kolei wschodniej na Piłę, Bydgoszcz, Toruń do Wystruci wchodzi między stacyami Rudziczem i Bergfredą, przechodzi przez Ostród, Olsztyn, Korsze, zdążając do Wystruci, gdzie łączy się z linią północną. Z Wystruci wychodzi kolej prywatna na północ do Tylży, gdzie łączy się z państwową koleją pod zarządem dyrekcyi kolei wschodniej stojącą i idzie aż do Kłajpedy. Inna kolej prywatna wschodniopruska południowa, wychodząca z Piławy, przecina w Królewcu linią północną, w Korszach południową kolei wschodniej, kończy się w Prostkach i ma związek z linią brzeskograjewską. Kolej prywatna z Malborku do Działdowa i dalej do Mławki, należy do P. Wschodnich tylko przestrzenią od Koszelew na Działdowo do Iłowa. Do tych dróg żelaznych przybyła jeszcze ostatnimi czasy kolej z Olsztyna do Gueldenboden, z Olsztyna do Ełku i z Ełku na Margrabowę, Gołdapią, Darkiejmy do Wystruci. Przystąpiono także do budowy kolei z Królewca do Labiewa, a w projekcie jest linia z Tylży na Ragnetę, Piłkały do Stołupian. Traktów bitych posiadał 1875 obwód regencyjny królewiecki 1933 klm. , obwód regencyjny gąbiński 1639, całe P. Wschodnie więc 3572 klm. W 1877 r. miały P. Wschodnie 16 stacyi poczt. I klasy, 28 II kl. , 137 III kl, 164 agentur, 482 stacyi telegr. , 99 poczthalteryi. W tymże roku wypadło 9, 97 listów i 0, 16 telegramów na jednego mieszkańca. Jedna stacya poczt. przypada na 107, 2 kw. klm. i 5380, 9 mk. , jedna stacya telegr. na 269, 9 kw. , a 13550, 5 mk. Podział administracyjny Władze, . P. Wschodnie dzielą się na dwa obwody regencyjne królewiecki, liczący 20 powiatów, i gąbiński, z 16 powiatami. Prowincyą reprezentuje w sejmie niemieckim 17, w sejmie pruskim 32, w izbie panów 25 posłów. Naczelny prezes prowincyi i dyrektor krajowy mieszkają w Królewcu, gdzie również swe posiedzenia odbywają sejm i wydział prowincyonalny. Pod nadzorem naczelnego prezesa stoją, prócz obydwóch regencyi prowincyonalne kolegium szkolne, medyczne, dyrekcya celna, bank rentowy prowincyonalny, sądy administracyjne obwodowe w Królewcu i Gąbinie, instytuty ziemskokredytowe, generalna dyrekcya towarzystwa zabezpieczenia od ognia na posiadłości wiejskie i miejskie. Do administracyi prowincyonalnej pod nadzorem wydziału i dyrektora krajowego stojącej, należą zakłady głuchoniemych w Królewcu i Węgoborku, zakład dla akuszerek w Gąbinie, zakład dla ociemniałych w Alemborku pod Welawą, szpital w Królewcu, zakład dla biednych w Tapiewie, kasa pożyczkowa prowincyonalna i kasa dla melioracyi w Królewcu. Wyższe szkoły są następujące uniwersytet w Królewcu, połączony ze szkołą agronomiczną i kliniką dla weterynaryi, lyceum Hosianum w Brunsberdze, 15 gimnazyów, i to 4 w Królewcu, po 1 w Olsztynie, Bartoszycach, Brunsberdze, Gąbinie, Olsztynku, Wystruci, Ełku, Kłajpedzie, Rastemborku, Reszlu i Tylży, 5 szkół realnych 1ej klas. , 2 w Królewcu, po 1 w Wystruci, Tylży i Welawie, 3 szkoły wiejskie obywatelskie, 7 seminaryów dla nauczycieli elementarnych, 30 wyższych szkół dla dziewczat, akademia sztuk pięknych, prowincyonalna szkoła przemysłowa, szkoły dla żeglugi w Kłajpedzie i Piławie. Prowincya należy pod militarnym względem do 1 korpusu, którego główna komenda znajduje się w Królewcu; tam garnizonują także sztaby 1 dywizyi, 1 i 2 brygady piechoty i 1 brygady kawaleryi. Katolicy P. Wschodnich należą do dye cezyi warmińskiej, którą rządzi biskup mie szkający w Fromborku. Dyecezya obejmuje 11 dekanatów; dekanat turowski w pow. niborskim należy do dyec. chełmińskiej ob. Warmia. Kościołem luterskim kieruje konsystorz w Królewcu, mający pod sobą 36 superintendentur. Gazety polskie w P. Wschod, nie zbyt liczne. Przed r. 1861 wydawał rząd własnym kosztem pismo p. t. Kurek Mazur ski, skierowany przeciw zabiegom polskim. od r. 1884 wychodzi staraniem naczelnego prezesa, a pod redakcyą pastora Klaudyusza z Małych Jeralek, pismo p. t. Nowe ewangielickie głosy, które bywają rozrzucane między ludność polską nie tylko protestancką, lecz też katolicką. Polszczyzna w niem licha. Prócz tego wychodzi Gazeta Lecka, wyda wana przez p. Gierscha. Do niedawnego czasu wychodził jeszcze Mazur w Ostródzie, wy dawany pod redakcyą p. F. K. Sembrzyckiego z Tylży. Od kwietnia 1886 r. poczęto wy dawać w Olsztynie na polskiej Warmii gazetę z tendencyą polskokatolicką; redaktorem jest J. Liszewski, b. nauczyciel. Ludność. Prusy Wsch. zamieszkują Polacy, Litwini i Niem cy. Polaków było 1875 18, 39, Litwinów 8, 1, Niemców 73, 48. Aż do linii z Ostródu do Lecu pociągniętej, mówią po niemiecku, choć miejscami mieszkają Polacy, poniżej tej linii po polsku. Zwłaszcza po wsiach jest pol skiej ludności podług niemieckich statystyk 8090, w miastach za to żywioł niemiecki liczniejszy. Wyjątek stanowią mazurskie mia sta Wielbark i Pasym, czysto polskie. Co do wyznania, to mieszkańcy prawie całego ob wodu regencyjnego gąbińskiego są protestan tami, i w królewieckim przeważają protestan ci, lecz na Warmii mieszkają prawie sami ka tolicy, bardzo liczni w pow. niborskim, ostródzkim, szczycieńskim, także w Królewcu i Kłajpedzie. Dzieje. Pierwotni mieszkańcy, zwani Prusakami, byli plemieniem litewskiem.

Prusy Wschodnie