felde pod Człuchowem, szkoły zaś katolickie w Działdowie, Iławie, Marcinkowie, Nidborku i Suszu. Nadto opiekuje się nabożeństwem w Zełwałdzie i Morągu a nauką religii w Bukowcu i Karwach w parafii rozłazińskiej, w Cieplewie pod św. Wojciechem i w 7 szkołach parafii giemlickiej. W r. 1882 przybyła jeszcze na miejsce dwóch szkół wspieranych nowa w Narzymiu. W 1883 r. wynosił dochód 10, 052 mrk 64 fen. , rozchód 14, 369 mrk, r. zaś 1885 złożyła dyecezya 20, 229 mrk 94 fen. Stowarzyszenie św. Józafata wysyła co rok kilka tysięcy marek dla zmartwychwstańców w Adryanopolu na utrzymanie misyi bułgarskiej. Dla wspierania ubogich rodzin istnieją w dyecezyi stowarzyszenia św. Wincentego a Paulo, mianowicie w Peplinie, w Chełmnie, Lubawie, Wejherowie, Gdańsku, Toruniu, Grudziądzu, Chojnicach i w Czersku. Domy chorych utrzymują w Gdańsku siostry boromeuszki, w Kamieńcu elżbietanki, w Chojnicach franciszkanki, w Peplinie, Lubawie, Chełmnie, Wejherowie, Tczewie i Bysławku siostry miłosierdzia reguły św. Wincentego a Paulo. R. 1878 powstało w Toruniu Tow. Pomocy Naukowej dla dziewcząt, starające się o gruntowne wykształcenie swych stypendystek w gospodarstwie domowem, krawiecczyznie i innych odpowiednich rzemiosłach. R. 1869 zawiązało się także w Toruniu Tow. ku wspieraniu moralnych interesów ludności pol. pod panowaniem pruskiem. Celem Tow. jest skupić siły intelektualne i środkami prawnemi wspierać moralne interesa ludności pol. a na wewnątrz przez podniesienie oświaty, b na zewnątrz przez wpływanie na opinię publiczną w kraju za pomocą prasy i przez starania u rządu i reprezentacji kraju o uszanowanie i równouprawnienie narodowości pol. w całem państwie pruskiem ob. Rocz. Tow. Nauk. w Toruniu, r. 1884, str. 102. Ludność Wedle statystyki rządowej liczyły Prusy Zachodu. w 1867 r. 1, 282, 842 dusz; 1871 r. 1, 314, 611; 1875 r. 1, 343, 057; 1880 r. 1, 405, 898; 1885 r. 1, 408, 229; więc w ostatnich 5 latach pomnożyła się ludność tylko o 2331 dusz, czyli o 0, 15, podczas kiedy w całem królestwie pruskiem wzrosła o 3, 79. Ludność wiejska zmniejszyła się nawet w ostatnich 5 latach, czego przyczyną jest wychodztwo do Ameryki, dokąd r. 1883 z Prus Zach. udało się 13, 749 osób; dalej szukanie roboty w Westfalii i Saksonii, a wreszcie wydalanie Polaków nieposiadających pruskiego indygenatu, których liczba według urzędowych spisów aż do 1 stycznia 1887 r. wynosiła 28, 695 osób. W obwodzie reg. gdańskiej przypada na 1 milę kwadr. 3638 dusz, w kwidzyńskiej 2480, w całem państwie pruskiem 3911. Co do wyznania, to r. 1784 liczono w Prusach Zach. 203, 721 kat. a 122, 201 ew. R. 1817 było tu według rządowej statystyki o 31, 463 protestantów więcej niż katolików. W r. 1826 przewyższali protestanci katolików już tylko o 19, 165. W r. 1864 wynosiła większość protest. 25, 553. Ale w r. 1880 stosunek się zmienił; katolików było 693, 719, a protest. tylko 682, 735, a zatem 10, 984 mniej niż kat. Żydów było 1880 r. 26, 000. Menonitów, których r. 1875 liczono 12, 300, włączano do protest. Spis ludności z d. 1 grudnia r. 1885 wykazał, że w ogólnej cyfrze 1, 408, 229 mk, było 701, 842 katol, 667, 255 prot. , 24, 654 żydów, około 10, 000 zaś przypada na inne wyznania. Co do narodowości, to według rządowej statystyki z r. 1885 było w reg. gdańskiej 137, 000 Polaków, w kwidzyńskiej 280, 000, razem 417, 000, ale liczba ta jest za nizka, możemy śmiało twierdzić, iż ludność polska przenosi pół miliona. Miast liczą Prusy Zach. 55, między niemi 7 mających więcej niż 10, 000 mk. Gdańsk liczył 1885 r. 114, 822 dusz, 1880 r. zaś 108, 551; Elbląg 1885 r. 38, 286, 1880 r. 35, 842; Toruń 23, 914 1880 20, 617; Grudziądz 17, 336, 1880 17, 321; Tczew 11, 143 10, 939; Malbork 10, 122 9559; Chojnice 10, 056 9096; Chełmno 9979 9937; Kwidzyn 8080 8238; Mokre wś 6827 5244; Wałcz 6655 6568; Starogard 6619 6253; Orunia wś 5713 5513; Brodnica 5465 5801; Wejherowo 5146 4715; Jastrowie 5047 5456; Chełmża 4969 3429; Lubawa 4724 4857; Nowo 4722 4947; Wąbrzeźno 4655 4498; Iława 4574 4126; Gniew 4499 4715; Prabuty 4302 3718; Kościerzyna 4207 4283; Copoty targowisko 4083 3543; Złotowo 3883 3921; Oliwa wś 3838 3922; Sępolno 3643 3736; Lidzbark 3565 3820; Pruski Frydląd 3472 3597; Człuchowo 3278 3252 Kiszpork 3234 3284; Krajenka 3216 3531 Tuchola 3062 3066; Susz 3052 3044; Hamersztyn 2960 2956; Skarszewy 2919 2662; Tolkmicko 2845 2896; Czersk wś 2760 2356; Nowydwór 2749 2646; Nowe Miasto 2679 2742; Golub 2637 2893; Pangritz wś 2538 2240; Stutthof 2460 2394; Frydląd Marchijski 2439 2498; Baldenburg 2399 2419; Nitych 2375 2145; Pruszcz wś 2370 2135; Kartuzy 2300 2179; Sztum 2240 2210; Kisielice 2188 2298; Łasin 2186 2286; Człopa 2175 2156; Sypniewo 2144 2378; Peplin 2117 2049; Tuczno 2045 2045; Biskupiec 2027 1966; Skurcz wś 2014 2084; Radzyn 1941 1879; Puck 1880 2019; Kamien 1703 1737; Więcbork 1668 1661; Górzno 1620 1799; Gardeja 1150 1205; Lendyczek 980 1029; Kurzętnik 941 974. Stosunki etnogroficzne. Północną część Prus Zach. między Baltykiem, zatoką Pucką i Gdańską, górną Brdą a Pomeranią zajmują

Prusy Zachodnie