wilizowany patrzał na pogańską L. jako na lud I upośledzony, pod każdym względem niżej sto jacy, któremu nie pomagać, lecz raczej wytępiać go należało. Myśl Jagiełłowa przyobleka się w szatę czynu, kiedy rycerstwo w Polsce, głównie małopolskie, postanawia znaleść męża dla swej młodziutkiej królowej Jadwigi i sprzymierzeńca do walki z krzyżackim zakonem. Na wiosnę, w r. 1385, rozpoczęły się rokowania Jagiełły z Polakami o małżeństwo z Jadwigą; w tym celu wysyła on do Polski poselstwo. W rzeczonym roku 1385, 16 sierpnia, w Krewie, gdzie była jego rezydencya ówczesna, czasowa, składa zapewnienie posłom, od matki Jadwigi, Elżbiety Bośniaczki wdowy po Ludwiku Węgierskim, wysłanym, iż dotrzyma obietnic wygłoszonych królowej Jadwidze przez jego posłów, na czele których był brat, Skirgiełło; obietnice składały się przeważnie z zapewnienia, iż nie dość, że on sam chrzest przyjmie, ale i lud mu podległy ochrzcony będzie a jego państwo zjednoczone z Polską. Rycerstwo polskie wnet potem obiera go królem, i gdy Jagiełło wyjeżdża na nowe swe królowanie, d. 10 stycznia 1386 zajeżdżają mu drogę w Wołkowysku wysłannicy rycerstwa polskiego, witając go po raz pierwszy jako króla. Byli tam Krystyn z Ostrowa, Piotr Szafranieo, podstoli krakowski, i Mikołaj Bogorya, kasztelan zawichoski. Gościniec królewski szedł z Wołkowyska przez Lublin, Sandomierz do Krakowa, gdzie staje w dzień poniedziałkowy, d. 12 lutego; czwartek tegoż tygodnia był dzień jego chrztu, na którym otrzymuje imię Władysława, a niedziela chwilą ślubu z Jadwigą d. 18 lut. ; w tydzień potem koronują go w katedrze krakowskiej, d. 4 marca 1386 r. Akt ten, zespalając dynastyą litewską z Polską, jednoczy, kojarzy plemiona i ziemie tworzące w. ks. lit. z Polską i jest zarazem zamknięciem dziejów L. jako odrębnego państwa. odtąd jej losy z Polską ściśle związane. Chrześcianizm, wedle obrządku rzym. katol. , rozszerzać zaczął Jagiełło, wnet po swem wstąpieniu na tron. polaki, wyłącznie śród litew. ludności, bo to co było słowiańskiego szczepu, wyznawało w państwie litewskiem wiatę wschod, kościoła. Katolicyzm i przed r. 1386 miał śród Litwinów i apostołów i swych zwolenników. Już przy Mendogu zakonnicy św. Franciszka apostołują na L. , za dni Olgierda chrześcianie obu wyznań spotykają się w Wilnie, gdzie staje nawet kościołek, przy którym osiadają franciszkanie; śmiercią oni okupują swą gorliwość apostolską. Możny Litwin Gastold vel Gastowd miał być fundatorem pierwszej tej misyi katolicyzmu na L. W r. 1387 runęły świątynie pogańskie na L. , gaje święte wycinano a lud chrzcono. Szło to bez oporu na L. właściwej, na Żmudzi dopiero w r. 1413 można było pokusić się o rozszerzanie chrześciaństwa. Brak oporu na L. , gdy chodziło o wyrzeczenie się poganizmu, tłumaczy się oswojeniem stopnicwem z chrześciaństwem w ciągu lat poprzednich, gdyż patrzano już długie lata zarówno na apostolstwo katolickich zakonników, franciszkanów, z Polski przychodzących, jak i na świątynie wschodniego kościoła, wznoszone przez żony w. ks. litew. , pospolicie rusinki, grecką wiarę wyznawające takiemi były np. żony Olgierda. Oprócz tego lud litewski, do posłuchu przyzwyczajony i ślepo ulegający woli w. kks. , i tym razem, rozstając się z poganizmem, złożył dowody swej uległości. Pierwszym biskupem nowo kreowanej przez papieża Urbana VI dyecezyi litewskiej, raczej wileńskiej, został w r. 1387 Andrzej, herbu Jastrzębiec, nazywany pospolicie Wasiłło, uprzednio biskup cereteński ceretemsis, t. j. serecki, na Wołoszczyźnie 1399. Oprócz kościoła katedralnego w Wilnie, który stanął na zgliszczach pogańskiej świątyni, pod wezw. św. Stanisława, a poświęcony był przez arcybisk. gnieźnieńs. Bodzętę, posiadała dyec. wileńska pierwotnie sześć tylko kościołów w Wiłkomierzu, Niemenczynie, w Miodnikach, Mejszagole, w Krewie, w Bolciach i w Hajnie, nie licząc kaplicy w Wilnie, którą, pod wezw. św, Andrzeja, fundował i uposażył biskup Andrzej Wasiłło 1397 r. . Uposażenia nowej katedry nadawane były w Koronie, nawet aż w Wielkopolsce, gdzie nadał Jagiełło bisk. wil. Kłodawę, aby ów biskup, jak się Bielski wyraża poczciwie z dostatkiem wychował. Oprócz tego król nadał Turogno czyli Tauroginy 1387 r. , później Strzesztn 1391 r. . Krzyżacy, udając, że także troszczą się o szybkie szerzenie się katolicyzmu, w lat dwanaście po chrzcie Jagiełły, zawierając na wysepce Salinie traktat z Witoldem, znaglili tego ostatniego do zobowiązania się, że wiarę chrześciańską rozszerzać będzie gorliwie we wszystkich prowincyach swego państwa. Troska krzyżacka rzekoma próżną była, gdyż chrześciaństwo rozszerzało się, dzięki pracom również bisk. Wasiłły, jak i jego następcy Jakóba Plichty, herbu Żnin; rozszerzało się atoli powoli, i bywały przykłady srogiego oporu litewskich bałwochwalców. Tenże bisk. Plichta rodem Litw. , 1407 vel 1408 r. , dzięki tylko wjnnowie swej i umiarkowaniu, ocalił życie swoje od napadu bałwochwalców, którzy uparcie stali przy dawnym kulcie pogańskim. Skarga o wielo lat później w r. 1580, w liście do nuncyusza papieskiego, bisk. Caligari, powiada, że lud na L. ,, obłąkał się, pozbawiony nauki. Patrz list rzeczony umieszczony przy wyd. Kazań sejmowych kś. Piotra Skargi, wyd. K. Turowskiego, 1857. Pogańskie praktyki długo trwały śród litews. ludu i poniekąd do dziś trwają w niektórych okolicach L. Ód czasów

Litwa