żynie i na stokach jarów gliny z występującym miejscami czarnoziemem w hrubieszowskiem. Mała stosunkowo ludność, brak komunikacyi, wielkie obszary większej posiadłości, powstałej z nadań królewskich, utrudniają postęp rolnictwa. Po 1863 r. nastąpił jednakże dość żywy ruch parcelacyjny i kolonizacyjny. Włościanie galicyjscy osiadali w przyległych powiatach, niemieccy koloniści nad Wisłą i Wieprzem. Odpowiednio do różnych warunków układu poziomego i pionowego uwarstwowania, gleba ziemi przedstawia wielką rozmaitość. W środkowej wyżynie i południowowschodniej części przeważa gleba żyzna, bądź to borowina leżąca na pokładach kredowych jak w chełmskiem, bądź tłusty gliniasty czarnoziem jak w hrubieszowskiem. Geologiczne badania prowadzili w lubelskiem prof. Jurkiewicz i Trojdosiewicz; te ostatnie są ogłoszone w Pamięt. fizyogr. . Z ogólnego obszaru wynoszącego 1, 503, 834 dzies. blisko 3, 000, 000 mr. , trzecia część prawie przypada na lasy w ilości 854, 138 mr. , w tem lasów prywatnych nieurządzonych 526, 055 mr. , urządzonych lasy ordynacyi Zamojskich przeważnie 126, 891 mr. , rządowych 35, 855 mr. , poduchownych 16, 977 mr. , donacyjnych 37, 931 mr. , miejskich i instytutowych 6, 413 mr. , do osad należących 4, 220 mr. , danych włościanom za serwituty 40, 808 mr. , dawnych włośc. 1690 mr. , emfiteutycznych 898 mr. , wyciętych i niezadrzewionych 45, 896 mr. , zasianych po wycięciu 10, 504 mr. cyfry z 1880 r. . Na ziemię orną przypada połowa, mniej więcej, obszaru. W 1878 r. wysiano w całej gubernii 82, 496 czet. pszenicy, 198, 277 czet. żyta, 3718 czet. pszenicy jarej, 77, 806 czet. jęczmienia, 152, 357 czet. owsa, 44, 988 czet. gryki, 273, 525 czet. kartofli; zbiór 1879 r. wydał średnio 4 1 2 ziarn. Łąki zajmują w gubernii 121, 655 dzies. i wydają około 7, 000, 000 pud. siana. Co do inwentarza to w 1878 r. było 128, 160 koni i 341, 011 sztuk bydła. Wartość wyprodukowanej wełny wynosiła 350, 000 rs. Sadownictwo rozwija się w gubernii, w powiatach nadwiślańskich mianowicie; w 1880 r. liczono tu 2, 488 mr. sadów dworskich, 3, 006 mr. sadów włościańskich i 180 mr. sadów w osadach. Co do rozdziału ziemi pomiędzy posiadaczy, przeważają tu większych rozmiarów majątki. W gubernii znajduje się 15 majątków mającycych więcej niż 50, 000 rs. pożyczki Tow. Kred. Ziem. stanowiącej 10 do 15 ceny sprzedażnej, przeszło 100 majątków z pożyczką 25, 000 do 50, 000 rs. Mniejsze z pożyczką 3, 000 do 10, 000 rs. stanowią tylko 25, a mające mniej niż 3, 000 tylko 14 ogólnej ilości obciążonych pożyczką majątków. Pod względem przemysłu fabrycznego gub. lubelska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w kraju. Według urzędowych danych znajdowało się w 1881 r. fabryk i zakładów przemysłowych 829, zatrudniających 4399 robotników, produkcya zaś roczna obliczoną jest na 5, 978, 101 rs. Przemysł fabryczny przeważnie złączony jest z rolnictwem, główną więc cyfrę produkcyi przedstawiają te zakłady, które przerabiają płody rolnicze. Pierwsze miejsce zajmują gorzelnie w ilości 66, produkujące okowity za rs. 2, 558, 033. Najwięcej gorzelni, gdyż 12, posiada pow. chełmski, najmniej zaś pow. biłgorajski, gdyż tylko jedne. Fabryka wyrobów żelaznych w Irenie, pow. janowskim, wyprodukowała w ostatnim roku na rsr. 487, 880. Cukrowni znajduje się w gubernii 4, a mianowicie w Zakrzówku, w pow. puławskim; w Kijanach, w pow. lubartowskim; w Mirczu, w pow. hrubieszowskim i w Poturzynie, w pow. tomaszowskim. Produkcya cukrowni obliczoną jest na rs. 362, 000; obecnie otwiera się wielka cukrownia w Opolu. Browarów posiada gubernia 44, z produkcya na rs. 349, 035. Produkcya młynów parowych jest podaną na rs. 272, 311, a młynów wodnych na rs. 502, 409. Oprócz powyżej wymienionych zasługują jeszcze na uwagę 3 fabryki tabaczne w L. , z produkcyą rs. 190, 432. ; 7 fabryk maszyn i narzędzi rolniczych, z których 3 w L. , w Hrubieszowie, w Zwierzyńcu 1 i w Puławach 2, produkujących w ogóle na rs. 118, 718; fabryka mebli giętych w Wojciechowie, produkująca na rs. 113, 800; 2 fabryki mąki kartoflanej w Wólce Profeskiej pod Puławami i w Podlodowie, w pow. tomaszowskim, z. produkcya na rs. 80, 000; wreszcie fabryka posadzek w Zwierzyńcu, z produkcyą roczną na rs. 14, 100. Z gałęzi drobnego wiejskiego i miejskiego przemysłu rozwinięte jest najwięcej płóciennictwo u włościan, z produkcyą do 1, 000, 000 rs. i sitarstwo u mieszczan biłgorajskich, przerabiających do 500 pudów włosia. Handel, mało rozwinięty, koncentruje się w L. i nadrzecznych osadach nad Wisłą Bachów, Józefów, Kazimierz, Puławy, Sanem Krzeszów, Bugiem Kryłów, Horodło, Dubienka i Wieprzem Łęczna. Zboże i drzewo stanowią główny przedmiot wywozu. Owoce i wyroby drzewne, kreda, sita są także dość ważnemi artykułami wywozowemi, których produkcya z czasem wzrość może do znacznie większych rozmiarów. L. , dzięki kolei nadwiślańskiej, stał się ważnem centrum handlowem i przemysłowem; rozciągającem zakres swej działalności i na przylegle gubernie. Jeżeli o stanie oświaty wnosić można z ilości i różnorodności zakładów naukowych, to gub. lubelska powinnaby przodować innym. W 1878 r. znajdowało się zakładów naukowych 406, a mianowicie instytut gospodarstwa i leśnictwa w NowoAle ksandryi, w którym uczących się było 164; gimnazyów męskich 2 w L. i Chełmie, uczą

Lublin