ziemne sklepiono do pobliskiego zamku. Innego rodzaju. ganek obronny do dziś dnia przedstawia się na południowej fasadzie, jest sklepiony, łączy filary zewnętrzne i bywał dawniej do obrony używany. Wnętrze kościoła również okazałe, na 3 nawy podzielone. Wysokie sklepienie spoczywa na 10 filarach, okien jasnych 10, organ starożytny za wielkim ołtarzem; znajdują się jeszcze z katolickich czasów stare konfesyonały i różne figury świętych nie źle podobno rzeźbione. Naprzeciwko zakrystyi wiodą drzwi z napisem Disco vivere ut scias mori, do kaplicy grobowej generała Otona Fryderyka Ton der Groben, z licznych podróży sławnego, założyciela fortu kiedyś pruskiego Friedrichsburg na wybrzeżach Gwinei, następnie przez Duńczyków zajętego pod dzisiejszą nazwą Christiansburg, 1728. Szerokiego rozgłosu nabrał kościół przez ś. Dorotę, rodem z pobliskich Mątew, w Gdańsku zamężną, z cnót rozlicznych i nadzwyczajnej życia świętości sławną, którą tu r. 1393 w maju za zezwoleniem biskupiem w szczuplutkiej celi zamurowano i po śmierci następnego r. 1394 w końcu czerwca uroczyście pochowano. Do jej grobu, przy którym liczne działy się cuda, pielgrzymowali wierni z Kurlandyi, Inflant, Polski, Czech, Sląska i innych odleglejszych okolic. Trzewiki, które po niej pokazują, są fałszywe; cela przez reformatorów zburzona, tak że o jej grobie niewiadomo. Spowiednik Doroty, sławny i uczony Jan, kanonik kwidzyński, ma napis grobowy w kościele Mgr. iohans maiewerd sac theologie p. . fessor felicis matris dorothae novissimus confessor obiit anno Mcocc xvn die mensis xix septembris. Drzwiami po za wielkim ołtarzem wchodzi się do kościoła mniejszego, polskim zwanego, w którym dawniej nabożeństwo dla Polaków odbywało się. Wysoki jest ten kościół 58 stóp, długi 68, szeroki 33. Na ścianach wielkie freski, na początku XVI w. malowane, niestety obecnie aż do niepoznania niemal zniszczone, przedstawiają oprócz kilku świętych trzech mistrzów wielkich krzyżackich i 17 biskupów pomezańskich, z napisami ciekawymi, jako to Meister. werner. von. orsele. starp. noch. xpi. Gebort. Mccc. undt. in. dem. xxx. iare. Pod drugim obrazom czytamy Meister. ludolf. Kinnig. starp. noch. gotes. gebort. M. coc. undt. in. dem. xlvm. iare. Ci dwaj mistrzowie są tu rzeczywiście pochowani. Trzeciego mistrza von Plauen napis Meister. hirich. von. Plowwe. starp. noch. gotes. gebort. M. cccc. undt. in. dem. xm. iare. nie wiedzieć co oznacza i chyba jest fałszywy. Umarł bowiem, jak wiadomo, Henryk Plauen r. 1429, w Malborku pochowany, w roku tu podanym 1413 zaczął dopiero panować. Biskupi na reszcie obrazów przedstawieni są Ernst z Torgawy 1269, Albert f 1284, Henryk von Sund 1302, Chrystyan dr. thoolog. 1305, Lutho Ludwik von Baldersheim 1322, Rudolf z Elbląga 1333, Bertold 1346, Arnold 1364, Mikołaj I 1376, Jan I. mnich, z Elbląga 1409, Jan II Rymann al. Kinwang, dr. theol. 1417, Gerhard Stolpmann 1427, Jan III Vinkeler z Licbarku 1440, Kaspar Link z Dzierzgonia f 1463, Mikołaj II z Królewca 1471, Wincenty Kiełbasa bisk chełmiński i wieczny administrator pomezański 1489 i Jan IV 1501. Oprócz dwóch czy jednego wszyscy biskupi tu spoczywają. Pokazują w tym kośziele skrzynię odpustową 8 stóp długą, której niejakiś Faustus Sabaeus miał używać r. 1517, obrazy świętych na tle złotem wcale gustownie malowane, mściwie zniszczone przez luteranów. Jak to wyraźno znaki w ścianach okazują, była tu przedtem do chowania ciał pod całym kościołem krypta urządzona, którą jeszcze w całości roku 1709 Piotr W. oglądał. Następnie zniesiona i ziemią zarzucona. Wielkie kamienie pokrywające groby użyto na posadzkę wielkiego kościoła, niestety po największej części potłuczone i do nieczytelności niemal zniszczone. W związku z kościołem stoją ruiny wspaniałego dawniejszego zamku biskupiego, w czworobok bardzo okazale budowanego o 4ch wieżach, ku obronie naprzeciwko nieprzyjacielowi sposobnego. Oprócz wielu mniejszycli pokojów znajdowały się tu obszerne wspaniałe sale, mieszkania biskupów i kanoników kwidzyńskich. Po zniesieniu dyecezyi w skutek reformacyi rząd świecki zabrał pałac a obecnie sąd w nim pomieszczony. R. 1709 Piotr I cesarz rosyjski, Fryderyk I król praski, i posłowie polski i szwedzki odbyli kongres w pałacu przez kilka dni. R. 1798 z polecenia samego rządu gorzej niż po wandalsku rozebrano dwa najpiękniejsze skrzydła zamku, żeby cegły użyć na budowę innych budynków. Ze strony zachodniej ku Wiśle dobrze dotąd zachowało się t. z. Gdańszcze niem. Danziger, przydługi, na 4 kolosalnych łukach spoczywający sklepiony ganek o wielu komórkach szczupłych było to miejsce skryte, zwykle tak nazywane za krzyżaków i w podobny sposób przy wszystkich prawie zamkach krzyżackich budowane, obecnie na ciężkie więzienie dla zbrodniarzy zamienione. Ganki te były na przypadek wojny obronne ostatni łuk dosięgał podobno koryta Wisły, podówczas tu płynącej. Warte wspomnienia także starożytne wodociągi tutejsze, zaraz przy murze miejskim wzniesione, które całe miasto w obfitą i dobrą wodę zaopatrują. Podobno pierwotny pomysł tak długo zachowanych wodociągów, podobnie jak po wielu innych miastach pruskich, podał sławny nasz astronom Kopernik, Z pomiędzy reszty gma

Kwidzyń