granic zachodnich, bez względu azali pochodził ze słowiańskiego, czy też z litews. szczepu. Język krewickich i rusińskich plemion białoruski i rusiński, tudzież wiara wschodnia spotykały się w tem noweni państwie Gedyminowem częściej niż mowa litewska i pogański obyczaj Litwy. Panując na dużych obszarach ziem rusińskich, Gedymin rozszerzył tam system feudalny, zostawił bowiem na drobnych dzielnicach dawnych książąt waregskiego szczepu, już przekształconych na tubylców co do mowy i obyczaju. Zestosunkowanie bliższe Gedymina z temi ziemiami słowiańskiemi oddziaływało mocno na L. , szczepiąc w jej umyśle pojęcia chrześciańskie. Książę, który przybrał tytuł króla L. i wielu Rusinów Rex. Letwinorum et multorum Ruthenorum ustala rezydencyą władzy najwyższej w Starych Trokach a później w Wilnie, mieście przez siebie założonem przy zbiegu rzek Wilejki i Wilii. Poganizm wówczas jeszcze górował; był on jednak tylko wiarą dynasty i i znacznej mniejszości ludności państwa. Wyznawał go wyłącznie lud litewski, i ze czci swych bóstw czerpał hart do walki z krzyżactwem. Pojedyńcze obrazy tej walki, z małemi przerwy w ciągu całego XIV stul. toczącej się, przedstawiają umóstwo ustępów homerycznych prawdziwie bojów. Wpływ Gedymina sięgał na północy słowiańskich rzeczypospolitych W. Nowogrodu i Pskowa, a zatem L. , około połowy XIV stul. , była bezzaprzeczenia największą potęgą europejskiego wschodu. Zabiegi Władysława Łokietka, by z L. uczynić sprzymierzeńca w walce z krzyżakami, uwieńczone były pomyślnym skutkiem; w r. 1325 stanął pierwszy traktat przymierza między Polską a L. , przyczem syn Łokietków, młodziutki Kazimierz, zaślubił Aldonę, córkę Gedymina. 25000 jeńców polskich, wówczas przez L. zwróconych Polsce, świadczy wymownie o niszczącym charakterze walk ówczesnych. Zestosunkowywała się L. tamtoczesna i z dalszym zachodom. Gedyniin sprowadzał rzemieślników z miast hanzeatyckich niemieckich jak Lubeka, Bremen i chętnie umiejętnym kolonistom dawał w swem państwie przytułek; miał jednak głównie na widoku podniesienie poziomu dobrobytu i światła we właściwej L. ; zdobyte, wcielone prowincye państwa niewiele go obchodziły. Gedymin, podobnie jak Mindows Mendog, chciał zostać chrześcianinem, ale się cofnął ze złości ku krzyżakom. Chrześcianizm, chociaż nie był religią państwową do r. 1386. istniał w państwie litowskiem poza granicami szczepu litewskiego. Szczep ten był jedyną pogańską ludnością w w. ks. litews. w chwili, gdy Jagiełło nawracać zaczął L. ; był to też wówczas ostatni lud pogański w Europie. Gedymina świetne dla L. rządy skończyły się jego zgonem w boju z krzyżakami w r. 1338 czy też 1339. Ani rok, ani też miejsce zgonu pewnemi nie są; jedni przy pierwszej dacie wskazują zamek Bayern, nad Niemnem przez krzyżaków wzniesiony; inni przy następnej dacie podają Wielonę, jako miejsce jego bojowego zgonu. L. , po jego śmierci, rozpada się na dzielnice, śród których przewodniczy Wilno, a w niem rządzi najmłodszy z siedmiu Gedyminowiczów, Jawnuta. Był on znać charakteru mniej twardego, nie umiał stanąć na wysokości potrzeb chwili, bo go inni dwaj bracia, Olgerd i Kiejstut, w bojach z głównym wrogiem, z krzyżakami, doświadczeńsi, obalają z naczelnej stolicy, a Olgerd wchodzi w posiadanie tronu. Rządy jogo, od r. 1341 sprawowane, ustalają orężne władztwo L. nad słowiańskiemi ziemiami, gdzie dogorywała władza rozrodzonych książątek waregskiego szczepu. Władztwo litewskich książąt nigdy tak szerokich nie zajmowało przestrzeni jak przy Olgerdzie; sięgało ono na południe do Krymu, na północy graniczyło z rzecząpospolitą pskowską, a na wschodzie przekraczało górny Dniepr i o środkowy opierało się. Rządy olgerdowe obfitują w walki z zakonem krzyżackim i kawalerami mieczowymi, w starcia z Moskwą i Tatarami krymskimi, a nawet docierał do siedzib tych ostatnich do półwys. Krymu, gdzie zdobył i złupił znakomity Chersonez na którego zgliszczach dzisiejszy Sewastopol wzniesiony. Przewaga Olgerda na północy tak była wielką, iż rozciąga on swój protektorat nad rzecząpospolitą pskowską i nowogrodzką. Obok Olgerda stoi postać brata jego Kiejstuta, który na Żmudzi rządy sprawował i był dla L. przedmurzem w walce z krzyżakami. W r. 1381 Olg. żyć przestaje, ale jeszcze za życia oddaje rządy L. synowi Jagielle, który, chociaż chwilowo był wyzuty z tronu w. ks. litews. przez stryja Kiejstuta i musiał poprzestawać na małej dzielnicy, złożonej z Krewa i Witepska, później jednak Jagiełło odzyskuje tron naczelny na L. ; stryj Kiejstut ginie śmiercią gwałtowną, a syn tego ostatniego, Witold, ucieka z więzienia Jagiełłowego do krzyżaków. Była to jedna z najkrytyczniej szych chwil dla niepodległości L. Krzyżacy wo władzcach L. spodziewali się mieć poparcie w swych zdobywczych na L. zamiarach. Słabnący duch rycerski na zachodzie europejskim był dość potężnym sprzymierzeńcem dla łupieżczego i zaborczego zakonu. Popieranie planów krzyżackich przez Witolda trwało zbyt krótko. Pogodził się wprędce Witold z Jagiełłą; i wówczas to ten ostatni, widząc, że poganizm nie może dłużej opierać się krzyżakom, postanowił przyjąć chrzest, aby w ten sposób nadać pewnego rodzaju znaczenie swemu ludowi, wprowadzając go do grona narodów chrześciańskich. Do owej bowiem epoki świat ucy

Litwa