nice, Czersk; 2 bydgoskotczewska z dworcami Pruszcz, Terespol, Laskowice, Warlubie, Czerwińsk, Morzeszczyn projekt. ; 3 chojnickogrudziąska na Tucholę i Laskowice niedokończona; 4 bydgoskotoruńska Cierpice, Toruń; 5 toruńskowystrucka Toruń, Kowalewo, Wąbrzeźno, Jabłonowo, Biskupice, Iława. 6 grudziąskojabłonowska Grudziądz, Mielno, Jabłonowo; 7 malborskomławska Mlerewo, Mikołajki, Prabuty, Susz, Iława, Weisenburg, Montowo; 8 chojnickonowo szczecińska Chojnice, Człuchowo, Bärenwalde, Czarne Hammerstein; 9 pilskowęgorzyńska Wałcz, Frydląd March. ; 10 pilskonowoszcze cińska Jastrowie; 11 nowoszczecińskosłup ska Blałobór Baldenburg; 12 chojnickonakielska buduje się; 13 malborskotoruńska Sztum, Kwidzyn, Grudziądz, Chełmno, Chełmża, Toruń niedokończona; 14 newskowarlubska; 15 gniewskomorzeszczyńska projękt. Poczt w obwodzie r. 1867 liczono 103, stacyj telegr. 14 obecnie liczba znacznie powiększona. Dla handlu fabryk i przemysłu brak dotąd urzędowych stat. danych. Podług zestawień prywatnych znajdowało się r. 1858 w obwodzie drukarni 19, księgarni 12, litogr. zakładów 6, przędzalni wełny 113. warsztatów tkackich płótna 193, wełny 204, szkarp. 9, warsztatów tkackich dodatkowych przy go spodarstwach 16908 obecnie liczba zapewne mniejsza, teraźniejsze. posiadaczki mniejszych gospodarstw płótna więcej nie robią, fabryka materyi sukiennych 1, materyj płóciennych 1, zakładów chem. bielenia 2, farbiarni 41, dru karni różnych tkanin 22, cukrowarni 3, fabryk krochmalu 11, tytoniu 8, gipsu i cementu 4, smoły 84, browarów 75, gorzelni 131, cegielni 252, pieców do wypalania wapna 77, fabr. czekolady 1, mydła 7, octu 14, waty 3, chemikaliów 1, powozów 2, dystylarni 48, restauracyj 20, szynków 1190, hoteli 149, oberży 1071, winiarni 10, młynów wodnych 375, wiatraków 340, młynów konnych 121, parowych 19. olejowych 87, foluszów 28, garb. młynów 32, tartaków 154, innych młynów 14, hamerni i fabryk żelaza, miedzi 18, fabryk machin 3, but szklanych 12. Liczbę rzemieśl ników, przemysłowców z opuszczeniem czeladników podają fabr. świec, mydła 25, piek. 455, cukiern. 46, rzeźń. 417, garb. 116, szewców 2931, rękaw. 16, kuśn. 144, rymar. , siodlar. 247, powroża. 96, krawców 1863, szmuklerzy 10, modniarek 100, tapicerów 3, kapeluszu. 35, farbiarzy 98, cieśli 249, studniarzy 7, pompiarzy 2, stol. 1136, kołodz. 610, bedn. 371, tokarzy 136, fabr. różnych wyrobów drewnianych 66, szczot. 13, grzebien. 16, koszykarzy 132, mularzy 187, dekarzy 56, kamieniarzy 37, kominiarzy 41, zdunów 306, szkl. 166, pozłotn. i malarzy 75, lakiern. 3, kowali 1566, ślosarzy 300, pasamoników 7, budują, cych młyny 9, kotl. . 22, ludwisarzy 11, blachn. 66, konwisarzy 6, śpilkarzy 27, mechan. 17, zegarm. 53, złotn. 61, rytown. 1, balb. 59, rybaków 257, ogrodn. 77, introl. 53, muzyk. 260. Nareszcie pod względem starożytnych zabytków, odkrytych nowszymi osobliwie czasy, obwód kwidzyński niepoślednie zajmuje miejsce. Tak zwanych palafitów znaleziono 4 po jednym okazie w pow. świeckim, lubawskim, chełmińskim i toruńskim; okopów czyli szańców 37; w pow. świeckim 1, kwidzyńskim 9. suskim 1, grudziąskim 9, lubawskim 1, brodnickim 8, chełmińskim 5, toruńskim 3; grób nieciałopalny nieoznaczony 1 w pow. chełmińskim; cmentarzysk grobów rzędowych 11 w pow. kwidzyńskim 1, sztumskim 1, suskim 1, chełmińskim 5, toruńskim 3; cmentarzysk mogił kamiennych 23 w pow. świeckim 6, chojn. 3, sztum. 3, chełm. 4, toruń. 7. cmentarzysk grobów skrzynkowych kamiennych 98 w pow. złotow. 2, tuchol. 7, świec. 19, chojn. 7, kwidz. 9, Sztum. 2, grudz. 8, lubaw. 1, brodn. 4, chełm. 21, toruń. 18; cmentarzysk grobów podkloszowych 5 w pow. świeckim 1, kwidz. 1, toruń. 3; kamieni ustawianych na ziemi i w ziemi 21 w pow. tuchol. 1, świec. 1, chojn. 3, brodn. I, chełm. 6, toruń. 10; kamień legen dowy 1 w pow. świeckim; dółkowany 1 w pow. sztumskim; cmentarzysk z urnami odosobnionemi 31 w pow. złot. 1, tuchol. 2, świeckim 1, chojn. 1, kwidz. 6, sztum. 8, grudz. 1, brodn. 2, chełm. 7, toruń. 4; różnych wyrobów z ka mienia 118 w pow. zlotow. 1, tuchol. 1, świeckim 8, chojn. 8, kwidz. 24, sztum. 14, sztum. grudz. 27, lubaw. 1, brodn. 4, chełm. 14, toruń. 15; wyrobów z bronzu 35 w pow. tu chol. 1, świeckim 4, chojn. 1, kwidz. 8, sztum. brodn. L chełm. 3, toruń. 13. Ob. dr. Jacobson Stat. des Reg. Bez. Marienwerder; Stat. topogr. AdressHandb. von WestPrene son; Schemat. der Diözese Culm. ; Utracone kościoły w dyecezyi chełmińskiej; G. Ossowski Mapa archeol. Prus zachodnich. Kś. F. Kwidzynek al. Kwidzyn Stary, Wyspa Kwidzyn, dok. Insula s, Mariae, skąd pochodzi niem. nazwa późniejsza Marienwerder; Quedin, Quidin, Quidino; Castrum parvum Quidin; nazywał się zamek starożytny z osadą, na wyspie przez Wisłę utworzonej położony, śród nizin opodal dzisiejszego miasta Kwidzyna, w sąsiedztwie wsi Tychnów, jak przypuszczają w tem miejscu, gdzie wieś teraz leży Mareza. K. należy do najdawniejszych osad słowiańskich pomorskich całej tej okolicy. Lebrek w kronice mindeńskich biskupów, II, str. 166, świadczy o nim, że jeszcze za czasów Ludwika króla, wnuka Karola W. , około r. 875, Teodoryk biskup, wojując przeciwko Słowianom, przy Kwidzynie Quidin zginął. Fotem nic o tej osa

Kwidzynek

Kwidzynek