Łittow, Littowa dok. , ob. Litwinki, Littschen niem. , ob. Licze, Litułowice, niem. Leitersdorf, wś, pow. opawski na Szląsku austr. , ma 698 mk. Litwa. Pod nazwą Litwa rozumiemy zarówno ziemie, które są siedzibą szczepu litewskiego, jak niemniej dawne posiadłości w. ks. litewskich, tworzące niegdyś obszerne państwo, co się zjednoczyło z Polską w r. 1386 i tworzyło z nią jedne całość państwową aż do dni upadku polskiej rzplitej. Granice L. , jako w. księstwa, były bardziej obszerne, niż granice siedzib szczepu litewskiego. Szczep ten zajmował obszary ziem leżących między Bałtykiem prawie od ujścia Wisły aż poza ujście Dźwiny a środkowem porzeczem Niemna. Kożnił się ów szczep od innych sąsiednich językiem, obyczajem, a do końca XIV w. i kultem pogańskim, zupełnie odrębnym. Szczep litewski w granicach wyżej rzeczonych rozpadał się na cztery plemiona. Ogólna nazwa całego szczepu była Lettowie, Naród Lettów dzielił się, wedle kronikarzy XII w. na Kuronów, później nazywanych Łotyszami Łotwą, których cząstka nosiła miano Semigalów; ci Kuronowie Kors zajęli najbardziej północne okolice Kurlandyą dzisiejszą i Inflanty; na Litwę właściwą Letuwa; Prusów, którzy zajmowali pobrzeża Baltyku od morza ku południowi, na praw. brzegu dolnej Wisły, ku wybrzeżom rz. Drwęcy w dzisiejszych Prusach wschodnich; i wreszcie na plemię Jadźwingów Jaćwież, którzy mieszkali na południe od Narwi ku siedzibom polskiego szczepu Mazurów. O tych ostatnich jest mniemanie, że byli nie latoroślą Lettów, ale mieszaniną pogańskich Mazurów z Litwinami, posiadającą tylko wodzów litewskich. Patrz Domin. Szulca O znaczeniu Prus dawnych, Warszawa, 1846. Jadźwingowie wytępieni byli w walce z Polską w XIII stul. Prusowie również wyginęli, lecz pod naciskiem krzyżackiego oręża i krzyżackich srogich, gerinanizujących praw. Język ich uległ zatracenia. Ostatnia kobieta mówiąca po prusku żyć przestała w połowie XVII w. Z całego narodu Lettów jeden tylko szczep litewski odegrał pewną rolę dziejową, Z plemieniem L. łączyli się ściśle Żmudzini; ich powinowactwo plemienne jest bardzo bliskie. Ziemia tych ostatnich, między dzisiejszomi Prusami Wschód, a Kurlandyą położona, wzięła swą nazwę od wyrazu Źiemajciej, i j. okolica niższa, stok ku morzu, którym to stokiem spływają do Baltyku rzeki litewskożmudzkie Niemen, Szwenta, Pregoła, Okmiana, Sałanta Patrz Żmudź. Granice plemienia właściwie litewskiego wciąż się zmieniały i teraz ulegają zmianom te miedze lingwistyczne, a nader trudne są do określenia. Właściwa L. , jako siedziba plemienia litewskiego, zajmuje obecnie gub, wileńską, suwalską, wązki pas na północozachodzie gub. grodzieńskiej, tudzież północnozachodnie okolice gub. mińskiej. Granice zaś w. ks. lit. obejmowały przestrzeń o wiele większą, gdyż to księstwo składało się z dzisiejszych gubernij witebskiej, mohilewskiej, wileńskiej, kowieńskiej, grodzieńskiej, mińskiej i dzisiejszej suwalskiej niekiedy smoleńskiej. Przestrzeń w. ks. litews. wynosiła przeto około 5866 m. kw. Przestrzeń ta w r. 1772 rozpadała się pod względem administracyjnym na 10 województw, składających terytoryum ówczesnego w. ks. litews. , wchodzącego w skład państwa polskiego; nie liczymy tu wojew. smoleńskiego, takowe bowiem znacznie wcześniej odpadło od Polski. Patrz Litewskie województwa. Rozmaite okolice tego terytoryum, oprócz podziałów administracyjnych na województwa, nosiły różne nazwy, a mianowicie wileńskie woj. i część północna trockiego nosiła nazwę właściwej Litwy; południowa część trockiego, między lewym brzegiem Niemna, puszczą augustowską i granicą pruską, nazywała się Traktem Zapuszczańskim; woj. połockie, witebskie, mścisławskie i część mińskiego wschodnia BiałąRusią; nowogrodzkie z cząstką trockiego na południe od Grodna i zachodnia cząsteczka mińskiego Czarną Rusią; i wreszcie południowe okolice wojew. brzoskolitewskiego i mińskiego tworzą tak zwane Polesie. W. ks. lit. , śród prowincyj rzpltej polskiej, od czasów unii 1569 r. , stanowiło trzecią prowincyą po W. Polsce i Małej Polsce. Główne ognisko życia dziejowego L. stanowiły wybrzeża środkowego i górnego Niemna i wpadających doń rzek, zaludnione przez szczep litewski; o tej to więc właściwej Litwie wyłącznie mówić tu będziemy. Szczep litewski należy do aborigenów Europy. Pierwotne jego dzieje otoczone mitycznemi podaniami, śród których widzimy legendę o przybyciu z poza morza, aż z Rzymu, Palemona, przyczyniającego się do uspołecznienia rzeczonego szczepu. Podanie to, bajeczne, jest prawdopodobnie odbiciem się wspomnień o najazdach zbrojnych gromad skandynawskich z poza morza. Najazdy skandynawskie stanowczo wypłynęły w IX i X stul. na wyjście L. ze stanu nawpółdzikiego. Odtąd byt L. gminowładny przekształca się na bardziej uspołeczniony. Ukazują się kuningasi i wittingowie, t. j. naczelnicy, rodzaj królików pokoleń i gmin litewskich, przedtem nieznani. Ślady najazdu skandynawskiego pozostały do dziś na Żmudzi w podaniach i nazwie skandynawskiego brzmienia szlacheckich rodzin, np. Misztolt, Dowgird, Norwid, Dowkont i t. p. W czasach pierwotnych Litwa i Żmudź żyły wspólnie jednem życiem dziej o wem. Doba historyczna rozdziela coraz bardziej dwa plemiona nadmorskie, dolne Żmudź i ziemię górną, Litwa Littschen Litułowice Litwa