reformatów i tercyarek, Swornigac augustyanów, Kaszczorek begardów, Zamarte bernard. ; Nowe miasto tercyarek; Łąki reformatów; Bysławek benedyktynek, potem reformatów; Topolno paulinów; Rywałd kapucynów; Chełmża franciszk. ; Szynwałd benedyktynek; Jabłonowo szarytek; Kamień elżbietanek; Kamienica służebn. P. Maryi. Największa część tych klasztorów została skasowana przez rządy pruskie po okupacyi; niektóre zaginęły już dawniej skutkiem reformacji. Obecnie istnieją już tylko szarytki w Chełmnie i Lubawie i elżbietanki w Kamieniu. Luteranie liczą w obwodzie superintendentur 9 złotowska, grudziąska, jastrowska, chojnicka, kwidzyńska, suska, świecka, brodnicka i toruńska, kościołów paraf. 86, fil. 61. Nadto menonici mają zborów 6, t. z. wolne stowarz. freie Gemeinden 2, żydzi 48. Szkoły tak wyższe jako elementarne co do liczby w ogóle wystarczająj nie wszędzie jednak czynią zadość słusznym wymaganiom Polaków i katolików. Szkoły wyższe gimnaz. katol. w Chełmnie, Chojnicach i Wałczu, luter. gimnaz. w Kwidzynie, Grudziądzu i Toruniu, symult. gimnaz. w Brodnicy i Nowem mieście; progimn. mieszane symult. w Swieciu i Lu bawie. Semin, dla nauczycieli katol. w Grudziądzu i Tucholi, ewang. w Pr. Frydlądzie. Element. szkół publ. r. 1864 liczono katol. 464, klas 532, uczniów 48054; luter. 661, klas 853, dzieci 64239; żyd. 10, klas 16, dzieci 964. Oprócz tego znajdowało się prywatnych szkół 56, klas 86, dzieci 2002. Liczbę Polaków podają statyści rządowi za 258000, w rzeczywistości jednak liczbę tę co najmniej do 300000 podnieść należy, zważywszy, iż u nich Polak po niemiecku umiejący bardzo często do Niemców przyłączany bywa. Ogniskami narodowości polskiej są Chełmno i Toruń. W Chełmnie między innemi znajduje się księgarnia polska; aż do ostatniego czasu drukarnia polska wydawała bardzo rozpowszechnionego Przyjaciela ludu obecnie w Poznaniu, Nadwiślanina zamienił się w Gazetę toruńską, Katolika teraz na Szląsku; jest tu spółka pożyczkowa, towarz. przemysł. , często dają się udatne przedstawienia amatorskie; Chełmno jest siedzibą wielce pożytecznego towarz. pomocy naukowej, tu zbiera się komitat wyborczy i t. d. W Toruniu istnieje bank polski, spółka pożyczkowa polska, towarz. przemysłowców, Plusowe towarz. śpiewu, drukarnia, księgarnia, wychodzi Gazeta toruńska, Gospodarz, Przyjaciel, Kalend. Przyjaciela, odbywają się sejmiki doroczne gospodarcze, zbiera się towarz. moralnych interesów, towarz. dla dziewcząt, jest muzeum zach. pru skie, towarzystwo naukowe i t, d. Spółki pożyczkowe znajdują się jeszcze w Tucholi, Czersku, Gniewie, Golubiu, Lisewie, Brodnicy, Wąbrzeźnie, Nowem, Sztumie i t. d Władze Na czele obwodu kwidzyńskiego stoi prezes naczelny zachodnich Prus rezydujący w Gdańsku. Reszta urzędów, jako regencya Regierung, naczelny urząd celny naczelna dyrekcya poczty OberPost Diraction, dyrekcya naczelna landszafty, landszafta prowincyonalna, dyrekcya towarz. zabezpieczenia od ognia i t. d. znajdują się w K. Sądy ziemskie LandeeGericht w Pile, Chojnicach, Toruniu, Grudziądzu i Elblągu. Sądy obwodowe AmtsGericht w Wałczu, Jastrowiu, March. Frydlandzie, Słopanowie, Złotowie, Sępolnie, Więcborku, Grudziądzu, Chojnicach, Chełmnie Człuchowie, Białoborze, Pr. Frydlandzie, Czarnem Hammerstein, Swiecia, Nowem, Brodnicy, Lidzbarku, Golubiu, Sztumie, Dzierzgoniu Christburg, Chełmży, Tucholi i Gniewie. Urzędy i straże leśne zarząd obszernych lasów w obwodzie podzielony jest na 4 inspekcye kwidzyńska, brodnicka, tucholska i wałecka. Nadleśnictwa Oberförstereien istnieją 1 w inspekcyi kwidzyńskiej Woziwoda, Königsbruch, Czersk; 2 w brodnickiej Golub, Górzno, Wilhelmsberg, Łąkowa, Jamy, Rehhof; w tucholskiej Grunfelde, Lindenbusch, Więcbork, Bulowheide, Osie, Opalenie Misterwald; w wałeckiej Słopanowo, Pletnica, Schönthal, Lindenberg, Zanderbrück i Eisenbrück. Wojska w Toruniu stoi regiment piechoty i 2 kompanie artyleryi, w Chełmnie batalion piechoty, w Grudziądzu regim. piechoty, 2 komp. artyl. w Suszu, Prabutech i Wałczu po jednym oddziale eskadron ułanów. W Chełmnie istnieje zakład kadetów. Katoliccy proboszczowie wojskowi utrzymywani są w Toruniu i Grudziądzu. Począwszy od r. 1843 zaprowadzone są w pojedynczych powiatach t z. kasy oszczędności powiatowe Kreissparkarsen; r. 1865 liczono depozytów 394733 tai, funduszu rezerw. 53741 tal. , wypożyczonych 419101 tal. Procentu dają najmniej 3 1 3, najwięcej 4 1 2. Zwierząt domowych podają liczbę r. 1868 kom 111167, bydła 249805 krów 136874, owiec 1502620 merynosów 603409, kóz 14500, ulów było 34154. Drogi komunikacyjne w ogóle dostateczne. Wodne odbywają się mianowicie Wisłą, na której prócz 2ch mostów żelaznych znajduje się w obwodzie regenc. około 26 przewozów, między tymi t. n. szybkie fliegende Fähre pod Toruniem, Chełmnem, Grudziądzem, Kwidzynem i Gniewem. Wszystkie miasta połączone są traktami bitemi, drutami telegr. i telefonami, które i po wioskach coraz liczniej zaprowadzane bywają. Także i koleje żelazne dochodzą do największej części miasta. R. 1882 istniały w obwodzie koleje żelazne i pilskotczewska z dworcami Krajenka, Złotowo, Lipka, Wierzchowo, Choj

Kwidzyń