piecj Wąbrzeźno, Dzierzgoń Christburg, Iława, Złotowo, Kisielec, Frydląd march. , Frydląd pruski, Gardeja, Golub, Grudziądz, Górzno, Czarne Hammerstein, Jastrowie, Kamień, Kurzętnik, Chojnice, Krajenka, Wałcz, Chełmno, Chełmża, Lendyczek, Lidzbark, Łasin, Lubawa, Kwidzyn, Gniew, Nowe miasto Neumark, Nowe Neuenburg, Radzyn, Prabuty, Susz, Człuchowo, Słopanowo, Świecie, Brodnica, Sztum, Toruń, Tuchola; większych dóbr rycer. 596, królewszczyzn 30, dóbr pomniejszych 340, wiosek włośc. 1734, ogółem osad 3427. Mieszkańców liczą miasta 150626, wsie i dobra 593088. Obszaru przypada na miasta mr. 335320, większe dobra rycer. 2040472, w tem lasu 524239, mniejsze dobra 381628, w tem lasu 33327, królewszczyzny 815797, w tem lasów król 753115, wioski 2558167, w tem lasu 72024, Domen królew. 29, z areałem mr. 62681 i dochodem rocznym 88512 talarów. Z całego obszaru obwodu regencyjnego rola orna wynosi części od sta 52. 2, ogrody 0. 4, łąki 6. 5, pastw. 10. 7, lasy 23. 2. Przeciętnego dochodu wydaje na jeden hektar rola orna marek 9. 6, ogrody 21. 9, łąki 12. 9, pastw. 1. 5, lasy 2. 1 marki; ogółem z całego obszaru 1 hektar wydaje zysku 6. 6 marek. Na milę kwadr, przypada ludności 2336. Budynków posiada obwód a publicznych 2749, do naboź. 542, dla szkół 1124, na zakłady dobroczynne 246; dla admin. państwowej 442, dla miejscowego zarządu 270, dla wojska 125; b prywatnych 165658, domów mieszk. 75055, dla przemysłu 3654, dla zwierząt 86949. Gleba co do urodzajności niejednostajna, miejscami nader żyzna, ciemnoziemna, gliniasta, jak np. w chełmińskiej, radzyńskiej, gniewskiej okolicy, szczególnie na nizinach; gdzieindziej zaś piaszczysta, lesista, jak w człuchowskim, chojnickim i tucholskim powiecie, gdzie się ciągnie puszcza tucholska. Mieszkańcy hodują wszelkiego rodzaju ziemiopłody pszenicę, żyto, jęczmień, groch, owies, bób, wykę, len, kartofle, proso, tytuń, wilczyń al. łubin, lucernę, tymotkę, koniczyny, rzepik, buraki i t. d. Ze zwierząt chowają konie, bydło, owce, po większej części uszlachetniono, świnie, gęsi, kaczki, kury i t. d. Przedmiotom handlu są nadto siano, słoma, dziczyzna, ryby, masło, ser, śmietana, wosk, miód, płótno, pak, smoła, węgle palone, brunatne, popiół, kora, wapno, drzewo, kamienie polne i t. d. Wina dawniejszymi czasy, mianowicie za krzyżaków dość obficie hodowano pod Toruniem, Chełmnem i t d. Owoce ogrodowe, jako to jabłka, śliwki, gruszki i t. d. , różne warzywa, także proso, tytoń, kmin, bardzo dobrze udają się na odpowiednim gruncie i w wielkiej ilości znachodzą się szczególnie na nizinach pod Toruniem, Chełmnem, Świeciem, Grudziądzem, Kwidzynem i t. d. Na żyznej glebie pszenica przecięciowo wydaje 12 albo 13 ziarno, żyto 13 i 14, jęczmień 20 22, owies 15 18, bób 9 10, groch 8 10 ziarno. Ważniejsze strugi i rzeki są Wisła, wstępuj do obwodu powyżej Torunia przy Otłoczynie, aż do ujścia Brdy, ma klerunek płn. zachodni, poczem płynie ku północy mimo Chełmna, Swiecia, Grudziądza, Nowego, Kwidzyna i Gniewu, przy Międzyłężu przechodzi do gdańskiego reg. obwodu. Po prawej strome przyjmuje Drwęcę, Ossę, Liwnę i Starą Nogatę; po lewej Brdę, Czarną wodę, Mątwę, strugę młyńską Muhlenfl. , Wierzycę i Drybok. Dopływy i strugi pomniejsze 1 Gwda Küddow, płynie do Noteci; 2 Dobrynka do Gwdy; 3 Kamionka do Brdy; 4 Glumia do Gwdy; 5 Jonka do Wierzycy; 6 Gardęga do jez. Nogat; 7 Lutrzyna do Ossy; 8 Libawka, Wel, Bartniczka, Bielica pod Kowalewem, Łąka do Drwęcy; 9 Dzierzgoń Sorgefl. do jez. Dzierzgoń. Oprócz Wisły, która w długości około 23 mil płynie przez obwód, do spławiania drzewa użyteczne są Drwęca, 16 mil długości w obwodzie, Brda 9 mil, Czarna woda 6 mil i Gwda 7 i pół mili. Obecnie zamyślają kanał elbląskomazurski Elbingoberländischer Kanal strugą Iławką i Drwęca przedłużyć aż do Bratyana, tak żeby statki aż dotąd dochodziły. Jeziora dość znaczne znajdują się w obwodzie, Jako Wdzidze na pograniczu gdańskiego obwodu, Łukomie Muskendorfer See, Karsin, bielskie jezioro przy Białoborze, człuchowskie, więcborskie, sępolskie, kamieńskie, laskowickie, szczycieńskie, chełmżyńskie, łasińskie, płowęskie, Glisno, Karaś pod Iławą i wiele innych. Wzgórza nieraz stromo, mianowicie ku Wiśle, spadające nie liczą więcej niż 130 metr. wysokości Po obu stronach Wisły ciągną się żyzne niziny czyli żuławy nadwiślańskie. Szerokie są do 2 i 3 mil, długie około 25 i pół mil. Dzielą się na niziny toruńskie, chełmińskie, niedżwiedzko świeckie, świeckonowskie, kwidzyńskie i gniewskowalichnowskie. Od wylewów przez cały ciąg Wisły groblami wzorowo i z wielkim nakładem utrzymywanemi zabezpieczone. Groble te bywają aż do 30 stóp przeszło wysokie, 12 15 stóp szerokie. Na nizinach toruńskich zabezpieczają obszaru mr. 11753, liczą długości prętów 6420; na chełmińskich w jednem miejscu mr. 12430, w drugiem 16846, prętów 3120; na niedźwiedzkoświeckich mr. 6519, prętów 2272; na świeckonowskich mr. 33865, prętów 9073; na kwidzyńskich mr. 54763, pręt. 12177; na gniewsko walichnowskich mr. 17110, pręt, 4633. Żyzne te niziny zajmuje z drobnemi chyba wyjątkami oddawna ludność niemiecka, przez krzyżaków z Niemiec, Holandyi i t. d. sprowadz ona. Religią wyznaje oczywiście Inter

Kwidzyń