część tego szańca zerwaną została skutkiem budowy źwirówki. Zresztą jest on dość dobrze zachowany. Wś L. na żyznej glebie położona śród bogatych Fetrów Fetry, Feteracy, zniemczona zapewne nazwa, od krzyżaków pochodzi i oznacza glebę obfitą, fetter Boden, w ziemi kiedyś wąskiej czyli gniewskiej, istniała bez zaprzeczenia długo przed przybyciem krzyżaków, ludnością polską osadzona. Nazwę tylko nieco odmienną, czysto polską miała, jak się zdaje Lubnowy al. Lubnowo, z czego krzyżacy utworzyli swoje Liebenau, a my za nimi Libnowy czyli, właściwiej wymowie polskiej, Li gnowy mówimy, pierwotnej nazwy, jak często u nas, zapomniawszy. Łatwo też być może, iż owe często w dokum. z XIII w. wspominane Lelcow, Lelicewy, przez przepisywaczów przekręcone Lubnow na Lelcow, właśnie tę naszę wś Lignowo oznacza, co się i z położeniem podług dokum. zgadza. Por. Lelkowy. R. 1230 ks. Mestwin wś L. w dok. wyraźnie tak nienazwana wraz z całą ziemią gniewską zapisał na własność oo. cystersom w Oliwie. R. 1281 ks. Mestwin II, znowu cofnąć zniewolony tę darowiznę, ustąpił ją natarczywym i przebiegłym krzyżakom, cystersów innemi posiadłościami wynagradzając. Krzyżacy za swojem przybyciem ludność polską wyrugowali z tej wsi i niemcami osadzili, jak wyraźnie przywileje ich świadczą. Pierwszy znany przywilej dla tej wsi wydał landmistrz pruski krzyżacki Helwig von Goldbach 1300 1302. R. 1340 Herman Kühdorf, komtur gniewski bo L. do komturyi gniewskiej należały, potwierdza dokumentem, jako mieszkańcy zapisali 24 mr. roli na utrzymanie kościoła tutejszego; kościół lignowski zresztą, cały murowany, budowy nader trwałej i starożytnej, bez zaprzeczenia za pomorskich książąt wzniesiony został, podobnie jak i pobliskie tczewski, gniewski, pepliński i w. i. R. 1381 Winryk von Kniprode, mistrz w. krzyżacki, poświadcza dokumentem jako przywilej dla wsi L. wystawił był wspomniony mistrz pruski krzyżacki Helwig von Goldbach, ale ten już znacznie jest nadpsuty, który dlatego na prośbę mieszkańców na nowo daje przepisać. Włók było wtedy 69; z tych miał sołtys 5 wolnych proboszcz 4. Nadto pobierał sołtys 3ci grosz z sądów prusacy jednak i wszyscy inni nie Niemcy, niemający mieszkań w tej wsi, wyjęci byli z pod jurisdykcyi jego i samemu zamkowi krzyżackiemu podlegli. Od innych włók dawać nam będą po 3 korce pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa, 8 skot. i po 2 kury. Także maja posiadać mieszkańcy łąkę, nazwaną Rossewese, za 2 marki rocznego czynszu, i ku użytkowi pastwisk, siana i drzewa bagno opodal wsi ich, które im jest wskazane, Czynsze z karczem i młyna, jako i co do nich należy, dla siebie zatrzymuSłownik geograficzny. Tom V. Zeszyt 51 jemy. Za polskich czasów L. stanowiły dobra intratne ststwa gniewskiego, wraz z pobliskiem Rudnem, później i Gręblinem, tenutom osobnym zazwyczaj wydawane. R. 1565 jest tu tenuta Jerzy Konopacki, kasztelan chełmiński; o dochodach czytamy w lustracyi z tegoż r. 1565 Rudno i L. od ststwa gniewskiego dzierżawi Jerzy Konopacki, kasztelan chełmiński, za prawem dożywotniem. Czynsz dają poddani żuławski, włók 112, mr. 26, sołt. 9, karczem 4, ogrodn. 5, z których zboża, tak pszenicy, jak jęczmienia, żyta i owsa, płacą łasztów 21. Suma prowentów fl. 616 gr. 26. R. 1596 zachodzi Przerębski, tenuta lignowski. Pod względem wiary zniemczeni tutejsi włościanie, nader bogato nadani, od początku do nauki Lutra skłaniali się. Około r. 1567 kościół katolicki paraf. sobie przywłaszczyli, przy którym ministra swego trzymali przez lat niemal 40; ołtarze dwa boczne, wszystkie chorągwie i t. d. usunęli z kościoła, natomiast zeszpecili go i zbezcześcili, jak piszą wizytatorowie, malowidłami gorszącemi. Dopiero w r. 1596 gorliwy biskup kujawski Hieronim Rozrażewski napowrót oddał ten kościół katolikom. Lud polski roboczy chętnie powierzył się biskupowi, za to niemieccy gburzy okazywali się pod każdym względem twardzi i hardzi. Wizytator zauważył wprawdzie, że i oni przystąpiliby znowu do kościoła katolickiego, byleby tylko król. tenuta, naonczas Przerębski, ich pociągnął. Tymczasem kiedy biskup odjechał, śród śpiewów szyderczych na papieża i t. d. dom nowo ustanowionego proboszcza tutejszego napadli płoty poobalali, okna wybili i t. d. ; włościanin Pidger rozbestwioną hołotę uczęstował za to beczką piwa. Szkoła oddawna istniała wtedy przy kościele. Około połowy XVII w. jest tenuta dóbr lignowskich hr. Denhof, po którym syn jego Władysław Denhof dzierżawę tę przejął. R. 1659 królewicz szwedzki Adolf, brat króla Karola XII, w środku miesiąca marca nadciągnął z pod Chojnic i wojsko swoje pod Rudnem, Lignowami i Garcem rozlokował. R. 1677 król Jan III dokumentem w Warszawie na sejmie wydanym potwierdza, jako Władysław hr. Denhof, podkomorzy pomorski, pułkownik król. , kościerski i t. d. ststa, pan na L. , Rudnie i Gręblinie, uczynił w polskim języku spisaną ugodę czyli kontrakt z wymienionemi powyżej wsiami, tyczącą się praw, obowiązków i dorocznych czynszów tych wiosek. Najprzód lądy i role, jako od dawnych czasów, do dworów ich należały, i teraz należą dziedzicznie i właśnie bez wszelkich usług i szarwarków pańskich. Do młynów dla mielenia według upodobania jechać mogą, także piwo warzyć i cudze skąd chcą przywozić, według upodobania, do stołu swego mogą. Karczmarze, hakarze, ogrodnicy 15

Lignowy