mil. rs. z rozmaitych pozycyj. Wydatki państwa wynosiły w 1880 r. 694, 505, 313 rs. , w 1881 roku 732, 413150 rs. , w 1882 roku 701, 661, 256 rs. , w 1883 r. 664 mil, w 1884 r. 718, 382, 006 rs. a w 1885 r. 781 mil. rs. Wydatki 1886 r. rozdzielały się w następujący sposób 260 1 2 mil. na spłaty długu państwa, 2 mil. na najwyższe władze państwowe, 106 mil. na synod św. , 10 mil. ministeryum dworu, 4 mil. ministeryum spraw zagranicznych, 236 min. wojny i marynarki, 99 8 min. skarbu i kontrola państwa, 235 min. dóbr państwa. 718 min. spraw wewnętrznych, 204 min. oświecenia publicznego, 23 min. komunikacyi, 197 min. sprawiedliwości, 79 mil. rs. zarząd cywilny Kaukazu. Niezależnie od tego istnieje kapitał dróg żelaznych, założony w 1867 r. w wysokości 92 mil. rs. , i zużytkowany na budowę dróg żel. rządowych, oraz na dopłatę do dochodów dróg prywatnych, gwarantowych przez rząd. Złą stronę finansów rossyjskich stanowi oddawna system waluty papierowej. Już przy śmierci Katarzyny II było w obiegu za 200 mil. rs. papierów asygnacyj. Podczas wojen napoleońskich następowały coraz nowe emisye i okoliczność ta doprowadziła finanse do zupełnego rozstroju, tak że w 1815 r. jeden rubel srebrem odpowiadał 4 rub. 18 kop. asygnacyami. Po zawarciu pokoju powszechnego starano się zaradzić złemu przez zaciągnięcie pożyczki za granicą. Po objęciu w 1823 r. zarządu finansów przez hr. Cancrina ilość będących w kursie asygnacyj wynosiła 596 mil. rs. ; kurs ich podniósł się do 3 rub, 60 kop. za 1 rub. srebrem, w 1839 r. zaś oznaczony został na 350, t. j. 3 1 2 rub. asygn. za 1 rub. rs. i jednocześnie przyjęto za jednostkę monetarną rubla srebrnego. W 1843 r. dawniejsze asygnacye bankowe zostały zastąpione przez bilety kredytowe, oparte na całkowitym majątku państwa, i nadano im kurs przymusowy. Na początek wypuszczono biletów kredytowych za 170, 222, 000 rs. , dla pokrycia będących jeszcze w kursie 595, 776, 000 rs. asygnacyami. Ciągłe późniejsze deficyty w budżecie państwowym zmuszały do pokrywania ich nowemi emisyami pieniędzy papierowych. W 1853 r. było ich w obiegu za 332, 443, 005 rs. ; ilość ta znacznie podniosła się po wojnie krymskiej i w 1857 r. wynosiła 735, 297, 006 rs. , t. j. powiększyła się przeszło o połowę o 400 mil. . Okoliczność ta stanęła na przeszkodzie zaciągnięciu nowej pożyczki, jakkolwiek okoliczności gwałtownie tego wymagały, przeprowadzone bowiem reformy wpłynęły na znaczne zmniejszenie zwykłych dochodów państwowych. Dla zaradzenia złemu wypuszczono kilka seryj procentowych biletów skarbu państwa. Ogólna suma tych papierów w 1860 r. wynosiła 108 mil. rs. Ukazem z d. 20 sierpnia 1859 r. oddano do dyspozycyi ministra finansów wszelkie sumy kościelne i rozmaitych instytucyj, złożone w bankach publicznych, oraz depozyta sądowe i wydano natomiast obligacye pożyczkowe, częścią procentowe po 4, 3 i 1 1 2 w części zaś bezpocentowe. Do ostatniej kategoryi zaliczono depozyta sądowe. Ukazem z d. 23 września 1859 r. zamieniono bilety banków pożyczkowych i handlowych oraz kas oszczędności jak również 4 bilety obligacyjne na 5 bilety banku państwa, mające być spłacone w ciągu 37 lat poczynając od 1861 r. W połączeniu z tem pozostawało zniesienie wszystkich dotychczasowych instytucyj kredytowych i zastąpienie ich przez ukaz z 23 września 1861 r. bankiem państwa, posiadającym filie w Moskwie, Odesie, Kijowie, Charkowie, Rydze, Archangielsku i Warszawie oraz czasowo podczas jarmarków w NiżnimNowgorodzie, Rybińsku, Połtawie i Irbicie. Oprócz tego istnieje w R. 288 banków prywatnych miejskich, 10 banków akcyjnych z kapit. zakładowym 16 1 2 mil. rs. 18 banków ziemskich. Ogólny dług państwa w d. 1 stycznia 1884 r. wynosił 75, 989, 000 flor. , 42, 281, 929 funt. szter. i 182, 837, 287 rs. W obiegu było 716, 515, 125 rs. w papierach kredytowych. Wojsko lądowe i morskie. Armia rossyjska zorganizowaną zostałą na sposób europejski przez Piotra W. i rozwinąwszy się podczas prowadzonych następnie wojen, na nowo urządzoną została za Aleksandra I i jego następcy Mikołaja I, który główną uwagę i pieczołowitość zwrócił na wojsko. Reformy przedsięwzięte przez cesarza Aleksandra II początkowo miały na względzie stronę umysłową i moralną żołnierza, przez zwrócenie uwagi na oświatę, złagodzenie systemu karnego, zniesienie kolonij wojskowych i t. d. Dopiero rezultaty wojny niemieckiej w 1866 r. oraz francuskoniemieckiej z 1870 1 r. wpłynęły na zupełną zmianę dotychczasowego systematu. Ukazem z d. 1 13 stycznia 1874 r. zaprowadzono w całej R. ogólną powinność wojskową. Czas służby ustanowiony został na 15 lat, z tego 6 w służbie czynnej i 9 w rezerwie, z rozmaitemi ulgami stosownie do stopnia oświecenia. Siła zbrojna składa się z armii stałej i obrony narodowej opołczenie. Armia stała rozpada się na armię czynną, uzupełnioną przez coroczny pobór, na rezerwy oraz na wojska kozackie nieregularne. Pod względem administracyjnym całe cesarstwo rossyjskie, za wyjątkiem ziemi kozaków dońskich, podzielone jest na 14 okręgów wojennych petersburski, finlandzki, wileński, warszawski, kijowski, odesski, charkowski, moskiewski, kazański, orenburski, zachodnio

Rossya