagiellończyk Łys 1445 r. i nowemi obdarzał 1464 i 1468. Ten ostatni często odwiedzał klasztor świętokrzyski i stąd nawet na wyprawę pruską wyruszył; kiedy zaś w r. 1459 klasztor cały zgorzał, a kościół przytem mocno uszkodzony został, król kazał ponaprawiać budowle, podniósł mury i kościół rozszerzył, do czego dopomógł także kardynał Oleśnicki, który swoim kosztem dał sklepienie nad chórem. Pożar ten niezmierne szkody zrządził i nauce, bo zniszczył najdawniejsze księgi rękopiśmienne, których tutaj wiele przechowywano; starał się to wszystko król wynagrodzić i dał klasztorowi na opata Michała z Lipia, mistrza akademii krakowskiej, który klasztor do porządku, kościół do ozdoby, jak nigdy przedtem, przyprowadził. Lecz po śmierci jego niedbałość i nieuctwo następców popsuły wszystko. Nieład trwał aż do panowania Zygmunta III, za którego ustanowiony opatem Michał Maliszewski, sekretarz królewski, ujął w klub rozprzężenie, a kościół z klasztorem na długi czas znowu w dobrym stanie zostawił. Dopomagał mu w tem widać król, mający szczególniejsze nabożeństwo do kościoła na Łysej górze. Był on tutaj kilkakrotnie, modlił się po zwycięstwie guzowskiem 1607 r. , w lat zaś kilka potem, przysłał jako wotum trzy posągi srebrne własnej roboty. Królowie Władysław IV i Jan Kazimierz podobnież kościół ten zwiedzali. Znowu tedy z bogactw i zamożności słynął, co było przyczyną, iż Szwedzi w r. 1656, na łup zwabieni, uczynili osóbną wyprawę na tutejszy klasztor, ale nic nie znaleźli; trzech albowiem zakonników pochowało kosztowności z woli starszych i za granicę uciekło. Powtórzyła się ta sama sprawka i w r. 1704 pod Karolem XII ze Szwedami i później jeszcze w r. 1716 podczas wojny domowej ze swojemi i Sasami. Za nastąpieniem tedy pokoju, wróciły tutaj łatwo zamożność i dostatek, gdy w d. 26 października 1777 r. ogień spalił do szczętu klasztor i opactwo. Był tak nagły, że w trzy godziny zostały się na Łysej górze ze wspaniałych gmachów same rumowiska i popioły. Zakonnicy ledwie unieśli życie i ocalono tylko drzewo krzyża ś. i bibliotekę, O dawniejszej zatem budowie tego kościoła, tylko podług rysunków i podań możemy mieć wyobrażenie. Tak jak przedstawiony jest na rycinie z r. . l690, przy dziele ks. Marcina Kwiatkiewicza benedyktyna znajdującej się, otoczony był drewnianym parkanem z wielką bramą murowaną, której szczątki są jeszcze do dziś dnia. Sam kościół był z kamienia wystawiony, z dwiema czworobocznemi wieżami, od wejścia których wierzch był pokryty baniastym dachem o 2ch piętrach. Na lewo wznosił się klasztor, którego mury dotąd pozostały. Cały kościół w kształcie krzyża łacińskiego wysta Łysa góra Łysa wiony, mający w koło łukowato sklepione duże okna, na rogach wzmocniony przyporami, zdawał się być dziełem XIV a najpóźniej XV w. W późniejszej rycinie przy dziele kś. Jacka Jabłońskiego, 1734 drukowanem, tę widać tylko różnicę, iż parkan otaczający kościół na mur przemieniono, a brama główna była ozdobniejszą i wyższą. Gmach tedy skutkiem ostatniego pożaru tak dalece okazał się zniszczonym, że go aż do fundamentu rozebrać musiano. Na jego miejsce za staraniem Jana Nepomucena Niegolewskiego, ostatniego opata, stanęła nowa świątynia, mająca dwie szczytowe ściany i wyniosłą wieżę z ciosu ściany zaś boczne z cegły. Ukończoną została w r. 1806 i w tymże roku przez kś. Andrzeja Gawrońskiego, biskupa krakowskiego, poświęconą. Kaplica, w której są złożone relikwie krzyża, uratowana śród pogorzeli, jest dziełem dawniejszego nieco czasu. Wystawił ją w r. 1604 Mikołaj Oleśnicki, kaszt. radomski, i na odwiecznie tu znajdujące się rodziny swojej groby przeznaczył. Gdy za czasów drugiej wojny szwedzkiej w r. 1704 zrujnowaną i do szczętu zburzoną została poprzednia kaplica, Krystyan Stanisław Mirecki, opat tutejszy, przeniósł tu relikwiarz z drzewem krzyża ś. i odtąd dawne swoje nazwisko kaplicy Oleśnickich na św. Krzyża przemieniła. W ołtarzu mieści się relikwiarz w kształcie niewielkiego podwójnego krzyża ze złota, prostej ale gładkiej roboty, z napisem na czarnej emalii, że sprawiony był w r. 1614 przez Bogusława Radoszewskiego opata. W nim umieszczone jest pięć sztuczek drzewa krzyża ś. , trzy cząstki na trzech rogach krzyża, poniżej cały krzyż z tegoż drzewa wyrobiony, a pod nim część piąta u samej rękojeści w formie kwadratowego słupka. Zabudowania klasztorne dawniejsze są od tej kaplicy. Krzyżowe sklepienia krużganków mają tę samą formę jak w Koprzywnicy i Wąchocku, gdzie w końcu XII w. stanęły. Przy zbiegu żeber sklepieniowych na ściany umieszczone są herbowne tarcze, noszące na sobie herby państwa, a oprócz nich prywatnych rodzin Dębno, Topór, Prus, Jastrzębiec, Poraj, oraz podwójny krzyż, klasztoru tutejszego znamię. Herby te pochodzą niewątpliwie z XV w. , ale ściany i sklepienia krużganków o wiek cały albo i więcej dawniejszemi być mogą. Kiedy nowy kościół odbudowano, benedyktyni francuzcy, przyjęci wtedy gościnnie do klasztoru, spalili bibliotekę, której nie rozumieli; w tej wandalskiej sprawie odznaczył się szczególniej kś. Gerard Lefebure de Lassus. Przy tej zaś sposobności inny jeszcze cios klasztor tutejszy spotkaj, albowiem przy bibliotece znajdował się ów skarbiec zamożny, znany tylko najstarszym zakonnikom pod przysięgą, że nikomu nie wydadzą wiadomości o nim. Gdy więc 853 Łys książki do nowej sali przenoszono i niszczono, braciszek jeden przeczytał w porzuconem przypadkiem piśmie wiadomość o miejscu, . gdzie się takowy ukryty znajduje. Zmówiwszy się tedy z dwoma innymi, wykradli złoto i klejnoty i z klasztoru uciekli. Nie wiadomo dokładnie, jak wielki był ten skarb, to tylko pewna, że część odebrano zbiegom, a część znaczniejszą już oni sami byli roztrwonili. Resztę sprzętów złotych i srebrnych razem z odzyskanemi zabrał rząd austryacki i od ceny ustanowionej przez siebie płacił rocznie, klasztorowi 14, 000 złp. , co pokazuje, jak znaczne jeszcze były te szczątki. Temu wypadkowi powszechnie przypisują zupełny odtąd upadek zamożności klasztoru, któremu gdy odłużone i zniszczone dobra jeszcze odjęto, w gmachu mogącym do stu zakonników pomieścić wkrótce zaledwie kilku pozostało. W r. 1824 było jeszcze benedyktynów na Łysej górze pięciu pod zarządem opata Niegolewskiego, który umarł w r. 1828. Kiedy wygaśli ostatni już benedyktyni łysogórscy, rząd gmachów klasztornych użył dla instytucyi, która była w augustowskim Liszkowie, i zdrożnych księży przeniesiono na Łysą górę w r. 1851. Kościół zostawał pod zawiadywaniem osobnego administratora, w klasztorze zaś mieścił się dom księży demerytów pod zarządem regensa, ojca duchownego, intendenta i pisarza. Obecnie mury klasztoru przerobione są na więzienie. Wewnętrzne rozłożenie tego kościoła jest bardzo proste i smaczne. Przyozdabia go siedm obrazów pędzla Franciszka Smuglewicza, przedstawiających w wielkim ołtarzu ś. Trójcę; w bocznych zaś ś. Emeryka, któremu anioł z obłoków wskazuje miejsce, gdzie ma wystawić klasztor; Widzenie ś. Benedykta ze ś. Scholastyką; śmierć ś. Józefa; Śmierć ś. Benedykta; Znalezienie ś. Krzyża przez ś. Helenę i próba cudowności tegoż na chorej osobie; Niepokalane poczęcie N. Panny. Obrazy te, czas, wilgoć, a po części nieumiejętne odnawianie tak uszkodziły, że trudno w nich ręki mistrza dopatrzeć. Do zabytków sztuki rzeźbiarskiej należą dwa nagrobki, znajdujące się w kaplicy ś. krzyża, założycieli tejże, Mikołaja i Zofii Oleśnickich. Wyobrażają one leżące osoby, to jest rycerza w zbroi i niewiastę w zwykłem ówczesnem ubraniu. Rzeźby te wykonane są z marmuru ciemnego, twarze zaś i ręce z białego alabastru, co im szczególniejszy wyraz nadaje. Dwa te nagrobki, chociaż niejednoczesne, jedne przecież stanowią całość. Zofii Oleśnickiej wystawił mąż w r, 1612; Mikołajowi zaś Oleśnickiemu syn w r. 1629, jak o tem stosowne przekonywają napisy. Oprócz tych nagrobków, znajdują się jeszcze dwie inne pamiątkowe tablice na kurytarzach klasztornych. Jedna z nich, położona w r. 1806, obejmuje wspomnienie Łysa góra dziejów tutejszego kościoła, druga jest pamiąt ką pochowania w r. 1766, kości 1437 tutej szych kapłanów, pomiędzy któremi miało być 28 opatów, 275 przeorów a 1085 prostych za konników. Dawniejsze kamienne nagrobki, któ rych tu nie mała musiała być liczba, po roze braniu pierwotnego koscioła, użyte zostały na materyał do późniejszych jego napraw. Pozo stał tylko ślad w kilku schodach, niegdyś do biblioteki klasztornej prowadzących, z których dwa zrobione także zostały z rozerzniętego po mnika. Tu również mają spoczywać zwłoki ks. Jeremiego Wiśniowieckiego. Jest to jedy na na Łysej górze w tym rodzaju starożytność, wyobraża zaś na płycie z piaskowca, w głębo ko rytym konturze, wizerunek opata w całej figurze, w długim habicie, infule na głowie, który prawą ręką błogosławi, w lewej trzyma pastorał, a naokoło kamienia jest napis gotyckiemi głoskami, zepsuty, z którego domy ślać się można, iż był grobowcem Michała z Lipia, zmarłego w r, 1477. Dzieje klasztoru pisali kś. Wojciech Rufin w dziełku Historya o drzewie Krzyża św. Kraków 1604 i 1610, tudzież kś. Marcin Kwiatkiewicz i kś. Jacek Jabłoński w podobnych pracach. Ży woty Opatów skreślił Henryk Johnston, be nedyktyn anglik, bibliotekarz i archiwista klasztorny w XVIII w. Praca jego dotąd w rękopisie pozostaje. Najświeższą kryty czną historyą jest praca kś. Gackiego Bene dyktyński klasztor na Łysej Górze. Przed r. 1830 z rozporządzenia ministra Lubeckiego dokonano ścisłego wymiaru południka na Ł. właśc. Łysicy por. Łysogóry. Pracę tę prowa dzili inżenierowie Wojciech Niemyski i Józef Chrzanowski; astronom zaś Armiński sprawdził ją i za dokładną uznał. Br. Ch. Łysa 1. góra lesista, 660 m. npm. wysoka, wznosząca się na granicy gmin Mikuszowic i Straconki, w pow. bielskim, na płn. wsch. od Mikuszowic, w północnych rozgałęzieniach Beskidów zach. , pod 36 45 43 wsch. dłg. g. F. a 49 47 6 płn. sz. g. Od zachodu rozpościera się dolina rz. Białej, a od płn. dolina Straconki, dopływu Białej. Szczyt ten tworzy zachodni narożnik pasma górzystego, ciągnącego się od rz. Soły do Białej rzeki, w którem najwyższy czubek zowie się Magórka czyli Josefsberg 913 m. . 2. Ł. , wierzchołek lesisty w puszczy niepołomickiej, na obszarze gm. Stanisławic, w pow. bocheńskim, na płn. od wsi, pod 38 1 30 wsch. dłg. g. F. a 50 12 płn. sz. g. Wznies. 215 m. npm. Miejsce znaku triang. 3. Ł. , 385 m. wys. na płd. gran. Palikrów, a na płn. gran. Kutyszcz, pow. brodzki. 4. Ł. , 383 m. wys. w Szyszkowcach, tenże powiat. 5. Ł. , na obszarze gm. Łapszyna, w pow. brzeżańskim, na zach. od Łapszyna, między nim a gościńcem brzeŁys zańskim, pod 42 33 13 wsch. dłg. g. F. a 49 29 20 płn. sz. g. Wschodnie jej stoki zwą się Pod Spadami. Wznies. 380 m. npm. 6. Ł. , góra lesista, 391 m. npm. , w płd. stronie wsi Pawłokomy, w pow. brzozowskim, na granicy z Dylągową, pod 39 57 wsch. dłg. g. F. a 49 47 45 płn. sz. g. Ob. Łysa, potok. 7 Ł. , na płn. wsch. od wsi Osowce, w pow. buczackim, pod 43 4 wsch. dłg. g. F. , a 49 10 10 płn. sz. g. , 376 m. wys. 8. Ł. znaczna góra lesista, wznosząca się w paśmie gór pogranicznych, na granicy Galicyi i Król. Polskiego, na obszarze gm. Siedlca, w pow. chrzanowskim, pod 37 20 40 wsch. dłg. g. F. a 50 9 8 płn. sz. g. U płd. stóp ściele się wieś Siedlec, od wsch. płynie Rudawka pięknym parowem, nad którą rozsiadła się wieś Dubie, a od płn. wieś Dębnik z łomami marmuru. Wznies. 419 m. npm. 9. Ł. , wzgórze polne, 229 m. wys. , na płn, od wsi Szczutkowa, w pow. cieszanowskim, na lew. brz. Lubaczówki, pod W 40 47 25 wsch. dłg. g. F. a 50 7 11 płn. sz. g. 10. Ł. , wzgórze polne, na płd. wsi Goraj ca, w pow. cieszanowskim, między potokami Gnojnikiem od płn. , a Buszczakiem od płd. , pod 40 52 40 wsch. dłg. g. F. a 50 15 45 płn. sz. g. , 246 m. wys. 11. Ł. , wzgórze lesiste, na zach. wsi Rudy Różanieckiej, w pow. cieszanowskim, pod 40 49 wsch. dłg. g. F. a 50 19 24 płn. sz. g. , dochodzi 233 m. npm. U płd. stóp jego płynie Różaniecki pot. 12. Ł. , góra i szczyt w Karpatach wschodnich, w dziale skolskodelatyńskim, w paśmie rozpościerającem się jako dział wodny między Mizuńką od płn. zach. a Świcą od wsch. . Wznosi się na granicy gmin Wełdzirza i Mizunia, w pow. dolińskim; szczyt jej przedstawia obszerną połoninę śródleśną, na której znajdują się zabudowania halskie. Wznies. 1160 m. Z płn. wsch. stoków zabiera wody pot. Luszecki, dopływ Świcy, z płd. wsch. stoków spływają wody do Świcy, a z płn. zach. zbocza podążają do Mizuńki. 13. Ł. , góra i szczyt w Karpatach wschodnich, w dziale skolskodelatyńskim, na wsch. od wsi Lipy, w pow. dolińskim, pod 41 24 wsch. dłg. g. F. a 48 56 50 płn. sz. g. . między Lipą rz. od zach. a Roztoką pot. od wsch. . Wznies. 772 m. Ob. Gorgan, t. II, 707, 1. 14. Ł. , góra lesista, na płn. od Dobrohostowa, w pow. drohobyckim, pod 41 15 50 wsch. dłg. g. F. a 49 16 40 płn. sz. g. Od płn. wsch. pokrywa ją las Baranica a od płn. las Lipa. Od płd. płynie rz. Kłodnica ob. ; wody ze stoku płn. podążają za pomocą Słonicy do Worony lub bezpośrednio do tejże. Wznies. 388 m. npm, 15. Ł. , grzbiet górski w Beskidach wschodnich, między wsiami Konieczną a Lipną, w pow. gorlickim, ze szczytem 704 m. wysokim. npm. 16. Ł. , gó Łysa Łys Łysa Łysa ra, na wsch. od wsi Lipinek, w pow. gorlickim, pod 38 59 wsch. dłg. g. F. a 49 40 płn. sz. g. Po płn. stronie tejże rozpościera się las Tatarówka, a od płd. las Rękaw. Wznies. 378 m. 17. Ł. , góra. Nad prawym wschodnim brzegiem Ropy, między nią od zach. a pot. Bielanką od wsch. legł dział górski Łysą zwany. Najwyższy jego szczyt Łysa wznosi się 641 m. npm. na granicy Szymbarku z Łosiami w pow. gorlickim. Liczne są tutaj kopalnie nafty, zwłaszcza na stoku zach. i płd. Czyt. art. Łosie. 18. Ł. , 301 m. wys. , w zachodniej stronie Małkowic, pow. grodecki. 19. Ł. , znaczniejsze wzgórze lesiste, w płd. wschodniej stronie wsi Bonowa, w pow. jaworowskim, pod 40 57 21 wsch. dłg. g. F. a 49 52 30 płn. sz. g. Wznies. 272 m. npm. Stok płdn. pokrywa las Leszczyną zwany. 20. Ł. , wzgórze lesiste, 269 m. wys. , pod 41 49 10 wsch. dłg. g. F. a 50 2 30 płn. sz. g. , na płn. od Wielkich Oczów, w pow. jaworowskim. Na płd. zachód od Ł. mamy górę świdnicę 263 m. , a na płn. obszerny las Za Łysą zwany. 21. Ł. , 321 m. wysok. w płd. stronie Zbory, pow. kałuski. 22. Ł. , góra, wznosząca się na granicy gmin Trójcy i Debesławiec, w pow. kołomyjskim, północnemi stokami opadająca do doliny rz. Prutu. Wznies. 359 m. Leży pod 42 52 40 wsch. dłg. g. F. a 48 27 36 płn. sz. g. Płd. wschodnie stopy tej góry opłukuje potok Hor oczna, który ze stoku wschodniego Ł. zabiera liczne przytoki krótkie. 23. Ł. , góra, wznosząca się na płd. wsch. od Żukowa, w pow. kołomyjskim, na płd. od rz. Czerniawy, pod 42 48 10 wsch. dłg. g. F. a 48 41 45 płn. szer. g. Wznies. 328 m. npm. 24. Ł. , góra w paśmie gór i lasów bielańskich, na płd. od Woli Justowskiej, w pow. krakowskim, nad drogą wiodącą z tejże wsi do fortyfikacyj wojskowych na Sowińcu. Leży pod 37 32 wsch. dłg. g. Fi a 50 3 45 płn. sz. g. Wznies. 283 m. npm. 25. Ł. , znaczne wzgórze, wznoszące się nad granicą Galicyi i Król. Polskiego, na płn. od wsi Raciborowic, między nią a Prawdą, w pow. krakowskim, pod 37 42 8 wsch. dłg. g. F. a 50 7 51 płn. sz. g. Wznies. 284 m. npm. 26. Ł. , góra, na granicy gm. Czarnorzék i Korczyny, w pow. krośnieńskim, pod 39 28 wsch. dłg. g. F. a 49 44 20 płn. sz. g. Stok południowy zowie się Podzamczem, na którem legły rozrzucone. zabudowania miasteczka Korczyny, Na szczycie tej góry wznosił się dawniej zamek niższy, Kamieńcem zwany III. 764, z którego nie pozostał dzisiaj żaden ślad. Wznies. 470 m. npm. 27. Ł. , góra, wznosząca się na płn. wschód od Limanowy, w pow. lunanowskim, pod 38 7 16 wsch. dłg. g. F. a 49 43 15 płn. sz. g. Wznies. 785 m. npm. 28. Ł. , góra, wznosząca się w obrębier gm. Siekierczyny, w pow. limanowskim, pomiędzy potokami Słomką od zach. i Lsówka od wsch. . Wznies. 702 m. npm. , 38 6 40 wsch. dłg. g. F. a 49 39 41 płn. sz. g. 29. Ł. , góra wznosząca się po północnej stronie miasta Lwowa, tuż nad monasterem ś. Onufrego, dawniej Kalwaryą zwana, gdyż na niej stały trzy krzyże, do których pobożni pielgrzymowali. Wspominana już pod r. 1270. W dawniejszych czasach była całkiem nagą; dopiero w r. 1837 zrównano ją, zalesiono i zamieniono na miejsce pięknych przechadzek. Łączy się ona na wsch. z Wysokim Zamkiem ob. . 30. Ł. , góra, na wsch. od Brzuchowic, w pow. lwowskim, pod 41 39 wsch. dłg. g. a 49 54 30 płn. sz. g. , śród rozległych lasów; wznies. 385 m. Na płd, od niej wznosi się Pohoryle 388 m. , a na płn. zachód Osowa 337 m. 31. Ł. , znaczne wzgórze, na płn. wsi Wołostkowa, w pow. Mościska, pod 40 58 20 wsch. dłgi g. a 49 45 45 płn. sz. g. Wznies. 279 m. npm. 32. Ł. , góra lesista, na płd. od wsi Skomielny Czarnej, w pow. myślenickim, pod 37 31 wsch. dłg. g. F. a 49 42 41 płn. sz. g. Północne podnóże opływa potok bezimienny, uchodzący do Łętówki, od wsch. i; płd. Łętówka. Wznies. 717 m. npm. 33. Ł. , góra wznosząca się na płd. od Osielca, wsi w pow. myślenickim, nad lewym brz. Skawy, pod 37 24 8 wsch. dłg. g. F. , a 49 40 płn. sz. g. Wznies. 630 m. 34. Ł. , góra, wznosząca się na granicy Galicyi i Węgier, w Beskidach zachodnich, na płd. wsi Spytkowic, w pow. myślenickim, pod 37 28 21 wsch. dłg. g. F. a 49 33 28 płn. sz. g. Północne stoki pokrywają gęste lasy, południowe i zachodnie są nagie. Liczne potoki od płn. spływają do łożyska Wsiowego pot. , będącego źródłowem ramieniem Skawy. Od płd. zaś płynie źródłowe ramię Orawy Czarnej. Wznies. 805 m. npm. 35. Ł. , góra lesista, na płd. zachód od wsi Strymby, w pow. nadwórniańskim, między ramionami zródlanemi rz. Strymby Małej, pod 42 14 wsch. dłg. g. F. , a 48 35 płn. sz. g. Wznies. 781 m npm. 36. Ł. , wzgórze znaczniejsze, wznoszące się pod 50 23 10 płn. sz. g. F. a 39 48 wsch. dł. g. na płn. od wsi Jeżowa al. Jerzowa, w pow. Nisko, śród rozległych równin, dochodzi 212 m. npm, miejsce znaku triang. . Południowo. wschodni czubek wynosi 202 m. npm. Od strony południowej jego płynie Kamieński potok ob. t. III, 775, 1. 37. Ł. , góra lesista, w obr. gm. Wolicy, w pow. pilźnieńskim, na płd. wschód od wsi, pod 39 4 30 wsch. dłg. g. F. a 50 1 30 płn. sz. g. , wznosi się 308 m. npm. 38. Ł. góra polna, na wsch. od wsi Bohatkowiec, w pow. podhajeckim, pod 43 4 8 wsch. dłg. g. F. , a 49 24 płn. sz. g. ; wznies. 368 m, npm. 39. Ł. , góra lesista, na grani Łysa Łysa cy gm. Koniuszy i Berendowic, w pow. przemyskim, pod 40 23 10 wsch. dłg. g. F. a, 49 41 płn. sz. g. ; od zach. i płd. opływa ją Górny pot. ob. ; wznies. 460 m. npm. 40. Ł. al. Lisa hora, wzgórze lesiste, na płn. zachód mka Lubyczy Królewskiej, w pow. rawskim, pod 41 8 30 wsch. dłg. g. F. a 50 22 10 płn. sz. g. , z szczytem 291 m. , npm. wysokim. 41. Ł. , góra, wznosząca się na lewym wschodnim brzegu rz. Świerza, na płn. od Podkamienia, na granicy tegoż z gm. Fragą, w pow. rohatyńskim, pod 42 8 wsch. dłg. g. F. a 49 28 płn. szer. g. Wznies. 338 m. npm. 42. Ł. , znaczne wzgórze lesiste, w płd. zach. stronie Przecławia, nad południową jego granicą z Korzeniowem, w pow, ropczyckim, pod 39 6 wsch. dłg. g. F. a 50 10 10 płn. sz. g. Wznies. jego 218 m. npm. 43. Ł. , wzgórze, także Łysą górką zwane, na płn. wsi Woli Ocieckiej, w pow. ropczyckim, 211 m. wysokie, pod 39 14 30 wsch. dłg. g. F. a 50 10 8 płn. sz. g. 44. Ł. , góra, wznosząca się na wsch. od wsi Horożany Wielkiej, w pow. rudeckim, na granicy z gm. Kahujowem, na płn. od źródeł potoku Sponki, dopływu Szczerka, pod 41 31 wsch. dłg. g. F. , a 49 34 45 płn. sz. g Wznies. 304 m. npm. 45. Ł. , znaczna połoga góra, na płn. od Podhajczyków, w pow. rudeckim, pod 49 39 45 płn. sz. g, a 41 11 35 wsch. dłg. g. F. Wznies. 318 m. 46. Ł. , góra, wznosząca się na lewym zachodnim brzegu Sanu, na granicy gmin Wielopola pow. sanocki i Postołowa pow. Lisko, pod 39 57 20 wsch. dłg. F. , a 49 29 15 płn. sz. g. Wznies. 425 m. 47. Ł. , wzgórze, wznoszące się pod 42 4 wsch. dłg. g. F. a 50 26 54 płn. sz. g. , na płd. od Tartakowa, w pow. sokalskim; wznies. 243 m. npm. Od płd. mamy szczyt Tartaków 249 m. ą od płn, wzgórze Ostrów. 48. Ł. , lesiste wzgórze, 265 m. wysokie, wznoszące się pod 41 43 30 wsch. dłg. g. F. a 50 29 25 płn. sz. g. , w południowej stronie wsi Horodyszcza, w pow. sokalskim. 49. Ł. , góra lesista, na granicy gm. Starej soli i Laszek murowanych, w pow. staromiejskim, pod 40 35 wsch. dłg. g. F. a 49 29 50 płn. sz. g. Wznies. 659 m. npm. 50. Ł. , góra, 359 m. wys. , wznosząca się na płd. wsi Pieszowiec a na wsch. Czernichowa, w pow. tarnopolskim, pod 43 6 30 wsch. dłg. g. F. a 49 41 35 płn. sz. g. 51. Ł. , góra, na płn. od miasteczka Bortnik, w pow. tłumackim, pod 42 42 wsch. dłg. g. F. a 48 46 50 płn. sz. g. ; 304 m. wysok. U stóp płn. i wsch. wytryskują źródlane ramiona pot. Seletyna, dopływu Tłumacza. 52. Ł. , góra, na granicy gm. Zawadki i Ponikwi, w powiecie wadowickim, na północ od potoku Ponikiewki, pod 37 7 45 wsch. dłg. g. F. a 49 50 28 płn. sz. g. Wznies, jej 554 m. npm. Na płn. wschód od niej wznosi się szczyt Iłowiec, 477 m. wysoki, tuż nad ujściem Ponikiewki do Skawy, a na zach. szczyt Skolec 564 m. wysoki, na wschodnim czyli prawym brzegu Choczenki, dopływu Skawy. 53. Ł. , znaczna góra wznosząca się w płd. stronie wsi Swoszowic, między niemi a Wróblowicami, ze szczytem na obszarze Wróblewic, które legły u południowych stóp tej góry, w pow. wielic kim. Przedstawia ona szeroki, od wschodu ku zachodowi ciągnący się grzbiet, którego boki pokrywają od wsch. i zach. resztki lasu mię szanego, dziś już od strony północnej całkiem wyciętego. Widok z tej góry ku północy na dolinę nadwiślańską, a ku południu na Tatry i całą podgórską okolicę malowniczy. Wznies. 345 m. 54. Ł. , góra lesista, wznosząca się na płd. od wsi Zborczyc, na granicy z Wiatowicami, w pow. wielickim, pod 37 53 wsch. dłg. F. a 49 47 43 płn. sz. g. Wznies. 302 m. npm. Od niej na południe w tym samym dzia le górskim, na płd. wsch. granicy wsi Wiatowic z Niegowicami, wznosi się szczyt tejże na zwy, bezleśny, 294 m. npm. wysoki. Płd. za chodnie i południowe podnóże tego działu gó rzystego opływa Królewski potok t. IV, 688. 55. Ł. , lesista góra, na zach. od Czerwonogrodu, w pow. zaleszczyckim, między Dżuryniem rz. od wsch. , a Dniestrem od płd. zach. . Stromo spada na płd. zach. do rz. Dniestru, gdy zaś na płn. przechodzi nieznacznie w falo watą wyżynę. Wznies. 326 m. npm. , a nad powierzch. wody w Dniestrze 174 m. 56. Ł. , góra lesista, wznosząca się na wsch. od wsi Pobocza, w pow. złoczowskim, pod 42 39 30 wsch. dłg. g. F. a 49 5. 3 20 płn. sz. g. Od zach opływa ją pot. Spinocha, dopływ Bugu; las pokrywający ją od wsch. zwie się Bilochą, od którego na południe, nad Rudą Kołtowską, wznosi się szczyt tejże nazwy, 374 m. wysoki. Wznies. 400 m. npm. 57. Ł. , wzgórze, wzno szące się pod 41 52 wsch. dłg. g. F. a 50 1 płn. sz. g. , na płn. wsi Żółtańcami zwanej, w pow. żółkiewskim, w paśmie wzgórzystem ciągnącem się od wsi Kłodzienka na płn. za chód; wznies. jego 276 m. npm. W tym grzbie cie mamy szczyty Zapuście 289 m. i Mohiłkę 280 m. . 58. Ł. , por. Łysa hora, Łysa góra i Kamienna góra. Br. G. Łysa, nazwa polany w Tatrach nowotar skich, nad Białką, w obrębie gminy Brzegów, w pow. nowotarskim. Część południowa po wschodniej stronie Białki należy do Węgier, północna po stronie zachodniej Białki do Brze gów. Most na Białce, powyżej polany, naprze ciwko tracza, 967 m. szt. gen. . Na zach. nad Białką i nad polaną wznoszą się Skałki, 1135 m. npm. B. G. Łysa, pot, wypływa u płn. zach. stóp góry Łysej 391 m. , w płd. stronie wsi Pawłoko Łysa-góra my, w pow. brzozowskim, płynie w kierunku I północnym przez wieś Pawłokomę, poniżej której uchodzi do Sanu z prawego brzegu. Dłu gość biegu 5 i pół kil. Br. G. Łysagóra, 1. al. Basin, os. , pow. błoński, gm. Pass, par. Kaski. Przytyka do wsi Izdebno ob. . Por. Gole. 2. Ł. , wś, pow. nowomiński, gm. i par. Siennica. Leży między Karczewiem a Sobiekurskiem. W 1827 r. 1 dm. , 13 mk. Por. Lasomin, 3. Ł. , os. mły narska, pow. włocławski, gm. i par. Chodecz. W 1827 r. 1 dm. , 22 mk. ; obecnie 1 dm. , 8 mk. , 30 mr. obszaru. Ob. Kobyla łąka. 4. Ł. , pow. opoczyński, gm. Sworzyce, par. Żarnów. Leży przy osadzie Żarnów. 5. Ł. , pow. piotrkow ski, gm. Podolin. Miejscowość t. n. we wsi Srock. 6. Ł. , os. , pow. będziński, ob. Kuźni ca Piwońska. Ma 1 dom, 37 mr. ziemi. 7. Ł. , folw. i smolarnia, pow. lubelski, gm. Wól ka. Leży śród lasu, o 3 w. na płd. wsch. od Żyżyna. 8. Ł. , wś, pow. maryampolski, gm. PoniemońPoźajście, par. Poniemoń. Odl. 52 w. od Maryampola, ma 14 dm. , 110 mk. ; w r. 1827 wś rząd. 5 dm. , 64 mk. 9. Ł. , os. , pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław. Odl. 42 w. od Kalwaryi, ma 3 domy, 14 miesz kańców. Br. Ch. Łysagóra, 1. zaść. szlach, nad rz. Wołtą, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 49 w. od Dzisny, 1 dm. , 7 mk. kat. 1866. 2. Ł. , folw. dódr Leonpol, pow. drysieński. Łysagóra, 1. folw. , pow. miński, 9 włók i 6 mr. rozl. , od r. 863 własność Piotrowi czów. Wzniesiony 1130 st. ang. npm. 2. Ł. , zaśc. w pow. ihumeńskim, nad rz. Świsłoczą, nieopodal ujścia do niej rzeki Wołmy i na przeciwko majętności Turyń; ma osad 5, łąki wyborne, ziemię lekką, dość urodzajną. 3. Ł. , wieś w powiecie ihumeńskim, przy drodze wiodącej z Rudni bułhakowskiej do Wojniłowicz, ma osad 11, grunta lekkie, wzgórkowate, miejscowość lesista, dość ponura i bezwodna. 4; Ł. , mały zaśc. w pow. bobrujskim, nad rzeczką Zarudeczą, dopł. Komarówki, w okr. polic. 3im hłuskim, w par. katol. hłuskiej, głucha, poleska, odludna miejscowość; grunta piaszczyste. Al. Jel. Łysagóra, ob. Łysahora. Łysagóra, 1. wś, pow. jasielski, w okolicy lesistej i górskiej, przy drodze ze Żmigrodu do Dukli, 401 do 422 m. n. p. m. , jest zroszona potokiem Głojscem, uchodzącym pod Żmigrodem z lewego brzegu do Wisłoki, Lasy pokrywają północny stok góry Łazy, 540 m. bezwględnej wysokości mającej, u której stóp znajdują się kopalnie nafty. Od wschodu otaczają wieś góry bez osobnej nazwy, dochodzące do 526 m. bezwzględnej wysokości. Gleba nie jest urodzajna, są to bowiem przeważnie czerwone iły, spoczywające na warstwach rozpianieckich, a lasy są cisowe, grabowe i bu kowe, po części także jodłowe. Wieś liczy 695 mieszk. , przeważnie rzym. kat. wyznania, należących do parafii w Żmigrodzie, oddalonym o 5. 3 klm. Kasa pożyczk. gminna rozporządza kapitałem 638 zł. w. a. Pos. wiek. 413 mr. , mianowicie 70 roli i 343 mr. lasu; pos. mn. 1243 mr. , mianowicie 1024 mr. roli, 76 mr. łąk i 143 mr. past. Cały obszar wynosi 2267 mr. Za Długosza L. B. I, 482 i 489 była Łysa Góra własnością Jana i Czesława Wojszików i Mikołaja Stadnickiego. Teraz pos. . więk. należy do p. Józefa Zubrzyckiego. Ł. g. graniczy na północ z Siedliskami, na zachód ze Żmigrodem starym, na południe z Mysiową, a na wschód z Głojscami. 2. Ł. , wś, pow. brzeski, w okolicy falistej, poprzerywanej ga jami, leży 324 m. n. p. m. , nad bezimiennym potokiem, i należy do parafii w Porąbce a urzędu poczt. w Wojniczu; liczy 1023 mieszk. rzym. kat. Pos. więk. ma 102 mr. roli i 36 mr. lasu; mn. pos. 763 mr. roli, 132 nar. łąk, 91 mr. pastw. i 198 m. lasu. Kasa pożyczko wa gminna rozporządza kapitałem 1709 zł. w. a. Ta wioska graniczy na północ z Sufczynem, na zachód z Porąbką, na południe z Jaworskiem, a na zachód z Grabnemi 3. Ł. , grupa chat włościańskich w obr. gminy Cholerzyna, w pow. krakowskim. 4 Ł. , leśni czówka na obszarze dworskim w Łętowni średniej, w pow. myślenickim. 5 Ł. , grupa chat w obr. gminy Lednicy górnej, w pow. wielickim. 6. Ł. , rus. Łysa hora, karczma na obsz. dw. Staresioło w pow. cieszanowskim; 7. Ł. , karczma w zach. stronie Rodatycz w pow. gródeckim, śród lasu, przy gościńcu wiodącym z Gródka do Sądowej Wiszni. 8. Ł. , zwana także Eleonorówką, wś, w pow. skałackim, 15 km. na płd. od Skałatu, tuż na płd. zach. od sądu powiat, i urzędu poczt. w Grzymałowie. Na płn. leży Mazurówka, na. wsch. Touste, na płd. Kluwińce w pow. husiatyńskim, na zach. Hleszczawa w pow. trembowelskim. Środkiem wsi płynie mały potok, dopływ Tajny, od płn. zach. na płd. wsch. do Kluwiniec. Zachodnią część przepływa pot. Tarcza, i tworzy następnie granicę południo wą. W r. 1880 było 286 mk. w gminie obrz. ; grec. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Pa rafie rzym. i gr. kat. w Grzymałowie. 9. Ł. , karczma na obszarze dwor. Berezowica wiel ka w pow. tarnopolskim. Mac. Łysagóra 1. al. Lisiagóra, dok. Lissigora, nazywało się kiedyś wzgórze w pobliżu wsi Starzyna i Lebca będące, w pow. wejherowskim; wspominane jest w dok. z r. 1285. Ob. Perlbach, Pommer. Urkundenbuch. 2. Ł, wś nad zat. Świeżą, ob. Kahlberg niem. . Łysagóra, 1. niem. Lissagura, kol. , pow. lubliniecki, par. Boronów, 1018 st. par. npm. , Łysa o 17 kilm. na płn. wsch. od Lublińca; 3 bud. , 19 dm. , 77 mk. , 10 os. , 80 mr. ziemi, kopalnia rudy żelaznej. 2. Ł. , por. Marklissa. F. S. Łysagóra, ob. Łysa, góra. Łysagóra 1. góra pod Kaniowem, niedaleko Dniepru. 2. Ł. , góra pod Kijowem, o 3 w. za Dnieprem. 3. Ł. Tak też zowią niekiedy górę Trzy Krzyską w Wilnie. Łysagóra, w Poznańskiem, ob. Żerkowskie wzgórza. Łysagóra, Łysahora, Gigula, najwyższy szczyt górski w księstwie cieszyńskiem, 1325 m. npm. wys. , w Beskidach, na płd. zach. od Cieszyna, na płd. wsch. od Frydka, w dolinie Ostrawicy. Łysagóra, góra na granicy między Szląskiem austr. , Morawą i Węgrami, do 4100 st. wys. npm. , w paSmie jabłonieckiem; z pod niej Mohilnica wypływa. Łysagórka 1. os. , pow. kolski, gm. Lubotyń, par. Brdów, odl. od Koła w. 19; dm. 1, mk. 5. 2. Ł. , os. , pow. będziński, gm. Rudnik Wielki; 1 dm. , 1 mr. ziemi rząd. Łysahora 1. wś, pow. lipowiecki, śród la sów i wzgórz, o 12 w. na płd. od Liniec, o 3 w. od wsi Krasneńkie, nazwę otrzymała od góry t. n. pod lasem, na której wznosi się od wieczny krzyż kamienny z napisem słowiań skim. Ma 673 mk. i cerkiew ś. Michała z r. 1791. 2. Ł. , przedmieście Humania. 3. Ł. , część Babanki, pow. humański. 4. Ł. ,, las we wsi Czernin, pow. taraszczański. F. S. Łysahora, mko od 1860, pow. elizawetgradzki gub. chersońskiej, nad Czarnym Taszłykiem, 470 dm. , 1631 mk. , założone 1757 r. przez jednego z roskolników w obrębie ziem Siczy zaporoskiej. Łysahora, ob. Łysohorka. Łysahora 1. góra lesista, na prawym brz. rzeki Bruśnicy, w obr. gm. Stanowce Górne Staniwci, Stanestie, w pow. storożynieckim, pod 43 11 45 wsch. dłg. g. F. , a 48 16 40 płn. sz. g. Wzniesienie 391 m. npm. 2. Ł. , góra i szczyt w Beskidach spiskich, wznoszą ca się na granicy hrabstwa spiskiego i szaryskiego, po wschodniej stronie rz. Tarczy, pod 38 25 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 7 10 płn. sz. g. Wznies. 1023 m. npm. Na północ od niej wznosi się Jaworynka 1062 m. , a na po łudnie Spiska góra 1057 m. . 3. Ł. , szczyt w Beskidach spiskich, w hr. spiskiem, na pół noc od miasta Lubowni Starej, a od zamku lubowelskiego na wschód; pod 38 23 15 wsch. dłg. g. . F. , a 49 4 10 płn. sz. g. Od zacho du opływa ją potok Maślonka, dopływ Po pradu. Wznies. 843 m. Br. G. Łysaki, ob. KoźniewoŁ. Łysaki, część Stanisławczyka, pow. brodzki. Łysaków, wś i folw. , pow. janowski, gm. Zaklików, par. Potok Wielki, o dwie mile od Łys Janowa, nad rz. Sanną, która tu tworzy pię kny staw, zarybiony karpiami. Ma 6 dm. wło ściańskich wo wsi, 10 dm. w Majdanie Łysa kowskim i 10 dm. dworskich. Mieszk. 154, Gruntu włośc. 163 mr. Dobra Ł. , dawna wła sność Sierakowskich, dziś Jelczewskich; po dług oszacowania do Tow. Kred. Ziems. 1881 r. obejmowały ogółem 924 mr. , t. j. 6 mr. ogr. , 22 łąk, 108 roli orn. , 3. 5 pastw. , 6. 5 zarośli, 24 wody, 736 lasu, 11 nieuż. Prócz tego je dnak Ł. posiada znaczny obszar piasków, kar łowatą choiną porosłych, które, jako bardzo małej wartości, zupełnie z pod taksy wypusz czono, chociaż ta piaszczysta pustynia, do gra nicy galicyjskiej ciągnąca się, ma podobno z górą 1500 mr. rozl. Położenie dworu ma lownicze, ogród na stoku góry nad wodą, rze ka obraca młyn i tartak. Według Tow. Kred. Ziems. rozległość dóbr wynosi mr. 2864 grun ta orne i ogr. tor. 475, łąk mr. 90, pastw. mr. 13, wody mr. 13, lasu mr. 2067, nieuż. i place mr. 20, bud. mur. 1, z drzewa 21; płodozmian 11polowy. R. P. Łysaków 1. wś nad rz. Dyską, pow. lu belski, gm. Wolka, par. Bystrzyca. 2. Ł. , wś, pow. włoszczowski, gm. Secemin, par. Przyłęk. W 1827 r. 5 dm. , 59 mk. 3. Ł. , wś, pow. jędrzejowski, gm. Raków, par. Ję drzejów. Posiada szkołę Wiejską początkową. W 1827 r. wś poklasztorna, 33 dm. , 337 mk. Czyt. Kod. dypl. Małop. 168. Br. Ch. Łysaków, wś, pow. mielecki, w pasie gra nicznym cłowym, leży w nadwiślańskiej ró wninie między Breniem i Brnikiem. Od po łudnia otaczają wieś lasy, a na północ od wsi jest zbudowany folwark wraz z zabudowania mi gospodarczemi. Ta wieś przyłączona do parafii rzym. kat, w odległym o 2. 2 kil. Czer minie, należała dawniej do Łysakowskich herbu Leliwa, później do Tarnowskich, teraz zaś do Artura hr. Potockiego; liczy 573 mk. , między nimi 514 rzym. kat. Pos. więk. ma 356 mr. roli, 14 mr. łąk i ogr. , 20 mr. pastw. i 236 mr. lasu; pos. mniej. 551 mr. roli, 86 mr. łąk i ogr. i 282 mr. pastw. ; graniczy na wschód z Boro wą i Czerminem, na zachód z Wolą Otałęską, na południe z Szafranowem a na północ z Łysakówkiem. Mac. Łysakówek, wś, pow. mielecki, w równinie nadwiślańskiej, między Breniem i Brnikiem, 169 m. npm. , należy do parafii rzym. kat. w odległym o 4. 5 kil. Czerminie, jest objęta pasem granicznym cłowym, i miała tych samych dziedziców co Łysaków; liczy 316 mk. , między nimi 260 rzym. kat. Pos. więk. Artura hr. Potockiego ma obszaru 237 mr. roli, 25 mr. łąk i ogr. x 9 mr. pastw. ; pos. mniej. 287 mr. roli, 28 mr. łąk i ogr. i 38 mr. pastw. Ł. graniczy na północ z Glinami Wielkiemi, na południe z Łysakowem, na zachód z Gór Łys kami a na wschód z Borową. M ac. Łysakowo 1. wś i folw. pryw. , pow. pło cki, gm. Lelice, par. Bonisław, 7 dm. , 7 osad, 82 mk. , 485 mr. gruntu 397 mr. ornego. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. Łabuny lit. C. rozległy mr. 315 grunta orne i ogr. mr. 250, łąk mr. 10, pastw. mr. 46, nieuż. i place mr. 9, bud. z drzewa 5. Wś Ł. Łabuny osad 7, z grun. mr. 17. 2. Ł. , wś, pow. ciecha nowski, gm. Grudusk, par. Łysakowo, odl. o 14 w. od Ciechanowa. Posiada kościół par. , wiatrak i karczmę. Zamieszkała przez drobną szlachtę, ma 34 dm. , 299 mk. , 1273 mr. grun tu, 30 mr. nieuż. W 1827 r. 20 dm. , 147 mk. Kościół par. drewniany erekcyi niewiadmej; na belce rok 1618. Par. Ł. dek. ciechanowski 2400 dusz. Br. Ch. Łysakowo, niem. Lissakowo, dok. Leyssack, Leisacke, Leisackes, Leisikowie, Lyssag, rycer, dobra do parafii w Grudziądzu należące, pow. grudziąski, przy bitym trakcie grudziąskoła sińskim, nad rz. Ossą, przeszło 1 milę od Grudziądza. Obszaru ornej roli zajmują hekt. 117, nieuż. 1, bud. 7, dm. 3, kat. 8, ew. 12. Parafia Mokre, szkoła Rogoźno, poczta Grudziądz. Dobra Ł. już za czasów krzyżackich zapisane były na własność proboszczowi w Grudziądzu; przywilej jednak donacyjny zaginął. Podług podrobionego dokum. Krzysztofa Janikowskiego Ł. wraz. z innemi dobrami Szadowem należało w r. 1419 do kościoła ś. Ducha i ś. Jerzego wGrudziądzu. R. 1533 prob. grudziądzki od ś. Mikołaja od fary Paweł Andrzej, który zbyt szczupłe pobierał dotąd dochody z Ł. , ustąpił te dobra z przyzwoleniem biskupa ówczesnego Jana w wieczystą dzierżawę miastu Grudziądzowi za rocznym czynszem 20 m. Włók liczono wtedy w Ł. 8. Jako granice wymieniają się Kłódki, Sarnówko, Rogozik i struga Pręczela. Miasto zobowiązało się dzierżawę corocznie wypłacać proboszczowi, choćby skutkiem jakiej wojny albo innego przychodu, z warunkiem jednak, który miasto postawiło, żeby msza św. ranna jak dotąd wciąż odprawiała się u św. Ducha. R. 1561 miasto daje zbierać w Ł. liczne kamienie wapienne, jakie się na polu znajdowały, żeby je wypalić. Z początkiem XVII w. , nie wiadomo już dla czego i jakim sposobem znowu napowrót. wydać musiało miasto Ł. kościołowi. R. 1608 zanosiło się do. procesu, pewnemu agentowi zapłaciło wtedy miasto 4 węg. złote, który podawał rady, jako proces przeciwko proboszczowi założyć. Ł. jednak wciąż już odtąd pozostaje przy kościele; zazwyczaj było wydawane w dzierżawę. R. 1834 wynosiła dzierżawa z Ł. 133 tal. 10 sgr. Ob. Frölich, Gesch. des Kreises Graudenz, str. 203. Kś. F. Łysanki, skalisty szczyt tatrzański w Reglach zakopiańskich, w zachodniej ścianie do Łysagóra Łysagóra Łysagórka Łysahora Łysaki Łysaków Łysakówek Łys Łysakowo Łysanki Łysenyczi Łysakowo Łys liny Strążysk, między nią od wsch, a doliną Małą Łąką od zach. , pod 37 35 wsch. dłg, g. F. a 49 15 10 płn. sz. g. ; wznies. 1439. 8 m. Korzistka; 1435. 4 m. Lwchan; 1436 m. Kolbenheyer; 1457 m. sztab gen. . Br. G. Łysanowce, wś rząd. , pow, latyczowski, u źródeł Kudynki, gm. i par. Międzyboz, 121 dm. , 684 mk. , 1774 dz. ziemi włośc, 3 młyny; należy do klucza międzyboskiego, skonfisko wanego ks. Czartoryskim. Dr. M. Łysa pałka, os. , pow, kaliski, gm, Ostrów kaliski, par, Godziesze; odl. od Kalisza w. 19; dm. 1, mk. 4. Łysa romanowska, ob. Kamienna góra. Łysawola, wś, pow, skierniewicki, gm, Korabiewice, par. Jeruzal. W 1827 r. 10 dm. , 69 mk Łyśce, przedm. m. Tarnowskich gór na Szląsku Łyse 1. wś, pow. kolneński, gm. Ł. , par, Myszyniec. Leży śród rozległych błót, o 1 1 2 w. od Myszyńca, o 25 w. od Kolna, Posiada kościół filialny, urząd gm. , sąd gm. okr. III, szkółkę początk. , 91 dm. , 1368 mk. i 2802 mr, W 1827 r. wś rząd. par. Turośl, 83 dm. , 503 mk. W skład gm. Ł. wchodzą wsie Antonia, Baba, Brzozowo, Demby, Dudy puszczańskie. Grądy, Grądzkie, Lipniki, Łyse, Piątkowizna, Plewki, Szafranki, Tartak, Tyczek i T. nośki, Wejda, Wermiak i W. Matobudy, Zalas i Zuzanki. Wszystkie wsie zamieszkałe wyłącznie przez Kurpiów. Rozległość gm. Ł. 6158 mr. lasów rządowych i 26758 mr. gruntu, wyłącznie należącego do włościan 8020 mr. ornego. Z pomiędzy wsi rozleglejsze Ł. 2800 mr. , Lipniki 2800 mr. , Piątkowizna i Baba po 1400 mr. . Wejda 1200 mr. . We wsi Ł. 1802 r. było 48 rolnik. , 2 chałupnik, i karczma; w 1819 r. 48 roln, , 30 chałupnik i karczmarz, razem 474 mk. Włościanie płacili czynszu 818 złp. 3 gr. 1 1 2 szel. , dziesięciny do dworu 34 złp. 10 gr. , poprzednio uiszczanej do semin, w Pułtusku. Chałupnicy płacili rocznie po 3 złp. trzydniówki. W 1878 r. 2802 mr, 200 pręt. 1333 mr. pręt. ornego. Obręb leśny Ł. wchodzi w skład straży Wejdo; 981 mr. lasu sosn. Obręb ten przerzynają wzgórza, zwane górami Wyregowemi, Gajkowemi i Myszanowemi. Por, Kolno, 2. Ł. , wś, pow. pułtuski, gm. i par. Lubiel. W 1827 r. 2 dm. , 18 mk Łyse, niem. Lissen, właśc. Lisy ob. . Łyseć, ob. Łysiec. Łysegóry, ob. Koltów i Łysa, góra. Łysehory, uroczysko, ob. Hornostajpol. Łysek, os. , pow. nieszawski, gm. Boguszyce, par. Sadlno Łysek, młyn, ob. Kielcz. Łysenyczi, ob. Lesinice. Łysepole, osada leśna, pow. łowicki, gra. i Łys Łysanowce Łysa Łysawola Łyse Łyseć Łysegóry Łysehory Łysek Łysepole Łysica Łysiec Łysiatycze Łysiańskie Łysianka Łysiaki Łysia Łysewody par. Nieborów, od Nieborowa o w. 7. W 1881 r. 43 mk. katol. R. Ocz. Łysewody, pow. płoskirowski, ob. Felsztyn. Łysia al. Łysica, Łysycia, część Kluczowa Wielkiego, pow. kołomyjski. Łysiaki, kol. , ob, Patok, Łysianka, ob. Lisianka. Łysianka. rz. , przepływa pod m. pow. t. n. i wpada do Tykicza Gniłego w pow. zwinogródzkim. 2. Ł. , rz. , poczyna się w lesie Motrenińskim i wpada do Irklejca w pow. czehryńskim. E. R. Łysiańskie Budyszcze, ob. Budyszcze. Łysiatycze, ob. Lisiatycze. Łysica al. Łysicy wś i folw. w pow. nowogródzkim, gub. mińskiej, w gm. horodziejskiej, nad małą rzeczką tegoż nazwiska, wpadającą do Uszy, prawie o mil 2 od st. brzeskosmo leńskiej drogi żelaznej Horodziej odległe; wieś ma osad dawnych 42; tędy przechodzi droga do Iszkołdzia; łąki i grunta dobre, miejscowość falista, bezleśna, okr. polic. 4 mirski. Dobra, niegdyś Radziwiłłowskie, od r. 1857 ks. Wittgensteina, mają obszaru 63 włóki. Al. Jel. Łysica, ob. Łysa, góra i Łysogóry. Łysiec, wś i folw. , pow. częstochowski, gm. Rększowice, par. Konopiska, o 16 w. na płd. od Częstochowy, w bliskości granicy pruskiej. Wś ma 18 dm. , 122 mk. , 1067 mr. 190 mr. ornej; folw. 1 dm. , 10 mk. , 308 mr. 88 orn. ; majorat gen. Lebiediewa. Łysiec, wś rząd. , pow. uszycki, nad rz. Mły nówką, dopływem Uszycy, 1300 mk. , w tej liczbie 23 jednodw. , 1508 dz. ziemi, dm. 242, par. katol. do Żwańczyka. Cerkiew prawosł. pod wezw. N. P. na miejscu z 1500 par. i 40 dz. ziemi. Urząd gminny, do którego należą m. Żwańczyk z Trybuchowką, Jackowce, Ły siec, Przewrocie i Sokulec; osad w tej gminie 1306, męż. 3693, kob. 3744, ziemi 5296 dz. ; w tej ilości ornej 4359, na 1 więc duszę wy pada 0. 71 dzies. Prywatnej ziemi w obrębie gm. dz. 3971, w tej ilości ornej 1819. Wś ta składała oddzielne sstwo łysieckie, w 1798 r. nadane na 50 lat prawem emfiteutycznem Ja nowi Raciborowskiemu z opłatą kwarty 687 rubli. Dr. M. Łysiec rus. Łyseć 1. mko w pow. bohorodczańskim, pod 48 52 płn. szer. , a 42 16 wsch. dłg. od F. , 8 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Bohorodczanach, 10 kil. na płd. zach. od stacyi kolej. w Stanisławowie. , Na płn. zach. leży Ł. Stary, na zach. Stebnik, na płd. Stare Bohorodczany, na wsch. Radcza i Drohomirczany obie w pow. stanisławowskim. Wzdłuż granicy płn. zach. płynie Bystrzyca Sołotwińska od płd. zach. na płn. wsch. , a w niewielkiem od niej oddaleniu poboczne jej ramię pot. Rudka, równolegle z Bystrzycą. Płd. wsch. część obszaru przepływa pot. Radczanka, płynący z Bohorodczan Starych zrazu na płn. , potem na wsch. , a w końcu znowu na płn. i jako graniczny na małej przestrzeni na płn. wsch. Zabudowania leżą na płn. zach. nad Bystrzycą. Część mczka zwie się Księdzówką ob. . Płn. zach. część obszaru przerzyna gościniec stanisławowskobohorodczań ski. Mko ozdobne ratuszem murowanym i pięknemi domkami. Własn. więk. tu i w Stebniku Adolfa hr. Stadiona ma roli orn. 270, łąk i ogr. 8, pastw. 100; włas. mniej. roli orn. 1586, łąk i ogr. 257, pastw. 103 mr. W roku 1880 było 2359 mk. w gminie, 22 na obsz. dwor. między nimi 254 obrz. rzym. kat. , 1100 gr. kat. Prócz tego są mieszkańcy obrz. orm. katol. i wyzn. mojż. Liczby ich nie podajemy dla braku autentycznych źródeł. Par. rzym. kat. w miejscu, dek. stanisławowski, archidyec, lwowska. Należą do niej Czukałówka, Drohomirczany, Iwanikówka, Posiecz, Radcza, Stary Łysiec i Stebnik. Założył ją Andrzej Potocki w r. 1669. Kościół orm. kat. murowany, konsekrowany w r. 1854. Par. gr. kat. w miejscu, dek. stanisławowski, archidyec. lwowska. Należy do niej Stebnik. Jest w Ł. także cerkiew, szkoła ludowa dwukl. urząd pocztowy, kasa pożyczk. gm. z kapit. 1149 zł. Siarczyński pisał o tej miejscowości Rkp. Ossol. 1825 Ormianie mają tu fabrykę safianów. Niegdyś familia Telefusów, ze Szląska przybyła, dobra na Podolu Łysiec, Kumaszów i Czelejów od Władysława Jagiełły 1416 r. za opuszczone w Szląsku darem otrzymała. Oni wystawili zamek, dawniej wodą oblany, okopami obronny. W Ł. urodził się w r. 1752 Samuel Cyryli Stefanowicz właściwie Ohanowicz, od r. 1832 arcyb. orm. lwowski, zmarły r. 1858 w 107 r. życia, pochowany na cmentarzu łyczakowskim, gdzie ma piękny pomnik. 2. Ł. Stary z Budyłówką, wś w pow. bohorodczańskim, 9 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Bohorodczanach, tuź na płn. zach. od urzędu poczt. w Łyścu. Na płd. wsch. leżą Łysiec mko i Stebnik, na płd. Stare Bohorodczany, na płd. zach. Niewoczyn, na płn. zach. Posiecz. na płn. wsch. Pacyków, na wsch. Drohomirczany obie w pow. stanisławowskim. Wzdłuż granicy płd. wsch. płynie na małej przestrzeni Bystrzyca Sołotwińska od płd. zach. na płn. wsch. Płd. wsch. część przepływa pot. Sadzawka. Wchodzi on tu od płd. zach. z Bohorodczan Starych, płynie na płn. wsch. i w obrębie wsi wpada do Bystrzycy. Płn. część przepływa bezimienny dopływ Bystrzycy, płynący z Posiecza od płn. zach. na płd. wsh. Zabudowania wiejskie leżą na płd. wsch. , na lew. brz. Sadzawki i Bystrzycy; na płd. zach. od nich folw. Horodyszcze, na płn. wsch. granicy grupa domów i folw. Dubnicki. Zach. część wsi lesista las Grabnik Łysewody 421 m. szczyt na płn. i Gajgóry na płd. Włas. więk. ma roli orn. 335, łąk i ogr. 148, pastw. 239, lasu 826 mr. ; włas. mniej, roli om. 1117, . łąk i ogr. 1656, pastw. 264 mr. W r. 1880 było 1932 mk. w gminie, 37 na obsz. dwor. z tych 1681 obrz. gr. katol. 15 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Łyścu mku. , gr. kat. w miejscu, dek. stanisławowski, ar chidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew i szkoła niezorgan. W Łyścu Starym jest tak że tartak parowy o sile 20 koni, o 2 gatrach, 20 piłach zwyczajnych a 1 cyrkularnej. Kon sumuje on rocznie 2050 metr. kub. dębiny, a produkuje 1220 metr. kub. brusów, desek, parkietów i rygli. Brusy i deski idą do Nie miec i Anglii, parkiety i rygle mają odbyt w kraju. Oddalenie od zakładu do dworca w Stanisławowie 1 miryametr, 2 3 droga rządo wa. Tartak jest własnością eksploatującej spółki Steinfeld et Comp. Lu. Dz. Łysiec, ob. Fatra, t. II, 375. Łysienica, struga w Prusach zach. , bierze początek w bagnistej i łączystej okolicy pod wsią Gowidlinem, w pow. kartuskim. Wzmo cniwszy się strumieniem z pod Puzdrowa, który młyn pędzi, płynie w kierunku prze ważnie północnym. Pod wsią Łyśniewem, od której nazwę zapewne wzięła, pędzi młyn, przechodzi przez jez. łyśniewskie, po za którem drugi znaczniejszy dopływ po prawej stro nie przyjmuje. Mija wieś Salakowo, Pałubice i uchodzi do jez. kamienickiego przy gra nicy pomorskiej. Stąd już jako Bukowa ku zachodowi płynie przez ziemię bytowską, prze chodzi jeszcze przez jez. Święte mimo wsi Bu kowin i Skrzeszewo, wreszcie łączy się ze stru gą Lupową pod Kozim młynem. Długość Ł. wynosi około 1 1 2 mili, Bukowej 2 1 2 mili. Brzegi ma Ł. przy początkach niskie, bagniste, następnie zaś pagórkowate. Kś. F. Łysienka, ob. Lisianka. Łysiewicze, folw. , pow. miński, 11 i pół włók rozl. , od 1872 własność Chyleckich. Łysijamy, ob. Lisiejamy. Łysikąt al. Łysikoń, folw. i przys. do Chmielnika, pow. rzeszowski, o 7 kil. od Ty czyna, na płn. od Chmielnika, śród lasów, 336 m. npm. Mac. Łysin, wś w pow. dubieńskim, na praw. brz. rz. Styru, należy do 3 okr. polic. , urząd gminny w Boremlu. Par. rzym. kat. w miejscu, prawosławna do Łopawsz. Kościół parafialny pierwotnie fundował dziedzic Adam z Drewnowa i Mielejowa Drewnowski, podkomorzy wendeński, w r. 1724 i takowy uposażył donacyą oblatowaną w grodzie łuckim 2 września t. r. Kościół pierwotnej fundacyi był drewniany, zbudowany na gruzach zboru aryanów i w 1792 r. miał być zamknięty. Staramem miejscowego proboszcza, kś. StaniŁys sława Karpowicza przy pomocy parafian, Sta nisława Jakubowskiego, wojskiego czernie chowskiego z Kniahinina, Antoniego Mossa kowskiego, podstolego czerniechowskiego z Ło pawsz i Jerzego Strzelnickiego z Ilpibok, wy murowany został nowy pod wezw. Przemienie nia Pańskiego, i nabożeństwo wprowadzone d. 6 sierpnia 1800 r. Kościołek niewielki, kształ tu czworoboku podłużnego, z facyatą pirami dalną, dość nad dach wzniesioną. Jest tu kil ka odpustów, na które ściągają tłumy po bożnych, mianowicie odpust zupełny w d. 6 sierpnia, za patentem Klemensa XIII papieża z r. 1761, bywa nadzwyczaj liczny. Ziemi dwors. mr. 863, włośc. 782, dm. 46, miesz kańców płci obojej 268, w tej liczbie katol. 65. Do parafii łysińsklej należą wsie Łysin, Łopawsze, Chryniki, Tołpyźyn, Rohozne, Wołkowyje, . Czarnołoza, Kopanie, Demidówka, Lisznia, Dublany, Świszczów, Rudka, Ilpiboki ka plica, Kniahinin, Perekale, Wojnica, Ochmatków, Bokujma, Wełnicze, Lichaczówka, Kra sne, Rudlów, Babołoki, Medeszów; katolików w tych wsiach 919. Kościół posiada kilka bardzo pięknych ornatów i kap, ze słuckich złotolitych pasów i drogich materyi zrobio nych, ładny obraz Pana Jezusa szkoły wło skiej, dar jenerała Szeptyckiego, który otrzy mał takowy od cesarza Napoleona I. Obraz ten pochodzi z galeryi ks. ks. d Este i po kam panii włoskiej 1796 97 do kraju przywiezio ny. Ł. przeszedł w r. 1800 drogą spadku od Drewnowskich do Chruszczewskich, a po śmier ci ostatniego właściciela, Romualda Chruszczewskiego, w r. 1877 dostał się siostrzeńcowi jego Witoldowi Łyszczyńskiemu. Są jeszcze w Ł. trzy części, po kilka i kilkadziesiąt mor gów liczące, należące do Wtorzeckich, Rutkow skich i Stasiewicza. Jest też w Ł. cerkiew prawosł. Tę ostatnią wzniósł około 1840 r. miejscowy proboszcz katol. Dominik Zawadzki ze składek, ocalając tym jedynie sposobem od zabrania kościół katol. Ł. w XVII w. był w pewnym stopniu obronny mieszkał tu cho rąży czenich. Hulewicz Księga pam. Micha łowskiego. Zamku jednak niema ani śladu; jeżeli istniał, to chyba tam, gdzie dziś kościół. A. S. N. Łysin, wś, pow. piński, 1 okr. polic, gm. Chotynicze, mk. 180, własność Potockiego. Łysin, ob. Łysinin. Łysina, wś w pow. żywieckim, leży na górze śród lasów, 740 m. npm. , w okolicy górzystej, w dorzeczu potoka Kocierza. Od północnego zachodu wznosi się nad tą wsią Sciżków groń 779 m. , a od wschodu lesiste pasmo Łomnej Skały 934 m. bezwzględnej wysokości. Kamionecki Dziejopis żywiecki, str. 41 wywodzi nazwę stąd, że na Łysej górze zbudowano kilka chałup. Ludność należy do szcze Łysiec Łysina Łys Łysin Łysikąt Łysijamy Łysiewicze Łysienka Łysienica Łysiec Łysinin Łysina Łysina Łysków pu góralskiego Żywczan i liczy 208 mk. rzym. katol. , przyłączonych do parafii w Rychwałdzie. Pos. większej niema, mniejsza ma obszaru 116 mr. roli, 12 mr. łąk, 98 mr. pastw. i 49 mr. lasu. Ł. graniczy na południe z Okrajnikiem, a na płn. i wsch. z Kocierzami. Mac. Łysina, góra lesista, na obszarze gm. Po ręby, w pow. myślenickim, w południowej jej stronie, na granicy z gm. Pcimem, pod 37 43 wsch. dłg. g. F. , a 49 46 40 płn. sz. g. , do chodzi wys. 897 m. npm. Miejsce znaku triangul. Na zachodnim jej stoku legły chaty Pci mia, mianowicie Salanowski, Tuptówka, Kniazówka. Na tym to stoku wytryskują źródła licznych potoków górskich, jak Wielki Suchy potok, od południa potok Węglówka, od pół nocnego wschodu Lipnik i Graniczny pot. , a od północy Łysina potok. Na północ od tego szczytu wznosi się Kamienik, 782 m. wysoki, oddzielony od Ł. doliną potoku Łysiny, pły nącej górską doliną na północny zachód i zasi lającej w Porębie górny biegu potoku Trzemeśny, dopływu Raby. Na Kummersberga mapie Galicyi, sekcya 16, czytamy mylnie Sysina, jako nazwę tej góry. Br. G. Łysina, góra, ob. Liszczyna i Folwark, Łysinin, wś, pow. szubiński, blisko jeziora gąsawskiego, 25 dm. , 254 mk, 22 ew. , 232 kat. , 97 analf. Poczta, gośc. i tel. w Gąsawie o 1 1 2 kil. ; st. kol. żel. w Jankowie o 27 kil. Łaski Lib. ben. I, 176. M. St. Łysiny 1. folw. i os. , pow. sandomierski, gm. Wilczyce, par. Góry wysokie. Od Sandomierza 16 w. Folw. 1 dm. , 350 mr. ; os. 1 dm. , 7 mk. , 50 mr. 2. Ł. , ob. Łyziny. 3. Ł. , ob. Chomentówek. Łysiny 1. Wielkie, niem. GrossLissen, wś, pow. wschowski, 56 dm. , 308 mk. , wszyscy kat. , 54 analf. Kościół kat. paraf. należy do dekan. wschowskiego. Poczta w Drzewcach o 5 kil. , st. kol. żel. i tel. we Wschowie o 7 kil. 2. Ł. W. , dom. tamże, 3735 mr. rozl. , 2 miejsc a Ł. W. , dom. , b cegielnia; 5 dm. , 88 mk, 37 ew. , 51 kat. , 27 analf. Głębokie pokłady torfu, cegielnia. Własność Henryka Kęszyckiego. Wś Ł. W. należała w XVI i XVII wieku do rodziny wielkopolskiej Opalińskich, herbu Łodzią. Kościół w Ł. istniał już w XV wieku; w wizycie Happa z r. 1619 jest wzmianka, że kolatorem kościoła murowanego w Ł. jest Łukasz Opaliński, kasztelan poznański. Do parafii łysińsklej jeszcze należą kościoły filialne 1 w Tylewicach, wsi będącej w XVI i XVII w. , w połowie własnością Opalińskich, w drugiej połowie SehrThostów. Happ w wspomnianej wizycie z r. 1610 mówi Kolatorami są Łukasz z Bnina Opaliński i ur. Ernest Thost, najniegodziwszy heretyk; 2 w Wygnańczycach, własności w XVII w. rodziny niemieckiej i luterskiej SehrThostów, którzy kościół katol. dla siebie zagarnęli. Do piero wyrokiem trybunalskim z r. 1719 kato licy odzyskali kościół wygnańczycki. Na cmentarzu są jeszcze nagrobki familii Thostów. 3. Ł. Małe, niem. KleinLissen, wieś, pow. wschowski, 16 dm. , 95 mk. , 12 ew. , 83 kat. , 2 analf. Poczta i st. kol. żeL w Drzew cach o 4 kil. , tel. we Wschowie Fraustadt o 6 kil. 4. Ł. M. , dom. tamże, 738 mr. rozl. , 3 dm. , 34 mieszk. , 25 ewang. , 9 katol. , 5 analf. M. St. Łysiszcza, ob. Susza. Łysiówka, ob. Lesiówka, Łysiwci, ob. Lisowce, Łysiwka, ob. Leśki. Łyska, Łyskówka, rz. , dopływ Zelwy, w gub. grodzieńskiej. Łyskawica, góra, ob. Liskawica i Buchtowiec. Łyski, wś pryw. nad rz. Dzisienką, pow, dzisieński, o 7 w. od Dzisny, okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. kat. 1866. Łyski, wś, pow. białostocki, par. Choroszcza, niegdyś własność klasztoru dominikanów w Choroszczy. Łyski, por. Liszki. Łyski, niem. Lissek, 1313 r. Liski, 1532 r. Lewskie, wś i dobra, pow. rybnicki, par. Ł. , nad Suminą; 142 bud. , 81 dm. , 711 mk. Wś ma 138 osad, 700 mr. ziemi, dobra 3064 mr. Par. Ł. dek. pogrzebińskiego 1869 r. miała 3184 katol, 6 ew. , 3 izr. Kościół z r. 1670, szkołę 2klas. i szkołę dla dziewcząt. F. S. Łyskornia, wś, kol. , prob. , młyn, folw. , pow. wieluński, gm. Naramnice, par. Łyskornia; odl. od Wielunia w. 14. Posiada kościół par. drewniany z XVIII w. i szkołę początkową. Wś ma dm. 48, mk. 450; poduch. kol. dm. 9, mk. 12; prob. dm. , mk. 3; młyn dm. 1; folw. dm. 9, mk. 95. W 1827 t. było tu 39 dm, , 355 mk. Ł. par. dek. wieluński 857 dusz. Łaski, Lib. ben. II, 151, zowie tę wieś Lysche Skornye. Według Tow. Kred. Ziems. Dobra Ł. składają się z folwarków Ł. , Janowice i Poręby, wsi Ł. ; rozl. wynosi mr. 1568 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 593, łąk mr. 34, pastw. mr. 9, lasu mr. 298, nieuż. i place mr. 38, razemmr. 972, bud. mur. 2, z drzewa 18; płodozmian 18polowy; folw. Janowice grunta orne i ogr. mr. 240, pastw. mr. 3, lasu mr. 45, nieuż. i place mr. 2, razem mr. 300, bud. mur. 1, z drzewa 3; płodozmian 7polo wy; folw. Poremby grunta orne i ogr. mr. 276, łąk mr. 9, nieuż. i place mr. 11, razem mr. 296, bud. mur. 1, z drzewa 4; płodozmian 10polo wy. Wś Ł. osad 63, z grun. mr. 456. Łysków, Łyskowo, mko, pow. wołkowyski, o 37 w. od Wołkowyska, o 112 od Grodna, przy trakcie PorozówRóżana i PodoroskNo wydwór, na wsch. od wsi Kukłacze, ma 895 Łyskornia Łyski Łyskawica Łyska Łysiwka Łysiwci Łysiówka Łysiszcza Łysiny Łysne Łysobyki mk. , w tem 682 izr. , cerkiew, szkołę, bóżnicę, dom przytułku, okrąg polic, dla czterech gmin Ł. 1210 dusz, Porozowo, Hornostajewicze i W. Święcica. Była tu parafia katol. dekanatu wyłkowyskiego z kaplicami w Libertpolu, Ho łowczycach i Mohilowcach. Na cmentarzu grób Franc. Karpińskiego. Kościół i klasztor misyonarzy szkoły fundował tu r. 1527 Ma ciej Kłoczka. Należał Ł. do Bychowców. Sta rostwo niegrodowe Ł. podług spisów podskarbińskich z r. 1569 należało do dóbr stołowych królewskich. Wedle metryk litewskich obej mowało mczko Łyskowo i wsie Międzyrzec, Piotuchowo, Łopienica, Derewna, Dorohowo, Markowo, Potońsko, które Matys Janowicz, ssta źmujdzki, umierając zapisał królowi Zy gmuntowi Augustowi w wywdzięczeniu za otrzymane od niego dobrodziejstwa; Zygmunt zabezpieczył na tem sstwie 11000 kóp lit. gr. pozostałej żonie Janowicza, jako reformacyą jej posagu. F. S. Łysków po ruskn Łyskiw, wś w pow. żydaczowskim, 24 kil. na płd. płd. wsch. od Żydaczowa, 12 na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Źurawnie. Na wsch. leży Czerteż, na płn. Lachowice zarzeczne, na zach. Korczówka, na płd. zach. Turza Wielka w pow. dolińskim, na płd. wsch. Bołochów i Zbora obie w pow. kałuskim. Wody płyną do Swicy, a mianowicie Płn. zach. część wsi przepływa pot. Dąbrówka z Korczówki od płd. zach. do Lachowic na pln. wsch. Wodę z płd. części zabiera Lutynka i jej dopływ od lew. brz. Rakowiec, płynąca od zach. na wsch. do Czerteża. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie Dąbrówki 289 m. cerkiew; na płn. od nich grupa domów Rozputie. Na wsch. od wsi wznosi się góra Romanowa, 307 m. wys. ; płd. kraniec lesisty szczyt 376 m. . Włas. wiek. ma roli orn. 252, łąk i ogr. 188, pastw. 18, lasu 1168 mr. ; włas. mniej. roli orn. 515, łąk i ogr. 1115, pastw. 220 mr. W r. 1880 było 580 mk. w gm. , 11 na obsz. dwor. 566 obrz. gr. kat. , 15 rzym. kat. . Par. rz. kat. w Źurawnie, gr. kat. w Lachowicach Zarzecznych. We wsi jest szkoła niezorganizowana i kasa pożyczk, gm. z kapit. 701 zł. w. a. Lu. Dz. Łyskowice, wś, pow. rypiński, gm. i par. Osiek; odl. o 15 w. od Rypina, ma 3 dm. , 14 mk. , 7 mr. gruntu. Łyskówka, ob. Łyska. Łyskowo, niem. Liskau, za krzyżaków Schonenberg, r. 1570 Liuszkowo rycer, dobra, pow. tucholski, na bitym trakcie tucholskokoronowskim, w okolicy lesistej nad rz. Brdą, 1 1 4 mili od Tucholi. Obszaru liczy ornej roli hekt. 703, łąk 86, pastw. 111, lasu 132, nieuż. 16, wody 46, ogółem obszaru hekt. 1096; bud. 23, dm. 16, kat. 81, ew. 112. Parafia Jeleńcz, szkoła w miejscu, poczta Tuchola; dziedziczka Paulina Caspari w Berlinie; utrzymuje się tu cegielnia. R. 1369 Winryk vom Kniprode, mistrz w. krzyżacki, nadaje Kirstanowi von Lobeilaw prawem chełmińskiem 40 wł. na dziedziczną własność we wsi Schonenberg, do tego puszczę Heide i zagaje Bosch z łąką, którą przedtem miał proboszcz, między Brdą a jeziorem szpitalnem, z połową tegoż jeziora i małe jezioro, które przy wsi leży. Za tow służyć nam będzie w wojnie zbroj no na koniu. Płużnego dawać będzie tylko po 1 korcu owsa od osadzonej włóki, a na uznanie naszego panowania 1 funt wosku i 5 denarów. Ob. Odpisy przywil. tucholskich w Belnie, str. 28. Za polskich czasów Ł. należało do star. tucholskiego; w lustr. tegoż star. z r. 1570 czytamy Liuszkowo ma wł. 40; do folw. należy 36, który ma Andrzej Łyskowski; osiadłe 2 wł. 1 ogrodnik; 2 wł. nowo osiadłe i 1 ogrodnik. Ob. Odpis lustr. w Peplinie, str. 14. Kś. F. Łyskowszczyzna, zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 22 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 1 dm. 4 mk. prawosł. 1866. Łysne, część Dołhego, koło Podbuża, pow, drohobycki. Łyśniewo, niem. Lyssniewo, wś, pow. kar tuski, o 3. 5 mil od Kartuz, nad małą strugą, która do jez. tutejszego wpływa i młyn łyśniewski obraca, obok traktu bitego kartuskosłupskiego, należała do sstwa mirachowskiego. Jest tu wś włośc. prawa własności r. 1820 nadane, folw. r. 1793wydany, młyn pusz czony w wiecz. dzierżawę 1782, wolne sołe ctwo ost. przywilej w Gdańsku 10 sierpnia 1502 i folw. Lisnowo. Gbur. 36, zagr. 14, ob szaru mr. 3826 jeziora 331, kat. 297, ew. 212, dm. 60, szkoła. Parafia i poczte Sierako wice. Kś. F. Łysobyki 1. os. miejska nad rz. Wieprzem, pow. łukowski, gm, i par. Łysobyki; odl. 35 i pół w. od Łukowa, 62 w. od Siedlec; st. poczt. w Kocku. Leży na prawym brzegu Wieprza przy ujściu raeczki Mininy, w nizinie otoczonej lesistemi wzgórzami. Posiada kościół par. murowany, erygowany podobno przez Odrowąża Pieniążka, woj. sieradzkiego; obecny pochodzi z 1797 r. Jest tu szkoła początkowa. urząd gminny, 116 dm. , 1112 mk. i 1680 morg. ziemi miejskiej. W 1827 r. było tu 133 dm. i 930 mk. ; w 1862 r. 62 dm. i 1013 mk. 356 żydów. Ł. stanowiły pierwotnie część wsi Przytoczno, którą na prośbę dziedzica Mikołaja z Ostrowa woj. sandomirskiego Jan Olbracht przywilejem z 1498 zamienił na miasto. Łukasz Zbąski, następny dziedzic Ł. , założył Nowe Przytoczno na wyspie Wieliska zwanej, przez Wieprz utworzonej, w 1533 r. i tu utrwaliła się osada miejska pod opieką Zbąskich. Oni to zapewne założyli tu zbór kalwiński, przy którym w 1629 r. był pastorem Krzysztof Mu Łysków Łysków Łyskowice Łyskówka Łyskowo Łyskowszczyzna Łysogórka Łysocha zoniusz. Od Zbąskich przeszły Ł. do Rzewu skich. Potem należały do Krasińskich i Przanowskich. Par. Ł. dek. łukowski 2940 dusz, Gm. Ł. graniczy z gm. Białobrzegi i Kock. ma 3612 mk. , 15876 mr. obszaru, sąd gm. okr. I w Białobrzegach o 8 w. , st. p. Kock. W skład gm. wchodzą Blizocin, Blizocka Wola, Ferdy nandów, KalinowyDół, Kawęczyn, Krępa, LendoWielkie, Łysobyki, Mściska, Natalin, Niedźwiedź, Podkrępie, Podlodów, Podlodówka, Przytoczno, Walentynów, Wojciechówka i ZielonyKąt. 2. Ł. , wś, pow. radzymiński, gm. Międzyleś, par. Klembów. W 1827 r. 10 dm. , 84 mk. Obecnie 18 os. , 261 mr. ziemi. 3. Ł. , wś, pow. chełmski, gm. Turka, par. Swierze grec. obrz. Husynne. Ob. Husynne, Br. Ch. Łysocha 1. os. przy szosie, pow. kozienicki, gm. Tczew, par. Zwoleń, od Kozienic 28 w. , 5 dm. , 14 mk. , 43 mr. ziemi. 2. Ł. , folw. , pow. konstantynowski, gm. Łysów, par. Niemojki, sąd i poczta Łosice; rozległość zamieszczona pod majątkiem Łysów ob. . Br. Ch. Łysogórka 1. wś, pow. kamieniecki, gm. Kujawy, okr. polic. Kupin, par. Tynna, mk. 760, w tej ilości 73 jednodwor. , ziemi dwor. wraz z Lewadą i Karabczyjowem Wielkim 3625 dz. W Ł. 2 folw. gospodarcze, płodo zmian. Cerkiew pod wezw. N. P. Róźańc. li czy 1051 par. i 54 dz. ziemi; dm. 111; wła sność hr. Józefy z Moszyńskich Szembekowej. 2. Ł. , wś rząd. , pow. latyczowski, gm. i par. Międzyboż, 660 mk. , ziemi włośc. 1545dz. Wś ta należała do klucza międzyboskiego, skonfi skowanego ks. Adamowi Czartoryskiemu, 3. Ł. , ob. Łysohorka. Dr. M. Łysogóry al. Góry Świętokrzyskie, jestto niewielkie pasmo górskie, panujące nad obszerną wyżyną, piętrzącą się stopniowo w obszarze zawartym między doliną Pilicy i doliną Wisły. W miarę posuwania się od dolin tych rzek w głąb objętego przez nie obszaru, wzmaga się wyniesienie poziomu. Część płd. wsch. obszaru, zwana sandomierską wyżyną, przedstawia średnio 700 do 1000 stóp wzniesienia. Dotyka ona samego koryta Wisły pod wsią Kamień Plebański pod Sandomierzem, przy wzniesieniu 730 stóp. Zbliża się również do Wisły pod Zawichostem i Piotrowicami, w innych zaś punktach oddzielona jest dość szeroką do 6 wiorst niziną nadwiślańską, wznoszącą się średnio 450 do 500 stóp npm. Przyjąwszy za podstawę porównania wzniesienie niziny nadwiślańskiej, otrzymamy 300 do 500 st. stosunkowego wyniesienia wyżyny sandomierskiej. Staszów i Łagów wzniesione są na 920 stóp, co stanowi średnią wyniosłość śródkowego obszaru. Najbardziej na płd. wysunięta część obszaru, zawarta pomiędzy Nidą, Pilicą, Czarną Przemszą i Wisłą, stanowi krakowskool kuską wyżynę, sięgającą do 1400 stóp w okolicach Olkusza i Ojcowa. Jest ona przecież zbyt odległą i zbyt wybitnie oddzieloną, by ją należało uwzględniać przy objaśnieniu stosunku pasma Ł. do otaczających je okolic. Dolina Pilicy, oddzielająca krainę równin mazowieckich od garbatej ziemi dawnej Małopolski, nie styka się bezpośrednio jak Wisła z krawędziami wyżyny sterczącej jednolitą masą i w całej wyniosłości; prawy brzeg doliny Pilicy stanowią falisto układające się wzgórza, które, rozpościerając się, w podobnej postaci wgłąb stanowią stopniowe przygotowanie niejako do wyniosłego, górzystego centra całego obszaru. Powiaty włoszczowski, opoczyński, konecki, przedstawiają nam takie falisto podnoszące się obszary. Obszar pow. iłżeckiego przedstawia podnoszenie się poziomu od dolnej Wisły. Około Iłży wzniesienie dochodzi do 800 st. Najwyższe wzniesienia wyżyny i piętrzące się na niej pasmo Ł. przypada na powiaty kielecki i opatowski. Pamiętając że wzniesienie Warszawy obserwatoryum nad poziom morza wynosi 367, 6 st. parys. około 392 st. angiel. , a więc nie wiele mniejsze jak nizin nadwiślańskich około Sandomierza 450 do 500 st. angiels. ; że wzniesienia wyżyny otaczającej pasmo Łysogór dochodzą od 800 do 1000 st. , możemy sobie utworzyć dość jasne pojęcie o stosunkowem wzniesieniu najwyższych szczytów pasma górujących o 1000 st. nad otaczającą je okolicę. Pierwsze wzniesienia, występujące wybitniej jako jednolite pasmo śród wyżyny, ukazują się w pow. koneckim pod Miedzierzą i między Małachowem a Wąsoszem. od Miedzierzy ciągnie się na płd. pasmo górzyste na Smyków, Borki i wszedłszy w pow. kielecki, idzie koło Małmużyna, Pępic, na Bobrzę, Cmińsk, Tumlin do Zagdańska. Drugie pasmo od Małachowa idzie na Kamienną Wolę, Mniów, Raszejówkę i łączy się z poprzedniem koło Cmińska. Od Zagdańska rozpoczyna się śród pasma dolina, która rozszerza się pod Kajetanowem przez utworzenie dwóch odrębnych pasm. Północne mniejsze posuwa się między Gozdem, Łączną a Klonowem pod Bodzentyn, tworząc granicę północną obszernej błotnistej doliny, której wody odprowadza Czarna Nida ku południowi. Właściwe pasmo Łysogór zaczyna się na południe od wsi Kajetanowd, na prawo od szosy z Kielc do Suchedniowa i ciągnie się koło Masłowa i Mąkocic. Pod tą wsią przerzyna je dolina Czarnej Nidy, utworzona prawdopodobnie przez napór wód szukających dla siebie ujścia ze środkowego zamkniętego obszaru. Z drugiej strony rzeki ciągnie się dalej pasmo górskie na północ od wsi Bęczkowo, Krajno, jednolitem pasmem w kierunku wsch. południowym. Od wsi Krajno grzbiet główny wynosi się jednolitym pasem aż po Łysocha Łysogóry Łysogóry Łys szczyt Łysej góry. Do Krajna przez grzbiet pasma przechodzą drogi, łączące wsie na północnym stoku ze wsiami południowego; odtąd zaś drogi znikają i występują lesiste stoki przy pokrytym rumowiskiem grzbiecie. Zaraz na początku grzbietu wznosi się szczytem Łysicy do 1865, 78 st. parys. 1984 st. angiels. nad poziom Baltyku, a więc blisko na 1000 st. po nad doliny rzek omywających stopy tego pasma i nad poziom sąsiednich osad i wsi jak Nowa Słupia, Łagów, Makoszyn, Napieńków. Poniżej tego szczytu leży klasztor św. Katarzyny, od którego i góra bierze swe nazwisko. W odległości 14 wiorst od tego klasztoru mieści się drugi głośny klasztor pobe nedyktyński Śgo Krzyża, w pobliżu drugiego wyniosłego szczytu, zwanego Łysą Górą i mającego 1908 st. Parys. 2030 st. ang. . Szczyt ten zakończa główne pasmo, rozpościerając się szeroką podstawą, ograniczoną doliną rzeki Słupianki i jej dopływów, z lesistych stoków pasma. Na stokach tych od wsch. leży osada Nowa Słupia, a od płd. wieś Trzcianka i dwie rozległe wsie na zach. od Trzcianki Bieliny i Huta. Z drugiej strony doliny Słupianki występuje w dalszym ciągu toż samo pasmo i ciągnie się aż do doliny rz. Opatówki, powstającej ze strumieni płynących z końcowych stoków pasa pod Bukowinami. Odległość dolin obu rzeczek a zarazem długość pasma wynosi 14 wiorst. Najwyższe wyniosłości są góry Jeleniewa i Zamkowa przy wsiach t. n. i pod wsią Nieskurzew szczyt mający 1417 st. ang. 450 st. nad poziom wsi. Biorąc pasmo Łysic ze stanowiska geologicznego, skały przechodowe składają główną ich masę, stanowią potężny tron, na którym osadziły się inne pokłady wyniosłego płaskowzgórza środkowej Polski. Staszic występowanie tych skał przechodowych dość ścisłemi liniami ogranicza. Idąc wierzchołkami samych litych głazów gór Śto Krzyskiej i ś. Katarzyny aż do Kielc, nagłe w okolicy tego miasta przy Chęcinach, Bolechowicach, Miedziankach, Miedzianej górze, spotyka się kresa, na której kończą się skały głazów, a poczynają skały wapienne. Zapuściwszy się zaś z góry Łysej na płd. ku Rakowu, widać w okolicach Łagowa gęsty szlak kamiennych zlepów z drobnego głazu, jaspisu, kwarcu; spotykać się daje także mnóstwo krzemieni. Wnet znachodzi się kresa, co skały głazów od opoki wapiennej oddziela. Trudno zaprzeczyć, żeby te granice przez Staszica nie były trafnie oznaczone, lubo Pusch i następni geologowie wapień przechodowy do tejże formacyi zaliczają. Grupa jednakże głazów zawsze przeważnie nazwę Łysych nosi. Skała kwarcowa czyli szarowaka, tworząca szczyty Łysej i Łysicy, jest zupełnie podobna do szwedzkiego fjallsandsteinu. Jest to biały, Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 59 Łys szary i zielonawy ziarnisty kwarc, mający gdzieniegdzie cośkolwiek miki w sobie i miejscami zmienia się w piaskowiec. Łupek tromatowy po większej części obfituje w kwarc i częścią jest on prawdziwym łupkiem glinowym, jak pod Klimontowem i Miedzianą górą, częścią stanowi rzeczywisty tromat, jak przy Bodzentynie, rzadko tylko przechodzi w skały trapowe, jak pod Słaboszewicami poniżej Opatowa Pusch. W skale kwarcowej nieraz znaleść można piękne sztuki kwarcu skrystalizowanego, a mianowicie przezroczystego kryształu górnego lub też zafarbowanego nieco żelazem Piątkowski. Pod względem metalurgicznym pasmo Łysogór jest bardzo ważne, Formacya przechodowa, mianowicie wapień, dostarczający pysznych marmurów Chęciny, Słupie mieści także żyły rudy ołowianej i ślady miedzi. Daleko jednak ważniejsze są te pokłady kruszcowe jakie formacya przechodowa w sobie zawiera, a które lezą wszystkie pomiędzy skałą kwarcową a wapieniem. Tu należą rudy miedziane miedz siarczykowa, płowokrusz miedzi, czerń miedziana, malachit i lazur miedziany, miedź krzemionkowa, miedź czerwona, miedź rodzima, ruda szara manganowa, ruda czarna manganowa i wiele innych rzadkich minerałów w małej bardzo ilości. W znaczniejszych partyach znajdują się rudy żelazne a mianowicie ruda żelazna między szarogłazem i wapieniem sylurycznym, w potężnym ciagu idącym od Łagowskiej Woli, Wszachowa do Makoszyn, Sierakowa, ku Krajnie, Daleszycom, Niestachowowi i Mojczy. Znajduje się tu także ruda żelazna czerwona. Na granicy szarogłazu, w świeższych utworach, spotykamy liczne ciągi rudy żelaznej, lecz o tych przemilczamy, gdyż należą do innych utworów i ciągną się w okolice przez właściwe pasmo Łysogór niezajęte. Dział wodny tej okolicy, dla braku ściślejszych spostrzeżeń, nie jest dokładnie oznaczony. Należałoby zbadać kierunek i wysokość wytrysku różnych dość obfitych, szczególnie na stronie północnej, źródeł i strumieni. W każdym razie pasmo Łysogór, w połączeniu z sąsiedniemi wzgórzami, stanowi dział wodny między Pilicą a górną Wisłą, chociaż nurty tej pierwszej rzeki biegną grzbietem działu wodnego płaszczyzny wyniosłej między Wartą a Wisłą. Biorąc rzecz ściślej, możemy naznaczyć cztery grupy strumieni górskich z pasma tego początek biorących. W pierwszej grupie pomieścimy Czarną Nidę czyli Morawicę, która wybiega z pod Nowej Słupi i płynąc pod Daleszyce, ma ujście pod Żernikami do Nidy. Do niej wpada Bobrzyca mająca swe źródło pod wsią Zagdańskiem, a zabrawszy Silnicę czyli Dąbrówkę pod Białogonem, pod Surowizną znajduje swój kres. Do drugiej grupy należą strumienie 55 biegnące głębokiemi jarami po wschodniej po chyłości gór. Z tych główniejsze są rzeczki Czarna, bierze początek w bliskości wsi Cisów, płynie około miasta Rakowa, Staszowa, a za Połańcem wpada do Wisły. Zabiera z lewej strony górski potok Łagówkę albo Łagowicę, biorącą początek w lasach łagowskich za Rakowem. Koprzywianka czyli Wrona ze źródeł na płn. Staszowa w dobr. Mostki; ubiegłszy mil sześć, pod wsią Bogoryą, poniżej Pokrzywnicy, wpada do Wisły. Zabiera górski potok Klimontówkę, wypływającą z pod Iwanisk. Opatówka czyli Łukawa bierze początek popowyżej Opatowa. W całej długości ściśnięta górami, pod Słupczą wpada do Wisły. Trzecia grupa obejmuje obszerny system rz. Kamienny. Rzeka ta rozpoczyna się z pod Odrowąża między Końskiemi i Szydłowcem, a wpada do Wisły pod Wolą Pawłowską. Do Ćmielowa kierunek jej jest prawie płd. wschodni, poczem zwraca się ku płn. , a od Bałtowa ku północowschodowi. W całej niemal długości otoczona górami, a pod wsią Ćmielowem, od Ćmielowa do Borowni pod Bałtowem i Skarbczą płynie wartko ścieśniona wyniosłościami. W wyższym biegu zabiera wody górskie Łęczny z prawej strony pod Bzinem, Kaczki poniżej Wąchocka. Ostatni ten strumień bieży z pod Bodzentyna od wsi Siekierno, posiada wodę obfitą, licznemi strugami zasilaną. Czwartą grupę stanowią rzeczki Iłżanka i Radomka, z pierwszych wyniosłości gór wypływające na równiny. Jakkolwiek pasmo Łysogór nie jest tak wyniosłe, aby różnice klimatyczne widocznie spostrzegać sie dawły, to jednak wzniesienie ich nad poziom morza, wybieganie najwyższych cypli nad okolicę, rodzaj gleby, liczne potoki i lasy, czynią klimat surowszym średnio niż w innych okolicach. Armiński podczas swoich pomiarów astronomicznych podaje następujące wypadki. Termometr na Łysicy średnio od 15 czerwca do października 1829 r. wskazywał 14, 154, kiedy w tymże samym czasie w Warszawie 15, 988. Różnica ta stałej się utrzymuje, jak to widzimy z następującego rozłożenia temperatur na miesiące letnie na Łysiej; w Warszawie od 15 do 30 czerwca 18 77 22, 00 lipiec l7 13 19, 14 sierpień 16 19 17 68 wrzesień 14 06 15 45 paździer. 4 62 5 67. Załować należy, iż nie mamy danych meteorologicznych stale na tem cyplisku notowanych. Wykazałyby one także ilość dni pogodnych i słotnych. W ogóle zacząwszy od września panują tu mgły i ulewy niemal codzienne. Toż samo powtarza się i na wiosnę. Nawet i dla praktycznego życia różnice klimatyczne są dość znaczące. Kiedy bowiem w okolicach nadwiślańskich śniegi giną, to na północnych stokach gór jeżdżą jeszcze saniami; kiedy w pierwszych sucho, w drugich błota; tu źniwo, a tam zboża zielone. Mgły, okalające Łysogóry, stanowią pod pewnym względem barometr pogody lub słoty dla okolicy. Jeżeli bowiem wieża StoKrzyskiego kościoła widna jest jasno, można spodziewać się pogody, w przeciwnym razie niezawodna słota. Barometr na Łysicy zredukowany do O wykazuje w calach i liniach paryskich 26 0, 8832 średnio, w Warszawie w tymże czasie 27 7, 8116. Widok zewnętrzny Łysogór ma w sobie wiele odrębnego, mianowicie we właściwem paśmie. Niższe wyniosłości i stoki są zwykle łagodnego spadku, pokryte mniej więcej urodzajną glebą, pokrajaną już to pługiem w pola różnej wielkości, już w łąki, lub też zajęte lasami i gajami. Najwyższy tylko łańcuch, od Nowej Słupi do ś. Katarzyny, nosi na sobie cechy lesistości i dzikości. Złomy głazów występują tu potężnie i w dziwacznych kształtach nieraz stanowią one rumowiska z wielkich kamieni złożone. Szczególniej na wschodopółnoc okolicy, gdzie rumowiska te, często na 15 stóp grube, potężnemi płatami okrywają stoki gór. Sławna droga królewska do klasztoru StoKrzyskiego jest ich przykładem. Dało to nawet powód do mniemania niektórym geologom, iż Łysogóry musiały być dawniej wyższe i tylko wstrząśnienie wulkanicznej natury mogło spowodować tak wielkie zburzyszcze skał. Prawdopodobnie jednak są to ciągłe wpływy atmosfery i wód. W stronie zachodniej na stoku góry Łysicy, spostrzegamy znaczne przestrzenie skaliste, obnażone z lasu i dla tego u ludu gołoborzem zwane. Są one według podań miejscami gdzie czarownice ze złemi duchami w sabat harce wyprawiają. Kwarcytowe te salony zasłane są olbrzymiemi łomami, między któremi gdzie niegdzie tylko, wznoszą się klomby z kilkunastu jodeł złożone. Gładkie boki łomów pokrywają porosty, między któremi główną gra rolę sławny porost geograficzny Lichen geograficus v. Rhizocarpon geograficum i te tworzą tak rozliczne wzory, że niczem są przeciw nim dywany ręką ludzką utkane. Jak powiedzieliśmy całe to pasmo przeważnie pokryte jest potężnym i starym lasem. Puszcza ta musiała rozciągać się szerzej niż obecnie, bo kiedy już około Sandomierza i nad brzegiem Wisły kultura czyniła swe postępy, okolice gór Łysych przedstawiały dzicz nieprzebytą. Obecnie znajdujemy tu wiele naszych drzew w pysznych egzemplarzach. Najpospolitszemi są sosna pospolita, gdzie niegdzie lubo rzadko modrzew, często jodła, grab, buk, dąb, jesion, klon, jawor, Jarząb sorbus aucuparia znacznej grubości. Szczególniej pyszne są jodły, których Łysogóry Łysoki Łysołaje Łysomice Łysohorka korzenie, czepiając się żyznej ziemi w rozpadlinach skał, rosną niemal w powietrzu. Pod cieniem tych bogatych lsów, tak cennych dla górnictwa krajowego, krzewi się pyszna roślinność, którą tu, według spisu prof. Wojciecha Jastrzębowskiego z 1829 r. , wymienimy jako charakterystykę botaniczną tych gór. Według tej determinacyi znajduje się Clavaria ophioglossoides L. , Phallus impudicus L. , Geastrum multifidum Dec. , Bocomyces ericetorum Dec, Leskea complanata Dec, Asplenium trichomanes, Asplenium ruta muraria, Aspidium fragile Dec, Polystrichum aculeatum et spinolosum Dec, Polypodium vulgare, Polypodium dryopteris, Polypodium phaegopteris, Struthiopteris germanica Wild. , Botrychium mactricaria Sgreg. , Convallaria verticillata, Chenopodium bonus henricus, Salvia verticillata, Verbascum blattaria, Atropa belladona, Senetio ovatus Res. , Asperulla odorata, Anthriscus elatior Res. , Clematis erecta, Cardamine impatiens, Viola mirabilis, Rubus suxatilis, Abies pectinata Dec, Taxus baccata, Ulmus suberosa Dec, Sambucus racemossa, Cornus sanguinea, Hedera Helix, Anthriscus elatior Bes. , Tilia parviflora Bes. , Crataegus monogyna. Rosa tumentosa, Rubus fruticosus, Prunus avium, Prunus spinosa, Citisus nigricans, Evonymus verrucosus. Z większych zwierząt ssących znajdują się tu tylko sarny, lubo do 1840 r. , jak świadczą tutejsi myśliwi, znajdowały się i niedźwiedzie. Pozostaje nam jeszcze wspomnieć o mieszkańcach gór Łysych. Są to zwykli Sandomierzanie, niczem nie różniący się od swych braci z nad Wisły, może tylko większą przesądnością. Wielu z nich zajmuje się wyrabianiem przedmiotów z drzewa, jako to dzwon do kół, łopat, grabi, obręczy i t. p. Na płn. zach. stronie dość obfite pastwiska pozwalają na rozwinięcie hodowli bydła, co też ma miejsce w okolicach miasta Bodzentyna, gdzie włościanie wyrobili sobie nawet rasę tak nazwanych wołów kamieniarskich, poszukiwanych na jarmarkach w okolicy i w Łowiczu. Od strony sandomierskiego i opatowskiego lud znajduje zatrudnienie w górnictwie. Zródła, w których czytelnik znaleść może obszerniejsze wiadomości o Łysogórach są MalteBrun Tableau de lą Pologne o górze ŚwiętoKrzyskiej, 73. Armiński T. S. Opis góry StoKrzyskiej Pamiętnik Sandomierski II, str. 427 438. Staszica O ziemiorództwie gór dawnej Sarmacyi, a później Polski, w Rocznikach Towarz. przyjaciół nauk na rok 1840; rozprawa 1sza O pasmie Łysogór, t. IV, str. 1 55. Pusch Jerzy Geognostyczny opis Polski osobne wydanie str. 15 i dalsze; obszerniej zaś tenże przedmiot w jego dziele Geognostische Beschreibung von Polen 1. I. Sehneider Die Struktur und LagerungsVerhältnisse der Gebirgsbildungen am nördlichen Abhange des Sandomirer Gebirges in dessen östl. Gegenden, pomieszczone w Karlsena archiwum r. 1829, t. XIX, str. 450 498. Wolskiego Rys hydrografii Królestwa Polskiego Bibl. Warszawska, r, 1849, maj, str. 229 i dalsze. Wspomnienia z podróży przez uczniów Marymontu w 1854 r. odbytej, pod przewodnictwem prof, W. Jastrzębowskiego, str. 88 i art. Ad. Wiślickiego w Enc. Org. Br. Ch. Łysohorka, 1. wś, pow. lityński, . o 23 w. od m. Lityna, do par. którego należy, gm. Chmielnik; mk. 410, ziemi wł. 619 dł. Należała do klucza nowokonstantynowskiego Rzewuskich; od nich nabył ks. Adam Czartoryski i odprzedał Jaroszyńskim. W ostatnich czasach przymusową sprzedażą przeszło do hr. Koczubeja. 2. Ł. , wś rządowa, pow. lityński, gm. Owsianiki; z Majdanem Łysohorckim ma 430 mk. ; 965 dz. ziemi, 62 domy; par. w Nowym Konstantynowie, ziemia glinkowata. Wieś bojarska, należała do starostwa chmielnickiego, w czasie lustracyi Humickiego w r. 1616 władali nią Łysohorscy, następnie wraz Majdanem i Horbowcami tworzyła oddzielne starostwo horbowieckie, nadane na 50 lat prawem emfiteutycznem Michałowi Jełowieckiemu. Dochód roczny wynosi 850 rs. , kwarta 773 rs. Rozwinięte tu rybołówstwo. 3. Ł. al. Łysahora, wioska, pow. Winnicki, gm. Jóźwin, par. Winnica, dm. 40. Ob. Jakuszyńce, 4. Ł. , ob. Łysogórka, Dr. M. Łysohurski Majdan, przysiołek, pow. lityński, par. Lityn. R. 1868 miał 8 dm. Łysokanie, przys. do Grotkowic, pow. bocheński, o 11 kilm. od Niepołowic, na płn. wsch. od Grodkowic. Łysoki, ob. Grabica, Łysołaje, wś i folw. , pow. lubelski, gm. Jaszczów, par. Biskupice. Leży przy linii dr. żel. Nadwiślańskiej, o 1 1 2 w. od Minkowic ku Trawnikom. W 1827 r. 44 dm. , 246 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Ł. rozległy mr. 2187; grunta orne i ogrody mr. 392, łąk mr. 283, pastwisk mr. 16, wody mr. 34, lasu mr. 925, nieużytki i place mr. 35. Bud. mur. 6, z drzewa 15; młyn wodny, pokłady kamienia wapiennego i torfu. Rzeka Wieprz przepływa granicą wschodniopół nocną; wś Ł. osad 32, z grun. m. 458. Łysomice, niem. Lissomitz, dok. Pasendorf, Posemsdorf, Bosemanndorf, dobra, pow. toruński, na bitym trakcie toruńskochełmińskim, 1 milę od Torunia, Obszaru liczą roli ornej hekt. 580, łąk 98, pastw. 9, lasu 398, nieuż. 23, wody 2, ogółem obszaru hekt. 1111, bud. 26, dm. 16, kat. 208, ew. 14. Parafia i szkoła Papowo, poczta Ostaszewo, dawniej Toruń. W miejscu jest cegielnia i znaczna melkarnia, Łysohorka Łysohurski Łysokanie Łysonia mleko odstawia się do Torunia; wyprzedaż tuczonych owiec. Dziedzic obecny Edward Donimirski. Wieś Ł. istnieje od najdawniej szych czasów. Znajduje się tu cmentarzysko grobów skrzynkowych kamiennych, z którego jedna urna czarna i 3 pokrywy czerwone od urn zniszczonych wydobyte zachowują się w zbiorach towarz. kopernikowego w Toruniu. Miejsce położenia cmentarzyska nie jest bli żej oznaczone. Początkowo należały Ł. do komturyi toruńskiej i bywały gburom na czynsz wydawane. R. 1415 donoszą księgi czynszowe krzyżackie, jako we wsi Ł. było włók ogółem 27, każda z nich czynszowała po 20 skot. , tylko wł. 18 było obsadzonych, 9 pu stych, karczma dawała czynszu 3 m. Podług dokum. z r. 1438 sołtys tutejszy posiadał 6 wł. wolnych, R. 1457 król Kazimierz Ja giel, darował Ł. wraz z całą komturyą daw niejszą toruńską Toruńczanom na własność za usługi w czasie wojny krzyżackiej wyświad czone. Jak się wzmiankowało, wieś ta była od początku włościańską czyli czynszową. W na stępnych czasach, nie wiadomo już kiedy, obróciło ją miasto na folwark. R. 1575 dnia 22 maja Toruńczanie zastawili Ł. wraz z inne mi pobliskiemi wioskami, Lulkowem, Koryta mi i Lubiankami Feliksowi Finke, star. dział dowskiemu, za pożyczoną im kwotę 45000 fl. Kiedy, potem wykupione zostały te wsie, akta nie donoszą. R. 1649 powstał ogień na folw. w Ł. , który wszystkie zabudowania w perzynę zamienił. Przyczyną był pisarz tutejszy, któ ry przy suszeniu konopi należytej ostrożno ści nie zachował; za to do więzienia wtrąco ny i po odbytej karze wydalony. Po okupacyi pruskiej, miasto Toruń wydało Ł. w wieczystą dzierżawę, a następnie na wła sność prywatnąodprzedało. Po Prądzyńskich nabył te dobra Edward Donimirski i dotąd posiada. Ob. Gesch. des Culmerlandes, str. 114; Ossowski, Mapa archeol. Prus zachod nich, str. 67; Wernicke, Gesch. der Stadt Thorn, str. 272. Kś. F. Łysonia, góra znaczna i położysta, wzno sząca się na południe od gościńca wiodącego z Brzeżan do Kozowy, między dolinami rz. Li py Złotej i Ceniówki czyli Kuropca, pod 42 39 12 wsch. dłg. g. , a 49 26 płn. sz. g. Zachodnie stoki góry opadają do doliny Zło tej Lipy, w której u stóp góry rozpościerają się obszerne łąki Adamówki; stok jej południowo zachodni zwie się Za aroblą. Stok wscho dni i północny pokrywa las, zwierzyńcem zwa ny. Wzniesienie 401 m. npm. Br. G. Łysonie, dok. Lisonie, Lieszyn, Liesson, Springe, wś, pow. łecki, na pruskoluterskich Mazurach, przez ludność polską, jeżeli od początku nieosadzona, to później z pewnością zajmowana. Pierwotnie nazywała się Springe, jak widać z dokum. O pierwszem założe niu niewiadomo. Oddawna znajdował się młyn w Ł. R. 1450 Wolfgang von Sauer wójt rastemborski, nadaje Bartoszowi Kowa lowi młyn o 1 kole i 2 włóki w miejscu, które zwią Springe. R. 1550 książę Albrecht za twierdza Maciejowi Łysoniowi Lyssun, Liszen, od którego zapewne wieś ta ma nazwę, posiadanie kawału boru, kupionego przezeń za 180 grz. między strugą Grądówką i Kotlewką a łąkami pana Myślęty, nadając mu prawo magdeb. Ob. Kętrz, Ludność polska w Prusiech, str. 473. Kś. F. Łysów 1. wś włośc. i os. leśna, pow. ko necki, gm. Grodzisko, par. Radoszyce, od Koń skich 23 w. ; gruntu mr. 172, dm. 20, mk. 163. os. leśna ma 30 mr. , 1 dm. , 6 mk. 2. Ł. , wś i folw. pow. konstantynowski, gm. Łysów, par. r. 1. Niemojki, r. g. Łysów, rozl. mr. 4618, dm. , 52, ludności 592. Szkoła początkowa, cer kiew erekcyi niewiadomej, ostatnia wzniesiona 1755 r. , odnowiona 1849 r. Gm. Ł, graniozy z gm. Chlebczyn, Przesmyki i Czuchleby, ma 2895 mk. , rozległ. 5269 mr, sąd gm. okr. IV i st. poczt. Łosice o 8 w. , do Janowa 35 1 4 w. W skład gminy wchodzą Czuchów, Cz. folw. , Cz. Pieńki, Duplewice, Gruszew, Helenów, Jó zefów, Ksawerów, Łysów, Łysowska Wólka, Łysocha, Maryniu, Moszkowice, Niemojki, PatkówPrussy A. i B. , Puczyce, Ruszków i Zaborze. Według Tow. Kred. Ziems. dobra Ł. składają się z folwarków Ł. i Łysocha, wsi Ł. , Wółka Łysowska, Myszkowice i Duplewice, rozleg. wynosi mr. 2435 folw. Ł. grunta orne i ogr. mr. 508, łąk mr. 202, pastwisk mr. 22, wody mr. 5, lasu mr. 1122, nieuż. i place mr. 20, w osadach mr. 23, razem mr. 1902, bud. mur. 13, z drzewa 23, płodozmian 11po lowy; folw. Łysocha grunta orne i ogrody mr. 509, łąk mr. 17, nieuż. i place mr. 9, razem mr. 533, bud. z drzewa 5, płodozmian 4polo wy. Gorzelnia, browar, młyn wodny, tartak, cegielnia; rzeczka Tocznia przepływa. Wś Ł. os. 50, z grun. mr. 255 wś Wólka Łysow ska os. 19, z grun. mr. 568; wś Myszkowice os. 13, z grun. mr. 298; wś Duplewice os. 50, z grun. mr. 685. Rz. Łysowa, rzeka mała, która pod Beresteczkiem wpada do Styru. Dykcyonarz Echard a. Łysowanie, ob. Lisowanie. Łysowicze, wś w pow. mińskim, ku granicy pow. wilejskiego, nad rzeczką Łysówką, w gm. białoruckiej, osad włócznych 8, miejscowość wzgórkowata i niebezleśna. A. Jelski Łysówka, pot. górski, nastaje w południowej stronie wsi Rosochami zwanej, w pow. staromiejskim, na granicy Rosoch z gm. Wołoszynową; płynie na płn. zachód przez wś Rosochy i przez obszar Terła, gdzie uchodzi Łysonia Łysów Łysowanie Łysowicze Łysowa Łysówka Łysonie Łysowska Łysy Łysycia Łysymłyn Łysza Łyszcz Łyszcza Łys Łyszczańci Łyszczarz Łyszcze Łyszczek Łyszczyce Łysze Łyszka Łyszki Łyszkowice Łysownia Łysownia z lewego brzegu do pot. Borsukami zwanego. Długośó biegu 5 1 2 kil. Br. G. Łysownia, wzgórze w pow. brzeżańskim, por. Kuropiec. Łysowody, wś, pow. kamieniecki, poczta i par. Gródek, u źródeł rz. Tychen, wpadającej do Wierzchówki, dm. 230, mk. 1312, ziemi włośc. 1694 dz. ; dwor. 1274; pałac, piękny ogród. Cerkiew pod wez. N. P. Rożańc, ziemi cerk. 45 dz. Ziemia czarna, urodzajna. Wał Trajana przechodzi przez pola tej wsi. Szkoła wiejska, kaplica katolicka dziś zamknięta. Zuzanna z Felsztyna ob. Herburtówna, wniosła tę majętność w dom Stadnickich, wychodząc w r. 1675 za Franciszka Stadnickiego; władali nią następnie Raciborowscy; dziś Żurawskich. ŁysowskaWólka, wś, pow. konstantynowski, gm, Łysów, par Niemojki Łysów gr. obrz. . Ma 16 dm. , 163 mk. , 568 mr. rozl. Por, Łysów. Łysowszczyzna, zaśc prywatny, pow. wilejski, o 26 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 1 dm. , 7 mk. 1866. Łysowszczyzna, folw. w zach. stronie pow. ihumeńskiego, nad rz. Swisłoczą z lewej strony, przy gościńcu wiodącym ze wsi Pereżyr, Lesznicy, Iwańkowszczyzny do Sieniła, dawniej bardzo długo dziedzictwo Prószyńskich, od r. 1876 nabyta przez mieszczanina Szota; ma obszaru przeszło 5 1 2 włóki, glebę i łąki dobre; okr. polic. śmiłowski, gm. pereżyrska; od gub. miasta Mińska 3 mile. A. Jelski. Łysy, ob. Lisy. Łysy, niem. LyssaMühle, młyn, pow. ostrzeszowski, 1 dm. , 2 mk. , należy do wsi Opatowa. Łysy, góra, wznosząca się na granicy gm. Woli Koblańskiej w pow. staromiejskim i Zworu w pow. Samborskim, pod 40 45 15 wsch. dłg, g. F. , a 49 33 20 płn. sz. g. ; wzniesienie 622 m. Ze stoku zachodniego wo dy spływają do Krzemianki ob. , z. wschod niego do Wolanki. Br. G. Łysycia, ob. Łysia. Łysy gaj, os. w Pieniakach, pow. brodzki. Łysy horb, znaczne wzgórze polne, wzno szące się na granicy gmin Dulib, Horodyszcza cetnarskiego i Otyniowic, pod 42 10 wsch. dłg. g. F. , a 49 27 płn. sz. g. Wzniesienie 297 m. npm. Br. G. Łysymłyn, niem. Lissmühle, ob. Chojnica. Łysy okop, folw. na obsz. dwor. Łubianki wyżne, pow. zbaraski. Łysza, pow. lwowski, ob. Gaje. Łyszcz, folw. poleski w pow. pińskim, okr. pol. lszym łohiszyńskim, dziedzictwo Cze chowskich, ma 21 1 4 włók. Al. Jel Łyszcza al. Łyszcz, Łyszcze, wieś i dobra w pow. pińskim, nad rz. Wisłą al. Wiślicą wpadającą do jez. pohoskiego, przy gościńcu Łys pocztowym wiodącym z Nirświeża i Kiecka do Pińska, o 16 w. od Bobryk, o 5 mil od Pińska, gm. dobrosławska, okr. polic. lszy łohiszyński; wś ma osad dawnych 37, była tu st. pocztowa, grunta piaszczyste, miejwowość całkiem odludna, poleska. Dobra, własność Skirmuntów, daw Lubańskich, mają obszaru około 80 włók, łąk dostatek, grunt w kulturze. Była tu kaplica katol. Za Janasza archimandryty ławryszewskiego, mianowicie w r. 1517, Aleksander Iwanowicz Chodkiewicz, marsz. nadw. i podskarbi litewski nadał Łyszcze prawem wieczystem monasterowi ławryszewskiemu ś. Bazylego. Ob. St. Stebelskiego Ostatnie dzieła, wydanie krak. 1877 r. str. 98. A. Jelski. Łyszczańci, ob. Leszczańce. Łyszczarz, pust. , pow. sieradzki, gm. Godynice, par. Wojków, odl. od Sieradza w. 26, dm. 2; por. Brąszewice. Łyszcze, ob. Kłobukowo, Łyszcze, wś w dek. łuckim, ma kaplicę katol. parafii Kołki. Łyszcze, mylnie Liscie. młyn wodny do Pisarzowic, pow. toszeckogliwicki. Łyszczek, gajówka i leśniczówka, na ob szarze gminy Rewny, w pow. czemiowieckim. Br. G. Łyszczyce, st. dr. żel. brzeskograjewskiej, między Brześciem a Wysokiem Litewskiem, o 24 w. od Brześcia Litewskiego, o 104 w. od Białegostoku; pow. brzeski, 5 okr. polic. wysokolitewski. Łyszczyce, wś, pow. starodubski gub. czernihowskiej, o 22 w. od m. pow. , 264 dm. , 1969 mk. Łysze, ob. Lisze. Łyszka, cb. Łyżka. Łyszki, ob. Sławęcin. Łyszkowice 1. kol. i wś, pow. łowicki, gm. Łyszkowice, par. Pszczonów; od Łowicza w. 13 do 15, od Mszczonowa w. 4. Wieś albo osada fabryczna leży nad strumieniem Bobrówką vel Kalenicą. Liczy przeszło 1500 ludności katol. 1066, ma cukrownię, browar, w którym pracuje 7 ludzi produkcya przeszło 12000 rs. , olejarnię i cegielnię. Do października 1880 r. mieściło się tu biuro administracyi ks. łowickiego. Są 3 szkoły, sąd gminny i stacya pocztowa. Przy urzędzie gminnym istnieje kasa zaliczkowowkładowa gminna w 1878 roku było obrotu rubli sr. 6070 kop. 38, dom zajezdny, kilka sklepików, piekarnia, rzemieślnicy różni tu mieszkają. Kolonia ma 130 katol. Był tu zamek, należący do województwa rawskiego; arcyb. Baranowski miał dla wygody swej dom mieszkalny, a Jan Lipski wystawił piękny pałac na podmurowaniu, obrazami i napisami arcyb. gnieźn. przyozdobił i miejsce to obrał za stałą siedzibę. Prymas Maciej Łubieński odnowil Łysowody Łysowszczyzna Łyszny Łyszkowska gmachy i piękną kaplicę przy pałacu wystawił. W Ł. zmarli 2 arcybiskupi Lipski i Wacław Leszczyński. W r. 1852 w Ł. miano założyć fabrykę jedwabiu, lecz mury przerobiono na fabrykę cukru, należącą dziś do ss. Hermana Epsteina et comp. W. 1860 r. ona to pierwsza, dla zaoszczędzenia lasów, urządziła ognisko do opalania węglem kamiennym. W 1878 r. spotrzebowała węgla za 49100 rs. i drzewa za 6345 rs. W porze letniej przy samej rafineryi zatrudnia około 300 osób, a w zimowej podczas zwożenia, odbioru i przerabiania buraków do 800 ludzi. Produkcya roczna 494750 rs. , a samych buraków użyto za 138000 rs. , kości za 10360, wapna za 4600 rs. Przy fabryce są koszary dla robotników, kasa oszczędności; pomoc lekarska i kształcenie dzieci pracujących rzemieślników w trzeciej szkole elementarnej bezpłatnej, jest zapewnione. Głównym motorem w fabryce jest para z 8 kotłów parowych, każdy o sile 30 koni, zaczem w zupełnym biegu fabryka może rozporządzać siłą 240 koni. Zastosowano tu także zużytkowanie pary straconej. Jest i machina parowa o sile 30 koni, obsługująca 10 pras hydraulicznych, płóczkę, tarkę podwójną, 2 pompy wodne, 2 wtłaczające wodę z kondensacyi do kotłów parowych. Ma i drugą takąż machinę do pomp powietrznych, 4 aparata w próżni do gotowania, machina ta obsługuje także 2 pompy wodne i dźwignię do podnoszenia kości z cedzideł na 2 piętro fabryki. Machina trzecia o sile 6 koni prowadzi 4 odśrodkowce i podnosi ciężary. Znajduje się także mała machinka parowa na pompę powietrzną do produkcyi gazu kwasu węglanego według metody Rousseau; 2 machinki parowe, każda o sile 3 koni pompujące wodę do kotłów parowych; machina siły 6 koni poruszająca młyn do mielenia kości i 2 dźwignie do podnoszenia onych na górne piętra, oraz tokarnia, która wchodzi w skład warsztatów ręcznych, jakie fabryka posiada, a mianowicie kuźnię, kotlarnię, gisernię, ślusamięj stolarnię i t. d. W 1881 r. kolonia mr. 418, osad 19 klasy 1ej. W 1864 r. mr. 421, osad 19, ludności 244. Lib. ben. Łaskiego, nazywa Ł. Lyskowycze, Laskovicze. Administrator w. ks. Konstantego cegłę z zamku łowickiego użył do wybudowania pałacu w Ł. w 1822 r. W r. 1881 dm. dwor. 12, prywatnych 35, propinacyi 5 i 22 fabrycznych, razem 74. Na kolonii 20 dm. , urząd gminny, apteka. Gm. Ł. ma 1878 r. ornej ziemi mr. 17618, pastw. mr. 4933, łąk mr. 1318, lasy mr. 1304, nieuż. mr. 2266, razem mr. 27399. Fabryka cukru, browar, 2 olejarnie 2 ludzi, produkcya 499 rs. , U wiatraków i 7 młynów wodnych prod. 22230 rs. , 27 ludzi. Ludn. prawosł. 3, katol. 8917, ew. 543, żyd. 205, razem 9668 osób. Gruntu zaś było mr. 25518, osad 954, nomenkl. 20. Na wystawie łowickiej w 1859 r. gmina odznaczyła się wyrobami wełnianemi i lnianemi. Hodowla sztuczna ryb. Wieś arcybiskupia Ł. , tworząca z rozległemi okolicznemi włościami osobny niegdyś klucz dóbr arcybiskupich, do którego należały folwarki Łyszkowicki, Chlebowski, Baranowski, Uchański, Szeligowski i wsie Ł. , Czatolin, Wrzeczko, Żabki, Rzeczyca, Szeligów, Łajów. Kuczków, Zakalin, Kalenice, Uchań, Bobrowa, Wola Drzewicka, Jacochów, Pszczonów, Chlebów i Retniewice z obszarem gruntów około 250 włók, rozległemi lasami, łąkami, stawami i kilku młynami. Były tu stajnie, browary, masztalernie. .. it. d. arcybiskupie. Ze stadniny łyszkowickiej rozchodziły się konie rzadkiej piękności, sławne na całą Polskę. Ogród w guście włoskim założony przez Lipskiego, był jeszcze za czasów arcybisk. Olszowskiego. Ekonomia dóbr Ł. ks. łowickiego składała się w 1862 r. z folw. 1, wsi 56, młynów 9, osad 2, wójtostwo 1; w ogólnej rozległości 69547 mr. 2. Ł. , wś nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Niemysłów, par. Siedlątków, odl. od Turku w. 28; dm. 8, mk. ob. Siedlątków. 3. Ł. , dwie os. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Niemysłów, par. Pięczniew; odl. od Turku w. 28; 1 os. dm. 1, mk. 7; 2 os. dm. 1, mk. 4. Należą do dóbr Siedlątków. 4. Ł. , wś, pow. miechowski, gm. i par. Koniusza ob. ; folw. poduch. 396 mr. nabył Dunin za 31002 rs. 1884. 5. Ł. Wsie t. n. wymienia Łaski Lib. ben. w par. Pabianice I, 380 i w par. Skączniew I, 405. R. Ocz. Łyszkowska kolonia, wś, pow. łowicki, gm. Łyszkowice, par. Pszczonów; 130 mk. Łyszkowska Wola i Smolana Wólka, wś, pow. turecki, gm. i par. Niemysłów; odl. 30 w. od Turku, ma 17 dm. , 134 mk. Łysznia, ob. Łyczna. Łyszny, poroh na Dnieprze. Łyszny, poi, wpada do rz. Siwki, por. Krechowice. Łyszów, ob. Lisów. Łyszów, folw. na wschód od Sadkowej Góry, pow. mielecki, zwany też Lisówką, na lew, brz. Wisły. Łytiecie, ob. Latacz. Łytowyszcze, ob. Litowiska. Łytwyniw, ob. Litwinów. Łytynia ob. Litynia. Łyuża, rz. , dopływ rz. Rzeżycy z prawej strony, Łyuziniki, wś w pow. lucyńskim, parafii korsowskiej, własność Szadurskich. Łyżbice, niem. Lischbitz, wś, pow. jabłonkowski na Szląsku austr. , par, katol. Wędrynia, par. ewang. Bystrzyca, rozl. mr. 801, ludn. 1013. Łyszkowska kolonia Łyżbice Łyuziniki Łyuża Łytynia Łytwyniw Łytowyszcze Łytiecie Łysznia Łyszów Łyżka Łyżwy Łyżycze Łża Łyżeńce Łyżeńce, karczma, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 50 w. od Swięcian, 1 dm. , 7 mk. żyd. 1866. Łyziny al. Łysiny, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Koniecpol, par. Borzykowa Łaski, Lib. ben. I, 511. W 1827 r. było 26 dm. , 183 mk. ; obecnie jest 48 dm. , 346 mk. , ziemi włośc. 298, ziemi dwor. 1062 mr. , w tem 602 lasu. Stosunek pól do łąk 9 1. Grunt piaszczystogliniasty na spodzie marglowym. Staw, sadzawki, wiatrak domowy, karczma, szkółka wiejska. Folw. należy do dóbr Radoszewnica. Łyżka, zaśc. szlach. , pow. trocki, 3 okr. adm. , 64 w. od Trok, 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Łyżka al. Łyszka, góra lesista, wznosi się na granicy Przyszowy i Łukowicy, w pow. limanowskim, pod 38 8 wsch. dłg. g. F. , a 49 38 30 płn. sz. g. Wzniesienie 807 m, npm. Od wschodu opada zwolna do doliny rz. Słomki, od południa do dol. . Łukowicy. Południową kończynę pasma, w którym wzno si się Ł. , tworzy szczyt Pępówka, 777 m, wy soka. Br. G. Łyżniaki, pustk. , pow. częstochowski, gm. Popów, par. Kłobuck. Łyżwy, wś włośc. nad rz. Kamienną, pow. iłżecki, gm. i par. SkarzyskoKościelne; odl. 23 w. od Iłży, ma 10 dm. , 39 mk. , 143 mr. ziemi. W 1827 r. wś duchow. 3 dm. , 25 mk. Łyżycze, wś, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 50 w. od Święcian, 7 dm. , 79 mk. , z tego 71 prawosł. , 8 żyd. 1866. Łża, Lża, rz. , lewy dopływ rz. Utroi, poczyna się w pow. lucyńskim niedaleko wsi Subinowo płynie 170 w. ku płn. w gub. pskowskiej. Por. Muldowa. Łyżeńce Łyżniaki Machary Macadel Mac Macharce M. Maad. węg. , ob. Mada. Maagstim niem. , al. Ackmenischken, folw. należący do dóbr ryc. Juckstein, pow. ragnecki. Do dóbr tych należą jeszcze dwa inne fol warki Dundeln i Mikehmen. Cały ten klucz obejmuje razem 1105, 56 ha. i to roli ornej i ogr. 731, 98, łąk 105, 41, pastw. 122, lasu 134, 30, nieuż. 10, 84, wody 1, 03 ha. St. poczt. Neu Eggleningken, 4 kil. odl. M. mia ło 1857 r. 46 mk. Kś. Fr. Maahren niem. , ob. Mary. Maalau niem. ., ob. Malewo, Maaschen niem. , ob. Maże. Mac. .. , por. Mat. .. Matz. .. Macadel, niem. Macaedel, folw. , pow. międzychodzki; 2 dm. , 29 mk. , należy do dom. i gm. Nowydwór. Macajcie, dwór, pow. rossieński, par. lidowiańska, własność Goniprowskiej, Macale, wś, pow. rossieński, par. niemoksztyńska, i tamże dwa dwory jeden Blinstruba, drugi Szymkiewicza. Macew, Macewo 1. wś i gm. , pow. pleszewski; 2 miejsc. a M. , wś; b Graniczny, os. ; 7 dm. , 65 mk. , wszyscy kat. , 38 analf. 2. M. , dom. i gm. tamże, 1031 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. ; b Gaworek, karczma; 9 dm. , 182 mk. , 2 ew. , 180 kat. ; 80 analf. Poczta w Kucharach o 5 kil. ; tel. w Sobótce o 12 kil. st. kol. żel. w Pleszewie o 18 kil. Własność Teod, Szeliskiego Łaski, Lib. ben. II, 40; Kod. dypl. pol. I, 284. M. St. Macewicze, okolica szlach. , pow. święciański, 4 okr. adm. , o 80 w. od Święcian, 11 dm. , 59 mk kat. 1866. Macewicze 1. wś w pow. mińskim, w gm. rakowskiej, nad rzeczułką, dopływem Isłoczy, o wiorst parę na płn. zach. od StaregoRakowa, ma osad 15, miejscowość wzgórzysta. 2. M. , folw. w pow. ihumeńskim, własność Ryma szewskich, około 12 włók. A. Jelski. Macewicze, Małe i Wielkie, wsie, pow zasławski, nad rz. Derewiczką, na płd. wsch. od Starokonstantynowa i Kuźmina. Macewiczowa al. Potok ob. , pow. zwinogródzki. Macewo, ob. Macew. Machajbołoto, lewy dopł. Tykicza Uhorskiego, jednej z trzech składowych części Siniuchy, wpadającej z lewej strony do Bohu. M. bołoto przepływa przez Zaleskie i Kobrynową Groblę, wpada między Szanlichą i Talnem. Machalowce al. Mahalowce, niem. Mathelsdorf, Machelsdorf, węg. Mahalfolu, Mahalfalva, wś w hr. spiskiem Węgry, w pow. podtatrzańskim, dystrykcie szczawnickim, przy gościńcu z Popradu do Czwartku, pod 38 6 25 wsch. dłg. g. F. a 49 1 płn. sz. g. Od zachodu leżą Janowce i Widernik, a od wschodu Czwartek i Czenczyce. W południowozacho dniej stronie wsi wznosi się góra lesista Moskowiec 747 m. . Dm. 41, mk. słowac. 220, obszar obejmuje 626 kwadr. sąż. katas. 1880. Należy do par. łac. w Widerniku. Według szem. dyec. spiskiej było w r. 1878 rz. kat. 180, nieun. 18, żyd, 14, razem 212. Sąd powiat, i urząd podat. w Lewoczy. St. poczt. w Horce. Wś istniała już r. 1289. Czyt. Fejer, Cod. dipl. Hungar, t. V, cz. 3, str. 478. Machałów, ob. Michałów. Macharce al. Makarce, wś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny, odl. 21 w. od Sejn, ma 34 dm. , 200 mk. W 1827 r. wś rząd. , 7 dm. , 31 mk. Machary, niem. Macharren, wś na polskich Mazurach, pow. ządzborski, st. poczt. Piecki; ma obszaru 4474 mr. ; 1857 r. było tu 369 mk. Ks. Olbracht Fryderyk zatwierdza r. 1570 Salomonowi Kosakowi sołectwo w M. , które tenże nabył od Michała Eisak, ssty ządzborskiego, t. j. 5 włók chełmiń. , położonych między Goleniem Gellingen, Nawiadami i Pru Maad Macew Macewicze Macewiczowa Macewo Machaj Machalowce Machałów Maaschen Maalau Macajcie Maad Maahren Macale Machlin Machliny Macharyńce Machnacze Machnacz Machna Machmin sinowem. W M. mieszkają r. 1693 sami Polacy. Ob. Kętrz. , O ludn. pols. , str. 417. Macharyńce, ob. Mecheryńce i Mecherzyńce, Machau niem. , ob. Mochów, pow. prądnicki. Machcin, wś i folw. , pow. grójecki, gm. Czersk, par. Sobików. W 1827 r. 17 dm. , 144 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. , od rz. Wisły w. 6, rozl. mr. 870, grunta orne i ogr. mr. 366, łąk mr. 6, past. mr. 20, lasu mr. 453, nieuż. i place mr. 25, bud. z drzewa 14. Wś M. os. 20, z grun. mr. 121. Br. Ch. Machcin 1. wś, pow. kościański; 21 dm. , 131 mk. , wszyscy kat. ; 56 analf. Poczta i tel. w Szmiglu o 8 kil. , st. kol. żel. Stare Bojanowo o 12 kil. 2. M. , dom. tamże, 2389 mr. rozl. ; 4 miejsc a M. , dom. , b dom leśnika; folwarki c Dłużyce, d Beczkowo; w r. 1881 dom. i wś miały 320 mk. ; w r. 1871 dom. samo 14 dm. , 188 mk. , wszyscy kat. ; 80 analf. Własność Łakomickiego Hilarego. M. St. Machcinko, wś włośc, pow płocki, gm. Żągoty, par. Proboszczowice, o 17 w. od Płocka, 8 dm. , 8 os. , 56 mk. , 171 mr. gruntu 169 mr. ornego Por. Machcino. Machcino 1. wś i folw. , pow. płocki, gm. Żągoty, par. Proboszczowice, odl. o 12 w. od Płocka, 5 dra. , 163 mk. , 420 mr. gruntu, 8 nieużytku, w tem 19 mr. gruntów włośc. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. i Machcinko podług wiadomości z r. 1829 rozl. około mr. 1000. Wś M. os. 18, z grun. mr. 18. Wś Machcinko os. 8, z grun. mr. 204. Machcińszczyzna ob. Pohost, dwór, pow. drysieński, dziedzictwo Szczyttów. Machcowo dok. , ob. Maćki. Machel dok. , ob. Machle, Machelsdorf niem. , ob. Machalowce, Machen niem. , 1356 r. Machyn, Deutsch i Polnisch, wś i folw. , pow. żegański, parafia Eckersdorf Machicuc al. Malchikul dok. , stare pole pruskie na Warmii, wzmiankowane w przy wileju wsi Lajsy r. 1304. Cod. dipl. Warm. I, 225. Kś. Fr. Machirowo, zaśc. szlach. nad jez. Kociłowo, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 45 w od Dzisny, 1 dm. , 6 mk. kat. 1866. Machirowo, wś rząd. , pow. połocki, 2 okr. polic, 3 okr. sąd. , należała do dóbr arcybiskupów unickich; do r. 1836 był tu klasztor bazylianów i ich cerkiew, obecnie paraf. prawosł. Obok M. rozległe lasy. Włościanie uwłaszczeni należą do gm. zamszańskiej. M. K. Machle dok. , ob. Mochel i Mochle. Machleszyce, folw. w pow. nowogródzkim, własność polskomahometańskiej rodziny Połtarzyckich, 5 włók i 3 morgi. A. Jelski. Machlin al. Mochlin, ob. Machliny. Machliniec al. Machlińce, po rus. Machłyneć al. Rypyliwha, wś, pow. stryjski do r. 1882 należała do pow. żydaczowskiego a sądu powiat. żurawieńskiego, 18 kil. na wsch. od urzędu powiat. w Stryju, tuż na wsch. od urzędu poczt. w Nowemsiole koło Stryja. Na zach. leży Daszawa, na płd. Siechów i Izydorówka, na wsch. i płn. Nowesioło, na płn. zach. Juseptycze 3 ostatnie miejscowości w pow. żydaczowskim. Wzdłuż granicy płd. płynie pot. Machliniec od zach. na wsch. Wodę z płn. obszaru zabiera pot. Lubeszka, płynący od płd. zach. na płn. wsch. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru kościół 293 m. . Własn. więk. ma roli or. 48, łąk i ogr. 19, past. 124, lasu77 mr. ; własn. mniej. roli or. 761, łąk i ogr. 90, past. 113 mr. W r. 1880 było 454 mk. w gminie obrz. rzym. katol. z wyjątkiem 19 gr. kat. . Par. grkat. w Obłaźnicy, rzymkat. w miejscu, erygowana w r. 1842 dek. stryjski, archidyec. lwowska. Należą do niej Izydorówka, Kornelówka, Nowesioło i Wola Obłaźnicka We wsi jest szkoła etat. 1klas i kościół mur. , wzniesiony w r. 1862, konsekrowany 1868 r. pod wez. ś. Trójcy. Dawniej była drewniana kaplica. Kościół wznieśli koloniści Niemcy, sprowadzeni w r. 1823 z Czech przez Feliksa i Stanisława Dobrzańskich, właścicieli Daszawy ob. . Lu. Dz. Machliniec, pot, bierze początek w lesie Pomiarkami zwanym 351 m. , na granicy gm. Oleksic Starych i Jaroszyc, w pow. stryjskim; płynie wkierunku wsch. przez lasy oleksickie, zabierając po drodze kilka strug leśnych, na stępnie granicą gmin Siechowa i Daszawy przez śródleśne łąki, potem granicą gminy Machlińca i Izydorówki, przez obszerne łąki, i w koń cu, na granicy Krechowa, przys. Lachowic po dróżnych, z Izydorówką, uchodzi do Krechówki ob. z lew. brz. Długość biegu 13 Ml. Spa dek wód podają liczby następujące 345 m. źródła; 313 m. na granicy Oleksic Starych z Daszawą; 291 m. na płd. granicy Machlińca; 270 m. ujście. Br. G. Machliny, niem. Machlin al. Mochlin wś, pow. wałecki, nad szosą z Wałcza do Czaplin ka prowadzącą, st. poczt. Wielboki, par. kat. Sypniewo, ew. Brocz; szkoła w miejscu; areał wynosi 2204, 32 mr. magd. , budynków było r. 1868 w ogóle 123, między temi dm. mie szkalnych 36; mk. było 369, pomiędzy tymi 361 ew. ; o 6 kil. od M. płynie rzeczka Do brzyca ob. . Kś. Fr. Machmin, Machwin, ob. Machowino i Machowinko. Machna, rz. , dopływ rz. Krasnej, w pow. kijowskim. Por. Dolina. Machnacz, kol. , pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par. Wieniec. Por. Brzezie. Machnacze, Mochnacze, Machnasze, dobra, Machau Machcin Machcinko Machcino Machcińszczyzna Machcowo Machel Machelsdorf Machicuc Machirowo Machle Machleszyce Machliniec Macharyńce pow. Słonimski. R. 1776 dziedzice Zabiełło i Rogowski sprzedali je Ślizniowi. Machnatka, wś i folw. , pow. grójecki, gm. i par. Lipie. W 1827 r. par. Błędów, 17 dm. , 167 mk. Podług wiadomości z r. 1866 rozl. dominialna wynosi mr. 1295, w tem lasu mr. 360. Wś os. 32, z grun. mr. 375. Machnaty 1. grupa chat w obr. wsi Dworów w pow. bialskim. 2. M. , leśniczówka w obrębie wsi Monowic, w pow. bialskim. Machnice, niem. Machnitz, wś u źródeł Małej ślęzy, pow. trzebnicki, par. Trzebnica. Położenie górzyste, piękne widoki. Bo M. należy przys. Gorschel Gurschel, 1203 Gorezlaue, 1267 Goreslauske i folw. Obernitz. F. S. Machniówka, ob. Kałusz, t. III, 726. Machniszki, wś rząd. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 5 w. od Trok, 8 dm. , 106 mk. prawosł. 1866. Machnołówka, wś rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 27 w. od Święcian, 9 dm. , 62 mk. katol. 1866. Machnota, góra i las, na zach. od wsi Winniczek, w pow. lwowskim, pod 41 48 42 wsch. dłg. g. F. a 49 6 43 płn. sz. g. , w paśmie wyżyny siechowskostarosielskiej; od zach. i płn. opływa M. potok Czepin ob. . Na płd. od niego wznosi się Dawidów 354 m. . Wznies. M. 359 m. npm. Por. Gołgóry, Machnów po rus. Machniw, wś, pow. rawski, o 15 kil. na płn. od Rawy Ruskiej, 12 kil. na zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Uhnowie. Na płn. leżą Nowosiołki Kardynalskie i Nowosiołki Przednie, na wsch. Wierzbica, na płd. Komie, na zach. Mosty Małe, Teniatyska i Żurawce. Ta część wsi obejmuje przysiołki Borki, Majdan, Strona, Usiki al. Osiki. Wody z tego obszaru płyną od zach. na wsch. za pośrednictwem strug małych i wpadają do Sołokii. Na płn, zachód wznosi się wzgórze Machnów, 288 m. wys. znak triang. . Druga część wsi, tak zwana Zielona Machnowska i Leszczyna leży o 10 kil. na płn. wsch. od Rawy. Jest to obszar lesisty, objęty od płn. i wsch. Poddubcami, od płd. Zaborzem i Rzeczką, od zach. Wierzbicą. W płd. części tego obszaru leży leśniczówka Zielona Machnowska, w części płn. Laszczyna. Obszar ten przerzyna kolej jarosławskosokalska, a w Zielonej Machnowskiej jest jej stacya, Własn. wiek. ma roli or. 057, łąk i ogr. 359, past. 584, lasu 1757 mr. ; własn. mniej. roli or. 562, łąk i ogr. 494, past. 358 mr. W r. 1880 było 757 mk. w gminie, 76 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. . Par. gr. kat. w miejscu dek. uhnowski, dyec. przemyska. Do parafii należą Kornie. We wsi jest cerkiew i szkoła filialna. W M. założył nowszemi czasy Aleksander Korzeniowski przysiołek i nazwał go Aleksandrówką, Według kontraktów kolonizacyjnych nadał on osadzie 300 mr. roli i 98 mr. łąk i pastwisk. Dotąd składa się przysiołek z kilku chat i kil kudziesięciu mieszkańców. Lu. Dz. Machnowce po rus. Machniwci, wś w pow, złoczowskim, 18 kil. na płd. wsch. od Złoczo wa, 11 kil. na płn. zach. od sądu pow. w Zborowie, 8 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Pomorzanach. Na płn. leżą Krasnosielce, na wsch. Krasnosielce i Pleśniany, na płd. Chrabużna część Urłowa, Pomorzany a mianowi cie przysiołek Bahrań i Torhów, na zach. Czy żów. We wsi nastaje potok Machnówka al. Machnowski i płynie leniwo na płd. do Tor bowa. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie, na samej prawie wierzchowinie 378 m. szczerego Podola bezleśnego. We wsch. stronie obszaru wznosi się wzgórze 408 m. wys. Pod grubym pokładem tłustego czarnoziemu rozpościerają się gliniska, z pod których gdzieniegdzie odsłania się żwirowisko litotamniowe, jak np. w wądole pomiędzy Machnowcami a Krasnosielcami ob. Kosmos, V, 172. Własn. wiek. tutaj i w Torhowie ma roli or. 119, łąk i ogr. 22, past. 15 mr. ; własn. mniej. roli or. 496, łąk i ogr. 25, past. 12, lasu 15 mr. W r. 1880 było w gminie 307 mk. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 30 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Pomorzanach; gr. kat. w miejscu, dek. złoczowski, archidyec, lwowska. Do par. należy Torhów. We wsi jest cerkiew pod wez. śś. Koźmy i Damiana i szkoła filialna. Według Siarczyńskiego zwała się wś także Machniowcami, a w r. 1649 doznali tutaj kozacy poraż ki. Rkp. Ossol, 1825. Lu. Dz. Machnówek rus. Machniwok, wś, pow. sokalski, 30 kil. na płd. zach. od Sokala, 8 kil. na płn. zach. od sądu powiat. , urzędu poczt. i st. kolei jarosławskosokalskiej w Bełzie. Na wsch. leżą Budyniu i Worochta, na płd. Staje, na zach. Korczmin, na płn. Wasilów Wielki te ostatnie miejscowości w pow. rawskim. Przez wieś płynie pot. Rzeczyca, dopływ So łokii, od zach. z Korczmina na wsch. do Worochty, Na lew. jego brzegu leżą zabudowania wiejskie. Własn. więk. probostwa łacińskie go w Bełzie ma roli or. 312, łąk i ogr. 123, past. 172, lasu 116 mr. ; własn. mniej. roli or. 634, łąk i ogr. 144, past 63 mr. W r. 1880 było 447 mk. w gminie; 83 na obszarze dwor skim obrz. gr. kat. z wyjątkiem 80 rz. kat. . Par. rz. kat. w Bełzie, gr. kat. w Korczminie. We wsi jest szkoła filialna i cerkiew pod wez. ś. Michała. Materyał na budowę tej cerkwi pochodzi w znacznej, części z dawnego kościoła parafialnego w Bełzie czyt. Papée Zabytki przeszłości m. Bełza w Przewodniku nauk. i liter. 1884, i I, str. 210. Jest tu także folwark, gajówka i młyn. Lu. Dz. Machnowicze, in. Machnówka ob. , pow. berdyczowski Machnatka Machnatka Machnaty Machnice Machniówka Machniszki Machnołówka Machnota Machnów Machniwci 18 11 8 408 V Machnówek Machnowicze Machnowicze Machnowicze 1. wś na odludnym krańcu południowym pow. słuckiego, w gm. i okr. polic, starobińskim; osad 8; tędy przechodzi li cha śród puszcz drożyna z Milkowicz do Domanowicz. 2. M. , wś na odludnem Polesiu pow. mozyrskiego, w gm. mieleszkiewickiej, w okr. polic. 1ym skryhałowskim, nad strugą wodną, przy drodze wiodącej z Bujnowicz do Mieleszkiewicz; cerkiew, osad 64, gleba piasz czysta. Była własność jezuitów pińskich. Arch. J. Z. R. . A. Jelski. , Machnówka, mko, pow. berdyczowski, rozlegle pobudowane, leży nad rz. Hnyłopiatem, , który tu, ujęty groblami, w kilka stawów się rozlewa, pod 46 21 7 dł. wsch. a 49 43 20 sz. płn. , o 20 w. od Berdyczowa, o 189 od Kijowa. Mczko to dzieli się na właściwą Machnówkę dzisiejszą i przedmieścia Starą Machnówkę i Medwedówkę. Ludność z przedmieściami wynosi obojej płci prawosławnych 1612, katolików 735 i 1933 starozakonnych. Wyniosła wyżyna czyli tak zwany grzbiet Machnowiecki rozpościera się w tej okolicy, dosięgając w kierunku zachodnim tak zwanej wyżyny awratyńskiej na Wołyniu; wznosi się on na 750 stóp paryskich nad poziom morza Czarnego i służy za dział wód, z których jedne mają spad ku Bohowi, drugie ku Dnieprowi, Tą wyżyną przewijał się niegdyś tak zwany czarny szlak deptany kopytami tatarskich czambułów, które rok po roku niemal napływały tu, by psować ziemię i oracze płoszyć. Szlakiem tym niemniej przed wieki biegła granica korony z Litwą ob. Limites Regni Polon, etc, str. 196, a także służył on za miedzę przedziałową dóbr ks. Ostrogskich od dóbr Kalenikowiczów Tyszkiewiczów. Od czasu zaś jak Podole dostało sie do zaboru tureckiego, sterczał długi czas na tymże gościńcu kopiec pograniczny turecki Lelewel Materyały etc, str. 167. Obecnie łączą się tu granice dwóch gubenij. Ziemia tu stepowa. Granit opalowy Teofiłaktow. M. zdaje się być bardzo starą osadą. Miejscowa tradycya opowiada, że za mongolskich czasów w miejscu tem przebywał tak zwany baskak, który Gedyminowi jakoby miał posłać w darze sto rumaków stepowych, a od tegoż władzcy Litwy miał następnie otrzymać w zamian sto dziewcząt. Z biegiem atoli czasu, gdy nawała mongolska spłynęła i zaczęło się panowanie litewskie, miały tu być dwa zameczki, jeden wyższym zwany, na urwistej górze położony, po prawej stronie rz. Hnyłopiatu, i drugi niższy, na półwyspie, we widłach rz. Hnyłopiatu i jego dopływu, gdzie dziś cerkiewka się wznosi. Są ślady piśmienne, że już za czasów Swidrygiełły, około 1430 r. , przodek rodu Tyszkiewiczów, na imię Kalenik, otrzymał od tegoż księcia w darowiźnie, za rycerskie zasługi, pustki bezimienne, szerokie bardzo, położone nad rz. Hnyłopiatem i Hujwą, w których w następstwie osiedliły się Berdyczów, Słobodyszcze, Kodnia, Białopól, Czerwona i Machnówka. Tyszkiewicze więc, dziś Jeszcze posiadający tu dobra, są jednymi z najdawniejszych właścicieli ziemskich w tym kraju. Kalenik był namiestnikiem w Putywlu i Zwinigródce Arch. JZR. , część 6, t. I, str. 229; Andr. Pożarski Annibal ad port. Vladimirus. Syn tegoż Bonifacy czyli Dobry umarł bezpotomnie, i po nim dobra Słobodyszcze spadły na braci jego, którzy dział tych dóbr, pomiędzy sobą, w 1450 r. w Żytomierzu uczynili z notat archiwalnych piszącego. Jeden z nich miał na imię Tymoteusz czyli Tyszko, od którego potomkowie jego stale już Tyszkiewiczami pisać się zaczęli. Piąty z kolei syn tegoż Tyszka, a wnuk wyżej położonego Kalenika, był Wasyl Tyszkiewicz, ssta czerkaski ob. Czerkasy, ssta miński i wojew. podlaski. Dostojnik to był; należał do pp. rad litewskich, był sekretarzem, pisarzem i marszałkiem dwornym; dzierżawcą orskim, perełomskim, żyźmorskim, hłuskim i bychowskim. Z, tymi tytułami podpisał się na przymierzu między Zygm. Augustem a wojew. mołdawskim Stefanem VII; a także i na przymierzu między tymże królem a wojew. mołdawskim Aleksandrem IV, zawartem w Wilnie 16 grudnia 1554 r. Aleks. Jabłonowski Źr. dziejowe, spr. wołoskie, str. 149 i 153. Wasyl Tyszkiewicz ożeniony był z Aleksandrą ks. Czartoryską, wdową po Borysie Obrazcowie Teka Wileńska 4, str. 47 48 i miał z nią synów Ostafiana, Jerzego i Kalenika. Mamy przed sobą jego testament z r. 1561, w którym zapisuje synom Jurju a Kalenikowi, szto mene połowicu Łohojska zapisała neboszczyca Aleksandra Siemionowna Czartoryjska; a imienje otczyznu i diediznu i sztom dokupił w pow. kijowskim na imia Słobodyszczy, dwor Czertolisy dzisiejsze Puliny, Berdyczowo, Kodnia, Rudniki, to synam moim Jurju a Kalenikowi i wnuku mojemu Konstantinu synowi Ostafiana i ich potomkom, na wecznyje czasy, a nema wstupatysia do tych dobr doczka moja Nastazja, bo jakom otdał jeju za muż za Iwana Mieleszka, to dał posah. Nie wspomina on tu o Machnówce, bo ta zniknęła jeszcze za najazdu Mengligireja w r. 1483, i był to step pusty w obrębie dóbr Słobodyszcz i Berdyczowa, także słąbo i powoli się zasiedlających. Syn tegoż Wasyla, Kalenik, został dziedzicem Słobodyszcz i Berdyczowa; on to M. osiedlił i wzniósł tak w Słobodyszczach jak i w Machnówce dorywcze zameczki, i trzymał je na obronnej stopie z notat Sztejna. Ożeniony z Barbarą ks. Sołomerecką, wdową po Konstantym Ratomskim, znanym w dzie Machnowicze Machnówka lach z poselstwa swego do Sagap Gireja hana krymskiego ob. Akty wilenskoho grodz, suda, t. VIII, str. 475 i Oboleńskiego i Daniłowicza Kniga posolskaja, str; 40, umarł bezdzietnie, i dobra jego ziemskie ukraińskie, tak zwane Kalenikowskie Słobodyszcze, Berdyczów, Machnówkę etc. wziął po nim synowiec jego Fedor Fryderyk Tyszkiewicz, syn Jerzego, wojew. brześciańskiego. Fedor ten czyli Fryderyk miał braci Jerzego, Piotra, Ostafiana, Marcina i Aleksandra. Ale zaledwie, za czasów Kalenika, zaczęła cokolwiek z pustkowia wychodzić M. , gdy w 1585 r. powtórny napad ordy zniszczył ją znowu ze szczętem. Toć w inwentarzu dóbr Tyszkiewiczowskich z r. 1593 czytamy też Na tej rzece Piatu wielkim, w wierzch, sieliszcze Machnowskie puste stoi Arch. JZR. , część 6, t. I, str. 223. Jednakże Fryderyk Tyszkiewicz zaczął się pilnie krzątać nad uporządkowaniem swej własności; M. spustoszałą nanowo znów osadził, i jej bezpieczeństwo opatrzył przez wzniesienie nowego zameczku, na miejscu dawnego, który się wznosił, jak to już wiemy, na prawym brzegu rz. Hnyłopiata, i w zameczku tym wojenną czeladź chował. Oprócz M. jeszcze kilkanaście wiosek i futorów pozakładał z papierów Sztejna w Zb. Konst. Swidz. . Miał on zatarg sąsiedzki o granice z ks. Januszem Ostrogskim, wojew. krak. , dziedzicem dóbr przyległych hlińskich i pikowskich i innych. Dzielił, jak nam wiadomo, dobra machnowieckie od dóbr hlińskich, tak zwany czarny szlak Ale szlak ten właściwie stanowił granicę niedokładną, niejaką, bo za zwyczaj szlaki tatarskie nie tworzyły nigdy taśmy czyli bitej drogi, ściśle określonej; przeciwnie obejmowały zwykle przestrzeń dość sporą, na kilka mil częstokroć rozpościerającą się, którą tatarzy wpadali. Granica więc taka nie mogła hyc jak tylko domysłowa, i, jako taka, nie dziw że spornemu, bądź co bądź, musiała podlegać tłumaczeniu. A przeto też, wzajemne napaści, o tę sporną granicę właśnie, pomiędzy ks. Ostrogskim i Tyszkiewiczem, były na porządku dziennym. Jeden z drugim wojował po sąsiedzku o miedzę przestrzeńszą, jak gdyby obszarów, których mieli w bród, było im za mało. A więc widzimy, że w 1611 r. ks. Janusz Ostrogski nasyła z 1000 tatarów i Czeremisów na uroczysko Kremianyj Piat, leżące pod samem miastem i zamkiem M. ; ci też ludzie, obwoławszy słobodę, stawiają w ślad za tem kilka chałup na onem miejscu, oraz i twierdzę, czyli obronę naksztalt zameczka, którą wałem obsypawszy i palami ostawiwszy, słobodę tak naprędce zaimprowizowaną Nowym Pikowem nazywają. Z tej też słobody na mil trzy gruntu, wzdłuż i wszerz, odjęli. Ale nie poprzestając na tem, ciż sami ludzie ze słobody, wystraszać zaczynają ludzi z mczka M. nihde dobrowolne słowa dokumentu propustyty nechotiat; tak że machnowieczanie z welikoj bojaźni baczuczy boje, rany, grabieży na inszych susiediech swoich, a do toho nemajuczy wolnoho wystja z mesteczka, ani wygnania na pole towarow swoich, za stisnieniem i utiskom welikim tam na tuj u woliu za JM. Pana Krakowskoho, kotoryje gwałtowne tuż na kilka strelenja z łuka pod mistom JM. Machnowkoju, a to ku znesenju i na zniszczenie toho mesta i seł, koło neho buduczych, osażena jest; za usiłowaniem tych ludej i starostow Jeho Miłosti zadawatysia, i domy z mesta Machnowki perenositi tam na tuju wolnu poczali Archiw JZR. , część 6, t. I, str. 377. Ale Tyszkiewicz pomimo tego twardo stał przy swojem, i nie tylko o gwałt ten energiczny założył protest przed sądami, ale w końcu nie dał się zjeść w kaszy i krwawo też przeciwnikowi odpłacił. Oto w 1612 r. odważną napaścią ubiegł zameczek nowopikowski, spalił go i zrównał z ziemią, toż samo uczynił z wolą czyli słobodą; ludzi jej porozpędzał; ale podczas tego zajazdu nie obyło się i bez krwi rozlewu Arch. Lipowieckie. Owe zajazdy ówczesne, guerry owe krwawe domowe farsalje, gdzie jeden na drugiego się armował, napadał, rabował, palił, zabijał; wszak to świat naszego Ariosta lub Walterskotta, opłakany w rzeczywistości, cudowny w poezyi Ale Tyszkiewicz miał sprzeczkę graniczną jeszcze i z ks. Anną Korecką, bo i od Biłołówki podobnież zachodziła wątpliwość co do granic. Oto znów czytamy pod r. 1611 skargę woźnego Tarasa Oparypskiego na tegoż Fryderyka Tyszkiewicza, że kiedy ten przyjechał z pozwami od ks. Koreckiej do M. , to go zbili słudzy Tyszkiewicza i same pozwy zmusili zjeść z zupą Opis akt. cent. kijow, arch. 2, str. 35. Fryderyk Tyszkiewicz ożeniony był z Zofią z Ostroga Zasławską, a więc z powinowatą bliską sąsiada swego od Hlińska, i adwersarza. Miał on trzech synów Samuela, Hieronima i Janusza. Starsi dwaj zginęli w Moskwie, a więc szerokie swoje włości zostawił jedynemu Januszowi. Możny to był ziemianin; rządny, zabiegliwy, jeszcze nabyciami fortunę swą powiększył. Był sstą niechworowskim. Syn jego Janusz, wprzód sssa żytomirski, potem wojew. kijowski, był wybitną swego czasu postacią. Młodość swą spędził śród prac obozowych; będąc jeńcem w Krymie, cierpiał więzy, ale, wydostawszy się z nich, w skutek ślubu uczynionego podczas niewoli, fundował kościół i klasztor oo. karmelitów w Berdyczowie. Pobożny, nie skąpił funduszów na fundacye kościołów i klasztorów, jako to oo. jezuitów w Kijowie, oo. bernardynów w Machnówce. On to w tej Machnowicze Machnowicze że Machnówce, na miejscu lichej zamczyny drewnianej, wystawił przemożny zamek z muru. Jeszcze. przed 30 laty, na tak zwanej górze zamkowej w Machnówce, można było widzieć rozwaliny bastyonu z wieżyczkami i murem; widocznie były to reszty tegoż zamku, otoczonego wałem i fosą. Znalezione tam żelazne działo wmurowane dziś w mur cerkwi Bohorodicznej. Był jeszcze sklep murowany i fundamenta jakiegoś gmachu, z którego głazy użyte zostały na pobudowanie cerkwi w Policzyńcach, , a ruina miała być podobną do baszty owej, która do dziś dnia zaonowała się w Biłołówce. Ale Janusz Tyszkiewicz niemniej też wiódł spory o granice z sąsiadami, jak i ojciec jego. Kiedy w sprawie rozpoczętej przez ks. Korecką z ojcem jego o granice z Biłołówką, trybunał zesłał sąd podkomorski na grunt, dla rozgraniczenia dóbr od dóbr, Janusz Tyszkiewicz chcąc zahamować egzekucyą dekretu trybunalskiego opowiada akt wjechał zbrojne na mogiłę zborną, na drodze kijowskiej; i tu, podzieliwszy ludzi swawolnych było ich do kilku tysięcy na pułki, kazał im z bębnami, chorągwiami rozwiniętemi, trąbami, strzelbą różną, zbrojne, konno harce wyprawiać; jakoż ci ludzie na koniach biegali, wołali, strzelali a to ku zgwałceniu prawa pospolitego i zniewadze sądów podkomorskich w zbiorach piszącego. Za Janusza Tyszkiewicza M. jeszcze się szerzej rozbudowała i rozrosła; aliści niezadługo miała się w popiół i pustkę zamienić. R. 1648 wybuchł bunt Chmielnickiego; po rozbiciu korsuńskiem hetmanów, tenże bunt jeszcze się bardziej rozbujał, i juz w mies. lipcu Ostap Krzywonos czyli tak zwany Krzywonosik, syn starego Maksyma Krzywonosa z rozkazu Chmielnickiego stanął podjazdem pod M. , w której przebywał na zamku z załogą, złożoną z chorągwi kozackiej Janusza Tyszkiewicza, dzielny i odważny rotmistrz Lew, i kędy się dużo zawarło było szlachty z okolic i żydostwa. Ale jednocześnie z pojawieniem się pod M. Krzywonosa i Jeremi ks. Wiszniowiecki, wracając z Pohrebyszcz, znalazł się w tejże samej okolicy, i uproszony przez Janusza Tyszkiewicza, wyruszył coprędzej na odsiecz zagrożonemu mczku. Wojew. Tyszkiewicz z Wiszniowieckim połączył się w Bystrzyku, ale gdy już szli ku M. , wojewodzie coś raptem na nos wlazło, jak się wyraża naoczny świadek, i począł nalegać, aby dać pokój odsieczy; ale wojsko, pełne otuchy i chęci zmierzenia się z nieprzyjacielem, gwałtem do boju się naparto. Tymczasem kozacy, przed nadejściem odsieczy już byli dobyli miasta; następnie wziąwszy szturmem klasztor bernardynów i księży wysiekłszy, z klasztoru zaczęli też dobywać zamku. Załoga trzymała się ostro, ale, jak mówi Jerlicz, rotmistrz Lew nieostrożnie uczynił był wycieczkę, i w tej, naprowadzony przez kozaków na zasadzkę, musiał się cofnąć kozacy, pędząc za uciekającymi w nieładzie, wpadli do zamku i zapalili go wraz z miastem. Rotmistrz Lew, ranny, w małym poczcie życie uniósł. Po ulicach rozpoczęły się mordy, ale raptem wylękłe i mordowane rzesze ludu widzą od wjazdu z Berdyczowa, że jak, , z nieba jasnego, błyszczą się szable z pól Wiszniowieckiego. Toć zaraz jedna chorągiew książęca ruszyła z kopyta na przełaj ku zamkowi i wnet się zwarła z piechotą kozacką, która, nie wytrzymawszy natarcia, zaczęła się cofać, ale jazda zaporoska skoczyła jej na pomoc. Zawrzał bój krwawy. Wieliczko powiada, że w tym boju, sam Wiszniowiecki dwa, razy tylko co nie uległ niebezpieczeństwu życia; raz konia pod nim zabito, a drugi raz jakoby spisą Krzywonos tylko co z konia go nie zsadził. Wszakże to z prawdą, zdaje się, niezgodne, bo naoczny widz Maszkiewicz nic o tem nie mówi. W końcu waleczne wojsko Wiszniowieckiego wyparowało Krzywonosa z miasta i z zamku. Krzywonos pierzchnął, i za miastem w polu od Koziatyna się otaborzył. Całodzienny deszcz i pluskota, oraz zmierzch nocny, nareszcie położyły koniec bojowi. Nazajutrz wszakże o świcie, Wiszniowiecki gotował się uderzyć na tabor Krzywonosa, ale gdy kilku żołnierzy na brzuchach wylazło na wały zamkowe i spojrzało po równinie, już taborów nie było; nieprzyjaciel umknął. Według Twardowskiego, o zaprzestanie, ścigania dalszego kozaków, Wiszniowieckiego miał uprosić Tyszkiewicz, który to zrobił dla prywaty, dbając o zachowanie swoich gumien i całość swoich włości. Mybyśmy rozumieli, że. Wiszniowiecki, i bez prośb wojew. kijowskiego, nie ścigałby Krzywonosa z tak szczupłemi siłami, jakiemi rozporządzał. Byłoby to oczywiście szaleństwem. Zresztą stary Maksym Krzywonos był już w Połonnem na Wołyniu a więc daleko na przedzie; odwróciwszy się tedy i uderzywszy na księcia Jeremiego, mógł go wziąć we dwa ognie, albowiem od Pawołoczy znów już nadciągał Chmielnicki z potencyą prawie niesłychaną. I dla tego Wiszniowiecki dobrze zrobił, że jeszcze zawczasu uchylił się w bok ku Konstantynowu ob. źródła Dyaryusz Bogusł. Kazim. Maszkiewicza w Zb. pam. o dawn. Polsce Niemcewicza, t. V, str. 74. Latopisiec Jerlicza, t. I, str. 75. Wojna domowa z kozaki Sam. Twardowskiego, str. 18, 19. Jana Białobockiego Pochodnia wojennej sławy Jmci ks. Jeremiasza Wiszniowieckiego, Kraków, 1649 r. Letopis Sam. Wieliczka, t. I, str. 96. Machnówka od tej katastrofy z d. 18 lipca stała też pustką, a kraj okoliczny zupełnie, był zniesiony. Toć prze rażała nawet opustoszałość tych miejsc; wołał też świadek naoczny, , niema tu miast, ni siół, jedno pole i popiół, nie widać ni ludzi, ni zwierza żywego, tylko ptaki latają w powietrzu Andr. Grab. Staroż. Polskie, t. I, str. 277. Andrzej Potocki, ssta halicki, po umowie białocerkiewskiej r. 1651, stanąwszy obozem pomiędzy M. a Białopolem, pisał też Tu penurya wszystkich rzeczy. W tym kraju dzikim zaledwie żywot prowadzę Michałowski Ks. Pam. , str. 648. R. zaś 1650, Mikołaj Potocki, hetm. w. kor. , powrócił, i w Machnówce, dobrach Tyszkiewiczów mówi Pastoryusz tak ciężko zaniemógł, że go ledwie odratował jego nadworny medyk Lubert Erbenius Hist. polon. , Dancisci 279, pars poster. . Chociaż M. podczas hosticum znajdowała się faktycznie w ręku kozaków, atoli de jure nie przestawała należeć do Tyszkiewiczów. Jakoż po bezpotomnej śmierci Janusza Tyszkiewicza, wojew. kijowskiego um. r. 1649 w Okrzejach koło Lublina, majętność ta przeszła do jego siostry Krystyny Jelcowej, a po zgonie, także bezpotomnym tejże, przelała się na potomstwo stryja Januszowego, Piotra, od tegoż na syna jego, Kazimierza Tyszkiewicza, stolnika i podczaszego w. ks. lit. Ostatnią wolę Kazimierza T. , napisaną w 1651 r. , mamy przed sobą. Uprasza on, aby ciało jego podle rodziców jego, w Łohojsku, bez pompy tego świata pogrześć. Trumnę, w której będzie leżał, niczem innem tylko szarem suknem obić, i samego w szarej sukni pochować. Co do dóbr, to dwie części w kluczu machnowieckim zapisuje bratu stryjecznemu, Krzysztofowi, wojewodzie czernich. i synowi tegoż Eustachemu; trzecią zaś część tychże dóbr zlewa na Kazimierza T. , podkomorzego brześc. , także brata swego stryjecznego. Ale hostica jeszcze się ciągnęły, i M. nie wychodziła z pustkowia. Krzysztof Zawisza, ożeniony z Tyszkiewiczówną, dziedziczką Berdyczowa, w pamiętnikach swoich pod r. 1700 taką zamieścił notatkę 10 kwietnia jeździłem z Berdyczowa na spacjer z Jej mością oglądać pustynie dóbr Tyszkiewiczowskich, to jest Bystrzyka, miejsca pięknego, Machnówki, zamku murowanego Pam. , str. 75. Dopiero około 1712 r. spotykamy ślad piśmienny, że tak M. jak i całe dobra zaczęły się powoli osiedlać, ale było to już nie za władania Tyszkiewiczów, albowiem po Krzysztofie T. i następnie synu jego Eustachym, drogą spadku dwie części tych dóbr przeszły do Głębockich, a trzecia część ich, także spadkowo po Kazimierzu T. , podkom. brześc. , przez kobiety przelała się do Stetkiewiczów. Jednakże, tak Głęboccy, jak i Stetkiewicze niezadługo, po wzięciu sukcesyi tej, wyprzedali dobra i tak od Głębockich dwie części onych dóbr kupił królewicz Aleks. Sobieski, od tego następnie kupili ks. Sapiehowie, a od tych nareszcie nabył Antoni Michał Potocki, woj. bełzki; co do części trzeciej Stetkiewiczów zaś, i ta została sprzedaną ks. Radziwiłłom. Atoli ks. Radziwiłłowie zakwestyonowali Potockiemu posiadanie dwóch części dóbr machnowieckich, i wkrótce też rozpoczął się proces bardzo uporczywy pomiędzy nimi a Potockim; aż nareszcie w 1776 r. sąd kompromisarski komplanacyą dzielczą zakończył tę sprawę pomiędzy stronami z notat Sztejna. Jednakże M. , osiedliwszy się na nowo w tych czasach, swoją dawną odmieniła posadę, bo nie na prawym brzegu Hnyłopiatu, jak przedtem, ale lewym się osiedlać zaczęła. Na jej na gruntach podniosły się wsie następujące Brodek seu Brodeckie, Brodek mały, Jasinówka, Pikowiec, Rubanka, Plachowa, Maćkowce seu Bezimienna, Mołodkowce, Osieczna, Frydrów, Żeżelów, Bogudzięki, Jurówka, Kumanówka, futor Tuczyn, Wołczyniec Wielki, Wołczyniec Mały, Czerniawka seu Czerniczki, Markowce, Głuchowce, Medwedówka, Mszaniec, Pustocha, Rohozówka, Wojnińce seu Wojna. Z tych 15 tylko osiadło na zgliszczach dawnych, reszta na miejscach nowych z notat Sztejna. Antoni Michał Potocki, wojew. bełzki i ssta guzowski, nabywca M. , umarł w r. 1767, ale że ta majętność, jak wiemy, długo była pod procesem, więc dopiero Prot Potocki, ssta guzowski, potem wojew. kijowski, wnuk jego, przyszedł do jej posiadania. Znanym jest Prot Potocki z przedsiębierczości i działalności swej przemysłowej, zakończonej atoli tak smutną katastrofą bo bankructwem. M. wszakże zawdzięczała mu wiele. Zrobił on ją ogniskiem przemysłu, i, sprowadziwszy biegłych fabrykantów, uczynił fabryczną osa dą, głośną wyrobami swemi. Łożył koszta, nie żałował wkładów pieniężnych, tak, że z dzikiej wprzódy, przekształcił M. w pełną powabu miejscowość. Nabywszy przemysłowej ważności, M. sporo się zabudowała i zawrzała zgiełkiem życia. Na jej rynkach, różnemi cudzoziemskiemi mówiono językami, i nazywano ją małą Warszawą; dotąd z czasów Prota pozostało jej miano, , murowanej; bo też Prot zapełnił ją murami, których rozwaliny i dziś widzieć się dają. W murach stanęły rękodzielnie kapeluszy, kołder, flaneli białych i barwnych, sukna wyższej ceny, pończoch, wstążek, cyców, perkali. Wyrabiali je holendrzy, anglicy, francuzi, niemcy i swoi przyuczeni. Nadto była tu jeszcze fabryka sprzętów, mebli, pojazdów, które dotąd sprowadzano z Gdańska lub Warszawy. Szubert karetnik stał na czele tych zakładów. Szły sklepy po sklepach, piękne, murowane, pełne machnowieckich wyrobów i galanteryi z notat dra Ernesta Knotta. Była tu też i fabry Machnowicze ka krochmalna i browar murowany, a w nim wyroby piwa i porteru. Na starej M. Prot Potocki wybudował pałac dla siebie i ogród w guście angielskim założył. Z pałacu dziś i śladu nie pozostało, i tylko z bujnego ugajenia pałacowego ogrodu kilka sadyb wieśniaczych wygląda, które jego miejsce zajęły. Kiedy prawo o miastach zapadło na sejmie czteroletnim r. 1791, król Stanisław August, na prośbę Prota Potockiego, dał miastu przywilej removationis; a także utwierdził drugi przywilej dla tegoż miasta, na dwa jarmarki do roku, mające każdy trwać po cztery tygodnie, a oraz i na targi, w poniedziałek i piątek każdego tygodnia Archiw JZR. część 5, t. I, str. 515 6. Prot Potocki miał i gospodarstwo rolnicze w swej opiece i pamięci. Na swych rozległych stepach, między M. a Samhorodkiem, osadził Holendrów, po folwarkach zaprowadził chów najpiękniejszego bydła i owiec hiszpańskich; aliści nadeszły fatalne czasy dla Prota Potockiego, do jego domu wcisnęły się intrygi, nastąpił rozwód z zoną, a zatem rozdział fortuny; potem nowe na tego magnata runęły ciosy upadł jego bank, dobra ziemskie między wierzycieli rozdzielono, a fabryki i zakłady, nie mając opieki, zniszczały i upadły. Prot Potocki opuścił M. prawie o kiju żebraczym. Gdzie umarł niewiadomo. Oprócz klucza machnowskiego posiadał on klucze lubarski, cudnowski, samhorodecki, kraśniański, ksawerowski, jampolski, husiatyński, iwnicki i stwo winnickie. Korzon powiada, że przyczyną główną jego bankructwa było zbyteczne rozszerzenie operacyi, pomięszanie interesów handlowych z rolniczemi ziemiańskiemi; Potocki bowiem zakupywał i dzierżawił ogromne dobra; chciał być i rolnikiem i fabrykantem i kolonizatorem i kupcem detalicznym i bankierem Wewnętrz. dzieje Polski, tom II, str. 169 170. Upadła więc M. , ale w r. 1796 wyniesiona do rzędu miast powiatowych, i zostawszy siedliskiem wielorakich władz administracyjnych i sądowych, pokrzepiła się nieco; przydało to jej jakby cień dawnego życia i ruchu. Szczególnie przy końcu pierwszej ćwierci bieżącego stulecia, znacznie ją ożywił pobyt konsystującego tu z wojskiem generała ks. Sibirskiego, który, wybudowawszy okazałą rezydencyą, w czasie karnawałów świetne w niej wydawał bale. Stanął tu i dom redutowy. od czasu do czasu wrzała też zgiełkiem M. tłumnie zjeżdżających się redutowych gości. Zielone stoliki też nie próżnowały, tak, że powstało nawet przysłowie karcierskie grać po machnowiecku znaczyło to tyle, co grać dobrze, biegle i szczęśliwie Darowski, Przysłowia str. 157. R. 1797 było w M. 1517 mk. , 686 izr. , 926 chrz. Od 1800 do 1806 r. pow. machnowski był połączony ze skwirskim. Atoli ks. Sibirski, który był duszą i organizatorem tych zabaw, około 1825 r. wypadł z łaski, fortuna jego upadła, żona z nędzy umarła, a mury, które wzniósł tu, sprzedane z licytacyi, są dziś kupą gruzów. Obok M, we wsi Plachowej, osiadł był wielkiej wziętości lekarz samouk Wojciechowski, znany powszechnie pod nazwiskiem Michałka. Pobyt jego w pobliżu M. ściągał do niej na kuracyą mnóstwo z jak najdalszych stron przybywających chorych. Sękowski w swoim czasie tak się uszczypliwie odezwał o cudownym tym lekarzu Nie trzeba rozumieć, że tutejsze strony również od Opatrzności, jak od wyższej cywilizacji są zapoznane. Niebo spojrzało na tę prowincyą, i od lat kilku leczy tu z powszechnym oklaskiem cudowny Michałko. Mieszka on w pow. machnowieckim i w Machnówce ma swoją aptekę, w której się znajdują dobrze przegniła potrucha, suszona pokrzywa, ziemia kretowa, wódka i tem podobne, wypróbowane od Antośków i Augustynków lekarstwa. Brat jego niejaki p. Wojciechowski, który się w Wilnie miał uczyć medycyny, pisze dla niego recepty, i, przy błogosławieństwie bożem, już kilku ślepych i garbatych, mnóstwo waryatów, pań, panów i szlachty wyleczył, którym pomoc lekarzy ulgi przynieść nie mogła. Słyszałem od wielu quorum animus meminisse horret, że co rok ogromna liczba tutejszych dostatnich obywateli, księży i ludu prostego, ciągnie z równym zapałem jak muzułmanie do Mekki, a panowie natchnieni lekarze z ciemnoty mieszkańców znaczny już zebrali majątek ob. w Dzienniku Wileńskim, z r. 1819 r. , lipiec, t. II, str. 585, Józefa Sękowskiego, dziennik podróży z Wilna przez Odessę do Stambułu. Ufundowana jeszcze przez Piotra Potockiego drukarnia istniała do r. 1807. Zarządzał nią w ostatnich czasach Szymon Seleźniów ob. Kalendarzyk wileński na r. 1807. Książki wyszłe z niej były Historya naturalna czyli zabawy przyjemne i pożyteczne, przez Szczęsnego Feliksa Potockiego, graffa i kanclerza dworu rossyjskiego, a za pozwoleniem zwierzohnnści do druku podana w Machnówce rok sic 1805; także Sąd ostateczny, poema Junga 1805 r. Wyszedł też równie przedruk tłomaczeń Miltona przez Dmóchowskiego. Kościół wznosi się śród miasteczka, i przy wielkim ołtarzu znajduje się obraz św. Jana Nepomucena, pędzla Smuglewicza ob. wiadomość o tym obrazie przez Aleks. Grozę w, , Rusałce za r. 1839. O kościele tutejszym, w księdze archidyakonatu kijow. takie znajdujemy szczegóły Rok 1821, par. wydzielona w roku 1795 przez kś. Michała Romana Sierakowskiego, biskupa latyczowskiego, składa się z miasta powiatowego i wsiów 30, oraz nowych osad 4, R. 1819 Machnowicze był tu kuratem Józef Kalasanty Damczewski uczony, tłumaczył logikę Kondyliaka. Rok 1822. Kościół w M. murowany. Kolator Mazaraki i wielu innych. Kurat kś. Józef Kal. Damczewski. Kościół to parafialny księży świeckich, pod tytułem św. Jana Nepomucena. Fundacya ś. p. Prota Potockiego, woj ew. ki jow. i senatora, r. 1794 d. 4 maja, z nadaniem ziemi włók 3 mr. 3 i pół, annuaty zł. 1000. Suma legacyi fundatora zł. 23, 600; suma zł. 7500 legacyi Józefa Moszyńskiego, Marcina Komorowskiego, Jana Klityńskiego, Zofii Dą browskiej i Tymoteusza Zagrobskiego. Za pierwszych czasów kościół parafialny machnowiecki mieścił się czasowo w murach zniszczo nego za wojen kozackich bernardyńskiego ko ścioła, ale że ten był bardzo zrujnowany i mu ry niebezpieczne, Prot Potocki magazyn prze robił na dom modlitwy, i dopiero proboszcz kś. Luchowski około 1840 r. zajął się przybu dowaniem prezbiteryum, wzniesieniem dwóch wieżyczek na froncie, egzystujących przy dzisiejszym kościele. Par. katol. M. ma 5082 dusz. Kaplice są w Chażynie, Terechowie, a dawniej była i w Policzyńcach. Grzebalny cmentarz machnowiecki, położony za miasteczkiem, zawiera wiele pomników grobowych, ja ko to Krechowieckich, Bujalskich, Mazarakich, Morgulców i lekarza Wojciechowskiego. Jest tu grób Sylwestra Grozy, autora Opisa nia mogił i innych starożytności pow. machnowieckiego, i jego żony Wincentyny z Odyńców. Pod płytą z granitu zaś spoczywają zwłoki poety Tomasza Padurry. Napis na pły cie grobowej następny W pamięć Tomaszo wi Padurze pieśniarzowi Ukrainy, rodacy po łożyli kamień 1880 r. Ur. 21 grudnia 1801 r. , zmarł 8 września 1871. Padurra był mieszkańcem M. ; dworek jego i sadyba dotąd istnie ją. R. 1841 wielki pożar. Roku 1845 powiat z M. od 1805 został przeniesiony do Berdy czowa. Odtąd M. zeszła do rzędu lichych mia steczek, i gdyby nie sterczące jeszcze tu i ow dzie murowane, niedowalone pustki, zupełnie zatraciłaby ślad niegdyś świetnej swojej prze szłości. Są tu dwie cerkwie, jedna rożdestwobohorodiczna, zbudowana podobno r. 1770, i druga pod wezwaniem św. Jerzego, na przed mieściu, w r. 1750 założona. Właściciel więk szy p. Lucyan Mazaraki, b. marszałek pow. machnowieckiego. O 9 w. od M. , na wyży nie kamienistego brzegu rzeki Hnyłopiatu, znajduje się okop, który mieszkańcy zowią Czarnieckiego; ma to być zabytkiem r. 1653, kiedy Czarniecki walczył przy Lińcach, Li powcu i Pohrebyszczach. W 1782 roku ko ło Machnówki znaleziono 800 sztuk srebr nych monet, między któremi były trzy Pertynaksa, wniesione do kolekcyi uczonego Ta deusza Czackiego. Edward Rulikowski. Machnówka al. M. Drewniana, wś, pow, . winnicki, nad rz. Zharek, która tworzy tu kil ka stawów, na pograniczu pow. lityńskego, gm. i par. Brahiłów. Ma 833 mk. z Łysian ką, 1129 dz. ziemi włośc, 1155 dz. dworskiej. Grunt przeważnie równy, gleba zimna. Do cerkwi paraf. ś. Michała należy 105 dz. ziemi i 1112 dusz. R. 1866 odłączono od niej folw. Pohoń. Klucz M. w XVIII w. należał do Brahiłowszczyzny Potockich; przy końcu tegoż stulecia kupił go Klemens Leszczyński, marsz. szlachty pow. winu. , potem przeszedł do córki jego Teodory Wróblewskiej, dalej do Walere go Wróblewskiego, a dziś dostał się w spadku małoletnim Kulikowskim. Dr. M. Machnówka 1. wś w górskiej równinie, 303 m. npm. , w pow. krośnieńskim, należy do par. rzym. kat. w Zręcinie i jest o 7, 8 kil. od urzędu poczt. w Krośnie odległą. Sama wieś osiadła na lew. brz. Jasiołki, pobocznej z lew. brz. Wisłoki, w okolicy naftonośnej, wznoszą cej się zwolna ku płd. Liczy 289 mk. rzym. kat. Większa pos. ma jedynie prawo propinacyi; mniej. 225 roli, 23 łąk i ogr. i 74 mr. past. Gleba, w dolinie rzeki namulista i ka mienista, jest średnio urodzajną, na pagórkach pokazują się mniej urodzajne czerwone iły. Przez wieś prowadzi gościniec z Krosna do Dukli. W XIII stuleciu stała się własnością opactwa cystersów koprzywnickiego i w r. 1227 uwolnił Bolesław Wstydliwy mieszkań ców tej wioski od wielu ciężarów. Kod. Ma łopolski, str. 110. Za Długosza Lib. benef. II, 284 posiadał sołtys dwa łany i płacił dziesięcinny ferton plebanowi w Zręcinie, kmie cie zaś ze swych łanów i karczmarz oddawali dziesięciny dwie grzywny biskupowi krakows. W tej ubogiej wiosce nie ma dotychczas szko ły a kasa pożyczk. gminna ma zaledwie 177 zł. w. a. kapitału. Kopcami styka się M. na płd. z Bóbrką, na zach. z Chorkówką, w któ rych obudwu wsiach najprzód powstał i roz winął się przemysł naftowy, na zach. ze Zręcinem i Szczepańcową a na wsch. z Głowienką. 2. M. , niwa w płn. wsch. stronie Teniatysk, pow. Rawa Ruska. Mac, Machnówka, rzeczka, wytryska w płn. zach. stronie gm. Machnowiec, w pow. złoczowskim, po wsch. stronie gościńca pomorzańskiego; przepływa wś Machnowce i w kierunku płd. zach. i płd. podąża przez wsi Torhów, Bohutyn do Pomorzan, płynąc już to po wschodniej, już też po zachodniej stronie wzmiankowanego gościńca. Na płd. zach. krańcu miasteczka Pomorzan uchodzi do Lipy Złotej wschodniej ob. t. VII, 250, po 9 kil. biegu, z lew. brz. Dolinę potoku zamykają od wsch. wzgórza polne, dochodzące nad Torhowem do 411 m. , a nad Pomorzanami 367 m. wysokości; od zach. zaś między nim a Złotą Lipą Machnówka Machnówka Machocka Machory Machów wschodnią rozpościera się znaczna lesista wy niosłość, Gajem zwana 400 m. . Źródła 368 m. , ujście 296 m. npm. Br. G. Machnówka, góra na zach. płn. od Kielc. Niegdyś wydobywano z niej ołów i srebro. Machnowska Zielona, ob. Machnów. Machnowski powiat, ob. Machnówka, pow. berdyczowski. Machnyn dok. , ob. Mechlin. Machocice, Makocice mylnie, ob. Mąkocice. Machocka, ob. Mąkocka. Machorowo, wś i dobra, pow. siebieski, własność ZabielskichSzczyttów. Machory, wś, folw. i os. fabr. nad rz. Czar ną, pow. opoczyński, gm. Machory, par. Żar nów, odl. 26 w. od Opoczna, 5 w. od Marcin kowa, ma 17 dm. , 193 mk. , 1344 mr. ziemi dwors. i 67 mr. włośc. Są tu kopalnie glinki białej, rudy żelaznej, wielki piec i fryszerka. M. są własnością bar. Fraenkla. Zakłady że lazne tutejsze powstały w 1833 r. W 1875 r. wyrobiono 45, 000 pud. żelaza surowcu i 2, 400 pud. żelaza kutego. Gmina M. ma urząd gm. we wsi Marcinków, 14753 mr. obszaru w tem 6548 mr. włośc, 654 dm. , 4561 mk. 2293 męż. , 2268 kob. . W skład gm. wchodzą Ada mów, Antoniew, Bronów, Brzezie, Cegielnia, Chełsty, Czersko, Grębienice, Justynów, Ja sion, Klew, Kuźminka, Malenie, Maleniec, Ma chory, Marcinków, Myślibórz, Młynek, Nowa Góra, Polesie, Poręba, Ruszenice, Siedlew, Sielec, Siergiejewek, Siucice, Skórkowice, Sosno wica, Sulborowice, Tama, Tomaszew, Widuch, Władysławów, Wolica, Wozniesieńsk, Zawa da, Zdyszewice. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folwarków M. i Wyszyna, osad fabrycznych Młynek, Nowa Góra al. Dąbrowa, Sielec wsie niżej wymienione; rozległość wynosi mr. 2021 grunta orne i ogr. mr. 199, łąk mr. 140, past. mr. 96, wody mr. 92, lasu mr. 1359, zarośli mr. 11, nieuż. i pla ce mr. 52, bud. mur. 14, z drzewa 19. Wsie M. os. 19, z grun. mr. 67; Adamów os. 9, z grun. mr. 243; Marcinków os. 18, z grun. mr. 75; Chełsty os. 16, z grun. mr. 347; Wyszyna os. 19, z grun. mr. 187; Jasion os. 9, z grun. mr. 270; Maliny os. 5, z grun. mr. 144; Anto niów os. 11, z grun. mr. 305; Polesie os. 7, z grun mr. 168; Młynek os, 13, z grun. mr. 56; Nowa Góra os. 10, z grun. mr. 28; Cegiel nia os. 4, z grun. mr. 25; Tama os. 7, z grun tem mr. 35. Br. Ch. Machów Stary wś i Machów Nowy wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Szczekarków, par. Opole. Machów z Ocicami, wś, pow. tarnobrzeski, o 6 kil. od urzędu pocztow. w Dzikowie, par. rz. kat. w Miechocinie, liczy 412 mk. , z których według szemat. duchow. 304 jest obrz. łac. a 73 przebywa stale na obsz. więk. pos. Słownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 60. p. Karola Ruckiego; jest położoną w piaszczy stej, lasami pokrytej równinie, 175 m. npm. , na praw brz. Wisły, przy gościńcu z Tarno brzega do Baranowa. Od płn. i wsch. otaczają tę wśsosnowe lasy. Przysiołek Ocice jest po łożony na wschód od wsi, przy drodze gmin nej do Mokrzyszowa. Z całego obszaru 1731 mr. należy 1089 mr. do więk. pos. ; mianowicie 581 roli, 61 łąk i ogr. , 39 past. i 408 mr. lasu; a 642 mr. do mniej. pos. , z tych zaś jest 430 roli, 118 łąk a 94 mr. past. Ta wś ma szkołę ludową 1kl. i jest objęta pasem pogranicznym celnym. W XV w. była własnością braci Mikołaja i Marcina h. Habdank Dług. Lib. ben. II, 359 i oddawała dziesięciny z łanów kmiecych do kościołów ś. Pawła w Sandomie rzu, t. j. w mieście i po za murami tego miasta, a tylko obszar szlachecki praedium militare dawał dziesięcinę plebanowi w Miechocinie, który także za pewne usługi pobierał cały po łów ryb, dokonany we środy, piątki i soboty. Ta wieś graniczy na północ z Kajmowem, na południe z Nagajowem, na wschód zaś ma roz ległe lasy. Mac. Machów, folwark dóbr Chudów, pow. bytomski. Machowa, wś, pow. pilzneński, przy gościńcu prowadzącym z Tarnowa do Pilzna, nad pot. tegoż nazwiska, wypływającym z Górskiego lasu na obszarze tej wsi a uchodzącym do Chełmskiego pot. , który wpada z lew. brz. do Wisłoki. Okolica jest równa, 241 m. npm. wzniesiona, pokryta sosnowym borem, otaczającym wś od płn. i wsch. , na płd. zaś ciągnie się mniejszy bór zwany Górskim, 4 kil. wzdłuż a przeszło 1 kii. wszerz. Obadwa lasy są bardzo dobrze utrzymane. M. jest o 0, 4 kil. od dalona od urz. poczt. w Podgórskiej Woli i ma kościół filialny drewn. , zbudowany w r. 1773, przyłączony do par. rzym. kat. w Łękach Dolnych, ale dla braku uposażenia nie ma przy nim kapelana. Podług spisu ludności z 1881 r. liczy ta wś 594 mk. , z których 54 przebywa stale na obszarze więk. pos. ; szematyzm duch. dyec. tarn. podaje liczbę rzym. kat. na 602 a 39 izrael. Z całego obszaru 1689 mr przypada na pos. więk. Mieczysł. Szczepańskiego 982 mr. a to 376 roli, 93 łąk i ogr. , 38 past. i 475 mr. lasu; na pos. mniej. 707 mr, t. j. 452 roli, 167 łąk, 56 past. i 32 mr. lasu. Na początku naszego stulecia była M. własnością hr. Ankwicza. Siarczyński w Słowniku geogr. rkp. Bibl. Ossol. 1835 chwali tamtejsze stawy i ogrody, a dalej pisze. Nie wiem co dało powód Wadowskiemu, tłómaczowi Daniela proroka, takowej o wsi Machowie wzmianki Głupi owi Matusowie, Co krzyczą, wrzeszczą naprószywszy głowę, Każdy ich sądzi, że we wsi Machowie, Dość szpetną mając, jeszcze krzywią mowę. Liczono wówczas 450 56 Machnówka Machnówka Machnowska Zielona Machnyn Machocice Machorowo Machowce dusz. M. graniczy na wsch. z częścią Łęk Doli nych a na zach. z Podgórską Wolą. Mac. Machowce al. Czerniawa, wś wymieniana w XVIII w. jako należąca do dóbr Czechowce na Wołyniu. Machowiee, nomenklatura dóbr Janowice, pow. kozienicki, gm. Oblas, Machowinko, niem. Kl. Machmin, wś, pow. słupski na Pomorzu. Machowino, niem. Gr. Machmin, wś, pow. słupski na Pomorzu. Machówka, folw. do Markuciszek, pow. wiłkomierski. Machowo, ob. Mochowo. Machowo dok. , ob. Maćki. Machuta, rzeczka, ob. Roczynka. Machyn dok. , ob. Machen. Machyrów, ob. Machirowo, Machytta, według Knie folw. do Ciasnej, pow. lubliniecki. Macianiszki, ob. Dubrowlany. Maciasy 1. wś pryw. , pow. dzisieński, o 56 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , przy byłej drodze poczt. połockiej, 10 dm. , 79 mk. 2. M. , wś rząd. , pow. dzisieński, 65 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 10 dm. , 85 mk. prawosł. 3. M. , wś włośc, pow. wilejski, 2 okr. adm. , 8 dm. , 65 mk. 1866. Maciata, grupa chat włośc. we wsi Białym Dunajcu, w pow. nowotarskim. Br, O, Maciczna, struga w pow. rypińskim, wy pływa od strony wschodniej z jez. pod wsią Orszulewem, płynie ku północowschodowi pod wsią Słupią i wpada z prawego brzegu do Skrwy. Długa 3 wiorsty. J. Bl. Maciczyna, ob. Macięczna. Maciej, Maciek, Maćko, rus. Matwiej, Matyj, w dokum. Meczke, Methzsko i t. p. , Imiona własne. Maciej. .. , ob. Matwij. .. Maciej, kopalnia w Dąbrowie górniczej. Maciej, niem. Mattheisvorwerk, folw. , pow. czamkowski, ma 560 mr. rozl. ; 2 dm. , 24 mk. , 21 ewan. , 3 katol. ; nie ma analf. Poczta i tel. w Lubaszu o 11 kil. ; st. kol. żel. we Wron kach o 16 ML M. St. Maciejewicze 1. wś i dobra, pow. ihumeński, w obr. gm. omelańskiej, okr. polic. puchowicki, par. katol. serafińska, nad rzeczułką, dopływem prawym Swisłoczy, przy drożynie wiodącej z Błuża do Sucina; wś ma osad 24, cerkiew; dobra, własność Bułhaków od r. 1859, mają obszaru przeszło 158 włók; miejscowość poleska, odludna, grunta piaszczyste, łąk dużo. 2. M. , wś we wschodniej stronie pow. ihumeńskiego, nad rz. Olsą, znacznym lewym dopływem Berezyny, przy ujściu rz, Duleby i drodze wiodącej ze wsi Kołbczy do wsi Wiazy; ma cerkiew, osad pełnonadziałowych 38. Głuche Polesie; okr. pol. berezyński. A. Jelski. Maciejewo 1. wś, pow. krotoszyński, 47 dm. , 369 mk. , 9 ew. , 360 kat. ; 69 analf. Pocz ta w Rozdrażewie o 3 kil. , st. kol. żel. i tel. w Koźminie o 8 kil. 2. M. , dom. tamże, 1660 mr. rozl. ; 3 dm. , 90 mk. Należy do księstwa krotoszyńskiego. 3. M. , wś, pow. kościań ski; M. i Kąty, wś, tworzą jednę gminę. M. ma 58 dm. , 266 mk. Poczta, gośc. i tel. w Krzy winiu o 4 kil. , st. kol. żel. Stare Bojanowo o 18 kil. M. St, Maciejewo 1. folw. , pow. starogrodzki, tuż przy Pelplinie, siedzibie bisk. chełmińskie go, jest własnością kapituły chełmińskiej i obejmuje około 1400 mr. Gdy r. 1664 opat pelpliński Ciecholewski kazał przez notaryusza apostolskiego stan opactwa i dóbr jego po wojnach szwedzkich opisać, skonstatowano, że na folwarku została jedna tylko chałupka i wolarnia bez dachu; reszta, gumna, śpichlerze, chlewy, owczarnie i inne domy do gospodar stwa potrzebne były do szczętu spalone, tak że ani śladu po nich nie zostało. Cały inwentarz w bydle składał się z jednej krowy, ośmiu wołów, z których trzy na pewien czas tylko pożyczył opat, 4ch koni i kilku wieprzów. Zasiew był tak mizerny, że ledwie na 80 zło tych cenić go było można. Nazwa Maciejewo zachodzi po pierwszy raz w dokumencie z r. 1723, mocą którego opat Tomasz Czapski dał Kazubowi chatę na granicy Pelplina, która za opata Tokarzewskiego przyłączona została do Maciejewa ob. kś. Kujot Opactwo Pelplińskie, str. 334, 381 i 382. Obecnie jest tu 26 familij, które pracują na folwarku; domów li czą 9. 2. M. , wś i młyn, tuż nad granicą pol ską, w południowym klinie pow. toruńskiego; par. katol. Nowa Grabia, par. ew. Toruń; st. poczt. Otłoczyn, szkoła GrabiaHolędry Holländerei Grabia. R. 1868 było tu 35 bud. , między temi 14 mieszkalnych, mk. było 177, 54 ewang. , 123 katol. Obszar ziemi wynosi 768, 66 mr. Kś, Fr. Maciejewskie, zaśc. szlach. w zachodniej stronie pow. ihumeńskiego, w okr. polic. uź dzieńskim, do r. 1882 w par. kotol. annopol skiej, teraz, po kasacie tamtej, w kalwaryjskiej; niegdyś własność radziwiłłowska, pó źniej Wittgensteinów, teraz Czapskich, należy do dominium Samuelów ob. , ma osad 7, miej scowość lekko falista, mało leśna, grunta do bre szczerkowate. A. Jelski. Maciejki 1. wś, pow. wilejski, o 65 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. wołkołacka, 5 dm. , 38 mk. katol. 2. M. , zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 89 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. prawosł. 1866. Maciejkowice, niem. Maczeykowitz, wś i dobra, pow. bytomski, o 4 w. od Bytomia, przy drodze do Siemianowic, par. Michałkowice; 34 bud. , 29 dm. , 334 mk. Dobra, b. własność Mie Maciejkowice Machowce Machowinko Machowo Machuta Machyn Machyrów Machytta Macianiszki Maciejki Maciejewskie Maciej Maciczyna Maciata roszewskich z Mysłowic, 652 mr. ziemi. Wś ma 33 osad, 161 mr. ziemi. F. S. Maciejów 1. wś, pow. brzeziński, gm. Dobra, par. Szczawin; 13 dm. , 78 mk. , 235 mr. ziemi włośc. 2. M. , os. młyn. , pow. piotrkowski, gm. Podolin, par. Srocko; 1 dm. , 8 mk. , 42 mr. rozl. 3. M. , wś, pow. miechowski, gmina Książ Wielki, parafia Książ Mały. W 1877 r. 6 dm. , 52 mk. W XV w. było tu 24 łanów kmiecych i folw. szlach. Z tego 30 marek dziesięciny płacono do kościoła weWro cimowicach. Dziedzicem był Mikołaj Mleczny. Długosz II, 79. Folw. M. z nomenklaturą Adamów rozl. mr. 658 grunta orne i ogr. mr. 343, łąk mr. 51, past. mr. 91, lasu mr. 161, nieuż. i place mr. 12, bud. mur. 2, z drzewa 4, płodozmian 5 i 9polowy. Rzeka Nidzica przepływa granicą południową; są pokłady kamienia żarnowego. Folwark ten w r. 1869 był oddzielony od dóbr Giebułtów. 4. M. Stary i M. Nowy, wś, pow. krasnostawski, gm. i par. Wysokie. W 1827 r. 16 dm. , 227 mk. 5. M. Majdan, ob. MajdanM. 6. M. , pow. chełmski, gm. i par. Wojsławice; por. Józefin. Maciejów, rus. Macijów, mko, pow. kowelski, gm. i okr. polic. maciejowski, o 22 w. od st. Myzowo, o 20 w. od Lubomli, o 24, 5 od Kowla, o 290 od Warszawy. Okr. polic. maciejowski obejmuje gminy włościańskie Koszary Stare, M. , Niesuchojże i Sieliszcze. R. 1870 miał M. 240 dm. , 1035 mk. , w tem 50 proc. izr. , cerkiew, 2 kościoły, 2 kaplice, synagogę, browar, gorzelnię, 3 cegielnie, 2 mydlarnie, 6 garbarń. Jest tu st. poczt. i st. dr. żel. nadwiślańskiej. Była tu par. katol. dekan. kowelskiego, z kaplicą w Horodnem. W XVI w. dziedzictwo Wiśniowieckich, w XVII Sapiehów, później Miączyńskich. Przywilejem Zygmunta Augusta, danym Stanisławowi Maciejowskiemu, przemieniono wieś jego Łuków na miasteczko Maciejowice, później Maciejów; również nadano prawo magdeburskie i jarmarki. Dawniej leżało w ziemi chełmskiej. F. S. Maciejów, niem. Matzdorf, 1409 r. Mathisdorf, wś i dobra, pow. kluczborski, par. Łowkowice, o 9 kil. od Kluczborka, Byczyny i Gorzowa, 26 bud. , 26 dm. , 418 mk. Dobra z folw. Pszonką mają 4101 mr. ziemi, kopalnie żelaza, piękny zamek i park. Wś 6 os. , 52 mr. ziemi; kol. Pszonka 8 os. , 108 mr, ziemi. We wsi M. kościół ewang. fil. pat. Wilmsdorf. F. S. Maciejów, lesiste wzgórze w płd. Wsch. stronie Wołosianki Wielkiej, w pow. turczańskim. Na wsch. jego granicy wznosi się szczyt Pod łanem al. Pod Zenem do 821 m. znak triang. . Na zach. stoku wzgórza nastaje pot. Wołosianka i płynie na płn. zach. Lu. Dz. Maciejowa, wś, pow, sądecki, oddalona o 15, 9 kil. od Nowego Sącza, leży w głębokiej górskiej dolinie Kamienicy, uchodzącej z praw. brz. do Dunajca i przy gościńcu z Sącza do Ty licza, 448 m. npm. Od płn. otacza dolinę lesi sty grzbiet górski ze szczytem Sapalska góra 826 m. bezwzględnej wysokości, ku płd zaś podnosi się teren na obszarze tej górskiej osa dy do 730 m. , tworząc podnóże Hal, których szczyty dochodzą do 1061 m. npm. Z tych wy niosłości spływa kilka potoków górskich, z któ rych dwa Toleszyn i bezimienny uchodzą w sa mej wsi do Kamienicy. Ta uboga ruska wieś w glebie owsianej została założoną niezadługo przed r. 1229; jest bowiem wymieniona w spisie wsi opactwa tynieckiego papieża Grze gorza i do tegoż opactwa zalicza ją Długosz. Dopiero w 1816, po zniesieniu opactwa tyniec kiego, została wcieloną do funduszu religijnego a następnie przeszła w ręce prywatne. Ludność podług spisu z r. 1881 wynosi 424 osób, z któ rych 21 przebywa stale na obszarze więk. pos. ; duchowne szemat. wymieniają 416 gr. kat. , 99 rzym. kat. i 51 Izrael. Pos. więk. Edw. hr. Stadnickiego zajmuje 404 mr. , z tych 32 roli, 5 łąk, 19 past. i 348 mr, lasu; pos. mniej. 756 mr. mianowicie 436 roli, 55 łąk, 243 past. i 22 mr. lasu. Jest tutaj szkoła ludowa 1. klas. i cerkiew gr. kat. parafialna drewniana Upo sażenie parocha składa się z 32 mr. roli, 228zł. dodatku do kongruy i 26 sztuk buków na opał. Parafia. należy do dyec. przemyskiej, dek. muszyńskiego, obejmuje Składziste, Roztoczki, Złotne, Rybień, Margoń, Nawojową, Stary i Nowy Sącz z ogólną liczbą 1236 gr. kat. Mieszkańcy rzym. kat. są przyłączeni do par. w Nawojowej. Przed wybudowaniem dróg żelaznych odbywały się w M. znaczne targi na bydło rogate, pędzone z Węgier, które teraz zupełnie ustały. M. graniczy na wschód z Łukową, na zachód z Czaczowem a na połu dnie z Roztoką Małą. Mac. Maciejowa szyja, wś, pow. ostrołęcki, gm. i par. Myszyniec. W 1827 r. wś rząd. 4 dm. , 2 mk. Por. Cupel. Maciejowa i Mackowa Wola, ob. Leszczowate. Maciejowa Wola, niem. Matzwolla al. Matzwallen, wś, pow. darkiejmskiw Prus. wschod. , st. poczt. Żabin Szabienen, 1857 r. 185 mk. , 5 gospodarzy. Osada ta zawdzięcza powsta nie swoje kolonizatorskiej czynności Polaków Kętrz. O ludn. pol. , str. 571. Kś. Fr. Maciejowce, wś w pow. borysowskim, w okr. polic. 3 dokszyckim, nad rzeczułką wpadającą do Poni, przy drodze wiodącej z Kiemieszewicz do Witunicz; ma osad włócznych 16, miejscowość lesista, grunta lek kie. Al. Id. Maciejowce, wś włośc, pow. wilejski, o 73 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. parafianowska, 4 dm. , 62 mk. , w tem 49 prawosł. , 13 katol. 1866. Maciejów Maciejowa Wola Maciejowa szyja Maciejowa Maciejów Maciejowce Maciejowice Maciejowce Maciejowce 1. niem. Matzdorf, węg. Matheóc, mko, w hr. spiskiem, w pow. podtatrzańskim, w dystrykcie wielickim, jedno z 16 miast spiskich zastawionych Polsce, nad Popradem, na lewym brzegu jego, u podnóża Tatr spiskich. Od zachodu graniczy ze. Sławkowem Wielkim i Wielką Felka; od południa z Sobotą Spiską, od wschodu z Żakowcami, a od północy z Łomnicą Wielką. Obszar M. rozdziela Poprad na zachodni i wschodni. Zachodni przerzynają pot. Seifen i Czerwony, oba uchodzące do Popradu. Na zachodniej granicy wznosi się Sławkowska góra do wys. 702 m. ; rynek miasta 659 m. npm. W zachodniej zaś połaci wynoszą się bezleśne wyniosłości Ander Leit 762 m. , Theilerberg 719 m. i Mühlberg 713 m. .. Nad Popradem i Czerwonym pot. młyny. Dm. 180, mk. 941, przeważnie niemieckiej narodowości; obszar liczy 1968 kwadr. sążni katastr. 1880 r. . W miejscu wznosi się starożytny kościół pod. wezw. ś. Stefana Króla. Kościół erygowany około r. 1231. Metryki poczynają się r. 1674. Według szem. dyec. spiskiejw r. 1878 było dusz rz. kat. 144, ew. 790, nieun. 19, żyd. 9, razem 962. R. 1275 otrzymał tę osadę już wtedy niemiecką wraz z sąsiednią, także niemiecką, Wielkim Sławkowem zwaną, od króla Władysława ELI, hrabia Botyz ob. Batyzowce. Czyt. Fejer, Cod. dipl. Hung. , t. VIII, cz. 2, str. 57 i t. Y, cz. 2, str. 238. W dokumentach zwie się Villa Matthaei. Jest tu także kościół ewangelicki. Pierwsi protestanci pojawili się tu na początku XVII w. , gdyż w r. 1620 niejaki Jerzy Pakostovicius al. Pakastay był ich kaznodzieją. W r. 1672 15 stycznia odebrano protestantom kościół i wypędzono ich stąd. Wracają dopiero na początku XVIII w. W r. 1787 stanął kościół ewan. , dziś istniejący. W r. 1661 wielka powódź z powodu oberwania chmury nawiedziła miasto. W r. 1718 uległo ono strasznemu pożarowi. Według lustracyi starostwa spiskiego z r. 1765 M. płaciły rocznie złp. 6253 gr. 15, a mianowicie czynszu rocznego czerw. zł. 180 czyli złp. 3240; podatku rozmaitego złp. 2792 gr. 5; za pszenicy gbelów 3 złp. 30; za żyta gbel. l4 złp. 112; za jarca gbel. 14 złp. 79 gr. 10 razem złp. 6253 gr. 15. Fabryka wyrobów żelaznych. 2. M. , niem. Matzdorf, Mattsdorf, węg. Matejoc, wś, w hr. spiskiem Węgry, w pow. lewockim, w dystrykcie właskim, na prawym brzegu Hornadu, przy drodze kolei żel. koszyckobogumińskiej, w okolicy górzystej. Północną granicę od wsi Jamnika tworzy rz. Poprad, od zach. i płdn. leży Kotterbach a od wsch. Hrost. W południowej stronie wsi wznoszą się wzgórza, Horbkami zwane 707 m. , na wschodniej zaś granicy wzgórze Za kościołem al, , Za kostelom 612 m. . Dm. 39, mk. 250; obszar 580 sążni kwadr. ka tastr. 1880 r. . Należy do sądu powiat. w No wej Wsi Spiskiej, do urzędu podatk. w Lewo czy. Należy do par. rzym. kat. w Hroście; w miejscu atoli jest kościółek pod wezw. św. Katarzyny. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było dusz rzym. kat. 222, nieun. 23, ży dów 5, razem 250. Stacya pocztowa w Markuszowcach. Br. G. Maciejowice 1. wś i folw. , pow. miechow ski, gm. i par. Luborzyca. W 1827 r. wieś rząd. , 20 dm. , 131 mk. W XV w. . M. i Syrosławice płaciły dziesięciny proboszczowi u św. Pankracego w Brzesku Starem Dług. II, 162. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z attynencyą Baranów, wsiami M. i Baranów, dziś już podobno rozparcelowany, miał rozl. mr. 439 grunta orne i ogr. mr. 348, łąk mr. 28, pastw. mr. 19, nieuż. i place mr. 44, bud. mur. 3, z drzewa 9, młyn wodny, pokłady kamie nia budulcowego. Wś M. os. 20, z grun. mr. 140; wś Baranów os. 12, z grun. mr. 73. 2. M. , wś włośc, pow. stopnicki, gm. Grabki, par. Gnojno. Należała do dóbr Januszowice ob. . W 1827 r. 9 dm. , 33 mk. Wspomina ją Długosz t. II, 444. 3. M. , wś, pow. łu kowski, gm. Jakusze, par. Trzebieszów. Ma 36 dm. , 253 mk, 786 mr. obszaru. Br. Ch. Maciejowice, os. miejska, przedtem mczko, pod 51 41 39. 6 sz. g. i 19 12 41. 7 dł. g. , nad rz. Okrzejką, pow. garwoliński, gm. i par. Maciejowice. Leży śród piaszczystej niziny nadwiślańskiej, o 3 wiorsty od ujścia Okrzejki do Widy, przy trakcie bitym wojennym z Warszawy do Iwangrodu; odl. 40 w. od Łukowa, 84 w. od Lublina, 91 w. od Warszawy i 14 w. od st. poczt. w Gończycach. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową, szpital ś. Stanisława na 12 łóżek, ochronę, dom schronienia dla starców i kalek, sąd gminny okr. III i urząd gminny, 87 dm. , 1612 mk. i 758 mr. ziemi należącej do osady. W r. 1827 było 110 dm. i 893 mk. ; w 1860 r. 55 dm. 22 murow. i 1191 mk 614 żyd. , M. leżały dawniej w wojew. sandomierskiem, ziemi stężyckiej; potem od 1795 w Galicyi zachodniej, cyrkule siedleckim; następnie w gub. lubelskiej, pow. łukowskim. Założone w 1507 r. na mocy przywileju Zygmunta I Starego i zamienione ze wsi Ostrów na miasto, pod tem nazwiskiem pierwotnie własność starożytnej rodziny Maciejowskich, należały później do Oleśnickich, herbu Dębno, jak świadczy prasywilej dan w M. 1 lipca 1674 r. przez JanaZbigniewa z Oleśnicy i Annę na Dunajgrodzie ze Stanisławic Oleśnicką. Ta ostatnia, poślubiwszy JanaBogusława ze Zbąszyna Zbąskiego, podkom. lubelskiego, i owdowiawszy po raz czwarty, pozostała właścicielką M. , gdzie wystawiła kościół drewniany, przeniósłszy Maciejowice Maciejowizna Maciejowice wprzód 1681 parafią ze wsi Kochowa. Po Annie ze Stanisławskich Zbąskiej odziedziczył M. podobno MichałBartłomiej z Czekarzewic Tarło, proboszcz św. Krzyża w Warszawie. Na początku XVIII w. M. nabył Teodor Potocki, wówczas biskup chełmiński. Około roku 1714 M. dostały się Stefanowi Potockiemu, natenczas referendarzowi koronnemu, późniejszemu marszałkowi nadwornemu. Po śmierci tegoż 1730 dziedzicem M. został młodszy syn jego Ignacy, ssta luchowski, cześnik koronny; który, po zrujnownniu kościoła, parafialnego, rozpoczął wraz z synem Aleksandrem budowę teraźniejszego murowanego, ukończoną dopiero w 1818 r. przez Stanisława ordynata Zamoyskiego. Król StanisławAugust, na prośbę spadkobierców Ignacego Potockiego, cześnika, dozwolił przywilejem 1772 r. zaprowadzić w M. 12 jarmarków. Te nie odbywają się z powodu bliskości miasta Łaskarzewa. Mikołaj Potocki, młodszy syn Ignacego, cześnika, odziedziczywszy M. , sprzedał je 27 czerwca 1792 r. za 1460000 złp. Konstancyi z Czartoryskich ordynatowej Zamoyskiej, wdowie po Andrzeju, kancl. w. k. Zaszłe powstanie Kościuszkowskie nie dozwoliło jej dokonać planów, jakie w celu polepszenia bytu włościan była obmyśliła. Dała dowód tego, sporządziwszy akt 15 czerwca 1796 w Wiedniu, obowiązujący dzieci swoje do uposażenia i wystawienia szpitala w M. Młodszy jej syn Stanisław, otrzymawszy w dziale M. , wykonał wolę matki. Za obrębem miejskim leżący dawny zamek, zupełnie zniszczony w czasie bitwy d. 10 października 1794 r. , w której Tadeusz Kościuszko, porażony przez wojska rosyjskie pod dowództwem generała Ferzena, dostał się w niewolę Obacz Niemcewicz Notes sur ma captivitè a St. Petersbourg; Histoire de la rèvolution de Pologne en 1794, par un tèmoin oculaire Zajączek Pamiętnik Szefa Drzewieckiego; Historya Suworowa, przez A. Polewaho, Petersburg, 1843; str. 181 183. Ateneum z 1882 r. lipiec, zamieniony na piękny pałac i otoczony ogrodem, stał się ulubionem ustroniem Stanisława ordynata Zamoyskiego. Częste chwile tam przebywając, szczególnie zajmował się on rolnictwem, to wprowadzając ulepszone metody, to przyswajając piękne i pożyteczne gatunki bydła, koni, owiec etc. Przewidując oraz zmianę stosunków z włościanami i potrzebę zastąpienia parobkami roboty pańszczyźnianej, założył on tam przed laty 40 kilku przy folwarku szkółkę parobków z rolnictwem lepszem i potrzebnemi robotami oswajanych, moralnie prowadzonych. Wyszło też z tej szkółki dobrych wielu nietylko parobków, ale gospodarzy, odtąd we wsiach okolicznych osiadłych, dobrem prowadzeniom i trafną odznaczających się pracą. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. mają rozl. mr. 26292; składają się z 12 folw. , a mianowicie; z folw. głównego Podzamcze i folw. Godzisz, Kaleń, Strych, Kobylnica, Powiśle, Oblin, Domaszew, Podłęź, Bączki, Ruda i Lewików, nomenklatur Polesiu i Wygoda; wymienione folwarki zajmują w gruntach ornych, łąkach, pastwiskach i nieużytkach mr. 13051, lasy zaś obejmują mr. 13241. W dobrach znajdują się; gorzelnia, browar piwny, młyny wodne 4, cegielnie 3. Rzeka Wisła z innemi pomniejszemi przepływa, tworząc liczne stawy. Do składu dóbr zaliczają się wsie uwłaszczone, a mianowicie osada, dawniej miasto M. ma osad 197, z grun. mr. 754. Wś Uchacz osad 12, z. grun. mr. 318; wś Podwierzbie os. 30, z grun. mr. 618; wś Samogoszcz os. 3, z grun. mr. 148; wś Bączki os. 8, z grun. mr. 162; wś Ostrów os. 10, z grun. mr. 205; wśTarnów os. 12, z grun. mr. 280; wś Budy Podłęskie os. 10, z grun. mr. 112; wś Kępa Podwierzbiańska os. 14, z grun. mr. 147; wś Domaszew os. 21, z grun. mr. 382; wś Grabniak os. 24, z. grun. mr. 440; wś Małowcówka os. 10, z grun. mr. 202, wś Polik os. 17, z grun. mr. 403; wś Oronne os. 40, z grun. mr 854; wś Oblin os. 30, z grun. mr. 574; wś Kochów os. 21, z grun. mr. 434; wś Przewóz os. 12, z grun. mr. 173; wś Kobylnica os. 20, z grun. mr. 406; wś Kawęczyn os. 14, z grun. mr. 358; wś Godzisz os. 40 z grun. mr. 797; wś Strych os. 22, z grun. mr. 452; wś Lewików os 8, z grun. mr. 155; wś Lipniki os. 8, z grun. mr. 157; wś Kaleń os. 14, z grun. mr. 330; wś Podstolice os. 7, z grun. mr. 51; wś Kobusów os. 10, z grun. mr. 248; wś Podłęż os. 21, z grun. mr. 454; wś Ruda os 8, z grun. mr. 105. Gmina M. należy do sądu gm. okr. III w miejscu, st. poczt. Gończyce. Zarząd gminny we wsi Uchaczu. Wsie i miejscowości do niej należące Wargocin, Kochów, Koniecpol, Kawęczyn, Kobylnica, Maciejowice, Malinówka, Oblin, Oronne, Przewóz, Podoblin, Podstolice, Podzamcze, Polik, Strych, TerżynMalwin, Terżyn, Uchacz, Czerwona Karczma. A. Palm. Maciejowice, niem. Matzdmfy wś, pow. osoblaski na Szląsku austr. , ma 529 mk. z przys. Kasehnitzberg. F. S. Maciejowice, na Spiżu, ob. Maciejowce, Maciejowizna, wś, pow. sejneński, gm. i par. Berżniki; odl. 33 w. od Sejn, ma 3 dm. , 31 mk. Wchodziła w skład dóbr Krasnogruda ob. . Maciejówka 1. folw. , ob. Izbica, pow. pułtuski. 2. M, , os. , pow. zamojski, gm. Podklasztor, par. Krasnobród. 3. M. , folw. , pow. zamojski, gm. Suchowola ob. . Maciejówka, folw. , gorzelnia, młyn i tartak na obsz, dworskim Brzuska, pow. dobromilski. Maciejówka Madejówka, góra lesista na wsch. granicy I gm. Brzuski, w powiecie dobromilskim, pod 40 12 16 wsch. dłg. g. F. , a 49 44 52 płn. sz. g. Zachodnie stoki lesiste należą do Brzuski; wody z nich spływają do potoku Brzuski, dopływu Stopnicy; na tych stokach, w dolinie pot. Brzuski, znajduje się młyn i tracz, nastę, pnie folwark i gorzelnia, Maciejówką zwane. Wschodni stok pokrywa las Kupiński 430 m. , należący do wsi Kupny, przez który pły nie potok Kopia ob. , dopływ Sanu. Wzniesienie góry 469 m. Br. G. Maciejowo 1. posterunek pogr. straży, pow. kaliski, gm. Żydów, par. Dubrzec; odl. od Kalisza w. 7; dm. 1. 2. M. , kol. , pow. kolski, gm. Budzisław kolski, par. Dęby szlacheckie, odl. od Koła w. 13; dm. 16, mk. 82. 3. M. , por. Maciejów. Maciejowo, jezioro, ob. Krotoszyn, t. IV, str. 715. Por. Maciejewo. Maciejowska gmina, ob. Międzylesie. Macieiszki 1. zaśc. włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 42 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 2. M. , zaśc. szlach. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 34 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 3. M. , zaśc. włośc, pow. swięciański, 3 okr. adm. , o 28 w. od Święcian, 3 dm. , 53 mk. katol. 1866. Maciejuńce 1. wś włośc, nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 48 w. od Wilna, 16 dm. , 154 mk. katol. 2. M. , wś włośc, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 57 w. od Wilna, 11 dm. , 103 mk. katol. 1866. Maciejuny, ob. Kryniczyn. Maciek, ob. Goczałkowice górne. Maciele, os. leśn. rząd. nad pot. Pigujtą, pow. trocki, 1 okr. adm. , 40 w. od Trok, 2 domy, 12 mk. prawosł. 1866. Macielewsczyzna, wieś w powiecie nowo gródzkim, na samej granicy pow. słuckiego, w okr. polic 5 snowskim, nad rzeczułką; ma osad 18, miejscowość małoleśna, grun ta dobre. AL Jel, Macieryż, folw. , pow. pińczowski. Wchodzi w skład dóbr Kliszów ob. . Macierz, ob. Moteżajtis. Macierzyńskie, w ludowem narzeczu Macieryńskoje, znaczne bagniste jezioro w powiecie ihumeńskim; musiało niegdyś powstać z rozle wu rzeki Swisłoczy i zajmowało przestrzeń dziś bagnistą, pomiędzy wsiami Ostrów, Bór, folwarkiem Osztorpole, wsią Żurawki, folwar kiem KraśnePole, folwarkiem Anetów; bowiem w tej kotlinie, oprócz jeziora Macierzyń skiego, znajdują się dwa inne Głuche i Swiecieńskie, łączące się kanałami ze Swisłoczą. Jezioro M. ma obszaru około 35 mr. , obfituje w karasie. Al. Jel. Macierzysz, wś, pow. warszawski, gm. Blizne, par. Babice, Leży na zach, od drogi bitej z Warszawy do Błonia. Stanowi własność szpitala warszawskiego. W 1827 r. 17 dm. , 126 mk. Jest tu szkoła pocz. 1klasowa. Maciesze 1. wś włośc nad jez. t. n. , pow. dzisieński, o 114 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 4 dm. , 64 mk. katol. 2. M. , wś rząd. , pow. dzisieński, o 86 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 8 dm. , 70 mk. 1686. Maciewicze, ob. Macewicze i Maciejewicze, pow. ihumeński. Macięczna, Maciczyna, wś i folw. , pow. pińczowski, gmina i par. Książnice Wielki. W 1827 r. 5 dm. , 82 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. ma 86 mr. rozl. , wś 4 os. , 12 mr. ziemi. Macikowice, ob. Maćkowice. Macikowo, wś, nad jez. Rudawa, pow. lipnowski, gm. i par. Nowogród, odl. o 22 w. od Lipna, ma 21 dm. , 203 mk. , 795 mr. gruntu, 16 nieuż. W 1827 r. wś rząd. , 17 dm. , 130 mk. R. 1789 należała do par. Nieszawa. Włościanie dawali 920 zł. czynszu biskupom kujawskim. Maciołki, wś, pow. radzymiński, gm. Radzymin, par. Kobyłka. W 1827 r. wś rząd. 10 dm. , 75 mk. Maciórka, Maciorskie, ob. Maciurska. Maciów 1. wś, pow. sieradzki, gm. Zduńska Wola, par. Korczew, odl. od Sieradza w. 17; dm. 12, mk. 71. 2. M. , błędnie, ob. Maciejów, pow. kowelski. Maciowakierz, niem. Matzkiroh, 1223 Maceiowi Ker, 1532 Matieyowkiers, wś i dobra, pow. kozielski, na granicy głupczyckiego; 99 bud. , 94 dm. , 789 mk. Należała od 1264 do cystersów w Rudzie. Dobra mają 760 mr. ziemi, brak wody. Wś 99 osad, 2513 mr. ziemi, 2 wiatraki, szkoła 2klasowa, kościół z r. 1100 pod wezw. ś. Floryana. Par. M. dek. łanowskiego miała 1869 r. 1544 katol. , 3 ewang. Maciszewice 1. część I i II, wś i dwa folw. , pow. kaliski, gm. i par. Błaszki Łaski, Lik ben. II, 58, odl. od Kalisza w. 31; wś dm. 6, mk. 131; 1 folw. dm. 2, mk. 25; 2 folw. dm. 2, mk. 25, W 1827 r. było tu w ogóle 9 dm. , 97 mk. Wedł. Tow. Kred. folw. M. lit. A. rozl. mr. 151 grunta orne i ogr. mr. 134, łąk mr. 6, nieuż. i place mr. 11, bud. z drze wa 6; płodozmian 7polowy; wiatrak; fol wark ten, w r. 1865 oddzielony od dóbr Domaniew ob. . Folw. M. lit. B. rozl. mr. 168 grunta orne i ogr. mr. 151, łąk mr. 13, pastw. mr. 2, nieuż. i place mr. 1, bud. z drzewa 6; płodozmian 9polowy. Br. Ch. Maciszki 1. zaśc rząd. , pow. wileński, 6 okr. adm. , o 12 w. od Wilna, 6 dm. , 96 mk. , z tego 26 prawosł. , 70 katol. 2. M. , wś rząd. , nad Komajką, pow. swięciański, 3 okr. adm. , o 35 w. od Swięcian, 7 dm. , 73 mk. katol. 1866. F. S. Maciejowo Maciejowska Macieiszki Maciejuńce Maciejuny Maciek Maciele Macielewsczyzna Macieryż Macierz Macierzyńskie Macierzysz Maciesze Maciewicze Macięczna Macikowice Macikowo Maciołki Maciórka Maciów Maciowakierz Maciszewice Maciszki Maciukowsczyzna Maciuliszki Maciuła Maciuńce Maciuniszki Maciuny Maciurska Maciusze Maciuszenki Maćkance Maćkańce Mackajcie Maciuciszki, zaśc. rząd. , nad jez. Łuszą, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 28 w, od Swięcian, 1 dm. , 11 mk. katol 1866. n. , od Maciuki, wś, pow. dzisieński, gm. i par. miorska; dm. 7, mk 89; kob. 50, męż. Gruntów mr. 314. M. leżą przy jez. t, Balbinowa w. 35. M. Dob. Maciuki 1. wś gm. czereskiej, pow. dzi sieński, 3 okr. adm. , o 37 w. od Dzisny, 10 dm. , 108 mk. , z tego 97 kat. , 5 staroobrz. , 6 żyd. 2 M. , wś tamże, o 41 w. od Dzisny, JO dm. , 71 mk, z tego 67 prawosł. , 4 katol 3. M. , wś rząd. , pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 35, od Dziewieniszek w. 5, dm. 15, mk. katol. 151. 4. M. , wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 28, od Dziewieniszek w. 12, dm. 18, mk. katol. 142. 5. M. , wś włośc. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 19 w. od Szczuczyna, 7 dm. , 55 mk 1866. F. S. Maciukowsczyzna, mała osada wiejska w pow. mińskim, nad rzeczułką, nieopodal da wnego pocztowego traktu wileńskiego i wsi Dejnarowicz, ma gruntów 2, miejscowość gó rzysta. Al Jel Maciukowsczyzna, zaśc, pryw. , pow. wilejski, o 39 w. od Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Mołodeczna do gran. pow. mińskiego, 1 dm. , 4 mk. prawosł. 1866. Maciuliszki, zaśc. rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 26 w. od Wilna, 1 dm. , 15 mk. , z tego 1 prawosł. , 14 katol. 1866. Maciuła, pot. , dopływ Ilemki, przyjmuje pot. Rudę z lewej strony. Por. Jaworniki i Kiczera. Maciuńce 1. okolica szlachecka, nad rz. Raduńką, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 35, od Ejszyszek w. 15, dm. 6, mk. kat. 49. 2. M. , okolica szlach. , nad rz. Wierchnią, pow. trocki, 3 okr. adm. , 38 w. od Trok, 10 dm. , 87 mk. kat. 1866. F. S. Maciuniszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk kat. 1866. Maciuny 1. wś, pow. kowieński, par. Datnów. 2. M. , wś włośc. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 12 w. od Swięcian, 13 dm. , 96 mk. katol 3. M. , wś rząd. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 31 w. od Wilna, 2 dm. , 10 mk. katol. 1866. F. S. Maciurska, rus. Materska, wś rząd. , pow. uszycki, nad rz. M. , gm. Kalus, par. Wierzbowiec; ma 61 dm. , 332 mk. , 396 dzies. ziemi. Należała do sstwa olchowieckiego, wraz z 0lchowcem, Głębówką, Hutą Nową i Starą i Stawczanami. R. 1775 sstwo to było nadane na pół wieku hr. Feliksowi Potockiemu, który ustąpił je gen. Dzierzkowowi. Kwarty opłacało 2037 rs. Dr. M. Maciurska, rus. Materska, mała rzeczka we I wschod. stronie pow. uszyckiego, zwana także Boryczową; poczyna się wyżej wsi Durniaki, płynie pod wsią M. i Hutą Starą, skąd aż do swego ujścia w okolicy wsi Rudkowiec oddziela pow. mohylowski od uszyckiego, Maciusze, wś w północnowschodniej stro nie pow. borysowskiego, ku granicy pow. lepelskiego, nad rzeką Uszaczą, w gm. berezyńskiej; ma osad 4; miejscowość niebezleśna, małoludna, grunta lekkie, okr. polic. 3 dokszycki. Al. Jelski. Maciuszenki, wś rząd. nad rz. Serwecz, pow. wilejski, o 71 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. wołkołacka, 4 dm. , 61 mk. katol. 1866. Mackajcie 1. okolica szlach. , pow. rossieński, par. skawdwilska. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. szwekszniańska. 3. M. , wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. Maćkańce, wś, pow. sejneński, gm. i par. Metale; odl. 49 w. od Sejn, ma 26 dm. , 220 mieszk Maćkance 1. wś włośc. nad jez. Gołoną, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 56 w. od Wilna, 6 dm. , 61 mk. kat. 2. M. , okolica szlach. , nad pot. Olcą, pow, trocki, 3 okr. adm. , 49 w. od Trok, 4 dm, 36 mk. kat. 1866. R. 1850 folw. M. w par. stokliskiej, własność Króli kowskiego, miał 82 dzies. rozl. F. S. Maćkanciszki, wś, pow. trocki, 3 okr. adm. , 28 w. od Trok, 7 dm. , 55 mk. , z tego 51 kat. , 4 żyd. 1866. Maćkany, wś szlach. , pow. trocki, 1 okr, adm. , 17 w. od Trok, 7 dm, , 70 mk. katol. 1866. Mackau niem. , ob. Maków. Maćki 1. os. , pow. olkuski, gm. i par, Sławków. 2. M. , wś, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki; odl. 35 w. od Maryampola, ma 24 dm. , 203 mk. ; w 1827 r. 12 dm. , 112 mk Por. Komora. Maćki 1. wś szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 30 dm. , 203 mk. kat. 2. M. , wś szlach. , pow. wileński, 4 okr, adm. , o 57 w. od Wilna, 6 dm. , 53 mk. katol. 3. M. , wś rząd. , pow. wilejski, o 40 w. odm. Wilejki, 3 okr, adm. , gm. miadziolska, 12 dm. , 105 mk 4. M. , zaśc. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , par. Komaje, o 25 w. od Swięcian, 1 dm. , 6 mk. staroobrz. 1866. Macki, wś, pow. owrucki, nad rzeką Sławeczną. Maćki, wś i piękny folw. w pow. mińskim, w gm. białoruckiej, nad dopływem Wiaczy, w miejscowości niebezleśnej i górzystej. Po uwłaszczeniu wieś miała osad włócznych 18. Folwark, niegdyś Chrapowickich, do 1865 był własnością znanego kompozytora Floryana Miładowskiego, który tu stale mieszkał z rodziną, od roku zaś 1869 należy do urzędnika Mackau Maćki Maciuciszki Maćkany Maćkanciszki Maciuciszki Maciuki Maćków Marczenki; ma obszaru 1048 mr. , grunta do bre, miejscowość malownicza. Al. Jel. Macki, chutor w pow. zieńkowskim, na zach. płd. zach. od mka Oposzne. Maćki, ob. Kamionka Wołska. Macki 1. Maćkowy, niem. Maczkau al. Matzkau i Matschkau dok. Machcowo, Maczkowo, Machowo, Macztowo, dobra ryc, pow. gdański, st. poczt. Gdańsk, dokąd odl. wynosi 7. 5 kil. ; paraf. katol. ś. Wojciech St. Albrecht, przedmieście gdańskie, ew. Wujeścisko Wonnenberg; szkoła Łostowice Schönfeld. Areału jest tu 305. 22 ha. , mianowicie 262. 96 ha. roli om. i ogr. , 21. 60 ha. łąk, 11. 54 pastw. , 0. 36 wody, 7. 94 nieuż. , 0. 82 lasu. R. 1868 było tu 17 dm. mieszk. i 228 mk. , 95 ew. , 131 kat. i 2 dysydentów. M. są prastarą osadą. Już r. 1286 4 stycznia nadaje Mestwin, książę pomorski, biskupowi kujawskiemu Chabrowe i Maćki, wolne od wszelkich ciężarów publicznych z prawem nieograniczonego sądownictwa i przyznaje mu prócz tego prawo rybołóstwa w jez. łebskiem każdego czasu i bez oddawania części połowu książęcym urzędnikom, którą inni odstawiać musieli ecclesiae Wladislauiensi villas inferius annotatas cum omni jure ducali contulimus jure hereditario perpetue possidendas, nihil juris nobis reservantur in eisdem. Nomina autem villarum sunt haec. Chabrouo in castellatura Belgardensi, Maczkowe in castellatura Gdanensi. R. 1597 powstała na M. nowa osada Świniegłowy, która swe miano wzięła od herbu pierwszego jej dzierżawcy Gdańszczanina Ferbera. R. 1760 dzierżawił M. pan Bielski za złp. 1600 rocznie. Karczmarz dawał wtedy dzierżawy rocznie złp. 140, miał prawo swoje trunki szynkować. Lasów nie było wtedy. Sołectwo w tej wsi osadzone było na dwóch włókach. Dzierżawca Ferber płacił za Świniegłowy rocznie kanonu złp. 50. Danników było w owym roku w Maćkach 26; dochód ryczałtowy wynosił 1010 złp. Ob. Kujot O mająt. bisk. str. 59. Rząd pruski wydał po konfiskacie dóbr kościelnych M. na wieczystą dzierżawę 16 maja 1827 r. 2. M. , niem. Matzken al. Matzkubschen, wś na Litwie pruskiej, której nazwa dowodzi, że tu siedzieli dawniej osadnicy polscy. Ob. Kętrz. O ludn. pol. str. 570; pow. szyłokarczemski, st. p. Lankuppen; 1856 r. 22 mk. Kś. Fr. Mackiany, wś uwłaszczona od dóbr uciańskich, pow. wiłkomierski, par. uciańska, Mackiewiciszki, po łotew. Mackiwiciszkys, wś w powiecie dyneburskim, parafii Nidermujża. Mackiewicze, ob. Mockiewicze. Mackiszki, wś, pow. szawelski, gm. kiryanowska, 3 dusz męz. , 72 dzies. ziemi. Mackiszki, folw. i dwór. nad rz. Solczyszką, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 39, od Ęjszyszek 12; mk. katol, 33, starozakon. 11 1866. Por. Horodno, Maćkobudzie, wś, pow. wyłkowyski, gm. Karkliny, par. Kieturwłoki. Odl. 11 w. od Wyłkowyszek, ma 36 dm. , 372 mk. W 1827 r. wś rząd. , 40 dm. , 343 mk. Maćków, ob. Maćkowo, Maćków kąt, las we wsch. stronie Biłki szlacheckiej, na wschód od stawku utworzonego przez Kabanówkę. Maćkowa, Maczkowa, góra i szczyt w Be skidach spiskich, w hr. spiskiem Węg. , w obrębie gm. Łomnicy Małej ob. t. V, 694, 2, na wsch. od wsi, między pot. Laiblem od wsch. a pot. Łomnicą Małą od zach. , pod 38 16 25 wsch. dłg. g. F. a 49 14 15 płn. sz. g. Wznies. 975 m. npm. Br. G. Makćowa góra, w płd. stronie Olejowa, pow. złoczowski. Maćkowaruda, wś, pow. sejneński, gm. Krasnopol, par. Wigry, odl. 11 w. od Sejn, ma 44 dm. , 397 mk. W 1827 r. wś rząd. , 31 dm. , 187 mk. Maćkuwa wola, pszys. do Leszczowatego w pow. liskim, leży nad Uniaczką, wpadającą z lew. brz. do Strwiąża na wsch. od L. , przy drodze do Bereh dolnych, w położeniu górskiem, 516 m. npm. Od wschodu zasłania ten przys. las zwany Kiczerą Wolańską z najwyż szym punktem 610 m. npm. , od zach. lesisty Wysoki dział leskowacki, dochodzący do 641 m. bezwzględnej wysokości. Mac. Maćkowce, wś, pow. grodzieński, przy trakcie W. BrzostowicaWołpa. Maćkowce, wś nad rz, Płoską, pow. proskurowski, gm. Malinicze, par. Proskurów. Ma 646 mk. , w znacznej części katol. , dawnych kolonistów mazurskich; ziemi włośc. 549 dzies. , dwors. z Szaraweczką 396 dzies. , własność Lizogubów, dawniej część ststwa proskurowskiego. Włościanie miejscowi trudnią, się do stawą gontów, desek i t. p. Mieszkańcy M. , Szarawki, Hreczany, jak sami dowodzą, wy szli z Kujaw i osiedlili się tu w ostatnich la tach przeszłego wieku. Mazurzy odosabniają się zupełnie od innych warstw ludności oko licznej, łącząc się ściślej pomiędzy sobą. Za chowali oni pierwotne zwyczaje, strój, a na wet odcień mowy. W niektórych wsiach spo tkać też można Mazurów osiedlonych razem z miejscową ludnością rusińską. Dr. M. Maćkowce, folw. pryw. , pow. wilejski, o 48 w. od msta Wilejki, 1 okr, adm. , przy byłej drodze pocztowej z msta Sosienki do granicy pow. borysowskiego, 1 dm. , 19 mk. 1866. Maćkowce, ob. Maćknówka, t. V, str. 878. Mackowce al. Moskowce, wś, pow. perejasławski, nad rz. Iltycą. Maćkowice, dawn. Macikowice, Manczikowim około r, 1464, po rus. Maćkowymi 1. z Za Macki Maćkowice Mackowce Maćkowce Maćkuwa wola Makćowa góra Maćkowa Maćki Mackiany Mackiewiciszki Mackiewicze Mackiszki Ma kobudzie Maćków kąt Macki Maćkowicze Maćkowiec Maćkowięta Maćkówka Maćkowo Maćkowicze kuciem, wś w pow. przemyskim, 10 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Przemyślu, tuż na płd. od urzędu poczt. w Kosienicach. Na płn. leżą Kosienice i Trójczyce, na wsch. Hnatkowice i Batycze, na płd. Ujkowice i Bełwin, na płn. zach. Wola Węgierska i Rokietnica. Wo dy płyną do Sanu za pośrednictwem pot. Maćkowickiego, nastającego w zach. stronie wsi a płynącego na wsch. W dolinie pot. leżą zabu dowania wiejskie. Na zach. narożniku lesistym, gdzie się schodzą granice Maćkowic, Woli Wę gierskiej i średnicy, wznosi się Bukowy garb do 426 m. wys. W płn. wsch. stronie wsi wznosi się najwyższy punkt do 277 m. Własn. więk. ma roli or. 711, łąk i ogr. 47, past. 22, lasu 710 mr. ; własn. mniej. roli or. 1118, łąk i ogr. 213, past. 123, lasu 154 mr. W r. 1880 było 1048 mk. w gminie, 102 na obsz. dwors. 63 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rz. kat. w Kosienicach, gr. kat. w miejscu, dek. i dyecezya przemyska. Do par. należą Kosieni ce. We wsi jest cerkiew. W lesie zwanym Kopań jest źródło, którego woda ma, wedle wiary ludu, moc uzdrawiającą. Podanie głosi, że źródło to pozostaje w związku ze źródłem w Kormanicach tak, że gdy w źródle kormanickiem wody braknie, to jest ona tutaj i prze ciwnie. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych. Według inwentarza z r. 1768 była wieś w posiadaniu Antoniego i Zofii ks. Lubomirskich, z prow. 7347 złp. 26 gr. , z cze go kwarta 1336 złp. 29 gr. ; oddana w r. 1775 w wartości 53475 złp. 10 gr. jako częściowy ekwiwalent za klucz dobromilski. Od ks. Lubomirskiej nabył M. Antoni z Rokietnicy Derszniak, który ostatni swego rodu tu umarł w r. 1798 rkp. Ossol 1825. Na polach tutejszych znajdywano rozmaite starożytności, jako to ułamki broni starodawnej, groty od strzał i t. p. W r. 1865 wykopano wielkie na czynie ołowiane ob. Mittheil. der k. k. Central Commission zur Erforschung des Baudenk. z r. 1866. W metr. kor. Lit. C. fol. 245. A. 1456 1466 znajduje się zatwierdzenie gra nicy między Ruszenicami a Macikowicami. W r. 1464 nakazuje Kazimierz Jagiellończyk Jakóbowi Koniecpolskiemu, stście przemyskie mu, aby Dobiesława Żyrawskiego, PiotraWa powikiego i Chabrego z Krzywieckiej Woli za szkody poczynione w lasach do Manczykowic należących przed siebie powołał Akta grodz. t. I, str. 31. 2. M. , moczarzyste pastwisko w zachodniej stronie Rzęsny Ruskiej w pow. lwowskim. Lu. Dz. Maćkowicze, folw. ., pow. święciański, 3ci okr, adm. , par. Komaje, o 35 w. od Święcian, 1 dm. , 56 mk. katol. 1866. R. 1741 d. 17 maja prawem darowizny wraz z Surmieliszkami i innemi folwarkami przeszedł od Michała Sulistrowskiego, stolnika oszmiańskiego, do siostry jego Barbary z Sulistrowskich i Tadeusza Czechowiczów. W 1867 r. Zygmunt Czecho wicz, w skutek ukazu cesarza Aleksandra II, zmuszony był do sprzedania nabył Je gene rał wojsk ross. Mawros. F. S. Maćkowiec, niem. Matzkowetz, folw. dóbr Krzyżanowice n. Odrą. MaćkowiętaJabłonowo, pow, mławski, ob. JabłonowoMaćkowięta. Maćkówka, podług Dykcyonarza Siarczyńskiego rkp. Bibl. Ossol. 1825 właściwie Maszkowska Wola, wś w pow. łańcuckim, par. rzym. kat. przeworskiej, 3 kil. na płd. wsch. od Przeworska, składa się z dwóch grup chat o kilometr od siebie oddalonych, przedzielo nych łąkami. Podług spisu ludn. z r. 1881 li czy 498 mk. , z których 29 mieszka na obszarze więk. pos. ; podług szemat. duch. dyec. przem. ma być 440 rzym. kat Pos. więk. należy do ordynacyi przeworskiej ks. Lubomirskich i ma 576 mr. obszaru, z których 402 roli, 53 łąk, 21 pastw. i 98 mr. lasu; pos, mniej. ma 276 mr. , mianowicie 198 roli, 50 łąk i, 28 mr. past. Gleba jest glinkowata i urodzajna, łąki dobre. M. graniczy na płn. z przedmieściem Przewor ska Jarosławskiem, na zach. z Mokrą stroną i Urzejowicami, na płd. z Żurowiczkami długiemi a na wsch. z Mirocinem. Mac. Maćkówka al. Maczkówka, grupa chat włościańskich we wsi Budzowie, w pow. myślenickim, na praw. brz. rz. Paleczki, przy ujściu pot. od wsi Zachełmna płynącego. Br. G. Maćkowo, wś i folw. , pow. suwalski, gm. Maćkowe, par. Puńsk, odl. 36 w. od Suwałk, ma 36 dm. , 638 mk. , w 1827 r. było tu 32 dm. , 320 mk. Gmina ma 3109 mk. , rozległości 12129 mr. , sąd gm. okr. III Puńsk o 8 w. , st. poczt. Szypliszki. Szkoła począt. i gorzelnia, W skład gminy wchodzą Cyrale, Gozdy, Kosowszczyzna, Maćków, Margotroki, Miklaszewo, Miklaszówka, Nowiniki, OlkśnianyNowe, Olkśniany Stare, Palnica, Radziszki, Rudniki, Rudka, SanGruda, Świdziszki i Użukalnie. Dobra M. składają się z folwarków M. i Sangruda, wsi; M. , Cyrale, Nowiniki, Gozdy, Kosowszczyzna, Palnica, Rudki, Świdziszki i Rudniki. Podług wiadomości z r. 1854 dobra powyższe nadane zostały r. 1845 na prawach majoratu generaładjutantowi ks. italijskiemu hr. Rymnickiemu Suworow; rozległość dominialna w folwarkach wynosi mr. 1522; folw. Maćków w gruntach, łąkach i pastwiskach mr. 1074; folw. Sangruda mr. 448. Wsie Maćków os. 29, z grun. mr. 1126; Cyrale os. 23, z grun. mr. 964; Nowiniki os. 25, z grun. mr. 1073; Gozdy os. 6, z grun. mr. 491; Kosowszczyzna os. 2, z grun. mr. 262; Palnica os. 9, z grun. mr. 280; Rudka os. 7, z grun. mr. 465; Świdziszki os. 52, z grun. mr. 89; Rudniki os. 18, z grun. mr. 644. Por. Kocioł i Krasnowo. Maćniekowo Ma kowo Ma kowskie Maćkowszczyzna Maćkowy Mackuny Macocha Macorzyn Macoszyn Macsola Macuciszki Macudziniec Macug wka Maculiszki Macułoty Macurki Macuty Maczalica Maczańce Maczeborniahof Maczechy Maczek Maczeski Maczeykowitz Maczkau Maczki Maczkowo Maczkówka Maczocha Maćkowo Maćkowo, Maćkowy, ob. Maćki. Maćkowskie, ststwo niegrodowe, w wojew. i pow. trockim, r. 1766 było w posiadaniu Ignacego Ogińskiego, marsz. w. ks. litew, , razem z dzierżawą Zaboryszkami; opłacał zeń kwarty złp. 2240 grz. 29, a hyberny ze starostwem kadaryskiem ob. złp. 3000. Na sejmie r. 1773 1775 stany rzpltej nadały to ststwo w emfiteutyczne posiadanie Andrzejowi Potockiemu, sekret. w. ks. litew. , łącznie z wsią Brzozową i ststwem płotelskiem. Maćkowszczyzna, folw. szlach. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 68 w. od Oszmiany, 1 dm. , 6 mk. katol. 1866. Maćkowy, ob. Maćki. Mackuny, folw. , pow. kowieński, par. Betygoła, przy gościńcu z Datnowa do Bejsagoły, okr. polic. Ejragoła o 14 w. ; rozl. 10 włók, gleba średnia. Własność Dullewiczów. Mackuny, dwór, pow. rossieński, par. betygolska, własność Bohdanowicza. Maćniekowo, zaśc. szlach. , pow. dzisieński, 42 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 3 dm. , 24 mk. katol. 1866. Macocha, folw. , pow. gostyński, gm. Słubice, par. Jamno. Ma 14 mk. , 270 mr. obszaru. Macocha, ob. Maczocha, Macocha, rz. w pow. hajsyńskim, dopływ Sobu w Hajsyniu. Ma źródła koło Mietliniec. Macorzyn Wielki i M. Mały, wś, pow. włodawski, gm. Bytyń, par. Uhrusk. M. Wielki ma 38 dm. , 362 mk. , 1635 mr. M. Mały ma 59 dm. , 395 mk. , 8988 mr. obszaru. W 1827 r. M. Wielki, wś rząd. , 42 dm. , 253 mk. M. Mały, wś rząd. , 32 dm. , 200 mk. Br. Ok Macoszyn, wś w pow. żółkiewskim, 4 kil. na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Żółkwi. Na płn. leży Soposzyn, na wsch Smereków, na płd. wsch. Wiesenberg, na płd. zach. Mokrotyn, na zach. Skwarzawa Stara. Przez wś płynie pot. Świnia od zach. na wsch. a potem na płn. wsch. i płn. do Soposzyn. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru. Na płn. zach. granicy wznosi się wzgórze Na kamień do 360 m. znak triang. . Własn. mniej. ma roli or. 1058, łąk i ogr. 476, past. 104 mr. W r. 1880 było 976 mk. w gminie obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rz. kat. w Żółkwi; gr. kat. w miejscu, dek. żółkiewski, dyec. przemyska Do par. należy Soposzyn. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. 1klas. Ob. Akta gr. i ziem. t. II, str. 45 i 46. Macsola, ob. Moczolga. Macuciszki, wś rząd. , pow. święciański, 3 okr, adm. , o 29 w. od Święcian, 1 dm. , 10 mk. katol. 1866. Macudziniec, folw. rząd. , nad rz. Sonią, pow. ciechanowski, gm. Opinogóra, par. Ciechanów, odl. o 5 w. od Ciechanowa, ma 1 dm. , 13 mk. , 61 mr, gruntu. Macugówka, grupa chat włośc, w Rabie niźniej, w pow. limanowskim. Br. G. Maculiszki 1. folw. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 12 w. od Trok, 1 dm. , 4 mk. kat. 1866. 2. M. , por. Maciuliszki. Macułoty, wś rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 26 w. od Oszmiany, 14 dm. , mk. 112, z tego 57 prawosł. , 55 katol. 1866. Macurki, wś włośc, pow. wilejski, o 73 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. łuczajska, 3 dm. , 35 mk 1866. Macury, wś włośc, pow. wilejski, o 77 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. łuczajska, 9 dm. , 98 mk katol. 1866. Macuty 1. wś rząd. nad pot. Drobyszówką, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 39 w. od Święcian, 11 dm. , 93 mk. katol, 2. M. , zaśc, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 19 w. od Oszmiany, 4 dm. , 22 mk. katol. 1866. Maczalica, ob. Osowina. Maczańce, wś, pow. kowieński, gm. i par. Żejmy o 6 w. , niedaleko rz. Łankiessy. Maczany, folw. w Inflantach polskich, par. Warków. Maczeborniahof niem. , folw. dóbr Pryszowice, pow. toszeckogliwicki. Maczechy, Maczecha, mko w pow. i gub. połtawskiej, nad strugą Olszaną, o 12 w. od Połtawy, 596 dm. , 5207 mk. Słynne sady owocowe. Maczek, Maciek, folw. dóbr Goczałkowice górne, pow. pszczyński. Maczeski, wś poleska w pow. ihumeńskim, w gm. pohoskiej, w okr. polic berezyńskim, nad rzeczułką, lewym dopływem Klewy, przy drożynie wiodącej z folw. Jagódka do wsi KozłowyBrzeg i do Pohosta, ma osad 17, grunta piaszczyste, miejscowość odludna. A Jelski. Maczeykowitz niem. , ob. Maciejkowice. Maczkau niem. , ob. Maćki, Maczki, tak się zwała niegdyś wś obok stacyi dr. żel. warsz. wied. Granica ob. . Maczki, zaśc. pryw. , nad rz. Janką, pow. dzisieński, o 71 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 10 mk 1866. Maczkowa 1. góra lesista, w północnych odnóżach pasma Gorców ob. , w południowej stronie gminy Niedźwiedzia; w pow. lima nowskim. pod 37 46 30 wsch. dłg. g. F. a 49 36 5 płn. sz. g. Od wsch. opływa ją poi Bór, płynący z pod góry Turbaczyka 1023 m. na płn. , potem na zach. , uchodząc w Niedź wiedziu do Koniny ob. z lewego brzegu. Od zach. zaś płynie ku płn. do Koniny bezimien ny potok. Wznies. 716 m. npm. 2. M. , por. Maćkowa. Br. G. Maczkowo, ob. Maćki. Maczkówka, ob. Maćkówka. Maczocha, rus. Maczycha, wś, pow. bracławski, nad rz. Bohem, przy ujściu Jazowicy, Madajka Madalin w pobliżu Bracławia, par. Bracław ob. , gm. Monastyrska. Ma do 900 mk. , 132 dm. , 1589 dzies. ziemi włośc, cerkiew ś. Trójcy z 1055 paraf. i 73 dzies. ziemi. Należała do ststwa bracławskiego i musiała mieć przywilej miejski, lustracya bowiem 1616 r. tak o niej mówi Mko M. należy do Bracławia i lat temu 10 przez ststę dzisiejszego na grancie bracławskim osadzone. Jest w niem ludzi osiadłych 150, którzy żadnych nie oddają powinności ratione libertatis, której im było pozwolone do lat 50. Młyn pod M. o 1 kamieniu. Według podania m. Bracław przed wojnami kozackiemi aż pod M. sięgało. Obecnie M. należy do rządu. Macztowo dok. , ob. Maćki. Maczucha ross. , ob. Macocha, Maczuchy, ludne mko, ob. Maczechy. Maczuliszki 1. wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. , 19 w. od Maryampola, 10 dm. , 101 mk. 2. M. Micha lskie i M. Tarpupskie, wś i os. włośc, pow. ma ryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki i Preny, odl. 19 w. od Maryampola. M. Michaliskie 5 dm. , 34 mk. ; M. Tarpupskie 4 dm. , 38 mk. Br. Ch. Maczulki, wś w pow. bobruj skim, w okr. polic hłuskim, nad rzeczułką dopływem Broży, ma os. 15, miejscowosć nizinna, śród lesi stych odludnych moczarów, pozbawiona dróg komunikacyjnych. A. Jelski. Maczuła, las w płn. wsch. stronie Laszkowa, pow. brodzki. Płn. jego krawędź przypiera do podmokłej doliny nad Rzeczką. Maczuły, pow. hrubieszowski, gm. Mołodiatycze, par. Trzeszczany. Maczuły, al. Moczuły, część Łopatyna, pow, brodzki. Maczuryszki, zaśc rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 29 w. od Święcian, 1 dm. , 11 mk. katol. 1866. Maczurzycze, starożytna wś w zach. płd. stronie pow. borysowskiego, nad rzeczką Derażną, lewym dopływem Usiaży, przy gościń cu wiodącym z Wielkiego Usiaża do Sutok; w czasie uwłaszczenia miała osad włócznych 23, łąki dostateczne, grunta niede; okr. polic łohojski. Al. Jelski. Maczwoyse Kętrz. , niem. Matzweisen, dobra ryc, pow. holądzki, st. p. Pasłęk o 7 kil. odl. Areał wynosi 158, 60 ha. , mianowicie rola or. i ogr. 108, 55, łąki 6, past. 14, 55, bór 22, 50, nieuż. 5, wody 1, 10. R. 1856 mk. 44. R. 1590 był tu dziedzicem Kurpiowski Mikołaj, syn Trojana z ziemi łomżyńskiej. Kętrz. O ludn. pol. w Prus. str. 583. Kś. Fr. Maczycha, ob. Maczocha. Maczynowszczyzna, wś włośc, paw. wilejski, o 29 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze poczt. z Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, 13 dm. , 89 mk. 1866. Mad, Mada, węg. Maad, mko w hr. ziemneńskiem Zemplin, Węg. , główny plac targowy na wina Hegyallyi, w przyjemnej dolinie, dokoła otoczonej winnicami; kościół paraf. kat. par. założona jeszcze w XIV w. , ewang. , synagoga; uprawa roli, kamieniołomy, lasy, jarmarki, st poczt. Tutejsze wina są wyborne i uchodzą za najsłodsze i najprzyjemniejsze w winnicach Hegyallyi Podgórza. W czasie winobrania panuje w M. nadzwyczajny ruch zewsząd przybyłych kupców, spekulantów, meklerów i t. p. Liczba mk. wynosi 3745. Madaje Stare, wś i folw. , M. Nowe, kol. , pow. łódzki, gm. Puczniew, par. Kazimierz. M. Stare, wś, ma 13 dm. , 92 mk. , 82 mr. ; folw. 3 dm. , 19 mk. , 496 mr. ; M. Nowe, kol. , 13 dm. , 80 mk. , 213 mr. Br. CK Madajka, os. , pow. łęczycki, gm. Poddębice, par. Bałdrzychów. Madalin 1. wś, os. i folw. , pow. turecki, gm. Strzałków, par. Przespolew, odl. od Turku w. 21; wś dm. 17, wraz z os. Swidle 278 mk. ; osada dm. 1, mk. 3; folwark dm. 1, mk. 11. 2. M. , osada włościańska i folw. , pow. częstochowski, gm. Rędziny, par. Borówno, o 4 w. od Rudnik; os. ma 2 dm. , 10 mk. , 25 mr. ; folw. 3 dm. , 3 mk. , 408 mr. Stanowi część dóbr Kościelec. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z attynencyą Karolina t. Palestyna rozległy mr. 453 grunta orne i ogr. mr. 383, łąk mr. 4, lasu mr. 54, nieuż. i place mr. 12, bud. z drzewa 8, płodozmian 6 i 12polowy. Madalińszczyzna, ob. Kozuby Stare i Kozłowo, pow. pułtuski. Madały, os. nad rz. Wartą, pow, wieluński, gm. Kamionka, par. Pątnów, odl. od Wielunia w. 15, dm. 2. Ob. Załęcze Wielkie, Madczuny 1. wś rząd. nad rz. Łukną, pow. trocki, 1 okr. adm. , 20 w. od Trok, 9 dm. , 97 mk. katol. 2. M. , leśn. i dwór rząd. tamże, 1 dm. , 10 mk. katol. 1866. Madej, pustk. , pow. wieluński, gm. i par. Naramnice, odl. od Wielunia w. 13, dm. 3. Ob. Naramnice. Madej, pot. podgórski, ma swoje źródła na płn. stoku góry Gańczarza 802 m. , wznoszą cej się w płn. odgałęzieniach Kocierskiego pa sma Beskidów zachod. , na granicy gm. Rzyk i Ponikwi, w pow. wadowickim. Potok płynie na płn. wsch. dolinką górską, nad którą od płd. wsch. wznosi się lesisty czubek Czoło 696 m. a od płn. zach. Czuba 521 m. . Ucho dzi we wsi Ponikwi do Ponikiewki, dopływu Skawy. Długość biegu 2 kil. i pół. Ujście 390 m. npm. Br. G. Madejka, polana w Beskidach żywieckich, w obr. gm. Nieledwi, w pow, żywieckim, po zachodniej stronie potoku płynącego przez Nieledwię do Soły. Br. G. Madejki, niem. Madeiken al. Madeyken, wś, Macztowo Madejki Madejka Mad Madczuny Madały Madalińszczyzna Macztowo Maczucha Maczuchy Maczuliszki Maczulki Maczuła Maczuły Maczuryszki Maczurzycze Maczwoyse Maczycha Maczynowszczyzna Madaje Maderzyn pow. łecki, st. p. Ełk. 1857 r. 23 mk. Jerzy Ramung v. Ramek, komtur ryński, nadaje r. 1483 Maciejowi Madejce 5 włók na prawie magdeb. ; granice Czarny Mikołaj, Mołdzie i Lepaki. Obowiązkiem Madejki jest nosić listy z Ełku nad granicę litewską do Rajgrodu, gdy zaś z zakonem wyrusza ku Litwie, tenże za opatrzy jego i konia jego w żywność. Dan w Ełku r. 1483. Ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 454. Kś. Fr. Madejowa, ob. Kanie. Madeleyn, Madeleynen dok. , ob. Modlainen. Maderwiza, niem. Baarwiese, wś nad dłu giem a wąskiem jeziorem Szelągowskiem Schil lingsSee, pow. ostródzki, st. p. Ostród. R. 1601 kupuje Aleksander Dobrzyński, mistrz rybacki, 2 puste włóki w Maderwizie. R. 1683 mieszkają tam chełmianie Krysztof Winklowski, mieszczanin i piwowar ostródzki, Jerzy Janowski i Grzywacz. Ob. Kętrz. O ludn. pols. str. 366. Kś. Fr. Maderzyn, ob. Niedarzyno, Madeyken niem. , ob. Madejki. Madiarki, ob. Madziarki. Madjary, ob. Węgry. Madlebnen niem. , wś, pow. reszelski, na płn. od Jezioran. Madoczany al. Madoczan, węg. Madocsán, wś w hr. liptowskiem Węg. , w pow. rożeńskim, w dystr. niźnioliptowskim, w dorzeczu Wagu, nad Teplańską Wodą; od płd. leży Teplą, od zach. Turyk, od płn. Łuczki a od wsch. obszar Tepli. Wś rozłożyła się w dolinie górskiej, nad przerzeczonym potokiem, po nad którym dwa młyny Dm. 17, mk. 120 narodowości słow. 1880. Obszar nieznaczny tworzy przys. miasteczka Tepli ob. . Należy do par. łac. w Tepli. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było tu rzym. kat. 81, ew. 16, nieun. 5, żyd. 15, razem 117. Ewangelicy należą do gminy ewang. w Lupczy niemieckiej. Br. G. Madracz 1. góra, wznosząca się na płn. wsch. krańcu Ilnika, przy ujściu Zawadki czy li Unika do Stryja, w pow. turczańskim, pod 40 46 wsch. dłg. g. F. , a 49 6 39 płn. sz. g. Wznies. 741 m. Od wsch. opływa ją pot. Radycki, od płd. zachodu Zawadka i Stryj. Miej sce znaku triang. 2. M. , góra w Karpatach wschodnich, w dziale dukielskoskolskim, na płn. od Boryni, w pow. Turka, pod 40 40 40 wsch. dłg. g. F. , a 49 5 płn. sz. g. ; wznies. 786 m. npm. Od płn. , zach. i płd. zach. opły wa ją pot. Borynia. Br. G. Madüe niem, , jez. , które wraz z wyżej nieco leżącem jeziorem Plöne, przez rz. Plöne, zlewa się do zatoki czy do jez. Dammskiego. Madziarka, ob. Maziarka. Madziarki al. Madiarki, wś w pow. sokalskim, 12 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Sokalu, 4 kil. na płn. zach. od urzędu poczt. i st. kol. jarosławskosokalskiej w Krystynopolu. Na płn. zach. leży Boratyn, na wsch. Dobraczyn, na płd. Krystynopol, na płd. zach. Ostrów. Wody uprowadza pot. Madziarki na wsch. do Bugu. Zabud. wiejskie leżą we wsch. strome obszaru. W stronie zach. wznosi się Rudka do 218 m. znak triang. . W r. 1880 było 262 mk. w gm. 88 obrz. rzym. kat. , re szta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Krystynopolu, gr. kat, w Boratynie. We wsi jest szkoła filialna, Ob. Boratyn. Lu. Dz. Madziarki, potok, wypływa u płd. stoków Czortowych gór 264 m. , wznoszących się na zach. od Boratyna, w pow. sokalskim; płynie na płd. , poczem zwraca się na wsch. , opływając południowe stoki wzgórza Rudki 218 m. i przechodząc na obszar wsi Madziarek, od której przyjmuje swą nazwę; tutaj, zasiliwszy się potokiem od Boratyna płynącym, zwraca się na płn. i rozdziela się na dwa ramiona, z których wsch. przepływa wś Dobraczyn, poniżej której łączy się z Bugiem, ramię zaś płn. zach. opływa Dobraczyn od płn. zach. i na płn. od niego uchodzi do Bugu. Między obu ramionami M. , po wsch. stronie Dobraczyna, są liczne łożyska tegoż potoku, które w czasie wylewów wodą się wypełniają i wraz z Bugiem łączne obszary od Dobraczyna aż po Poturzycę zalewają. Długość biegu 7 do 8 kil. Madzioł, ob. Miadzioł. Madziuki, wś, pow. kalwaryjski, gm. nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. 58 w. od Kalwaryi, 3 dm. , 9 mk. Madziuny, wś rząd. , pow. święciański, 1szy okr. polic, mk. kat. 85, dm. 8 1866, od Święcian 4 w. Starostwo niegrodowe madziuńskie w wojew. i pow. wileńskim, r. 1766 wedle spisów podskarbińskich obejmowało wsie Madziuny, Mazule i Sedaniszki. W tymże czasie posiadał je Michał Massalski, hetman w. lit. , a następnie było w dzierżawie Kazimierza Zabłockiego, który zeń opłacał kwarty złp. 300 gr. 24 a hyberny złp. 162. Por. Ławaryszki. Maeckelburgs niem. 1. wś, pow. frydlądzki, st. poczt. Gallingen, 1857 r. 52 mk. 2. M. al. Mäkelsburg, dobra ryc, pow. frydlądzki, st. p. Gallingen, dokąd odl. wynosi 6, 5 kil. ; areału jest tu 139, 02 ha. , mianowi cie 110, 47 ha. roli or. i ogr. , 19, 04 łąk, 5, 65 past. , 0, 80 lasu, 2, 50 nieuż. , 0, 56 ha. wody; wodny młyn z 2 gankami. Kś. Fr. Maecken al. Mäken niem. , dobra ryc, pow. pasłęcki, st. p. Grünhagen niem. 3, 5 kil. odl. ; razem z przyległym majątkiem Skollmen niem. obejmują 639, 30 ha. i to 497, 60 ha. roli or. i ogr. , 100, 60 łąk, 23, 00 pastw. , 15, 70 nieuż. , 2, 40 wody. Dobra te są własnością starej szlacheckiej familii Dönhoffów. Maeddajaerw, ob. t. II, str. 429, Felińskie jezioro. Madejowa Madeleyn Maderwiza Madeyken Madiarki Madjary Madoczany Madracz Madziarka Madziarki Madzioł Madziuki Madziuny Maeckelburgs Maecken Maeddajaerw Madejowa Maehren Magda Maedewald Maeusewinkel Maedewald niem. , ob. Maedwald. MaedingPaul niem. , al. PaulNausseeden, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Schakuhnen, 12 mk. 1857. Maedwald niem. , al. Mägdewald i Mädewald, majątek chełm. , pow. tylżycki, st. poczt. Szameitkehmen 1 kil. odl. Ma roli orn. i ogr. 10. 3. 69 ha. , łąk 15. 98, pastw. 6. 28, lasu 12. 50, nieuż. 6. 52, razem 144. 97 ha. 1857 r. było tu 56 mk. Kś. Fr. Maegdeberg niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Neukirch; 710 mr. rozl. ; 9 dm. , 71 mieszk. 1857. Maegdewald niem. , ob. Maedwald. Maehren niem. , ob. Mary Kętrz. . Machrengasse niem. , Mochrmgasse, wś kameralna, pow. nisański, pod Nisą, 103 bud. , 108 dm. , 969 mk. , 92 osad, 1034 mr. ziemi, szkoła; dworzec drogi żel. nisańskobrzeskiej, pięknie położony. F. S. Maekelburgs, ob. Maeckelburgs. Maelsack dok. , ob. Melzak. Maerkerei niem. , pustk. do dóbr Brynica, pow. kluczborski. Maerkisch Friedland niem. , ob. Frydląd Marchijski. Maertinau niem. , 1203 r. Martinowo, wś, pow. trzebnicki, w górach trzebnickich. Maertinsdorf niem. , ob. Marcinkowo. Maerzdorf niem. , ob. Marcinkowo i Marcinkowy. Maerzdorf niem. 1. 1487 Mertensdorff, wś i dobra, pow. grotkowski; 63 bud. , 84 dm. , 598 mk. Wś ma 58 osad, 753 mr. ziemi, kośc. fil. do Leipe, szkołę. Dobra, część Koppitz, 4000 mr. ziemi, 2. M. , ob. Marcinki i Marcinkowice. 3. M. , ob. Merzdorf, 4. M. , wieś, pow. kładzki, par, Eisersdorf. 5. M. , wieś, powiat złotogórskohajnowski, parafia Hajnów. F. S. Maerzendorf niem. , dobra, pow, bowski w Kurlandyi, par. Baldona. Maeuselwitz niem. , ob. Myszecy. Maeusewinkel niem. , kol. do wsi Hammer, pow. kożuchowski. Maga dok. , ob. Magnitz. Magalasów, młyn na obsz. dworskim Płuchów, pow. złoczowski. Magałów al. Magalów, mylna nazwa potoku tatrzańskiego, Domagałowem zwanego. Ob. t. II, 111. Br. G. Magaracz, góra w Krymie ob. , sławna z winnic. Magazyn 1. wśpow. garwoliński, gm. Kłoczew, par. Korytnica; 4 dm. , 26 mk. , 85 mr. ziemi. 2. M. , folw. do dóbr Boiska i Grabówka należący, pow. janowski, gm. Dzierzkowice, par. Boiska; obecnie, rozszerzony przez wykarczowanie części lasów przyległych, nosi nazwę Stefanówka. Dom 1, bud. drewn. 3, gruntu mr. 300, gleba dobra gliniastopiasz czysta, R. P. Magazynek 1. zaśc. szlach. , pow. wileński, 1 okr, adm. , o 16 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol. 2. M. , zaśc. szlach. tamże, o 19 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol. 3. M. , zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 32 w od Wilna, 1 dm. , 12 mk. katol. 1866. Magazynek albo Magazyn, folw, w północnej stronie pow. mińskiego, nad małym dopływem Wiaczy, o wiorst parę na zachód owsi MałeGajany, od roku 1848 własność Hindenburgów, ma obszaru 411 mr. ; miejscowość nie bezleśna, wzgórkowata, gleba dobra. Magazynpol, dawniej Hołociszki awnls, pow. oszmiański, par. sobotnicka, własność Umiastowskich. Magazyny, ob, Jastrzębica. Magda, młyn do wsi W. Staniszcze, pow, wielkostrzelecki. Magdalena, folw. nad rz. Nieciecz, pow. łaski, gm. Dąbrowa rusiecka, par. Rusiec; 1 dm. , 15 mk. , 150 mr. ziemi. Magdalena, zwala się kopalnia galmanu pod Bytomiem. Magdalencz niem. , ob. Magdaleniec. Magdalenehof niem. , al. Obszary, folw, na obszarze dworskim Kiernica, pow, gródecki. Magdalenhof niem. , folw. tuż nad granicą pow. oleckiego, pow. gołdapski, st, p. Kowale. Magdalenenthal niem. , kol. do KleinKniegnitz, pow. niemczyński. Magdaleniec, niem. Magdalenz, wś nad gra nicą polską, pow, niborski, st, p. Nibork, 1857 r. 124 mk. R. 1412 ponieśli szkodę od Pola ków Marcin z Magdaleńca 2 wołów, Tomasz z Magdaleńca 1 konia; stratę tę zeznają Jan Jon, Jaśko Jeske i Piecio Petze z M, Wielki komtur Wilhelm v. Eisenberg odnawia mieszkańcom magdaleńskim list nadawczy na 40 włók chełm. Dan w Królewcu we wtorek po rozesłaniu św. apostołów r. 1498. M. ma r. 1600 samę polską ludność Kętrz. , O ludn. pols. , 344. Krzyżackie księgi szkodowe z r. 1412 14 wymieniają między świadkami Pio tra Hanusza z M. i Macieja i Filipa z M. Ob. Kętrz. tamże, str. 336 i 337. Kś. Fr. Magdalenka 1. pow. warszawski, gm. Nowa Iwiczna, par. Raszyn. Por. Kałuszczyzna. 2. M. , wś i folw. , pow. piotrkowski, gm. i par. Rozprza. Leży o 3 w. na płn. zach. od Rozprzy; wś ma 12 dm. , 196 mk. , 131 mr. ; folw. 1 dm. , 10 mk. , 200 mr. ziemi. 3. M. , os. włośc, pow. noworadomski, gm. Dąbrowa, par. Żytno. Ma 9 dm. , 98 mk. , 96 mr. obsz. W 1827 r. 10 dm. , 75 mk. 4. M. , ob. Magdalenów. 5. M. Sekursko, ob, Sekursko. Magdalenka, grupa domów, folw, i cegielnia w Dyniskach, pow. Rawa Ruska. Maertinau Maertinsdorf Maerzdorf Magazyny Magazynpol Maerzendorf Maeuselwitz Magdalenenthal Magdalenhof Magdalenehof Magaracz Magdaleniec Maedewald Maeding Maedwald Maegdeberg Maegdewald Magazynek Machrengasse Maekelburgs Maelsack Maerkerei Magdalenka Maerkisch Friedland Magałów Magalasów Magdalenka Magdasz Magdalówka Magdalowiecka Mytnica Magdalenz Magdalenowo Magdalenówka Magdalenów 1857 89 1612 3 11 1612 446 Magdalenka Magdalenka, niem. Magdalenke Kętrz. ,; pow. lęborski; w urzędowym spisie nie ma tej nazwy. Magdalenki al. Maldanin, niem. Magdalenhen, al. Maldanein i Maldaneyen, wś, pow. jańsborski, st. p. Jańsbork, r. 1857 było tu 89 mk. R. 1612 poświadcza ks. Jan Zygmunt, że Mi chał Majer przystaw bartników nadał tym że na prawie chełm. 3 włóki i 11 mr. , oraz dwie ziemiańskie włóki kościelne, które są opuszczone, tudzież jeziórko Magdalenka. Dan w Piszu r. 1612 Ob. Kętrz. , O ludn. pols, str. 446. Kś. Fr. Magdalenów I. folw. , pow. kaliski, gm. Zbiersk, par. Stawiszyn, odl. od Kalisza w. 18; dm. 2, mk. 14. Należy do dóbr Długa wieś ob. . 2. M. , kol. , pow. , łaski, gm. Luto miersk, par. Mikołajewice; ma 10 dm. , 72 mk. , 198 mr. ziemi. 3. M. , os. karcz. , pow. piotr kowski, gm. Kluki, par. Parzno; 1 dm. , 6 mk. , 1 mr. ; należy do dóbr Lubiec. Br. Ch. Magdalenów, folw. do Ćwikowa, pow. dą browski, leży w równinie, przy drodze z tej wsi do BroniaKonopki, na zach. od Brenia; graniczy na płn. z Dąbrówką breńską, na płd. z Olesnem. Mac. Magdalenówka al. Obroczna, folw. , pow. nowotarski, ob. Lasek. Magdalenowo, wś, pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry; odl. 13 w. od Suwałk. Posiada szkołę początkową, 26 dm. , 215 mk. ; w 1827 r. wś rząd. , 21 dm. , 127 mk. Pierwotnie tu był kościół paraf. , nie w Wigrach. Magdalenowo 1. wś, pow. krobski, 23 dm. , 186 mk. , wszyscy kat. , 17 analf. Poczta najbliższa w Pempowie, st. kol. żel. i tel. w Koźminie o 25 kil. 2. M. , wś, pow. byd goski, 11 dm. , 100 mk. , 35 ew. , 65 kat. , 27 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Kotomierzu o 4 kil. Par. i szkoła Dóbrcz, dyec. chełmiń skiej. 3. M. , wś, pow. inowrocławski, 37 dm. , 239 mk. , 234 ew. , 5 kat. , 67 analf. Pocz ta we wsi Wodzek o 5 kił. , tel. i st. kol. żel. w Gniewkowie o 6 kil. 4. M. , osada, pow. inowrocławski, 5 dm. , 31 mk. ; należy do gm. i wsi Jędrzejewa. M. St. Magdalenz niem. , ob. Magdaleniec. Magdalowiecka Mytnica, karczma na obszarze dworskim Magdalówka, pow. tarnopolski. Magdalówka po rusku Mahdaliwka, wś w pow. tarnopolskim, 24 kil. na płd. wsch. od Tarnopola, 18 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Mikulińcach, 7 kil. na zach. od urzędu poczt. w Skalacie. Na płn. wsch. leży Chodaczków Mały, na płn. Konstantynówka, na płn. zach. Grabowiec, na zach. Baworów i Śmolanka, na płd. Kozówka, na płd. wsch. Serocko, na wsch. Skałat, na płn. wsch. Panasówka 3 ostatnie miejscowości w pow. skałackim. W płd. wsch. stronie wsi nastaje pot. Magdalówka i płynie na płn. , potem na zach. , w koń cu na płn. wsch. i wchodzi do Chodaczkowa Małego. gdzie wpada do pot. Baworowska ru ska ob. al. Kaczawy, dopływu Gniezny. Za budowania wiejskie leżą w zach. stronie ob szaru; wsch. stronę zajmuje przysiółek Teklówka po rusku Tekliwka, folw. Baworowski i Grabowiecki. Własn. więk. ma roli orn. 836, łąk i ogr. 51, pastw. 80; włas. mniej. roli orn. 1290, łąk i ogr. 101, pastw. 12 mr. W r. 1880 było 1029 mk. w gm. , 35 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 235 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Baworowie, gr. kat. w Bro szowej. We wsi jest szkoła etat. 1klasowa i kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 621 zł. w. a. Lu. Dz. Magdalówka, potok, wypływa ze stawów we wsi Magdalówce, w pow. tarnopolskim; przepływa wś i po krótkim, bo 3 kil. biegu, uchodzi do Baworowskiej ruskiej czyli Kaczawy. Br. G. Magdasz, wś, pow. noworadomski, gm. i par. Koniecpól. Ma 234 mk. , 26 dm. , ziemi włośc. 308 mr. ; w 1827 r. 10 dm. , 69 mk. Wchodziła w skład dóbr Koniecpól ob. . Magdaszówka, mylnie Magdyszówka, ob. Pasieczna. Magdeburg, Dziewin, stolica prowincyi saskiej, w królestwie pruskiem, siedlisko rożnych wyższych władz administracyjnych i wojskowych, jedna z najsilniejszych fortec w Europie, leży o mil 20 od Berlina, w okolicy równej, na prawym brzegu Elby, która tu dzieli się na trzy odnogi. Miasto składa się z czterech oddzielnych cyrkułów, jako to ze Starego miasta czyli fortecy właściwej; z Gwiazdy, stanowiącej wielobok kazamat; z Cytadeli czyli wieloboku bastyonów i z Friedrichstadt, czyli Szańca Wieży Thurmschanze, osobnego niemal mczka z wielkim wałem i czterema wieżami. Ludność całego M. wynosi około 90000 dusz. Dwa przedmieścia NoweMiasto i Südenburg, zburzone w latach 1806 i 1813, odbudowane zostały w 1818 r. Ulice są po większej części kręte i ciasne; domy jednak w ogóle porządne. Z placów publicznych odznaczają się plac katedralny i rynek, gdzie stoi posąg Ottona Wielkiego, wzniesiony już w 973 r. ; między gmachami najcelniejsze są katedra, ratusz, gdzie mieści się bogata biblioteka, teatr, pałac sądowy, budynek wodociągowy i t. d. Wielkiemu handlowi tranzytowemu i ekspedycyjnemu, głównie produktami rolnemi, towarami kolonialnemu winem, sprzyjają trzy znaczne jarmarki, oraz koleje żelazne do Lipska, Brunświku, Berlina, Wittenberga i Hamburga i ożywiona żegluga parowa na Elbie. Fabryk rozmaitego rodzaju wielkie jest mnóstwo. M. już za Karola W. używał znamienitych przywilejów. Otton W. zaś naj Magdeburg Magdaszówka Magerowski Magierów Magienta Magie Magiełka Maglelnicki Magielany Magiańce Maggen Mageu Magerguth Magera Magdzinek Magdyszówka Magdusin Magdulino Magdulino chętniej tu przebywał i założył arcybiskupstwo magdeburskie. W wiekach średnich ar cybiskupi, zostawszy potężnemi książętami, częste prowadzili wojny ze Słowianami i z mar grabiami brandenburskimi, oraz ze zbuntowanymi mieszkańcami własnego miasta; pózniejszemi czasy obierano ich zwykle z domu bran denburskiego albo saskiego. Sąd ławników, ustanowiony tu w owej epoce, przez cały okres średniowieczny wielkiej używał sławy, a magdeburgskie prawo, mięszanina dawnych zwy czajów saksońskich i przywilejów miejsco wych, miało znaczenie nietylko w samem tem mieście, ale nawet i w innych krajach, jak mianowicie we wszystkich prawie miastach polskich. M. zaraz od początku przystał do nauki reformatorów; ucierpiał tez wiele pod czas wojny trzydziestoletniej, mianowicie, kiedy cesarski generał Tilly, po długiem i bezskutecznem oblężeniu, w r. 1631 10 maja zdobył miasto zdradą, przeszło 30000 miesz kańców w pień wyciął i całe miasto spalił. W r. 1648 pokojem westfalskim arcybiskup stwo magdeburskie zamienione zostało na księstwo świeckie i za Pomorze oddane książę tom brandenburskim, przy których, z wyjąt kiem tylko krótkiego czasu trwania królestwa westfalskiego, do tej chwili niezmiennie pozo staje. M. jest dawną osadą słowiańską, w któ rej cesarz Otto Wielki w r. 937 założył klasz tor benedyktynów dla nawracania słowian. W r. 967 naznaczono tu arcybiskupa z tytułem prymasa. Przedmieścia Krakau Kraków nad Starą Łabą i Buckau Bukowo na prawym brzegu Łaby, oraz KröckenThor Brama Kroka przypominają dawnych mieszkańców. Od r. 1884 przebywa tu na karę więzienną skaza ny sławny powieściopisarz polski J. I. Kra szewski. F. S. Magdulino, zaśc. rząd. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 45 w. od Wilejki, 2 dm. , 60 mk. , z tego 58 kat. , 2 prawosł. 1866. Magdusin, pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów. Magdyszówka, ob. Magdaszówka. Magdzinek, ob. Chylin, pow. chełmski. Magenta, pow. warszawski, gm. i par. Okuniew. Por. Dębe Małe. Magera, ob. Magierów, Magerguth niem. , wś, pow. ostródzki, st. p. Łukta; 55 mk. 1857; leży w płn. klinie powiatu, nad jeziorem. Kś. Fr. Magerowski, os. w Czestyniach, pow. żółkiewski. Mageu al. Czyrak, szczyt 1283 m. wys. , w lesistem pasmie górskiem Sekul, na wsch. granicy Różanki niźnej, pow. stryjski. Maggen niem. , dobra chełm. , pow. świętosiekierski, st. p. i tel. Zinten 7 kil. odl. ; okrąg urzędu stanu cywilu. Maruny; obejmuje 159 ha. roli om. i ogr. , 41 łąk, 28 pastw. , 105 bo ru, 2 nieuż. , razem 335 ha. ; cegielnia, mle czarnia. Kś. Fr. Magiańce, wś, pow. kowieński, par, Siesiki, gm. Janów o 17 w. . Magielany, mko, pow. święciański, nad rz. Konciarzyną, 31 dm. , 180 mk. , kościół katol. Przywilej miejski z r. 1786. Niegdyś własność St. Kublickiego. Maglelnicki, os. w Dunajowie, pow. przemyślański. Magiełka, wś, pow. krotoszyński, 4 dm. , 55 mk, ; należy do gm. i wsi Cegielni. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Koźminie o 6 ML M. St. Magieńce, wś rząd. nad rz. Czernicą, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 49, od Dziewieniszek 31, dm. 16, mk. katol. 78, prawosł. 27 1866. Magienta, wś, ob. Dębe Małe. Magiera, potok, nazwa górnego biegu potoku Izdebkami zwanego. Ob. t. III, 332. Magiera, szerokie wzgórze, wznoszące się na obszarze gm. Hruszatyc, w pow. przemyskim, na płn. od wsi, nieopodal granicy Hruszatyc, Zrotowic i Gdeszyc, pod 40 35 wsch. dłg. g. F. , a 49 39 6 płn. sz. g. Od południa opływa je pot. Czyszki, od wschodu i zachodu dwa źródlane potoki Wiaru. Wzniesienie 320 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Magierów 1. wś, pow. stopnicki, gm. Zbo rów, par. Solec. Leży na południe od Stopni cy, w pobliżu Solca. Jest tu niewielka jaski nia w skale. W 1827 r. 12 dm. , 95 mk. 2. M. , wś włośc, pow. radomski, gm. Gębarzew ob. , par. Skaryszew; odl. 9 w. od Radomia, 3 dm. , 24 mk. , 33 mr. ziemi. Br. Ch. Magierów 1. po rusku Maheriw al. Magera, mczko w pow. rawskim, między 50 5 a 50 8 płn. szer. i m. 41 21 30 a 41 26 wsch. dłg. od F. , 16 kil. na płd. wsch. od Rawy ruskiej stacya kolei jarosławskosokal skiej a 20 kil. na wsch. od sądu powiat. w Niemirowie. Na zach, leży Biała, na płn. Ruda magierowska, na wsch. Horodzów, na płd. wsch. Kunin, na płd. Wulka Kunińska obie w pow. żółkiewskim i Wiszenka w pow. grodeckim. Wzdłuż granicy płn. płynie od zach, na wsch. pot. Biała ob. , dopływ Raty, i zabiera wody z płn. obszaru; płd. część przepływa nastający tutaj pot. Dwini ob. , dopływ Białej, od płd. zach. na płn. wsch. Mczko składa się z następujących części Borki, Bożyki, Dereweńka al. Derewańka, Folwarki, Jawornik, Jaworowskie przedmieście, Lwowskie przedmieście, Onyszki, Za Miastem al. Sty Mikołaj i Żuki Magierowskie, tudzież folwarków Biała i Kamienna góra. Rynek mczka czworoboczny, domy w nim przeważnie murowane. W płn. stronie obszaru, nad Białą, leżą moczarzyste łąki i pastwiska; na płd. od nich orne pole Kobyłki; na płd. granicy wznosi się wzgórze Jaworniki do 312 m. znak triangul. . Do gminy katastralnej należą prócz Magierowa przysiołki wsi sąsiednich, a mianowicie Dumicze, Gerusy, Mandryki al. Małdryki, Nitniki, Ruda leśna, Wołosy i Zeńczuki. Własn. więk. tej gm. kat. ma roli orn. 2, łąk i ogr. 49, pastw. 16, lasu 73; włas. mniej. roli orn. 1653, łąk i ogr. 543, pastw. 579, lasu 5 mr. W r. 1880 było 2812 mk. w gminie, 85 na obsz. dwor. między tymi 695 obrz, rzym. kat. , 1581 gr. kat. . Par. rzym. kat. w miejscu dek. żółkiewski, archidyec. lwowska, eryg. 1595 r. , fundacyi Andrzeja Bełzeckiego. Kościół murowany, konsekrowany w r. 1845 pod wezw. św. Trójcy. Na cmentarzu jest kaplica, w której się niekiedy msza odprawia. Do tej parafii należą Biała, , Dobrosin, Horodzów, Kamienna Góra, Ławryków i Okopy, Monastyrek, Piły, Pogorzelisko, Ulicko. Zamek i Zarąbane. Par. gr. kat. także w miejscu dek. potylicki, dyec. przemyska. Parafialna cerkiew drewniana, pod wezw. św. Jerzego, w r. 1733 postawiona. Na przedmieściu lwowskiem jest drewniana cerkiew św. Mikołaja, postawiona w r. 1697. W M. jest szkoła etat. 2klasowa i kasa pożyczk. gminna z kapit. 155 zł. w. a. Tutejszy fundusz ubogich, założony przez Samuela Bełzeckiego w r. 1642 w celu utrzymania 4 ubogich, posiada 1800 zł. majątku zakładowego i zostaje pod kierownictwem zwierzchności gminnej. Istnieje tu także fundacya posagowa Jana i Filipiny Komamickich, założona 1869 r. p. Jana Komamickiego w celu udzielania posagów dla ubogich dziewcząt z Magierowa, Borek, Przedmieścia i Podlasia. Zarząd majątku sprawuje wydział krajowy, rozdawnictwo zwierzchność gminna w M. i tamtejsi parochowie obu obrządków. Majątek zakładowy wynosił z końcem 1883 r. 1515 zł. w. a. Założycielem mczka był Jan Magier, herbu Szeliga, dworzanin Zygmunta III. Zbudował on osadę na własnych gruntach ex cruda radice, nazwał ją Magierowem a dnia 20 stycznia 1591 r. w Lipniku Rudy Magierowej takowy nadał przywilej, , Chcemy aby tamże wieczyście czczono Boga podług zasad wiary rzym. katol. , nie dopuszczając osiadania żadnemu odszczepieńcowi przez stolicę apostolską potępionemu; a jeśliby który z mieszczan katolików odszczepił się od kościoła rzymskiego, ma być z miasta rugowany, majętność zaś jego stosownie do naszej woli zabrana, lub spłacona. Wyznawców wszakże greckiej i ormiańskiej wiary przypuszczam do prawa miejskiego, wyłączając ich tylko od sprawowania urzędu burmistrza. Żydów jako ród plugawy, chytry i przeciw chrześcianom z zasad wyznania swego nieprzychylny i podstępny wyłączam i stanowię ażeby cierpiani nie byli; aby im mieszczanie domów nie wynajmowali i nie sprzedawali, a następcy moi pod żadnym pozorem do miasta nie przypuszczali. Rządzić się mają mieszkańcy prawem saskiem i magdeburskiem. Sześciu rajców i tyluż ławników sprawować będą urząd dożywotnio, burmistrz zaś co miesiąc zmieniany. W rzeczach wątpliwych dozwalamy zasięgać rady magistratu lwowskiego. W dalszym ciągu pozwala mieszczanom wystawić ratusz z kramnicami i łaźnię i pobierać z nich, jakoteż i z Wystawionych na sprzedaż towarów pewien dochód na użytek miasta, pod obowiązkiem zdawania rocznych rachunków przed dziedzicami. Dozwala prowadzić handel wszelkiego rodzaju, trudnić się rzemiosłami, słody wyrabiać, miód i piwo szynkować, gorzałkę zaś pędzić i szynkować tylko do upłynienia lat wolności; wyznacza role, pastwiska, wrąb w lesie za asygnacyami, uwalnia nakoniec do lat. .. od podatków, czynszów, ciężarów i podwód; przywilej na targ i jarmarki od króla wyjednać przyrzeka. Zygmunt III, potwierdzając erekcyą miasta 10 marca 1595 r. , przemawia wiele nam i Rzpltej na tem zależy, ażeby w całem królestwie, a mianowicie w ziemiach ruskich, które na codzienne prawie napady są narażone, jak najwięcej osad, miast, miasteczek i zamków zakładanych było, przez wzrost zaś ludności siła i potęga przeciw wszelkim imienia chrześciaństwa nieprzyjaciołom ugruntowała się i t. d. Dnia 11 lipca r. 1657 napadł pod M. Stefan Czarniecki Jerzego Rakoczego, ks. siedmiogrodzkiego, i lubo liczniejszego nieprzyjaciela, zmusił go do ucieczki i ścigał aż do Międzyboża. Przez związki małżeńskie z Barbarą Magierówną, podczaszanką sandomierską a zona Mikołaja Bełzeckiego, przeszły te dobra do Bełzeckich Jastrzębczyków. Ich syn Jan, wielkiego serca wojownik, za szczęśliwe powodzenie w boju wystawił kościół w M. Później przeszedł M. do Głogowskich h. Grzymała. Od tych kupił te dobra Wilhelm hr. Siemieński, a z jego wnuka, Amelią Sieniawską, dostały się jej małżonkowi Aleksandrowi hr. Stadnickiemu. Pod M. dochodzi wał ciągnący się z pod Kamieńca Podolskiego i ma być zdaniem niektórych śladem wału Trajana. Petruszewicz Swodnaja hałycko russkaja litopys z 1600 do 1700 w Literat. Zbornyku, Lwów, 1874 powiada, że pochodzi on z czasów awarskich. Baliński Star. Polska, t. II, str. 1213 pisze w tej mierze to co podał Siarczyński w Czasop. Ossol. 1828, II, 116, to jest, że badania nie przyniosły rezultatu i że z podań ludu nie można było żadnej powziąć wiadomości. Koło M. są także wały, sypane w czworobok, długości 70, szerokości 30 sążni mające, ale te są późniejsze i dla obrony lub dla obozu były założone. Pa Magierów Magirów Magnum sal Magierowska Brzezina Magnusy Magnusowo Magnusholm Magierowizna miętnik krechowski wspomina o klasztorze bazyliańskim, który miał istnieć w Magierowie ob. Szematyzm monastyrów bazyliańskich, Lwów, 1867, str. 186. 2. M. jest częścią wsi Wesoły w pow. brzozowskim, należy do parafii rzym. kat. w Wesoły a urzędu poczt. w Baryczu, skąd jest o 4 kil. odległy i liczy 152 mieszk. , z których 135 rzym. kat. a 17 izrael. , z tych znowu 6 przebywa stale na obszarze więk. pos. Ta osada leży na północnym stoku lesistej góry zwanej Kamieńcem, 482 m. npm. , a na płdn. i zach. od Wesoły. Lu. Dz. Magierowa Wola, wś, pow. grójecki, gm. Konary, par. Ostrołęka, o 2 w. od rz. Wisły. Założoną została w 1425 r. ob. Księgi sądowe ziemi czersk. , Warszawa, 1879 r. . W 1827 r. było tu 25 dm. , 186 mk. , wś rząd. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. Wola rozl. mr. 638 grunta orne i ogr. mr. 531, łąk mr. 11, pastw. mr. 33, lasu mr. 39, nieuż. i place mr. 24, bud. z drzewa 14; płodozmian 9polowy. Wś M. Wola osad 24, z grun. mr. 553. Magierowa Wólka, wś włośc, pow. rawski, gm. Góra, par. Łęgonice; ma 3 dm. , 49 mk. , 19 mr. obszaru. Magierowizna, os. młyn. , pow. będziński, gm. Ożarowice, par. Sączów. Magierowska Brzezina Berezyna, grupa domów w Pogorzeliskach, pow. Rawa ruska. Magierowska Ruda, ob. Ruda M. Magierowskl Biszków, karczma koło Ławrykowa, na obsz. dwor. Magierowa, pow. Rawa ruska. Magierowski Zamek, ob. Zamek. Magierowskie Zuki, część Magierowa. Magiery, wś w gub. witebskiej, o 34 w. od Połocka, przy trakcie do Rygi. Magirów, ob. Magierom, Magnitz niem. , wś, pow. wrocławski, par. Oltaschin. R. 1250 książę Bolesław II nadał graniczące z Domslau dobra, zwane 1323 r. Magnicz, 1336 Maga, przedtem Zobgart, 1341 Sobgur, 1360 Magenicz i Czobgarth, 1563 Sobgarty niejakiej Magnie, które je nabyła. Magnum sal, dawna łacińska nazwa Wieliczki. Magnuschowitz dok. , ob. Mangersdorf. Magnusholm niem. , wyspa między dwu łożyskami Dźwiny, starem zapiaszczonem i nowem, poniżej Rygi. Magnusowo, łotew. Magnysowa, wś w pow. dyneburskim, parafii Dagda, własność Tizenholdów, niegdyś Hylzenów. Magnusy, wś, trzy folw. i os. włośc, pow. laski, gm. Wodzierady, par. Małyń. M. dzielą się na kilka części M. Łubińskiego, folw. 1 dm. , 16 mk. , 81 mr. , i os. włośc 2 dm. , 44 mk. , 21 mr; M. Rogalińskiego, folw. 1 dm. , 10 mk. , 46 mr. i os. włośc. 1 dm. , 6 mk. , 6 mr. ; M. Chmielińskiego, folw. 2 dm. , 27 mk. , Słowaik geograficzny. Tom V. Zeszyt 60. 186 mr. ; wś, 11 dm. , 87 mk. , 74 mr. ; M. Wisławskiego, os. 1 dm. , 8 mk. , 40 mr. W 1827 r. było tu w ogóle 21 dm. , 142 mk. Łaski, Lib. ben. I, 356, 374, zowie M. Magnusche. Magnusie, wś, gub. grodzieńskiej, w b. ziemi bielskiej. Magnuszew, os. miejska, przedtem mko, pow. kozienicki, gm. Trzebień, par. Magnuszew. Leży na krańcu rozległej niziny nadwiślańskiej, o 2 w. od Wisły, przy szosie z Góry Kalwaryi do Kozienic, o 62 w. od Warszawy, pod 51 45 48. 5 sz. g. 19 2 47. 6 dł. g. Posiada kościół par, murowany, szkołę początkową sąd gminny, dom schronienia dla 3 starców i stac. pocztową. W 1827 r. było tu 89 dm. i 968 mk. ; w 1860 r. 96 dm. 4 mur. i 1046 mk. 451 żydów; obecnie ma 105 dm. 7 mur. , 916 mk. , 693 mr. ziemi do mieszczan należącej i 1109 ziemi folwarcznej. M. pierwotnie był wsią; , już w 1378 r. stal tu kościół parafialny, spalony w 1655 r. przez Szwedów. Wieś ta była gniazdem Magnuszewskich h. Ogończyk, w których ręku zostawała jeszcze w 19 wieku. Od nich przeszła do Potockich a następnie do Zamojskich. W 1774 r. . Andrzej Zamojski uzyskał od Stanisława Augusta przywilej na założenie miasta, którego zarząd zorganizował w osobnej ustawie w r. 1777. W r. 1778 pożar zniszczył miasto i kościół. W 1786 r. Konstancya z ks. Czartoryskich, ordynatowa Zamojska, wzniosła obecny murowany kościół, przy którym w r. 1864 hr. Stanisław Zamojski wystawił ozdobną dzwonnicę. Dawniejszy dziedzic ordynat hr. Stanisław Zamojski osadził tu po 1809 r. sukienników, zbudował postrzygalnię, folusz, farbiarnię; majstrów było 18. Wskutek pożarów w r. 1814 i l818 r. przenieśli się ci fabbrykanci do Końskowoli. Opis szczegółowy M. podał ks. Gacki w Pamięt. Religij. Moral. z 1848 r. t. XV. Czyt. Kod. dypl. pol. I, 244. Par. M. dek. kozienicki 4356 dusz. Według Tow. Kredyt. Ziems. dobra M. składają się z folwarków M. , Borzówka i Studzianki, nomenk. Zawada i Kukawka, miasta M. i wsi niżej wymienionych. Rozległość dominialna wynosi mr. 10, 736, grunta orne i ogrody mr. 1356, łąk mr. 237, pastw. mr. 141, wody mr. 177, lasu 7322, zarośli mr. 847, w osadach m. 129, nieużytki i place m. 527. Bud, mur. 12, z drzewa 80. Gorzelnia, browar, młyn wodny, tartak, smolamia, cegielnia, przewóz na Wiśle. Rzeki Wisła i Radomka przepływają, jezioro pod Magnuszewem. M. ma osad 101, z gruntem m. 755; wsie Grzybów osad 39, z grun. mr, 818; Kurki osad 10, z grun. mr. 168; wś Ostrów osad 13, z grun. mr. 258; Wólka Tarnowska osad 24, z grun. m. 387; Przydworzyszcze osad 27, z grun. mr. 566; Kłoda osad 17, z grun. mr. 410; Chodków osad 8, z grun. 57 Magnuszew Magierowska Ruda Magnuschowitz Magierowa Wola Magierowa Wólka Magierowski Zamek Magierowskl Biszków Magierowskie Zuki Magnyszówka Magoń m. 164; Studzianka osad 13, z grunt. mr. 211; Paprotnia osad 11, z grun. mr. 214; Wilczowola osad 4, z grun. mr. 103; Przewóz osad 7, z grun. mr. 87; Nowa Wola osad 12, z grun. mr. 254; Ostrów osad 2, z grun. mr. 28; Holendry Magnuszewskie osad 20, z grun. mr. 157; Przewóz Tarnowski osad 10, z grun. mr. 147; Wygoda za Łachą osad 4, z grun. mr. 36; Lasków osad 7, z grun. mr. 97. Br. Ch. Magnuszew, folw. , pow. opatowski, gm. Julianów, parafia Słupia, od Opatowa w. 34. Gruntu mr. 130; 1 dm, 5 mk. Magnuszewice 1. wś, nad Lutynią, pow. pleszewski; 22 dm. , 193 mk. , 6 ewang. , 187 kat. , 38 analf. Kościół kat. paraf. dekan. pleszewskiego. Łaski, Lib. ben, II, 23 39. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Kotlinie o 4 kii 2. M. , dom. tamże, 2058 mr. rozl. , 3 miejsc a M. , dom. ; folw. 6 Pędzew, c Zmysłów; 13 dm. , 185 mk. , 2 ew. , 183 kat. , 90 analf. Nie gdyś własność Wilkoszewskiej. M. St. Magnuszewo Małe al. Kotowe i M. Wielkie. wś nad rz. Orzyc, pow. makowski, gm. Smrock, par. Szelków. Jest tu szkoła początkowa. W r. 1827 M. małe miało 16 dm. , 172 mieszk. ; M. wielkie 22 dm. , 189 mk. Por. Krasne, t. IV, 623. Według Tow. Kred. Ziems. folwark M. Małe al. Kotowe z wsiami M. Małe, Dąbrowa i ś. Rozalii, od rzeki Narwi w. 3, rozległy mr. 981; grunta orne i ogrody mr. 310, łąk mr. 5, pa stwisk mr. 89, lasu mr. 465, zarośli mr. 95, nieużytki i place mr. 17, bud. z drzewa 13. Wieś M. Małe osad 29, z grun. par. 212; Dą browa osad 3, z grun. mr. 29; Ś. Rozalii osad 3, z grun. mr. 34. Folw. M. Laski z nomen klaturami Gnojno i Rzewin, wsiami M. Wiel kie, Budy Krasińskie i Laski, od rzeki Narwi w. 4, rozległy mr. 1818, grun. orne i ogr. mr. 557, łąk mr. 77, pastw. mr. 162, lasu mr. 861, zarośli mr. 100, nieużytki i place mr. 61, bud. mur. 2, z drzewa 14. Wsie M. Wielkie osad 25, z grun. mr. 126; Budy Krasińskie osad 4, z grun. mr. 145; Laski osad 21, z gruntem mr. 316. Br. Ch. Magnuszewska Wola, wś, pow. kozienicki, gm. Trzebień, par. Magnuszew. Odl. 28 w. od Kozienic a 2 w. od Magnuszewa; ma 19 dm. , 198 mk, 570 mr. ziemi dwor. i 245 mr. włośc, młyn wodny. Wieś ta wspomniana w dokumentach z 1415. r. Ks. sądowe ziemi czersk. . Magnuszewskie Holendry, wś włośc. nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. Trzebień, par. Magnuszew. Odl. 2 w. od Magnuszewa; 20 dmr, 122 mk. , 165 mr. ziemi włośc Magnysowa, ob. Magnusowo. Magnyszówka, Magdaszówka, wś nad rz. Wołczkiem, pow. płoskirowski, należy do Pasiecznej ob. . Magoń, wś włośc. i kol. , pow. opatowski, gm. Ruda Kościelna, par. Bałtów. Odl. 21 w. od Opatowa, ma 24 dm. , 126 mk. , 154 mr. ziemi włośc i 121 mr. ziemi kolonistów. Magóra, Magórka, nazwa wielu wzgórzy, gór nawet pasm górskich, polan, osad, nawet potoków, w całem pasmie Karpat, tak po strome północnej, iak południowej, na obszarze krajów Szląska, Gailcyi, Bukowiny, Węgier i Siedmiogrodu. Wyraz ten ma prawdopodobnie związek z wyrazem, , magiera, magierka. W Polsce w XVI w. razywano Węgrów Madyar, Magyar. , Magierami. Tak ich nazywa między innymi Zbylitowski i Miaskowski. Stąd po szło, że czapki węgierskie przezwano magierami lub magierkami. Ob. Lindego Słownik pod wyrazem Magien Wyraz Magier musiał brzmieć po rusku Magór Mahor, a magiera, magierka magora, magorka. Pod wpływem wyrazu, , góra z magora, magorka powstało w jęz. polskim magóra, magórka, co znaczy, , czapka, a więc szczyt. Br. G. Magóra 1. część wsi Szczyrka, w pow. bialskim, leżąca na płd. stoku góry Magóry 1095 m. . 2. M. al. Magórska karczma, karcz ma przy Gładyszowie, należąca do obszaru dworskiego w Kobylance, w pow. gorlickim. 3. M. , grupa chat we wsi Orawczyku, w pow. stryjskim. 4. M. , część rozległej wsi hucul skiej Żabiego, w pow. kosowskim. 5. M. Ma ła al. Magórgca, niem. Maguritza, część wsi Seletyna, w pow. radowieckim. 6. M. Wielka al. M. Wełyka, część wsi Seletyna, w pow. radowieckim. Br. G. Magóra 1. pot. podtatrzański, wypływa z lasu pokrywającego płn. wsch. zbocze Magóry 1230 m. , w obr. gm. Witowa, w pow. nowotarskim; płynie na płn. wsch. i w Witowie, na górnym południowym krańcu jego, uchodzi do Czarnego Dunajca z lew. brz. Długość biegu 3 kil. 2. M. , pot. górski, także Magoryńcem zwany, nastaje z kilku strug na płd. wsch. lesistym stoku Magóry 1365 m. , w obr. gm. Kalny, w pow. stryjskim, płynie parowem leśnym na płd, wsch. i uchodzi do Sobola, dopływu Mizuńki. Długość biegu 4 1 2 kil. 3. M. , pot. górski, wypływa w płd. stronie wsi Zadzielska, w pow. turczańskim, z płn. stoków góry Magóry 1013 m. , płynie łąkami i pastwiskami w kierunku płn. przez wieś Zadzielsko i w płn. stronie wsi uchodzi do Dołżanki z lew. brz. Długość biegu 5 kil. Od zach. t. j. nad lew. brz. potoku ciągnie się połogi grzbiet bezleśny Dziwcze zwany 856 m. i 825 m. , a od wsch. nad prawym brzegiem potoku płn. część pasma górskiego Daużkami al. Dołżkami zwanego 1037 m. . Br. G. Magóra. W Beskidach wschodnich, w dziale dunajeckodukielskim, między rz. Ropą i drogą DuklaBarwinek, ciągną się dwa znaczne pasma górzyste, ze szczytami stożkowemi, w kierunku płn. zach. Oba te pasmazowią się Magórami. 1. M. , pasmo zachodnie magórzańskie poczyna się nad wsią Banicą, w pow. gorlickim, wzgórzem 612 m. Wysokiem, a wznoszącem się nad źródłami potoków; Magnuszew Magnuszewska Wola Magnuszewskie Holendry Magnysowa Magóra Magnuszew Magnuszewice Magnuszewo Magóra Małastówki, płynącej na płn. zach. , Gładyszówki, płynącej na płd. zach. i Zawoi płynącej na płd. wsch. , i ciągnie się na płn. zach. aż po wieś Bielankę, na przestrzeni 15 ML Przez grzbiet tego pasma wiedzie gościniec gorlicki przez nadgraniczną wś Kamiennę do Zborowa na Węgrzech. Najwyższe wzniesienie jego na M. 604 m. Pasmo to wznosi się w kierunku płn. zach. coraz wyżej i na zach. od pomienionego gościńca, na obszarze wsi Małastowa, dochodzi w szczycie zwanym M. Małastowską, 814 m. wys. npm. Odtąd w dalszym swym biegu opada i dochodzi w M. od Hajnego wysokości 705 m. , w szczycie Mięczowie wys. 673 m. , a w szczycie Kozyłowie al. Koszyłowie, na granicy Bielanki i Leszczyn, wys. 575 m. Z płn. wsch. stoku tego pasma spływają wody do Małastówki i Siarki, same zaś potoki Małastówka, Siarka i Bielanka mają tutaj swe źródła. Od strony płd. zach. wypływają z pasma tego Gładyszówka, Krzywa i Przysłop. Od szczytu M. Małastowskiej wybiega ku płn. między pot. Siarką od zach. a Przegonką al. Sękową od wsch. pasmo górskie, już to leśne, już też bezleśne, ze szczytami bezimiennemi 664, 501, 569 m. , dochodzące; w szczycie płn. , t. j. w Rychwałdzkiej górze, wys. 629 m. Od Mieczowa g. zaś wybiega podobne górzyste ramię ku płn. , między pot. Siarką od wsch. a Bielanką od zach. , sięgające aż do doliny Ropy, w którem wznosi się ssczyt Bartnica 632 m. . Wreszcie od Koszyłowa rozchodzą się dwa ramiona, jedno ku płn. zach. , rozpościerające się między Ropą od zach. a, Bielanka od wsch. , zę szczytami Łysą 641 m. i Miastką g. 634 m. ; drugie ku płd. zach. , ze szczytami bezimiennemi 662 m. i 631 m. , opadające lasem Uboczem nader stromo do doliny Ropy. W północnych stokach tego pasma i w jego rozgałęzieniach liczne kopalnie nafty. 2. M. , wschodnie pasmo, na wsch. leżące od powyżej opisanego, poczyna się nad Wisłoką na obszarze gm. Skalnika, w pow. pilznieńskim, i ciągnie się na płn. zach. aż do wsi Wapienne w pow. gorlickim, na przestrzeni 20 kil. Pasmo to pokrywają znaczne lasy; i tak na stoku płn. Pański las 686 m. na obsz. gm. Mrukowej, las Kobyła 591 m. na obsz. gm. Pielgrzymki, las Kopaniny 711 m. na obsz. gm. Folusza i las Góry 438 m. na obsz. gm. Bartnego. Najwyższy szczyt tego pasma jest Wątkowa, wznosząca się na płd. granicy gm. Folusza z gm. Bartnem, pod 39 2 wsch. dłg. g. F. , a 49 34 38 płn. sz. g. Wznies. tego szczytu 847 m. npm. Miejsce znaku triang. Od tego szczytu na wsch. i na zach. pasmo zwolna opada. Tuż na wsch. wznosi się w jego, grzbiecie Swierzowa, na granicy gmin Mrukowej i Świerzowej, do wys. 803 m. npm. Od tego szczytu dwie wybiegają odnogi górskie ku wsch. , jedna północna, ze szczytami 463 m. , 500 m. i 471 m. , kończy się na granicy gm, Desznicy i Skalnika, tuż nad Wisłoka; druga południowa, ze szczytami Kolaninem 707 m. i Kamieniem 712 m. , kończy się również nad Wisłoką, na obsz. gm. Miejscowej. Między obiema temi odnogami płynie potok bezimienny przez Jaworze, Desznicę i Halbów, uchodząc do Wisłoki. Od Wątkowej na płn. zach. pasmo to zwęża się i kończy się w szczycie Ferdelu, 649 m. wysokim, wznoszącym się na granicy gm. Wapiennego i Bednarki. Z płn. stoku spływają liczne wody już to do Wisłoki, już też do Ropy, z płd. zaś do Wisłoki lub też do Przegonki, dopływu Ropy. U stóp tego pasma, naokoło rozpościerają się liczne źródła naftowe, jako też kopalnie nafty. Znaczniejsze miejscowości, rozpościerające się u stóp lub na stokach obu tych Magór, a kryjące w sobie źródła naftowe, lub przynajmniej wyraźne ślady nafty, są Ropa, Łosie, Ropica Polska, Siary, Senkowa, Ropica Ruska, Męcina, Wapienne, Pielgrzymka i Samoklęski. 3. M. Łoniniańska, znaczniejsze pasmo górskie, ciągnące się w kierunku z płd. wsch. na płn. zachód, na granicy gm. Dniestrzyka hołowieckiego, Grąziowej i Mszańca od płn. wsch. a Łomny, Chaszczowa, Łopuszanki Lechnowej i Michnowca od płd. zach. , jako tez na granicy powiatów dobromilskiego i turczańskiego, która się ciągnie wzdłuż jego grzbietu. Długość pasma 6 ML Pasmo to pokrywają wiel kie lasy, należące do obszarów powyżej wymienionych wsi. Z płn. wsch. stoku spływają wody do Mszańca, między niemi pot. Łucików i świński; na płd. zach. zboczu ma Mszaniec swe źródła, a inne potoki z tego stoku podążają do Lechnówki. Od strony płd. wsch. opada to pasmo do doliny Dniestru, między Łomną a Dniestrzykiem hołowieckim. Najwyższy szczyt tego pasma, zwany M. Łomniańską, wznosi się na granicy Grąziowej, Łopuszanki Lechnowej i Łomny do wysok. 1024 m. npm. Miejsce znaku triang. To pasmo za pomocą szczytu Jawornikami zwanego 910 m. łączy się z grzbietem Żukowem ob. . 4. M. , góra i szczyt w Beskidach zachodnich, w dziale szląskogalicyjskim, w paśmie Baraniej Góry, między granicąSzląską a Sołą, na granicy gm. Szczyrka i Meszny, w pow. bialskim, pod 36 41 18 wsch. dłg. g. F. , a 49 44 10 płn. sz. g. Na zach. od niego wznosi się Klimczak. Na płd. stoku tejże góry rozsiadły się chaty wieśniacze wsi Szczyrka; stąd też ta część wsi zwie się Magórą. Wody z tego stoku spływają do Zelczy czyli Żylcy, dopływu Soły, który opływa płd. wsch. stopy tejże Magóry. Między M. a Klimczakiem, po stronie płn. , biją źródła Białej t. I, 182. Wznies. 1095 m. 5. M. , las z polaną, na płd. od Ki czery, szczytu w Beskidach zach. 837 m. , na granicy gm. Cięciny i Bystrej; w pow. żywieckim. Las ten opada ku płd. ku dolinie pot. Cięciny, dopływu Soły. 6. M. , góra wznosząca się na płn. od wsi Dobrej, w pow. dobromilskim, na wschodnim prawym brzegu Sanu, pod 39 59 40 wsch dłg. g. F. , a 49 39 10 płn. sz. g. Wznies. 507 m. npm. Pokrywają ją od wsch. gaje i małe laski, otoczone dokoła polami ornemi. 7. M. , góra wznosi się na granicy gm. Tarnawy, Polany i Starzawy w pow. dobromilskim, a gm. Suszycy Wielkiej w pow. staromiejskim, pod 40 27 wsch. dłg. g. F. , a 49 31 50 płn. sz. g. Wznies. 567 m. npm. Na płn. stoku wytryskują źródła pot. Jasienki, dopływu Wyrwy, a z płd. stoków spływają strugi i potoczki do Strwiąża, opłukującego płd. stoki tej góry. Na zach. od niej wznosi się szczyt Ilmo 626 m. . 8. M. , góra wznosząca się na wsch. obszarze gm. Podbuża, w pow. drohobyckim, nad granicą zach. gm. Jasienicy Solnej z Podbużem, pod 40 57 40 wsch. dłg. g. F. , a 49 9 55 płn. sz. g. Wznies. szczytu 735 m. npm. Miejsce znaku triang. Wschodnie jej stoki pokrywają lasy. Wody od zach. spływają do Bystrzycy Tyśmienickiej; między niemi potoki Wielki, Ciasny i Wierchowy al. Werhowy. 9. M. , góra, wznosząca się na granicy Strwiążyka, Stefkowej i Dźwiniacza dolnego, w pow. Lisko; większa część góry tej należy do obszaru Strwiążyka, pod 40 12 6 wsch. dłg. g. F. , a 49 27 12 płn. sz. g. Wznies. 731 m. Na wsch. od niej wznosi się szczyt Kamień Ławorta 769 m. . U płn. stóp bierze początek pot. Łuh, dopływ Starego pot. ; na południowym stołu pot. Strwiążyk, źródlane ramię Strwiąża. Od szczytu M. na płd. wschód, między Strwiążykiem a Starym pot. , wybiega połogie pasmo wzgórzyste, Korolikiem Małym zwane, ze szczytem 642 m. npm. 10. M. , lesista góra i las, na granicy gm. Łukowego a Dziurdziowa, w pow. Lisko, w dziale wodnym między Tarnawą pot. od zach. a Hoczewką od wsch. , pod 39 56 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 25 30 płn. sz. g. Szczyt płn. zach. czyni 523 m. npm. Na wsch. od niego wybiega ramię lesiste, Kamienne Horbki, ze szczytem 540 m. wys. Na płn. od M. , na granicy gm. Weremienia, Huzela, Olchowy i Dziurdziowa, mamy w tym dziale wodnym szczyt Gruszkę, 583 m. wys. , a na płd. od M. , na granicy Łukowego i Nowosiołek, szczyt Zakucie 568 m. . Od zach. spływają wody z M. do Tarnawy a od wsch. do Hoczewki. 11. M. Stuposiańska, góra i szczyt, wznoszący się na granicy gm. Caryńskiego i Stuposian, w pow. Lisko, pod 40 18 50 wsch. dłg. g. F. , a 49 10 płn. sz. g. , w lesistym dziale górskim, który szeroko się rozpostarł między rz. Wołosatem od wsch. , Sanem od płn. i Caryńczykiem od zach. . Wznies. szczytu 1016 m. npm. Wody z tego działu górskiego spływają do pomienionych rzek. Lasy jego należą do obszarów gmin w Stuposianach, Procisnem, Dwerniku i Caryńskiem. 12. M, , góra, wznosząca się na granicy gmin Jaworowa i Butelki niźniej, w pow. turczańskim, pod 40 37 28 wsch. dłg. g. F. , a 49 45 płn. sz. g. Zach. i płn. stoki opadają ku pot. Jaworówce ob. t. III, 528, a wschodnie do dol. pot. Gniłej czyli Hnyłej t. II, 637. Wzniesienie 1013 m. Na płd. wschód mamy szczyt i las Wojniki 924 m. . 13. M. , góra lesista, wznosi się na zach. obszarze gm. Jasionki Maziowej, w pow. turczańskim, między potokami Jasienicą i Jasionką od wsch. a Łapszynem od zach. ; na płn. opada do doliny Stryja dosyć stromo. Wznies. 864 m. npm. Na płd. zach. od niej jest góra Studena 972 m. . Leży pod 40 48 36 wsch. dłg. g. F. , a 49 10 płn. sz. g. 14. M. , lesista góra, wznosi się na płd. granicy gm. Zadzielska z gm. Mochnatą, w pow. turczańskim, w Karpatach wschod. nich, w dziale dukielskoskolskim, pod 40 48 wsch. dłg. g. F. , a 48 57 50 płn. sz. g. Wznies. 1013 m. Z płn. stoków M. wypływa pot. Magóra i Bielski pot. Od M. na płn. po zach. brzegu potoku Magóry, między nią a Butelskim pot. , rozpościera się połogi grzbiet bezleśny, Dziwcze Dzyoce na mapie szt. gen. zwany 856 i 825 m. . 15. M. , góra, wznosi się na granicy gm. Korczyna, Krusyelnicy i Synowódzka wyźniego, w pow. stryjskim, pod 41 10 5 wsch. dłg. g. F. , a 49 7 7 płn. sz. g. ; wznies. 649 m. Południowe zbocze opada do Stryja i posyła swe wody do tegoż. Od płn. wsch. opływa M. Zdzenny pot. , dopływ Stryja. Na płn. zach. od M. jest szczyt Kiczera 714 m. . Płn. wsch. stoki pokrywa las gęsty; płd. zach. zaś są więcej bezleśne. 16. M. , szczyt w paśmie górskiem, Koziem zwanem, rozpościerającem się na przestrzeni 3 kil. z płd. wsch. ku płn. zach. , w płn. wsch. stronie wsi Orawczyka w pow. stryjskim, od granicy Kozłowej ku granicy Tysowca. Najwyższy szczyt Magóra wznosi się 1122 m. npm. , pod 40 58 55 wsch. dłg. g. F. , a 48 58 53 płn. sz. g. Płn. zach. czubek tego grzbietu dochodzi 1091, a płd. wsch. 1101 m. Stoki płd. zach. i grzbiet są nagie, stoki zaś płn. wsch. pokrywają lasy. Od płd. zach. opada M. ku dolinie pot. Orawczyka i wysyła do niego liczne strugi i potoki, między nimi najznaczniejszą Orawicę. Z płn wsch. zaś stoku spływają pot. Panaszówka i Namitny do Kamionki, dopływu Orawy od lew. brzegu. 17. M. , góra i szczyt lesisty w Karpatach wschodnich, w dziale skolskodelatyńskim, wznosi się w paśmie górskiem, odgraniczającem gm. Libucho Magóra Magóra rę od gminy Kalny, w pow. stryjskim, pod 41 14 48 wsch dłg. g. F. , a 48 51 23 płn. sz. g. , i dochodzi 963 m. wysokości bezwzględnej. Na zach. stoku bierze początek górski pot. Babińska Roztoka, dopływ Syhły, z płd. zach. stoczystości spływa pot. Rożaniecki, dopływ Oporu, a wsch. podnóże opływa Cichy al. Tichy Pot. , uchodzący do Sobola. 18. M. , także Lisak, szczyt lesistej góry, wznosi się na granicy gm. Brzazy, w pow. dolinskim, Kalnej i Libuchory w pow. stryjskim, pod 41 16 40 wsch. dłg. g. F. , a 48 53 płn. sz. g. i dochodzi wys, 1365 m. npm. Miejsce znaku triang. Na wsch. od M. wznosi się góra Krestny szyr. Wody M. płyną na płn. do pot. Brzazy; na płd. stoku nastaje Syhła, płynąca na zach. do Oporu i pot. Magóra al. Magóryniec, dopływ Sobola. 19. M. , potężna góra lesista, która szwroką podstawą rozłożyła się między Lisną potokiem od płd. i wsch. i Pohorecką pot. od zach. i płn. , w płd. zach. stronie obszaru Ilemni, w pow. dolińskim. Grzbiet jej lesisty ciągnie się z płd na płn. i w najwyższym szczycie dochodzi wys. 1137 m. npm. Na płd. zach. pomiędzy potokami Pohorecką i Lisną wybiega od M. ramię górskie, w którem wznoszą lesiste czubki Rozkoliska 1060 m. i Komarak 1190 m. . 20. M. , góra lesista w Karpatach wschodnich, wznosi się na obszarze gm. Mikuliczyna w pow. nadwórniańskim, po zach. stronie rzeki Prutu, a na płd. od rz. Jabłonicy, dopływu Prutu, pod 42 13 19 wsch. dłg. g. F. , a 49 19 15 płn. sz. g. , i dochodzi 1270 m. wys. bezwzględnej. Na zach. od M. jest szczyt Magórki 1059 m. , a na płn. zach. las Magórczyk. Wody płyną na zach. i płn. do Jabłonicy a na wsch. i płd. wsch. do Prutu. 21. M. , góra wznosząca się na granicy Łuczy pow. kołomyjski i Akreszor pow. kosowski, pod 42 32 4 wsch. dłg. g. F. , a 48 22 płn. sz. g. , nad lewym brz. potoku Ruszora, na płn. zach. krańcu pasma górskiego Karmatury ob. . Wznies. 751 m. npm. Miejsce znaku triang. 22. M. , góra lesista, wznosi się na obszarze gm. Żabiego, w pow. kosowskim, na płd. od rz. Czeremoszu Czarnego, pod 42 28 36 wsch. dłg. g. F. , a 48 8 20 płn. sz. g. Wznies. 1024 m npm. Na wszystkich zboczach M. rozsiadły się chaty włościańskie Żabiego, Stok płn. zwie się Żabiwskim, stok płd. zaś Magórą; te też nazwy noszą chaty na tych stokach rozrzucone. Od wsch. opływają M. Żabiwski pot. , a od zach. pot. bezimienny, uchodzący do Czeremoszu Czarnego. Na płd. od M. wznosi się Kręta 1352 m. . Ob. Kręta. 23. M. W obrębie tejże wsi, na wsch. od Żabiwskiego pot. wznosi się góra Magóra, 1118 m. wysoka, pod 42 30 20 wsch. dłg. g. F. , a 48 7 15 płn. sz. g. 24. M. , góra lesista w Karpatach bukowińskich, wznosi się na obszarze gm. Berhometu nad Seretem, w pow. wyźnickim, pod 39 53 48 wsch. dłg. g. F. , a 48 7 32 płn. sz. g. Dochodzi wys. 1017 m. npm. Od płn. opływa ją pot. Stebnik, od płd. pot. Leleczy. Wody spływają już to na płn. do Stebnika, już też na płd. do Leleczego, już też na wsch. do Seretu. Las na południowej stoczystości zwie się Stebnikiem. 25. M. , dwa szczyty, na wsch. od Putny, w pow. radowieckim, między rz. Putną od zach. a Suczawą od płn. , na granicy Putny z Wikowem werchnym wyźnim a Wikowem niźnim, pod 45 18 20 wsch. dłg, g. F. , a 47 53 40 płn. sz. g. Szczyt północny zwie się Magóra micu i wznosi do wys. 799 m. , południowy M. mare do wys. 832 m. npm. Szczyty pokrywają łąki, stoki zaś lesiste. 26. M. Wielka i Mała, dwa szczyty górskie w Karpatach bukowińskich, w obr. gm. Seletyna, w pow. radowieckim, na płd. od pasma górskiego Lubczyna ob. , między pot. Bohonisorą od zach. a Sipitulem od wsch. . Szczyt północny M. Mała wznosi się 1102 m. , południowy zaś M. Wielka 1220 m. npm. Grzbiet pasma, w którem się obie M. wznoszą, pokrywają obszerne połoniny z zabudowaniami halnemi i włościańskiemi. 27. M. al. Magora Vase, góra lesista w Karpatach bukowińskich, na granicy gm. Seletyna i Putny, w pow. radowieckim, pod 43 11 5 wsch. dłg. g. F. , a 47 51 39 płn. sz. g. Wznies. 1139 m. npm. Na płn. zach. spływają wody z lasów M. do Suczawy, a na płd. wschód do Putny, dopływu Suczawy. 28. M. , góra na obszarze gm. Briazy, w pow. kimpoluńskim, między potokami Briaza od płn. zach. a Negru Niagra, od płd. , pod 43 3 15 wsch. dłg. g. F. , a 47 37 45 płn. sz. g. Wznies. 1369 m. npm. Południową stoczystość okrywają łąki aż do rz. Negru, stoki zaś północne lasy. 29. M. , dział górski w obr. gm. Russ pe Boul, w pow, kimpoluńskim, między pot. Boul od zach. a Trifu od wsch. ; pasmo to ciągnie się z płd. na płn. , jako ramię boczne pasma górskiego Obcina Féreden ob. i dochodzi w najwyższym szczycie wys. 1206 m. npm. 30. M. , góra lesista, w płn. zach. części obszaru wsi Kapukimpolui, w pow, suczawskim, na płd. rz. Mołdawy, pod 43 34 38 wsch. dłg. g. F. , a 47 32 10 płn. szer. g. Wznies. 820 m. npm. Płn. stoki opadają stromo do rz. Mołdawy, od wsch. do dol. pot. Izwor, a od zach. do pot. Voronetu. Miejsce znaku triang. 31. M. , góra lesista na płn. wsch. od mka Gurahomory, w pow. suczawskim, pod. 43 35 35 wsch. dłg. g. F. a 47 34 39 płn. sz. g. Wznies. 782 m. npm. Las pokrywający południową stoczystość, uchodzącą do obszernej doliny Mołdawy, zowie się Arszycą Tarnicą. 32. M. , góra i szczyty wznoszący się na obszarze gm. Witowa, w pow. nowotarskim, na granicy Galicyi i Orawy Węg. , w północnych odnogach Tatr nowotarsko orawskich, pod 37 27 50 wsch. dłg. g. F. a 49 17 48 płn. sz. g. Wznies 1230 m. npm. Stok płd. zach. lesisty opada stromo do doliny Cichej czyli Orawicy. Na stoku wschodnim i północnym śród lasów smrekowych rozpostarła się polana Magóra z zabudowaniami halnemi. Stok ten opada do doliny Czarnego Dunajca. Z północnych stoków M. wypływa Jeleśna, pot. orawski ob. , a z płn. wsch. Magóra pot. 33. M. Zakopiańska. Ob. Gładkie Jaworzyńskie, Jaworzynka dolina, Kondratowa i Zakopane, 34. M. Od szczytu Wielkiej Kopy 2054 m. szt. gen. , wznoszącego się w Tatrach, nad doliną Cichej WierchCichej, między nią od zach. a doliną Koprowa od wsch. , wybiegają dwa ramiona, jedno ku wsch. do głównego grzbietu tatrzańskiego, drugie ku płn. zach. , opadając stromo do dol. pot. Cichej. Zachodnie zbocze tego ramienia nad Cichą zwie się M. Wznies. 1714 m. npm. szt. gen. . 35. M. wyźnia i niaźnia, dwa szczyty w Tatrach liptowskich. Od Hrubego Wierchu 2142 m. szt. gen. , ob. , szczytu wznoszącego się w głównym grzbiecie Tatr liptowskonowotarskich, wybiega na płd. ramię górskie, będące wschodnią ścianą doliny Jamnickiej i zachodnią doliny Raczkowej. W tem ramieniu wznosi się M. wyźnia, także M. Raczkową lub Jakubiną ob. zwana, do wysok. 2189 m. szt. gen. . W dalszym biegu tego ramienia jest szczyt Ostredok 2049 m. , a południowy jego czubek stanowi M. niźnia, dochodząca wys. 1921 m. npm. szt. gen. . U południowego podnóża tej M. łączy się pot. Raczkowy z pot. Jamnickim. Por. Jakubina, Jamnicka dolina i Jamnicki potok. 36. M. , szczyt w Tatrach liptowskich, w dziale zachodnim, wznosi się na obsz. gm. Łuczek, w hr. liptowskiem, między Roztoczną pot. od zachodu a Kalamiczanką od wschodu, pod 37 3 20 wsch. dłg. g. F. , a 49 9 30 płn. sz. g. Wznies. 1168 m. Las na południowej stoczystości zwie się Hliboką, a skaliste ramię na płn. wsch. , odrywające się od M. , zowią Hawrańcem ob. . 37. M. Turańska, szczyt w Tatrach liptowskich, w dziale Chocza, na granicy Łuczek i Turyka, od Chocza na południowy wsch. , pod 37 2 7 wsch. dłg. g. F. , a 49 7 50 płn. sz. g. Wznies. 1088 m. Od wsch. opływa ją pot. Roztoczny al. Łuczański i Teplańska Woda, od zach. zaś Turański pot. 38. M. szczyt w Tatrach niźnich, w północnych rozgałęzieniach pasma Dżumbiru ob. , na wschodnim brzegu pot. Demanowskiego, pod 37 16 29 wsch. dłg. g. F. , a 49 34 płn. s. . g. Wznies. 1379 m. npm. Na płn. zach. od niej wznosi się szczyt Demanowska Hora 1301 m. . Między temi górami, po stronie zach. , znajduje się piękna grota lodowa. 39. M. Lupczańska, szczyt w Tatrach niźnich, w hr. liptowskiem, na obszarze gm. Lupczy Niemieckiej, pod 37 6 25 wsch. dł. g. F. , a 49 38 płn. sz. g. , po wschodniej stronie rz. Lupczanki ob. , między nią od zach. a Kleczańskim pot. od wsch. Wznies. 1316 m. Miejsce znaku triang. 40. M. Czerwona, dwa szczyty w Tatrach niźnich, w hr. liptowskiem, jeden zachodni wznosi się po zach. stronie górskiej rz. Ludrowianki ob. , na połudn. granicy wsi Ludrowy ob. z gm. Łużną, pod, 36 58 40 wsch. dłg. g. F. , a 48 58 25 płn. sz. g. , i dochodzi do wysokości 1298 m. npm. miejsce znaku triang. ; drugi wschodni, wznosi się po wschodniej stronie rzeki Ludrowianki, na południowym obszarze gminy Ludrowy, pod 37 10 wsch. dłg. g. F. , a 48 58 40 płn. sz. g. i dochodzi do wysokości 1344 m. npm. 41. M. Zborowska, góra w hr. szaryskiem Węgry, wznosi się u połączenia się granic Bardyjowa, Zborowy i Stebnika, pod 39 54 50 wsch. dłg. g. F. a 49 21 41 płn. sz. g. Wzniesienie 902 m. npm. 42. M. , pasmo górskie w Karpatach wschodnich, w dziale dukielsko skolskim, w hr. ziemneńskiem Węgry, nad granicą Galicyi, na wschód od rz. Latorczy, rozpościera się po południowej stronie rzeki Widrańskiej wody, lewego dopływu Latorczy, od Widran aż po granicę galicyjską; północnym stokiem nad rz. Widrańską wodą wije się droga węgierskogalicyjskiej kolei żelaznej, przerzynającej Karpaty tunelem łupkowskim. Najwyższy szczyt tego pasma zowie się Bryncową i wynosi 787 m. npm. Miejsce znaku triang. Wody ze stoku południowoza chodniego spływają do Latorczy, a z południowego do Wirawy, dopływu Latorczy. Długość pasma M. 10 kil. 43. M. Spiska, pasmo górskie w hr. spiskiem. Po płn. wsch. stronie Tatr na wschód Białki rz. , na płn. wsch. doliny żarskiej żdżarskiej i Białej węgierskiej, na płn. zach. Popradu, od Buszowiec po Lubowlę, a wreszcie na południe Dunajca od Frydmanu po Czerwony Klasztor i południowo zachód od lipnickich potoków, dopływów Dunajca i Popradu, a więc między Tatrami i Pieninami legła M. Spiska. Cały ten obszar górski nie składa się z odosobnionych grzbie tów, gniazd gór, owszem stykają się one to u źródlisk rozdzielających je rzek, tworząc górskie węzły, to zaś przeporami między zaczątkami tych rzek i ich pierwszych dopływów z sobą powiązane, tworzą niby siatkę, w najrozmaitszych kierunkach podzierganą. Nazwę Magóry spiskiej odnoszą właściwie do pewnej części tego całego górskiego, a zwłaszcza do podłużnego grzbietu górskiego, ciągnącego się od zach. na wsch. , poczynając się przełęczą Żarsknaąd Podspadami, łączącą płn. Magóra kończyny w Tatrach bielskich z zachodnią kończyną M. Sp. , i kończąc się na wschodzie ponad gościńcem, wiodącym z Starej wsi do Kieżmarku. Długość tego pasma 20 kil. Idąc od zachodu ku wschodowi mamy w głównym tym grzbiecie następujące szczyty Pizysłop 1216 m. , Strednicę wierch 1134 m. , Jaworzynę żarecką 1211 m. , Palenicę 1193, Prechrestie 1199 m. , Żarski wierch 1178 m. , Stredny wierch 1161 m. , Harb Garb, 1157 m. , Bukowinę 1176 m. . Smreczyny 1159 m. , Okruhłą 1106 m. , Szwabową 1063 m. i Spadzik 1089 m. , który stanowi wschodni czubek tego pasma nad wspomnianym gościńcem. Na północnym stoku legły osady spiskie, jak Osturnia, Frankowa Mała i Wielka, Jeziersko i Relów. Po stronie południowej zaś mamy osady Żar Żdżar i Landok. Po tejże stronie dolina potoku Białej Spiskiej oddziela Tatry od M. Sp. Liczne potoki mają na jej stokach swe źródła; od południa spływają one do Białej Spiskiej lub bezpośrednio do Popradu. Siatka wód od strony północnej jest bez porównania potężniejszą, niż na stoczystości połudn. I tak mamy od północy Petrolowski pot. , Bystry pot, , Kremeniak, Królewski poi, Gajnik, Koszarski, Mostkowy pot. ; wszystkie posyłają swe wody do Kacwińskiej rzeki, a ta do Dunajca; wreszcie rz. Kownina, uchodząca pod Starą Wsią do Dunajca. Północne stoki pokrywają gęste lasy świerkowe. Między szczytami Harbem i Bukowiną wznosi się na przełęczy karczma, zbudowana przed r. 1848; tędy wiedzie drożyna, używana dawniej przez handlarzy wina i tytuniu, do Relowa i dalej do Starej Wsi. Drożyna ta dzieli to pasmo na dwie połacie, wschodnią, Magórą Małą, i zachodnią, Magórą Wielką zwane. W Magórze Małej, na północnym jej stoku, na obszarze gminy Jezierska, śród pięknego lasu smrekowego, rozlewa się jedyny staw w Magórze, mało przez kogo znany, prawdziwe Morskie Oko magórzańskie. Staw ten leży pod 38 1 wsch. dłg. g. F. a 49 2 płn. sz. g. , na wys. 928 m. szt. gen. . Powierzchnia jego 4876 kwadr. metr. ; długość osi z północy na południe 105 m. , szerokość zaś 80 m. W r. 1879, 3 sierpnia, 11 g. zrana, ciepłota wody na górnym końcu jeziora wynosiła 7, we środku 9, na dolnym końcu 6, a w zatoczce 5 C. , gdy powietrze w cieniu wynosiło 15, w słońcu 26 C. ciepł. Przez ten staw przepływa potok górski, który poniżej wsi Jezierska wpada do Kowniny. Pasmo to wogóle mało badano i zwiedzano. Z niektórych szczytów przedstawia się cudny widok na Tatry i Pieniny. 44. M. Turczańsko Orawska. Na północnym brzegu Wagu, od przełomu powyżej Streczna, na granicy hrabstw trenczyńskiego i turczańskiego, a następnie Orawy od jej ujścia do Wagu w górę aż ku połączeniu się Białej Orawy z Czarną, ciągnie się od południowego zachodu ku północnemu wschodowi dosyć wyniosłe pasmo, Magórą TurczańskoOrawską zwane. Pasmo to uważać należy za węzeł wiążący działy południowe zachodniego skrzydła karpackiego z działami płn. zachodniemi, t. j. z działem jabłonkowsko półhorańskim. Dwa głębokie wcięcia od północy ku południu dzielą to pasmo na trzy dzielnice. Pierwszy t. j. zachodni przełom tworzy górski potok, Rzeką Rjeką zwany, płynący od wsi Zazrywy w kierunku północno południowym i zlewający swe wody poniżej Parnicy do Orawy. Drugi przełom ciągnie się w tym samym kierunku północnopo łudniowym między Hrusztynem Hruścin a Podzamczem nad Orawą. Pierwszą z tych dzielnic, t. j. zachodnią, między Wagiem i Rzeką, zwą Magórą Turczańską al. Krywańską od szczytu tejże nazwy. Południowe stoki należą do hr. turczańskiego, północne do trenczyńskiego, a wschodnie aż po przełom zazrywsko parnicki do hr. orawskiego. Na północy między Terhową a Warynem odcina tę M. od innych gniazd górskich potok Warynka, zlewający pod Warynem swe wody do Wagu; od wschodu przecięła ją, jak wyżej powiedziano, Rzeka, od południa łukiem oblewa stoki Orawa i Wag, od zachodu Wag. Dwa więc potoki i dwie rzeki okalają tę dzielnicę górską. Najwyższemi wzniesieniami tej dzielnicy są Krywań Mały, zwany także KrywańFatra, 1667 m. npm. Ob. t. IV, 765, 3 i Bozsudec al. Rasucza Wielka, 1595 m. npm. wysoki. Ku południowemu zachodowi M. Turczańska przypiera do Hal Wiaternych ob. . Na zetknięciu się tych dwu dzielnic górskich przerznął się Wag wąskim, głębokim, nader malowniczym wyłomem, z kotliny turczańskiej do Żylińskiej. Dalej na wschód drugi podobny wyłom, między Kralowanem a Ratkowem, odciął M. Turcz. od zachodniej przypory Tatr Niźnich, których północny dział nad samym Wagiem zwie się Fatrą ob. . Wreszcie wyłom Orawy między Parnicą a ujściem jej do Wagu oderwał wschodnią część M. Turcz. od górskiego gniazda Szypu i Hrdoszyna ob. . Środkowa dzielnica turczańskoorawskiej Magóry, między przecznicami zazrywskoparnicką i hrusztyńsko orawską, łączy się od północy z pasmami lesistego Beskidu; na południe opada ku Orawie. Trzecią najniższą dzielnicę, zwaną Magórą Orawską, oblewają z trzech stron Hrusztynka, Biała Orawa i Orawa. Hrusztynka al. Hruścianka, płynąc od południowego zachodu ku północnemu wschodowi, wpada do Białej Orawy. Ta, okrążywszy północnozachodnie, północne i północnowschodnie stoki M. , zlewa się z Czarną Orawą. Hrusztynka i Biała Orawa płyną podłużną doliną między Magóra Magórka górską. Ponad połączeniem się obu Oraw i między niemi rozpościera się najznaczniejsza płaszczyzna w Orawie; odtąd zaś w kierunku południowym, a od Twardoszyna południowozachodnim, wąska dolina Orawy oddziela tę M. Orawską od północnozachodnich stoków Tatr liptowskoorawskich. W grzbiecie tejże M. wznoszą się od płdn. zach. ku płn. wsch. następujące szczyty Jaworowa 1029 m. , szczyt bezimienny 1084 m. . Budyn 1220 m. , Magórka 1104 m. , Stara Hora Przyboj 948 m. i Jedlicznik 828 m. wysokie. Budyn zatem jest najwyższym szczytem M. Orawskiej. Oś podłużna M. TurczańskoOrawskiej wynosi 53 ML, a szerokość tego pasma 7 do 11 kil. We względzie geologicznym M. Turczańska z Halami Wiaternemi, Fatrą, Szypem i Hrdoszynem, wreszcie z M. Orawską, tworzy jednę całość. Co do M. Turcz. , to geologicznie uważana, jest ona dalszym ciągiem Hal Wiaternych. Południowe jej stoki składają się z granitu, a to z tego samego, , jak dzielnica Minczowa w Wiaternych Halach; północne zaś z wapieni. Między granitami i wapieniami rozpostarł się czerwony piaskowiec, tworzący najwyższe szczyty tej dzielnicy. Skład geol. Krywania Małego i Rozsudca, obacz pod artykułami opisującemi te szczyty. W M. Orawskiej część zachodnia, między przecznicami zazrywskoparnicką i hrusztyńskoorawską, składa się od południa z marglów neokomskich, od północy z dolomitu neokomskiego. Prócz tego wystąpiły nad drogą od. Zamku Orawskiego aż ku Kniaży margle puchowskie. W części zaś, wschodniej, począwszy od Zamku Orawskiego aż do Długiej, wystąpiły nad Orawą liasowe margle plamiste. Na nich legły wapienie jurasowe, na spodzie czerwony lub szary wapień krynoidowy, na wierzchu czerwony wapień ryfowy z kilku gatunkami amonitów, jak zwykle źle zachowanych. Wapienie ryfowe występują między Trzcianą i Twardoszynem, w skale Medwedzkiej pod Krasnohorką, i od Podbielu aż ku Zamkowi orawskiemu, leżąc tutaj na wspomnianych marglach plamistych. Na zachód od Krasnohorki pojawiają się czarne łupki zawierające Ammonites tardifuncatus Leym. Czyt. Dionys Stur, Barometrische Höhenmessungen im Wassergebiete der Waag und Neutra. W Jahrb. d. kk. geol. Reichsanstalt in Wien, 1860. Fötterle, Geolog. Untersuchungen wegen etwaigen Salzvorkommens in der Arva; tudzież Mitteilungen über die Braunkohlenlager in der Arva. Tamże, r. 1851. Paul C. , Die Karpathensandstein und Klippenbildungen zwischen dem Gebirgszuge der Arvaer Magóra und dem Arvaflusse von Turdossin bis Arvavaralja. Tamże, 1867. Br. G. Magórka 1. polana w obr. gm. Grzechyni, w pow. myślenickim. 2. M. , grupa chat włościańskich we wsi Żabiu, w pow. kosow skim. 3. M. Łodygowska, chaty górnicze i kamieniołomy, koło Huciska, należące do ob szaru dworskiego w Łodygowicach, w pow. bielskim. 4. M. .Wilkowska, chaty górnicze, nieopodal Wilkowic, należące do obszaru dworskiego w Łodygowicach, w pow. biel skim. Br. G. Magórka, potok górski w obr. gm. Zawoi, w pow. myślenickim; wypływa z pod przełę czy między szczytami Czerniawą Suchą 1062 m. i Jałowcem 1110 m. , w lesie Pod Beski dem zwanym; płynie na wschód, równolegle do pot. Korczynkami zwanego ob. . Uchodzi do Wilcznawki, dopływu Skawicy, z lew. brz. Długość biegu 2250 m. Br. G. Magórka 1. pasmo górskie w Beskidzie zachodnim, na granicy gmin Międzybrodzia lipnickiego a Łodygowic, w pow. bielskim, ciągnie się od północnego zachodu ku wschodowi, łukiem podanym na południe. Północnozachodni narożnik tworzy szczyt tejże nazwy, także Josefsberg zwany; wznies. 913 m. Miejsce znaku triangul. Od tego szczytu wybiegają dwa ramiona górskie, jedno ku północy, ze szczytem Sokołówką, 858 m. wys. ; drugie ku zachodowi, ze szczytami Rogaczem 828 m. i Łysą 660 m. . Od wschodniego bezimiennego czubka, 933 m. wysokiego, odrywają się również dwie odnogi ku dolinie Soły, jedno ku płn. wsch. , drugie ku płdn. wsch. W tej ostatniej odnodze szczyt Suchy Wierch 799 m. . Północny stok lesisty należy do Międzybrodzia lipnickiego, południowy zaś do Łodygowic. Północne stopy oblewa potok Ponikwa, płynący na wschód i zlewający swe wody do Soły. Z południowej stoczystości podążają wody do pot. Żylczy. 2. M. , góra lesista, na północny wschód od wsi Straconki, w pow. bielskim, pod 36 46 32 wsch. dłg. g. F. , a 49 48 10 płn. sz. g. Wznies. 654 m. npm. 3. M. , szczyt w Beskidach zachodnich, wznosi się na granicy Galicyi i Szląska austr. a gm. Lipowej i Kamesznicy, w powiecie żywieckim, na północ od Baraniej góry 1214 m. , pod 36 41 wsch. dłg. g. F. , a 49 37 40 płn. sz. g. , ponad źródłami Białej Wisełki i dopływów tejże. Po stronie płn. wsch. bije potok Leśna ob. , dopływ Soły, a po stronie płd. wsch. potok Bystra, zwany w dolnym swym biegu Kamesznicą ob. . Wznies. 1129 m. npm. Od szczytu tejże M. na wschód bieży granicą wymienionych gmin szeroki grzbiet lesisty, kończący się szczytem, także M. zwanym, 1091 m. wys. 4. M. , góra lesista, wznosząca się na granicy gm. Ponikwi i Jaszczurowy, w pow. wadowickim, z Tarnawą, w pow. żywieckim, pod 37 8 14 wsch. dłg. g. F. , a 49 48 15 płn. sz. g. , w odnodze górskiej, wybiegającej od Łamanej Skały 934 Magórka Magulanka Magulaniszki Maguciszki Magrycha m. na płn. wsch. granicą powiatów żywieckiego i wadowickiego, przez szczyty Leskowiec 922 m. i Jaworzynę 890 m. . Wznies. M. 819 m. npm. Na północnej stoczystości M. biją źródła Ponikiewki, dopływu Skawy, na południowej zaś na polanie śródleśnej legły chaty Suszyce, należące do Tarnawy. Tu też wytryskują potoki Jaszczurówki i Tarnawki, dopływów Skawy. 5. M. , szczyt bezleśny w Gorcach, w części ich wschodniej, na połu dniowym stoku, między potokami Jarczem od wsch. a Fedorówką od zach. . Od południo wej strony płynie pot. Ochotnica. Wznies. 913 m. npm. Leży pod 38 53 wsch. dłg. g. F. , a 49 30 54 płn. sz. g. 6. M. , góra lesista, wznosząca się na granicy gmin Zatwarnicy i Hulskiego, w pow. Lisko, pod 40 11 25 wsch. dłg. g. F. , a 49 12 55 płn. sz. g. , mię dzy potokami Hulskim od zach. a Głębokim, dopływami pobliskiego Sanu. Wznies. 910 m. Las pokrywający południowowschodni stok zwie się Magórcem. Grzbiet górski, w któ rym wznosi się M. , jest odnogą płn. wschodnią pasma górskiego, zwanego Połoniną wetlińską ob. . 7. M. , szczyt lesisty w Beskidach za chodnich, na południowej stronie głównego grzbietu Karpackiego, na Orawie Węgry. Od szczytu Pilska 1557 m. wybiega ku po łudniowemu wschodowi ramię górskie po szczyt Dudową 1187 m. ; na południe od tegoż szczy tu, pod 37 10 wsch. dłg. g. F. , a 49 32 płn. sz. g. , wznosi się szczyt Magórka do wys. 1086 m. npm. 8. M. , szczyt w Magórze Orawskiej, pod 37 9 25 wsch. , a 49 22 płn. sz. g. Wznies. 1104. m. Wody posyła na północ do Orawy Białej, a na wschód do Orawy. Ob. Magóra TurezańskoOrawska. Br. G. Magórki, grupa chat włościańskich w obr, gm. Jabłonicy, w pow. nadwórniańskim. Magóryniec, potok, ob. Magóra, Magórzyca 1. szczyt i dział górski w północnych rozgałęzieniach Gorców ob. . Od szczytu Gorca 1229 m. z głównego grzbietu wychodzi ku północy ramię górskie, dzielące się na dwa grzbiety. W jednym z nich, a zwłaszcza który się zwraca na płn. , łukiem nieco na zachód podanym, ze szczytem Głębieńcem 965 m. , między potokami Kamienicą od zach. a Głębieńcem od płd. wsch. , wznosi się szczyt Magórzyca, 881 m. wys. Ód niego na płn. są dwa szczyty bezimienne 1008 m. i 1007 m. wys. Między nimi przełęcz Polanki. Północny stok opadający ku Kamienicy pokrywa Szczawski las. Od zach. , płn. i wsch. oblewa dział ten pot. Kamienica ob. , a od płd. wsch. potok Głębieniec, uchodzący do Kamienicy we wsi Szczawie. 2. M. , góra lesista w hr. spiskiem Węgry, w obr. gm. Jakubian, po wschodniej stronie rzeki Jakubianki, między nią od zach. a Wyźnim Krejczym pot. od wsch. ; od płd. opływa ją pot. Pisowna, zlewający swe wody do Jakubianki. Wznies. 1067 m. npm. Leży pod 38 21 50 wsch. dłg. g. , a 49 11 36 płn. sz. g. 3. M, al. Magóryca, las, we wschodnich Beskidach, w dziale dunajeckopopradzkim, na obszarze wsi Roztoki, w pow, sądeckim, między potokami Wielką Roztoką od płn, zach. a Małą Roztoką od płd. wsch, , i między górami Skałką 1082 m. a Jaworzyną 946 m. . Br. G. Magotten niem. , wś, pow, welawski, st. p. Tapiau. Magreta, os. młyn, nad rz. . Liszwartą, pow. częstochowski, gm. Krzepice, par, Danków. Ma 2 dm. , 12 mk. , 46 mr. ziemi. Magrycha, młyn na obszarze dworskim Tłusteńkie, pow. husiatyński. Maguciszki, wś, pow. nowoaleksandrowski, gm. bachmacka. Magulaniszki, wś włośc. nad Wilią, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 33 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Magulanka, słoboda, pow. rówieński, własność B. Ponińskiego. Jest tu od r. 1877 dystylarnia drzewa na pięciu robotników, produkująca rocznie 3000 wiader dziegciu i 300 pud. terpentyny za 1200 rs. Maguliszki, wś, pow. wileński, 4 okr. adm. , o 66 w. od Wilna, 9 dm. , 76 mieszk. katol. 1866. Magunele, wś i dobra, pow. nowoaleksandrowski, gm. Dukszty, mają 712 dzies. ziemi, b. własność Biegańskich, dziś Dowgiałłowej. Jest tu zarząd sołecki gminy dukszciańskiej, składającej się z trzech sołectw dukszciańskiego, magunelskiego i tumulińskiego. Do duksz ciańskiego należą dwory Dukszty i Gierkany Dowgiałłowej z wsiami Pożemiszki 10 dm. , 200 dzies. ziemi, Dworzyszcze 4 dm. , 60 dz. , Zakarklinie 5 dm. , 106 dz. , Peltyszki 3 dm. , 40 dz. , Wielka wieś 4 dm. , Swiliszki 2 dm. ,. 60 dz. , Rytkuniszki 3 dm. , 70 dz. , Janowo 1 dm. , 22 dz. , Gierkany 8 dm. , 126 dz. , Rudaniszki 3 dm, , 83 dz. , Wygódka 26 dz. , Saksoniszki 2 dm. , 40 dz. , Kuźmieryszki 63 dz. , Iwanowo 2 dm. , 75 dz. i folw. Gierkany 716 dz. ; dwór Liguny, niegdyś Aleksandrowiczów, później Mejera, dziś Bućkowskiego, 784 dzies. ziemi dwors. , z wsiami Werdziuki 13 dm. , Liguny 10 dm. , Jankowszczyzna 4 dm. i Grykopole 1 dm. ; dwór Antonowo, dawniej Tadeuszów, 373 dzies. ziemi, z wsią Sakiszki 6 dm. ; dwór Kuźmierki, dawniej Salmonowiczów, dziś Mińskiego, z wsiami Warny 3 dm. , Sciury 2 dm. ; dwór Waszkańce, niegdyś Szmigielskich, później Hercyków, dziś Szyłeykowej, 229 dzies. ziemi, z zaśc. Antoniszki 1 dm. ; dwór Ogrodniki, Górskiego, 123 dz. ziemi, z wsiami Ogrodniki 2 dm. i Chmielewszczyzna 4 dm. ; dwór Petrykały Ka Magóryniec Magunele Maguliszki Magreta Magórzyca Magórki Magórki Maholm Mahlborg Mahlburg Mahlekaln Mahlendorf Mahlienshof Mahlin Mahikau Mahlu sperowiczów z wsiami Petrykały 1 dm. i Użdele 1 dm, .; dwór Wiktoryszki, Aleksandrowi cza, 52 dzies. ziemi; Tabor, Orzeszkowskich, 240 dz. ; Berżeniki, Stankiewicza 196 dz. i Haspaniszki, Koziełły z wsią t. n. ; razem 95 dm. , 645 mk. męż. i 1927 dz. ziemi włośc. Do magunelskiego zarządu sielskiego należą nastę pne wsie i dwory. M. ziemi dwors. 707 dz. z wsiami Kalwiszki 6 dm. , 124 dz. . Biegunowo dm. 1, dz. 40, Zakalniszki dm. 1, dz. 34; Góry, barona Engielharda, ziemi dwors. 723 dzies. z wsiami Maguny 16 dm. , Wysoczyno 2 dm. ; Dobromyśl. Zienkowiczów, z wsiami Janulańce 6 dm. , Burzyszki 4 dm. , Pieczuniszki 3 dm. , Dobromyśl 1 dm. ; Tarasiszki, niegdyś Bene dykta Ryżego, dziś Ostaniewiczów, ziemi dwor. 150 dz. z wsiami Keyży 6 dm. , Janulańce 1 dm. ; razem 53 dm. , 312 dusz męs. , ziemi włośc. 1167 dz. Do tomulińskiego zarządu należą dwory i wsie Tomulin, dawniej należał do dóbr Dryświat Łopacińskich, później pijarów, dziś Smolewskiego, ziemi dwors. 2441 dz. ; do niego należą wsie Tomulin 4 dm. , Dryszkuny 10 dm. , Taszkuniszki 2 dm. , Koniuchy 8 dm. , na jej ziemi stoi st. dr. żel. Dukszty, Bikiany i Cymbaliszki 8 dm. , Zusien 3 dm. , Magunka 2 dm. , Sierpuchówka; razem 41 dm. , 211 dusz męż. , ziemi włośc. 868 dz. ; w ogóle zaś w dukszciańskiej gminie 189 dm. , 168 dusz męs. , ziemi włośc. 3962 dzies. W gm. Dukszty znajdują się następne jeziora Pereświta wł. 4 mr. 5 pręt 22; Berżona wł. 1 mr. 1; Pereświtajcie wł. 1 mr. 6 pręt. 23; Berżonka mniej niż mr. 1; Dukszty wł. 22 mr. 28 pręt. 12; Pożemie mr. 11 pręt. 6; Samonie wł. 1 mr. 1 pręt. 5; Bimberys mr. 10 pręt. 28. A. K. Ł. Magunka, Magunki, ob. Magunele. Maguny 1. wś rząd. , pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 18, od Wasiliszek w. 45, dm. 7, mk. wyzn. rz. katol. 92. 2. M. , wś rząd. , pow. święciański, 1 okr. polic, 243 mk. katol. , żyd. 11, dm, 20 1866. Magura, Magurka, Magurki, Magurzyca, ob. Magóra, Magórka, Magórki, Magórzyca. Maguretu, szczyt lesisty, na północ od wsi Sadowy, w pow, kimpoluńskim, między pot. Vurvar od wsch. , Zebrauca od zach. i Sado wą pot. od południa. Wznies. 1029 m. npm. Leży pod 43 9 56 wsch. dług. g. F. , a 47 34 30 płn. sz. g. Br. G. Magyarfalu, Magyarfalva, wś w hr. liptowskiem, ob. Uhorska Wieś, Uherska Wieś. Mahala, wieś parafialna, w pow. czerniowieckim, od Czerniowiec na północny wschód 7 kil. odległa, na lewym brz. Prutu, od Prutu 3 kil. odległa, graniczy od płn. zach. , z wsią Budą, od płn. wsch. z Barańczami, od wsch. z obsz. Bojana, od płdn. z KotulOstrycą i Ostrycą, a od płd. zach. z Ludyhoreczą. Ma 1656 mk. Wsi Buda, Mahala i KotulOstry ca leżą tak obok siebie, iż chaty jednej wsi stykają się bezpośrednio z chatami drugiej wsi, W miejscu parafia greckonieunicka. W płn, stronie wsi wzgórze Lipnik, 284 m. npm. Wzdłuż wschodniej granicy płynie potok Hu ków Hukeu, dopływ Prutu, a na połudn. zach. granicy rz. Prut. Miejsce przewozu. Po la i łąki na płn. wsch. obszarze zwą się Habusara, Tołoka Wielka i Wawista, na płd. zach. obsz. nad Prutem Ramasa, Mała Polana i Forsuchil. Folwark. Znaczne sady owocowe. St. p. Sadagóra. Br. G. Mahalfalva węg. , Mahalowce, wś, ob. Machalowce. Mahdaliwka, ob. Magdalówka. Mahello horby, wzgórze 398 m. wys. , w płn. stronie Nahujowic, pow. drohobycki. Na płn. stoku nastaje pot. Broncy. Od zach. opływa je pot. Stupianka. Maheriw, ob. Magierów. Mahlau niem. , ob. Malewo. Mahlborg niem. , ob. Malbork. Mahlburg niem. , ob. Malbork Mahlekaln niem. , folw. w Kurlandyi, na wyspie rz. Dźwiny, pow. i par. zelburska. Mahlen niem. , może Malin, wś, pow. trzebnicki, na płd. krańcu lasu t. n. , par. Kapsdorf, ma szkołę ewang. Mahlendorf niem. , 1. GrossM. , wś i do bra, pow. niemodliński, nad Nyssą; 28 bud. , 74 dm. , 486 mk. Wś ma 60 osad, 880 mr. ziemi, szkołę i kaplicę katol. ; dobra 2346 mr. z folw. Scharfenberg. 2. M. , 1372 r. Malerdorf, wś i dobra, pow. grotkowski, o pół mili od Odmachowa; U bud. , 26 dm. , 214 mk. Wś ma 20 osad, 137 mr. ziemi a dobra 912 mr. ziemi i cukrownię. F. S. Mahlendorf niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Eisenberg; 52 mk. 1857. Mabljau niem. , wieś, pow. trzebnicki, z przys. Klischau. Mahlienshof niem. , ob. Malienshof. Mahlin niem. , ob. Malinin. Mahikau niem. , ob. Malkowy. MahluKalns, wzgórze w pow. wolmarskim gub. ryskiej. Por. Lemsal. Mahmlack niem. , folw. , pow. gierdawski, niedaleko szosy sępopelskogierdawskiej, st. p. Dietrichsdorf; 136 mk. 1857. Mahnau niem. , wś i kol. , pow. głogowski, par. Jakobskirch. Z folw. Marienvorwerk. Mahnsfeld niem. , wś i os. , pow. króle wiecki, o 8 kil. od st. p. Kobbelbude. Okrąg urzędu stanu cywilnego M. miał 1880 r. 1534 dusz. Kś. Fr. MahnsfeldMuehle niem. , wiatrak i wodny młyn, pow. królewiecki; st. p. Kobbelbude 8 kil. odl Ma obszaru 162. 20 ha. Kś. Fr. Mahnwitz niem. , ob. Manowice. Maholm Script. rer. Prus. II, 46, miejsce Mahnsfeld Mahnau Mahmlack Magura Maguretu Maguny Magunka Mahnwitz Magórki Magyarfalu Mahala Mahalfalva Mahdaliwka Mahello horby Maheriw Mahlau Maibaum Majaczka wość w Estonii, gdzie r. 1268 zaszła bitwa między Demetryuszem, książęciem Rusinów rex Rutenorum a Aleksandrem, bisk. dorpaokim i mistrzem Ottonem Inito autem certamine circa ecelesiam Maholm, occubuit idem dominus Alexander cum duobus fratribus. Mahora, ob. Magóra, Mahrau niem. , wś i folw. , pow. morąski, st. p. Sonnenborn 3 kil. odl. We wsi było 1857 r. 230 mk. ; na folw. należącym do dóbr ryc. Venedien było 25 mk. ; w M. mieszkali dawniej ze szlachty pol. Wilamowscy Ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 586. Okrąg urzędu stanu cywiln. Gr. Samrodt. Kś. Fr. Mahren niem. , ob. Mary. Mahrung niem. , jez. na pograniczu pow. morąskiego i ostródzkiego, nad którem leżą wsie Eckersdorf, Gubitten, Mostkowo i Alt Ramten; z płdn. części tego jez. wypływa rz. Mahrung, uchodząca do Passaryi. Kś. Fr. Mahrung niem. , rzeka, pow. ostródzki, wypływa z połudn. części jez. tejże samej na zwy i uchodzi do Passaryi a z nią do zatoki fryskiej. Kś. Fr. Mahulec, góra lesista, po zachodniej stronie mka Czchowa, w pow. brzeskim, pod 38 18 40 wsch. dłg. g. F. , a 49 49 45 płn. sz. g. Stok zachodni, północny i południowy lesisty; na wschodnim stoku, opadającym do doliny Du najca, legły rozrzucone zabudowania Czchowa; las po stronie północnej zwie się Miejskim la sem; u płn. stop. M. płynie potok Zilina al. Zelina, dopływ Dunajca. Wznies. M. 482 m. Miejsce znaku triang. Sprostować tu należy mylnie podane położenie geogr. mczka Czcho wa, w art. opisującym je. Czchów bowiem leży pod 38 20 20 wsch. dług. g F. , a 49 50 6 płn. sz. g. kościół. Wzniesienie Czchowa 270 m. npm. Br. G. Majaczek, zaśc. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 21 w. od Wilna, 1 dm. , 1 mk. prawosł. , 2 katol. 1866. Majaczewice, wś, pow. sieradzki, gm. Majaczewice, par. Burzenin Łaski, Lib. ben. I, 426, Moyaczewicze, o 3 w. od Burzenina, o 17 w. od Sieradza. Ma 161, mk. kat. Rozl. 1199 mr. ; dwór ma 900 mr. roli ornej, 100 mr. lasu, 52 mr. łąk; włościanie 40 mr. roli orn. , 7 mr. łąk. M. należały niegdyś do Majaczewskich h. Poraj. W Burzeninie siedzieli tegoż herbu Burzeńscy, a w Pstrokoniach Pstrokońscy. W XVI w. M. przeszły w ręce Burzeńskich. Majaczewscy poszli za chlebem gdzieindziej, przystali do reformacyi, jak tego dowodzą podpisy dwu członków tej rodziny Majaczewskich Porajów z Burzenina na akcie konfederacyi dysydentów w Toruniu z r. 1767. Od Burzeńskich 1638 r. przeszły M. do Porajów Pstrokońskich a Magdalena Pstrokońska 1771 r. wniosła te dobra w dom Korabitów Kobierzyckich. Obecny właściciel Władysław Kobierzycki. R. 1827 M. miały 7 dm. , 82 mk. We dług Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folw. M. i Wola Szczawińska; wsi M. , Szczawno, Biadaczew, Wola Szczawińska; rozl. wynosi mr. 1713; folw. M. grunta orne i ogr. mr. 613, łąk mr. 15, pastw, mr. 37, wody mr. 30, lasu mr. 300, zarośli mr. 150, nieuż. i pła ca mr. 32, razem mr. 1190, bud. mur. 9, z drze wa 12; płodozmian 9polowy; folw. Wola Szczawińska grunta orne i ogr. mr. 183, łąk mr. 30, pastw. mr. 25, lasu mr. 195, zarośli mr. 80, nieuź. i place mr. 5; razem mr. 523, bud. mur. 1, z drzewa 5; płodozmian 7polowy. Gorzelnia, browar, piec wapienny, pokłady kamienia wapiennego; rzeka Warta przepływa granicą południowowschodnią. Wś M. osad 6, z grun. mr. 48; wś Szczawin os. 34, z grun. mr. 207; wś Biadaczew os. 21, z grun. mr. 310; wś Wola Szczawińska os. 9, z grun. mr. 36. Gm. M. należy do sądu gm. okr. III w os. Zło czew, st. poczt. w Widawie. Obszaru ma 17349 mr. i 5202 mk. W gminie jest 30 wsi, 437 dm. W większych majątkach czteropolowe gospodarstwo, w mniejszych nieracyonalne. Br. Ch. Majaczka, mko, pow. kobelacki gub. połtawskiej, o 22 w. od Kobelak, u zbiegu strugi M. z rz. Orelą. W drugiej połowie XVII w. była tu warownia. Ma 275 dm. , 1780 mk. Są też w pow. melitopolskim gub. tauryckiej dwie wsie t. n. Majaki, wś włośc. nad rz. Raduńką, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 37, od Ejszyszek w. 13, dm. 5, mk. 27. Majaki, miasto nadetatowe w pow. odeskim gub. chersońskiej, o 224 w. od Chersonu a o 35 od Odesy odległe, na lew. brz. Dniestru, który się stąd na dwie odnogi dzieli. Ma 7785 mk. , stacyą pocztową i przystań żeglugi. R. 1874 przybyło Dniestrem do M. 2600000 pud. towarów. Por. Dniestr II, 56, 57. Majanów, wś, pow. winnicki, gm. Brahiłów, par. Woroszyłówka; ma 118 dm. , 550 mk. , 649 dzies. ziemi włośc, dwors. 27 dz. Wilamowskiego, 199 dz. Sokołowskiej, 636 dz. Stankiewiczowej; 40 dz. cerkiewnej. Cer kiew ś. Krzyża 765 parafian. Gleba czarnoziem z piaskiem. Dr. M. Maibaum niem. al. Maybaum, dok. Meybowm i Meyhome, wś, niedaleko szosy prowadzącej z Elbląga do Fromborka, pow. elbląski. Zawiera 55 gburskich posiadłości, 30 zagród i 3993. 63 mr. ziemi. Mieszk. było 1868 r. 655, ew. 642, kat. 13; dm. mieszk. 92. Paraf. ew. i okrąg urzędu stanu cywiln. Prunz, par. kat. NeukirchHöhe; odl. od miasta pow. 2 1 8 mili. 27 stycz. 1331 r. odnawia komtur elbląski Hermann v. Oettingen przywilej dla wsi Maibaum, założonej przez komtura elbląskiego Magunka Majaczewice Majanów Majaki Mahora Mahrau Mahrung Mahulec Majaczek Majdan Henryka v. Gera 1305 1312 na prawie chełm. Wieś ma obejmować 60 włók, sołtys ma posiadać 6 wolnych włók, od reszty włók pobiera zamek po pół grzywny i po 4 kury od włóki Noverit. .. posteritas, quod cum villa Meybowm per. .. fratrem Heinricum de Gera exposita esset cum sexaginta mansis jure Culmensi et per Johannem dictum Klemme locata. Nos vero frater Hermannus. .. Commendator in elbingo Privilegium praedictae villae innovavimus, Petro Klemmen ac suis veris ac legitimis heredibus sex mansos liberos et officium sculteciae. .. contulimus. .. Datum in Hollandia Anno D. 1331. Ob. Cod. Dipl. Warm. I, 146 147. R. 1398 posiadał sołtys Jakób już tylko 3 włóki, drugie 3 dzierżył Hintzke Arnoldes, który wskutek tego także sobie rościł prawa sołtysa; spór ten rozstrzygnął komtur elbląski Conrad v. Kyburg na korzyść Jakóba, pozostawiając jednakowoż jego rywala w po siadaniu owych 3 włók sołeckich. Ob. Cod. dipl. Warm. III, 300 301. Kś. Fr. Majborg, Majborek, Majburg, dawna w ruskich kronikach nazwa Malborga. Majcher, pustkowie, pow. odolanowski, 2 dm. , 10 mk. ; należy do wsi i gm. Jankowa zaleśnego. Majchrówka al. Maychrówka, chaty wło ściańskie, w obr. wsi Raby niźniej, w pow. li manowskim. Br. G. Majchry, os. , pow. wieluński, gm. Skomlin, par. Komorniki, odl. od Wielunia w. 12; dm. 1, mk. 6. Majcz al. M, Faszcze, niem. Kl. Faschtzen al. Fasczen i Fassem, wś, pow. ządzborski, st. p. Baranowo. Ks. Olbracht sprzedaje Stefanowi, Tomaszowi, Pawłowi i Aleksandrowi, braciom V. Bucholz, niemcom, 12 włók nad jez. Majcz na prawie magdeburskiem. Dan w Królewcu r. 1549. Ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 480. Okrąg urzędu stanu cywilu. Baranowo. 1. Wielki, niem. Gr. Maitz, leśnictwo, 70 mr. rozl. , 22 mk. 2. M. Mały, niem. Kl. Maitz, dobra tamże, 273 mr. rozl. , 27 mk. 1857. Ks. Fr. Maidahnen niem. , ob. Majdany. Majdajny, niem. Gr. i El. Altenhagen, dwie wsie, pow. ostródzki, st. p. Miłomin, okr. urzędu stanu cyw. Liwa. Majdan, wyraz turecki, oznaczający zamknięty, czworoboczny obszar, służący za rynek targowy, plac ćwiczeń wojennych, miejsce zgromadzeń. W obozach polskich nazywano M. wolny obszar środkowy, na którym gromadziło się rycerstwo dla równego podziału łupów. Stąd przeszła ta nazwa na obozowiska robotników leśnych, którzy ustawiali swe budy w czworobok zamknięty. Obozowiska te stawały się często zawiązkami wsi, zakładanych na wyciętych obszarach leśnych. Nazwa pierwotna M. przechodziła i na wieś. Majdany tem się różnią od Bud, że stanowiły zbiorowisko znacznej liczby robotników, co pociągało konieczność urządzenia w nich władzy administracyjnej i sądowej, podczas, gdy budy były to pojedyńcze przeważnie osady leśne. IL zakładano w celu wyzyskiwania zawartych w lesie bogactw przez wytapianie smoły, wypalanie węgla i t. p Zwykle przybierały one nazwę od dóbr, do których należą lasy. M. odgrywa tęż samą rolę w obszarach leśnych na prawym brzegu Wisły aż do Bugu i Narwi, co Huta na obszarach leśnych lew. brzegu. Br. Ch. Majdan 1. wś, pow. nowomiński, gm. Barcząca, par. Mińsk. Jest tu smolarnia. 2. M. , wś, pow. nowomiński, gm. i par. Wiązowna. 3. M. , folw. , pow. piotrkowski, gm. Ręczno, par. Beczkowice. Ma 3 dm. , 55 mk. , 526 mr. obszaru. Wedł. Tow. Kred. Ziems. folw. M. , od Gorzkowic w. 8, rozl. mr. 920 grunta orne i ogr. mr. 326, łąk mr. 7, lasu mr. 561, wody mr. 4, nieuż. i place mr. 22, bud. mur. 6, z drzewa 5; płodozmian 7polowy. Folw. ten w r. 1868 oddzielony od dóbr Trzepnica. 4. M. , wś, pow. kozienicki, gm. Grabów nad Pilicą, par. Wrociszew. 5. M. , pow. opoczyński, gm. Smorzyce, par. Bedlno. 6. M. , pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Kiełczyna. 7. M. Garbacki, os. leśna, pow. opatowski, gm. Boksice, par. Słupia Nowa; odl. 15 w. od Opatowa. Należy do dóbr Garbacz; 1 dm. , 3 mk. , 12 mr. ziemi. 8. M. , pow. włoszczowski, ob. Buta Nowa. 9. M. Borowski, wś, pow. lubelski, gm. i par; Chodel. 10. M. Bożechowski, pow. lubelski, gm. Niedrzwica, par. Ratoszyn. 11. M. Brzeziński, wś, pow. lubelski, gmina Piaski, par. Biskupice. 12. M. Kawęczyński, pow. lubelski, gm. Piaski, par. Biskupice; ob. Kawęczyn. 13. MKozic Górnych, pow. lubelski, gm. Piaski, par. Biskupice. Leży przy wsi Kozice Górne. 14. M. Kozic Dolnych, wś, pow. lubelski, gm. Piaski, par. Biskupice. 15. M. Lewandowszczyzna, os. włośc. , pow. lubelski, gm. i par. Krzczonów. 16. M. Mętowski, pow. lubelski, gm. Zęborzyce, par. Lublin. 17. M. Policki al. Policzyzna, os. , pow. lubelski, gm. i par. Krzczonów. 18. M. Romanów, os. , pow. lubelski, gm. i par. Krzczonów. 19. M. Siostrzytowski, wś, pow. lubelski, gm. Jaszczów, par. Biskupice. 20. M. Skrzyniecki, wś, pow. lubelski, gm. Bełżyce, par. Chodel. Przy wsi Skrzyniec. 21. M. Sobieszczański, folw. , pow. lubelski, gm. i par. Niedrzwica. Rozl. wynosi mr. 110 grunta orne i ogr. mr. 77, łąk mr. 6, lasu mr. 27, bud. z drzewa 8; folw. ten w r. 1873 oddzielony od dóbr Sobieszczany lit. O. 22. M. Stary, pow. lubelski, gm. Chodel. 23. M. Strzeszkowski, pow. lubelski, gm. Niedrzwica, par. Krężnica. Leży przy wsi Strzeszkowice. 24. M. Teklin, pow. lubelski, gm. i par. Krzczonów. 25. M. Urszulin, pow. lubelski, gm. i par. Krzczonów. 26. M. Wa lentynów, wś i folw. , pow. lubelski, gm. i par. Krzczonów. 27. M. Władysławów, pow. lubelski, gm. i par. Krzczonów, 28. M. Wolni ca, pow. lubelski, gm. Piotrków. 29. M. Wrotkowski, os. , pow. lubelski, gm. Zęborzyce, par. Lublin. Por. Czerniejów. 30. M. , wś, Majborg Majborg Majchrówka Majchry Majcz Maidahnen Majdajny Altenhagen pow. nowoaleksandryjski, gm. Szczekarków, par. Wilków. 31. M. Trzebieski, pow. nowoaleksandryjski, gm. Godów, par. Opole. W pobliżu wsi Trzebiesza. 32. M. Kozłowiecki, pow. lubartowski, gm. Niemce, par. Kamionka. W r. 1827 było tu 19 dm. , 153 mk. Por. Kozłówka, 33. M. Krosieniński, wś, pow. lubartowski, gm. Samoklęski, par. Krasienin ob. . W 1827 r. 7 dm. , 52 mk. 34. M. Sobolewski, os. , pow. lubartowski, gm. Firlej, par. Rudno. Należała do dóbr lubartowskich. 35. M. Józefin, pow. chełmski, gm. i par. Pawłów. 36. M. Andrze ów i M. Kołdeński, pow. chełmski, gm. Turka, par. Chełm. Por. Czemiejów. 37. M. Kryp kowski, pow. chełmski, gm. i par. Pawłów. 38. M. Kukowski, pow. chełmski, gmina Rakołupy, parafia Wojsławice. 39. M. Leśniewiecki, powiat chełmski, gmina Rakołupy, parafia Kumów. 40. M. Leszczanka, powiat chełmski, gm. i par. Pawłów. Porównaj Liszno. 41. M. Ostrowski, pow. chełmski, gin. Rakołupy, par. Wojsławice. 42. M. Rubie, pow. chełmski, gm. Rejowiec, parafia Depułtycze. 43. M. Stajne, pow. chełmski, gm. Rejowiec, par. Pawłów. 44. M. Stary, folw. , powiat chełmski, gm. Rejowiec, par. Spas. Ob. Huta Krzywowolska. 45. M. Zahorodyski, pow. chełmski, gm. Siedliszcze, par. Pawłów. Por. Chojno. 46. M. , os. leśna, pow. hrubieszowski, gm. Werbkowice, par. Hostynne. 47. M. Wielki i Mały, pow. hrubieszowski, gm. Mołodiatycze, par. Trzeszczany. 48. M. Tuczępski, wś, pow. hrubieszowski, gm. i par. Grabowiec. W. 1827 r. 11 dm. , 65 mk. 49. M. Żukokwiecki al. Stanisławka, pow. hrubieszowski, gm. Miączyn, par. Grabowiec. 50. M. Borów, wś, pow. krasnostawski, gm. Rudnik, par. Płonka. Ma szkołę począt. lklas. ogólną. 51. M. Gdański, wś, pow. krasnostawski, gm. Rudka. Leży przy wsi Żdżanne, zwanej także Gdańsk. 52. SI. Jeziorka, pow. krasnostawski, . gm. Zakrzów, par. Targowisko. 53. M. Kobylański, pow. krasnost. , gm. Rudnik, par. Płonka. 54. M. Kozieniec, pow. krasnostawski, gm. Rudka, par. Siennica Różana. 55. M. Krynicki, pow. krasnostawski, gm. Izbica, par. Krasnystaw. 56. M. Łuczycki, pow. krasnostawski, gm. Rudnik, par. Płonka. 57. M. Średni, pow. krasnostawski, gm. Rudnik, par. Płonka. 58. M. Urszulin, pow. krasnostawski, gm. Rudnik, par. Płonka. 59. M. Wierzchów, pow. krasnostawski, gm. Żółkiewka, par. Chłaniów. 60. M. Zalesie, pow. krasnostawski, gm. Czajki, par. Żdżanne. 61. M. Abramowski, wś, pow. zamojski, gm. Goraj, par. Radzięcin, odl. od m. pow. w. 55, a od gm. w. 7; liczy 14 dm. , 117 mk. kat. i 193 mr. ziemi ornej, w glebie żytniej. 62. M. , folw. i leśniczówka, pow. zamojski, gm. Nelisz, należą do dóbr Nelisz ob, . 63. M. , folw. , pow. zamojski, gm. Podklasztor, należy do dóbr Krasnobród al. Hutki ob. . 64. M. Napryski al. Niepryski, wś, pow. zamojski, gm. Podklasztor, par. Józefów Ordynacki, odl. od Zamościa na płd. o w. 33, od Krasnobrodu w. 7, od Józefowa w. 1 1 2 i od Biłgoraja w. 29. Dobra M. Nepryski wraz z folw. Górniki ob. zajmujące ziemi or. 501 mr. , łąk 126 mr. i 2678 mr. lasu i nieużytków, czyli ogólnej przestrzeni 3305 mr. , wchodzą w skład ordynacyi Zamojskiej; wś zaś zajmuje 2150 mr. przestrzeni, liczy dm. 174, ludn. katol. 1248, prawosł. 89, razem 1337 mk. , posiada szkółkę początkową, do której należy os. Józefów, dawniej Józefówkiem zwana, R. 1827 dm. 150, mk. 869. Położenie górzyste, ugajone lasami. Gleba ziemi przeważnie piaszczysta, z której mieszkańcy wydobywają kamień piaskowy na nagrobki i żarna. Z pod tutejszych gór i z łąk wytryskują źródła tworzące pod Józefowem Ordyn. rzeczkę Nepryszkę. 65. M. Szorcówka, folw. , pow. zamojski, gm. Skierbieszów, nad rz. Kalinówką, należy do dóbr Iłowiec B. ob. . 66. M. Żukowski, wś i folw. , pow. zamojski, gm. Skierbieszów, należą do dóbr Iłowiec A. ob. , par. Skierbieszów. Leżą w płn. wsch. stronie od Zamościa o w. 22, odl. od Skierbieszowa w. 6, zajmują 42 mr. przestrzeni na 6 os. włośc. z ludn. 33 mk. katol. 67. M. Skierbieszowski, wś i folw. , pow. zamojski, gm. Skierbieszów ob. . Leży w lesistej stronie na płn. od Zamościa o w. 22, w odl. od gm. w, 7, na granicy pow. hrubieszowskiego. Liczy domów dwors. 2, włośc. 27, ludn. katol. 145, prawosł. 59, razem 204 mk. ; posiadł. włośc. 267 mr. 68. M. Iłowiecki, przys. tamże. 69. M. Sitaniecki, wś i folw. , pow. zamojski, gm. Stary Zamość, par. Stary Zamość, nad strugą Ołyką, w lesistej okolicy, odl. od Zamościa na płn. w. 24, od gm. w. 8, liczy os, włośc. 48, ludn. katol. 207, prawosł. 160, razem 367 mk. , przestrzeni 556 mr. R. 1827 dm. 31, mk. 228. Gleba urodzajna, czarnoziem i popielatka, łąk niewiele. Folw. M. Sitaniecki należy do dóbr ordynacyi Zamojskich Stary Zamość. 70. M. Podhuszczka al. Huszczka Mała ob. . 71. M. Zamojski, wś, pow. zamojski, gm. Zamość, składająca się z 16 osad żołnierskich, zawierających przestrzeni 41 mr, wydzielonych z poklasztornego folw, M. kś. bazylianów w Zamościu. 72. M. Przedmieście, ob. Zamość. 73. M. Ruszowski, wś i folw. należący do dóbr Łabunie ob. , pow. zamojski, gm. i par. Łabunie, odl. od Zamościa w. 14, od gm. w. 5, ma dm. dwors. 1, włośc. 49, ludn. 299 mk. i 624 mr, ziemi włośc, przeważnie żytniej. R. 1827 dm. 45, mk. 256. 74. M. Bobowski, wś włośc, pow. janowski, gm. Urzędów, par. Boby, dawniej do dóbr Boby należąca, dm. włośc 13, ludn. 104 dusz, ziemi włośc. 180 mr, ; grunta gliniaste, poleśne urodzajne. 75. M. Białowo Majdan dy, wś włośc, pow. janowski, gm. i par. Wilkołaz, dawniej do dóbr Kłodnica Dolna należacy, dm. włośc 23, ludn. 185 dusz, ziemi włośc. 200 mr. , grunta glinkowate, poleśne, urodzajne. 76. M. Moniacki, wś włośc, pow. janowski, gm. Urzędów, par. Boby, dawniej do dóbr Moniaki należąca, dm. włośc 13, ludn. 86 dusz, ziemi włośc 109 mr. , grunta gliniaste, urodzajne. 77. M. Kłodnicki, zwany Ryczydół, wś włość. , pow. Janowski, gm. i par. Wilkołaz, dawniej do dóbr Kłodnica Górna należący, dm. włośc. 12, ludn. 97 dusz, ziemi włośc 158 mr. Por. Ryczydół. 78. M. Łysakowski, wś włośc, pow. janowski, gm. i par. Zaklików, dawniej do dóbr Łysaków należąca; dm. włośc. 10, ludn. 81 dusz, ziemi włośc. 157 mr. , grunta liche, piaszczyste. 79. M. Skorczycki, inaczej Leszczyna zwany, wś włośc, pow. janowski, gm. Urzędów, par. Popkowice, dawniej do dóbr Skorczyce należąca, około 1820 r. założona; dm. dwors. 1, włośc. 51, ludn. 407 dusz, ziemi włośc 618 mr. , grunta glinkowate, poleśne, urodzajne. W 1827 r. 37 dm. , 199 mk. 80. M. Zakrzówiecki, inaczej Skotnik zwany, wś włośc, pow. janowski, gm. i par. Zakrzówek, uprzednio do dóbr zakrzowieckich należąca, dm. włośc 18, ludn. 124 dusz, ziemi włośc 200 mr. 81. M. Emilków, os. wiejska, pow. janowski, paraf. Wilkołaz, założona na Białowodach, należała do dóbr Kłodnica dolna, składa się z 4 osad wiejskich. . Tę osadę r. 1840 założył właściciel Kłodnicy dolnej Zawidzki, b. pułkownik b. w. polskich. W lesie Białowody pod Emilkowem znajdowały się okopy pochodzące z czasów wojen szwedzkich za Jana Kazimierza, gdy Szwedzi ciągnęli na Urzędów. 82. M. Ostrowski al. Ewunin, wś, pow. Janowski, gm. Urzędów, par. Popkowice, około 1810 r. założona w dobrach PopkowicoOstrów i od imienia Ewy Smoczyńskiej, tych dóbr dziedziczki nazwany; ma 22 dm. 1 dworski, 159 mk. , 320 mr. ziemi. W 1827 r. 15 dm. , 74 mk. 83. M. Modliborzycki al. Nowa Osada, wś, pow. janowski, gm. i par. Modliborzyce, o 10 w. od Janowa, należała do dóbr modliborzyckich; 8 dm. , 67 mk. , 140 mr. ziemi. Grunta piaszczyste, mało urodzajne, śród lasów dworskich. Por. Dąbrówka, 84. M. Stary al. M. Obleszcze, wś włośc, pow. janowski, gm. Brzozówka, par. Modliborzyce, o 18 w. od Janowa, należała do dóbr Pasieka; 24 dm. , 191 mk. , 300 mr. ziemi. Grunta gliniaste, urodzajne, śród wzgórzy i wąwozów położone. 85. M. Olbięcki, ob. Dąbrowa, str. 922. 86. M. , ob. Węglinek. 87. M. Górny al. GórnoM. , wś, pow. tomaszowski, gm. Majdan górny, par. . Rachanie. W 1827 r. par. Tomaszów, miał 133 dm. , 776 mk. Jest tu szkoła począt. 1kl. ogólna. Według Tow. Kr. Ziems. folw. M. Górny rozległy mr. 1736 grunta orne i ogr. mr. 504, łąk mr. 48, pastw. mr. 202, lasu mr. 943, nieuż. i place mr. 39, bud. mur. 11, z drzewa 12, cegielnia. , pokłady kamienia wapiennego. Folwark ten w r. 1869 oddzielony od dóbr Łaszczówka ob. . Gmina M. Górny należy do sądu gm. okr. I w Tarnowatce st. poczt. w Tomaszowie. Ma obszaru 13382 mr. i 4289 mk. W gminie są 4 szkoły począt. 4 młyny wodne, browar i cegielnia. W skład gm. wchodzą wsie Łaszczówka, Majdan Górny, Majdan Typiński, Niedzieżew, Podgórce, Przeorsk, Ruda Wołoska, Ruda Żelazna, Sznury i Typin, 88. M. Krynicki, wś, pow. tomaszowski, gm. i par. Krynice ob. , 10 dm. , 100 mk. , 119 mr. ziemi. W 1827 r. par. Łabunie, 34 dm. , 188 mk. 89. M. Mały, wś, pow. tomaszowski, gm. Tarnawatka, par. Krasnobród ob. . W 1827 r. par. Łabunie 98 dm. , 329 mk. 90. SI. Niewirkowski, pow. tomaszowski, gm. Kotlice, par. Tyszowce. 91. M. Perespa, folw. , pow. tomaszowski, gm. Kotlice, par. Tyszowce. 92. M. Sielce, wś, pow. tomaszowski, gm. i par. Krynice. 93. M. Wielki, wś, pow. tomaszowski, gm. Tarnawatka, ma 84 dm. , 727 mk. , w tem 724 obrz. łac, 1407 mr. gruntu, gleba piaszczysta, śród lasów. R. 1827 par. Łabunie, 87 dm. , 487 mk. 94. M. Gromadzki, wś, pow. biłgorajski, gm. Puszcza Solska, par. Biłgoraj. 95. M. Kasztelański, pow. biłgorajski, gm. Aleksandrów, par. Majdan Sopocki. W 1827 r. par. Górecko, 24 dm. , 144 mk. 96. M. Księżpolski, pow. biłgorajski, b. par. fil. unicka ob. Księżpol. W 1827 r. było tu 199 dm. , 1346 mk. Tu mieści się zarząd klucza księźpolskiego ordynacyi Zamojskich. 97. M. Nadrzecze, wś i folw. , pow. biłgorajski, gm. Puszcza Solska, par. Frampol. 98. M. Nowy, wś, pow. biłgorajski, gm. Sól, par. Puszcza Solska. Należy do dóbr ordynacyi Zamojskich. 99. M. Sopocki, wieś, pow. biłgorajski, gm. Majdan Sopocki, par. Józefów, odl. 32 w. od Biłgoraja. Należy do dóbr ordynacyi Zamojskich. Posiada cerkiew parafialną. W 1827 r. 90 dm. , 304 mk. Gmina M. Sopocki należy do sądu gm. okr. IV w Józefowie, st. poczt. w Tomaszowie. Ma 20543 mr. obszaru i 4275 mk. 1867 r. . W skład gminy wchodzą CiotuszaStara, Ciotusza. Długi Kąt, Grabowica, Hamernia, Józefówek, Majdan Sopocki, Oseredek Nowiny, Podrusów, Rybnica, Susiec, Stanisławów. Por. Józefów Ordynacki. 100. M. Stary, wś, pow. biłgorajski, gm. Sol, par. Puszcza Solska. Należy do dóbr ordynacyi Zamojskich. 101. M. , pow. włodawski, gm. Bytyń, par. Uhrusk. Por. Hańsk i Dominiczyn. 102. M. , os. , pow. węgrowski, gm. Stoczek, par. Sadowie; 1 dm. , 3 mk. , 5 mr. 103. M. , wś, pow. węgrowski, gm. i par. Starawieś, ma 30 dm. , 256 mk. , 327 mr. 104. M. , wś, pow, węgrowski, gm. Łochów, par; Ka Majdan mionna, 315 mr. rozległości, 120 mk. 1877. 105. M. , wś, pow. garwoliński, gm. Trojanów, par. Korytnica; 4 dm. , 41 mk. , 84 mr. 106. M. , os. , pow. sokołowski, gm. i par. Sterdyń, 1 dm. , 4 mk. 107. M. Woliński, folw. , pow. sokołowski, gm. Kossów, par. Prostyń. 108. M. , wś, pow. przasnyski, gm. i par. Baranowo, odl. o 31 w. od Przasnysza, ma 15 dm. , 91 mk, 330 mr. gruntu, 4 nieuż. 109. M. , pow. pułtuski, gm. Zatory, par. Pniewo. 110. M. Grabnik, pow. pułtuski, gm. i par. Wyszków. 111. M. Koziki, ob. KozikiMajdan i Komorowo. 112. M. Szczuczyński, pow. ostrowski, gm. i par. Długosiodło. 113. M. Wąsewski al. Chorzewo, pow. ostrowski, gm. Komorowo, par. Wąsewo. 114. M. Zastawski, pow. ostrowski, gm. Komorowo, par. Wąsewo. 115. M. Wielki, wś i os. , pow. suwalski, gm. Andrzejewo, par. Łubowo, odl. 23 w. od Suwałk, ma 22 dm. , 176 mk. 116. M. , por. Krasnosielc. Br. Ch. Majdan 1. futor, pow. jampolski, gm. Krasne, o. 8 w. od stacyi Jaroszynki; ziemi 37 dz. własność Dobrowolskich. 2. M. Wońkowiecki, pow. uszycki, gm. Kapuściany, 60 os. , ob. Wońkowce. 3. MAleksandrowski, wś, pow. uszycki, gm. Kapuściany, par. Wońkowce, dm. 109, mk. 674, ziemi włośc. 714 dz. , dwor. 995. Dawniej zwała się M. Porosiatkowski. Generał Lüders, nabywszy Ją od Stadnickich, zmienił nazwisko. 4. M. Morozowski, pow. uszycki, gm. Sołobkowce, par. Mukarów, 58 os. ; ob. Moi rozów. 5. M. , przedmieście m. Sokulca, pow. uszycki. 6. M. Janówka, o 3 w. od wsi Łuki Barskiej, 10 w. od st. kolei o. w. Wołkowiniec, pow. lityński, gm. Owsianiki, 11 osad, własność Paskudzkiej. 7. M. Hruski, mała wioska, pow. lityński, na pograniczu Winnickiego, par. Lityn, gm. Sosenka, o 10 w. od Lityna, mk. 240, dm. 36, ziemi włośc. 345 dz. Należała do starostwa lityńskiego ob. Lityn, dziś rząd. 8. M. Hołoskowski, wś nad Zharem, pow lityński, gm. Sosenka, par. Lityn ob. , 37 osad, 286 mk. , 317 dz. ziemi włośc. Należała także do starostwa lityńskiego, dziś rządowa 9. M. Lityniecki, mała wioska rządowa, pow. lityński, gm. Bahrynowce, o 14 w. od Lityna. odległa, do którego należy parafii. Mk. 226, ziemi włośc. 229, dwors. 408 dz. , czarnoziem z glinką pomieszany. Należała do Zawrockich, dziś Bogdaszewskich. 10. M. Stasiów, wioska z 41 osad, pow. lityński, gm. Bahrynowce, par. Lityn, o 18 w. od Lityna. Marczyński nazywa go M. Husiów; mk. 310, ziemi włośc. 319 dz. Należy do klucza bahrynowieckiego sukces. hr. Kuszelewa. 11. M. Sawin, wioska o 18 osadach, pow. lityński, na pograniczu latyczowskiego, o 18 w. od Lityna, gm. Bahrynowce, par. Latyczów, mk. 124, ziemi włośc. 319, dwors. 357 dz. , własność sukces. hr. Kuszelewa. 12. M. Sachniański, wioska, pow. lityński, na pograniczu latyczowskiego, o 12 w. od Lityna, gm. Bahrynowce, par. Latyczów, dm. 18, mk. 144, ziemi włośc. 184, dwors. 357 dz. , należała do Mazarakich, dziś Piątkowskich. 13. M. Borkowski, wś, pow. lityński, o 6 w. od Lityna, gm. Bahrynowce, par. Lityn, dm. 35, mk. 160, ziemi włośc. 205, dwors. 310 dz. , ziemia glinkowata. Należała do Bujalskich, dziś Chodorskiego. 14. M. Kuryłowiecki, wioska, pow. lityński, od Lityna w. 11, gm. Bahrynowce, par. Chmielnik, na pograniczu pow. Winnickiego, nad rz. Zharkiem; dm. 31, mk. 316, ziemi włośc. 294, dwors. 624 dz. , ziemia glinkowata. Należała do Michałowskich, Lisowskich, dziś Korczyńskich. 15. M. Czenielowski, wioska o 11 chatach, pow. lityński, gm. Owsianiki. 16. M. Łysohorecki, wioska o 8 chatach, pow. lityński, o 20 w. od Lityna, par. Lityn, gm. Owsianiki, należy do rządu; ob, Łysohorka, 17. M. Foczapiniecki, wś, pow. lityński, o 18 w. od Lityna, gm. Owsianiki, par. Brahiłów, 36 dm. ; wraz z Poczapińcami 1550 mk. , ziemi 1506 dz. , ziemia glinkowata. Skonfiskowany Strutyńskim, 18. M. Iskyniański, wioska o 39 chatach, pow. lityński, gm. Sosenki, 224 mk. , 192 dz. ziemi włośc. ; własność von Butte. 19. M. Hołowczyński, pow. lityński, o 7 osadach, gm. Meżyrów. 20. M. Markówka, ob. Markówka, pow. latyczowski. 21. M. Werbecki, wś, pow, latyczowski, na pograniczu lityńskiego, gm. Wójtowce, mk. 435, dm. 62, ziemi włośc. 549 dz. Należała do ststwa werbeckiego, w skład którego wchodziły Werbka Kerdanów, Kudynka i Majdan. W 1809 r. nadana urzędnikowi Ałsufiewowi na 12 lat, i przez tegoż ustąpiona ks. Konst. Czartorysikiemu z opłatą kwarty 916 rubli, dziś rządowa. Par. Nowy Konstantynów. 22. M. Mordyński, wioska rząd. , pow. latyczowski, gm. Wójtowce, mk. 111, ziemi 118 dz. , dm. 14. Należała do ststwa bucniowskiego. 23. M. Wołkowiniecki, wś, pow. latyczowski, gm. Wójtowce, mk. 68, w tej liczkie 14 szlachty, ziemi włośc. 62 1 2, dwors. 162 dz. , własność Marcińskich. 24. M. Nowy, wś, pow. latyczowski, gm. i par. Derażnia, mk. 180, w tej liczbie 6 szlachty i 11 żydów, ziemi dwors. 235, włośc. 132 dzies. , dm. 32, gorzelnia, grunta górzyste, własność Nieszkowskiego, dawniej Gdowskich. 25. M. Holeniszczowski, wś, pow. latyczowski, gm. Wójtowce, par. Latyczów, na pograniczu pow. lityńskiego, mk. 230, ziemi włośc. 481, dwors. 421 dz. , dm. 48, własność LidersaWejmarn. 26. M. Józwiński, wś rząd. , pow. winnicki, na pograniczu lityńskiego, w gm. Józwin. mk. 472. w tej liczbie 126 jednodworców dm. 80, ziemi włośc. 646 dz. Cerkiew pod wezw. ś. Dymitra ma z Ksawerówką 861 par. i 45 dz. ziemi; par. katol. do Winnicy. Wieś ta należała do Majdan Majdan ststwa Winnickiego, w 1712 r. wypuszczona na 12 lat Wilczopolskiemu z opłatą 800 rs. 27. H. Czapelski, wś. pow. Winnicki, gm. Hawryszówka, par. Winnica, leży nad strumie niem Czaplą, dm. 16, mk. 104, ziemi włośc. 150 dz. , dwors. 150 dz. ; grunta moczarowate i glinkowate, własność dawniej Małujów, dziś Podoleckiego. 28. M. Suprunowski, wś, pow. Winnicki, gm. i par. Strzyżawka, mk. 372, dm. 75, ziemi dwors. 399, włośc. 186 dz. Cerkiew ś. Dymitra z 44 dz. ziemi. 29. M. Bibków al. Bobryniecki, wioska, pow. winnicki, gm. Pików, par. Janów, dm. 57, mk. 200, ziemi włośc. 199 dz. 20 jednodw. ; należy do klucza uładowieckiego hr. Alfreda Potockiego. 30. M. Budecki, wioska o 26 osadach, pow winnicki, na pograniczu jampolskiego, gm. Stanisławczyk; własność Rusanowskich. Dr. M. Majdan al. Mąjtan, mały folw. w pow. piń skim, okr. polic. 2 lubieszewskim, przy lichej drożynie wiodącej z KucheckiejWoli do Kuch cic na pół odległości. Głuche, zapadłe, odlu dne Polesie. A. Jelski. Majdan, wś, pow. Ostrogski, na płd. od Ostroga o 22 w. , należy do klucza płużeńskiego Ludgardy Jabłonowskiej, ma gorzelnię murowaną, browar piwny, młyn wodny, karczmę i kilkanaście domów oczynszowanych włośc; ziemia krzemionkowata. Por. Choteń. Majdan lub Majdany, wś, pow. krzemieniecki, należy do dóbr białokrynićkich; w jej obrębie leży sławna na cały Wołyń Boża Góra, lesista, z cerkiewką, 42 sążni od podnóża wysoka. Majdan, ob. Horodnica i Kurczyce. Majdan Obławski, wś, pow. dubieński, właśność ks. Lubomirskiej, huta szklana. Majdan 1. część Posiecza w pow. bohorodczańskim. 2. M. , grupa domów i gajówka na obszarze dwors. Bordulaki w pow. brodzkim. 3. M. , grupa domów w Strzemilczu, w pow. brodzkim. 4. M. , osada na obszarze dwors. Koropiec, w pow. buczackim, 5. M. część Lipowca, w pow. cieszanowskim. 6. M. , tak zw. Żelazny żelizny, wś w pow. drohobyckim, 32 kil. na płd. zach. od Drohobycza, 22 kil. na płd. od sądu powiat. w Podbużu, 14 kil. na płd. ach. od urzędu poczt. w Schodnicy. Wś ta zajmuje płd. kończynę pow. drohobyckiego, wciskającą się klinem między powiaty turczański i stryjski. Sąsiaduje ona na płn. z Rybnikiem, na płn. wsch. z Dołhem, na wsch. z Sopotem, Kraszelnicą i Korostowem, na płd. wsch. z Tysowcem 4 ostatnie miejsc. w pow. stryjskim, na płd. zach. z Rosochaczem, na zach. z Zawadką i Hołoskiem 3 ostatnie w pow. turczańskim. Cały obszar przeważnie górzysty i lesisty. Wzdłuż granicy płd. zach. ciągnie się pasmo Połonina. Zaczyna się ono na płd. szczytem 1133 m. wysokim, idzie na płn. zach. , wzbija się w środku do 1143 m. a na płn. dochodzi w Wysokim Wierchu al. Płaju Rozenińskim 1177 m. znak triang. . Na płd. wsch. granicy wznosi się Stara Szebela do 1220 m. znak triang. . Na płn. od tych gór leży las Czarna góra i zajmuje całą płd. kończynę wsi, wznosząc się poszczególnemi szczytami do 1033, 1046, 1047 m. W lesie tym nastaje pot. Rybnik majdański dopływ Stryja z licznych strug i płynie na płn. , środkiem obszaru, zasilony licznemi dopływami od praw. i lew. brz. , z których najznaczniejsze od praw. brz. Seniów i Gliniec, od lew. brz. Pliszka i Złoty Potok. Na praw. brz. Rybnika wznoszą się od płd. ku płn. Czarna góra 1230m. znak triang. , Seredny las ze szczytem Połoninka 1041 m. , Szczawina 1020 m. ; na lew. brz. Mała Szebela 1170 m. ; Pliszka las ze szczytem Pliszka góra 1096 m. , Pohar 1123 m. , znak triang. , las Dziłok ze szczytem t. n. 970 m. . Lipowaty 941 m. . Na płn. leżą w dolinie Rybnika zabudowania wiejskie, na płd. od nich część wsi Glinne, a jeszcze dalej na płd. kolonia cieśli Mallmannsthal. O lasach, pastwiskach, ziemi ornej i t. d. ob. Dołhe. W r. 1880 było 382 mk. w gminie, 93 na obsz. dwor. a mianowicie 27 na obsz. dwor. Majdanu, a 66 w Malmannsthal. Między tą ludnością było 224 obrz. rzym. kat. a 175 gr. kat. Par. rzym. kat. w Podbużu, gr. kat. w Dołhem. W M. jest kaplica drewniana pod wez. ś. Michała archanioła, w której się częściej mszę odprawia. W M. są kopalnie rudy żelaznej. Chemiczny rozbiór tej rudy podano w Jahrb. der geolog. Reichsan. X Jhrg. 1859, str. 574. W kuźni tutejszej pracowało 112 robotników. Produkcya wynosiła 1405 ctn. żelaza surowego, 157 ctn. żelaza lanego, 781 ctn. sztab. , 149 ctn. blachy, 19 ctn. naczyń, 3, 396, 000 goździ. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do dzierżawy Dołhe w ziemi przemyskiej. 7. M. , wś w pow. gródeckim, 25 kil. na płn. od Gródka, 10 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Janowie koło Lwowa. Na płn. i płn. wsch. leży Wiszenka, na płd. wsch. . Stawki i Lelechówka, na płd. zach. Lelechów. ka, na zach. Wereszyca. Wzdłuż granicy zach płynie od płn. jedno ramię Wereszycy t. zw Rudaczka i tworzy dwa stawy. Do tego ramienia wpada mały pot. z płn. obszaru, płynący od wsch. na zach. , a w dolinie tego potoku leżą zabudowania wiejskie. Ta część obszaru wznosi się od 361 do 391 m. Płd. część obszaru jest wyższa, lesista. Wznoszą się tutaj Kubyń 399 m. , znak trian. . Stołowy Kamień i Buława na granicy wsch. 402 m. , zn. trian. koło folwarku i leśniczówki tej nazwy. Własn. więk. tu i w Wereszycy ma roli or. 311, łąk i ogr. 169, pastw. 83, lasu 5692 mr. ; własn. Majdan Majdan mniej. roli or. 1443, łąk i ogr. 297, past. 251, lasu 205 mr. W r. 1880 było w M. 485 mk. w gm. , 36 na obszarze dwor. między tymi 74 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Janowie, gr. kat. w Wereszycy. W M. jest tartak wodny o 3 gatrach, 3 piłach zwyczajnych a 2 cyrkularnych. Tartak ten konsumuje rocznie 1300 m. kub. drzewa dębowego i sosnowego, a produkuje 860 m. kub. łat i desek. 8. M. , wś w pow. husiatyńskim, 30 kil. na zach. od Husiatyna, 8 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Kopeczyńcach. Na płn. zach. leży Tudorów, na płn. wsch. Jabłonów i Kopeczyńce, na wsch. Onyszkowce, na płd. i płd. zach. Biała w pow. czortkowskim. W płn. stronie wsi, wzniesionej do 332 m. w najwyższym punkcie, nastaje mały potok i płynie na płd. do Białej, gdzie wpada do Seretu. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie i zajmują środek obszaru. Własn. więk. ma roli or. 387, łąk i ogr. 49, past. 30, lasu 245 mr. ; własn. mn. roli or. 287, łąk i ogr. 83, past. 27 mr. W r. 1880 było 596 mk. w gm. , 107 na obsz. dwor. między tymi 308 obrz. rz. kat. . Par. rzym. kat. w Czortkowie, gr. kat. w Tudorowie. 9. M. koło Przysłupa al. M. w górach, wś w pow. kałuskim, 32 kil. na płd. od sądu powiat. w Kałuszu, 10 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Perehińsku. Na płn. wsch. leży Krasna, na płn. zach. Słoboda Niebyłowska, na płd. zach. Przysłup, na wsch. Kosmacz i Rosólna z Banią wszystkie 3 miejsc. w pow. bohorodczańskim. Wzdłuż granicy wsch. płynie Łukwa, dopływ Dniestru, od płd. na płn. , i zabiera ze wsi małe strugi od zach. na wsch. płynące. Na płd. wsch. leżą zabudowania wiej, skie nad Łukwią. Na zach. od nich wznosi się Kosmiczara do 762 m. znak triang. . Płn. zach. część obszaru zajmuje las Malchowa. O roli ornej i t. d. ob. Przysłup. W r. 1880 było 419 mk. w gm. , 3 na obsz. dwors. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 3 rz. łat. . Par. rzym. kat. w Roźniatowie, gr. kat. w Przysłupie. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do ststwa kałuskiego w ziemi halickiej. 10. M. , grupa domów w Dornowie w pow. kamioneckim. 11. M. , część Niwic w pow. kamioneckim. 12. M. , leśniczówka i osada włościańska w Krzaczkowej, w pow. przemyskim. 13. M. , część LybyczyKniazie, pow. Rawa Ruska. 14. M. , część Tyniatysk w pow. rawskim. 15. M. , część Machnowa w pow. rawskim. 16. M. , część Rzeczycy w pow. rawskim. 17. M. , część Werchraty w pow. rawskim. 18. M. , karczma na obsz. dwors. Zniatyn w pow. sokalskim. 19. M. dawniej zwana Majdańcem wś w pow. stanisławowskim 15 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Stanisławowie, tuż na płd. wsch. od urzędu poczt. w Bednarowie. Na płn. wsch. leży WySłowik geograficzny. Tom V. Zeszyt 60. soczanka na wsch. Pawełcze, na płd Rybno, na zach. Mysłów w pow. kałuskim. Wzdłuż granicy zach. płynie Łukawica dopływ Łukwi, poczem skręca na płn. wsch. i płynie w tym kierunku przez płn. część obszaru do Wysoczanki. Od praw. brz. przyjmuje ona w obrębie wsi pot. Belkowaty, płynący z Rybna zrazu na płn. wsch. , potem na płn. W dolinie Łukawicy leżą zabudowania wiejskie i część wsi Huta Nowa i Huta Stara. Płd. wsch. narożnik obszaru zajmuje część wsi Hucisko. We wsch. stronie wznosi się wzgórze Katarzyna 378 m. , znak triang. . Stąd płynie mały potok na płn. wsch. i wpada do pot. Pawełcza, dopływu Bystrzycy. Przez płn. część wsi idzie gościniec stanisławowskokałuski i kolej Albrechta, a na płn. wsch. granicy jest stacya MajdanPawełcze al. Cięźów, o 166 kil. ode Lwowa. Własn. więk. ma roli or. 18, łąk i ogr. 73, past. 26, lasu 983 mr. ; własn. mniej. roli or. 426, łąk i ogr. 820, past. 233, lasu 4 mr. W r. 1880 było 739 mk. w gm. , 42 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kąt. . Par. rzym. kat. w Stanisławowie, gr. kat. w miejscu dek. halicki, archidyec. lwowska. Do par. należy Wysoczanka. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Michała i szkoła niezorganizowana. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do ststwa halickiego. Według lustr. z r. 1765 rkp. Ossol. 1892, str. 3 i 18 przynosiła ona rocznej intraty 333 zł. 20 gr. , a wraz z wsiami Wiktorów, Bryń, Huta Nowa i Stara 3080 zł. 14 gr. 9 den. Rząd austryacki sprzedał Majdan, Bryń, Hutę Nową i Starą przez licytacyą w r. 1838 Wesołowskiemu a przez cesyą Zasławskiemu za 43, 005 zł. m. k. 20. M. , wś, w pow. żółkiewskim, 12 kil. na płd, zach. od. sądu powiat. i urzędu poczt. w Żółkwi. Na zach. i płn, leży Fujna, na wsch. Polany, na płd. Dąbrowica w pow. gródeckim. Wody płyną do potoku Fujny. Wzdłuż granicy płn. i wsch. mianowicie płynie mata struga, pot. Biały, na płd. a potem na płd. zach. , i wchodzi do Fujny, zabrawszy ze wsi kilka strug mniejszych. Własn. więk. tu i w Polanach ma roli or. 6, łąk i ogr. 3, past. 3, lasu 6 mr. ; własn. mn. roli or. 270, łąk i ogr. 72, past. 66, lasu 116 mr. W r. 1880 było 222 mk. w gm. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilkunastu rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Żółkwi, gr. kat. w Mokrotynie. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do dzierżawy Mierzwicy w ziemi lwowskiej. Wś przynosiła prow. 806 złp. 29 gr. 21. M. , grupa domów w Sopocie, w pow. stryjskim. 22. M, pasieka koło Opak, na obsz. dworskim Kołtów w pow. złoczowskim. 23. M. , poszczególne domy i folwark zwany także Husarówką w Zalesiu, w pow. złoczowskim. 24. M. Gołogórski, wś w pow. złoczowskim 58 13 ML na płd. zach. od sądu powiat. w Złoczowie, 6 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Gołogórach. Na płn. leżą Lackie Małe i Zalesie, na płd. wach. Remizowce, na płd. Kondratów, na zach. Gołogóry, We wsch. stronie wsi nastaje jedno z ramion Lipy Złotej ob. i płynie zrazu na płd. , potem na płd. zach. do Gołogór, zabierając pomniejsze strugi. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie. W stronie płd. wznosi się wzgórze Horajec al. Hracz do 430 m. Na wsch. krańcu wsi stoi karczma Szarga. Rozl. 1168 ha. , głównie lasy i pastw. W r. 1880 było 307 mk. w gminie obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 32 rz. kat. , 16 izr. . Par. rzym. i gr. kat. w Gołogórach. Właścicielem obszaru dworskiego jest konwent oo. dominikanów w Podkamieniu pod Brodami. We wsi jest szk. fil. i kasa pożyczk. gminna z kapit. 400 zł. 25. M. Górny M. hirnyj, wś w pow. nadwórniańskim, tuż na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Nadwórnej. Na płn. leży Paryszcze, na wsch, Majdan Średni, na płd. Krasna i Łojowa, na zach. Nadwórna, na płn. zach. Nazawizów. Wody ze wsch. obszaru płyną do Prutu; zabiera je mianowicie Tłumaczyk, płynący wzdłuż granicy płd. od zach. na wsch. , i dopływ jego Tłumacz, płynący środkiem obszaru od płd. zach. na płn. wsch. do Majdanu Średniego. Bo Tłumacza płynie jeszcze jeden mniejszy dopływ, płynący z płn. wsch. strony od zach. na wsch. Wody z zach. obszaru płyną do Bystrzycy. Zabiera je Weleśnica, dopływ Worony. Wchodzi ona tu z Nadwórny, płynie na płn. wsch. , potem na płn. , płn. zach. i znowu na płn. wsch. do Paryszcza. Od praw. brz. wpada do niej pot. Czerny, nastający w zach. stronie wsi a płynący w końcu wzdłuż granicy płn. zach. Zabudowania wiejskie leżą w płd. zach. stronie obszaru, w dolinie Weleśnicy; na płn. od nich część wsi Weleśnica leśna al. Weleśniczka. Wschód lesisty. Las Chorosna wznosi się od 423 do 478 m. Na płn. wsch. , śród lasu, leży Huta, część wsi z hutą szklaną. Na płd. zach. wznosi się wzgórze Majdan do 553 m. znak triang. ; na wsch. od niego leży karczma Ostra. Na płn. zach. leży las Kameniszcze. Tutaj nastaje pot. Czerny. Własn. więk. ma roli ornej 243, łąk i ogr. 597, pastw. 498, lasu 2436 mr. ; własn. mniej. roli ornej 531, łąk i ogr. 1368, pastw. 59, lasu 26 mr. W r. 1880 było 925 mieszk. w gminie 777 w M. g. a 148 w Weleśniczce a 163 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 119 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Nadwórnej, gr. kat. w Paryszczu. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja i szkoła ii Halna. Huta szklana z zabudowaniami fabrycznemi, chatami hutników i mieszkaniem właściciela wygląda jak małe mczko. Dawniej otaczały hutę zewsząd lasy; dziś na porębach powstały łąki i łanki roli. Siarczyński pisze o tej miejscowości Rkp. Ossol. 1825 Są tu zdroje siarczyste, o które w tej okolicy nie trudno. Nazwisko i ślady pozostałe wskazują, iż były tu niegdyś kuźnice żelazne. Gleba czarna ale nieurodzajna, a dla przymieszki gliny zdatna na cegły. 26. M. Graniczny al. Pograniczny, Majdanik, część Majdanu średniego w pow. nadwórniańskim. 27. M. Lipowiecki, wś w pow. przemyślańskim, 5 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Przemyślanach, 20 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Glinianach. Na płn. i wsch. leżą Lipowce, na płd. Wypyski, na płd. zach. Borszów, na płn. zach. Uniów. Wzdłuż granicy płn. wsch. płynie Gniła Lipa, a do niej wpada w obrębie wsi mały potok, płynący środkiem obszaru od zach. na wsch. W dolinie tego potoku leżą zabudowania wiejskie. Wzdłuż granicy zach. i płd. zach. ciągnie się las, a w nim wznosi się na granicy płd. zach wzgórze Tuchan do 428 m. znak triang. . Własn. więk. ma roli orn. 26, łąk i ogr. 84, pastw. 141, lasu 605 mr. ; własn. mniej. roli orn. 509, łąk i ogr. 586, pastw. 55 mr. W r. 1880 było 420 mieszk. w gminie, 6 na obsz. dwor. między tymi 380 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Gołogórach, gr. kat. w Lipowcach. 28. M. Nowy, grupa domów w Manasterku Ohladowskim, pow. Kamionka Strumiłowa. 29. M. Pienia cki, wś w pow. brodzkim, 21 kil. na płd. zach. od Brodów, 32 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Załoźcach, 12 kil. na płn. zach. od urzędu poczt, w Pieniakach. Na płn. leży Jasionów, na wsch. Huta pieniacka, na płd. Huta werchobuska i Pobocz, na zach, Podhorce 3 ostatnie miejscowości w pow. złoczowskim. Cały prawie obszar lesisty. Zabudowania wiejskie leżą w zach. stronie. Najwyższe wzniesienie w środku wsi wynosi 407 m. źródła Seretu. O roli ornej i t. d. ob. Pieniaki. W r. 1880 było 187 mk. w gminie, 86 na obsz. dwor. Par. rzym. i gr. kat. w Pieniakach. 30. M. Średni M, Serednyj, wś w pow. nadwórniańskim, 16 kil. na wsch. od urzędu poczt. w Nadwórnej, 18 kil. na płn. wsch. od sądu powiat, w Delatynie. Na płd. leżą Sadzawka i Łanczyn, na zach. Majdan Górny i Glinki, na płn. Strupków, Mołodyłów i Skopówka, na wsch. Słobódka. leśna w pow. kołomyjskim. W zach. części tego obszaru leży wieś Majdan Średni, na płd. od niej grupa domów Hłaczeńka, na płd. wsch. przysiołek Kubajówka z hutą szklaną, a na płd. od niej folw. Kliszeński. Wsch. połowę obszaru zajmuje przysiołek Majdan Graniczny na płd, a przysiołki Bednarówka i Siedliska na płn. Wody z płd. części obszaru płyną do Prutu. Płynie mianowicie wzdłuż granicy płd. pot. Majdan Tłumaczyk od zach. na wsch. i zabiera w obrębie wsi pot. Tłumacz, płynący z Majdanu Górnego zrazu na wsch. , potem na płd wsch. , a zasilony w obrębie wsi małym potokiem od lew. brz. , płynącym również z M. Górnego. Wody z płd. wsch. części obszaru zabiera pot. Kołomyjka ob. , nastający we wsi i płynący na płd. wsch. Wody z płn. obszaru płyną do Dniestru za pośrednictwem jego dopływu Bystrzycy a właściwie za pośrednictwem dopływów Worony. W środkowej części obszaru nastaje mianowicie Łopuszanka al. Opraszyna i płynie na płn. zach. do Glinek, gdzie skręca na płn. a potem na płn. wsch. i płynie wzdłuż płn. zach. granicy Majdanu do Strupkowa. Na płn. zach. nastają dwa potoki Biłenki i Rynnisty. Płyną one na płn. , poczem się łączą, skręcają na płn. wsch. do Bednarówki a stąd do Strupkowa, jako pot. Brabenki ob. . W płn. wsch. części obszaru nastają pot. Kozelów ob. i inne pomniejsze strugi, dopływy Chorosny ob. . Płyną one wszystkie na. płn. wsch. przez Siedliska. Przeważna część obszaru lesista las Chorosna, najwyżej wzniesiona na zach. Poharze 456 m. , zniża się ku wsch. i płn. wsch. do 430, 413, 375, 353 m. i niżej. Własn. więk. ma roli ornej 109, łąk ogr. 577, pastw. 46, lasu 5547 mr. ; własn. mniej. roli orn. 319, łąk i ogr. 528, pastw. 43, lasu 3 mr. W r. 1880 było 92 mk. w Bednarówce, 111 w Kubajówce, 70 w Majdanie Granicznym, 880 w M. Średnim, 172 w Siedliskach, a 411 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 310 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Ottynii, gr. kat. w Glinkach. We wsi jest kaplica i kasa pożyczk. gminna z kapit. 236 zł. w. a. Jest tu także tartak parowy o sile 10 koni, o 2 gatrach, 12 piłach zwyczajnych a 1 cyrkularnej, i tartak wodny o 1 gatr. i 2 piłach zwycz. Pierwszy konsumuje rocznie 4050 metr. kub. drzewa jodłowego i świerkowego a produkuje 2850 metr. kub. desek, brusów i łat; drugi konsumuje 230 metr. kub. drzewa a produkuje 150 metr. kub. desek, brusów i łat. Pierwszy wyrabia prócz tego 1000000 gontów rocznie. 31. M. Stary i Niewice, wsie w pow. kamioneckim, 34 kil. na płn. wsch. wsch. od Kamionki Strumiłłowej, 17 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Radziechowie, tuż na płn. od urzędu poczt. w Toporowie. Na zach. leży Manastyrek z Majdanem Nowym, na płn. Opłucko i Łopatyn, na wsch. Podmanasterekłopatyński część Hrycowoli i Stanisławczyk, na płd. Trójca i Toporów 5 ostatn. miejscowości w pow. brodzkim. Wzdłuż granicy płd. wsch. płynie na małej przestrzeni Styr od płd. zach. na płn. wsch. Wzdłuż granicy płd. płynie dopływ Styru, pot. Radośławka al. Baczka, ob. , od zach. na wsch. , i pot. Berezówka ob. , dopływ Radośławki. Płd. zach. część obszaru prze pływa od płn. zach. na płd. wsch. pot. Krzy we al. Ohladówka, dopływ Radośławki, za silony od praw. brz. pot. Majdanem. Płd. wsch. część tego obszaru zajmuje wieś Niewi ce, resztę M. Stary z przysiołkami Pustelniki na płd. zach. , Melnik na płn. od Pustelnik, Huta Stara na płn. od Niewic Maziarnia na wsch. od Huty, Koleśniki i Wyrki al. Werki. Obszar przeważnie lesisty. Na płn. zach. leży las Cygany 234 m. na granicy płn. , w środku Diaków las 217 m. , na płn. wsch. Trojecki las 205 m. , znak triang. , na płn. wsch. . W Niewicach wznosi się na płn. od zabudowań wiejskich jedno wzgórze do 222 m. znak triang. , Własn. więk. ma roli orn. 62, łąk i ogr. 233, pastw. 163, lasu 6295 mr. ; własn. mniej. roli om. 956, łąk i ogr. 1009, pastw. 125, lasu 653 mr. W r. 1880 było w M. 687 mk. w gminie a 82 na obsz. dwors. , w Niewicach zaś 875 mk. w gminie a 86 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 82 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Łopatynie, gr. kat. w Niewicach dek. oleski, archidyec. lwowska. W Niewicach jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja, w Majdanie szkoła fi lialna. Lu. Dz. Mąjdan 1. Siemawski, wś, pow. jarosławski, nazywająca się także Komorą, składa się z przysiołków Bukowca, Dobropola, Kaniówki, Osówki i Zakościela. Ta rozrzucona osada została założoną w XVII stuleciu na świeżo wytrzebionych borach i pierwotnie nazywała się cała Dobropolem, później dopiero na cześć założyciela Mikołaja z Granowa Sieniawskiego nazwano ją M. Sieniawskim. M. S. ma parafią rzym. kat. , założoną 1714 r. przez Mik. Sieniawskiego, kaszt. krak. i hetm. w. kor. , z kościołem drewnianym, cerkiew parafialną gr. kat. także drewnianą, szkołę ludową dwuklasową, kasę pożyczkową gminną z kapit. 3548 zł. w. a. i instytut ubogich utworzony w r. 1835 przez ks. Augusta Czartoryskiego dla utrzymania ubogich starców, zostający pod zarządem zwierzchności gminnej. Dochód tego instytutu składa się z datków w naturaMaoh i pieniądzach od obszaru dwors. wartości około 78 złr. rocznie. Ludność podług spisu z r. 1881 liczy 2442 osób, z których 60 przebywa stale na obszarze więk. pos. Izabelli z ks. Czartoryskich hr. Działyńskiej; podług szematyzmów duch. w r. 1879 było 1667 obrządku rzym. kat. , 84 gr. kat. a 40 izrael. Religia pozostałych 651 nieznana; prawdopodobnie jednak zachodzi tutaj pomyłka w podaniu liczby rzym. kat, Z całego obszaru 5816 mr. , należy do więk. własności 2986 mr. ; z powodu jednak nieurodzajności piaszczystej gleby idzie tylko 47 mr. pod uprawę, 26 pozostaje na łąki i pastwiska a 2913 pokrywa sosno Mąjdan Majdan Majdan wy las; posiadłość mniejsza wytrzebiła dawniej lasy dla wyrobu terpentyny, zostawiając jedynie 400 mr. ; 2210 zamieniła na rolę, 700 na łąki a 520 mr. na pastwiska i wydmy piaszczyste. M. S. leży śród lasów, w pobliżu granicy Królestwa Polskiego, w równinie piaszczystej; część północną tworzy przys. Dobropole, południową oddaloną o kilom. Majdan, zachodnią Osówki. Samotnie między temi trzema osadami w położeniu niższem pośród łąk znajduje się cerkiew gr. kat. Przez areał wsi wiedzie gościniec z Sieniawy 16. 5 kil. na północ do Tarnogrodu w Król. Pols. Par. rzym. kat. należy do dyec. przem. dek. Jarosławskiego, obejmuje Adamówkę i Krasne z 2025 rzym. kat. i 70 izr. ; paraf. gr. kat. dyec. przemyska, dek. jarosławski ma przyłączone wsie Adamówkę, Pawłową, Krzywe, Czaplany i Krasne, z ogólną liczbą 2452 gr. kat. Uposażenie parocha gr. kat. składa się z 43 mr. roli, 18 sągów drzewa sosnowego, 6 kóp żyta i 180 zł. w. a. dodatku do kongruy. Lud rzym. kat. wyznania należy do szczepu mazowieckiego, i sąsiedzi gr. kat. obrządku nazywają go Mazurami, czasem Lwowiakami lub Borowcami; ubranie ma podobne do mieszkańców równin w powiatach zachodnich, t. j. czarny kapelusz stożkowy i płótniankę, który dla braku wełny także mieszkający tutaj Busini noszą. M. graniczy na południe z Pawłowem i Krasnem, na zachód zaś z Adamówką. 2. M. , przys. do Pruchnika, pow. jarosławski, leży 5 kil. na południowy wschód od Pruchnika wsi w lesie i graniczy na północ z Jodłówką, na zachód z Huciskiem nienadowskiem a na południe z Komarzówką. Ta mała osada, składająca się zaledwie z kilku chat, należy do parafii rzym. i gr. kat. , jako też urzędu poczt. w Pruchniku. 3. m. z Porębami, wś, pow. kolbuszowski, ma parafią rzym. katol. , urząd pocztowy, szkołę ludową i kasę pożyczkową gminną z kapit. 4168 zł. w. a. W tej dużej wsi, liczącej 1856 mieszk. z których 1021 wyznania rzym. kat. i kilkuset izrael. , odbywają się co poniedziałek ożywione targi. Zajmuje ona sam środek piaszczystej polany, otoczonej dużemi sosnowemi borami, na której rozsiadły się trzy gminy, mianowicie Majdan, Huta Komorowska i Brzostowa Góra z małemi przysiołkami. Położenie jest równe, 227 m. npm. wzniesione. Przez M. prowadzą drogi na południe z Tarnobrzegu do Kolbuszowy, na za. chód do Huty Komorowskiej i na południowy wschód do Raniszowa. Z całego obszaru wsi należy do więk. pus. Czesł. Kozłowieckiego 708 mr. , z których jedynie 21 idzie pod uprawę, 39 mr. zajmują łąki, 31 pastwiska a 617 lasy; pos. mniej. z 1720 mr. uprawia 1149 mr. , 519 mr. obrócono na łąki, 47 na pastwiska, a tylko 5 mr. pozostało lasu. M. był królewszczyzną i stanowił część dóbr starostwa sandomierskiego; dla tego za wstawieniem się Józefa na Tęczynie Ossolińskiego, wojew. wołyńskiego a starosty sandom. , fundował tu parafią August III w r. 1758; teraźniejszy kościół murowany stanął jednak za wstawieniem się Szymona Wątróbskiego, proboszcza majdańskiego, dopiero w r. 1791. Parafia należy do dyec. przem. dek. głogowskiego, obejmuje Brzostową Górę, Dębe, Hutę Komor. , Krządkę, Rozalin, Tarnowską Wolę i Podziele z ogólną liczbą 4804 rzym. katol. i 700 izrael. M. graniczy na północ z Hutą Kom. , po za którą dalej na północ leży przysiołek Poręby majdańskie, na wschód z z Brzostową Górą a na południe z Komorowem. 4. M. w pow. krośnieńskim, pierwotna nazwa wsi Ożenny. 5. M. , przys. w pow. Lisko, leży na południowym stoku Hony gronia, 820 m. npm. wzniesionego, śród lasów, i składa się z mnicha i kuźnic żelaznych. Graniczy na południe z Lisznią, na zachód z Zubraczą, na północ z Habkowicami a na wschód z Cisną. 6. M. , wś zwana także Majdanami lub Opaleńskiem, w pow. łańcuckim, należy do parafii rzym. kat. w Grodzisku i liczy 351 mieszk. rzym. kat. Cały obszar 218 mr. należy do mniej. posiadłości i jest prawie cały uprawiany. Gleba jest piaszczystą, mało urodzajną. Od zachodu i południa otacza tę osadę duży las, zwany Buczyną, Oblatówką, Klininami i Borem, na północ graniczy ze Zmysłówką i Grodziskiem a na wschód z Laszczynami. 7. M. Mały al. Majdanek w pow. mieleckim, w pasie pogranicznym cłowym, należy częściowo do parafii rz. kat. w Gawłuszowicach a częściowo w Padwie, liczy 83 mk. rzym. kat. i jest częścią wsi Zadusznik, od których leży na południe, na prawym brzegu Wisły. Od wylewów chroni tę osadę wał, zaczynający się we wsi Chrząstowic i ciągnący się prawym brzegiem Wisłoki aż do jej ujścia 9 kil. , a stąd wzdłuż Wisły znowu 9 kil. Osada jest zabudowaną koło kilkanaście morgów wynoszącego stawu i graniczy na wschód z Wojkowem, a na południe z Kębłowem. 8. M. , przys. do Łętowni, pow. Nisko, składa się z kilku zagród, leżących nad niewielkim stawem, do którego spływa zbyteczna woda z obszernych łąk, ciągnących się na zachód od tego przysiołka. Od północy otacza M. las zwany Kulikami z leśniczówką; od wschodu las Obleszna Góra także z leśniczówką; na południe zaś graniczy z Łętownią. 9. M. , M. Jarociński, M. Boćkiń ski, nazwa pięciu osad w pow. Nisko, położonych śród sosnowych borów, blisko granicy Królestwa Polskiego, mianowicie Majdan na samej granicy, naprzeciw Momot w Król. Pol. ; M. Jarociński składa się z dwóch osad, odległych od siebie o 6 kil. w linii powietrznej, Majdan z których jedna na północ od Jarocina, druga blisko granicy Król. Polsk. na północ od Sokali, części wsi Mostki, jest położoną; M. Boć kiński leży na południe od Mostków, na pół nocnym krańcu lasu Skrudnika, wreszcie Majdan przy. drodze z Kurzyny do Dąbrówki, gra niczący na północ z Borkami, a na południe z Rudą tanewską. Wszystkie te osady należą do parafii rzym. kat. w Kurzynie i trudniły się, a poniekąd i teraz trudnią, wyrabianiem smoły i terpentyny. 10. M. , część południo wa wsi Obidzy, w pow. sądeckim, leży w gó rach, śród lasów, nad Stolicznym potok. , ucho dzącym z praw. brz. do pot. Obidzkiego, wpa dającego z praw. brz. do Dunajca. 11. M. Zbydniowski, wś w pow. tarnobrzeskim, na le wym brz. Sanu, w równinie piaszczystej, czę ścią podmokłej, 153 m. npm. ; należy do parafii rzym. kat. w Zaleszanach i urzędu poczt. w od ległym o 11 kil. Rozwadowie, liczy 412 mk. , z których 410 rzym. kat. a 2 izrael. , i posiada kasę pożyczk. gminną z kapit. 628 zł. w. a. Cały obszar wynosi 547 mr. Z tych przypada na więk. pos. 312 mr. , ale tylko 87 mr. roli uprawnej, 7 mr. łąk a 218 sosnowego lasu; pos. mniej. ma 235 mr. i to 165 mr. roli, 12 mr. łąk i ogr. a 58 pastw. i nieuż. M. Zb. graniczy na północ z Kępą, przys. Żabna, na południowy wschód z Wulką turebską a na południe i zachód ze Zbydniowem. 12. M. , folwark i mieszkanie gajowego na obszarze dworskim w Muszynie, w powiecie sądeckim. 13. M. , mieszkanie gajowego, na obsz. dwor. Nawojowej, w pow. sądeckim. Mac. Majdan 1. część mczka Storożyńca, w pow. storożynieckim. 2. M. al. Maidan la Dunavie, grupa chat włościańskich w obrębie gm. Dawiden, w pow. storożynieckim, na południe od wsi i rzeki Seretu, nad potokiem Dunawcem, dopływem Seretu, u północnych stóp góry le sistej Chirligata, 490 m. wys. 3. M. , grupa chat włościańskich na obszarze gminy Banilli mołdawskiej, w pow. storożynieckim, w stro nie południowej wsi, w dolinie górnego Seretu, raczej źródlanego jego potoku Dymitrycy. 4. M. Putna, potażarnia na obsz. dwor. Wikowa niźniego, w pow. radowieckim. 5. M. , zacho dnia część wsi Nowego Sołońca w pow. rado wieckim, nad pot. Sołońcem, dopływem Suczawy; tu się mieści potażarnia. 6. M. , część wsi Ispasa w pow. wyżnickim, w płdn. wscho dniej części obszaru tejże, u południowych stóp góry Ispasa mąjdańskiego, 494 m. wys. , a na północ od pot. Mihoderki. 7. M. al. Maidan Kristi, grupa chat włościańskich na obszarze dwors. w Łukawcu nad Seretem, w pow. wyżnickim, w północnej stronie obszaru Ł. , nieopodal źródeł pot. Wachniewy, u południowych stóp pasma górskiego Majdanu. 8. M. Łukawiec, ob. ŁukawiecMajdan. Br. G. Majdan, struga w gm. Golesze, pow. piotrkowski. Majdan 1. potok górski, także Gręczynem zwany, wypływa na południowym obszarze gm. Osława Białego, w pow. nadwórniańskim, z lasu Pankir, płynie na północny wschód głę bokim leśnym parowem i po 4 kil. biegu zlewa swe wody do Osławy, w obr. powyższej gmi ny, na południowym krańcu wsi. 2. M. , na zwa dolnego biegu pot. Ohladówki. Ob. Ohladówka. Br. G, Majdan 1. góra lesista, na granicy gm. Roztoki i Radajowic, w pow. brzeskim, pod 38 24 54 wsch. dłg. g. F. , a 49 46 40 płn. sz. g. Wznies. 503 m. npm. Las od strony północnej, należący do Roztok, zwie się Kątami. Miejsce znaku triang. 2. M, góra bezleśna, wznosząca się na południowym obszarze gm. Majdanu Górnego, w pow. nadwórniańskim, pod 42 18 40 wsch. dłg. g. F. , a 48 36 12 płn. sz. g. , do 553 m. npm. Po zachodniej i północnej stronie M. wytryskują strugi źródlane rzeki Weleśnicy, dopływu Worony. 3. M. , wzgórze lesiste, wznoszące się na południowym obszarze gm. Zawadki, w pow. kałuskim, . nad południową granicą tejże gminy z Kadobną, u źródeł pot. Parowego al. Kamiennego, pod 42 52 20 wsch. dłg. g. . F. , a 49 4 24 płn. sz. g. Wysokość 381 m. npm. U stóp zachodnich płynie pot. Kalinowy ob. i Czarny ob. , a od północy Bołochówka. 4. M. Stary, góra, na północnej granicy gm. Majdanu gołogórskiego z gm. Zalesiem, w pow. złoczowskim, 42 28 28 wsch. dłg. g. F. , a 49 46 39 płn. sz. g. , ponad źródłami rz. Lipy Złotej zachodniej ob. . Wznies. 430 m. npm. 5. M. , pasmo górskie lesiste, w Karpatach bukowińskich. Ciągnie się wzdłuż północnej granicy obszaru gm. Łukawca nad Seretem, w pow. wyżnickim, w kierunku zachodniowschodnim. Zachodni narożnik jego tworzy szczyt Ispas majdański, 494 m. wys. , w obr. gm. Ispasa. Jest on najwyższym jego czubkiem. Na wschód od niego wznosi się szczyt Majdan 488 m. , dalej szczyt Wachniewa 484 m. Północne stoki leiste należą do obszarów wsi Ispasa, Millia Milijowa, Banilli ruskiej, Wilawczego i Karapczowa. Z tego stoku spływają liczne strugi i potoki, jak Ispaski pot. , Korytnica, Bereźnica zachodnia z Kokoszyńcem, Bereźnica wschodnia Beretnica i Hlibiczok, dopływy prawe Czeremoszu; następnie pot. Brusenka i Równy, dopływy Bruśnicy, zlewającej swe wody do Prutu. Las nad źródłami Korytnicy zwie się Greniem; las między obiema Bereźnicami Wielkim i Symnietynem, między Bereźnic wsch. a Hlibiczkiem Taboryszem; w nim szczyt Czereszenka 469 m. ; wreszcie na wschód od Hlibiczka las Sowa. Po południowej stronie Majdan Majdanki Majdanówka Majdaneckie Majdany Majdański Majdaiówka Majdów grzbietu ciągnie się obszerny pas łąk pasznistych z licznemi zabudowaniami, poniżej któ rych rozpościerają się lasy, należące do obsza ru gm. Mihowy i Łukawca nad Seretem, a się gające aż po brzegi pot. Mihoderki i rzeki Mihodry, dopływu Seretu. Z lasów południo wych spływają wody do Mihodry, między niemi wody pot. Wachniewy. Długość pasma 12 kil. Br. G. Majdaneckie, wś nad rz. Talianką, pow. humański, par. Humań, ma 11 dusz rzym. kat. , własność Żurowskiego. Cerkiew, 1400 mk. , 2094 dzies. ziemi, wielki kurhan we wsi. Maajdanek 1. wś, pow. nowomiński, gm. i par. Wiązowna. 2. M. , wś, pow. tomaszow ski, gm. Tarnawatka, ma 56 dm. , 424 mk. , w tem 420 obrz. łac, 716 mr. gruntu, ludność rolnicza, 1 kowal, 2 tkaczy. 3. M. Górny, pow. tomaszowski, gm. i par. Tomaszów. 4. M. Kasztelański wś, pow. tomaszowski; por. Krasnobród, Br. Ch. Maidanen niem. , ob. Majdany. Majdanik, ob. Majdan Graniczny, Majdanki, wś włośc, pow. konecki, gm. i par. Chlewiska ob. , odl. 26 w. od Końskich. Ma 13 dm. , 90 mk. , 82 mr. Fabryka żelaza. Majdanówka al. Majdan, wś, pow. nowomiński, gmina Siennica, parafia Kołbiel. Ob. Dłużew. Majdaiówka 1. wś, pow. kijowski, o 10 w. od wsi Zabujanie, należy do tejże parafii. Nad rz. Piaskówką. Mk. prawosł. 250, katol. 140, ziemi 1294dzies. , błotnistolesistej. Wy rabia się tu wiele dziegciu i smoły, oraz ter pentyny, a także są gorzelnia, potażnia i 2młyny. Należy do p. Wiktora Rościszewskiego ks. Trubeckoj. 2. M. , wś, pow. zwinogródzki, zarząd ekonomii, własność Wł. Branickiego, należąca do klucza olszańskiego. Od Zwinogródki w. 14. Pomiędzy wsiami Sześcierzyńcami i Budyszczami, od każdej z nich w. 4; mk. 700. Cerkiew paraf. katol. w Zwinogródce. Por. Lisianka. Dr, T. Hr. Mąjdańska Buda, leśniczówka koło Posiecza, pow. bohorodczański. Majdański 1. potok, powstaje na wscho dniej granicy gminy Roztoki, w pow. brze skim, z połączenia się dwóch potoków leśnych, napływających od wsi Dzierzanin; płynie na zachód u północnego podnóża góry Majdanu 503 m. , przez obszar gm. Roztoki i po 4 kil. biegu uchodzi do Dunajca z praw. brz. 2. M. potok, potok leśny, bierze początek na łąkach wsi Kotoryn, w pow. żydaczowskim, płynie na wschód przez lasy kotoryńskie, następnie lasy ćwitowskie i przez wieś Cwitowę pow. kałuski i poniżej wsi uchodzi do Dniestru z praw. brz. Długość biegu 5 kil. 3. M. po toka ob. Rybnik majdański. 4. M. potok, ob. i Sopot Br. G. Majdany L wś, pow. warszawski, gm. Czostków, par. Łomna. 2. M. Boliniowskie, os. , pow. łowicki, gm. i par. Bolimów, dom dwor. 1. Wyrób smoły, terpentyny i wypa lanie węgli do kuźni. Ludność 23 katol. , o 4 w. od Bolimowa. 3. M. , os. leś. , pow. łowic ki, gm. i par. Nieborów, o w. 7 od Nieborowa, ludn. 21 kat. Smolarnia z prod. 600 rsr. rocz nie. 4. M. , wś, pow. gostyński, gm. Lucień, par. Gostynin. Ma 6 dm. , 52 mk. , gruntu mr. 48. Por. Lucień, 5. M. , kol. , pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Kleczew ob. , o 20 w. na płn. od Konina, o 1 w. od Kleczewa, przy trakcie z Kleczewa do Wilczyna, 35 mk. , 53 mr. ziemi pszennej. 6. M. al. Golina, ob. Golina, wś. 7. M. , kol. nad rz. Ner i Wartą, pow. kolski, gm. Chełmno ob. , par. Koło, odl. od Koła w. 7, dm. 15, mk. 173. 8. M. , wś i folw. , pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Srocko. Wś ma 10 dm. , 207 mk. , 182 mr. ; folw. 2 dm. , 2 mk. , 486 mr. 286 mr. orn. roli; stanowi jednę całość z dobrami Dziwie ob. . 9. M. , wś, pow. kozienickj, gm. Świerze Gór ne, par. Świerze, odl. 4 w. od Kozienic. Ma 21 dm. , 189 mk. , 354 mr. ziemi dwors, , 160 mr. ziemi włośc, browar piwny. W 1827 r. 16 dm. , 179 mk. 10. M. Chociszewskie, wś, pow. płoński, gm. Wychodź, par. Chociszewo. 11. M. , wś, pow, rypiński, gm. i par. Chrost kowo, odl. o 20 w. od Rypina, ma wiatrak, 9 dm. , 33 mk. , 50 mr. gruntu. Por. Chrostkowo. 12. M. , wś, pow. pułtuski, gm. Czajki, par. Cieksyn. Br. Ch. Majdany, wś rząd. , nad rz; Wierchnią, pow. trocki, 3 okr. adm. , 56 w. od Trok, 3 dm. , 42 mk. kat. 1866. Majdany, część wsi UlickoSeredkiewicz, pow. Rawa Ruska. Majdany 1. os. , pow. gnieźnieński, 7 dm. , 58 mk. , należy do gm. i miasta Kłecka. 2. M. , kol. , pow. średzki; ob. Luboniec, 3. M. , os. , pow. szubiński, 3 dm. , 15 mk. ; należy do wsi Zazdrość. M. St. Majdany 1. niem. Maidahnen al. Maydahnen i Maidanen, wś, pow. kartuski, st. p. Hopy, obejmuje 7 gburstw, 2 zagrody, 317 mr. ziemi, 81 mk. , 80 ew. , 1 kat. , 11 dm. mieszk. ; par. ewang. Przyjaźń, katol. Pragowo; odl. od Kartuz 2 mile. Okrąg urzędu stanu cywilu. Stęgwałd. Por. Czapielsk. 2. M. , niem. Maidanen, wybudowanie, pow. ostródzki, st. p. Dąbrówno. Ki. Fr. Mąjdeburg, Magdeburg ob. . Maidelberg niem. , czes. Diwczi hrady, wś, pow. osoblaski na Szląsku austr. , 365 mk. , st. poczt. , szkoła ludowa. Mąjdeishof, st. poczt. , pow. dorpacki, gub. ryska. Majdów, wś, pow. konecki, gm. i par. Szydłowiec, ma 69 dm. , 503 mk. 242 męż. , 261 Majdaneckie Majdanik Majewo Majewskie Łączki Majdówka kob. ; gruntu mr. 615; włościanie trudnią się rolnictwem i górnictwem; bydła 266 sztuk. We wsi jest osada podleśnego rządowego i skarbowa karczma. K. S. W. Majdówka al. Maydówka, karczma przy wsi Słomce, na obszarze dworskim Mszany Dolnej, w pow. limanowskim. Br. G. Hajdy, niem. Mauden, wś, pow. olsztyński, st. p. Dorotowo. Obejmują 1259, 15 mr. roli, włącznie 55. 08 mr. lasu. Par. ewang. Olsztyn, kat. W. Bartąg. R. 1864 było tu 15 dm. , mk. 110 kat. i 1 żyd. Katolicy są wszyscy Polakami. Lustracya rządowa z r. 1656 donosi, że w Majdach 10 osadzonych na prawie magdeb. włók trzymał Gąsiorowski; był tam prócz tego 1 wolny 1 Freier; czyni 1 służbę wojenną 1 Dienst; płużnego dają pszenicy 2 łaszty i tyleż żyta, 1 funt wosku i fenig chełmiński. Maje, ob. Brzozowo Majerczyki, grupa chatwłośc, w obr. wsi Poronina, w pow. nowotarskim. Br. G. Maierhoefen niem. , ob. Majerka, Majerhof, os. fabr. , pow. grójecki, gm. Jasieniec, par. Boglewice. Majerka, niem. Meierköfen os. spiska w hr. spiskiem Węg. , w pow. popradzkim, w dvstr. kieżmmarskim, w okolicy górskiej; od płn. leży Hodermark, od płd. Lubica al. Lipica, od zach. Krzyżowa. Należy do gm miasta Lipicy Leibitz. W płd. stronie wznosi sie góra Donnerkaul, 828 m. wysoka, a na płd. granicy obszaru grzbiet górski lesisty, Ziegenriick zwa ny, 966 m. wys. Par. łac. tutejsza istnieje od r. 1775; kościół pod wez. ś. Marcina bisk. był; przed r. 1775 filialnym do par. w Lipicy. Me tryki chrztu poczynają się r. 1719, zmarłych r. 1729, ślubne r. 1731. Liczba dusz rz. kat. czyni 123, gr. kat. 21, ew. 298, nieun. 21, żyd. 6, razem 469 szem. dyec. spisk. z r. 1878. . Do tej parafii należą zakład kąpielowy siarczany lipicki niem. Schwefelbad, węg. Kenfördö i wieś Hodermark ob. . Liczba dusz, w całej par. wynosi rz. kat. 446, gr. kat. 730, ew. 298, nieun. 68, żyd. 23. Jest tu także kościół ewang. wyzn. augsb. , zbudowany r. 1791 a poświęcony r. 1835 8 listop. . Wznie sienie wsi 706 m. npm. Przez wieś przepływa potok Łomnica. Br. G. Majerów, folw. na obszarze dwor. Werchrata, pow. Rawa Ruska. Majerowice, ob. Falmirowice. Majerówka, grupa domów i folw. we Lwowie, na przedm. łyczakowskiem. Majerówka, szczyt w hrab. spiskiem, ob. Landek, Majerowszczyzna, kol. nad strumieniem t. n. , pow, kaliski, gm. Ceków, par. Prażuchy, odl. od Kalisza w. 17; ma dm, 7. Ob. Kuinica. Majeryszki, dobra w Kurlandyi pow. i par. grobińska. Majerz 1. grupa chat włośc, w obrębie gminy i obszaru dwors. Brzyzny, w pow. są deckim, 2. M. , grupa chat. włośc, w obrę bie gm. Piwnicznej, w pow. sądeckim. 3. M, folw. , młyn i tracz na obszarze dwor. w Wierchomli Wielkiej, w pow. sądeckim. 4. M. , folw. na obszarze dwor. Starej wsi, w pow. li manowskim. 5. M. al. Podmajerz, dwór na obszarze dwor. w Szaflarach, w pow. nowotar skim. 6. M. , folw. chłopski, w obr. gm. Zubsuchego, w pow. nowotarskim. Br. G. Majerz Stary, niem. AitMmerei al. AltMe jevy węg. Ó, Major, wś w hr. spiskiem Węg. , w pow. magórzańskim, w dystrykcie starowiejskim, nad granicą galicyjską, na prawym brzegu Dunajca, naprzeciw Pienin; graniczy od płd zach. ze Starąwsią a od płn. wsch. od dziela ją Dunajec od galicyjs. wsi Sromowiec niżnich. Liczy dm. 20, mk. 120, obszar 244 kwadr. sążni katastr. Należy do sądu pow. i urzędu podatk. w Starej Lubowni. Parafia łac. w Starej wsi. Jest tu kościółek ewang. , zbudo wany r. 1808. Według szemat. dyec. spiskiej z r. 1878 było dusz rzym. katol. 45, ewan. 52, nieun. 3, żyd. 5, razem 105. Ponieważ osadę tę zamieszkują przeważnie Niemcy, zwą ją gó rale pienińscy Szwabami. Stacya poczto wa Starawieś. Br. G. Mąjeski lasek al. Potażnia, gajówka na obszarze dwor. Horodnica, pow. husiatyński. Majewo, niem. Maiewo, folw. , pow. staro grodzki; miejscowości tej nie ma w spisie urzę dowym. W zach. stronie tego folw. , w pobliżu lasku skarbowego, leży szaniec, dziś już uszko dzony i w połowie już rozorany ObMapę archeologiczną Prus zach. przez Godfryda Os sowskiego 1881, str. 9. Przez M. przechodzi kolej żelazna z Tczewa na Bydgoszcz i droga z Królówlasu do Czerwińska. Mieszkańcy są po większej części katol. , reszta ewan. Gleba w stronę do Pelplina jest bardzo żyzna, pod Czerwińsk piaszczysta i karłowatą choiną porosła. Kś. Fr. Majewskie Łączki, ob. Łączki M. Maifrieisdorf niem. , Maifrizdorf, Meyfriedsdorf, 1260 r. Viila Meinfridi, 1316 Meynfridmdorf, wś, pow. ząbkowicki na Szląsku, ma kościół paraf. katol. z r. 1722. Majgi, wś, pow. szawelski, gm. wiekszniańska, 82 dusz męs. , 603 dzies ziemi. J. Godl. Maihof niem. , dobra w Kurlandyi, pow. i par. mitawska. Maik, wś, pow. makowski, wchodzi w skład dóbr Krasnosielc ob. . Maiki, grupa domów w Dobrotworze, pow. Kamionka Strumiłłowa. Majki 1. Duże, wś nad rz. Sierpcówką, pow. płocki, gm Majki, par. Słupia, odl. o 31 w. od Płocka, ma 11 dm. , mk. 113, 51 mr. gruntu, 4 nieużytku. W spisie z 1827 roku Majgi Majerowszczyzna Majeryszki Majerz Majki Majdówka Maje Majerczyki Majerhof Majerka Majerów Majerowice Majerówka nosi nazwę Majkowo. 2. M. Małe z folwar kami M. Wielkie i Makomazy, wieś w pow. płockim, gmina Majki, parafia Słupia, z wyjąt kiem Makomaz, należących do par. Jeżewo. Położona nad strumieniem, wpadającym do rzeczki Sierpetki. Dobra te liczą dusz 414 a z tych na M. Małe przypada 223, na M. Wiel kie 104 a na Makomazy 87. Rozległość włók 62, licząc wraz z gruntami nieodseperowanych włościan, w tem łąk włók 10, paśników, krza ków i wycinków 12. Gospodarstwo płodozmienne, ziemia kamienista, w połowie pszen na a w połowie żytnia. Gmina M. należy do sądu gm. okr. II, ma 240 dm. , 3438 mk. , ob szaru 13725 mr. , w tem nieuż. 1334 mr. , urząd gm. we wsi Łęg poproboszczowski, st. poczt. w Bielsku. Gmina posiada cegielnię, 2 kościo ły, szkołę 1, karczmę I. W skład gminy wcho dzą następujące wioski Brzechowo A. i B. Brelki, Gawrony, GutowoOrle, GutowoGór ki, Dziewanowo, Kowalewo, Kozłowo, Kozłów ko, Kosmaczewo, Łęg probostwo, Ł. Kościelny, Kasztelański, Łężek Szlachecki, Mlice Kastory i Koziki, Mokrsk, Mogielniczka, M. Małe i Du że, Makomasy, Mańkowo, Ostrowy, Petrykozy, Psary, Siemienie, Słupia, Chorzewo, Chudzynek, SzumanieGośliny, Sz. Psiory. 3. M. , wś, pow. przasnyski, gm. i par. Baranowo, odl. o 32 w. od Przasnysza, ma 14 dm. , 82 mk. , 49 mr. gruntu, 2 nieuż. 4. M. Zagrody, wś, pow. mławski, gm. Szczepkowo, par. Janowiec, odl. o 27 w. od Mławy, ma 11 dm. , 95 mk. , 221 mr. gruntu, 51 nieużytków. Mieszka tu drobna szlachta. W 1827 r. 9 dm, , 40 mk. 5. M. Tykiewki, wś, pow. makowski, gm. Sypniewo, par. Gąsewo. Ad. Gr. Majków 1. wś i folw. nad rz. Prosną, pow. kaliski, gm. Tyniec, par. Kalisz, odl. od Kalisza w. 1; wś dm. 19, mk. 146; folw. dm. 4, mk. 18. W 1827 r. 23 dm. , 239 mk. Folw. M. z attyn. Chmielnik, rozl. mr. 938 grunta orne i ogrody mr. 851, łąk mr. 5, past. mr. 12, nieuż. i place mr. 70, bud mur. 15, z drzewa 1, płodozmian 5polowy, cegielnia, dwa wiatraki. Wś M. os. 35, z grun. mr. 162. W 1865 r. wykopano tu zbiór monet z X i XI w. , głównie obcych, i bogate srebrne ozdoby, nabyte wówczas do zbiorów Rastawieckiego. 2. M. , wś, folw. i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm. Szydłów, par. Piotrków. Wś ma 76 dm. , 664 mk. , 1368 mr. ziemi włośc, szkołę począt. 1klas. ogólną; folw. i os. karcz. 6 dm. , 44 mk. , 302 mr. Majkowskie Holendry, kol. , 6 dm. , 57 mk. , 307 mr. włośc. W 1827 r. M. wś rząd. 47 dm. , 355 mk. M. kol. rząd. 6 dm. , 39 mk. Lib. ben. Łaskiego wś M. zowie Moykow. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. , Wielka wieś i kol. M. rozl. mr. 300 grunta orne i ogr. mr. 274, łąk mr. 13, nieuż. i place mr. 13, bud. drewn. 15. Wś M. os. 73, z grun. mr. 1403; Wielka wieś os. 29, z gran. mr. 515; kol. M. os. 6, z grun. mr. 130. 3. M. Piaski, wś włośc, nad rz. Kaczką, pow. iłżecki gm. SkarzyskoKościelne, par. Wąchock, odl. 26 w. od Iłży. Ma 66 dm. , 435 mk. , 1771 mr. ziemi. W 1827 r. wś rząd. 36 dm. , 234 mk. Była tu kuźnica w XVIII w. Br, Ch. Majków, wś, pow. Ostrogski, od Ostroga na płn. wsch. o 35 w. Z południowej i wschodniej strony ocieniają M. dębowe lasy, nazwane kurasz. Należała do familii Dziakiewiczów; po zgaśnięciu tej familii rozdzieloną została między najbliższych krewnych po kądzieli, ks. Czetwertyńskich. Ziemia czarnoziem urodzajny; pszenica i żyto, jęczmień, owies, gryka i inne ziarna obfity plon wydają; ku zach. nizina zroszona strumykami, wydaje siano drobne lecz pożywne i w obfitości. Tu jest cerkiew z cudownym obrazem BogaRodzicy z 7ma odpustami do roku; jest także szkółka wiejska, karczma; stan włościan zamożny. Z. R. b, ob. Maiki, Majkowice 1. wś i folw. nad rz. Pilicą, pow. noworadomski, gm. Masłowice, parafia Ręczno, wraz z przysiołkiem Majkowskiłęg 54dm. , 430 mk. , ziemi włośc. 551 mr. Folw. M. ma 250 mr. i należy do dóbr Bąkowa góra W 1827 r. M. miały 25 dm. , 339 mk. 2. M. wieś, pow. miechowski, gm. Gruszów, par. Książnice Wielkie. W 1827 r. 20 dm. , 150 mk. W XV w. M. Mojkowice były dziedzictwem Przecieskich Trzecieskich. Były tu łany kmiece, z których szło 15 marek dziesięciny. Folw. M. od rz. Wisły w. 4, rozl. mr. 303 grunta or. i ogr. mr. 249, łąk mr. 54, budowli mur. 3, z drzewa 9, płodozmian 7 i 9polowy, młyn wodny i cegielnia; rz. Szreniawa przepływa. Wś M. os. 18, z grun. mr. 102. Majkowice, wś w pow. bocheńskim, leży na praw. brz. Raby, tworzącej w tem miejscu dwa silne zagięcia i przy drodze salinarnej z Bochni do Ujścia Solnego. Dzieli się na dwie osady Stare Turze al. Stary Turzec z 112 mk. rzym. kat. , przyłączoncmi do par. w Mikluszowicach, położony na małem wzgórzu 200 m. npm. , które sprawia zakręt rzeki i jest przez nią od płd. , płn. i zach. okolonym; i Nowy Tu rzec, położony na płd. od poprzedzającego, bli żej gościńca. Jest to kolonia niemiecka z no wszych czasów, licząca 78 mk. wyznania augs burskiego, należąca do par. w Gawłowie. Ku wsch. zniża się teren nad Młynówką, zamie niając się w mokre łąki i pastwiska, przypie rające do niewielkiego lasu, będącego przedłu żeniem niepołomickiej puszczy. Pos. więk. ma tylko 14 mr. lasu; pos. mn. 317 roli, 13 łąk i 50 mr. past. i lasu. M. graniczą na płd. z Gawłowem Nowym, na wsch. z Zatoką i Okulicami a na płn. z Bogucicami. Mac. Mąjbowo, ob. Majki. Majków Majkowice Majków Majstrowa Majkowski wierch, góra, wznosząca się na płn. od wsi Dołżycy, w pow. sanockim, między Komanieckim pot. od płn. wsch. a Dołżyczką od płd. i płd. zach. , pod 36 41 23 wsch. dłg. g. F. , a 49. 20 20 płn. sz. g. Stok płn. wsch. lesisty, należy do obszaru Komań czy. Wzniesienie 617 m. npm. Br. G. Maikuhle niem. , ob. Kołobrzeg, Maj kuny, wś rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 29 w. od Wilna, 8 dm. , 63 mk. katol. 1866. Maiły, część Werchraty, pow. Rawa Ruska. Majmele, zaśc, pow. poniewieski, gm. naciuńska. Majnagórze, niem. Maynaberg, Maynenberg, leśnictwo, pow. niborski, st. poczt. Zimnawoda, 6 mk. 1856. Majnaliszki, folw. , pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 49, od Ej szyszek w. 13, mk. katol. 6 1866. Mainczok, kol. do Łubnian, pow. opolski. Majnegóry, niem. Irrberge, wzgórza przy Niborku, pow. niborski. O nich powiadają sobie na Mazurach następującą powiastkę Podczas zaburzeń wojennych r. 1807 schronili się mieszkańcy okolicznych wiosek na pobliskie góry, wszędzie był wielki głód. Przypadkiem znalazło pewne dziewicze u stóp tych gór jakiś pożywny korzonek, nakształt marchwi, tym zaspokoiwszy swój głód; wnet zaczęli ją w tem i drudzy naśladować; im więcej kto szukał, tem więcej korzonków znalazł. Kto zaś nimi się nasycił, zapomniał o wszelkich troskach i mozołach, ale nie. mógł też znaleźć wyjścia z tych gór. Którzy się wydostali z boru, widzieli wprawdzie domy swoje i pola, ale przy każdem usiłowaniu dostać się do nich błądzili. Tak błąkali się po górach przez dni całe, aż nareszcie przyszli do pobliskich wsi a z tych dopiero manowcami do domu. Kś. Fr. Majnicz po rus. Majnycz, wś w pow. Samborskim, 27 kil. na wsch. od Sambora, tuż na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Łące. Na zach. leży Bilina Wielka i Foroszcza część Łąki, na płd. Dorożów, na wsch. Wołoszcza, na płn. Pohorce i Podolce obie w pow. rudeckim. Płn. i przeważna część leży w wielkich błotach naddniestrzańskich i zwie się Podkopanką 267 m. . Na płd. od tych moczarów wznosi się Niwka długa do 277 m. znak triang. . W stronie płd. leżą lasy Buczwina i Wołoszcza. Własn. więk. ma roli or. 40, łąk i ogr. 748, past. 3, lasu 560 mr. ; własn. mn. roli or. 77, łąk i ogr. 328, past. 9 mr. W r. 1880 było 274 mk, w gm. a 45 na obsz. dwór. i na folw. Zady obrz. gr. kat. z wyjątkiem 21 obrz. rz. kat. . Par. rzym. i gr. kat w Wołoszczy. We wsi jest kaplica wymurowana kosztem bar. Bruckmannów. Ludność trudni się kołodziejstwem na większe rozmiary. Krótki opis Majnicza ob. w Literaturnym Sbomyku z r. 1870, str. 34. Lu. Dz. . Majorenhof niem. , wś nad morzem, pow, ryski, par. Schlock; kąpiele morskie, st. drogi żel. ryskotukumskiej o 22 w. od Rygi, o 38 od Tukumu. Majorka, karczma i leśniczówka na płd. granicy Jaryczowa Starego, pow. lwowski. Majorowce, wś włośc, pow. dzisieński, o 81 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , gm. Jody, 4 dm. , 93 mk. 1866. Majorówka, karczma pryw. , pow. dzisieński, o 5 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 4 mk. prawosł. 1866. Majorowszczyzna, zaśc pryw. , pow, dzisieński, o 60 w od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. prawosł. 1866. Majoryszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. 3 w. od Wyłkowyszek, ma 16 dm. , 160 mk. W 1827 r. wś rząd. , 15 dm. , 113 mk. Majówka, kol. , pow. łaski, gm. i par. Górka Pabiańska. Ma 12 dm. , 90 mk. , 206 mr. włośc. Majówka, zaśc. rząd. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 16 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol. 1866. Majówka, wś, pow. Ostrogski, na płn. od Ostroga o 10 w. , przed kilkunastu laty założona, 9 chat; mieszkańcy płacą z ziemi czynsz, mężczyźni zarabiają przy robotach drogi żelaznej, o 2 w. tylko odległej; należy do Udziałów ostrogskich. Majowo, os. włośc, pow. radomski, gm. Gębarzew, par. Kowala, odl. 8 w. od Radomia, 2 dm. , 8 mk. , 11 mr. Majscowa, wś w pow. jasielskim, okolicy pagórkowatej i lesistej, 310 m. npm. , po praw. brz. Wisłoki, przy gościńcu z Jasła do Żmigroda. Wś przecinają trzy potoki, płynące z lasu zwanego Górami do Wisłoki, z których jedynie najbardziej północny ma nazwę Kocanek. Ta mała wioska, mająca 517 mr. powierzchni, z których 228 przypada na większą, 289 na mniejszą pos. , liczy 349 mk. , z których 320 wyznaje religią rzym. kat. a 29 mojżesz. , jest o 2, 2 kil. odległą od par. rzym. kat. w Dębowcu. Z niewdzięcznej roli uprawia posiadł. więk. tylko 27 mr. , a 201 mr. pokrywa las; pos. zaśmniej, ma 234 roli, 15 łąk i 40 mr. past. Kasa pożyczk. gmin. ma 142 zł. 60 cnt. kapitału. M. graniczy na płn. z Zołkowem, na płd. z Zarzycami a na wsch. z lasem Górami, który ją dzieli od Glinnika pols, i niemiec Majsiutynie, wś, pow. dzisieński, gm. Zaleś, dusz 89. Maislowitz niem. , os. gburska, pow. kartuski, należy do wsi Kolano. Majsówka, była wś w eparchii perejasławskiej. Czyt. Arch. J. Z. R. , I, 3, 474. Majstrowa, os. , pow. nowogradwołyński, Majkowski Maj kuny Majmele Majnagórze Majnaliszki Majnegóry Majnicz Majorenhof Majorka Majorowce Majorówka Majorowszczyzna Majoryszki Majówka Majowo Majscowa Majsiutynie Majsówka Majkowski wierch Makarenięta Makarewicie Majszele gm. żolobińska, chat 12, należy do dóbr jurkowieckich, własność Rokossowskich. L. R. Majszele, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. 12 w. od Wyłkowyszek, ma 8 dm. , 67 mk. Mąjtan, ob. Majdan. Majtys, jez. , ob. Garbuny. Maitz niem. , ob. Majcz. MaifikerSee niem. , ob Majcz. Majunicze, wś nad Styrem, pow. łucki, gm. rafałowska. Maiwaldau niem. , ob, Maywaldau, Majznerzyn, kol. , pow. lubartowski, gm. Chudowola ob. , par. Rudno. Mak, ob. Mąk. Mak, wś, pow. sierpecki, gm. i par. Bieżuń, odl. o 16 w. od Sierpca, ma 20 dm. , 157 mk. , 271 mr. roli i 1 mr. nieuż. Mak, ob. Dziewałtówek. Makajacie, jez. w pow. trockim, ob. Leszna. Makalewicze, wś, pow. radomyski, u zbiegu Wyrwy z Teterowem, 562 mk. , 2989dzies. ziemi, cerkiew z 1782 r. , do 1796 filia Wiepryna. R. 1782 było tu 40 dm. , 185 mk. Własność Mohilewskich. Por. Kodra. Makaly, wieś, pow. maryampołski, gm. Szumsk, par. Maryampol, odl. 2 w. od Maryampola. Ma 35 dm. , 326 mk. W 1827 r. wś rząd. 43 dm. , 215 mk. Makaniszki, wś rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 28 w. od Święcian, 5 dm. , 41 mk. katol. 1866. Makanowicze, wś w pow. rzeczyckim, na odludnem, zapadłem Polesiu, w okolicy pomiędzy wsiami GlinnaSłoboda i Maładusz; wś osad 28, cerkiewka; komunikacya przez brody wodneA. Jelski. Makapowicze, duże dobra w pow. rzeczyc kim, dawne dziedzictwo starej rodziny Oskierków, należą do dominium Wodowicze ob. ; propinacya; miejscowość nizinna, obfita w łą ki, grunta lekkie. A. Jelski. Makarenięta 1. wś, pow. oszmiański, 4 okr. adm, , 35 w. od Oszmiany, 4 dm. , 55 mk. , 49 prawosł. , 6 katol. 2. M. , zaśc. szlach. , pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 42 w. od Oszmiany, 2 dm. , 20 mk. , 12 prawosł. , 8 katol. 1866. Makarenków, ob, KniażaKrynica, Makarewicie, wś włośc, pow. wilejski, o 86 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Sitce, 8 dm. , 74 mk. 1866. Makarewieze, wieś w pow. bobrujskim, w okr. polic. hłuskim, przy gościńcu wiodącym z Bobrujska do Hłuska, nad rzeczułką dopływem Borowej, ma osad 4, miejscowość odludna, poleska, grunta piaszczyste. A. Jel. Makarewszczysna, folw. w pow. nowogródzkim, w okr. polic. horodyszczańskim, nad rzeczułką, dopływem Mołczadzi, w okolicy majętności Starojelnia, miejscowość falista, grunta dobre. A. Jelski. Makarów, wś nad rz. Zharkiem, pow, Htyński, gm. Owsianiki, par. Meżyrów, o 23 w. od Lityna. Ma 31 dm. , 1008 mk. z Winnikowcami, 1073 dzies. ziemi włośc. , 2126 dzies. dworskiej Stempowskich. Dr. M. Makarów, mko śród Polesia kijowskiego, pow. kijowski, na tak zwanem dawniej Zapolu, to jest w okolicy położonej, , za polami, w borach. Dziś ta okolica, po większej części z lasów ogołocona, na suchych piaskach żywi karłowate zarośla, ale za dni dawnych tu się szerokie pasma nieprzebytych na pozór lasów rozpościerały. Przez M, przepływa rz. Zdwiż, tem pamiętna, że nad jej brzegami istniał stary gród Zdwiżeń, od Nestora wspominany. Rzeka ta, ujęta groblą, w spory staw się rozlewa. Makarów pierwotnie nazywał się Woroninem, i wchodził w skład dóbr tak zwanych Jasienickicb, w których obrębie, oprócz Jasienicz dziś nieistniejących i Woronina, mieściły się jeszcze Koziatycze czyli Borodzianka, Borysów czyli Motyżyn, Nalewajkówka. Łojów róg późniejsza Kołońszczyzna, Lipowa i wiele innych wiosek Pierwszym wiadomym właścicielem dóbr jasienickich, według dokumentów, które nam służą, był Iwaszeńcewicz, nieznanego nam imienia, a bodaj czy nie ten sam, o którym Niesiecki mówi, że krwawo na swój rodowy zapracował klejnot. Był on ożeniony z jakąś kniazićwną ruską, na którą po bracie jej kniaziu Romanie spadły w ziemi kijowskiej położone dobra nad rz. Rosią, jako to Rut Stary i Nowy, Tohanów, Oczków, Nowosielc, Klajkliszcze i Kosztomirów dziś nieistniejące. Zostawił on 4ch synów i córkę za kniaziem Iwanem Hlińskim, wojew. kijowskim, ale gdy ten zdradził, król zabrał mu dobra nad rz. Rosią, które tenże wziął po żonie, lecz następnie wrócił je braciom Hlińskiej Iwaszeńcewieżom, jako ich diadkowszczynu Metr. lit. od 1506 do 1513 r. . Iwaszeńcewicze pochodzili z Litwy, gdzie w Mińszczyźnie mieli swoje rodowe gniazdo w Widohoszczy. Atoli Makar Iwaszeńcewicz, syn Bohdana a wnuk pierwszego wiadomego nam właściciela dóbr jasienickich, pierwszy ze swego rodzeństwa, przeniósł swe domowe penaty na Ukrainę i zamieszkał stale w Woroninie, który od swego imienia Makarowem też przezwał. Po Makarze Iwaszeńcewiczu odziedziczył Woronin czyli Makarów syn jego Andrzej, sędzia ziemski miński, który pierwszy zaczął się pisać Makarewiczem, i to imię patronymiczne potomkowie jego już za nazwę swą rodową zatrzymali; nazwisko zaś Iwaszeńcewicz zachowali jako przydomek. Po Andrzeju Makarewiczu otrzymali Makarów synowie jego Hrehory, sędzia ziemski miński, i Miko Majtys Maitz Maifiker Majunicze Makarów Makaniszki Makanowicze Makapowicze Makarenków Makarewszczysna Mąjtan Majszele Makarewieze Maiwaldau Majznerzyn Mak Makajacie Makalewicze Makaly łaj, który jednakże w końcu został wyłącznym właścicielem M. , gdyż brat Hrehory został mr bity przez jakiegoś Duszewskiego. Mikołaj Makarewicz był ożeniony z Anną Charlęską, córką Hieronima. On to dawny woroniński dwór z horodyszczem przerobił na wcale obronną zamczynę, otoczył palisadą i obsypał wałami, z których dziś tylko szczątki szczątków pozostały, to jest wały i przekopy na pół zrujnowane. Odstąpiwszy od wyznania wschodniego, został zagorzałym różnowiercą. Miał trzech synów Krzysztofa, Andrzeja i Aleksandra. W 1608 r. podrielił między nich włości, zostawiwszy sobie M. Krzysztof, kłócąc się o granice z bratem Aleksandrem, w jednym z zajazdów zabił go, a drugi Andrzej, widząc tę zamieszkę rodzinną, zaciągnął się pod chorągiew Samuela Koreckiego, i walcząc z nim na Wołoszczyźnie r. 1617 w boju z Turkami poległ. Majątek po zejściu bezpotomnem 2ch synów spadł na starego ojca, który po raz drugi się ożenił z córką zacnego domu Grabiów, spokrewnioną z Janem Aksakiem, sędzią kijowskim, dziedzicem niedalekich Hulanik. Wkrótce doczekał się z nią syna Jerzego i dwóch córek Heleny i Krystyny. Zaniepokojony jednakże chciwością i marnotrawstwem syna Krzysztofa, skasował dział dóbr z 1608, a uczynił drugi w 1619 r. pomiędzy sobą a synem Krzysztofem, któremu przeznaczył Andrzejówkę i Koziatycze czyli Borodziankę, a sobie zostawił M. i Motyżyn. Krzysztof następnie postarał się o rozgraniczenie dóbr swoich od ojcowskich, według którego granica Andrzejówki od M. miała iść począwszy od Zdwizdenia rzeki ku Poczepinie, gdzie ta wchodzi w Zdwizdeń; owoż w górę tej rzeki idąc, aż do Kamiennego Krzyża z Ostrówkiem, po lewej ręce grunt należy do M. a po prawej do Andrzejówki; dalej tymże Poczepinem postępując, nie więcej jak ćwierć mili w górę idzie się Lipową, i przeszedłszy dolinę, jak droga z Andrzejówki do M. idzie, dalej nie iść, ale od tej doliny t. j. gdzie siedlisko Lipień iść, aż póki dolina ustaje prosto dąbrową do Wabli, gdzie się zbiegają krzyżowe drogi z Andrzejówki do Bujan błota, a z M. do Szypkowszczyzny; tamże z tejże Wabli i z tych dróg przejechawszy błoto mnie Krzysztofowi, a po prawej ojcowi memu i potomstwu grunta należeć mają; a przyszedłszy do pięciu sosen i iść drogą, która idzie do lasów moich Sorokowersza, aż do Kobylego lasu, do samej budy, j która na siedlisku jest założona, na rzece Piaskówce, od tej zaś po prawej stronie las widać, jako z łuku doniesie; to wszystko po prawej ręce aż do granicy Metropolskiej mnie Kraysztofowi, a po lewej Jmci P. Ojcowi i jego potomstwu, aż ku Bujan błotu i lasom Krywalskim. A piąta ma się kończyć z gruntem Metropolskim u rzeki Korzenia, a z Korzenia Siewną rzeczką aż do rz. Kodry. A com zbudował młyn na rzece Zdwizdeniu, mnie używanie onego wiecznemi czasy należy się. Miodu używać communis usus. Wszelako stary Mikołaj Makarewicz nie żył już długo; umarł w 1621 r. , zostawiwszy testament, w którym naznaczył opiekunami sierot swoich Jana Aksaka, sędziego ziems. kijow. , Feodora Jelca i Wawrzeńca Grabię, brata drugiej żony swojej. Ale zaledwie złożono go do grobu, już zona jego, przedtem przez niego nakłoniona do wyznania reformowanego, przechodzi na łono kościoła katolickiego, w kościele oo. dominikanów wraz z dziećmi rewokuje, a wkrótce potem opiekunowie testamentowi syna Jerzego wywożą go do akademii krakowskiej, a córkę Krystynę do dominikanek we Lwowie. Sama zaś Makarewiczowa wychodzi zamąż za kniazia Zyzemskiego, ale krótko z nim żyjąc umiera. Atoli Krzysztof Makarewicz, uważając się za najstarszą głowę w rodzeństwie, wyrabia w trakcie tego opiekę dla siebie nad dobrami małoletnich, i w 1624 r. z kupą orężną zajeżdża Makarów, którym wtedy, na mocy testamentu, administrował, jako prawem uznany opiekun, Jan Aksak, sędzia ziemski kijow. Tymczasem Jerzy Makarewicz dorósłszy lat, opuszcza akademią krakowską i na zagon rodzinny powraca, ale zastawszy M. w ręku silnym Krzysztofa, udaje się do Jana Aksaka o pomoc zbrojną, którą otrzymawszy, uderza w M. i zdobywa go, ale w natarciu, ciężkim z broni ognistej trafiony postrzałem, z rany zadanej wkrótce w kwiecie wieku umiera, zapisawszy testamentem 15, 000 zł, na ufundowanie klasztoru Katarzyny Seneńskiej dominikanek w Kijowie Chodykiewicz De rebus gestis etc. str. 675 7 rkpsm. Było to w 1632 r. A więc Krzysztof Makarewicz ujrzał się teraz jakby sam jeden na szerokiem dziedzictwie Makarewiczów. Zagorzały protestant, wytoczył dziwny proces bernardynom kijowskim; pozwał o wydanie sobie zwłok brata Jerzego, które były pogrzebione w grobowych sklepach kościoła ich w Kijowie. Siostry zaś swoje zmuszał do odstąpienia od wiary katolickiej, ale w końcu, bojąc się żeby nie odżywiły procesu o zabójstwo brata Aleksandra, pogodził się z niemi i nadto należne im dwie części w M. wydzielił. Helena, najstarsza, wyszła wkrótce zamąż za Waleryana Łaszczą. Atoli tu ją znowu skądinąd ucisk i prześladowanie czekały. Spokrewniony z mężem jej Samuel Łaszcz, strażnik koronny, ten wyjątkowy praw poniewierca, zażądał od niej dzierżawy w Makarowie, ale gdy się od tego wzbraniała, osaczył dom jej, przez jakiś czas morzył głodem, a potem, wsadziwszy do karety, kazał gwałtem wywieść za granicę dóbr. Makarów Makarów Z siostrą jej zaś Krystyną, w zakonie Sofronią, zażył znowu podstępu. Toć gdy ta zjechała do Kijowa, z dyplomem papieża Urbana VIII w ręku, zezwalającym na ufundowanie zakonu dominikanek w temże mieście Chodykiewicz, str. 675 676, Łaszcz zaproponował jej układ z cesyą praw do M. za gotowe pieniądze; podmówił zakonnicę, że w grodzie zakwitowała go wprzódy, a pieniądze miała otrzymać w mieszkaniu; tymczasem pieniędzy nie dał, jak najśpieszniej wyjechawszy z Kijowa. Tak się więc Łaszcz zainstalował w M. Ale nie przestając na tem, wchodzi niebawem z sąsiadami w zatargi, a mianowicie ze znanym już nam Krzysztofem Makarewiczem, i nie tylko Borodziankę mu zajechał, ale nadto więził go prawie we własnym jego domu, wszystkie drogi prowadzące do Andrzejówki zbrojną strażą obsaczywszy, tak że Makarewicz nie śmiał z dziedzińca swego wyruszyć nogą. A w testamencie swoim, który w r. 1634 sporządził, tak się wyraził Gdyby mię czego Boże uchowaj ciężki mój adwersarz, Samuel Łaszcz, strażnik kor. , miał zabić, lubo sam, lub jakie naprawne osoby od niego, tedy proszę Ichmościów przyjaciół i powinnych, aby się nie jednali, ale prawem niewinnej krwi mojej dochodzili. Ale przecież Makarewicz potrafił nareszcie wymknąć się z więzienia swego w Andrzejówce i podążył prosto do Warszawy, gdzie się udał pod protekcyą wuja swego Krzysztofa Charlęskiego, dworzanina pokojowego JKM. i sstę horodelskiego. Ale gdy stanął w Warszawie Makarewiczowi coś się było w głowie pomięszało; z wielkiej irytacyi jak mówi dokument chwilami dostawał delirium, odchodził od siebie. Napisał też znowu testament 1641 d 24 września, którym legował wszystkie swoje dobra wujowi swemu, Krzysztofowi Charlęskiemu. Następnie tenże Charlęski wywiózł go z Warszawy do Horodła, gdzie Makarewicz umarł, i był tamże pochowany, wbrew jego woli w testamencie jego wyrażonej, w którym upraszał aby go pochowano w Andrzejówce za dworem i gumnem, na kopcu i kurhanie pewnym, z uczciwością i odprawowaniem nabożeństwa przez pastora z Leszczyna lub Kozarowicz, według porządku kościoła św. ewangelickiego. Krzysztof M. ożeniony był z Anną Malińską, ale żądnego nie zostawił potomstwa. Atoli Krzysztof Charlęski, zostawszy odtąd właścicielem M. , pozwał Łaszcza o uzurpacyą tychże dóbr, ale gdy ten nie chciał z nich ustąpić, użył na niego tak zwanej mocnej egzekucyi 12 tysięcy zbrojnej szlachty stanęło pod rozkazami wojew. kijows. Janusza Tyszkiewicza. Ale Łaszcz, widząc że nie przelewki i że niema czego dosiadywać dłużej, zawczasu umknął z M. , tylko w nim żonę Katarzynę z Kaszowa z dziećmi zostawiwszy. Szlachta, przybywszy na egzekucyą do M. , nie zastała już go, tylko Łaszczowa do nóg padała, o miłosierdzie prosząc; jakoż gardłem ją darowawszy, mówi Jerlicz, z M. wygnano Jerlicz, t. I, str. 80. Nareszcie urząd grodzki kijowski w przytomności wojew. kijow. i sędziego grodz, kijow. p. Teodora Siestrzeńcewicza Humienieckiego i pisarza Wojciecha Rylskiego przystąpił do spisania aktu tej tak zwanej mocnej egzekucyi. Posiadamy w zbiorach naszych ten ciekawy skrypt ówczesnej jurydyczności krajowej. Następnie za dekretem trybunalskim oddano majętność Charlęskiemu a szlachta do domów się rozjechała. Wprawdzie Waleryanowa Łaszczowa, powtórnemi śluby Andrzejowa Grocholska i jej siostra dominikanka, opowiedziały się też ze swoimi prawami do tegoż M. , atoli wkrótce nastąpiły czasy, w których ani Charlęski mógł posiadać M. , ani też Grocholska i jej siostra praw swych do niego sądowo dochodzić, bo w 1648, jak wiadomo, wybuchł był bunt Chmielnickiego, i kozacy na długo zainstalowali się w M. Od 1649 konsystowała tu stale sotnia kozacka, należąca do pułku kijow. , pod naczelnictwem setnika Miska Korża Bodianski Regestr wojs. zaporow. , str. 210. Ale gdy po pogromie cudnowskim w 1660 r. Rzplita owładała Ukrainę zachodnią, w M. stanęła załoga, mająca baczność ciągłą na ruchy nieprzyjaciół. Owoż w r. 1661, gdy jeden oddział z tej załogi wyprawił się na zwiady ku Kijowu, Moskwa, . zawiadomiona o tem, w 5000 ludzi wpadła nań znienacka tak, że ten musiał się cofać obronną ręką ku zameczkowi makarowskiemu. Nieprzyjaciel nie nacierał na zameczek, tylko mczko spalił Jerlicz, t. I, str. 62. Atoli w r. 1665 kozak Dejneka ubiegł i opanował zameczek, ale gdy następnie tenże Dejneka dostał się w ręce polskie, pułkownik Jan z Opolska Piwo zajął napowrót M. w r. 1672 Kostomarow Ruina, str. 332. Od tego czasu znowu wojsko rzplitej miało tu swoje stanowisko, i gdy Doroszenko następnie obiegł M. , Eliasz Nowicki, komendant dymirski, odpędził go stąd List Eliasza Nowickiego do wojew. kijow. w zbiorach kom. archeogr. w Kijowie. Ale gdy nareszcie wojny kozackie się uciszyły i właściciele mogli do swoich dóbr powrócić, sukcesorowie już Andrzej owej Grocholskiej, t. j. Grocholscy, Bylinowie i Sławscy pozwali sądownie Charlęskich, dziedziców M. , o zwrócenie im tychże dóbr, dowodząc, że Krzysztof Charlęski podrobił testament Krzysztofa Makarewicza, ile że ten nie mógł pisać sam testamentu, bo był już wtedy w stanie półobłąkania. Zarzut ten, w braku dowodów, musiał oczywiście upaść, ale że Andrzej owej Grocholskiej, jako siostrze rodzonej Krzysztofa M. , zawsze się część tych dóbr należała, trybunał kor. przeto przysądził sukcesorom Grocholskiej Makarów z Zabujaniem i Naliwajkówką i inne puste siedliska bo włość makarowska pmitus per hosiüitaiem zdezelowana, a Charlęskim przyznał Jędrzejówkę, Jezierszczyznę i Lipowę. Grocholscy jednak, dla wynikłych za Paleja rozruchów, nie mogli przebywać w M. i mieszkali w Bracławskiem jakoż sprzedali M. Szymonowi Szczawińskiemu, ale i ten, widząc że te dobra są uwikłane innym jeszcze procederem, bo i sukcesorowie Michała Łaszcza, syna Samuela, t. j. Drużbiczowie, Gintowtowie i Leśniccy odzywali się też ze swemi prawami do tegoż M. ; odprzedał go ks. Antoniemu Lubomirskiemu, strażnikowi kor. , wojewodzie lubelskiemu, dziedzicowi Opola. Jakoż M. dopiero za ks. Lubomirskiego zaczął przychodzić do siebie. W mczku żydzi się osiedlili. Zbudowali oni tu bóżnicę, i jeden z pierwszych rabinów w kraju założył tu swoją rezydencyą. W r. 1754 zarządzał temi dobrami Dominik Pruszyński Arch. JZR. , część 3, t. III, str. 663. Stanął tu i kościół katolicki z parafią, ufundowany przez księcia. Ale w 1768 r. tenże ks. Lubomirski zamienił M. z ks. Kajetanem Rościszewskim, dziekanem kap. kijow. , na. Uładówkę w Bracławskiem. Ksiądz dziekan, za Uładów, Zabuże, Żórawno, Mikołajówkę, Kamienohurkę i Majdan wziął w zamian Makarów i z tą posiadłością połączone wioski, jako to Naliwajkówkę, Zabujanie, Kodrę, Andrzejówkę, Płachciankę, Gawrońszczyznę, Makowiszcze. Kopyłów, Lubomirkę, Rudnię, Krasnohurkę, Korolówkę, Hołe, Motyżyn, Lipowe, Kołońszczyznę, Słobodę, Zawałowkę i Majdan potaszny. Ks. Kajetan Rościszewski, przedtem nim został księdzem, był ożeniony z Maryanną hr. Krasicką, siostrą ks. Ignacego Krasickiego, bisk. warm. Ale zaledwie ks. Rościszewski objął w posiadanie M. , gdy tegoż jeszcze roku 1768 na Ukrainie wybuchł krwawy rozruch nazwany koliszczyzną. Rościszewski z milicyą swoją nadworną, dla bezpieczeństwa, usunął się w głąb Polesia, do niedostępnego Olewska, gdzie się dużo było szlachty do Niemirycza schroniło. Tymczasem herszt szajki hajdamackiej Bondarenko z Byszowa wpadł do M. , gdzie rzeź i rabunek się rozpoczął. Splądrowano zamek i kościół. Po dokonanym rabunku zaczęli kolie ucztować, ale nosząc się z myślą napadu na Czarnobyl, wysłali od siebie szpiegów, dla zbadania stanu obrony tego miejsca. Jakoż ci, powróciwszy, zdali watażce sprawę ze swoich oględzin, ale zarazem donieśli, że huzarowie czarnobylscy puścili się za nimi w pogoń i że za lada chwilę przybędą. Bondarenko, przestraszony, co prędzej też z całą swą watahą do Hruzki umyka; huzarowie gonią za nim aż tam, ale odparci. Tymczasem do Hruzki przyciągają kozacy nadworni komińscy i ich dowódzca Daniło Szczerbina poddaje się Bondarence i z nim się łączy. Był to wszakże podstęp z jego strony; ośmieliwszy watażkę, żeby szedł do Czarnobyla, gdy po drodze przybyli znowu kolie do M. , i jako w dzień cerkiewnego prażniku czyli chramu ucztować zaczęli, i popiwszy się usnęli bezpiecznie bez żadnej czujności i straży; Szczerbina, nie tracąc czasu, o pierwszych kurach, zebrawszy ostrożnie swoich kozaków, jaszczyki z procherm i broń w kozły ustawioną na dziedzińcu zamkowym pozabierał i pozatapiał w rzece, połamał spisy, i których tylko mógł z ognistej broni rozbroił. Na dany znak nareszcie kozacy jego rzucili się na śpiącego i pijanego Bondarenka, i związawszy, następnie odstawili do Czarnobyla, gdzie ten herszt za wyrokiem sądu magdeburskiego i owruckiego d. 8 sierpnia 1769 był ćwiertowany Socharzewski Echo ukraińs. rzezi odgłosem brzmiące, rkpsm, i Dalkiewicza Zamek niezdobyty czarnobylski, rkpsm. Szczerbina zaś, za ten śmiały czyn, dostał w 1790 r. , za staraniem Proskury, dziedzica Komina, nobilitacyą ob. Zb. konstyt. r. 1790, str. 218. Dziekan Rościszewski, wróciwszy do domu, zajął się naprawą zniszczonego zamku i odbudowaniem kościoła. W 1776 r. założył on w dobrach swoich Chodorkowie i M. szkółkę parafialną dla ubogiego pospólstwa, za co mu komisya edukacyjna listem podziękowała. Umarł w 1795 r. Klucz makarowski, po śmierci jego, dostał się córce jego Józefie Czarnieckiej, 2do voto Szymonowej Milewskiej, od której następnie przezła ta posiadłość do córki tejże Julianny, zamężnej za Ksawerym Pawszą. W 1801 r. plebanem tutejszego kościoła był Samuel Modliszewski; w 1813 ks. Jan Antoni Krępki, który za pieniądze parafian tenże kościół zrestaurował. Kościół ten był w figurze prostokątnej, z dwiema kaplicami, pod tytułem Niepokalanego Poczęcia N. Panny. Parafia makarowska posiadła w 1822 r. kaplice, bez funduszu, w Borodziance, Sitnikach, Rudni Krymskiej i Rubieźówce. W r. 1821 plebanem był ks. Wojciech Wyrozębski ks. archidyakonatu kijow. . W dawnych czasach istniała tu cerkiew uniacka. W wizycie chwastowskiego dekanatu z r. 1746 czytamy o niej wzmiankę w tej wsi cerkiew pod tytułem św. Eliasza, ab acro wystawiona, już do ruiny nakłoniona, z trzema wierzchami i opasaniem. Dzwonnica stara; na niej dzwonów cztery. Była ona zniszczoną w 1768 r. przez hajdamaków. Po zniesieniu tejże, dzisiejsza cerkiew była zbudowaną też pod wezw. św. Eliasza. W 1854 r. postawiono w temźe mczku drugą cerkiew, murowaną. W dzisiejszej cerkwi św. Eliasza prze Makarów Makasicze Makarów chowywany jest egzemplarz pism św. Dymitra Rostowskiego, albowiem ten święty cerkwi wschodniej był rodem z M. Rodzic jego był to kozak nazwiskiem Sawa Tuptała, sotnik sotni makarowskiej, który, urodziwszy się też w M. r. 1599, umarł w 1707 r. , mając lat 108 od urodzenia Kiewskaja Starina 1882, t. III, str. 195. Obecnie M. liczy ludności obojej płci prawosł. 585, katol. 88, żyd. 1207. Obszar ziemi należącej do M. wraz z wioskami Fasówką, Zabujaniem, Kodrą, Zawałowką i Budą wynosi 12032 dzies. Edward Rulikowski Makarów, grupa domów i folw, w Czajkowicach, pow. rudecki. Makarowa góra, lesista, 361 m. wys. , pod 41 24 wsch. dłg. F. , 49 54 płn. szer. , w płn. wsch. stronie Wielkopola, pow. gródecki. Makarowa bora, ob. Isajki Makarowce, wś nad rz. Zharkiem, ob. Makarów. Makarowce, wś rząd. , pow. wilejski, o 77 w. od Wilejki, 3 okr. adm, , gm. mańkowiecka, 5 dm. , 64 mk 1866. Makarówka, wś i folw. , pow. konstanty nowski, gm. Swory, paraf. r. I Huszlew, r. g. Makarówka, rozległ. grunt. włośc. mr. 933, dm. 55, ludn. 306, gruntów folwarcznych mr. 395. Cerkiew paraf. dla ludności rusińskiej, eryg. 1701 przez ks. Karola Stan. Radziwiłła, i szkoła początkowa. W 1827 r. 45 dm. , 288 mk. Folw. , 1874 r. oddzielony od dóbr Kownaty, ma według Tow. Kred. Ziems. 491 mr. rozl. Por. Kownaty. Rz. Makarówka, wś nad rz. Wołożynką, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 57 w. od Oszmiany, 7 dm. , 65 mk. , 60 prawosł. , 5 katol. 1866. Makarówka, folw. , pow. nowoaleksandrowski, 4 okr. adm. , własność Tołoczki. Makarówka, zaśc. w pow. ihumeńskim, w okr. polic. berezyńskim, nad rzeczką Położą, małym prawym dopływem Berezyny, o w. 4 ku zachodowi od mczka Berezyny, ma osad 4; miejscowość głucha, poleska, grunta piaszczy ste, łąki obfite AL Jel, Makarówka, wś, pow. skwyrski, gm. Pawołocz, nad Górną Rastawicą, 701 mk. prawosł. , 7 katol. , 858 dzies. ziemi, cerkiew z 1770 r. , własność Prószyńskich. Makarówka, wś nad Dniestrem, pow. chocimski gub. bessarabskiej, parafia Chocim; 180 dm. X M. O. Makarówka, rz. , dopływ Zacisówki, wpadającej z prawej strony do Narwi. Makarowo 1. wś, pow. włocławski, gm. Piaski, par. Lubraniec. 2. M. Gorańskie, wś, pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Śiesin, o 15 w. na płn. od Konina, o 4 w. od szosy konińskowłocławskiej. Ma 83 mk. , Polaków i Niemców, 88 mr. ziemi pszennej, 11 osad. R. 1827 dm. 10, mk 80. 3. M. Slawęcińskie, wś, pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Ślesin, o 14 w. na płn. od Konina, o 4 w. od szosy konińskowłocławskiej, ma 63 mk. , Polaków i Niemców, 74 mr. ziemi pszennej. J. Ch. Makarowo, dobra, pow. witebski, własność Szczyttów. Makarowo al. Siemibratowo, st. poczt. w pow. rostowskim gub. jarosławskiej, o 2 w. od st. Siemibratowo dr. żel. moskiewskojarosław skiej. Makarowskie błoto, pow. kijow. , niedaleko rz. Zdwiż, 4 w. dłg. , 70 saż. szer. Fund. Gub. kij. ,, około Makarowa ob. . Makarowska Buda, wś, pow. kijowski, par. prawosł. Zabujanie, 35 mk. Makarszczyzna, wś włośc, nad rz. Czeronką, pow. dzisieński, o 88 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 8 dm. , 94 mk. 1866. Dziś dusz 46. Makary 1. wś rząd. nad rz. Klewą, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany w. 24, od Dziewieniszek 22, dm. 3, mk. prawosł. 9, katol. 3. 2. M. , wś rząd. , pow. lidzki, 2 okr. adm. ,. o 39 w. od Lidy, 6 dm. , 79 mk. 1866. Makary 1. grupa domów w Smolinie, pow. Rawa Ruska. 2. M. , grupa domów w Galówce, pow. staromiejski. Makarycha, las w płn. zach. stronie Załoziec, pow. brodzki. Makarycze 1. wś, pow. mozyrski, nad Prypecią, gm. Petryków, o 5 w. na zach. od Petrykowa, ma cerkiew i 34 osad; lud trudni się flisactwem, rybołówstwem, nieco i rolni ctwem. B. własność jezuitów pińskich. 2. M. ,. wś w pow. bobruskim, w gm. NoweDorohi, w okr. polic. hłuskim, przy drogach wiodących z Karmazy do Sołon i z Pasieki do Doroh, ma osad pełnonadziałowych 24; miejscowość od ludna, poleska, grunta piaszczyste; okolica pełna grubego zwierza. Al. Jelski. Makaryew 1. miasto pow. w gub. niżegorodzkiej, na lewym brz. Wołgi, 1172 w. od Petersburga a 108 od miasta gubernialnego odległe, 1610 mk. , bank miejski, przystań statków parowych. Odbywały się tutaj przez trzy wieki sławne jarmarki, które w r. 1817 przeniesione zostały do Niższego Nowogrodu. 2. M. , miasto pow. w gub. kostromskiej, na prawym brz. Unży, 936. 75 w. od Petersbur ga, a 185 od miasta gubernialnego odległe, 7545 mk. , st. poczt. Z. B. Makaryszki, wś, pow. sejneńwki, gm. Kudrany, par. Sereje; odl. 48 w. od Sejn, ma 3 dm. , 28 mk. Makasicze, wś w pow. mińskim, w gm. iwienieckiej, w okr. polic. 2 rakowskim, nad rzeczką Makasiczką ob. , dopływem lewym Isłoczy, w miejscowości mocno falistej; ma osad pełnonadziałowych 14, grunta gliniaste, lasu mało. Al. Jel. Makarów Makarowa Makarowa bora Makarowce Makarowce Makarówka Makarówka Makarówka Makarówka Makarówka Makarówka Makarówka Makarowo Makarowo Makarowskie Makarowska Buda Makarszczyzna 8 94 Makary Makary Makarycze Makaryew Makaryszki Makohlen Makasiczka, mała bystra rzeczka w pow. mińskim, zaczyna się w górzystej miejscowo ści około zaścianka Majkiewicze, płynie w kie runku pólnocnozachodnim koło wsi Makasicze, folwarku Dziakowszczyzna, wsi Pralniki, tu obraca dwa młyny w wiorstowej od siebie odległości i poza ostatnim o wiorst parę niżej wpada do Isłoczy, dopływu BerezynyNie mnowej, z lewej strony; długość biegu około dwóch mil; bystra i ma cenne ryby pstrągi na wiosnę. Al. Jel. Makasiowszczyzna folw. pryw. nad rz. Spuszą, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 14 w. od Szczuczyna, 16 mk. 1866. Makarze 1. wś w pow. nowogródzkim, nad rz. Uszą, dopływem Niemna, z lewej strony, przy drodze wiodącej z mka Iszkołdź do mka Mira, w miejscowości znakomitej pod wzglę dem dobroci gleby, chociaż bezleśnej; łąki wy borne, osad pełnonadziałowych 31. 2. M. , ob. Mokasze. . Al. Jel. . Makaty, wś w pow, mińskim, ku granicy pow. ihumeńskiego, w okr. polic. kojdanowskim, w okolicy wsi Jezioro, ma osad kilka, miejscowość bezleśna, grunta glinko wate. Makau niem. , ob. Maków. Makawczyce, wś w pow. mińskim, w gm. kojdanowskiej, tuż pod mczkiem Kojdanowem na północozachód, nad rzeczką Niecieczką, do pływem Pereczutej, z prawej strony położona; ma osad pełnonadziałowych 12, miejscowość falista, bezleśna, grunta dobre. Al. Jel. Makedony, wś w pow. kaniowskim, nad maleńkim strumykiem Szandrą, w odległości od Kaniowa 30 w. , od mka Rzyszczowa nad Dnieprem 16 w. , od st. kol. żel. fastowskiej Mironówka 24 w. Położenie wsi w głębokich jarach, grunta zaś równe z kilku jarami, z czarnoziemu, w niektórych miejscach pomieszanego z gliną rudą. Włościanie trudnią się gospodarstwem rolnem i transportami; przemysłu zaś, oprócz kilkunastu wiatraków, nie mają żadnego. Mieszkańców włościan około 1200 obojej płci, greckoruskiego obrządku, mają cerkiew 2140 paraf. prawosł. a 18 kat. i szkółkę przy wiejskim zarządzie dla dzieci włościańskich. Wieś ta należała do sstwa kaniowskiego, później była własnością Hołowińskich 3335 dzies. ziemi, a obecnie należy połowa do Abramowieżowej a połowa do von Klotta. Włoscianie otrzymali tu 950 dzies. ziemi. Tu miał się urodzić Wernyhora. J. J. Makie, wś, pow. rossieński, parafia nowomiejska. Maklejowce al. Makijówka, wś, pow. zasławski, gm. Zasław. Makiewiliszki, folw. Antoszewskiego, pow. wiłkomierski, par. Subocz. Makijówka 1. wś, pow. wasylkowski, o 20 w. od Hrebienki, o 30 od B. Cerkwi, śród gór, nad dopływem rz. Krasnej. Około 1830 r. oddzielona od Wasylkowszczyzny, kupił ją Dobrowolski, 1855 sprzedał Meryngowi. Ziemi włośc. 1136 dz. , dwors. 865; mk. 1118. R. 1740 było 80 dm. , 1793 r. 112 dm. Cerkiew z r. 1750. Jest tu gorzelnia, własność prof. Merynga, o 9 robotnikach, wyprodukowała 1881 r. 10390 wiader spirytusu. 2. M. , wś, pow. czerkaski, gm. Śmiła, u źródeł Lebedynki, o 8 wod Matusowa, 1473 mk. , cerkiew do 1740 r. nieunicka, 1830 wzniesiona; kurhany. R. 1741 dm. 30 a 1808 już 150 z Budą Makijowską. 3. M. , ob. Makiejowce. Makijowska Buda, wś, pow. czehryński, o 2 w. od Makijówki, śród lasu Lebedyńskiego na górze, nad strugą Laną, 430 mk. , cerkiew ś. Michała z r. 1850, ruiny zamczyska. R. 1808 z hutorem Pikowem miała 64 dm. , 521 mk. Makiszyn, wś, pow. horodnicki gub. czernihowskiej, o 22 w. od Horodnicy; 307 dm. , 1921 mk. Makitka ob. Karpaty, t. III, 858. Makitki, wś włośc, pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 64 w. od Wilejki, 4 dm. , 77 mk. , 16 prawosł. , 61 katol. 1866. Makitra 1. al. Makutra, także Drańczą zwana, góra stożkowa, wznosząca się na południowowschodnim obszarze gm. Dytkowiec, w pow. brodzkim, tuż nad granicą tejże gminy z gm. Buczyną, pod 42 56 42 wsch. dłg. g. F. , a 50 2 8 płn. sz. g. , nieopodal granicy rosyjskiej. Stanowisko ciekawe pod względem flory. Wznies. 355 m. npm. 2. M. , góra bezleśna, na północ od Huciska brodzkiego, wsi w pow. brodzkim, po płn. stronie drogi wiodącej z tejże wsi do Wołochów. Wznies. 369 m. npm. 3. Por. art. Brody, str. 375. Br. G. Maklar, ob. Huncowce. Makłakl, wś, pow. wieliski, o 17 w. od Wieliża, z zarządem gminy obejmującej 1124 dusz. Ma klasie, wś, pow. krzemieniecki, ma kaplicę katol. parafii Jampol ob. . Maknie, folw. , pow. drysieński, par. Przydrujsk, 72 dzies. ziemi, własność Bogusława Daszkiewicza. A. K. Ł. Maknisiki1. Porynga wś rząd. nad jez. Ryngą, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 24 1 2 w. od Swięcian, 5 dm. , 43 mk. katol. 2. M, zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. , o 20 w. od Swięcian, 3 dm. , 21 mk. katol. 1866. Makobudy, ob. Mokobody. Makocice mylnie, ob Mąkocice. Makocka, ob. Makocka. Makohlen niem. dok. z r. 1376 Mikolen i Mycolen, dobra ryc. na Warmii, nad rz. Simser, pow. licbarskiy st. p. Siegfriedswalde 3 ML odl. Areał wynosi 383. 16 ha. , i to rola oma i ogr. 262. 15 ha. , łąki 30. 80, past 16. 31, bór Makasiczka Makasiowszczyzna Makarze Makaty Makedony Maklejowce Makijowska Makiszyn Makitka Makitki Makitra Makla Makłakl Maknie Maknisiki Makobudy Makocice Makocka Makasiczka Makolyno Makomasy Makohon Makohnen Makoniów Makonka Makoschau Makosieje Makoszanka Makoszany Makokszka Makoszonki Makoszyn Makoterty Makohnen Maków 57. 20, nieuż. etc. 4, wody 12. 70; wiatrak, wodny młyn i olejarnia z turbinami. Bisk. warmiński Henryk III potwierdza, że Hanniko, , Clauko, Thomas i Teodor bracia, i Nadraw i Piotr bracia, i Henryk i Mikołaj bracia, i Kuniko i Clauko, posiadający 15 włok, qui dicuntur bona Mikolen, sitos inter duos lacus, scilicet Ausclode et Zinserne, na prawie chełm. , wraz z większem i mniej szem sądownictwem i wolnem rybołóstwem w owych dwóch jez. dla własnej potrzeby małemi narzędziami, które to dobra nadał był im jego poprzednik Eberhard, sprzedali bratu swemu Janowi, militi et advocato nostro, któremu mają przysługiwać te same prawa jak jego poprzednikom. Jan ma być jednak zobowiązany do jednej służby konnej; od zwykłych ciężarów, od pomagania przy budowli zamków ma być wolny. Acta in castro nostro Heilsberg. Dat. a. 1376 in die s. Johannis ante portam 6 maja. Ob. Cod. dipl. Warm. III, str. 6 7. R. 1376 10 grud. kupują Hannico, Mikołaj, Tomasz i Theodoricus fratres de Mycolen za wiedzą bisk. warm, a Claucone 8 włók i pół in Welkekaymen dziś Walkeim, które są osadzone na prawie chełm. Bliższe szczegóły ob. Walkeim, Cod. dipl. Warm. III, str. 20 21. R. 1378 d. 27 kwiet. poświadcza Jordan von baysyn sędzia ziemski, że Her hanus Soerbowm, wójt kościołów na Warmii, kupił prawnie dobra Mykolen. Ban w Ornecie. Cod. dipl. Warm. III, str. 35. R. 1378 d. 23 paźdz. nadaje Henryk III, bisk. warm. , swemu rodzonemu bratu i wójtowi Janowi przy jego dobrach Micolen 1 1 2 wł. nadwyżki na prawie chełm. za rocznym czynszem wynoszącym 3 wiardunki. Actum in castro Heilsberg tamże, str. 43. R. 1515 zamienił bisk warm. Fabian dobra Sauerbaum pod Jezioranami na Makohlen, Molditten i Loszainen, które posiadali bracia jego Jan i Albrecht tamże, str. 51. R. 1382 d. 12 września nadaje bisk. Henryk z 7 włók nadwyżki, należące do wsi Wernegitten, 4 bratu swemu i wójtowi Janowi w graniczących tam dobrach Makohlen, za 2 grzywny czynszu bez tłoki. Datum in castro nostro Resil tamże, str. 107. Roku 1388 ustępuje Laria, wdowa po Janie Sorbom, dzieciom swoim Micolen i inne dobra; dożywocie ma wynosić 30 grzywien rocznie. Ibid. , str. 181. Kś. Fr. Makohnen niem. 1. Gross wś, pow. żu ławski, st. p. Skajzgiry; 385 mr. ziemi, 12 dm. , 93 mk. 2. M. Klein, wś tamże; 142 mr. , 9 dm. , 51 mk. 1857. Kś. Fr. Makohon, część Zalesia, pow. złoczowski. Makolyce dok. , ob. Mąkolice. Makolyno dok. , ob. Mąkolno. Makomasy por. Komasz wś, pow. płocki, gm. Majki, par. Jeżewo, odl. o 32 w. od Płocka, ma 11 dm. , mk. 118; 627 mr. gruntu, 64 nieuż. Por. Majki i Ostrowy, Makoniów, ob. Makuniów Makonka, ob. Ipuć. Makoschau niem. , ob. Makoszany. Makosieje al. Malkiń, niem. Makosoheyen, Makosfeyen, Melkin, Melckenen, wś nad dużem jez. Selmętno zwanem, pow. łecki, st. p. Karo lina Carolinenthal. R. 1483 nadaje Jerzy Ramung y. Ramek, komtur ryński, Wojciecho wi, Maćkowi, Jakubowi Pacołtom, Janowi Gronostajowi i Janowi Brodowskiemu na pra wie magdeb. 15 włók wolnych od tłoki, poło żonych po obu brzegach strumyka Małkiń aż pod jezioro Selmętno, oraz niższe sądownictwo. Ob. Kętrz. , o ludn. pol. 455. Okrąg urzędu stanu cywilu. Pisanica. Kś. Fr. Makoszanka, rz. , ob. Belnianka. Makoszany, niem. Makoschan, Mukoschau, 1532 r. Makoschwj, wś i dobra, pow. bytomski, o 5 kil. od Zabrzego; niedaleko Kłodnicy i drogi wrocławskokrakowskiej; 50 bud. , 64 dm. , 606 mk. Wś ma 44 os. , 720 mr. ziemi a dobra 1214 mr. ziemi. F. S. Makokszka, wś rząd. z lasem rządowym parczewskim, pow. włodawski, gm. Dębowa Kłoda, par. Parczew. Rozl. 5909 mr. w tem 4831 mr. lasu. Wyrób smoły, terpentyny, dziegciu. Urząd leśny. Mk. 203 rz. katol, 24 dm. , 343 mr. ziemi. R. 1827 dm. 11, mk. 91. Makoszonki, biota, ob. Omulew, Makoszyn, wś, pow. sośnicki gub. czernihowskiej, nad Desną, o 12 w. od m. pow. Ma 280 dm. , 1473 mk. , 2 cerkwie, cukrownię. Były tu do 1768 dwa monastery, męski i żeński, fundacyi Kisiela. Jest tu st. dr. żel. landw. rom. , na przestrzeni RomnyHomei, między Bondarewką a Mieną, o 116 w. od Romn, o 45 od Bachmacza, o 421 od Mińska. Makoterty, wś w pow. rówieńskim, nad dopływem rz. Stubło, na płd. płd. wsch. od Klewania, należała do monasteru peresopnickiego. Maków 1. miasto powiatowe gub. łomżyńskiej, nad rz. Orzyc, pod 52 51 4 płn. szer. geog. i 38 52 2 dług. geog. , śród płaszczyzny piaszczystej; odl. 17 w. od Pułtuska, 91 w. od Płocka a 71 w. od Warszawy, leży na połowie drogi między Pułtuskiem a Przasnyszem, przy b. trakcie głównym z Warszawy do Niborka. Najbliższe stacye dr. żel. nadwiśl. w Ciechanowie i Gąsocinie. Posiada kościół par. murowany, synagogę, dom schronienia dla starców i kalek, sąd pokoju okr. II, należący do zjazdu w Pułtusku, urząd powiatowy, urząd miejski, stacyą pocztową i telegraficzną, browar, fabrykę miodu, 2 szkoły pocz. 1kl. męską i żeńską, 404 dm. , 5992 mk. i 1480 mr. ziemi należącej do mieszczan. W 1827 r. było tu 297 dm. i 4160 mk. ; w 1860 r. 332 dm. Makolyce Maków 28 mur. i 5455 mk. 4389 żyd. . Pod miastem, w stronie płn. wschodniej, znajdują się dwa kopce mające około 50 kroków obwodu, usypane według podania na cześć dwóch ostatnich książąt mazowieckich, Janusza i Stanisława, zmarłych w 1524 i 1525 r. M. jest dość starożytną osadą. Według utrzymującego się podania kościół paraf. istniał tu już w 1200 r. Budowa obecnego wskazuje przecie co najwcześniej na XV wiek. Późniejsze przeróbki i dodatki w XVII i XVIII w. zatarły wiele pierwotnych cech. W 1806 r. służył on wojskom francuskim za piekarnię i stał opustoszały do 1837 r. Miasto samo otrzymało w 1421 r. prawochełmińskie od Janusza ks. mazowieckiego, który nadał mu las między Orzycem a Osownicą. Według lustracyi z 1569 r było na stronie królewskiej 200 dm. Dwór królewski, dawniej zamek książęcy, stał na drugiej stronie rzeki, na wyniosłem wzgórzu. Później mieszkali tu sstowie, w końcu poszedł w ruinę. Par. M. dek. makowski 3590dusz Grodowe sstwo makowskie w województwie mazowieckiem, ziemi rożańskiej, podług lustracyi z r. 1660 obejmowało miasto Makowi wsie Makowica, Janików, Słoniawy i Smroczek. W r. 1771 posiadał je Antoni Glinka, podkomorzy łomżyński, opłacając zeń kwarty złp. 2913 gr. 23, a hyberny złp. 1012 gr. 26. Na sejmie z r. 1773 1775 stany rzpltej nadały to sstwo w emfiteutyczne posiadanie Łempickiemu, staroście rożańskiemu, łącznie ze starostwem rożańskiem i dzierżawami Chotecką, Czarną i Białą. Powiat makowski gubernii łomżyńskiej utworzony został w 1867 r. z 7 gmin dawnego powiatu pułtuskiego i 1 gm. przasnyskiego. Graniczy on od północy z pow. przasnyskim gub. płockiej i ostrołęckim, od wschodu z ostrołęckim i małą cząstką pow. ostrowskiego, od południa z pułtuskim a od zachodu z ciechanowskim i częścią przasnyskiego. Obszar powiatu wynosi 20. 93 mil kwadr. Rzeka Narew stanowi naturalną granicę powiatu od zachodu a w części i od południa. Obszar powiatu przedstawia płaszczyznę wzniesioną średnio 350 do 420 stóp nad poziom morza i przerzniętą przez doliny rzeki Orzyc i Ruża Ruźca, uchodzących do Narwi. Średnie wzniesienie dolin rzecznych wymosi 280 do 320 stóp. Przez sam środek powiatu od północy ku południowi aż pod Maków ciągnie się wynioślejsza wyżyna, pokryta lasami, bagnami, grupami wzgórz piaszczystych, która dochodzi pod Krzyżewem o 8 w. na północ wschód od Makowa do 530 stóp wzniesienia. Wyżyna ta ciągnie się po obu brzegach rzeki Orzyc i wypełnia obszar między Orzycem a Omulewem i Orzycem a Narwią, stanowiąc linią działu wodnego między temi rzekami. Nachylenie się tej wyżyny, ku Narwi znaczSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 60. niejsze niż ku Orzycowi, sprawia, iż wody jej uchodzą pirzeważnie do pierwszej, Nieżyzna gleba, obfitość błot w północnej części powiatu nad Orzycem i sąsiedniej wyżynie lesistej jest przyczyną słabego stosunkowo zaludnienia. Wsie tu rzadkie i niewielkie. Dopiero około Krasnosielca rozpoczyna się obszar suchszy i ludniejszy. Południowa część powiatu nosi ten sam charakter co sąsiedni powiat przasnyski dawna ziemia ciechanowska; jestto siedlisko drobnej szlachty. Rzeka Orzyc stanowi granicę między obszarami leśnemi i nieludnemi po lewym, a gęsto zaludnionemi bezleśnemi okolicami szlacheckiemi z praw. brz. okolice Makowa mają średnio 360 do 420 stóp wzniesienia, dolina Orzyca pod Makowem 296 stóp, a dolina Narwi na północ od Sielunia 282, podczas gdy sam Sieluń 318 stóp się wznosi. Ludność powiatu wynosi obecnie 52071 dusz, przemieszkujących w 296 wioskach 55 większych posiadłości, jednej osadzie Krasnosielc i jednem mieście. Pod względem rolnictwa, handlu i przemysłu pow. makowski nie przedstawia żadnych właściwości wyróżniających go od innych części gub. łomżyńskiej ob. . Pod względem kościelnym stanowi on dekanat t. n. dyecezyi płockiej, składający się z 11 parafij Czerwonka, Gąsewo, Karniewo, Krasnosielc, Maków, Nowa Wieś, Płoniawy, Różan, Sieluń, Szelków i Szwelice. Pod względem sądowym stanowi jeden okrąg sądu pokoju dla Makowa i dwa okręgi sądów gminnych Maków i Krasnosielc. Pod względem administracyjnym dzieli się na jedno miasto i ośm gmin Karniewo, Krasnosielc, Perzanowo, Ploniawy, Sielc, Sypniewo, Smrock, Sieluń. W powiecie jest 11 szkół pocz. 1kl. ogólnych Rożan, Krasnosielc, Rupino, Drążdzewo, Gąsewo, Nowa Wieś, Płoniawy, Czerwonki, Szelkowo, Karniewo, Łasinki. 2. M. , wś i folw. nad rz. Zelkówką, pow. skierniewicki, gm. Skiemiewka, par. Maków, leży u zbiegu dróg żel. warsz. wied. i warsz. byd. Posiada kościół paraf. murowany z r. 1770 erekcya w Lib. benef. Łaskiego II, 275, 530 pod wezw, św. Wojciecha. R. 1609 był drewniany. Jest tu szkoła początk. 1kl. ogólna. W 1827 r. wś rząd. miała 62 dm. , 468 mk. Par. M. dek. skierniewicki 3091 dusz. 3. M. , wś i folw. , pow. radomski, gm. i par. Skaryszew, odl. 12 w. od Radomia. Posiada gorzelnię, młyn wodny i wiatrak. Ma 73 dm. , 414 mk, , 1697 mr. ziemi dwors. i 1117 mr. włośc. W 1827 r. wś rząd. 65 dm. , 453 mk. W XV w. była to wś krółewska, miała 40 łanów kmiecych, 6 karczem, czterech zagrodników i folwark królewski. Wieś płaciła dziesięciny kustodyi sandomirskiej 30 marek a folw. do Nowego Radomia. Dług. II, 529. Według Tow, Kred. Ziems. 59 Maków folw. M. rozl. mr. 1697 grunta orne i ogr. mr. 1104, łąk mr. 26, pastw. mr. 38, lasu mr. 489, nieuż. i place mr. 40, bud. mur. 16, z drzewa 13; płodozmian 21polowy. Wś M. osad 85, z grun. mr. 783. 4. M. , wś i folw. , pow. miechowski, gm. Rzerzuśnia, par. Szreniawa. Leży przy drodze bitej z Wolbromia do Miechowa, o 8 w. od Miechowa. W XT w. dziedzicem Jan Pieniążek h. Jelita; wś ma 7 łanów kmiecych, 4 zagrodników, dwór i łany folwarczne. W 1827 r. 24 dm. , 172 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 524 grunta orne i ogr. mr. 387, łąk mr, 11, pastw. mr. 18, lasu mr. 93, nieuż. i place mr. 15, bud, mur. 12, z drzewa 3. Wś M. osad 31, z grun. 136. Por. Iwanowice III, 318. 5. M. mr. Nowy i M. Stary wsie, pow. nowoaleksandryjski, gm. Szczekarków, par. Opole. W 1827 r. M. Nowy 19 dm. , 106 mk. ; M. Stary 11 dm. , 68 mk. 6. M. , ob. Makowo. Br. Ch. Maków daw. Stupińce, małe mko, pow. kamieniecki, o 18 w. od Kamieńca, niedaleko traktu poczt. z Kamieńca do Uszycy. Ma 190 dm. , do 2000 mk. , w tej liczbie 1104 włośc, 32 jednodworców, reszta żydzi. Parafia kat. do wsi Zalesiec. Jest tu cerkiew mur. pod wezw. ś. Jana, do której należy 896 parafian, synagoga, gorzelnia, 4 młyny, 25 rzemieślników, urząd gminny, do którego należą M. , Szatawa, Czeczelnik, Werbka, Ormiany, Kisielówka, Humińce, Kołubajowce, Boryszkowce i Beznoskowce 9 starostw, osad 1286; włościan 7268, ziemi w ogóle 5090 dz. , w tem ornej 4292 dz. , grunta dwors. 17011 dz. , w tem 12155 ornej; ogólna ludność 9502. Urząd polic. stan przeniesiony do Szatawy. Aleks. Przeździecki w swoich Podróżach nazywa M. ,, Stolicą kwiatów dla Podola. Klucz M. zprzyległościami mko Szatawa, wsie Werbka, Czeczelnik, Przewrocie, Gniłowody, własność Wacława Raciborowskiego. Ziemi należącej do właściciela mr. 6000; w tej ilości pod lasami do 800 mr. , pod wodami i rzeką do 100 mr. , pod kamiennemi górami do 100 mr. , sianokosów brzegowych do 200 mr. , reszta orne pola doskonałego czarnoziemu pierwszej klasy; podzielone na pięć folwarków, dobrze zabudowanych ciosowemi budynkami, wielkich rozmiarów. Przez majątki te przepływa wąska ale bystro płynąca śród skał rzeka Szatawka, na której na niewielkiej przestrzeni stoi pięknych kamiennych młynów trzynaście dwa z pytlami; po skałach nad brzegiem rzeki rosną piękne lasy dębowe, grabowe, jesionowe etc, obsadzone świerkami; w kilku miejscach dobywają cios bardzo piękny a nawet marmur różowoszary. W wodach rzeki Szatawki, tam gdzie one zatrzymane tworzą stawy, znajdują się ryby bardzo pięknych gatunków, jako to; szczupaki, karpie dwóch gatunków bure i złote, karasie i inne. W samym M. piękny dom mieszkalny piętrowy, z ogromnym ogro dem drzew dzikich, świerków, tuj, sosen, mo drzewi, kasztanów etc, dosięgających rzadkiej wielkości, i z sadami owocowemi, gruszkami i t. d. samych jabłek gatunków 30 z obszer ną oranżeryą; morele, brzoskwinie, winogrady, wszystko to obok wielkiej ilości róż, kwiatów i krzewów, otoczone murami na przestrzeni 75 mr. ; prócz tego są w majątku tym i inne ogrody, z których jeden we wsi Werbce 40 mr. przestrzeni liczy. Sama męska ludność tak ży dowska jak i włościan ludność Szatawy i Gni łowody włościan 320, żydów 606; ludn. M. włośc 515, żyd. 355; ludn. Werbki włośc. 379, żyd. 8; ludn. Czeczelnika włośc 275, żyd. 6; ludn. Przewrocia; wszyscy włościa nie prawosławni, prócz wsi Gniłowody, gdzie 150 szlachty. Majętność ta zostaje prawie od 150 lat w ręku rodziny Raciborowskich, z któ rych Adam, żyjący między 1820 a 1856 r. , sły nął jako doskonały administrator, i jemu to zawdzięcza M. większą część swoich budowli i ogrodów. W majątku tym pełno horodyszcz i mogił starożytnych, bardzo odległe epoki sięgających, jako też okopów i wałów w mku Szatawie z czasów kiedy Szatawa należała do Lanckorońskich, to jest do początku XVIII w. odnoszących się. Dr. M. Maków, mko w pow. myślenickim, na prawym brzegu. Skawy, u ujścia do niej nieznacznych potoków, 377 m. npm. Przez mko, które się rozsiadło na powierzchni 3855 mr. , prowadzi gościniec związkowy od Jordanowa do Suchy. Samo miasto jest gęsto zabudowane przeważnie drewnianemi parterowemi domami, w dolinie otoczonej od północy i południa ramieniem podnóż Babiej Góry 650 m. npm. , które sprawia, że położenie jest przykro górzyste. Grunt, na zboczach górskich wapienno piaszczystokamienisty, jest nieurodzajnym, grzbiet zaś świeci siwym łysym głazem i urozmaica widok szczególniej o wschodzie i zachodzie słońca. Za to w obszernych, starannie utrzymanych, wałami i rowami otoczonych lasach znajduje się wielka rozmaitość drzewa, co ułatwia ludności zarobkowanie i utrzymanie; wyrabiają tu bowiem w wielkiej ilości klepki jodłowe na beczułki solne, których dostarczają do kopalń w Wieliczce i Bochni. W M. znajduje się teraz parafia rzym. katol. , sąd powiatowy dla 10 gmin, 5 obszarów więk. pos. i 18241 mk, urząd pocztowy, notaryat, szkoła dwuklasowa ludowa i apteka. Ludność podług ostatniego spisu z r. 1881 wynosi 2574 osób, z których 72 przebywa stale na obszarze więk. pos. Podług religii jest 2505 rzym. kai, 2 ewang. i 67 izrael. Stan czynny majątku gminnego wynosi 19227 zł. a dochód roczny 252 zł. Oprócz wymienio Maków Maków Maków Maków dział Makowa nych urzędów jest M. siedzibą lekarza, zarzą du dóbr, mianowicie klucza makowskiego, pierwej hr. SaintGenois teraz arcyks. Al brechta, ma kilka lepszych sklepów korzen nych, zajazd i rozwinięty przemysł fabryczny i rękodzielniczy; znajdują się tutaj bowiem huty żelazne z mnichem, fryszernią, walco wnią i gisernią, kopalnie żelaza i kilkanaście warsztatów zduńskich, Ruchowi przemysło wemu i handlowemu dopomaga towarzystwo pożyczkowe Wzajemna pomoc, które w r. 1882 nie mamy bowiem dat statystycznych późniejszych liczyło 1025 członków z 10216 zł. w. a. udziałów. Fundusz rezerwowy tego towarz. wynosi 1738 zł. , koszta administra cyjne 443 zł. a obrót kasowy 30209 zł. w. a. ; Do r. 1882 udzielono pożyczek w kwocie 24202 zł. w. a. W M. odbywa się co czwartek targ a nadto cztery jarmarki 29 stycz. , 1 maja, 7 sierpnia i 19 listop. , na których głównym przedmiotem handlu jest bydło rogate i konie. M. jest starą osadą, albowiem w dyplomie Sę dziwoja star. krak. z r. 1378 Kod. małop. jest wymienioną jako włośc Jana zwanego Hersto Hankona, ale parafią założono dopiero około 1559 r. Podług dyplomatów zachowa nych w arch. kościoła w Zawoi był w r. 1608 w M. kościół drewniany p, t. św. Klemensa i św. Zofii. W 1657 dozwolił Jan Kaźmierz na wrąb drzewa w celu pobudowania domów plebańskich, a 1672 r. dla rozszerzenia ko ścioła. Podobne dyplomata przechowują się także z lat 1683 i 1697 Łepkowski, Roczn. towarz. nauk. krak. z r. 1861. Teraźniejszy kościół został zmurowanym w r. 1828 w stylu rządowym i przechowuje metryki od r. 1643. Na miejscu dawnego kościoła stoi teraz muro wana kaplica, fundacyi Jana Kantego Filasa, w której się raz na rok msza św. odprawia. Parafia dyec. krak. dek. makowski obejmuje Białą, Grzechinię, Juszczyn i Żarnówkę z ogól ną liczbą 8890 rzym. kat. , 2 ewang, i 128 izrael. Pos. więk. ma 30 mr. roli i 127 mr. lasu; mniej. 1473 mr. roli, 101 mr. łąk, 1169 mr. pastw. i 643 mr. lasu. Za czasów rzpltej pols. należał M. wraz z wsiami parafialnemi do sstwa lanckorońskiego, później był włością kameralną. Graniczy na północ z Jackówką, na zach. z Suchą, na wsch. z Żanówką, a na płdn. z Grzechinią i Białą. Mm. Maków, niem. Mackau, 1241 r. Makow, 1369 Macow, 1532 Mokha, wś i dobra, pow. raciborski, nad Cynną i przy dr. żel. głupczyckiej; 57 bud. , 122 dm. , 773 mk. Wś miała 1224 r. prawo na targi, ma 104 osad, 1774 mr. ziemi, kośc. fil. par. Krawarz. Bobra z folw. Rogów i Wydów 2412 mr. ziemi. Niegdyś własność zakonu braci jerozolimskich. F. S. Maków dział, połogie górskie pasmo, wznoszące się po płn. zach. stronie wsi Spytkowic, w pow. myślenickim; od południa opada do do liny pot. Wsiowego, źródlanego ramienia Ska wy. Wznies. 693 m. npm. Br. G. Makowa i Makówka, dawne przezwisko, dało początek nazwom Makowiec Makówka, Makowszczyzna i i. p. Br. Ch. Makowa, Makowo, wś w północnej stronie pow. pińskiego, w gm. chotynickiej, nad rzeką Cną, przy lichej drożynie wiodącej przez pusz cze i brody ze wsi Deniskowicz i Jaśkiewicz w Słuczyźnie do Łosina, osad 7, cerkiew, 27 dusz; dzika, odludna, poleska miejscowość; własność hr. Potockiego. Al Jel. Makowakolonia i M. rustykalna al. narodowa, wsie w pow. dobromilskim, 14 kil. na płn. zach od sądu powiat. w Dobromilu, tuż na wsch. od urzędu poczt. w Rybotyczach. Na wsch. leżą Huwniki, Kalwarya Pacławska, Leszczyny, Sopotnik i Paportno, na płd. Arłamów, Kwaszenina i Jamna Górna, na zachód Jamna Dolna, Borysławka, Rybotycze i Kopysno, na płn. Kormanice, na płn. wsch. Koniusza obie ostatnie w pow. przemyskim. Płd. część obszaru zajmuje las Turnica ze szczytem Suchy Obycz 621 m. , znak triang. na płd. Ku płn. opada obszar coraz niżej Ostry garbek 387 m. ku dolinie Wiara 280 m. , płynącego przez płn. część wsi od zach. na wsch. W dolinie Wiara leżą zabudowania wiejskie 301 m. cerkiew, do koła nich pola, a na płn. narożniku las ze szczytem 400 m. wys. na granicy płn. Wody z obszaru płd. zabiera dopływ Wiaru, pot. Turnica, nastający w płd. części, na płn. stoku Suchego Obycza, a zasilony licznemi strugami od praw. i lew. boku, , płynący w końcu na płn. wsch. i wpadający do Wiaru między zabudowaniami wiejskiemi. Wody z obszaru płn. zabiera dopływ Wiaru, pot. Makowa, płynący od płn. zach. na płd. wsch. Własn. więk. rząd. ma roli orn. 6, łąk i ogr. 6, pastw. 2, lasu 3157; własn. mniej. roli orn. 886, łąk i ogr. 132, pastw. 175, lasu 332 mr. W r. 1880 było 223 mk. w kolonii a 385 w M. rustykalnej między tymi 8 obrz. rzym. kat. , 300 gr. kat. . Par. rzym. kat. w Kalwaryi Pacławskiej, gr. kat. w miejscu dek. dobromilski, dyec. przemyska. Do par. należą Leszczyny i Huwniki z Hruszowem. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Jana Chrzciciela, 1410 r. erygowana. Jest tu tartak wodny o 1 gatrze i 1 pile zwyczajnej. Konsumuje on rocznie 1000 metr. kub. drzewa jodłowego i świerkowego a produkuje 630 metr. kub, desek, łat i brusów, które się odstawia do kolei w Niżankowicach. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do sstwa przemyskiego. W r. 1787 przyłączono tę wieś do klucza dobromilskiego wraz z kolonią niem. w tymże roku założoną. W r. 1464 zatwierdza Mikołaj z Ko niecpola, podkomorzy i starosta przemyski, wójtostwo czyli kniaźstwo Eliasza Wołocha we wsi Makowa A. G. Z. VI, 86. W r. 1578 postanowił król Stefan Batory dla poddanych wsi Makowy, Leszczyny, Jamny i Tyssowy robocizny od pół łanu jeden dzień, od całego łanu 2 dni w tygodniu Arch. bernardyń, we Lwowie. C. t. 337, str. 861. Jest też w M. filiał par. ew. augsb. Bandrów od r. 1783; dom modlitwy z r. 1868; szk. par. , cmentarz ewang. Lu. Dz. Makowa, pot. , dopływ Wiaru, ob. Makowa kol. i Makówka. Makowa góra, na północny wschód od wsi Wiśniowczyka, w pow. podhajeckim; wznie sienie 365 m. npm. Br. G. Makowarsk, mylnie, ob. Mąkowarsk. Makowczyce, niem. Makowczütz, wś, pow. lubliniecki, o 3 mile od Lublińca, par. Dobrydzień ob. ; 35 bud. , 23 dm. , 209 mk. , 16 os. , 375 mr. ziemi, fryszerka. Według Knie do M. należały leśnictwo Kośmidry i fryszerka Podturzy. F. S. Makowerty, góra na płn. od wsi Polan surowicznych, w pow. sanockim, pod 39 32 15 wsch. dłg. g. F. , a 49 28 płn. sz. g. Od zach. płynierzeczka Polańska woda a od płn. Czar ny poi, oba dopływy Wisłoka. Na wsch. od M. , między nią a Wisłokiem, wznosi się goły szczyt Horbki 671 m. . Wzniesienie M. 735 m. npm. Br. G. Makowica, Makowice, wś, pow. makowski, gm. Smrock, par. Maków, w odl. 1 1 2 w. od msta powiat. Maków. Należała do wsi zarobnych ststwa makowskiego, a następnie ekon. Różan. W lustracyi ststwa makows. 1664 r. czytamy Wś Makowica 37 włók, z tych 3 wójtowskich, 1 wybraniecka, zasianych 3, in ne puste leżą. Płacą czynszu etc. razem 29 zł. 22 gr. Wójtostwo przywilejem 20 lutego 1775 r. puszczone prawem emfiteutycznem za 31 złp. rocznie; wybraniectwo liczące 60 mr. , w 1819 r. znajduje się w ręku Jana Koloskiego i opłaca czynszu wieczystego 63 złp. 16 gr. ; w 1831 przechodzi ono w ręce Gawryszewskiego, płacącego od 1834 r. 56 złp. 13 gr. czynszu. W 1819 r. włościanie prowadzą trzypolówkę. Znajdujemy tu w wymienionym roku 7 włościan dwupółwłóczkowych, 1 półtorapółwłóczk. , 9 półwłóczk. , nadto znajdował się szynk i kopcarz z folw. Bazar i 2 półwłóczki, należące do młyna w Bazarze. Wójtostwo, wybrańcy i gromada dawali 10ty snop do se minaryum w Pułtusku Wieś była mierzoną 1803 r. przez geom. Rociknera, liczyła wtedy 1500 mr. R. 1827 dm. 23, mk. 150. W 1840 r. 16 osad rolnych, wybraniectwo, karczma, szkoła, kowal. Por. Jankowo. L. Krz. Makowica, os. , pow. nowogradwołyński, gmina piszczowska, chat 10, należy do Horodyszcz, własność Zawadzkich. L. R. Makowica, wś w pow. limanowskim, leży na płd. stoku lesistej Kamiennej góry, której najwyższy punkt ma 805 m. bezwzględnej wy sokości. Położenie wsi spadziste ku wsch. od 528 m. , gdzie stoją zabudowania folwarczne, do 407 m. npm. , w którem to miejscu jest zbu dowana karczma zwana Nowym Światem, przy gościńcu z Wiśnicza do Limanowy. Wś prze cina kilka nieznacznych strumyków, wpadają cych do Łososiny zlew. brz. a gościniec wdzie ra się do wsi dwiema silnemi serpentynami od Roździela górnego i znowu serpentyną spu szcza się ku Młynnemu. M. liczy podług spisu ludności z r. 1881 mk. 263 rzym. kat. , przy łączonych do par. w Łososinie górnej. Cały obszar ma 498 mr. , z których 166 należy do obszaru więk. pos. Gleba jest lasową, płonną, dla tego pos. więk. uprawia tylko 47 mr. , 16 zajmują past. i łąki a 103 mr. las. Pos. mniej. uprawia 110 mr. , 32 zajmują łąki, 80 past. i nieużytki a 90 mr. las. Głównym środkiem utrzymania ludności jest zarobek w pobliskich wsiach. Ta wś graniczy na płn. z Rozdzielem górnem, na zach. z Kisielówką, na wsch. z La skową a na płd. z Młynnem. Mac. Makowica, część Mikuliczyna, pow. nadwórniański. Makowica, rz. , ob. Makownica. Makowica Zborowska, Na płd. zach. od mka Zborowy w hr. szaryskiem Węg. , na dosyć Wysokiem, od płn. i zach. bardzo stromem i skalistem wzgórzu 673 m. , zarosłem do samego wierzchu gęstą drzewiną, sterczą 448 m. npm. ponure rozwaliny potężnego zamku Rakóczych z zachwycającym widokiem na dolinę Breżnika al. Kamieńca. Zamek ten początkowo nie był tak obszerny, jakim go późniejsze widziały wieki, t. j. XVII i początek XVIII. Najdawniejszą część zamku stanowił niewielki, na samym skalistym czubku góry wznoszący się trzypiętrowy gmach, zbudowany w kształcie podkowy, bez dziedzińca wewnątrz, z wielką i wysoką czworograniastą strażnicą narożną, wznoszącą się od płd. wschodu, niby ocel w rzeczonej podkowie. Pokoiki zamkowe, jak jeszcze łatwo rozeznać, były niewielkie, mury silne, znacznej grubości, wszystko z piaskowca. Później od strony płd. , skąd najłatwiejszy do zamku był przystęp, umocniono go w łuk rozpiętem przybudowaniem, przypierającem ramionami swemi do głównej części zamku, nieco wyżej położonej, a prawdopodobnie równocześnie z trzypiętrowym gmachem na zach. przedłużonej. To przybudowanie półokrągłemi basztami zabezpieczono. Wreszcie opasano całą budowę potężnym murem obwodowym, ubezpieczonym basztami. Wewnątrz przybudowano do tego muru stajnie, komnaty dla służby Makowica Makowerty Makowczyce Makowarsk Makowa Makowice Makowica Makowicze Makowiec Makowicze Makowicze zamkowej i składy. Pod nimi znajdowały się piwnice. Otóż zamek ten zwał się Makowicą. Kiedy ją zbudowano i kto był jej założycie lem, dotąd nie wyśledzono. Pierwszą wzmian kę o tym zamku mamy z r. 1347. Dzierżyli go wtedy Stefan i Jerzy Bubkowie. W XV w. posiadali go Czudarowie z Olnodu, po nich Rosanowieccy. Za Czudarów należały do zamku wsi Dłuhołuka, Nowawieś, Mokrołuh i poło wa Złatego. Zamek ten oblegał Iskra, wezwa ny do Węgier przez wdowę po królu Albrech cie. Czudar Szymon mężnie się tu bronił wraz z Jerzym z Kalnistego. Również podczas woj ny Zapoly ego z Ferdynandem, po zdobyciu przez wodzów Zapoly ego zamku Tai, komen danci załogi zamku M. , Jan z Kalnistego i Ka sper Horvsth, na naradzie odbytej w Preszowie 24 sierpnia 1536 przyrzekli bronić zam ku do upadłego. Mimo to stronnicy Zapoly ego zdobyli M. r. 1536. Lecz już r. 1537 generał cesarski Leonard Jels znowu ją zajął wraz z zamkami Tają i Regecz. Około r. 1522, po wymarciu linii męskiej Rosanowieckich, M. przeszła do Tarczajów, a od nich do Seredów. Pod r. 1574 jako posiadacz M. wspominany jest Andrzej Balassa, żupan nowohradzki. Przy końcu XVI w. do r. 160 M. była własnością Janusza, księcia na Ostrogu, hrabi na Tarno wie, kasztelana krakowskiego. Wziął on te dobra za żoną Zuzanną, córką Jerzego, a wnuczką Kaspra Seredego. R. 1601 sprzedał tenże dobra te Zygmuntowi Rakóczemu, żupa. nowi borszodzkiemu i turniańskiemu, radcy cesarskiemu, za 80, 000 czerw. zł. Ostatnim tych dóbr z rodziny Rakoczych właścicielem był Franciszek Rakoczy II. Nadmienić jeszcze wypada, że w połowie drogi ze Zborowej do Bardyowa wznosi się tuż nad gościńcem cieka wy pomnik, zupełnie podobny do zwykłych kapliczek przydróżnych. Na dość wysokiej trójkątnej podstawie, pod takiemże nakryciem kamiennem, spoczywającem na trzech słupkach kamiennych, umieszczono trzy płyty piaskow cowe. Na jednej z nich następujący czytamy napis Illustrissimus Princeps Dominus D. Janussius Dux in Obstrog Comes de Tarno Pa latinus Wohyliniae cum Susanna Seredi consorte sua hoc opus renovari curavit A. D. M590 die decima nona Julii. Na drugiej pły cie, zwróconej ku drodze, wyobrażony jest Pan Jezus na krzyżu, pod którym klęczą dwie oso by, mające niezawodnie wyobrażać księcia Ja nusza i żonę jego Zuzannę. Na trzeciej zwró conej ku M. nad postacią rycerza napis Hoc est Seredi Caspar Czytelników odnosimy do obszerniejszego dzieła p. t. Br. E. Janota, Bardyów. Kraków 1862. Br. G. Makowica 1. góra lesista, w paśmie Gołogór ob. , na granicy gm. Krosienka z gminą Kimirzem, w pow. przemyślańskim, pod 42 9 38 wsch. dłg. g. F. , a 49 40 42 płn. sz. g. Północne podnóże M. opłuknje pot. Osuszny, przepływając wś Krosienko, poniżej którego uchodzi do Lipy Gniłej; od strony zaś płd. potok Dychtarka. Wzniesienie 384 m. npm. 2. M. , góra i szczyt w zach. dziale Niźnich Tatr, także Upłazami zwanych, na płn. od szczytu Salatyna 1631 m. , między dolinami pot. Ludrowianki od zach. a Salatyńskiego pot. od wsch. , pod 37 2 wsch. dłg, g. F. , a 48 59 45 płn. sz. g. Wznies. 1459 m. npm. Makowice, ob. Makowica. Makowiec, część wsi Suchej Strugi, w pow. sądeckim, na zachodnim stoku góry tejże nazwy ob. . Makowiec, góra lesista, w płn. wsch. stro nie obszaru gm. Suchej Strugi, w pow. są deckim, pod 38 22 57 wsch. dłg. g. F. , a 49 29 51 płn. sz. g. Wody swe wysyła na zach. i płd, do Popradu, a na płn. wsch. do Kamienicy. Na zachodnim stoku, na polanie śródleśnej, legły chaty włościańskie, zwane Makowicami. U zach. stóp, nad Popradem, na wzgórzu 463 m. wysokiem, przy ujściu pot. Roztoki, leżą ruiny zamku Rytro ob. . Znaj duje się tu kapliczka, z pod której można przej rzeć całą dolinę Popradu od Piwniczny i doli nę sądecką. Morawski Sądecczyzna I, 165 opowiada, że tę górę obsadził w r. 1287 swym ludem Jerzy Szowarski, a upatrzywszy sposo bną chwilę, w nocy napadł na kosz tatarski rabujący Stary Sącz i wsparty przez mieszczan i włościan, rozgromił go zupełnie. Lud poka zuje przy kapliczce kamień, na którym miała odpoczywać ś. Kinga, chroniąca się przed Ta tarami, a znaki księżyca i gwiazdy herb Leli wa wyciosane na skale, mają przypominać ten pogrom Tatarów. Mae. Makowicze, wś, pow. włodzimierski, ma kaplicę katol, paraf. Swojczów. Makowicze, uroczysko w Andryjowce, pow. kijowski. Makowicze, wś i karczma w pow. bobrujskim, w gm. hłuskiej, w okr. pol. hłuskim, przy gościńcu wiodącym z miasteczka NoweDorohi i Pastowicz do Hłuska, u źródeł rzeczki Zarudeczny, prawego dopływu Komarówki; wś ma osad pełnonadziałowych 24; miejscowość głucha, poleska, piaszczysta. Al. Jelski. Makowie, wś, pow. dzisieński, gm. Zaleś, dusz 55. Makowie, wś w pow. borysowskim, w gm. mściskiej, przy strudze wodnej kotliny Berezyny, miała osad włócznych po uwłaszczeniu 21; na zach. miejscowość górzysta, na wsch. i płd. ku Berezynie niziny lesiste, łąki obfite. Makowie, wś, pow. lepelski, attynencya Babcza Przysieckich; jest tu młyn wodny fundum Babcze, które razem z folw. Sukniewszczyzną było własnością ks. DruckichSoko Makowica Makowiec Makowisko Makowiec Makowiniec Makowiska Matowista Makowice lińskich, później Teofili z Rajeckich Wieliczkowej, która w r. 1703 przedaje Samuelowi Kazimierzowi Przysieckiemu, sędziemu połockiemu, i dziś w posiadaniu tej rodziny. Ziemi zawiera 1520 dzies. A. K. Ł. Makowiec 1. Duży i M. Mały, wś, pow. radzymiński, gm. Rudzienko, par. Dobre. W1827 r. M. Buzy 12 dm. , 84 mk. , M. Mały 4 dm. , 31 mk. Folw, M. Duży z wsią M. Duży i Sobki rozl. mr. 547 grunta orne i ogr. mr. 330, łąk mr. 36, past. mr. 9, lasu mr. 148, nieuż. i place mr. 22, bud. z drzewa 15, młyn wodny, dwie rzeczki bez nazwy przepływają. Wś M. Duży os. 3, z grun. mr. 10; wś Sobki os. 22, z grun. mr. 343. 2. M. , wś, pow. radomski, gm. i par. Skaryszew, odl. 8 w. od Radomia. Posiada 55 dm. , 342 mk. , 291 mr. ziemi dwor. , 744 mr. włośc. Obszar folw. własność gen, lejtn. Dymitra Anuczyna. W 1827 r. wś rząd. 38 dm. , 277 mk. W XT w. wś królewska tak jak i przyległy Maków ma 10 łanów kmiecych, karczmę i folw. królew. Dług. II, 529. 3. M. , rum. , kol. , pow. lipnowski, gm. Kikoł, par. Chróstkowo, odl. o 7 w. od Lipna. Posiada szkołę początk. , ewang. dom modlitwy, dwa wiatraki, 39 dm. ,. 238 mk. , 856 mr. W 1827 r. 38 dm. , 277 mk. 4. M. , wś i folw. , pow. lipnowski, gm. Kikoł, par, Ossówka, odl. o 7 w. od Lipna, ma karczmę, 31 dm. , 288 mk. , 938 mr. gruntu, 36 nieuż. , w tem 207 mr. ziemi włośc. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folwarków M. i Węglewo, wsi M. , Wysiołek Makowiecki, Sarnowo i Węglewo; rozl. mr. 925 folw. M. grunta orne i ogr. mr. 571, łąk mr. 131, pastw. mr. 54, nieuż. i place mr. 32, razem mr. 788, bud. mur. 3, z drzewa 21; folw. Węglewo grunta orne i ogr. mr. 117, łąk mr. 16, nieuż. i place mr. 4, razem mr. 137, bud. z drzewa 3, wiatrak i pokłady torfu. Wś M. os. 37, z grun, mr. 184; wś Wysiołek Makowiecki os. 37, z grun. mr. 857; wś Sarnowo os. 19, z grun. mr. 170; wś Węglewo os. 8, z grunt. mr. 23. Br. Ch. , pod 42 78 37 Makowiec, góra na płd. wsch. wsi Biłkowczyka, w pow. bohorodczańskim, wsch. dłg. g. F. , a 48 od niej wznosi się Kiczera 785 m. , a na płd. zach. szczyt Pletki 890 m. . Po płd. stronie M. wypływa Biłkowiec, dopływ Biłkowczyka, dopływu Bystrzycy nadworniańskiej. Wznie sienie 750 m. npm. Br. G. Makowiniec, borek w płd. stronie Jaryczowa Starego w pow. lwowskim, na płd. od zabudowań i od stawu, w podmokłej dolinie. Makowiska, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Pajęczno, par. Makowiska. Leży przy drodze z Brzeźnicy do Pajęczna, posiada kościół paraf. mur. , szkołę począt. lkl. ogólną, 93 dm. , 610 mk. , 1318 mr. ziemi włośc. 1054 ornej i 502 mr. dwors. 489 ornej. W 1827 r. M. wś rząd. ma 51 dm. , 461 mk. Kościół paraf. istniał tu już w XV w. Dług. I, 503. Par. M. dek. noworadomski, 2155 dusz. Czyt. Łaski, Lib. ben. I, 526. Matowista, wś w pow. jasielskim, należy do par. rzym. kat. w Kobylanach a sądu pow. i urzędu poczt. w Żmigrodzie, odległym o 5, 5 kil. , leży w okolicy górskiej, lesistej, przy drodze że Żmigrodu do Równego a nad pot. zwanym Taczek, dopływem Iwli z lew. brz. , z którą uchodzi do Wisłoki. W pobliżu zabu dowań dworskich znajduje się niewielki staw. Z 433 mk. rzym. kat. przebywa 41 stale na obszarze więk. pos. Stan. Fichhausera, mającej obszaru 379 mr. roli, 39 łąk i ogr. , 14 pastw. i 116 mr. lasu; pos. mn. 331 roli, 29 łąk i 38 mr. pastw. Szkoła ludowa ma jedne klasę, a kasa pożycz. gm. rozporządza kapitałem 210 zł. w. a. M. graniczą na płn. z Sulistrową, na wsch. z Wolicą i Draganową, na płd. z Łysą górą a na zach. z Siedliskami. Mac. Makowiska 1. dział górzysty na lew. brz. Popradu, tuż nad granicą Węgier i Galicyi w hr. szaryskiem Węg. , między pot. Lipnikiem ob. t. V, str. 276, 6, a pot. Kamiennym, dopływami Popradu; ciągnie się po płn. zach. stronie wsi Lipnika Małego, na płn. wsch. , kończąc się czubkiem, zwanym Perunowym działem 758 m. . 2. M. , góra lesista w północnych działach Niźnich Tatr, w hrab. spiskiem Węg. , między Małą a Wielką Łopuszną ob. t. V, str. 729, ną płd. od wsi Szuniawy Dolnej, pod 37 46 54 wsch. dłg. g. F. , a 49 1 płn. sz. g. Wznies. 933 m. npm. Makowisko, wś i folw. , pow. lipnowski, gm. Osówka, par. Czernikowo, odl. o 14 w. od Lipna. Posiada dom modlitwy ewang. i szkołę począt. Ma 19 dm. , 180 mk. , 687 mr. gruntu, 3 nieuż. Folw. M. należy do dóbr Osówka. R. 1789 wś M. płaciła do Woli 1528 zł. czynszu. Makowisko, wieś w pow. jarosławskim w podmokłej nisko położonej równinie, 195 m. npm. , przy drodze łączącej wś Miękisz Nowy z gościńcem prowadzącym z Jarosławia do Oleszyc. Część północna, zachodnia i wschodnia jest niżej położoną i tworzy częścią łąki, częścią błota. Strona płn. tych nizin nosi nazwę Ogrody, i tutaj znajdują się trzy stawy, z których największy ma kilkanaście morgów powierzchni. Te stawy służą za zbiorniki zbytecznej wody. Południowa część obszaru, składająca się z piasków i glinki, cokolwiek wyżej położona, nazywa się Górkami. M. należy do par. rzym. kat. sądu powiat. i urzędu poczt. w Jarosławiu, oddalonym o 10, 5 kil. i ma cerkiew gr. kat. , drewnianą, parafialną. Vollständiges Ortsverzeichniss z r. 1881 podaje liczbę mieszkańców na 907; szematyzmy duchowne wymieniają 810 gr. kat. i 53 rzym. kat. wyznania. Obszar więk. pos. ks. Czarto Makowo Makownica ryskich ma 152 mr. 67 roli, 30 łąk, 11 past. , 45 lasu; pos. mn. 2342 mr. 951 roli, 439 łąk i ogr. i 952 past. . Par. gr. kat. dyec. prze myska, dek. jarosławski ma dołączoną cer kiew drewnianą w Bobrówce. Ogólna liczba parafian 1301 gr. kat. Na cmentarzu w M. jest kaplica, w której się msza ś. odprawia. Ta wś graniczy na wsch. z Bobrówką, na płd. z Wetlinom, na zach. z Koniaczowem i Szówskiem. Mac. Makowiszcze 1. wś na płd. wsch. granicy pow. mińskiego, nad rz. Usą, w okr. polic. kojdanowskim, przy drodze wodącej z Litwian do Płoskiej, ma os. 15; miejscowość niebezleśna, grunta i łąki piękne. 2. M. , folw. w pow. mińskim, własność Krzyszewskich od r. 1854, około 25 1 2włók; młyny, folusze, czynsze przynoszą około 1000 rubli. 3. M. , folw. w pow. bobrujskim, od r. 1869 własność włościanina Burdziejki, 60 włok. Obszar dwor ski rozparcelowany. A. Jelski. Makowiszcze, wś, pow. kijowski, o 3 w. od mka Makarowa, o 8 od Chwastowa, o 50 od Kijowa, mk. 198, ziemi 1780 dz. , prawie zupełnie lesistej, należy do par. Kolońszczyny. Gorzelnia parowa, własność Bubnowa, 10 robot. , 6437 wiader spirytusu 1881. Makówka, Makówki, os. młyn. , pow. błoński, gm. i par. Grodzisk. Por. Chrzanów. Makówka, ob. Lenie. Makówka, rzeka, ob. Zielówka, Zelkówka, Bzura, Makówka, pot. , wytryska na granicy gm. Koniuszy, w pow. przemyskim, a gm. Kopysna, w pow. dobromilskim; płynie na płd. , tworząc granicę między Rybotyczami a Huwnikami, i uchodzi do Wiaru. Długość biegu niemal 4 kil. Br. G. Makówka, lesista grupa górska w zach. stronie Hołowiecka, płn. stronie Grabowca i zach. stronie Tuchli, w pow. stryjskim. Szczyt 958 m. wys. , leży pod 41 5 30 wsch. dłg. g. od F. , a 48 54 20 płn. sz. Na płn. wpa da ona ku dolinie Hołowczanki, na wsch. ku dolinie Grabowca, na zach. ku dolinie potoku Pszanicznego. Na południowej wznosi się Menczeł do 1014 m. Lu. Dz. Makówki, ob. Makówka, Makówki, os. , pow. średzki, ob. Gaj. Makowlany, wś, pow. sokolski, gm. Nowawola, o 10 w. od Sokółki, ma piękny dwór i kościół katolicki. Dobra z folw. Mościska, w położeniu górzystolosistem, niegdyś królewskie, potem Potockich, dziś Ottona Bachra, 857 dzies. rozl. Makownica, Makowica, rz. , wypływa z jez. Chalińskiego, obraca parę młynów, wpada do Wisły; w latach suchych wysycha. Por. Dyblin, Gołyszew. Makowo, wś nad rz. Śliną, pow. mazowiecki, gm. Piszczaty, par. Kobylino ob. . W 1827 r. 14 dm. , 91 mk. ; obecnie ma 513 mr. obszaru, wiatrak. Makowo 1. wś włośc, pow. wilejski, o 5 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 6 dm. , 47 mk. prawosł. 2. M. , wś pryw. nad rz. Czeronką, pow. dzisieński, o 49 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 4 dm. , 55 mk. 1866. Makowo, wś, pow. piński, gm. Chotynicze; por. Makowa. Makowska Wola, wś, pow. skierniewicki, gm. Skierniewka, par. Maków ob. . W 1827 r. 36 dm. , 371 mk. , wś rząd. Makowski, Makówki, pojedyncza osada, pow. gnieźnieński, ob. Miatki i Gaj. Makowski dział, ob. Maków dział, i tom III, 861. Makowskie, wś szlach. , pow. kolneński, gm. Jedwabne, par. Burzyn. W 1827 r. wś rząd. , 31 dm. , 174 mk. Makowszczyzna 1. os. , pow. wieluński, gm. Dzietrzkowice, par. Wójcin, odl. od Wielunia w. 24; dm. 1, mk. 16. 2. M. , wś i folw. nad rz. Kiewlicą, pow. kalwaryjski, gm. Kirsna Wielka, par. Urdomin, odl. 18 w. od Kalwaryi. W 1827 r. os. rząd. , 1 dm. , 28 mk. ; wś pryw. 13 dm. 75 mk. ; obecnie wś 8 dm. , 42 mk. ; folw. 5 dm. , 31 mk. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 289 grunta orne i ogr. mr. 232, łąk mr. 23, past. mr. 25, nieuż. i place mr. 9, bud. z drzewa 12, pokłady torfu. 3. M. , wś i folw. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Lubowo, odl. 12 w. od Kalwaryi. W 1827 r. było tu 13 dm. , 87 mk; obecnie wś ma 28 dm. , 240 mk. ; folw. 7 dm. , 73 mk. Makowszczyzna, folw. poradziwiłłowski, w pow. mozyrskim, w okr. polic. 4 lenińskim, prawie o w. 3 ku zach. od mka Lenina, miejscowość poleska, grunta lekkie, A. Jelski. Makowszczyzna 1. zaśc. rząd. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 24 w. od Wilna, 2 dm. , 13 mk. kat. 2. M. , hutor szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 14 w. od Oszmiany, 1 dm. , 11 mk. kat. 3. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Postawy, dusz 19. Makowszczyzna, moczarzyste pastwisko w płd. zach. stronie Obiadowa, pow. Kamionka Strumiłłowa. Praepływa je potok Krzywe al. Ohladówka. Makracicy, właśc. Markracicy ob. . Makrauten niem. , ob. Makruty. Makrolohna niem. , mylnie, ob. Mokrolona, Makrupiki, awuls do m. Mozyrza, zasiedlony przez mieszczan. Makruty; niem. Makrauten wś, pow. ostródzki, st. p. Bieża al. Bieżele Biwellen, na granicy b. ziem saskiej i warmińskiej; 1857 r. 108 mk. R. 1349 nadaje Gunter v. Hohenstein, komtur ostródzki, swym wiernym sługom, Miligedziej Hanikowi i Wysoce braciom, 15 włók Makruty Makrupiki Makrolohna Makowlany Makówki Makówka Makowiszcze Makrauten Makracicy Makowiszcze Makowszczyzna Makowski dział Makowska Wola Maksaki w ziemi saskiej na prawie chełm. Ob. Kętrz. O ludn. pols. str. 374. Bracia ci są Prusaka mi ob. tamże, str. 233. Okrąg urzędu stanu cywilnego Olsztynek. Kś. Fr. Maksaki, wś nad rz. Desną, pow. sośnicki. Dawny monaster. Maksakowy łuh, por. Wołkowysk Maksatycha, st. dr. żel. BołogojeRybińsk, 175 w. od Rybińska. Maksen, ob. Muxen i Max, Maksica, ob. Maksyka, Maksiunowo, wś, pow. siebieski, o 3 w. od Siebieża; ma zarząd gminy i. n. nieporockiej, obejmującej 1559 dusz. Maksiuny, wś rząd. nad jez. Pruta, pow. święciański, 2 okr. adm, o 26 w. od Święcian, 9 dm. , 54 mk. kat. 1866. Maksule, dobra. pow. oszmiański, własność Śliźniów. Makswy, dwór, pow. rossieński, par. chwejdańska, własność Grajewskiego. Maksyka 1. leśniczówka na górze tejże nazwy, nad Boryniczami się wznoszącej, nale żąca do obszaru dwors. w Drohowyżu, w pow. bobreckim. 2. M. , Maksica góra znaczna, po zach. stronie Borynicz, w pow. bobreckim, pod 41 52 7 wsch. dłg. g. F. , a 49 29 57 płn. sz. g. Miejsce znaku triang. Wzniesie nie 358 m. npm. Por. Krywula. Br. G. Maksym, część Rzepniowa, pow. Kamionka Strumiłłowa. I Maksymańce 1. wś, pow. święciański, na płd. wschód od st. Duda dr. żel. warsz. peters burskiej, 2 okr. adm. , o 26 w. od Święcian, 20 dm. , 152 mk. katol. 2. M. , wś rząd. nad Niemnem, pow. trocki, 4 okr. adm. , 86 w. od Trok, 10 dm. , 104 mk. , z tego 98 kat. , 6 prawosł. 1866. Maksymanki, wś nad Łowacią w gub. witebskiej. Maksymce, wś nad Niemnem, pow. trocki, 4 okr. adm. , gm. niedzingowska, 95 w. od Trok, 8 dm. , 69 mk. , 4 prawosł. , 65 kat. 1866. Maksymce, cześć Sokolej, pow. mościski. Maksymiec, część Zielonej, pow. nadwórniański. Maksymiec, potok górski w Karpatach wschodnich, w górach sołotwińskich, w obrębie gm. Zielonej, w pow. nadwomiańskim, na granicy tegoż pow. z pow. bohorodczańskim, wytryska z popod Gawora 1563 m. , między nim a Serednym greniem; płynie na płn. wsch. , a przyjąwszy z lew. brz. potok płynący od płn. , zwraca się na płd. wsch. i doliną górską, nad którą od płd, rozpostarł się dział górski Maksymiec 1490 m. a od płn. Stanimir 1549 m. , podąża do Bystrzycy Nadwomiańskiej. Długość biegu 8 kil. Przyjmuje liczne potoki spływające z Maksymca i Stanimira; między nimi znaczniejszy jest pot. Polański. W dolinie tego potoku leży część wsi Zielonej, zwana także Maksymcem. Br. G. Maksymiec 1. góra wznosząca się w płn. stronie obszaru Jasienowa górnego, w pow. kosowskim, pod 42 39 wsch. dłg. g. F. , a 48 12 45 płn. sz. g. Wznosi się 988 m. npm. Od płn. zach, opłukuje ją rz. Rybnica, dopływ Czeremoszu. 2. M. , pasmo górskie w Karpatach wschodnich, w dziale skolskodelatyńskim, w górach sołotwińskich, na obszarze gm. Zielonej, w pow. nadwórniańskim. Za pomocą grzbietu górskiego Maksymca 1563 m. łączy się ten dział górski z grzbietem odrywającym się od przełęczy Bystrej, nad połoniną Bystrą 1426 m. , gdzie biją zródła Bystrzycy sołotwińskiej, a ciągnącym się wzdłuż granicy pow. bohorodczańskiego i nadworniańskiego, w kierunku wsch. Dział M. legł po zach. stronie doliny Bystrzycy nadwomiańskiej. Stok płn. opada do doliny pot. Maksymca, który zabiera jego wody. Stok płd. wysyła swe wody do Salatruka i Bystrzycy nadwomiańskiej. Część wsch. M. zwie się Negrową. Tutaj wytryska pot. Dobromirecki, dopływ tejże Bystrzycy. Postępując od doliny Salatruka na płn. , następnie na wsch. , mamy szczyty 1174 m. , 1212 m. , 1434 m. i 1490 m. Na ostatnim szczycie, najwyższym w tym dziale, umieszczony jest triangul. 3. M. , góra wznosząca się w Karpatach bukowińskich, na granicy gm. Jabłonicy, Koniatyna i Putylli, w pow. wyżnickim, pod 42 38 wsch. dłg. g. F. , a 47 58 płn. sz. g. Wzniesienie M. 1344 m. npm. Płn. wschodni stok pokrywa las Maksymiec, w którym bierze początek pot Dychtenica ob. . Od zach. spływają potoki Dinejs, Dutka i Kalela do Czeremoszu białego. Na grzbiecie tej połoźystej góry rozlegają się połoniny z zabudowaniami halskiemi. Br. G. Maksymilianów 1. os. , pow. kutnowski, gm. Mikstal, par. Lubień; ob. Kąty. 2. M. , kol. nad strumieniem Piaski, pow. sieradzki, gm. Krokocice, odl. od Sieradza w. 34; dm. 11, mk. 77. 3. M. , kol. , os. pryw. i os. karcz. , pow. brzeziński, gm. Ciosny, par. Budziszewice. Kol. ma 34 dm. , 237 mk. , 303 mr. ; os. pryw. 8 mr. i os. karcz. 1 dm. , 2 mk. , 2 mr. Por. Janków. 4. M. , wś, pow. węgrowski gm. i par. Korytnica. Posiada szkołę począt. 18 osad, 20 dm. , 158 mk. , 489 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr Korytnica. 5. M. , kol. , pow. radomski, gm. Radzanów, parafia Wrzeszczów, odl. 23 w. od Radomia, ma 6 dm. , 33 mk. , 250 mr. Maksymilianowizna, ob. Libiszów. Maksymilianowo, wś, pow. włocławski, gm. i par. Lubień. Maksymilianowo 1. niem. Maximilianowo, wś, pow. kościański, 19 dm. , 167 mk. , wszyscy kat, 68 analf. Najbliższa poczta, tel. i Maksymilianowo Maksakowy łuh Maksaki Maksymilianowizna Maksymiec Maksymce Maksymanki Maksymańce Maksym Maksyka Makswy Maksule Maksiuny Maksiunowo Maksica Maksen Maksatycha Maksymiłowo st. kol. żel. w Kościanie. 2. M. , wś, pow. krotoszyński, 8 dm. , 54 mk. , 4 ew. , 50 kat. , 13 analf. Poczta najbliższa i gośc. w Borzęciczkach, tel. i st. kol. żel. w Krotoszynie. 3. M. , wś, pow. bydgoski, 29 dm. , 207 mk. , 161 ew. , 46 kat. , 76 analf. Poczta w Żołądowie o 2 ML, st. kol. żel. i tel. w Bydgoszczy o 10 kil. 4. M. , niem. Maxthal leśnictwo, pow. krotoszyński, 2 dm. , 22 mk. ; należy do księstwa krotoszyńskiego. Poczta w Roszkach. Maksymiłowo, wś w pow mińskim, w oko licy pomiędzy Przyłukami i Wołczkiewiczami, nieopodal dr. żel. brzeskosmoleńskiej, ma osad 4, grunta szczerkowatoglinkowate, miej scowość falista, małoleśna. AL Jel. Maksymow 1. wś i folw. , pow. koniński, gm. i par. Golina, o 16 w. na zach. od Konina, o 3 w. od szosy poznańskiej, należy do dóbr Golina ob. . Ma 95 mk. , 8 mr. ziemi, gleba szczerkowata. 2. M. , folw. , pow. wieluński, gm. Sokolniki, par. Walichnowy, odl. od Wielunia w. 14; dm. 1, mk. 5. 3. M. , wś włośc. i os. karcz. , pow. noworadomski, gm. i par. Wielgomłyny. Ma 10 dm. , 88 mk. , 70 mr. obszaru; os. karcz. 1 dm. , 10 mr. 4. M. , kol. nad rz, Bieliną, pow. brzeziński, gm. Łazisko, par. Tomaszów; kol. ma 8 dm. , 51 mk. , 198 mr. ; os. karcz. 1 dm. , 2 mr. Br. Ch. Maksymów, potok podgórski, wypływa z lasu pokrywającego północnowschodni stok góry Oratyka 642 m. ; płynie parowem leśnym na północ i tworzy wzdłuż Całego swe go biegu, prawie 4 kil. wynoszącego, granicę gmin Krościenka od zach. a Smolnicy od wsch. , w pow. dobromilskim. Od wschodu wznosi się lesista piramidalna góra Ostrykowiec. 605 m. wys. . Uchodzi do Strwiąża. Ujście 398 m. npm. Br. G. Maksymowice, pow. samborski, ob. Maksy. mówka. Maksymowicze, wś włośc. nad rz. Siczewką, pow. wilejski, o 59 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Ilii do m. Radoszkowicz; 15 dm. , 142 mk. Maksymowicze 1. wś we wschodniopołu dniowej stronie pow. ihumeńskiego, nad małym dopływem Niesety, w gm. brodzkiej, przy drodze wiodącej z Sieliszcza do Lipnicy, ma cerkiew, osad pełnonadziałowych 42, grunta piaszczyste, miejscowość odludna, poleska, okr. polic. berezyński. 2. M. , mały folwark w pow. ihumeńskim, w okr. polic. berezyńskim, o wiorst parę na południe od wsi i dóbr Lipnica; miejscowość głucha, poleska, grunta piaszczyste. 3. M. , folw. w pow. ihumeńskim, własność od r. 1873 włościanina Anichewra; około 15 włók. 4. M. , własność ziemska w pow. ihumeńskim, od r. 1873 włościanina Rubasznego; około 15 włók. AL Jel. Maksymowicze, wś, pow. radomyski, śród lasu, nad strugą Bobrem, ma 589 mk. , od 1857 osobną cerkiew paraf. , przedtem należała do par. Martynowicze. W par. prawosł. M. żyje 102 katol. , 202 izrael. We wsi M. jest od 1873 szkoła pocz. F. S. Maksymówka, wś w pow. borysowskim, w gm. chołopienickiej, w okr. polic. chołopienickim, u źródeł rzeki Schy albo Cchy, lewego dopływu Berezyny; ma osad 23, miejscowość dość lesista, grunta lekkie. Al. Jel. Maksymówka, wś nad rz. Sinicą, pow. hu mański, o 50 w. od Chaszczowatej, o 70 od Olwiopola, o 2 w. od Ositnej; 832 mk. , w tem 13 katol. par. Humań, 1676 dz. ziemi. Wła sność Feliksa Jałowickiego; gorzelnia 12 ro bot. , 12086 wiader spirytusu w r. 1881. Cer kiew ś. Paraski. F. , S. Maksymówka, Maksymowice, wś, pow. Sam borski, o 4 kil. od Sambora, o 1 kil. od przyst. dr. żel. Wykoty, st. dr. żel. Nadyby, nad pot. Maksymówka. Roli na obszarze dworskim w dwóch folwarkach 300 mr. , łąk i ogr. 145 mr. , lasu 200 mr. ; gleba czarnoziem z pia skiem, średnio przepuszczalna. Chmielarnia 5morgowa. Płodozmian 9polowy. Zabudowania dworskie murowane. Gmina posiada około 600 mr. ziemi, z tej liczby żydzi mają 50 mr. Cerkiew filialna z r. 1817 do parafii Pianowice. Par. rzym. kat. Łanowice ob. . Wiatrak, cegielnia. Mieszkańcy trudnią się przeważnie kołodziejstwem. Przez terytoryum M. przepływa Strwiąż. W polu od zachodu nad błotem t. zw. okopisko w kwadrat, głę bokim rowem opasane, niegdyś lasem porosłe. Własność niegdyś Siczewskiego, dziś Majew skiej Zofii. R. T. Maksymówka al. Maxymówka, po rusku Maksymówka 1. wś w pow. dolińskim, 12 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Dolinie, tuż na płd. od urzędu poczt. w Wełdzirzu. Na płd. leży Engelsberg al. Angelówka, na płd. wsch. Lolin ob. , na płn. wsch. Grabów, na płn. i zach. Wełdzirz. Wzdłuż granicy zach. płynie Świca i zabiera w obrębie wsi od praw. brz. małe dopływy, z których najznaczniejszy Niagryn, płynący z Lolina od płd. na płn. W r. 1880 było 283 mk. 221 obrz. gr. kat. , 36 rzym. kat. . Par, rzym. kat. w Wełdzirzu, gr. kat. w Lolinie. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Trójcy, cegielnia i fabryka cementu. Ob. Wełdzirz. 2. M. , poszczególne domy w pow. gródeckim. 3. M. , przysiołek, folwark i dworzec kolej owy w Zarudziu w pow. zbaraskim, między Borkami Wielkiemi a Bogdanówką, o 164 kil. ode Lwowa; najwyższy punkt na całej linii dr. żel. Karola Ludwika, 360. 52 m npm. 4. M. al. pod Turkiem, karczma na obsz. dwor. Lubsza w pow. rohatyńskim. 5. M. , grupa domów w Dalniczu Maksymiłowo Maksymow Maksymów Maksymowice Maksymowicze Maksymówka Maksymowska Maksymówka Makuchowa Makszy Maksymowski Obrąb w części wsi Herawice w pow. żółkiew skim. Lu. Dz. Maksymówka, wś nad rz. Bystrykiem, u zbiegu z Dnieprem, pow. kremieńczucki gub. połtawskiej, o 23 w. od m. pow. ; 260 dm. , 1825 mk. Wysoko położona, ma pokład gliny fajansowej. Maksymowo, folw. , pow. drysieński, par. Przydrujsk, 279 dzies. ziemi. Maksymowska, st poczt. w pow. elizawetgradzkim gub. chersońskiej. Maksymowska Buda, wś, pow. radomyski, nad błotem Karasiem, par. prawosł. Maksymowicze, 46 mk. Maksymowski Obrąb, ob. Małachowszczyzna. Makszybołoto, ob. Mokszybołoto. Makuchowa, karczma, pow. hajsyński, gm. i par. Ładyżyn, przy drodze z Gordyjówki do Klebania, na granicy pow. bracławskiego. Makucie 1. wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 4 dm. , 83 mk. , 32 prawosł. , 51 katol. 2. M. , zaśc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol. 3. M. , dwie. wsie, rząd. i włościańska, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 42, od Dziewieniszek 24; mk. ogółem 57, dm. 11 1866. Makuciszki, wś rząd. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 28 w. od Wilna, 6 dm. , 65 mk. , 2 prawosł. , 63 katol. 1866. Makuczale, zaśc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 79 w. od Wilna, 2 dm. , 25 mk. katol. 1866. Makuniów al. Makoniów, po rusku Makunewo, wś w pow. mościskim, 22 kil. na płd. wsch. od Mościsk, 12 na płd. od sądu powiat. , urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Sądowej Wiszni. Na zach. leżą Mokrzany Małe i Szeszerowice, na płn. Dydiatycze i Hołodówka część wsi Kocierzyn, na wsch. Orchowice, na płd. wsch. Woszczańce i Kanafosty, na płd. Rozdziałowice 3 ostatnie miejscow. w pow. rudeckim. Wody płyną małemi strugami z płd, obszaru na płd. wsch. do Wiszenki, a z płn. obszaru na płn. zach. do Wiszni. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie 320 m. znak triang. , na płn. wsch. granicy grupa domów Berec al. Berce. Na płd. wsch. leży las Dąbrowa; w płd. jego stronie wznosi się wzgórze Mogiła. Własn. więk. ma roli orn. 613, łąk i ogr. 216, pastw. 12, lasu 347 mr. ; własn. mniej. roli orn. 923, łąk i ogr. 235, past. 50, lasu 2 mr. W r. 1880 było 1159 mk. w gminie, 37 na obsz. dwor. 1108 obrz. gr. kat. , kilkunastu rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Milczycach, gr. kat. w Mokrzanach Małych. We wsi jest cerkiew. Jest tu torfowisko zajmujące 200 mr. obszaru. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w ziemi przemyskiej. Według inwent. z roku 1768 była w posiadaniu Józefa Miączyńskiego, ssty kamienopolskiego i Katarzyny z Potockich z prow. 5064 złp. 28 gr. , z czego kwarta 1516 złp. 7 gr. Po zaborze sprzedano M. dożywotnikiem za 29300 złr. wedle kontraktu z r. 1776. Lu. Dz. Makunischken niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Tollmingkehmen, urz. stanu cywil. Iszlaudszen; 640 mr. ziemi, 85 mk. 1857. Makunka, góra i szczyt, w głównym grzbie cie Karpat wschodnich, w dziale skolskodela tyńskim, w obr. wsi Chaszczowania, w pow. stryjskim, na granicy Galicyi i Węgier. Wznosi się na płd. od szczytu Jawornika Ma łego 1017 m. do wys. 956 m. npm. Na wsch. płn. stoku bierze początek pot. Sławsko, do pływ oporu. Leży pod 41 2 42 wsch. dłg. g. F. , a 48 45 płn. sz. g. Br. G. Makuny, dwór, pow. rossieński, par. betygolska; własność Janczewskich. Makutra, ob. Makitm; por. Brody. Malachin, al. Mclechin i Malechiny, Malchyn, Malechino, wś niedaleko kolei żel. pilskotczew skiej, nad Czernicą, pow. chojnicki, st. p. i paraf. Czersk o 1 2 mili odl. , sąd okręgowy Chojnice. 1871 r. 539 mk. , 274 kat. , 265 ew. ; ma areału 2236. 84 mr. magd. lekkiej roli, bo jeden mr. przynosi tylko 8 sbr. czystego zysku; dm. mieszkal. było 56, innych budynków 115, paraf. ew. Mokre, kat. Czersk, szkoła ewang. w miejscu, dokąd uczęszczają i dzieci kat. M. należy do starych osad. Zachodzi już w spisie wszystkich podatków komturstwa tucholskiego z XIV wieku, gdzie jest wyliczony między wsiami płacącemi grosz biskupi Ob. Kujot o majątkach bisk. na Pomorzu, str. 15. R. 1325 podaje w. m. Werner von Orselen do wiadomości, że wierny i uczciwy Nucet Nutzet, za dozwoleniem małżonki swej i córki swej, także i wszystkich przyjaciół swoich, przed bratem Dytrychem von Lichtenhain komendarzem świeckim, przed sędzią ziemskim i sądowym, synowcowi swemu Albrechtowi dziedziczność swoje, w której dotychczas mieszka, dał ze wszystkim inwentarzem ruchomym i nieruchomym, także z dochodami, tak iż, gdy pomieniony Nucet z tego świata zejdzie, żaden z przyjaciół jego dóbr tych rekwirować nie powinien. A ponieważ wzwyż wymieniony Albrecht braciom naszym wiernie służył, dla tego chcemy służbę za, . służbę oddać i opuszczamy jemu, jego dzieciom i następcom, krowy i świnie, które od owych dóbr braciom naszym, według prawa i zwyczaju, dawano. Chcemy też, żeby ten Albrecht i jego następcy te dobra w granicach, które wyżej wymieniony komendarz świecki wykazał, wiecznie posiadali. Jednak, gdyby tenże Albrecht tę łaskawą wolność w usługach swoich miał przekro Maksymowska Buda Maksymowo Malachin Makutra Makuny Makunka Makunischken Maksymówka Makuniów Makuczale Makuciszki Makucie Malacina Malacin Malachin Małachin czyć, chcemy, aby braciom naszym służył służbą zbrojną, jak tego będzie potrzeba. świadkami tego są komendarz świecki Dyterych i Fryderyk wójt w Lipnie. Dan w 1325 w dzień Wszystkich Świętych w zamku na szym Lipin Leipe. R. 1406 nadaje w. mistrz. Konrad v. Jungingen wiernemu Augustynowi z Heyensteymu, Hassa nazwanemu, jego pra wowitemu potomstwu i następcom dobra Malachin na prawie magdeb. A lubo też pomienione dobra przedtem na polskiem prawie były osadzone, jednak słusznie i sprawiedliwie za konowi naszemu przypadły. Przetośmy pomienionemu Augustynowi za jego wierną usłu gę magdeb. prawem je nadali i dajemy mu sąd wielki i mały w granicach swoich tylko nad ludźmi swoimi, wyjąwszy prawo gościnne, które sobie zatrzymujemy. I użyczamy onemu wolne łowienie ryb do stołu swego w stru dze Nechwarz nazwanej. Za co nam będzie służył końmi i orężem według zwyczaju pro wincyi przy wszelkiej obronie ziemskiej; bę dzie nam także pomagał nowe zamki budować, stare naprawiać, jak często, albo gdziekolwiek im my albo bracia nasi nakażą. Osobliwie chcemy, jeżeliby się kiedy przytrafić miało, żeby stare prawa na wymienione dobra dane u kogokolwiek się miały znaleść i miały być prezentowane, że listy te nie mają mieć żadnej wartości. Dan w dworze naszym kosobudzkim w bliższą sobotę przed Narodz. Najśw. Panny r. 1416 1406 pewnie. Między świadkami wymieniony Henryk Szwelborn, komtur tucholski. Podług aktów sądowych w Chojnicach mieszkają roku 1622 w Malechinąch Malechińscy, Wawrzyn i Jan; Jan ma 5 włók, które sprzedaje za 1400 zł. a 30 grzyw. Według taryfy poborowej z r. 1648, gdzie na miasta nałożono potrójną, a na wsie podwójną taryfę, płacił Malechiński w M. od 15 włók folwarkowych 18 zł. , Żukowski od 5 wł. i od ogrodu 5 zł. 8 gr. ; karczmarz 1 flor. 10 gr. Ob. Roczn. tow. nauk. w Poznaniu r. 1871, str. 181 186. Według taryfy pobo rowej na symplę z r. 1717 płaci 1 część Malechińska 4 grosze; 2 posiadacz Zubowski 4 gr, ; 3 posiad. Adam Żabiński 3 gr. 13 1 3 de narów; 4 p. Grzegorz Żabiński 2 gr. 4 1 2 den. ; 5 Ponikowski 2 gr. 4 1 2 den. ; 6 p. Pruski 1 gr. 9 den. R. 1870 płaciły Malechiny 340 tal. podatków komunalnych. Szkołę tutejszą odwiedzało r. . 1884 74 katolickich i 64 prote stanckich dzieci, ale pomimo to nauczyciel był ewangel. Okrąg urzędu stanu cywilnego Czersk. Kś. Fr. Malachin, , Wzgórze w pow. stryjskim, ob. Libochora, Malacin wyźni, średni i niźny, al. Małacin słow. Malatin viżny, strendy i niżny, węg. Felsö Malatin, Közep M. i AlsoM. , trzy wsie słowackie, nad potok. Malacinką, lewym dopływem Wagu, w hr. liptowskiem, w pow. mikulaekim, na wschód od Lupczy niemieckiej ob. , a na zachód od Lubelli królewskiej i ziemiańskiej, Krmeszu i Wielkich Włach NagyOlassy. M. wyźni ma dm. 10, mk. 51; M. średni dm. 16, mk. 69; M. niźny dm. 50, mk. 226 r. 1880. Obszar tych trzech wsi obejmuje 752 kwadr. sążni katastr. r. 1880. Należą one do parafii łać. w Lupczy niemieckiej. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było w nich razem dusz rz. kat. 190, ewan. 168, żydów 10, razem 368. Na obszarze M. niżniego nad Wagiem, przy ujściu Malacinki, karczma Hurtowaniec. Ewangelicy wyzn. augsb. należą do gminy ewan. w Lupczy niemieckiej. Sąd powiatowy w Sw. Mikulaszu, urząd podatk. w Rożeniu, st. p. w Lupczy niem. Br. G. Malacina al. Małacina, węg. Malatina, wieś orawska, w hr. orawskiem, w pow. niźnioku bińskim, legła u północnych podnóży Tatr orawskoliptowskich. Graniczy od południa z obszarem gmin św. Anny, Kalamenów i Łuczek w hr. liptowskiem, od zachodu z obsz. Osadki i Pokrywacza, od płn. zach. z Przybyszem, od płn. wsch. z Chlebnicami a od wsch. z Wielkiem Borowem w hr. lipt. . Na południowej granicy tejże wsi, będącej zarazem granicą hr. orawskiego i liptowskiego, wznoszą się szczyty Tatr lipt. orawskich, jak Łomna 1278 m. i Heliasz 1189 m. . Południowy obszar zrasza górny bieg pot, Malacińskiego, który tutaj bierze początek, w kierunku wschodniozachodnim, a zabrawszy z praw. brz. strugę z pod Palenicy, zwraca się na płd. , tworząc piękny, skalisty przełom, zwany Malacińskim wąwozem. Na zach. od wsi wznosi się góra Palenica, 862 m, wys. ; od niej na płd. szczycik bezimienny, 925 m. wys. Na północnym obszarze, również górzystym, wznosi się Paleniczka, 821 m. ; na płn, od niej, na granicy z gm. Prybyszem, szczyt Nad Haty, 811 m. ; a na płn. wsch. granicy z Chlebnicami szczyt Kiczera, 879 m. wys. Na tym to obszarze wypływa pot. Malaciński, dopływ Chlebnicy, płynący na północ. Wznies. wsi pod kościołem 803 m. szt. gen. . Liczy dm. 127, mk. 665, obszaru 3329 kwadr. sążni katastr. 1880 r. . Należy do sądu pow. , urzędu podat. i poczt. w Kubinie niźnym, W miejscu wznosi się kościół pod wezw. Wszystkich świętych. Parafia utworzona r. 1808. Metryki sięgają r. 1779. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 liczy dusz rzym. kat 737, ew. 10, nieun. 70, żyd. 20, razem 837. Br. G. Malacinka al. Małacinka Malatinka, potok górski, wypływa z lasu Błatnika, na północnym stoku Magóry lupczańskiej; wyszedłszy z objęć górskich, przyjmuje z praw. brz, potok Bielę, przepływa wieś Malacin wyźni, średni Malacinka iniżny i pod karczmą Hurtowańcem zlewa swe wody do Wagu z lew. brz. Długość bie gu 11 kil. i pół. Br. G. Malaciński potok 1. potok orawski, wy tryska w północnowschodniej strgnie obszaru gm. Malaciny, po zachodniej stronie góry Kiczery 879 m. ; płynie na północ doliną gór ską, między tą Kiczerą a górą Nad Haty 811 m. , i we wsi orawskiej, Chlebnicach, łączy się od praw. brz. z pot. Wielkim Klinem, two rzy potok Chlebnicki, al. Chlebnicę Wodę, le wy dopływ Orawy. Długość biegu 4 1 2 kil. 2. M. Potok al. Maiaciński pot. , pot. górski, na najnowszych mapach Z. 9, C. XXI Sesirzec, al. Sestrc zwany, nastaje w Malacinie, wsi orawskiej, z połączenia się dwóch strug, we wschodnim obszarze gm. Malaciny, po półno cnej stronie Tatr orawskoliptowskich, płynie zrazu na zachód, poczem minąwszy wieś M. , zwraca się na południe, przerzyna Tatry orawskoliptowskie w kierunku północnopo łudniowym, doliną górską, nad którą od wsch. wzbiły się turnie Heliasza 1189 m. i Paterowy 1209 m. , a od zach. turnie Sielnickiej hory 1051 m. i Sielnickiego hradu 1001 m. . Opuściwszy ten górski wąwóz, zwraca się ku południowemu wschodowi, przyjmuje pod Bu kowiną pot. św. Anny, przepływa wieś Buko winę w hr. liptowskiem, Janoszowce, pomię dzy Hlinikiem i Bobrównikiem, a w Nieżytowcach zlewa swe wody do Kwaczanki ob. , dopływu Wagu. Długość biegu 14 kil. Pędzi młyny w Bukowinie, Janoszowcach, Hliniku i Nieżytowcach. Br, O. Malackowszczyzna, folw. w pow. mińskim, przy drodze wiodącej ze wsi Kucharszczyzny do folw. Proskurowszczyzny, w miejscowości mocno wzgórzystej, nie bezleśnej; od r. 1859 własność Adamowiczów; ma około 3 włók, grunta szczerkowe z glinką. Al. Jel. Malaggen niem. al. StanzTramm, wieś, pow, kłajpedzki, st. p. i urz. stanu cyw. Dawile; 774 mr. rozl. , 61 mk. 1857. Malagra, wś, pow. dzisieński, gm. Jody, dusz 6; należy do dóbr Dowiaty von Brinckena. R. 1866 mk. katol. 9. Malanka czy Malinka. Wś tej nazwy wymieniają A. J. Z. R. w pow. kijowskim jako własność monastyru krasnohorskiego. Malanka, młyn we wsi Długawieś, pow. raciborski. Według Knie os. we wsi Bobro wnik tegoż powiatu Malanken. F. S. Malankowo 1. dok. Malonkowo, niem. Malenkowo al. Mallankowo, dok. Malken i Malkau, wś włośc, pow. chełmiński, st. p. i paraf. kat. Lisewo, okrąg urzędu stanu cywilnego Pniewite pół mili odl. ; paraf. ew. Radzyn Rehden. Ma 3178. 37 mr. magdeb. ; czysty dochód z nich oszacowała komisya na 4558. 31 tal. ; 1868 r. 143 budynków, między temi 77 mieszkał. , 606 mk. , 105 ewang. , 501 katol. W miejscu jest szkoła kat. , do której 1865 r. uczęszczało 118 dzieci kat. i 20 ew. M. istnia ło już przed przybyciem krzyżaków, którzy tu osadzili sołtysa na prawie chełm. Prawdopo dobnie odnosi się przywilej z r. 1434, mocą którego Niklas Salendorf we wsi Malkau położonej w obwodzie lipińskim Gebiet Leipe odbiera 20 włók, do Malankowa. R. 1582 zachodzi w chełmińskich aktach sądowych czcigodny Szymon v. Malinckow al. Malinkowski, niezawodnie sołtys tej wsi. Wizytacja kan. Strzesza z r. 1667 donosi, że przedtem, kiedy jeszcze wszystko w dobrym było stanie stante integritate Bonorum Capitanealium et Villarum, każdy kmieć dawał proboszczo wi w Lisewie korzec żyta i tyleż owsa; r. 1667 atoli był w M. tylko jeden kmieć, pod czas kiedy dawniej było ich 19. R. 1463 po siada M. Mikołaj Działowski, ssta radzyński, gorliwy zwolennik Polaków. Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech. 2. M. , ob. Malinkowo, Kś. Fr, Malanów 1. wś i folw. , pow. łódzki, gm. Puczniew, par. Kazimierz Łaski, Lib. ben. II, 379. Wś ma 15 dm. , 229 mk. , 119 mr. ; folw. 10 dm. , 57 mk. , 1054 mr. ziemi. W 1827 r. 20 dm. , 184 mk. Jest tu gorzelnia z produkcya roczną na 43460 rs. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. i Trupianka rozl. mr. 1128 grunta orne i ogr. mr. 579, łąk mr. 74, pastw. mr. 142, wody mr. 4, lasu mr. 150, zagajniku mr. 150, w osadach mr. 4, nieużytki i place mr. 25, bud. mur. 8, z drzewa 31; płodozmian 5 i 10polowy. Wś M. osad 34, z grun. mr. 112; wś Trupianka osad 10, z grun. mr. 334. 2. M. , wś i folw. , pow. turecki, gm. i par. Malanów Łaski, Lib. ben. II, 70; odl. 10 w. od Turku. Posiada kościół parafialny drewniany, urząd gminny. Wś ma wraz z Rachowem 21 dm. , 355 mk. , folw. 1 dm. , 50 mk. , os. prob. 2 dm. , 11 mk. i 2 os. dwors. , 3 dm. , 11 mk. W 1827 r. było tu 53 dm. , 407 mk. Par. M. dek. turecki 3431 dusz. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folwarków. M, i Rachów; wsi M. , Feliksów, Celestyny i Rachów. Rozległe mr. 1413 folw. M. grunta orne i ogr. mr. 553, łąk mr. 32, pastw. mr. 15, lasu mr. 200, nieużytki i place mr. 47, razem mr. 847, bud. mur. 11, z drzewa 15; folw. Rachowy grunta orne i ogr. mr. 151, łąk mr. 5, lasu mr. 366, nieuż. i place mr. 41, razem mr. 566, bud. mur. 2, z drzewa 3. Wś M. osad 36, z grun. mr. 160; wś Feliksów os. 62, z grun. mr. 750; wś Celestyny os. 19, z grun. mr. 324; wś Rachów os. 8, z grun. mr. 24. Gmina M. należy do sądu gm. okr. V w Cisowie, st. poczt. w Turku. obszar gminy wynosi 8141 mr. i 3138 mk. 1867 r. . 3. M. , os. , pow. wieluński, Malaciński potok Malaciński potok Malackowszczyzna Malaggen Malagra Malanka Malanka Malankowo Malarki Malapartus Malapane Malanowo Malanówko Malaty Malanówko Malatsch gm. Sokolniki, par. Walichnowy, odl. od Wie lunia w. 14; dm. 3, mk. 57. 4. M. , w art, Duchnów mylnie, ob. Malcanów. Br. Ch. Malanówko, wś, pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Ligowo, odl. o 23 w. od Lipna. Ma 13 dm. , 191 mk. , 564 mr. gruntu, 51 nieuż. W tem 10 dm. , 104 mk. , 44 mr. przypada na włościan, reszta na drobną szlachtę. W 1827 r. było tu 15 dm. , 146 mk. B. 1789 wysiewano tu na części Macieja Malanowskiego i 7 częściach szlacheckich 46 kor. żyta, 3 kor. pszen. Propinacya przynosiła 44 złp, Malanowo 1. Nowe, wś nad rz. Skrwą i Czernicą, pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Ligowo, odl. , o 24 w. od Lipna. Ma 21 dm. , 220 mk. , 616 mr. gruntu, 2 nieuż. W tem do włościan należy 1 dm. , 5 mr. 21 mk. , reszta do drobnej szlachty. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. Nowe rozległy mr. 145 grunta orne i ogr. mr. 121, łąk mr. 3, pastw. mr. 3, wody mr. 2, nieuż. i place mr; 16, bud. z drzewa 5. Pokłady kamienia wapiennego i torfu. 2. M. Stare, wś nad rz. Skrwą, pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Ligowo, odl. o 23 w. od Lipna. Ma 29 dm. , 298 mk. , 651 morgów gruntu. Całą ludność wsi stanowi drobna szlachta. W 1827 r. było tu 51 dm. , 375 mk. razem z M. Nowem. R. 1789 wysiewano w M. na 20 częściach szlacheckich 140 kor, żyta; na części zaś Józefa Humieckiego 9 kor. żyta. Malapane niem. , os. , ob. Ozimek; rz. , ob. Mołapanew. Malapartus niem. , os. leśniczego w par. W. Staniszcze, pow. wielkostrzelecki; 13 mr. ziemi, F. S. Malarka, wś i folw. , pow. święciański, 1 okr. polic, mk. kat. 24, żyd. 6, dm. 2 1866; od Swięcian w. 34. Malarki al. Malar i Malary Malarek, niem. Mallar, domena fiskalna w pow, kościerskim, nad Wierzycą; zawiera 306. 96 ha. ; mianowicie 211. 75 ha. roli orn. i ogr. , 51. 20 łąk, 40. 04 pastw. , 3. 35 nieuż. , 0. 62 wody. W Pogutkach najbliższa st. poczt. i urząd stanu cywilu. , 3. 5 kil. odl. R. 1867 było tu 101 mk. , 74 katol, 27 ew. i 74 dm. mieszk. ; paraf. kat. Pogutki; paraf. ew. Skarszewy; szkoła kat. Więckowy; odl. od Kościerzyny wynosi 4 mile. M. były dawniej folwarkiem klasztornym, należącym do opactwa pelplińskiego. Nazwa pochodzi od pierwszego dzierżawcy, jakiegoś Mollera, który pewnie pod koniec XVI wieku wystawił zabudowania gospodarskie na czterech włókach do Więcków należących. R. 636 był dawniejszy krawiec Szymon Burchard z żoną Dorotą Bąbalówną, dzierżawcą, ale kontraktu nie miał, bo opat Leonard Rembowski podpisał go dopiero po trzech latach, uważając, że 40 zł. rocznie, na ktore chciał konwent przystać, za mało było. Kronikarz pelpliński powiada, że w kontrakcie zapisano 60 zł. , ale kasa według umowy tajemnej tylko 40 brała. R. 1647 odebrał ten sam dzierżawca kontrakt ma 30 lat. Budynki, które przed dziesięciu laty był na nowo postawił, spaliły się w lutym r. 1647. Dla tego uwolnił go klasztor od czynszu na 3 lata, po których miał dawać 50 zł. , 8 kapłonów i połowę miodu z barci na jego polu stojących. Ale wojna szwedzka przeszkodziła zagospodarzeniu. Pewnie Burchard umarł w tym czasie, bo r. 1661 daje klasztor zupełnie spustoszałe włóki bez wszelkich budynków na 6 lat Janowi Loechl, który już po pół roku pierzchną, obawiając się wielkiej pracy. R. 1662 wziął Jan Bartek M. na 10 lat za 45 zł. rocznie i obowiązek wystawienia stodoły i stajen. R. 1672 przedłużył mu konwent zapis na 10 lat za 80 zł, dzierżawy. R, 1680 wziął jakiś owczarz te same włóki, bo Bartels pewnie był umarł, na 12 lat, za 60 zł. rocznie i obowiązek wystawienia owczarni. R. 1691 1701 miał dzierżawę Joachim Repki za 80 zł, Ob. Kujot Opactwo pelplińskie, str. 356. Z tekstu objaśniającego do mapy archeologicznej Prus zachodnich, sporządzonej przez Godfryda Ossowskiego, wyjmujemy jeszcze następ. szczegóły Na południowym stoku piaszczystego płaskowzgórza, wznoszącego się nad doliną rz. Wierzycy, w południowej stronie wsi, długa przestrzeń zajęta była cmentarzyskiem z grobów skrzynkowych. Wiatry, zmiatając w tem miejscu warstwy piasków ruchomych, odsłaniały od czasu do czasu liczne grobowiska, które w skutek tego zburzone zostały. Dziś na całej tej przestrzeni widać tylko same szczątki owych zburzonych grobów, mnóstwo skorup od popielnic i ułamki rozwianych wiatrami kości. Nie ma wątpliwości, że liczne też groby samego cmentarzyska mogły tu być grubą warstwą owych nawianych piasków przykryte, co właśnie utrudnia gruntowne zbadanie tej miejscowości str. 48. Kś. Fr. Malarowe, uroczysko koło wsi Lipowego na Ukrainie. Malaśniaki, część Kurnik, powiat jaworowski. Malassow dok. , ob. Malsen, Malatina, ob. Malacina. Malatsch dok. , ob. Malitsch. Malaty, mko, pow. wileński, w 3im okr. polic, o 67 w. od Wilna, na gran. pow. wiłkomierskiego, w jedne prawie ulicę wyciągnięte, półtorej wiorsty długie, nad jez. M. i rz. Sesarką; 2094 mk. , własność hr. HuttenCzapskiego, miejscowej plebanii katolickiej i włościan; niegdyś Pomarnackich. R. 1866 miało 140 dm. , 1197 mieszk. , 80 prawosł. , 392 katol. , 725 żydów. Paraf. kościół katol. śś. Piotra i Pawła, 1700 r. wzniesiony z drzewa przez biskupa Brzostowskiego. Parafia Malassow Malatina Malaśniaki Malarowe Malarka Malaukne Malaty Malawa Malały Malatyńce Malatyszki Malatycze katol. dekanatu giedrojckiego dusz 5210. Filia w Skoduciszkach. Na folw. M. było 1866 r. 17 mk. katol. Gm. M. ma 781 dymów, 8124 włośc. obojej płci. Zarząd gminny w M. Gm. ma 9 okręgów wiejskich, 248 wsi. Okręgi Malaty 1 i 2, Szylniki, Widziniszki, Kazimirowo, Czulsk, Biebrusy, Bijuciszki, Inkietry. Malały, jez. w pow. wileńskim, na gran. wiłkomierskiego, niedaleko mka t. n. ; 6 w. dł. , do 1 1 2 w. sz. Ż niego wypływa rz. Sesarka. Malatycze, wś rząd. nad strugą Dunajczykiem, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 18 w. od Szczuczyna, 12 dm. , 89 mk. 1866. Malatycze, , mko, pow. czerykowski, o 35 w. od Czerykowa, o 20 od Mścisławia, o 8 od Krzyczewa, nad Czarną Natoną Kapotą. Wspominane jako mko już 1784 r. , było niegdyś własnością metropolity Siestrzeńcewicza, który zbudował tu kościół według planu katedry śś. Piotra i Pawła, 32 razy od niej mniejszy, w r. 1835 zmieniony na cerkiew prawosł. Było tu 1859 r. 41 dm. , 213 mk. Już 1676 r. Włodz. Kamiński miał tu fundować klasztor dominikanów. Według ściślejszych źródeł M. należały w 1622 r. do Aleksandra Kamińskiego; w 1647 dziedzictwo Jana Kamińskiego, który otrzymuje przywilej w r. 1647 maja 6 na mostowe w Malatyczach i Myszkiewiczach; 1676 r. Włodzimierz Dadzibóg Kamiński, podkomorzy mścisławski, córce swojej Katarzynie Siesickiej ustępuje M. ; r. 1681 Michał i Katarzyna Siesiccy przedają M. Janowi i Katarzynie z Zygmuntowiczów Zembockim, ze wsiami Szczerbasze, Hłupiki, Bajówka, Mickiewicze etc. za sumę 130000 złp. ; dalej przechodzą M. do Makowieckich; w r. 1763 Antoni i Katarzyna z Zubowskich Makowieccy przedają M. Mikołajowi Łopacińskiemu; ten przyłącza M. do swych przyległych dóbr Łopacina i przekazuje w r. 1767 synowi swemu Janowi Nikodemowi Łopacińskiemu, ten zaś w r. 1773 ustępuje bratu swemu Tomaszowi, który 1778 przedaje M. z Łopacinem Siestrzeńcowieżowi; później od jego sukcesorów nabywa Floryan Porębski; r. 1859 sprzedane zostały z licytacyi za dług bankowy i kupił je pułkownik inżenierów Aloizy Boguszewski. W M. w r. 1775 było dusz rewizyj. 487 a razem z Łopacinem dymów 156. Czyt. Tyg. illustr. z r. 1872 No 248. Malatylce, zaśc. rząd, , nad rz. Dzisną, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 33 w. od Swięcian, 1 dm. , 12 mk. katol. 1866. Malatyn, wś, pow. rówieński, niedaleko Hubkowa. Malatyn, dobra, pow. witebski, dziedzictwo Żabów. Malatyn w hr. liptowskiem, ob. Malacin, Malatyńce, Maktinec, Malatinetz, rusk. Malatyńci, wieś parafialna w pow. kocmańskim, ma od płn. wsch. obszar Szyszkowiec i Jużyńca, od wsch. obsz. Stawczan, a od płd. obszar Chliwisk. Obszar M. od zachodu przytyka do obszaru wsi Stecowy, w pow. śniatyńskim. Leży zatem na pograniczu Bukowiny z Galicyą. Przepływa M. potok Młynówka, płyną cy od płn. zach. na płd. wsch. i zlewający swe wody w Stawczanach do Sowicy, lew. dopły wu Prutu. Jest tu wielki staw, zasilany wo dami tegoż potoku. Na płn. granicy z Szyszkowcami wznosi się wzgórze Kopanica, 285 m. wys. ; na południu zaś góra Maletyniec, 308 m. wys. Południowy kraniec wsi leży 229 m. npm. Na obszarze dwors. jest 39, włośc. 1085, razem 1124 mk. 1880 r. . Młyn i fol wark. Cerkiew grecka nieunicka. St. poczt. Stawczany. Br. G. Malatyszki, zaśc. rząd. nad Wilią, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 23 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Malaukne niem. , struga, pow. nizinowski. Malavilla dok. , ob. Zławieś, pow. gdański. Malawa z Boreczkiem i Wilkowyją, wieś, pow. rzeszowski, zabudowana wzdłuż małego dopływu Wisłoka z praw. brzegu, po południowej stronie gościńca z Rzeszowa 7 kil. do Łańcuta. Urodzajna równina podnosi się ku południowi, tworząc małe pagórki, pokryte lasem. Na zachód od głównej grupy domów, także nad potokiem, zabudował się przysiołek Wilkowyja z folwarkiem Wadanówką. Od najwyższego punktu na południu, gdzie stoi murowany kościół św. Maryi Magdaleny, zbudowany przez ks. Jerzego Lubomirskiego, do północnego krańca wsi przy stawie, zniża się teren z 399 na 234 m. npm. W samym środku wsi stoi obszerny kościół parafialny, wymurowany w r. 1722 przez Józefa Pinińskiego, cześnika żytomirskiego. M. liczy 457 mk. , którzy, oprócz 23 izrael. , wyznają religią rzym. kat. , ma dom ubogich założony 1644 r. przez Mikołaja Ligęzę Spytka, dziedzica Rzeszowa, zakład ubogich dla wspierania sześciu starców składający się z domu, 40 mr. pola i kapitału 1757 zł. , którym zawiaduje pleban, i kasę pożyczk. gm. z kapit. 378 zł. w. a. Obszar więk. pos. Hel. hr. Ostrowskiej wynosi 430 mr. roli, 37 mr. łąk i ogr. , 22 mr. pastw. i 69 mr. lasu; mniej. 1106 mr. roli, 118 mr. łąk, 113 mr. pastw, i 252 mr. lasu. Podług aktów grodzkich nazywała się ta wieś pierwotnie Lichtenaw i była r. 1424 kolonią niemiecką, ale oryginalnego dokumentu niema, gdyż się spalił. W aktach biskupich jest wspomnianą pierwszy raz w r. 1549. Utrzymuje się tradycya, że w miejscu, w którym się wznosi teraźniejszy kościół famy, stała pierwotnie cerkiew grecka, zamieniona na kościół przez Mikołaja Spytka, co nie zgadza się z dokumentami oznaczającemi Malawę jako kolonią nie Malatylce Malatyn Malawa miecką Lichtenau jasne błonie Clairvaux wskazuje, że kolonią założono na porębie. Ta wieś graniczy na zachód ze Słociną, na połu dnie z Nowemi Budami i Cierpiszem Górnym, na wschód z Budami a na północ z Krasnem. Mac. Malawa, wieś, pow. dobromilski, o 34 kil. na płn. zach. od Bobromila, 7 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Birczy. Na płn. zach. leży Lipa Dolna, na płn. wsch. Bircza Stara, na. płd. wsch. Leszczawa Dolna, na płd. zach. Dobrzanka, na zach. Brzyżawa. Przez wieś płynie potok Malawka, zwany w górnym biegu także Brzyżawką ob. al. Lipą ob. . Wchodzi on tu z Lipy Dolnej, płynie na płd. wsch. , potem skręca na płn. , w końcu na płn. wsch. i wsch. , a tworząc ostatecznie granicę płn. wpada do Stopnicy. Od praw. brz. przyjmuje on w obrębie wsi Dobrzankę, wchodzącą ze wsi tej nazwy a płynącą na płn. wsch. W środku obszaru i na płn. zach. , głównie w dolinie Malawki i Dolnej Dobrzanki, leżą zabudowania wiejskie 499 m. najwyższe wzniesienie we wsi. Część wsi zwie się Malawką. Na płn. wsch. leży las Czerteż ze szczytem 410 m. wys. Włas. więk. ma roli om. 256, łąk i ogr. 34, pastw. 40, lasu 177 mr. ; włas. mniej. roli orn. 464, łąk i ogr. 57, past. 75, lasu 124 mr. W r. 1880 było 462 mk. w gminie, 37 na obsz. dwor. 460 obrz. gr. kat. , reszta rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Leszczawej, gr. kat. w Lipie. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. jednokl. Lu. Dz. Malawa, góra pokryta łąkami górskiemi, w obr. gm. Delatyna, w pow. nadwóniańskim, po wschodniej stronie rz. Prutu, pod 42 17 25 wsch. dłg. g. F. , a 48 29 33 płn. sz. g. Wznies. 844 m. npm. Zachodni stok opada stromo ku Prutowi; od strony południowej płynie ku zachodowi pot. Pidhirski, zlewający swe wody do Prutu. Br. G. Mala Weska, węg. Kisfalu, wś w hr. szaryskiem Węg. , n. rz. Hernadem, kościół kat. filial, łąki, 469 mk. H. M. Malawka, wś, pow. sieński, gm. Bóbr, jeszcze między 1870 80 dziedziczna włość Szołkowskich, obecnie Wilhelma Faasa. Ziemi używalnej 616 dzies. , nieuż. 90 dzies. A. Ch. Malawka al. Malawa, nazwa dolnego biegu pot. Lipy, zwanego w górnym biegu Brzyżawką, Ob. Lipa, t. V, 247. Por. Dobrzanka, Malawki 1. wś, pow. dzisieński, gm. przebrodzka, dusz 15. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. czereska; dusz 11, R. 1856 było 3 dm. , 25 mk. prawosł. Malawki 1. okolica zasiedlona dzierżawcami, o milę na południowschód od Mińska litewskiego, nad Swisłoczą, w miejscowości falistej, bardzo dogodnej, grunta żyzne, glinkowate, łąki wyborne, osad 23, włók przeszło 47, od r. 1880 własność mrzędnika Chomemtowskiego, dana za nagrodę. Ceny dzierżaw wysokie. Królewszczyzna M. w województwie mińskiem, wspomniana w lokacyi wojska 1717 r. , płaciła hyberny, czopowego, podymnego 100 zł. ; ob. Vol. Leg. VI, str. 189, wyd. Ohr. 2. M. , ob. Molawki. Al Jel Malawszczyzna, wś i folw, w pow. nowogródzkim, w gm. horodziejskiej, w okr. polic. mirskim, nad rzeczułką, dopływem Uszy, w pobliżu stacyi Horodziej, brzeskosmoleńskiej dr. żel. ; wieś ma osad 11 w glebie wybornej. Maląka al. Małanka, rzeczka, nastaje w zach. stronie gm. Małej, w pow. ropczyckim, na wsch. pochyłości góry Kamieńca 460 m. ; przepływa wieś Małą w kierunku wschodnim i na obszarze Niedźwiady zlewa swe wody do Wielopolki z lew. brz. , łącząc się przy ujściu Niedźwiadki. Bługość biegu 8 kil. Źródła le żą 390 m. , ujście 240 m. npm. Br. G. Malbork al. Malborg, niem. Marienburg dok. Castrum S. Mariae, Margenborg, Maryngburgh, Marginburg, Marienborch, Mergenburg, Martenburgk, Mergenborch, Mariaburgum, miasto pow, w Prusach zachod. , w obwodzie regencyi gdańskiej, nad praw. brz. Nogatu, 6 mil na wsch. od Gdańska, 4 mile na zach. od Elbląga, 69 kil. od Iławy, 149 od Mławy odległe. Najpiękniejszą ozdobą miasta jest starożytny zamek krzyżacki, który dominuje nad Żuławami całemi. Tu rezydowali wielcy mistrzowie krzyżaccy od r. 1309 1457, tu nieraz ważyły się losy Pras całych. Sądzą, że został zbudowany na podobieństwo pałacu dożów w Wenecyi, gdzie zakon krzyżacki miał swą siedzibę od r. 1291 do 1309. Po upadku zakonu podupadł i zamek; dopiero w ostatnich latach podnosi się powoli z gruzów. O p i s z a m k u. Zamek malborski, pałac, twierdza i klasztor zarazem, tworzył pierwotnie regularny równoległobok, dłuższą osią w przybliżeniu z płd. ku płn. ustawiony. Rozmiary jego są zwłaszcza na średniowieczną budowę olbrzymie; długość wynosi bowiem około 600 m. , a przeciętna szerokość 270 nu, tak, że cała powierzchnia, przez istniejące jeszcze lub już zburzone zabudowania zamkowe zajęta, oblicza się na 16, 2 ha. , czyli 28 mr. Siedziba wielkiego mistrza przenosiła zatem obszarem prawie sześć razy zamek na Wawelu, bo ten był tylko 350 m. długi i 200 m. szeroki, i była znacznie obszerniejszą od dzisiejszej rezydencyi cesarskiej w Wiedniu i od królewskiego pałacu w Berlinie, który jest tylko 160 m. długi a 90 m. szeroki. Zamek malborski składał się dawniej z trzech części 1 z przedzamcza, 2 ze średniego i 3 z wysokiego zamku. Wysoki i średni zamek miały kratałt czworoboków i były z trzech stron otoczone przedzamczem. 1 Przedzamcze zostało zbudo Malbork Maląka Malawszczyzna Malawki Malawka Mala Weska Malawa wane dopiero za czasów w. mistrza Dytrycha von Altenburg 1335 41. Było zaś opasane murem i basztami, palisadą i fosą. Na przedzamcze prowadziły 3 bramy szewcka od miasta, wodna od mostu na Nogacie i nowa od wschodu. Po zachodniej stronie wchodziło się szewcką bramą na mały dziedziniec, w którym stała szkoła z kaplicą ś. Mikołaja i warsztat siedlarski z magazynem, a przez most mikołajski dostać się było można obok bramy wodnej na właściwe przedzamcze. Tu była łaźnia, w której cyrulik mieszkał i warsztat płatnerski; dalej wielkie 4piętrowe zabudowanie, stanowiące w przyziomie stajnie na 400 koni, a w wyższych kondygnacyach olbrzymie spichlerze, w których nieraz setki tysięcy centnarów zboża leżały, nie tylkona potrząby wojska, ale i na spekulacyą. Za tym budynkiem urządzono sadz na ryby, naprzeciwko zaś stajnie dla bydła, a w ich bliskości mieszkanie zawiadowcy spichlerzy i stajen. Cała ta część przedzamcza leżała między Nogatem a młynówką, t. j. akwaduktem, zbudowanym już w XIII stuleciu, za czasów mistrza ziemskiego Mangolda von Sternberg, krótko po, założeniu zamku. Tym 45 klm. długim akwaduktem sprowadzano z balewskiego jeziora Baalau wodę do fos miejskich. Akwadukt ten służy jeszcze dziś, co świadczy o znakomitej technice inżenierów krzyżackich. Nazwa młynówka pochodzi stąd, że woda jej obracała i dotąd obraca liczne młyny. Północną część przedzamcza zajmowały przeważnie stajnie dla koni dostojników, mianowicie dla koni w. mistrza, podskarbiego, w. komtura i dla koni pocztowych, na których kuryerzy przewozili listy; pocztę bowiem urządzono już zupełnie systematycznie w r. 1276, kdżdy list zapisywano w księgę, a na liście notowano datę jego oddania na pocztę r wysyłki do ostatniej stacyi. Główne zabudowanie wschodniej strony przedzamcza stanowił arsenał z przyległościami, t. j. mieszkaniem zawiadowcy arsenału, rusznikarnią, gdzie wyrabiano łuki i strzały, składem narzędzi, magazynem machin wojennych, kuźnią, ludwisarnią, mieszkaniem kowali, składem węgli i mieszkaniem ludwisarza. Tu także stała szatnia i mieszkanie szatnego. Prócz tego znajdowało się po tej stronie mieszkanie owczarza i t. z. stara piekarnia. Kiedy małżonka Witolda w r. 1400 odwiedziła M. , a reguła zakonna w zamku umieścić jej nie dozwoliła, urządzono dla niej w owej starej puszkarni tymczasowe mieszkanie z wielkim przepychem. W środku przedzamcza znajdował się na wschodniej stronie po lewej ręce kościół św. Wawrzyńca z lazaretem dla pachołków die Knechtinfirmerie i cmentarzem dla nich. Wzdłuż młynówki ciągnęły się długim szeregiem warsztat bednarski, mieszkanie piwniczego, browar i kuchnie, piekarnia i rzeźnia. Niedaleko od rzeźni, tuż nad brzegiem Nogatu wznosi się po dziśdzień baszta maślankowa, 25 m. wysoka; nazwa ta, powszechnie utarta, opiera się na podaniu, jakoby chłopi żuławscy, w skutek dobrobytu, tak byli spanoszeli, iż w, mistrz, aby ich butę ukrócić, kazał im do zaprawy przy budowie tej baszty zamiast wody maślanki używać. Ale to pewnie tylko bajka, bo właściwie zwała się ta wieża, r. 1412 zbudowana, pierwotnie okrągłą, a nazwę wieży maślankowej dano jej ledwie dopiero około r. 1596, kiedy ststa malborski Kostka 4ch radnych z Lichnów, którzy przy dostawianiu masła i mleka bardzo hardo się brali, kazał w tej wieży zamknąć za karę. W tej wieży umieścił Mickiewicz w swoim Konradzie Wallenrodzie Aldonę; być może, że słyszał był coś o jakiejś zamurowanej niewieście w tych stronach, ale tą była błogosławiona Dorota, która się r. 1347 urodziła w Mątwach ob. , a ostatnie lata przepędziła w Kwidzynie, gdzie zmarła r. 1394. Oprócz wymienionych zabudowań obejmował środek przedzamcza jeszcze magazyn z obszerną jadalnią dla czeladzi i najemnego żołnierstwa, mieszkanie płatnerza, aptekę, skład drzewa, skład kul kamiennych i mieszkanie kamieniarzy, którzy je wyrabiali; tu także był plac ciesielski. Z całego przedzamcza, które dzisiaj przecina droga żelazna z Berlina do Królewca, pozostały do tej chwili fortyfikacye zewnętrzne ze starożytnym murem, wieżyczkami i basztą maślankową; oprócz tego stoi częściowo odrestaurowany kościół ś. Wawrzyńca z sąsiedniemi budynkami, zajętemi obecnie przez władze sądowe i arsenał z przyległościami zamieniony na skład soli; wszystko to przebudowano do niepoznania. 2 Z przedzamcza prowadził zwodzony most na oddzielnej fosie do średniego zamku, najznakomitszej części warowni, stanowiącej właściwe mieszkanie w. mistrza. Tutaj w skrzydle północnem znajdował się lazaret rycerski; dziś mieszczą się tam wojskowe kancelarye. W skrzydle wschodniem było na parterze mieszkanie pachołków i giermków, a na piętrze były sale gościnne i mieszkanie w. komtura; dziś jest to skrzydło po części opuszczone, po części użyte na składy wojskowe. Zachodnie skrzydło mieściło potężny, przez dwa piętra sięgający refektarz zakonny i mieszkanie w. mistrza. Ta część średniego zamku jest najlepiej zachowana i nieźle odnowiona. Zawiera cztery piętra. , Najniższą kondygnacyą stanowi piwnica, w której za czasów krzyżackich nieraz 600 beczek wina leżało. Ciężkie, olbrzymich rozmiarów sklepienie, odpowiadające co do podziału osi sklepieniom refektarza po nad nią się znajdującego, wyrasta nakształt potężnych koszów z trzech głazów. Silne sklepienne żebra ogromnych Malbork Malbork o kwadratowym przekroju nadają całości charakter korzeni olbrzymich drzew, których pnie, przechodząc jako słupy granitowe przez wszystkie piętra, kończą się na najwyższem lekką koroną palmistych sklepień. Po nad piwnicą leżały na drugiem piętrze mieszkania dla służby i spiżarnie dla stołu, w. mistrza; tu stały jeszcze piece, o których także wspomnieć warto. Sposób bowiem, w jaki ogrzewano na zamku sale, był pewnie jedyny w swoim rodzaju. W piecu, wzniesionym w piwnicy, rozgrzewano kamienie do wysokiej temperatury; po wygaśnięciu ognia, a wiec po ustaniu dymu, zamykano komin zasuwką, a ciepłe powietrze, buchające z kamieni, prowadzono kanałami pod posadzkę sal ogrzewać się mających, dokąd je wypuszczano za. pomocą ruchomych metalowych pokryw, osadzonych w węgarach ciosowych. Piece są obszerne, sklepione, a w pół wysokości plaskiem sklepieniem z kilkoma otworami raz jeszcze przedzielone; przedział ten jest poprostu murowanym rusztem, pod nim się pali, a na nim leży 5 8 metrów sześc, kamienia, wedle objętości miejsca, dla którego ogrzania piec jest przeznaczony. Są w ogóle cztery piece, jeden największy ogrzewa refektarz zakonny, dwa ogrzewają mieszkanie w. mistrza, gdzie zresztą prócz tego są i kominki a więc zupełnie tak jak i dzisiaj w wykwintnych mieszkaniach, a czwarty opala piętro pod mieszkaniem w. mistrza. Trzy piece zreperowane zostały w r. 1823 i jeszcze dziś ich używają; dają przy zewnętrznej temperaturze 10 R. , w salach 14 do 18 R. Konsumują jednak bajeczną ilość drzewa, o które krzyżakom widocznie nie chodziło. Czwarty piec daje mało ciepła i fatalny zapach. Należy mieć na uwadze, że w czasach j założenia tego centralnego ogrzewania, t. j. w drugiej połowie XIV w. , nie znano w całej Europie innego opalania, jak tylko za pomocą otwartych kominków lub przenośnych żelaznych niecek, w które żarzące węgle kładziono; nigdzie też nie istnieją z tego czasu nawet ślady podobnych jak tu urządzeń. Ob. Moraczewski Zamek krzyż. w Malborgu, Lwów 1882, str. 39 40. Na 3ciem piętrze mieścili się w 4ch, . na ośmiobocznych granitowych filarach pięknie sklepionych pokojach, sekretarze; piąty zawierał dziś do Królewca przeniesione archiwum zakonne, a oboczna sala z dwudziestocztero żebrowem palmistem sklepieniem, na trzech wysmukłych granitowych filarach spoczywającem, to refektarz zakonny, 96 stóp długi, 48 st. szeroki i 29 st. wysoki. Nie ma sklepienia, tak mówią znawcy, któreby pod względem lekkości konstrukcyi, wykwintu form, wzorowego stosunku podpór do mas podpartych, z tem arcydziełem sztuki budowniczej rywalizować mogło. W tej sali jadano Słownik geograficzny. Tom V Zeszyt 60. wspólnie, grywano w szachy i warcaby, tu wyprawiano solenne uczty dla gości, tutaj im pewnie odbył się ów sławny popis śpiewaków, przy którym w. mistrz Winrych von Kniprode ofiarować kazał na szyderstwo Rixelowi, bardowi staropruskiemu, śpiewającemu dla krzyżaków niezrozumiałe pieśni, miskę zakrytą, zawierającą sto próżnych orzechów z ironicznym wierszykiem. Salę tę oświetla od strony dziedzińca sześć, a od strony Nogatu ośm ogromnych dwułucznych okien kolorowych nowszej daty. Na jednem z nich wymalowany jest krzyżak, na drugiem widać praskiego landwerzystę. Pod ścianami są dwie kamienne ławy. Obok refektarza zakonnego była kuchnia, do której otworem, urządzonym w kluczu sklepienia, z piwnic pod kuchnią windować można było zapasy spiżarniane. Najwyższe i najpiękniejsze czwarte piętro obejmowało prywatne i urzędowe apartamenta wielkich mistrzów. Tu wchodzimy najprzód na 20 m. długi, krzyżowem sklepieniem bogato przesklepiony a ogromnemi oknami ślicznie zakończony krużganek, w którym się zwykle trzymały straże i gdzie przy solennych uroczystościach przygrywała muzyka. Tu znajduje się także ozdobny kamienny otwór wewnętrznej, przeszło 30 m. głębokiej studni, opatrującej zamek w wodę. Z krużganku prowadzą niskie stosunkowo drzwi do wielkiego refektarza, sali audyencyonalnej w. mistrzów, w której przyjmowali znaczniejszych gości, książąt, rycerzy i posłów zagranicznych, gdzie też na ich cześć odbywały się wspaniałe uczty. Chociaż sala ta mierzy 15 m. w kwadrat, to jednakowoż całe szesnastożebrowe sklepienie palmiste wspiera się na jednym tylko granitowym 1 1 2 stopy średnicy mającym filarze. Dziesięć ogromnych, dwoma rzędami salę obiegających kolorowych okien, rzuca w nią z trzech stron rzęsiste światło. Okna te są nowszej daty, tylko ciosowe krzyże w nich są stare. W wyższym rzędzie są różne sceny z historyi krzyżaków, w niższym zaś rzędzie są herby i nazwiska dawców. Na 1szem oknie widzimy fundacyą zakonu 1190 r. pod murami miasta Akkon; na 2giem podaje papież Honoryusz III w. mistrzowi Hermanowi Ton Salza pierścień na znak wyniesienia go do godności książęcej; 3cie okno przedstawia tegoż samego mistrza odbierającego od cesarza Fryderyka II, czarnego orła jako herb; na 4tem widać zburzenie klasztoru oliwskiego przez pogańskich Prusaków; na 5tem założenie miasta Torunia; na 6tem wjazd w. mistrza Siegfrieda vou Feuchtwangen do Malborga r. 1309; w 7mem oknie wmieścił artysta portret Henryka von Hohenlohe, odbierającego od Ludwika IX, króla francuskiego, złotą lilią dla herbu swego r. 1294; w 8mem Konrad Zoll60 ner von Rothenstein przyjmuje angielskich po słów r. 1385; 9te okno przedstawia oblężenie Malborga przez Polaków r. 1410; na 10tem wreszcie jest margrabia Albrecht brandenburski, stawiający Lutra przed cesarza w Wormacyi r. 1521. Tam gdzie okna się kończą, są na ścianie malowane figury znaczniejszych mistrzów. Znajduje się tam Walpot von Bassenheim, pierwszy mistrz zakonu, składający przysięgę na statuta; obok niego Herman Balk z chorągwią i mieczem w ręku przez obalony posąg jakiegoś bożka kroczący; dalej Meinhard von Querfurt, przy nim Herman von Saka, potem Siegfried von Feuchtwangen i Luther von Braunschweig z harfą w ręku; jest tam także Dietrich von Altenburg z modelem kościoła N. M. Panny, przez niego w zamku wystawionym, i sławny Winrich von Kniprode. Szereg ten zamykają Ulryk von Jungingen i Henryk Reuss von Plauen z chorągwią zakonu w ręku. Środek czwartej ściany zajmuje wielki komin, a nad nim znajduje się w ścianie owa sławna kula działowa, która tam siedzi już od r. 1410. Jagiełło, tak powiada Długosz, oblegając po wielkiej bitwie pod Grunwaldem zamek malborski, słyszał o tej na jednym słupie spoczywającej sali. Znalazł się też na zamku pachołek, który królowi przyobiecał pokazać się z czerwoną czapką na głowie w oknie tej sali właśnie gdy w. mistrz i najznakomitsi rycerze będą tam zgromadzeni na radę. Gdy król umówiony znak ujrzał, kazał puszkarzowi wymierzyć działo w tę stronę w nadziei, że kula filar roztrzaska i zapadający się sufit zebranych w gruzach pogrzebie; dosyć zręcznie wycelował, gdyż kula tylko o kilka cali słup chybiła i z wielką siłą w ścianie ugrzęzła właśnie tam, gdzie ją jeszcze dziś widzieć można. Później umieszczono pod nią napis. Za wielkim refektarzem znajduje się na tem samem piętrze mały refektarz, zwykła sala jadalna w. mistrzów. Rozmiary jej są cokolwiek mniejsze, mierzy tylko 12, 3 m. w kwadrat, ale ustrój architektoniczny ten sam, co w wielkim refektarzu; szesnastożebrowe palmiste sklepienie spoczywa na ośmiobocznym granitowym słupie Dalsze dwie sale noszą nazwy izby i komnaty w. mistrza; w ostatniej dawał on codzienne posłuchania. Z komnaty w. mistrza przechodzi się przez sień do jego prywatnej kaplicy ś. Krzyża; tu to został w. mistrz Werner von Orselen przez rycerza Jana von Endorf d. 18 list. r. 1330 po nabożeństwie wieczornem przy wyjściu zasztyletowany, dum cantatis vesperis exiret de ecclesia, jak powiada kronikarz. Dziś kaplica ta zawieszona jest ładnemi staroniemieckiemi obrazami, wyobrażającęmi życie N. M. Panny. Ale te obrazy, jak w ogóle wszystko co się w niej znajduje, to nie pamiątki po krzyżakach, tylko darowane zamkowi po restauracyi ofiary. Za kaplicą znajduje się pokój sypialny w. mistrza; podłoga z cegieł na żółto i zielono polewanych jest jeszcze z krzyżackich czasów. Obok sypialni zbrojownia a zarazem skarbczyk przyboczny. Zbroje w niej są także świeżo darowane. Ale jest w murze szafka, w której mistrze chowali klejnoty najdroższe, zapisy i papiery najważniejsze. Dziś przechowuje się tam złoty, bardzo pięknie wyrabiany relikwiarz w kształcie małego tryptyku, ten sam, który w bitwach noszony był na piersiach przez w. mistrza, jak dwanaście kamieni przez żydowskiego arcykapłana, jako palladium zakonu; ten sam, z którym Ulryk von Jungingen poległ pod Grunwaldem. Chował się ten skarb przez wieki w skarbcu gnieźnieńskiej katedry. W r. 1822. dzisiejszy cesarz Wilhelm był w Gnieźnie, widział go, przymówił się i dostał go jako uprzejmy podarunek. Warto jeszcze wejść na dachy średniego zamku. Na blankach między dachem a szczytami murów, rodzajem ganeczku utworzonego przez zewnętrzne filary, można obejść cały średni zamek dokoła, a obejść go warto, bo widok ciekawy u stóp zamku skupione czerwone dachy miasteczka; wzdłuż zamku i miasteczka płynie Nogat, a za nim zielona, niska, żyzna równina Żuław, tak, że każdego przybywającego nieprzyjaciela straże krzyżackie już zdaleka mogły dojrzeć. 3 Przechodzimy do opisu ostatniej, najstarszej części rezydencyi krzyżackiej, t. z. wysokiego zamku, zbudowanego między r. 1274 a 1282, tworzącego także czworobok, z obszernym dziedzińcem w środku. Od średniego zamku dzieliła go sucha fosa, przez którą prowadził most. Tu już sam główny portal zasługuje ze wszech miar na uwagę, tak ze względu na niezwykłe ukośne położenie w zachodniopółnocnym narożniku, jako i dla arabskosycylijskiego wpływu architektury, pokazującego się nie tylko w formie i ugrupowaniu licznych wnęk w wielkiem oknie wyrastającem z rogu muru na podbudowaniu z drobnych dwułucznych arkadek, które robią wrażenie sklepienia stalaktytowego, dalej w profilowaniu granitowych węgarów, ale objawiającego się najwybitniej w tem, że właściwy, również z ciosów granitowych sklepiony łuk otoczony jest dokoła dwunastu małemi wnękami z cegły, ustawionemi do promienia a zasklepionemi na grzebień. To niezwykłe zjawisko tłumaczy się tą okolicznością, że nieomal takie samo obramienie mają drzwi kościoła delia Magione w Palermo, który to kościół z przynależącemi doń dobrami był najstarszą posiadłością krzyżaków w Europie, darowaną im r. 1193 przez cesarza Henryka VI. Nad portalem w zachodniej połowie północnego skrzydła leżała sala radna, t. z. wielki ka Malbork Malbork pitularz, dziś ze sklepień odarty i ma wojskowy magazyn użyty. Sala ta, 23 m. długa a 9, 5 m. szeroka, była dawniej nakryta bogatem gwiaździstem sklepieniem na szeregu granitowych kolumn. W kapitularzu tym odbywał się wybór wielkiego mistrza i komtura prowincyonalnego, tu odbywały się narady o wojnie i pokoju, o sprawach finansowych, o udzielaniu przywilejów; słowem w najżywotniejszych sprawach zakonu. Wschodnia ściana wielkiego kapitularza jest zarazem ścianą kościoła N. M. Panny. Wysokość jego w kluczu sklepiennym wynosi około 16 m. , szerokość 9, 5 m. a długość 45 m. Wnętrze robi wrażenie poważne i szlachetne; sklepienie i okna także bardzo ładne. Najpiękniejszą ozdobą kościoła są kamienne stalle dla rycerzy, naprost wielkiego ołtarza, w tem miejscu, gdzie u nas zwykle stoją organy, każda z nich wygląda jak gotycki jaki tron; najwyższy, najozdobniejszy z tych tronów, musiał być miejscem w. mistrza. Ołtarz z XVII w. sprawiony jest pewnie przez jezuitów, którzy ten kościół mieli za polskich czasów. W ołtarzu jest ciekawy i niezły obraz z czasów krzyżackich. Napis pod nim mówi, że Imago haec Beatae Mariae Virginis a Crucigeris erecta, tempore vero belli Pruthenici 1526 desolata, nunc sumptibus spectabilis Dni Petri Stratonis admiralitiae S. R. M. secretarii renovata, a. D. 1639. Presbiteryum zamyka półośmiobok, na którego środkowem polu, gdzie zamiast okna zrobiono framugę, znajduje się od zewnątrz kolosalna, dobrze zachowana i nieźle odrestaurowana figura N. M. Panny, patronki tego grodu, z dzieciątkiem Jezus na ręku. Wysokość figury wynosi przeszło 8 m. , dziecięcia prawie 2 m. Stara ta figura z czasów Winrycha von Kniprode 1351 82, układana na pełnym rdzeniu z kolorowej mozajki, jest niemal unikatem; oprócz podobnego acz mniejszego wyrobu w pobliskim Kwidzynie ścięcie ś. Jana i sądu ostatecznego w katedrze ś. Wita w Pradze, średniowieczne mozajki w tych rozmiarach po za obrębem Włoch nie istnieją. Złote tło framugi i niebieskie jej obramienie nasiane gwiazdami, są również zmozajki układane; staniol ułożony na kawałku szkła, a drugim kawałkiem nakryty, daje złoty kolor. Figura ta, obrócona ku wschodowi, jest robotą wenecką; w Wenecyi bowiem były mozajki rzeczą bardzo zwykłą, a w. mistrzowie mieli tam dawniej swoją rezydencyą. Drzwi prowadzące z kościoła na nieistniejące już dziś krużganki, to owa sławna złota brama, porta aurea, z czasów w. mistrza Wernera Ton Orselen 1324 1330. Portal tych drzwi, bogato ozdobiony wieżyckami, arkadami, figurkami i piękną roślinną ornamentyką, jest cały z palonej cegły; nad oporami widzimy figury wyobrażające siedm roztropnych i siedm głupich. panien. Dwie górne figury przedstawiają kościół i synagogę ze złamaną laską, ale wszystko tak delikatnie, tak idealnie wykonane, że rzeźby te śmiało nazwać można najlepszemi jakie kiedykolwiek z gliny wykonano. Pod kościołem N. M. Panny, który się znajduje na piętrze, jest na poziomie. kaplica św. Anny, w której się dotąd katolickie nabożeństwo odprawiało. I tu portal bardzo ładny, niemniej gwiaździste sklepienie. Kaplica ta, mająca około 8 m. szerokości, 17 m. długości a zaledwie 5, 5 wysokości, była kaplicą grobową w. mistrzów, z których 11stu tupochowano. Pierwszy z nich był Dytryk z Aldenburga; dla tego umieszczono nad kaplicą następny napis Hie zeind die Meister begraben; Der von Aldenburg hat angehaben. Dalej pochowano tu Henryka Dusener von Arfberg, Winrycha von Kniprode, Konrada Zölner v. Rotenstein, Konrada V. Wallenrod, który panował zaledlwie 3 lata i umarł 25 lipca 1393 r. , w skutek klęski poniesionej pod Wilnem, w tak gwałtownem obłąkaniu, że się z psami kąsał; dalej Konrada i Ulryka von Jungingen, poległego pod Grunwaldem, Henryka Reuss von Plauen, Michała Küchmeister von Sternberg, Pawła von Russdorf i Konrada von Erlichshausen; ale dziś grobów tych żadne nie pozostały ślady, a napisy grobowe na płytach wytarte i nieczytelne. Do ściany południowej kościoła N. M. Panny przypiera główna wieża, widocznie do, piero później dobudowana, gdyż nie ma osobnych fondamentów i stoi z trzech stron na ścianach zamkowych, z czwartej zaś nawet tylko na łuku. Wieża ta, przeszło 40 m. wysoka, dominuje nad całemi Żuławami. Piękną ozdobę północnego skrzydła stanowi także bogaty fryz z palonej gliny, złożony z płyt 10 cm grubych; fryz ten składają małe arkadki romańskie i nadzwyczaj starannie wyrobiona or. namentyka roślinna najszlachetniejszego rysunku. Jest to jeden z najpiękniejszych średniowiecznych zabytków tego rodzaju. Mówiliśmy dotąd wyłącznie o najstarszej, północnej połaci wysokiego zamku; trzy inne skrzydła, skutkiem wybicia wszystkich sklepień i przebudowania, najprzód na koszary a potem na spichlerze, tak są zniszczone, że z ich pierwotnej architektury nic prawie nie pozostało. Ale i to, co uszło zniszczeniu, wzbudza w nas podziwienie, mianowicie jeżeli zważymy na to, że toarcydzieło architektury powstało już przed 5ciu wiekami i to nie z marmuru, nie z kamienia, lecz z palonej gliny, tak że Już w średnich wiekach mawiano Ex luto Marienburg, Ofen ex saxo, ex marmore Mediolanum. Czemu zaś właśnie tu stanęła ta silna warownia, na to przytacza Lohmeyer różne przyczyny stąd bowiem Nogat ułatwiał przystęp do zdobytych już na północny wschód leżących dzielnic, stąd prowadziły na południowy wschód bezpieczne drogi, stąd wreszcie łatwo przez Wisłę dostać się można na Pomorze, dokąd krzyżacy podówczas już byli zapuścili swoje zagony. Ob. L. , Gesch. v. Ost. und Westpreussen, L p. 136. Źródła 1 Zamek krzyżacki w Malborgu dziś a przed pięciuset laty, opisał Maciej Moraczewski, z pięcioma tablicami, Lwów 1882. 2 Z Prus Królewskich, napisał hr. St. Tarnowski, Kraków 1882. 3 Statistischtopographisches AdressHandbuch Ton Westpreussen Danzig und Elbing 1858. 4 Daniel Handbuch der Geographie, t. IV, p. 258. 5 Neueste Wandgemälde in der Marienburg cfr. Prov. Blatter, Königsberg 1856, p. 385 i p 39 część druga. 6 Ueber die Zeit des Aufbaues des Mittelschlosses zu Marienburg, napisał Voigt cfr. Neue Preuss. Prov. Blatter, 1850, p. 97 106. 7 A. Witt Marienburg, des Hauptschloss des Ritterordens, Königsberg 1854. Niedawno temu przyjęła izba poselska wydatki na restaurącyą zamku, w którym ma być założone muzeum dla Prus wschod, i zachod. Robotami malarskiemi kieruje malarz historyczny Weiumeyer z Monachium. Historya zamku. O początkach zamku malborskiego mamy tylko skąpe i niecałkiem pewne wiadomości. Według Voigta Gesch. Preussens III, str, 332 zaczął go budować Konrad v. Thierberg I, mistrz ziemski, Landmeister, około r. 1274 na miejscu, gdzie Nogat nagle zwraca się z zachodu ku wschodowi, i gdzie jego brzegi wznoszą się 70 do 100 stóp po nad poziom wody. Tu leżała podówczas wioska Aliem dok. Alminie, Algent r. 1289 z kościołem, w którym, jak głosi podanie, znajdował się cudowny obraz N; P. Maryi Voigt III, str. 332. Na cześć tej patronki zakonu krzyżackiego zwano nowy ramek Marienburg. Według nowych źródeł Toppen znajdowała się na wyspie Zantir Santir, Santhir przy cyplu montawskim, już przed r. 1240, twierdza, którą stare dokumenta kilkakrotnie wspominają. Ob. Perlbach Pom. Urk. Buch, str. 82, 91, 94, 97, 117 i t. d. . Wystawił ją tam podobno książę pomorski Świętopełk, by z niej żeglugę na Wiśle pod swoją trzymać mocą. Ale r. 1251 odstąpił Sambor, brat Świętopełka, sprzyjający krzyżakom, wyspę wraz z warownią w nieprawny sposób zakonowi Perlbach str. 117, który niedługo potem, bo już r. 1280, fortecę tę zniósł. Zyskane w ten sposób materyały dał ówczesny mistrz ziemski Mangold von Sternberg 1280 83 spuścić Nogatem i zużył je na wzmocnienie czy też wzniesienie zamku malborskiego. Ob. Voigt III, str. 381 Script. rer. Prus. I, 142. Przy tak sprzecznych wiadomościach, historya założenia zamku pewnie nigdy ściśle wyjaśnioną nie zostanie. Tyle jednak jest rzeczą pewną, bo na dokumentach opartą, że r. 1283 zamek malborski już był siedzibą konwentu z komturem na czele. Ob. Perlbach, str. 310. Pierwszym był Henryk von Wilnowe 1276 1288 według Voigta, 2gim Eberhard von Berneburg 1298 1304, 3cim Jan Sachse 1305 1309. R. 1309 przeniósł w. mistrz Sygfryd von Feuchtwąngen 1309 12 stolicę zakonu z Wenecyi, gdzie się zuajdowała, od r. 1291, po utracie Akkonu, do Malborga. Dla wygody nowych dostojników przebudowano podówczas zamek. Prawdopodobnie zamieniono pierwotną część przez dodanie trzech jeszcze skrzydeł na zamknięty czworobok, stanowiący t. z. wysoki zamek z kwadratowym wewnątrz dziedzińcem. W kilkanaście lat później rozszerzył w. mistrz Dytryk von Altenburg 1334 1341 znacznie twierdzę, dodając do niej w północnym kierunku średni zamek Mittelschloss a za nim przedzamcze Vorburg. Tenże w. mistrz wzniósł także piękny kościół N. Panny Maryi na zamku, a pod nim kryptę ś. Anny przeznaczoną na groby wielkich mistrzów; on to wreszcie zbudował pierwszy most na Nogacie, łączący M. z Wielkiemi Żuławami; oba jego przyczółki zostały silnie obwarowane. Wreszcie za panowania Winrycha von Kniprode 1351 1382 wykończono w średnim zamku wspaniałe mieszkanie dla wielkich mistrzów, tak że cała budowa tej ogromnej fortecy, pominąwszy mniejsze naprawy, trwała mniej więcej tylko od r. 1274 1380, więc jedno stulecie; stąd owa jednolitość stylu gotyckiego, stanowiąca niepoślednią zaletę tej wspaniałej warowni. Z ważniejszych zamku dotyczących wypadków zapisujemy porządkiem chronologicznym następujące R. 1361 mieściły mury zamku sławnego więźnia Kiejstuta Voigt V, 145, któremu jednak jeszcze tego samego roku udało się umknąć, choć w ścisłem trzymany był więzieniu, straż bowiem we dnie i w nocy stała u drzwi jego mieszkania, dokąd nikt nie miał przystępu, oprócz giermka z przybocznej służby w. mistrza. Człowiek ten, Litwin rodem, zamłodu wzięty w niewolę, został ochrzcony i odebrał imię Adolfa, pospolicie zaś Alfem go zwano. Długa i szczera służba, jego zjednała mu zupełne zaufanie u krzyżaków; tak iż mu bez obawy powierzono posługiwanie księciu żmudzkiemu. Kiejstut troskliwie obejrzał wszystkie zakątki więzienia, chcąc się przekonać czy nie ma sposobu do ucieczki. Drzwi pilnowała straż, okna były opatrzone grubą kratą, nic więc pomyślnego z tej strony ale znalazł framugę w ścianie ukrytą za kobiercem; snadź miało tam być okno wybite, lub też postawiona szafa; głębokość framugi sięgała dwóch trzecich części muru. Kiejstut domyślił się z pierwszego rzutu oka, kiedy wjeżdżał na zamek, Malbork Malbork że mur ten wychodzić musi na fosę zewnętrzną i jeżeli przebić go zdoła, nie trudno będzie mu umknąć. Codzienne rozmowy Kiejstuta z Alfem w rodzinnym litewskim języku i obudzone. w ostatnim wspomnienia ojczyzny, tęsknota księcia, sławne jego czyny, silnie wzruszyły serce młodego Litwina. Postanowił więc ułatwić mu ucieczkę; dostarczył potrzebnych do tego narzędzi, któremi Kiejstut powoli wykrurszył cegły z muru, dopóki nie zrobił otworu dość szerokiego dowyjścia; gdy już tylko zewnętrzne cegły wybić było potrzeba, Alf dostarczył powrozów, i następnej nocy, dokończywszy otworu, Kiejstut szczęśliwie spuścił się w fosę. Alf, wymknąwszy się z zamku, przygotował drabinę, po której książę wydostał się z fosy. Kiejstut, przywdziawszy na się płaszcz zakonny, wyjechał z Malborga niepoznany, a dopadłszy lasu wraz z Alfem porzucił konia i przez dzień ukrywał się w bagniskach; potem lasami, nocną tylko idąc porą, zmierzali ku Mazowszu. Po niesłychanych trudach i cierpieniach, Kiejstut, mając pokaleczone ciało, na pół umarły od głodu, dostał się na dwór księcia mazowieckiego, gdzie go z czułością przyjęła Danuta, jego córka, poślubiona ks. Januszowi. Ob. Dzieje Krzyżaków przez L. Rogalskiego, t. I, str. 495 496. Zdaje się, że Alf dostarczył Mickiewiczowi niektórych szczegółów do powieści Wajdeloty, tak sądzi Tarnowski l. c. str. 84. W r. 1366 zwiedził Kazimierz W. Malbork, by wybadać zamiary krzyżaków i poznać ich urządzenia państwowe ordinam et politiam Cruciferorum spectatu rus, mówi Długosz, t. III, str. 300. Winrych von Kniprode, ówczesny mistrz w. , przyjął go z winną monarszej godności czcią i uszanowaniem. To też król całe trzy dni tu zabawił j zamek szczegółowo oglądał, potem zaszczycił jeszcze swoją bytnością przedniejsze miasta pruskie, i wszędzie z wielką okazałością przy witany został. Ob. Rogalski, str. 502. Rok 1370 pamiętny jest pobytem Waldemara III, króla duńskiego, w M. Powodem tego był związek zawarty pomiędzy Albertem królem szwedzkim, książętami meklemburskimi, hrabiami Holsztynu, zbuntowaną szlachtą Jutlandyi i miastami hanzeatyckiemi. Waldemar, widząc się zagrożonym, wyjechał wtedy do Niemiec szukać posiłków, i w tym celu odwiedził Prusy i w. mistrza w M. Rogalski, I, str. 505. . Po sławnej bitwie pod Grunwaldem d. 15 lipca 1410 r. podstąpiło zwycięskie wojsko polsko litewskie pod M. , gdzie atoli przednie straże stanęły dopiero 26 lipca, chociaż odległość wynosi tylko mil 15. Użył tego czasu komtur świecki Henryk Reuss von Plauen, zebrał naprędce posiłki skąd mógł i obsadził zamek, gdzie się wkrótce znalazły i resztki z pod Grunwaldu. Potem spalił miasto, zerwał most na Nogacie i postanowił bronie się do ostateczności. Przystąpił tedy król do oblężenia tej silnej twierdzy, ale kule kamienne nie mogły przebić wybornej cegły i rozlatywały się w kawałki; tymczasem roznosiły lekkie oddziały jazdy po kraju przestrach i zniszczenie. Ale brak żywności spowodował Henryka von Plauen rozpocząć z królem układy; ofiarował więc ustąpić Polsce Pomorze, ziemię chełmińską i michałowską; same tylko Prusy zdobyte na poganach miały pozostać przy zakonie. Należało Polakom przyjąć te korzystne warunki, ale dostojnicy w radzie królewskiej i wielu ze szlachty nastawali na całkowite wypędzenie krzyżaków z Prus, co według ich zdania zależało już tylko od wzięcia M. i kilku zamków. Jagiełło dał tedy odmówną odpowiedź, Ale odtąd szczęście jakoś opuszczać zaczęło oblegających; brak dobrej żywności i pora gorąca sprowadziły w obozie choroby; co gorsza, rozniosło się, że puszkarz, który ugodzić chciał w obraz N. M. Panny w kaplicy ś. Anny, zaniewidział. Powiadano sobie nawet, że gdy z niego sobie drwił jego przełożony i sam drugi raz wycelował do figury, działo się rozpękło i zabiło stojącego obok wodza tatarskiego; Tatarzy, tem rozgniewani, tarczami zabili zuchwałego bluźniercę; miał to być ten sam, który pod. Grunwaldem pierwszy dzidą zwalił w. mistrza Ulryka von Jungingen. Borek Echo sepulcralis, str. 157. Wytrzymał tedy zamek dwumiesięczne oblężenie, a jako pamiątka tych czasów pozostała w ścianie wielkiego refektarza kamienna kula działowa, o której już wyżej była mowa. W końcu musiał król odstąpić od oblężenia 19 września i to w chwili, gdy załoga malborska żyła już tylko zielonem, ziarnem i byłaby się musiała poddać, , według zeznania samego Henryka von Plauen, gdyby Polacy oblężenie jeszcze przez dwa tygodnie byli przeciągnęli. Uszkodzony przez wojnę zamek naprawił w. mistrz Michał Kuehmeister von Sternberg 1413 22 i tak umocnił, że przemocą i nadal prawie nie można było go zdobyć. Największej naprawy potrzebowało przedzamcze, któremu wtedy dodano od płn. i wschodu zewnętrzną opaskę z bastyonami i mieszkaniami w. mistrza, gdzie niektóre pokoje, szczególnie od strony wschodniej, całkiem odbudowano; nadwerężone baszty, a między innemi t. zw. wróblą basztę, trzeba było do reszty zburzyć. Naprawiono także arsenał, stajnie w. mistrza i spichlerze, a spalony most na Nogacie po dwuletniej budowie wykończono. R. 1454 4 lut. wypowiadają Prusy posłuszeństwo zakonowi; na czele staje Jan Baysen. Niemal wszystkie miasta poddają się królowi polskiemu. Tylko M. , Sztum i Chojnice, najemnem wojskiem obsadzone, pozostają jeszcze w ręku krzyżaków. M. oblegali najęci przez Prusaków żołdownicy czescy; podejrzywano ich wierność, dla tego postanowiono zapłacić ich i oddalić. Natomiast król wyprawił tam żołnierza swego nadwornego pod Janem ze Szczekocin. Ale 18 września 1454 r. król poniósł klęskę pod Chojnicami. Tedy M. uwolniony został od oblężenia, za to przysłano tutaj polskich jeńców z pod Chojnic i tak się tu z nimi obchodzono, ze z nędzy umierali. Ale to szczęście zakonu nie trwało długo. Kiedy bowiem w. mistrz zaciężnikom zaległego żołdu wypłacić nie był w stanie; ci najprzód z M. i innych przez siebie posiadanych zamków krzyżaków wyparli, a następnie weszli w ugodę z Polakami; zgodzono się na 77 czerw. zł. od konia i tyleż na dwóch pieszych, co wynosiło 476, 000 złt. , czyli przeszło 1 1 2 miliona talarów, ogromną podówczas sumę, do której wypłacenia w połowie praskie miasta się zobowiązały. Ugodę tę podpisał Ulryk Czerwonka, przywódca zaciężników czeskich. Tedy ze łzami opuścił Ludwik v. Erlichshausen swą stolicę, w której w ostatnim czasie, już nie jako w. mistrz, lecz więcej jako więzień był przebywał. Chciał jeszcze z sobą zabrać największe świętości, podówczas w zamku przechowywane, a jego kapelan nałożył już był na wóz gotowy niektóre relikwie, mianowicie szczątki drzewa krzyża św. i głowę św. Barbary, która od r. 1242 1454 znajdowała się w Starogrodzie i w Prusach zażywała wielkiej czci. Ale Polacy, którzy już w znacznej liczbie byli wpuszczeni do zamku, dostrzegłszy to, wóz zatrzymali i święte skarby odebrali. Uradowany stąd król, darował głowę ś. Barbary r. 1457 gdańszczanom. Ob. Kś. Fankidejski Obrazy cudowne, str. 196. W. mistrz zaś udał się przez Tczew i Świecie do Chojnic, a stąd do Królewca, dokąd teraz przeniesiono stolicę zakonu krzyżackiego. 148 lat rezydowali w M. wielcy mistrzowie; było ich tu w ogóle 17, mianowicie 1 Siegfried von Feuchtwangen 1309 1312; 2 Karol z Trewiru Beffart 1312 1324; 3 Werner y. Orselen 1324 1331; 4 Luther z Brunświku 1331 1333; 5 Dytryk z Altenburga 1334 1341; 6 Ludolf König v. Weizau 1342 1345; 7 Henryk Tusmer Dusemer von Arfberg 1345 1351; 8 Winryk v. Kniprode 1351 1382; 9 Konrad Zöllner v. Rothenstein 1382 1390; 10 Konrad v. Wallenrod 1391 1393; 11 Konrad v. Jungingen 1393 1407; 12 Ulryk V. Jungingen 1407 1410; 13 Henryk V. Plauen 1410 1414; 14 Michał Küchmeister v. Sternberg 1414 1422; 15 Paweł V. Rusdorf 1422r 1441; 16 Konrad v. Erlichshausen 1441 1449; 17 Ludwik v. Erlichshausen 1450 1457. 8 czerwca 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk sam wjechał do M. i odebrał w dniu następnym w wielkim refektarzu na zamku hołd poddańczy, od mieszczan. Odebrano chorągwie stracone pod Chojnicami i wyzwolono część jeńców wojennych, co zdołała przetrwać nędzę, w której Niemcy ją trzymali. Czerwonkę wynagrodził król starostwem świeckiem i golubskiem i oddał mu komendę załogi malborskiej. Było jednakże w mieście nieco szlachty i wielu mieszczan, którzy sprzyjali krzyżakom, miznowicie burmistrz Blume, pozostawiony z łaskawości królewskiej w swoim urzędzie. Ci, porozumiawszy się z Bernardem Zimmerberg, dowódcą krzyżackich żołdowników w Sztumie, wydali mu miasto d. 27 września 1457 r. Kilku zbiegów uwiadomiło Czerwonkę o tem co się w mieście dzieje, tak, że ten nieprzyjaciół już do zamku się wdzierających odparł, a nazajutrz i w dniach następnych kule z zamku na miasto rzucać kazał, iż nikt na otwartem miejscu lub ulicy pokazać się nie śmiał; nakoniec, aby się od wycieczki z zamku zabezpieczyć; przekopem i wysokim wałem się oddzielili. Porozrzucane oddziały wojska polskiego broniły najprzód wprowadzać żywności do miasta, a nareszcie przystąpiły do zupełnego oblężenia 10 sierpnia 1458 r. , osobliwie gdy obywatele Gdańska iElbląga z działami i wszelkim rynsztunkiem licznie przybyli na pomoc. Ale oblężeni bronili się z zajadłością. Radzono tedy królowi, aby, zostawiwszy dostateczną siłę pod M. , szedł raczej w głąb krajów pruskich, gdzie ukazującego się z licznem wojskiem pomyślniejsze oczekiwały korzyści. Ale król, sądząc, że przez zajęcie M. zarazem i wojnę tę ukończy, pozostał przy swojem. . Tymczasem dokuczały wojsku coraz bardziej głód i choroby, stracono 7000 koni; powstały swary, tak, że po dziewięciotygodniowych trudach i znojach Polacy ustąpić musieli z M. Zawarto rozejm aż do ś. Małgorzaty roku następnego. Morawski Dzieje narodu pols. II, str. 164. Szczęśliwiej powiodło się Polakom w r. 1460; osaczono miasto ze wszech stron, tak, że wnet głód oblężonym dokuczać począł, którzy, widząc że podkopy do zdobycia już były gotowe, dobrowolnie się poddali Kościeleckiemu, który strzegł zamku malborskiego po odejściu Czerwonki 6 sierpnia 1460. Trzej mieszczanie, między nimi burmistrz Blume, którzy przed trzema laty miasto nieprzyjacielowi wydali, zostali śmiercią ukarani 8 sierpnia 1460 r. . Jednakże dopiero w skutek drugiego pokoju toruńskiego, zawartego d. 19 pazdzier. 1466 r. , został prócz Pomorza, ziemi chełmińskiej i michałowskiej, jako też i Warmii, i M. z Żuławami wcielony do Polski. Nie chciał go król zostawić mnichom jako stolicy państwa aby nie odżyła w nich dawna pycha. M. został teraz miastem stołecznem województwa mal Malbork borskiego, które tu wtenczas na wzór innych polskich urządzono. Województwo malborskie, które i Warmią obejmowało, graniczyło na płn. z morzem Baltyckiem i zatoką świeżą czyli fryską, na wschód z Prusami książęcemi, na południe z województwem chełmińskiem, na zach. wreszcie z wojew. pomorskiem. Dzieliło się na 4 powiaty malborski, elbląski, sztumski i kiszporski. Herb miało ten sam jak wojew. chełmińskie; był nim orzeł biały w czerwonem polu o jednej głowie z koroną; wyżej prawego skrzydła wychodzi ręka zbrojna, miecz dobyty trzymająca. Liczyło trzech senatorów, biskupa warmińskiego, wojewodę malborskiego i kasztel. elbląskiego. Sejmiki wojewódzkie, sądy grodzkie i ziemskie nie w Malborku, lecz w Sztumie się odbywały. Na pierwszych obierano deputatów na trybunał i posłów na generał pruski, drugie sądził wojewoda sam lub przez swego podwojewodziego, trzecie odbywał sędzia ziemski z ławnikami. Woje wództwo malb. miało 4 starostwa tolkmickie, sztumskie, malborskie i kiszporskie, którego; dochody pobierał sam wojewoda. Sumaryusz województwa malborskiego z r. 1565 podaje; następ. szczegóły Prowenta do skarbu zamku malbors. na rok każdy przypadające są w administracyi Jana Kostki z Sztembarka, kaszt. gdańskiego i ziemi prusk. głównego podskarbiego. Do zamku i skarbu malbors. przynależą 1 m. Malbork, które senat tegoż miasta temeritate quadam sua, czyniąc protestacye, rewidować nie dopuścili, z którego też dochody, któreby do skarbu J. K. M. przynależały, nie są tu wypisane; 2 m. Nytych z wsiami na wielkiej i małej żuławie, które prowenty wszelkie do skarbu malbors. płacą, a których jest w ogóle 62. Wsie te liczą wraz z Nytychem 2391 włók i 10 1 2 mr. i to osiadłych 2116 i 19 1 2 mr. , sołtyskich 153 1 2 włók, kościelnych 82 1 2, wolnych 41 wł. 21 mr. , pustych 3 wł. , karczmarzów 19, ogrodników, którzy nic nie robią darmo w folwarkach, jeno za pieniądz 14, młynów na rowie kopanym od jez. Dąbrowna, w których wszystka żuława miele zboża pospolicie 5, młynów wietrznych 2, młyn przez pana gdańskiego stawiony do prosa tłuczenia 1, młyn sukienny 1, młyn, w którym na potrzeby zamku malborskiego trą tarcice 1, folwarków na wielkiej i na małej polance, które nie mają pewnej pomiary tu liczby brak, dalej jez. Dąbrówno, w którem na potrzeby pana podskarbiego malbors. przemieszkującego łowią. Suma prowentów rewidowanych w wojew. malb. , tak pieniężnych czynszowych, jako pospolitych na pieniądze oszacowanych czyni flor. 40923 gr. 15 den. 9. Rozchód wynosi 15077 flor. 4 gr. Wojewodami małb. byli 1 Gabryel Bażyński, ssta dzierzgoński, herbu Wiewiórki, 1454 56. 2 Ścibor Bażyński 1457 1480. 3 Mik. Bażyński 1481 1503. 4 Maciej Baba z Rosciszewa, herbu Kos, 1504 1509. 5 Jerzy Bażyński, herbu Wiewiórka, 1512 1536, 6 Gressa Feliks z Sokołowa um. 1546. 7 Cema Achacy 1565. 8 Cema Fabian 1566. 9 Cema Fabian 1607. 10 Kostka Jerzy 1610. 11 Stanisław Działyński do 1615. 12 Jan Wejher 1618. 13 Stanisław Konarski f 1626. 14 Samuel Żaliński 1629. 15 Samuel Konarski do r. 1641. 16 Mikołaj Wejher do r. 1643. 17 Jakób Wejher f 1657. 18 Stan. Działyński 1677. 19 Jan Ignacy Bąkowski. 20 Jan Franciszek Bieliński. 21 Ernest Dönhoff 1694. 22 Stan. Łoś 1694. 23 Jan Przebendowski 1703. 24 Piotr Kczewski 1722. 25 Piotr Przebędowski f 1756. 26 Michał Czapski 1757. Ob. Kętrz. O naród, pols. w Prusiech zachod. 1874, str. 88 i Morawski Dzieje narodu pols. T, str. 458. Spisy wojewodów pruskich przez Kaspra Schütz i Niesieckiego podane są bardzo mylne i niedokładne, jak zauważył Kętrz. Wojewodom malborskim zarzucają Niemcy wandalizm. Z pewnością nie utrzymywali oni zamku doskonale, bo najprzód nie mieli za co, a sejmiki nic na ten cel nie chciały przyzwolić albo tylko mało co, a po wtóre nie znali się, jak cała Europa w XVII i XVIII wieku, na starych zabytkach. Jednak tę sprawiedliwość przynajmniej oddać im należy, że nie burzyli zamku, co nastąpiło dopiero później po okupacyi pruskiej Tarnowski. O przebiegu polskiej kolonizacyi wojew. malborskiego, gdzie żywioł polski wnet górę wziął nad niemieckim, zestawił Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 194 196 ciekawe szczegóły. Odsyłając ciekawego czytelnika do niego, nadmieniamy tu tylko, że w XVII wieku były według taryf już wszystkie dobra z małemi tylko wyjątkami w ręku Polaków. Zamek malborski zaś i w tej epoce ważną odgrywał rolę, czego dowodem następujące wypadki Gdy r. 1576 Gdańszczanie Stefana Batorego za króla uznać się wahali, zapozwał ich król przed sądy swoje do M. , a gdy się ni stawili, wypowiedział im wojnę 24 września. Lecz ta północna Wenecya nie ulękła się nawet uchwalonego pospolitego ruszenia. Po bitwie nad jeziorem Lubiszewskiem, gdzie Gdańszczanie zostali pobici 17 kwiet. 1577 r. , udał się król pod Gdańsk. Ale dopiero 16 grudnia poddało się miasto. Traktatem zawartym d. 16 grudnia w M. , zobowiązali się Gdańszczanie zapłacić za koszta wojenne 200000 zł. , a 20000 na odbudowanie Oliwy, którą byli zburzyli, i wykonali przysięgę wierności. Za to ponowił im Stefan zaręczenie wolności wyznania i potwierdził przywileje. Ob. Morawski, , Dzieje Malbork narodu pols. III, str. 66. R. 1590 wyznaczył sejm warszawski dla stołu królewskiego prócz sstwa rogozieńskiego i tczewskiego także malborskie. R. 1593 bawił tu król Zygmunt III wraz z małżonką; przybył dotąd Nogatem i stanął w zamku; ze strony mieszczan doznał świetnego przywitania; z tym samym zapałem przyjęli go mieszczanie, gdy r. 1623 znów stanął śród nich; zatrzymał się tedy król w M. od 31 maja do 8 czerw. i od 20 aż do 30 czerwca. Towarzyszyło mu 100 hajduków i kilkuset jazdy, których rozkwaterowano na przedmieściach. Nastąpiły teraz długoletnie wojny szwedzkie, przez które zamek malborski wiele ucierpiał. Gustaw Adolf bowiem, wylądowawszy 6 lipca 1626 r. w Piławie, skąd dowódzca twierdzy tylko prochem do niego strzelał, zajął wkrótce Brunsberk, Frombork, Elbląg, a 18 lipca i Malbork, oczem naoczny świadek ks. Jan Visnensis, S. J. , następującą daje relacyą 16 Julii Gustaw w siedm tysięcy pod M. podciągnął i zaraz szaniec rzucił w rogu zamku nad Nogatem, miasta nic nie infestując. Pan Sosnowski, jako tego zamku economus, z panem podstarościm, który tego zamku miał dowództwo i piechoty zwyczajnej, działa wytoczyć z cekhauzu na wał kazali, a drobniejszą armatę nad Nogat i na zamek wysoki od miasta wytoczono. 17go w piątek, gdy już zmrok ziemię okrywał, Gustaw nad przykop trębacza swego przysłał, aby się pytał, czy się chcą bronić, czy poddać. Gdy drudzy deliberowali, pan Pęcławski odpowiedział J. Król. Mości, Panu naszemu, przysięgliśmy i do ostatniej kropli krwi bronić się jesteśmy gotowi. Potem trębacz odjechał do szańców, a po godzinie Gustaw kapitany nad. okopy malborskie nasłał i nas nastraszając, nocnego pokoju ujmował. Może i to być, że jako rycerz sam nad okopami był, ale rozeznać trudno było dla wzroku ciemnego. Z miasta noszono coś do jego szańców, ale coby, tego twierdzić nie mogę, bo rozeznać noc nie dopuściła. Powiadają, że i w nocy Szwedowie w mieście byli, ale i to niepewna. 18 Julii, t. j. w sobotę rano o trzeciej godzinie po północy, wyprowadził Gustaw wojsko ku zamkowi od Elbląga z szańców, położył sześć pułków od cegielni, to jest od żuławy małej, a jeden od Nogatu, nad szańcami za wieżą modrą, i szturmował aż do ósmej na półzegarze, na stajanie od okopu stanąwszy. Pan Pęczławski, chociaż nie on zamkiem rządził, ani zamkową piechotą, wszakże swoją piechotą, której miał dwieście, ochotnie rozrządził, posłał 50 za most do fortecy, na wysoki zamek 50 od miasta, a 100 na wały wyprowadził, kędy działa ku szturmowi były zasadzone. Pan podstarości 60 piechoty zamkowej pod Nogat posłał, a 100 na wały i baszty wystawił. O godz. 7 podczas szturmu przyszło piechoty coś nad 100, miasto Niemców Ru sini, co ich na szkutach pobrano i ołowiu przy nich coś, słyszałem, dodano. Tym, gdy szturmowano, muszkiety rozdawano, a kul dziesięć ulano i między nich rzucono. Prochu toż dodawano, ale że na prędce wydając, sami się prochem zapalili. Tych postawiono kuszańcowemu pułkowi; strzelali nasi potężnie od trzeciej godziny aż do dziewiątej i zrażali Szwedów jako mogli. O dziewiątej godzinie obaczywszy, że nieprzyjaciela z drugimi pułkami do miasta puszczono wolno, skoczą nasi na wysoki zamek odpierać ich od miasta, ale trudno, zaraz się pokryli po domach i naszych z wałów z bramy miejskiej i piaskowej i z domów miejskich odpędzili od strzelby; tam piechoty pięć na śmierć padło, a pięć postrzelonych zostało. Przed Gustawem w miasto wjechał burmistrz Pheninus, a dobosze przed burmistrzem, potem pułki szły. Nasi potężnie z dział do nich strzelając, dobosza przez poły zabili, i burmistrzowi urwała kula sztukę płaszcza. Gustaw się umknął. Gdy wszedł do miasta w pół do dziewiątej po południu, zamek się bronił, że już począł Gustaw w mieście szańce rzucać. Nasi, odstrzelani od dział na wałach, poczęli z zamku wysokiego potężnie z hakownic i śmigownic strzelać i bronili ulic, aby. się pod zamek nie kupili, ale skradli się pod bramę zamkową, gdy drudzy zabawiali naszych od rynku. Wtem piechota z fortecy nad mostem uciekała. Szwedowie, one opanowawszy, nikomu z niej na podwórze w zamku ukazać się nie dali. Bramę z zamkiem potężnie wyłamali, i już chorągwie na zamku niższym się pokazały. Marszałek Wrangel na niższy zamek wjechał; ja to obaczywszy skoczę, a za mną pan Pęczławski, chcemy dziedziniec zawrzeć, ale wzwodu nie naprawiono, bo dopiero w sobotę, gdy już szturmowano, robiono koło niego, a nas obaczywszy marszałek Gustawa, krzyknie po łacinie Qui non vult perire, deponat arma. Piechota za panem Pęczławskim skoczyła, a zrozumiawszy od drugich, co marszałek mówił, muszkiety rzuciła i szable od niej odbierano. Kazano nam stanąć pod mielcuchem t. j. słodownią, a piechota szwedzka się sypała, i weszło ich do 7000; gdy weszli, koło uczynili na występie i do zamku wysokiego gromadnie weszli. Nas wszystkich do Cornusa wprowadzono; tam pod strażą siedzieliśmy. Gustaw 19 Julii, w niedzielę o dziesiątej, wjechał, nas wyprowadzonych z Cornusa pochwalił, że z małą garścią tak mężnie się broniliśmy; chciał potem, aby piechota pozostała do niego przystała i zostawił ich sobie kilkudziesiąt. Pana Pęczławskiego chciał na służbę pociągnąć, postępując na ćwierć po 400 talerów, ale on statecznie Malbork Malbork wymówił się przysięgą królowi, panu swemu, i tam nam obiecał wolność, którą nam dał nazajutrz 20 Julii Ob. Relacya o wzięciu zamku malborskiego r. 1626 die 18 Julii, od księdza Jana Visnensi S. J. opisana, w Przyj. Ludu, Leszno, 1842, str. 39 40. Dopiero r. 1629 stanął za pośrednictwem Francyi i Anglii rozejm na 6 lat w Starym targu Altmark, mocą którego zamek malborski został oddany w sekwestr szwagrowi Gustawa, Jerzemu Wilhelmowi, elektorowi brandenburskiemu, który następnego roku osobiście tu zjechał. W ręku Brandenburczyków pozostał zamek aż do r. 1635, w którym w. Sztumskiej wsi zawarto pokój, raczej rozejm na 26 lat; we wrześniu tegoż roku zajęli znów zamek Polacy, a w lutym r. 1637 sam król Władysław IV zaszczycił go swą obecnością. R. 1644 powstał przez nieostrożność pożar, który na wysokim zamku zniszczył dach cały i część zewnętrza; mury jednak i sklepienia ocalały. Restauracya nastąpiła dopiero po 60 latach za czasów Augusta II r. 1702. R. 1655 wybuchła druga wojna szwedzka 1655 60; znów M. słabo tylko był obwarowany, cała załoga składała się z 600 żołnierza, 200 hajduków i 400 dragonów. Dla tego stany pruskie, zgromadzone na sejmiku w M. , weszły ź elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem w układ; zawarto zaczepnoodpor ne przymierze przeciw każdemu nieprzyjacielowi. Stany obowiązały się postawić 4000 żołnierza, elektor zaś powiększyć swemi siłami załogę M. Z okazyi tych pertraktacyj przybył Fryderyk Wilhelm sam do M. Skoro się Gustaw o tem wszystkiem dowiedział, wyruszył niebawem ku Prusom i zająwszy Elbląg i Toruń, posunął się pod M. , którego bronił Ludwik Wejher, wojew. pomorski; tenże z pogardą odrzucił propozycyą poddania się. Tymczasem udało się Gustawowi Brandenburczyka przeciągnąć na swoją stronę; dał mu bowiem mocą traktatu królewieckiego 7 stycz. 1656 Prusy książęce w lenność i przyłączył do niego jeszcze biskupstwo warmińskie. Potem poruczył oblężenie M. jenerałowi Steinbockowi 141ut. , którego wspierali Brandenburczycy; później dowodził tu wojskiem szwedzkiem Jakób de la Garde. Załoga stawiała z początku mężny opór, ale gdy Ludwik Wejher umarł, objęli komendę po nim Jakób Wejher, wojew. malborski i Zygmunt Guldenstern, rządca zamku sztumskiego. Ci, nie widząc znikąd pomocy, dla braku amunicyi po jednomiesięcznem oblężeniu d. 9 marca podpisali kapitulacyą. W kwietniu przybył Karol Gustaw do M. i zawarł tu z elektorem brandenburskim, zajmującym teraz wyczekujące stanowisko, d. 25 czerwca 1656 r. nowy układ, dzieląc się zdobyczą. W ręku Szwedów pozostał zamek aż do pokoju oliwskiego 1660 R. 1677 był w M. król Sobieski wraz z małżonką; stąd ruszył do Gdańska. Gdy po śmierci Jana Sobieskiego nastąpił spórny wybór 1697, popierał Działyński, podówczas starosta malborski, ks. francuskiego Conti, i nie chciał Augustowi wydać zamku; widząc jednak, że sprawa Francuza nie znalazła u narodu dostatecznego poparcia, wydał zamek Flemingowi, który 1000 kirysyerów obsadził. W marcu r. następnego zaś król August sam ciągnął z wojskiem przez Malbork do Gdańska. Krótko potem wybuchła, znów wojna między Augustem II a Karolem XII, zamek malborski znów różne przechodził koleje, raz w szwedzkiem, drugi raz w saskiem znajdując się ręku. Chcąc się ratować, wysłał August z M. pełnomocników do Karola 1703, ale ci nic nie wskórali, a po bitwie pod Pułtuskiem posunął się Szwed pod Toruń, potem ruszył przez M, pod Elbląg, który zajął. R. 1708 d. 6 czerw. przybył Stanisław Leszczyński do M. , pożegnawszy się wprzód z Karolem, który ciągnął do Rossyi, w Smorgoniach, i zabawił tu wraz z matką i małżonką, które ze Szczecina przybyły, całe cztery miesiące. Ale po klęsce pułtawskiej 1709 opuściła załogaszwedzka, składająca się z 70 żołnierzy, zamek 45 paźd. ; zajęli go znów Sasi i sprzymierzeńcy Augusta, który d. 2 czerwca r. 1710 znów tu przybył; na jego przyjęcie urządzono odpowiednio mieszkanie w. mistrzów. Za to kazał król wyprawić wielką zabawę z strzelaniem do tarczy i uwolnił króla kurkowego od poborów i wszelkich podatków. Gdy r. 1734 Rosyanie pod wodzą Munnicha oblegali Stanisława Leszczyńskiego w Gdańsku, obsadziła M. rosyjska załoga, a przechodzące tędy ich inne oddziały zabrały z zamku 5 ostatnich armat i resztę prochu. Podczas wojny siedmioletniej 1756 63, kiedy wojska pruskie i rosyjskie dowolnie przekraczały granice Polski, zajęli Rosyanie 1758 Elbląg, Toruń, Grudziądz i M. , gdzie komenderował najprzód Buturlin a potem Sołtykow. Wreszcie w r. 1772, przy pierwszym podziale, przeszedł razem z Prusami Zachod, i Malbork pod panowanie królów pruskich. Już 12 wrześ. tegoż roku opuściła załoga polska pod majorem Goltz zamek i miasto, a dnia następnego zajęli je Prusacy, którymi dowodził major v. Tadden. 27 września zaś odebrali w imieniu króla Fryderyka W. nadburgrabia v. Rohde i naczelny prezes v. Domhardt w wielkim refektarzu od stanów pruskich przysięgę homagialną. Na pamiątkę tego zdarzenia wybito medal, z których jeden złoty jeszcze dotychczas w mieście się przechowuje. Wówczas jeszcze nie potrafiono należycie ocenić wartości starych zabytków; dla tego tenże sam Fryderyk zaraz potem r. 1773 Malbork zrobił z zamku koszary, a mieszkańcy M. używali cegły i ciosów zamkowych do budowli swych domów; r. 1785 zaś kazał król w przepysznym i podówczas jeszcze dobrze zachowanym refektarzu w. mistrza urządzić przędzalnie bawełny. Gorzej jeszcze gospodarzono w zamku za czasów Fryderyka Wilhelma III, gdzie r. 1801 1803 wysoki zamek zamieniono na spichlerze; wtedy to zniszczono owe piękne sklepienia i ściany, złocenia i gzymsy, tak że Francuzi, którzy tu r. 1807 mieli magazyny i lazarety, już tylko mało do zniszczenia przyczynić się mogli. Dnia 25 kwiet. 1807 r. przybył Napoleon sam do M. , gdzie na przedzamczu dla niego urządzono na prędce mieszkanie; zabawił tu tylko jeden dzień. R. 1812 ciągnęły tędy znów wojska francuskie, z których jednak niedługo potem tylko niedobitki wracały przez M. 11 stycz. 1813 r. stanął tu Murat z wielu generałami, ale na drugi dzień rano o 10 godz. opuścił śpiesznie miasto, bo pokazywały się już wedety kozackie. Po wojnach francuskich ocknął się w Niemczech gust romantyczny, a w Prusach zapał patryotyczny do wspomnień krzyżackich, i tedy to postanowiono tę wspaniałą niegdyś budowlę znów odrestaurować, do czego przyczynił się mianowicie ówczesny następca tronu, późniejszy król Fryderyk Wilhelm IV, wielki znawca sztuki, i minister Schön Najprzód trzeba było oczyścić dolne kondygnacye i fosy z gruzów, do czego włościanie z Żuław dostarczali bezpłatnie podwód; w samych pierwszych dwóch latach wywieziono 48000 fur gruzu. Potem praca już raźniej postępowała. Od r. 1817 1824 odrestaurowano najprzód, ze składek po całych Niemczech zbieranych, średni zamek, i to podług najlepszych w archiwach znalezionych planów. Pod kierownictwem budowniczego Obucha prace wnet tak daleko się posunęły, że już r. 1822 d. 27 wrześ. można było obchodzić w wielkim refektarzu 50letnią rocznicę połączenia Prus zachodnich z Niemcami. Reszta zabudowań jednak użytą była aż do najnowszych czasów na magazyny, kancelarye i mieszkania intendentury wojskowej. Ale w ostatnim czasie powzięto zamiar i tę część zamku restaurować, by tu potem założyć muzeum dla Prus Wschodnich i Zachodnich; na to uchwaliła już izba poselska pewną sumę rocznie. W końcu nadmieniamy jeszcze, że r. 1872 obchodzono na zamku malborskim stuletnią rocznicę połączenia Prus Zachodnich z niemiecką ojczyzną. Na uświetnienie tej uroczystości zjechał sam cesarz do M. i położył kamień węgielny pod pomnik, który następnie r. 1877 odnowił syn jego, następca tronu. Śpiźowy ten pomnik przedstawia Fryderyka Wielkiego, stojącego na postumencie, otoczonym z czterech stron czteremafigurami, wielkich mistrzów krzyżackich wyobrażającemi. Pierwszy, to Herman v. Salza, ten, którego nieszczęsny mazowiecki Konrad prosił przez posłów w Wenecyi, żeby mu rycerzy swoich przysłał przeciw poganom, ten, co w nadanej ziemi dobrzyńskiej zyskał podstawę do przyszłych operacyi zakonu; drugim jest Siegfried y. Feuchtwangen, ten, co siedzibę wielkich mistrzów z Wenecyi przeniósł do M. ; trzeci, to najzaciętszy pogromca Litwy, zwycięzca Kiejstuta, Winrych v. Kniprode; czwarty wreszcie, to ostatni z mistrzów krzyżackich, a pierwszy z książąt pruskich Albrecht; każdy nich pracował nad dziełem, które uwieńczył Fryderyk, stojący słusznie na ich barkach tu na pomniku, bo na ich robocie wsparł się i stanął w historyi. Pomnik ten robił rzeźbiarz Simmering w Berlinie Ob. Tarnowski, 1. c, str. 75 76. Miasto M. leży pod 54 1 płn. szerok. geogr. , a 36 40 wsch. dłg. , 15 20 metrów nad poz. morza. Powstało, z prastarej wioski, w dok. z XIII w. Aliem zwanej; obok której krzyżacy postawili co dopiero opisany zamek. Z wioski zrobiło się z czasem miasto, które, podobnie jak zamek, także M. zwano. Że tu już od dawna istniała jakaś osada, tego dowodzą urny, które tu i w pobliżu wykopano; świadczy o tem Borck w Echo sepulcralis, manuskrypcie dotąd niedrukowanym z r. 1765, str. 189, II. Marienburgi Anno 1700 urnae extractae in fonte aversa domus Ewerbecki Consulis, occidentem versus sita. Altero lapide a Marienburgo civitate in clivoso agro inter loca Stumsdorff et Neudorffchen urnae ferales sunt depromptae; ex quibus duae solidiores albicante constabant materia. A Ossowski powiada w objaśnieniach do mapy archeol. Prus Zach. , że w Hoppenbruch, wsi oddalonej tylko 1 3 mili od M. , znaleziono urny w grobach skrzynkowych, na które tu, bardzo często przypadkowo natrafiają, str. 73Przywilej lokacyjny dla M. wystawił mistrz ziemski, Konrad v. Thierberg, d. 27 kwiet. r. 1276, nadając miastu 48 włók. Odtąd miasto te samo przechodziło losy co zamek. Obok Gdańska i Torunia zajmował M. w dawnych Prusach trzecie z rzędu miejsce. Jeszcze dziś wzbudzają stare kościoły i domy ciekawość znawcy. Na szczególną wzmiankę zasługuje rynek, stanowiący szeroką ulicę, otoczoną z dwóch stron podcieniami czyli altanami Lauben w domy wsuniętemi, które długim rzędem ciągną się niby aleje przy dolnych piętrach domów, podobnie jak w Kwidzynie. Mieszkańcy tak sobie w nich lubują, że przy reparacyi tych starych domów podcieni nie wolno usuwać. Na końcu rynku stoi stara oryginalna brama św. Maryi Marienthor i ratusz z ładnemi drzwiami i wieżą, w której jest dzwonnica i piękny starożytny zegar. Prócz ratusza należy do najstarszych zabytków miasta katol. kościół ś. Jana ap. ; bo gdy po. klęsce pod Grunwaldem na rozkaz Henryka v. Plauen celem lepszej obrony miasto zostało zburzone, ocalały tylko te 2 budynki. Ładna to i pełna charakteru budowla; z zewnątrz czworoboczna jak dom, i wewnątrz także, tylko na trzy równe nawy podzielona, gotycka, ale ołtarze z XVII w. nie odznaczają się żadną sztuką. W kościele jest wiole ciekawych zabytków. Koło ołtarza śliczna żelazna krata, u sklepień bronzowe świeczniki prawie tak piękne jak w Gdańsku, kawałek bardzo ładnych stali jeden bardzo ładny tryptyk ołtarzowy, a na ścianie ładna w drzewie rzeźbiona koronaoya Matki Boskiej. W zakrystyi w pysznej szafie są dwa kielichy gotyckie prześlicznej roboty, jest bogata monstrancya z XVII w. , jest ornat piękny z datą r. 1655. Jest i nagrobków parę; płyta grobowa w podłodze ma na sobie figurę rycerza z małym synkiem, a napis mówi, że to jakiś Adam von Götzen, Brandenburczyk, który poległ czy zmarł w czasie wojen szwedzkich. Inny nagrobek dziecinny, z bardzo ładną główką chłopięcia, skarży się, że vix editus in lucern iam subtrahor orbi i uczy, że to dzieckotrzechletnie to Piotr, syn Macieja Konopackiego, podkomorzego chełmińskiego, zmarły roku 1589. Borek wspomina w swojem Echo sepulchralis II, str. 203 jeszcze o nagrobkach Piotra Wedelszteda cui conjunx superstes cum prole moestissima hoc doloris et amoris simul monimentum fecerunt z XVII w. i Adryana Kitnowskiego, sędziego ziemskiego malborskiego, który umarł r. 1684. Słowem, tak pisze Tarnowski 1. c, str. 89, ładny, stary, oryginalny i sympatyczny to kościół, w nim jakoś czuje się człowiek w Polsce. Kościół ten był od r. 1539 1598 i 1626 1660 w ręku innowierców. Z proboszczów tutejszych znani są 1 Gerhard r, 1284. 2 Jan de Royde r. 1371. 3 Engelbert r. 1405. 4 Jan t. Höfen według Borcka Jan Konopacki r. 1519; od r. 1530 37 był bi skupem chełmińskim. 5 r. 1580 Mikołaj Laszyński. 6 Stanisław Illovius r. 1597. 7 Tomasz Band r. 1598. 8 1667 Marcin Herman Wejher. 9 1737 Jan Kłossowski. 10 1739 Aug. Tadeusz de Klincz von Rautemberg Kliński, syn Franciszka Klińskiego, sędziego gdańskiego. 11 Jan Kalkstein, kanonik gnieźnieński. R. 1878 liczyła katol. paraf. malborska 3070 komunikantów. Ew. kościół św. Jerzego pochodzi z nowszych czasów, stary bowiem, który stał na tem samem miejscu, został roku 1460 podczas oblężenia po większej części zburzony. Tedy go król Kazimierz Jagiellończyk darował miastu, które go miało odbudować, co jednak dopiero między r. 1706 12 nastąpiło. Protestantyzm zaczął się tu bardzo prędko szerzyć; już r. 1526, mówią, miał tu podobno kazania Jakób Knade. Około r. 1607 przyszli jezuici do M. ; sprowadził ich Marcin Herman Wejher, proboszcz malborski, razem z Melchiorem Wejherem, którzy też w Chojnicach ich osiedlili. Wkrótce wystawili sobie tu nowe kolegium tuż obok katol. kościoła paraf. przy rynku. R. 1638 zaś uzyskali prawo nabycia gruntów w Grudziądzu i Malborku za 30, 000 flor. na każdem miejscu, z czego też według możności korzystali. Borck wylicza prócz tego dobrodziejów zakonu, którzy ich hojnymi darami wsparli; i tak darował im Jan Kuczborski bisk. chełmiński 1624 15, 000 pewnie flor. ; r. 1651 Paweł Kukliński subdapifer Mielnicenses wraz z małżonką Elżbietą z Młodzianowskich 25, 000. R. 1652 Jan Tesmer, fondator bonifratrów w Gdańsku, 8, 000; r. 1671 Stanisław Baliński, asesor malborski wzbogacił ich bibliotekę. Innym dobroczyńcą był Bernard Sasin, kanonik chełmiński r. 1681 i Władysław Trzcieński, herbu Leliwa, podwojewodzie chełmiński 1688 r. ; wreszcie r. 1693 Stanisław Zawadzki herbu Rogala, sekretarz królewski, który im legował 60, 000 flor. monetae pruthenicae. Dwie rezydencye mieli jezuici w M. jedne w mieście, a drugą na zamku, gdzie im powierzone były obie kaplice N. M. Panny i św. Anny. Na zamku też zbudowali sobie ojcowie r. 1650 gmach szkólny czyli kolegium. Oprócz tego istniała tu już za czasów krzyżackich t. z. szkoła łacińska Ob. Dr. Breiter Die lateinische Schule in Marienburg, 1864, z niej powstało dzisiejsze gimnazyum, które r. 1860 d. 10 paźdz. zostało otwarte. Zakład dla głuchoniemych istnieje tu od r. 1833, ew. seminaryum już r. 1813 d. 1 maja; było to pierwsze w Prusach; jest tu także szkoła agronomiczna, która 1883 r. liczyła 202 ucz. , r. 1884 zaś 177; dalej wyższy zakład dla dziewcząt połączony z seminaryum dla nauczycielek, posunięta szkoła miejska, 2 katol. szkoły, 2 szkoły niższe. R. 1866 powstał w M. nowy dom sióstr miłosierdzia pod opieką N. M. Panny. Wybudowany jest ze składek i jałmużn zbieranych po całej okolicy przez Mika pobożnych pań, zachęconych do tego przez tamecznego kapelana księdza Konrada. Po zebraniu pewnej sumy zawiązał się komitet z kilku godnych i gorliwych obywateli miasta; na czele stanął miejscowy proboszcz kanonik Wien. Wybudowano dom i, otrzymawszy tak ze strony władzy duchownej jak i świeckiej potrzebne ku temu potwierdzenie, powierzono go siostrom. Wysłane zostały 3 siostry, później było ich 6. Opatrywały 20 30 chorych i wychowywały 20 sierotek. Następnie urządzoną została szkółka dla biednych dzieci, których tu około sto uczęszczało i maleńki internat dla 18 uczennic; t. z. kul Malbork Malbork turkampf zadał siostrom ciężki cios; pozostawiono im tylko pielęgnowanie chorych. Ob. Fankidejski Klasztory żeńskie etc, str. 238. Klimat w M. jest zdrowy, ale zimny, bo dla braku borów i gór miasto wystawiane jest na północne wichry; w okolicy miasta zaś panują często epidemiczne choroby, może dla braku dobrej wody do picia. Prócz przedmieścia Kałdowa, leżącego na lewym brzegu Nogatu i złączonego z miastem mostem łyżwowym, liczą się do miasta jeszcze 2 wsie Hoppenbruch 675 mk. r. 1868 i Willenberg i enklawa Fleischerweide. R. 1772 liczyło miasto bez przedmieść 262 dymów, z przodmieściami 4575 mk. , bez nich 2831. R. 1819 4931; 1858 7532. R. 1868 było tu 8249 mk. i to 4875 ew. , 2873 katol. , 144 menonitów, 10 kalwinistów i 1 baptysta, 2 niem. kat. , 27 wolnej sekty freie Gemeinde i 317 żyd. ; dm, było 737 r. 1868. R. 1877 liczono 8538 mk. , 6 10 ewang. , 3 10 katol. , 1 10 menonitów i żydów. Mieszkańcy trudnią się głównie handlem płótna, które sprowadzają z Warmii, dalej skupywaniem bydła i handlem zboża na wielką skalę, gdyż cały obrót wynosi w tym kierunku rocznie około 8 milionów marek. Małych rzemieślników jest bardzo wielu, tak że są wstanie zaspokoić wszelkie potrzeby gęsto zamieszkałych Żuław. Są tu prócz tego 2 drukarnie, 2 wodne młyny, 1 młyn parowy, 2 tartaki parowe, 2 fabryki waty, 1 fabryka octu, 1 fabryka mydła, 1 pralnia parowa, kilka browarów i cegielni, 3 fabryki machin, gazownia, 1 fabr. wyrobów glinianych Thonwaarenfabrik i cukrownia, która w kampanii z r. 1883 84 576, 860 centn. buraków przerobiła. Tutejszy most żelazny został zbudowany r. 1857 na wzór tczewskiego; spoczywa na trzech murowanych filarach i jest 278 metrów długi. Portale i wieże w gotyckim stylu są dziełem nadbudowniczego Stüler; most zaś budował jakiś Lentze. Niedaleko zamku stoi pomnik pamięci burmistrza Blume poświęcony, który tu, jak wiadomo, 8 sierp. 1460 r. za zdradę poniósł karę śmierci. Jako miasto powiatowe jest M. siedzibą różnych władz rządowych; jest tu więc landratura, sąd ziemiański okręgowy Amtsgericht, inspektura tam, sztab drugiego batalionu 45go regimentu, stacya poczt. pierwszej klasy, st. teleg. z 9 aparatami. Poczty osobowe idą stąd do Nowegodworu Tiegenhof i do Sztumu; poczta posłańcowa zaś do AltMunsterberg. Prócz tego jest w M. filiabanku państwowego i bank prywatny. Jarmarków odbywa się 6 do roku, 2 kramne, 3 na bydło i konie i jeden 2dniowy na konie cugowe. Malborski okrąg urzędu stanu cywilnego liczył 1880 r. 9, 559 dusz; 1882 r. urodziło się 360 dz. ; umarło 394 osób, zawarto 63 ślubów; wreszcie jest w M. stacya 4 kolei, o których przy opisie pow. będzie mowa. R. 1883 84 wynosiły komunalne i powiatowe podatki na miasto 129, 902 mrk. Przypadał więc 300 proc. podatku klasowego i dochodowego, i 140 proc. podatku budynkowego. Powiat malborski leży między 53 55 i 54 18 płn. szer. a 36 28 i 37 8 wsch. dług. i graniczy na północ z pow. gdańskim, na Wschód z zatoką fryską, pow. elbląskim i pow. holądzkim, na płd. z pow. sztumskim, a na zach. z gdańskim i starogrodzkim. Obejmuje żyzne niziny, żuławami zwane, które tylko przy Marienhohe wznoszą się 36 metrów npm. Areału ma 15. 13 mil kwadr. czyli 81, 219 ha. Rola orna zajmuje 58. 8 proc, a jeden hektar przynosi przecięciowo 33. 6 mrk. zysku czystego; ogrody zajmują 0. 9 proc. 1 ha. 43. 8 mrk. , łąki 24. 7 proc 1 ha. 31. 8 mrk. , past. 3. 8 1 ha. 8. 7 mrk, bory 2. 1 proc. 1 ha. 9. 3 mrk. Przecięciowo przynosi każdy ha. 30. 9 mrk. , co świadczy o nadzwyczajnej żyzności gleby, która pod tym względem przewyższa wszystkie powiaty Prus wschod, i zachod. Pow. malborski liczy 57, 566 mk r. 1879, 2 miasta Malbork i Nytych 1691 mk. i 1 targowisko Nowydwór Tiegenhof 2, 441 mk. ; tu jest także sąd okręgowy. Główne rzeki powiatu są Wisła i Nogat. Wisła płynie od Grudziądza prawie na północ, dzieli się przy mątawskim cyplu na właściwą Wisłę i na Nogat; pierwsza tworzy zachodnią granicę pow. malborskiego i dzieli się w odl. 9 kil. od morza pod Gdańską główką Danziger Haupt na gdańską i starą, czyli elbląską Wisłę, która tworzy północną granicę pow. malborskiego. Nogat tworzy od cypla mątawskiego aż do Malborka południową granicę powiatu. Dawniej odpływała Nogatem tylko mała część wody, ale z czasem powiększało się łożysko, już to przez spad stromy, już to przez wygłębianie, tak że potem Nogat więcej wody uprowadzał niż Wisła. Stąd powstały wielkie spory między Gdańskiem a Elblągiem za czasów jeszcze polskich. Dla tego zasypano między r. 1845 1857 ujście do Nogatu przy mątawskim cyplu i przekopano 4 kil. niżej z Wisły nowy kanał do Nogatu WeichselNogat kanal, 2 kil. długi, którym teraz 1 3 część wody upływa. Potem płynie Nogat w północnowschodnim kierunku przy M. , wstępuje poza Czerwoną będą Rothebude w pow. elbląski i wielu ramionami wpływa do zatoki świeżej. Z mniejszych rzek zasługują na wzmiankę Mała święta, wypływająca z mątawskiego boru, i Wielka Święta gr. Schwente, mająca swe źródło przy Altenowie. Przy Nytychu łączą się te dwie rzeczki i przybierają przy Nowymdworze miano Tugi Tiege. Tuga jest dla mniejszych statków spławna i uchodzi dwoma ramionami do zatoki Świeżej, między Noga Malbork tem a Starą Wisłą. W swej dolnej części stanowi Tuga część kanału gdańskoelbląskiego, który przy Nowymdworze opuszcza Tugę, przy Czerwonej budzie zaś pod Główką gdańską łączy się z gdańską Wisłą, Kanał ten jest teraz główną drogą wodną między Gdańskiem a Elblągiem, gdyż elbląska Wisła teraz już zbyt snadka; jest 18 kil. długi. I Linau i Pröznick ostatniej nie można było odszukać na mapie przyczyniają się nie mało do osuszenia tej mokrej ziemi na Żuławach. Prócz tego jest tu jeszcze wiele strug i rowów, starannie utrzymywanych, które z niemiecka po większej części Lachen albo Graben zowią np. BinnenLache, KirschGraben, SchmierGr. , TrummGr. , LandGraben i t. d. O Młynówce Mühlengraben, uchodzącej do Nogalu pod Malborkiem, była już przy opisie zamku mowa. Z jeziór wymieniamy dzierżgońskie DrausenSee, którego tylko zach. część należy do pow. malborskiego. Komunikacya jest tu zimą bardzo trudna, bo na mokrych gruntach sypanie bitych traktów z Wielkiemi połączone jest kosztami. Zbudowano jednak dotąd już następujące 1 z Lisewa do Fiszewa 33. 80 kil. dłg. 2 ze Starego pola do Reichfelde 4. 70 kil. dłg. 3 z Lisewa do Nytychu. z Nytychu na Nowydwór i do Platenhof. z Nytychu do Malborka i 6 z Thiergarth do Granowa; długość tych 4 ostatnich wynosi 47. 57 kil. w powiecie. Cztery żelazne koleje przerzynają powiat 1 kolej wschodnia od Lisewa do Granowa na 39 kil. przestrzeni; stacye są Szymon, Malbork, Stare pole i Granowo. 2 Prywatna kolej malborskamławska, z przystankami w Sandhof, Liebenthal i Lindenwald. 3 Poboczna kolej z Tiegenhof na Nytych do Szymona z odnogą na Heubude do Malborka, 4 Wreszcie kolej miast nadwiślańskich WeichselstädteBahn z Malborka na Kwidzyn, Sztum, Grudziądz, Chełmno i Toruń; otwartą została 15 sierp. 1883 r. Pow. malborski wybiera razem z elbląskim 2 posłów do parlamentu. Ludności liczono 1819 roku 39, 884; 1858 55, 126; 1861 r. 56, 205; 1879 r. 57, 566. Na milę kwadr. przypadało 3714. 1 dusz. Ludność katol. pomnaża się stosunkowo. Co do wyznania liczono w pow. 1819 r. 13724 katol. ; 1858 r. 20761; 1861 r. 21147. Ewang. 1819 r. 19718; 1858 r. 29341; 1861 r. 29097. Menon. 1819 r. 5687; 1858r. 5415; 1861 r. 5343. Żydów 1819 r. 218; 1858 r. 468; 1861 r. 489. Sekta menonitów zmniejsza się więc z roku na rok, co ma swoje przyczyny. Menonici przybyli tu z Holandyi r. 1568. Osiedlili się najprzód około Nowego dworu Tiegenhof. Sprowadzili ich Jan i Szymon v. Loysen, którzy byli wówczas tenutaryuszami ziemi nowodworskiej. Tu osuszyli oni te moczary, które im następnie r. 1578 nadał Jan v. Loysen na 30 lat w dzierżawę za 52 złotych i 13 kur od włóki. R. 1581 przeszedł ten klucz cały w ręce Ernesta Wejhera, kasztel. elbląskiego, który z menonitami zawarł nowe kontrakty na 20 lat. Według tych kontraktów byli men. wolni od tłoki, od sypania grobli, z wyjątkiem tych, które leżały w ich granicach i nowodworskiej; byli także wolni od podwód i kwaterunków i mieli wszelką wolność co do wyznania. Władysław lV potwierdził im ich przywileje r. 1642. Jeszcze dziś nazywają ziemię przez nich zajętą włókami holenderskiemi; takich włók liczono w drugiej połowie XVII w. 430; r. 1867 zaś 528 1 2. Że między ich przywilejami była i wolność od służby wojskowej, można na pewno przypuścić, bo tej zakazywały im ich przepisy. Wsie, które jeszcze dziś mają holenderskie włóki, na których przeważnie siedzą menonici są 1 Około Nowego dworu Platenhof, Tiegenhagen, Tiegerweide, Reimerswalde, Orlofferfeld, Pletzendorf, Orłowo, Pietzkendorf, Petershagenfeld. 2 Na wielkiej żuławie, t. j. między Wisłą i Nogatem, ale dalej na południe Hej budy, Gurken, Herrenhagen. 3 Na małych żuławach, t. j. na prawym brzegu Nogatu Kampenau, Schwansdorf, Hohenwalde, Thiensdorf, Balewo, Marcushof, Węgle, Eschenhorst, Altrosengart, Rosenort, Reichshorst, Sorgenhorst, Kuckuck, Kronsnest, Sparau i Szenweza. R. 1678 potwierdził im ich przywileje król Jan III Sobieski, później uczynili to samo Augustowie r. 1732, 1736 i 1764. Nie brakło jednak sporów między nimi a ewangielikami, mianowicie co do dziesięcin i co do wybawiania metryk; zachodziły też zatargi z władzami rządowemi względem nabywania majątków, czego im rozkazem gabinetowym z d. 15 lut. 1824 r. zakazano, wreszcie co do służby wojskowej, na którą im ich przepisy nie zezwalają. Dla tego menonici zaczęli opuszczać żuławy i osiedlać się w południowej Rosyi, gdzie w pow. ekaterynosławskim niektóre nazwy osad przypominają jeszcze wsie na Żuławach malborskich położone, np. Grunau, Kampenau, Kronsdorf, Mirau, Rosengart, Schönwald, Tiegenhof, Tiegenort, te zostały założone r. 1823, a 1832 r. Gr. i Kleinwerder. Około Melitopola zaś powstały następ. osady. R. 1804 Halbstadt, Blumstein, Altenau, Munsterberg, Muntau, Schönaw; 1805 r. Ladekopp, Orloff, Petershagen, Rosenort, Schönau, Tiegenhagen, Tiege; 1806 Fürstenau; 1811 Rückenau; 1819 Lichtfelde i Marienau; 1820 Pordenau, Rudnerweide i Scharpau; 1821 Fürstenwerder; 1822 Tiegerweide; 1824 Prangenau i Wernersdorf; 1828 Sparau. Wszystkich osad menonickich jest tam 44. Nad Samarą, lewym dopływem Wołgi, leży kol. Koppenthal, 1844 r. założona. W nowszym czasie zniesiono w Prusach cał Malbork kiem przywilej gwarantujący menonitom wolność od służby wojskowej; z tej przyczyny opuszczają oni jeszcze wciąż stare siedziby szukając nowych. Ob. Eckerdt Geschichte des Kreises Marienburg, 1868, str. 169 174 i 241 243. Pod względem narodowości liczono w pow. malborskim 1861 r. Niemców 55, 174 11650 familij, Polaków 955 223 familij, 2 Morawian. Takie liczby podają niemieckie źródła, które trudno sprawdzić. Oprócz wymienionych już 2ch miast i 1go targowiska, jest w pow. 152 wsi, 4 folw, 3 kolonie i 13 wybudowań 1861 r. . Domów mieszkalnych liczono 1819 r. 5227, 1858 r. 5313, 1861 r. 5408, a więc na milę kwadr. 1819 r. 345, 46 dm. , 1858 r. 35113, 1861 r. 357, 57; na jeden dom przypadało 1819 r. 7, 63, 1858 r. 10, 35, 1861 r. 10 37 mk. W Malborgu samym było 1825 r. 5258 mk, dm. zaś 633; 1858 r. 7532 mk. a 765 dm. ; 1861 r. 7560 mk, a 755 dm. ; zatem przypadało na jeden dom 8, 2 mk. r. 1825, 9, 8 r. 1858, a 10 r. 1861. Stajni, stodół i szop było w pow. 1819 r. 2758, 1858 r. 5937 1861 r. 5756; a zatem przypadało na milę kw. 1819 r. 182, 2, 1858 r. 392, 4, 1861 r. 340, 6; że r. 1861 jest ich mniej, pochodzi stąd, że przedtem zabudowania z sobą w związku stojące osobno wyliczano. Publicznych gmachów było 1861 r. dla kultu 65, dla szkół 118, dla chorych i ubogich 60, dla władz rządowych 69, dla policyi miejscowej i urzędów gminnych 211, dla wojska 5. Posiadłości liczono w pow, 3517 z 242, 489 morgami, tak że na każdą posiadłość przypada przecięciowo 69 mr. Dekanat malborski należał aż do roku 1821 do bisk. chełmińskiego, odtąd zaś należy do bisk warmińskiego. Obejmuje zaś następujące parafie 1 Fiszewo 420 komunikantów 1878 r. , a 754 dusz r. 1868; 2 Gnojewo 230 kom. r. 1878, a 470 dusz r. 1868; 3 Konigsdorf 310 kom. r. 1878, ą 774 dusz r. 1868; Kończewice i Lisewo filia 670 kom. r. 1878 a 1059 dusz r. 1868; 5 Lasowice 569 kom. a 1210 dusz r. 1868; 6 Milenz zfilią AltMünsterberg, 344 kom. 1878, a 606 dusz r. 1878; 7 Malbork z następ. wsiami i osadami Backermuhle, Dammfelde, Hej budy, Hoppenbruch, zamek Kałdowo, przedmieście Kałdowo, Kozliczki wś, Koźliczki folw. , Landmuhle, Rodlofferhuben, Sandhof, Stadtfelde i Vogelsang 3070 kom. r. 1878, a 4347 dusz r. 1868; 8 Mątwy 540 kom. r. 1878, a 927 dusz r. 1868; 9 Notzendorf 327 kom. r. 1878, a 778 dusz r. 1868; 10 Thiergart 460 kom. r. 1878, a 909 dusz r. 1868; II Pogorzała wś 727 kom. r. 1878, a 1195 dusz r. 1868. Bo dekanatu sztumskiego należą 2 parafie Dąbrówka niemiecka i Pozylia. Do dekanatu nowodworskiego Tiegenhof Boręty, Furstenwerder Ladekopp, Lichnowy, Marynowy, Nowa cerkiew, Nytych, Schöneberg, Tannsee i Tiegenhagen. Ewangelicy mają w pow. 26 parafiij 1 Stare pole 660 dusz r. 1868, 2 Altmunsterberg 223, 3 Baarenhof 1722, 4 Borę ty 308, 5 Fiszewo 1136, 6 Gnojewo 196, 7 Kaczynos 833, 8 Kończewice 445, 9 Ladekopp 920, 10 Lasowice 644, 11 Lichnowy 728, 12 Marynowy 584; 13 Malbork, do którego przyłączone są następ. osady. Bäckermuhle, Dammfelde, Hoppenbruch, zamek Kałdowo, przedm. Kałdowo, Landmuhle, Liebenthal, Lindenwald, Rodlofferhuben, Sandhof, Stadtfelde, Vogelsang 5997; 14 No wa cerkiew 402, 15 Nytych 1697, 16 Palczewo 229, 17 Pręgnowo 137, 18 Schadwalde 676, 19 Schöneberg 856, 20 Stalo wo 1290, 21 Tannsee 540, 22 Thiensdorf 3206, 23 Nowydwór 4197, 24 Tiegenort 2302, 25 Pogorzała wieś 555, 26 Lichtfelde 699. Szkoły ewang. znajdowały się 1868 r. w 87 miejscach; katol. w 25; symultanne w 3. Stacyj pocztowych liczono 14, obecnie będzie ich pewnie więcej. Ob. Stati stische Mittheilungen über den Regierungsbe zirk Danzig, t. Oelrichs. Danzig 1863; i Topo grafischstatistisches Handbuch für den Reg. Bezirk Danzig, herausg. Ton d. Königl. Regie rung Danzig. 1869. W końcu jeszcze kilka słów o przebiegu kolonizacyi pow. malborskiego za czasów krzyżackich. Za rządów w. mi strza Karola Beffardt v. Trier 1312 1324 wystawił nadkomtur Werner v. Orselen na stępujące przywileje lokacyjne dla Nytyckiej wsi r. 1316, dla Lisewa 1317, dla Mirowa i Tannsee 1318 r. R 1321 zostały założone na stęp. wsie Boręty, Lichnowy, Lichnówki, Lindenowo, Mielenz, Sojanowo, Marynowy, Ruckenau; za rządów w. mistrza Wernera t. Orse len 1325 30 zostały wystawione przywileje dla Petershagen i Staregopola; za czasów Luthra v. Braunschweig 1331 1335 Schoeneberg i Schoensee; Dytryk v. Altenburg 1335 1341 założył Kończewice, Gnojewo, Altweichsel 1338, Pogorzałą wieś i Szenwezę 1340; Ludwik König 1341 1346 Lade kopp 1341, Reichfelde i Baerwalde 1342, Palczewo i Bystrze 1344, Tugę 1345; Tusmer v. Arfberg 1346 1351 Schoenhorst i Orłowo 1349, Thiergart, Pręgnowo, Lasowi ce 1350, Nową cerkiew, Halbstadt i Dębinę 1351; Winryk v. Kniprode 1351 1382 Schadewalde 1352, Neumuensterberg i Fuerstenwerder 1352, Parchowo i Rozengart 1353, Nidowo 1356, Kaczynos 1367, Brodsack 1381; Konrad Zolner wreszcie 1382 1390 Mątwy. Ob. Gesch. d. Kreises Marienburg von Eckardt. 1868, str, 19. Por. Kłosy z roku 1882, Tygodnik Powszechny z 1884. Kś. Frydrychowicz, Malbork 1. niem. Mahlborg al. Marienburg, Malbork Malcanów Malce Malcher Malchikul Malchin Malchow Malchowa Malchowo Malchowy Malcici Malcin Malczowiecka slobódka Malcanów Malcow Malcowizna Malcówka folw. , pow. kartuski, st. p. Stężyca, należy do stężyckich dóbr ryc. 2. M. , niem. Marienburg, zamek krzyżacki w pow. wałeckim, stał w pobliżu wsi Marcinkowa, ale r. 1629 zbu rzyli go Szwedzi, tak że dziś tylko gruzy tam pozostały. Kś. Fr. Malcanów 1. wś, pow. nowomiński, gm. i par. Wiązowna. W 1827 r. 8 dm. , 42 mk. ; wchodziła w skład dóbr Duchnów ob. . 2. M. , awuls dóbr Domaszewnica w pow. łukowskim. Malce, . zaśc, gm. czereska, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 32 w. od Dzisny, 4 dm. , 38 mk. , 30 prawosł. , 8 katol. 1866. Malce 1. grupa domów w Baszni górnej, pow. cieszanowski. 2. M. , część Kamionki wołoskiej ob. . Malecekuke dok. ., ob. Melzak Malcher, młyn do wsi Wojciechowa, pow. olesiński Knie. Malchikul, ob. Machicus, Malchin, jez. , przez rzekę Pianę Peene łączy się z jez. Kumerow i również jak ono leżało na granicy Czerezpienian od Warnabów i Dolenczanów. Malchow al. Malechow Malchowe, wś na Po morzu pod Sławnem, R. 1274 d. 8 sierpnia nadaje Wisław, książę na Rugii, klasztorowi bukowskiemu połowę wsi Malchowa; w Buko wie siedzieli podówczas cystersi. Ob. Perlbach P. U. B, str. 220. R. 1285 d. 15 maja daje rycerz Detlews de Sleten drugą połowę Mal chowa cystersom w Bukowie str. 359. Roku 1287 d. 22 kwietnia zawiera książę Mestwin z bisk. Hermanem z Kamienia przymierze i przyrzeka mu wspierać go przeciwko każdemu nieprzyjacielowi. Acta. .. in villa Malechow apud fiuvium qui Wtra wlgariter appellatur niem. Grabow, nad którą to rzeką M. leży. R. 1295 rościł sobie prawo do tej wsi Zimerus Dummeradevitz; ale Przemysław przyznał ją cystersom str. 471. Kś, Fr. Malchow, ob. Kołpińskie jez. Malchowa, las w płn. stronie Majdanu, pow. katuski, na lew. brz. Łukwi. Szczyt 643 m. npm. Na płd. od M. leży Kośmiczara. Malchowo dok. , ob. Maltschawe. Malchowy, ob. Malkowy, Malcici dok. , ob. Maltusch Malcin, zamiast Amalcin albo Amelin, ob. Kossewo. Malcow, węg. Malczo, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół katol, filialny i gr. katol, pa rafialny, 710 mk. H. M. Malcowizna, wś, ob. Jadów, pow. nowomiński, Malcówka 1. wś, pow. kaliski, gm. Ceków, par. Kosmów, odl. od Kalisza w. 17; ob. Kosmów 2. M. , wś włośc, pow. iłżecki, gm. i par. Mirzec, odl. 14 w. od Iłży, ma 20 dm. , 200 mk. , 378 mr. obszaru. Malcsa węg. , ob. Malczyce. Malcy al. Amelin, ob. Czajki. Malcy, ob. Obczuha. Malcs, mko, ob. Malecz. Malcza, ob. Malczyce. Malczaw dok. , ob. Maltschawe. Malczew 1. pow. brzeziński, ob. Małczew. 2. M. , ob. Malczów. Malczewo, dom, , pow. gnieźnieński, par. Jarząbkowe Łaski, Lib. ben. I, 25, 328; 3127 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. ; b Draohówko, osada; 15 dm. , 211 mk. , wszyscy katolicy; 104 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 7 Ml. , st. kol. żel. w Czerniejewie o 7 ML, w Gnieźnie o 13 ML Niegdyś własność Bolesława Ponińskiego. M. St. Malczkow niem. , wś, pow słupski. Roku 1430 d. 30 listop. kupił ją klasztor kartuski od dwóch mieszczan Woldach i Hermann Rutingh za 629 grzywien; ale już r. 1445 sprze dał ją klasztor dalej. Kś. Fr. Malczo, ob. Malcow. Malczów, Malczew, wś i folw. , pow. radom ski, gm. Gębarzów, par. Radom. W 1827 r. 26 dm. , 172 mk. ; obecnie 28 dm. , 250 mk. , 660 mr. ziemi dwors. , 360 mr. włośc W XV w. dziedzictwo Michała h. Tarnawa, 12 łanów kmiecych, karczma, 4 zagrodników, folwark. Dług, I, 307. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. i Janopol rozl, mr. 703 grunta orne mr. 439, łąk mr. 40, pastwisk mr. 50, lasu mr. 152, nieuż. i place mr. 22, bud, mur. 7, z drzewa 17, wiatrak, pokłady torfu. Wś M. os. 27, z grun. mr. 360; wś Janopol os. 8, z grun. mr, 85. Br. Ch. Malczowce, mylnie Mależowce, wś, pow. lityński, na pograniczu mohylowskiego, o 58 w. od Lityna, o 1 w. od rz. Murachwy, gm, Meżyrów, par. Mańkowce. Ma 95 dm. , 788 mk. , 884 dzies. ziemi włośc, 603 dwors. , 53 cerkiewnej. Cerkiew pod wez. ś. Paraski. M. należały do ststwa barskiego, trzymał Je 1616 r. w dożywociu Jan Goślicki, rotmistrz Króla JM. , z nadania przez króla Stefana. R. 1770 posesorem był Piotr Zbrożek i Maryanna z Gi życkich za opłatą kwarty 821 zł. 23 gr, W ostatnich czasach należały do Witosławskich, dziś do Nawrockich. Dr. M. Malczowiecka slobódka, pow. lityński, par. Mańkowce. Malczyce 1. Wielkie, rus. Malczyci, wś w pow. gródeckim, 12 kil. na płn. wsch. od Gródka, 9 kil. na płd. od sądu powiat. w Janowie, 4 kil. na płn. zach. od urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Mszanie koło Bartatowa. Na płn, leży Porzecze Janowskie, na płn. wach. Jamelnia, na wsch. Wroców i Zbyska grupa domów należąca do Mszany, na płd. Mszana i Załuże, na zach. Strona, na płd. zach, Wielkopole. Płn. wsch, część obszaru przepływa We Malcza Malczaw Malczew Malczów Malczewo Malczo Malczkow Malczyce Malczowce Malcs Malcy Malcsa reszyca. Wchodzi ona tutaj z Porzecza Janowskiego, płynie na płd. a zasilona z. obu boków pomniejszemi strugami, tworzy w całym zakątku płd. wsch. rozległe moczary, tak zwane Ługi 281 m. , a w końcu rozlewa się w staw Malczycki. Staw ten ciągnie się wzdłuż całej granicy płd. na przestrzeni 4 1 2 kil. Węższy na wsch. , rozszerza się ku zach. do 1 2 kil. , a na krańcu zach. zwęża się znowu i przypiera do granicy Strony. Na 1 1 2 kil. przed tą granicą wypływa już Wereszyca ze stawu i płynie na zach. wzdłuż granicy Załuża. Od wsch. strony wpada do stawu tak zw. Stara Rzeka, płynąca z Wrocowa od płn. wsch. Zabudowania wiejskie leżą na zach. , tui. nad stawem, im dalej ku wsch. tem bardziej oddalają się od stawu i ciągną się szeregiem na płn. wsch. ku Wereszycy. Płn. zach. część wyżej wzniesiona ma szczyt Sredni horb 311 m. wys. Własn. więk. ma roli or. 221, łąk i ogr. 460, pastw. 36, lasu 72 mr. ; własn. mniej. roli or. 1030, łąk i ogr. 524, past. 310 mr. W r. 1880 było 1544 mk. w gm. , 40 na obsz. dwor. obrz. gr. katol. , 45 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Powitnie, gr. kat. w miejscu, dek. gródecki, archidyec, lwowska. Do parafii należy Załuże. We wsi jest cerkiew pod wez. św. Dymitra. W r. 1407 odstąpił Władysław Jagiełło Waśkowi Moszence albo z Moszenki w M. spust rzeki i całą przestrzeń w skutek tego spustu lub zalewów rzeki zatapianą, wymawiając sobie tylko tyle, aby Waśko w królewszczyźnie Zalesie swym kosztem staw wybrał i zapuścił. Stadnicki, Ziemia Lwowska w XIV i XV w. w Bibl. Warsz. 1863, t. III, str. 61; A. G. Z. III, 158; Archiwum Bernardyńskie C. t. 333, str. 222 i T. t. 16, str. 19. Pierwszy ten przywilej, oznaczający także granicę stawu malczyckiego, powiada wyraźnie, iż linia graniczna poczynać się będzie od łąk rzeczonego Waśka aż do Izbisk, a stamtąd extremo mericae Wrocowsciensis usąne ad prata dicta Pomienne et Wrocowskie, et etiam ad ejus prata Porzeczki nuncupata. A nie zapominajmy, że Waśko Moszenko był Rusinem i że pierwotny przywilej nadawczy do niego w języku ruskim był wystosowany. Jeżeli mimo to nazwy miejscowości są przeważnie polskie, dowodzi to, że M. wtedy już oddawna Małopolaninami po wielkiej części były zaludnione. Stadnicki 1. c. str. 47. Później i już przed r. 1428 darował król zapewne rzeczonemu Moszence całą wieś M. , w której tenże już w pomienionym roku jako dziedzic kościół parafialny wybudował i wyposażył. Po śmierci Waśka Moszenki poszły M. kilkakrotnie w podziały między jego potomków. W r. 1442 rozkazuje Władysław Warneńczyk Piotrowi Odrowążowi ze Sprowy, wojew. lwowskiemu i staroście generalnemu ruskiemu, aby arcybiskupstwu lwowskiemu przywrócił jez. malczyckie, nadane arcybiskupowi przez Władysława Jagiełłę, a zabrane nieprawnie przez zmarłego Piotrowego brata Rafała. A. G. Z. II, 117; w r. 1443 widzimy właścicielami jednej połowy M. Hryćka i Jerzego, drugiej połowy Fiedorka i Waśka Moszonczyców. W r. 1447 przenoszą Fiedorko i Fiedko, właściciele M. , tę wieś na prawo niemieckie, poruczają powtórne jej osiedlenie na tem prawie Jakóbowi i Stanisławowi de Zołecz Orzechowskim i nadają im w tej wsi wójtostwa dziedziczne A. G. Z. II, 127. Nazwy kmieciów miejscowości i powinności w tym dokumencie są polskie. W roku 1451 Jan Gołąbek z Zimnej wody sędzia, i Ściborz z Wiszni podsędek, ziemscy lwowscy, poświadczają dział dóbr, który stanął między Fiedorkiem i synowcem jego Fiedkiem, dziedzicami z Malczyc A. G. Z. II, 135. W r. 1455 Ścibor z Wiszni sędzia i Jan z Wysokiego podsędek, ziemscy lwowscy, poświadczają, że Fiedorko z M. część swoją tej wsi i wójtostwo w niej położone sprzedał na wieczystą własność Grzegorzowi z Sanoka, arcyb. lwowskiemu ib. II, 142. W r. 1569 stwierdza Zygmunt August, że wieś M. należy do kapituły lwowskiej obrz. łac. i każe ją wprowadzić także w posiadanie stawu w M. tamże; C. t. 41 str. 737. D 27 paźdz. 1759 r. umarła w M. Konstancya z Czartoryskich Poniatowska, matka Stan. Augusta. Wyrabiano tu w XVIII w. piwo. 2. M. Małe, ob. Stronna. Lu. Dz. KONIEC TOMU PIĄTEGO. Malczyce