rien. Niepolom. Gubernator. .. nitidiorem et commodiorem. .. . ensis suis reduxit. W tym dziedzińcu znajduje się tablica marmurowa z h. Lubomirskich i napisem Vladislao IV. Regnante Illmus Dnus Stanislaus Comes in Wisnicz Lubomirski Palatinus et Gnalis Crac. Niepolomicensis. Scepusien. Dobcicens. Zatoriens. Białocerkieus. Gubernator, ut arcis securitati suae successorumque commoditati consuleret murum hunc portam cum edificio a fundamentis erixit Anno MBCXXXXII. Dalej na zach. leży jeszcze wyżej trzeci dziedziniec, gdzie w narożnym bastyonie drzwi prowadzą do piwnic. Według Dra Soczyńskiego na tym dziedzińcu była tablica z czerwonego marmuru z pięknie wyrzeźbionym orłem polskim i na piersiach z cyfrą S. A. Pod nim napis Arcem hanc Libio vetus Regni Poloniae propugnaculum incendio consumptum nova structura hisce mollibus propugnaculi uti cernis hospes aucta augustiore Sig. Augusto II Rege Poloniae mandante, Joannes Bonar Cast. Biecensis, Praefectus, restauravit MDLV. Minąwszy bramę, idąc ciągle w okrąg na płn. , staje się na czwartym dziedzińcu, tworzącym jeden taras z podłogą i gankiem powyżej wspomnianego mieszkalnego budynku, który dzieli drugi dziedziniec od trzeciego. Na tym samym poziomie stoi kaplica pod wez. ś. Michała archanioła, nieosobliwa, w stylu zepsutym zbudowana. Wewnątrz ołtarzyki małe, kilka lichych chorągwi kościelnych i trochę sprzętów. Nad drzwiami kaplicy na kamiennej tablicy napis Armorum Principi Michaeli Archangelo, loci hujus Titulari et Patrone Illmus Dns. Stanislaus Lubomirski Sac. Rom. Imp. Princeps, Comes in Wisnicz, Palatinus Scepus. Dobcens. Niepolm. Zatorien. Białocerkieven. Gubernator. Dicat. Dedicat. Consecrat. A. D. MDCIIIL. W kaplicy odprawia się czasem nabożeństwo. Dzwon umieszczony w narożniku wschodniego bastyonu służy ku zwoływaniu pobożnych. Z tego dziedzińca wiedzie droga na piąty dziedziniec w górę, gdzie na wierzchołku góry wznosi się baszta wysoka, okrągła, ze wszech stron wspierana szkarpami; na niej dach drewniany; wokoło resztki zabudowań. Wokoło zamek trudno obejść, zwłaszcza od strony północnej. Widok zewsząd, z zamku i z przed zamku, zachwycający. Tatry na widokręgu sinieją, a Łomnica swoją objętością zasłania prawie cały za nią rozłożony szereg gór. Co do budowy tego zamku, który należał w Polsce do najwarowniejszych twierdz w dawnych czasach, można odróżnić cztery jej epoki. Najdawniejszym i pierwotnym zabytkiem zapewne z XIII w. jest baszta okrągła, na szczycie góry zbudowana, dominująca całemu obszarowi zamku. Co później koło niej zbudowano, padło ofiarą pożaru r. 1553; musiały to być silne obwarowania, zwłaszcza przez Macieja z Trenczyna dokonane, skoro 1308 r. Karol I musiał go z rąk swojej korony przeciwników z wielkim trudem zdobywać. Straszny ten pożar zniszczył także archiwum; zginął w nim podstarości Stefan Bylina z ośmiu towarzyszami. We dwa lata później, r. 1555, ststa spiski Jan Bonar odbudował zamek w stylu ówczesnym, z czego pozostały ślady w murach i tablicach marmurowych powyżej przytoczonych. Czwartej i ostatniej przemiany dokonali Lubomirscy. Przez nich zyskał zamek na wspaniałości i sile, jak świadczy napis z r. 1642. Miasto L. istniało już w XIII w. , kiedy kościół według szem. dyec spiskiej erygowano r. 1222. Dokum. z r. 1256 mówi o rzece Lublow Fejer, IV, 2 cz. , 380; jest to Lubowelka, dziś Jakubianką zwana. O wsi tej nazwy Lublow wspomina wyraźnie dopiero przywilej z r. 1298 Fejer, VI, 2 cz. 209. Kiedy zamek powstał, dotąd na pewno niewiadomo; najwcześniejsza pewna data jego tycząca się, jest r. 1308. Mateusz z Trenczyna, przeciwnik Karola Roberta, obwarował ten zamek, ze go ledwie zdobyli stronnicy króla, pod dowództwem Stefana, żupana Sasów spiskich, z braćmi swymi Arnoldem i Jordanem. Omodejowie oddali zamek 1311 r. królowi; w dokumencie z r. 1313 zwie się zamkiem królewskim, a r. 1323 król Karol I za wierne usługi daje w wieczne posiadanie dwa zamki lubowelski i pławiecki palatynowi Filipowi Drugeth Fejer, VIII, cz. 2, 453. Miasta zaś L. dziedzicem z r. 1315 dokument podaje komesa Mikołaja Fejer, VIII, cz. I, 592. W r. 1330 zamek L. przechodzi w inne ręce; Wilhelm Drugeth przekazuje go testamentem bratu swemu Mikołajowi wraz z zamkami Pławcem i Niedzicą Fejer, VIII, cz. 3, 506. W r. 1342 Ludwik, król węgierski i polski, wś Lubownię zamienił na miasto i obdarzył przywilejem targów i jarmarków. Gdy Elżbieta, matka Jadwigi, chciała zwlec przyjazd córki do Polski, wysłała zięcia swego Zygmunta, margrabię brandenburskiego z wojskiem, jako wielkorządco, do Polski, lecz ten zatrzymać się musiał pod L. , bo Polacy zagrozili mu oporem zbrojnym, gdyby odważył się wykroczyć do Polski. Wówczas zaprosił Zygmunt panów polskich do L. na naradę r. 1384. Zjechali tu Sędziwój z Szubina, ssta krakowski. Spytek z Melsztyna, wojew. krakowski, i Jaśko z Tarnowa, kaszlelan sędomirski, i ci z nim ułożyli ostateczny termin przybycia Jadwigi do Krakowa, co w jesieni tegoż roku nastąpiło Długosz, Kronika t. III. W r. 1412 odbył się w Lubowli zjazd Władysława Jagiełły z Zygmuntem, królem węgierskim. Stanęła wtedy między nimi wspólnie z Witoldem tajemna umowna wzajemnej pomocy przeciw krzyżakom i Turkom.

Lubowla