wiejska, oparta na odwiecznych prawach gmin słowiańskich, datuje się również od 1861 r. Na czele gminy mir stoi starosta sielski zwany też starszyną, przewodniczący zgromadzeniu wiejskiemu sielskij schod. Tak starosta jak i zgromadzenie wybiera się wolnemi głosami. Sądownictwa. Za panowania cesarza Aleksandra II przeprowadzono w R. nową organizacyę sądową, na zasadzie ukazu z 29 września 11 października 1862 r. , mocą którego rozdzieloną została władza sądowa od wykonawczej, administracyjnej i prawodawczej, dalej zaprowadzono sądy przysięgłych oraz postępowanie ustne i jawne; nadto zapewniono wszystkim mieszkańcom równość w obliczu prawa a tem samem zniesiono dawne przywileje, że każdy mógł być sądzonym tylko przez równego sobie. Wedle nowej ustawy w pierwszej instancyi rozstrzygają sędziowie pokoju, wybierani ze wszystkich klas ludności na lat trzy. Decydują oni w sprawach cywilnych, za wyjątkiem spraw o nieruchomości, gdy przedmiot sprawy nieprzenosi wartości 500 rs. , w sprawach zaś kryminalnych, gdy kara nieprzechodzi 1 1 2 roku więzienia, trzech miesięcy aresztu lub 900 rs. kary pieniężnej. Od wyroku sędziego pokoju służy apelacya do zjazdu sędziów pokoju. We wszelkich innych sprawach cywilnych i kryminalnych wyrokują sądy okręgowe, z udziałem przysięgłych, jeżeli sprawa kryminalna pociąga za sobą utratę praw stanu lub obywatelstwa. Drugę i ostateczną instancyą dla spraw cywilnych i kryminalnych, rozstrzygniętych przez sądy okręgowe, są izby sądowe. W razie jeżeli wyrok wydaje się niesprawiedliwym, można się starać o uchylenie go w najwyższym sądzie Kasacyjnym, t. j. Senacie. W sprawach kryminalnych konieczną jest obrona przez adwokata. Sprawy polityczne sądzone są przez sąd kasacyjny, z udziałem marszałka szlachty, głowy miasta i przełożonego gminy. Jawność postępowania sądowego tylko w wyjątkowych razach bywa uchylaną. Ukazem z dnia 28 listopada 10 grudnia 1861 r. zatwierdzone zostało nowe prawo cywilne i kryminalne oraz kodeks karny. Od 1866 r. przeprowadzono stopniowo radykalną reformę sądownictwa w guberniach. Ukazem dnia 17 29 kwietnia 1863 r. przeprowadzoną została nowa ustawa, łagodząca postępowanie karne. Zniesioną została kara knuta, przepędzanie przez rózgi, piętnowanie złoczyńców; kara śmierci ograniczoną jest do sądów wojennych, na przestępców politycznych oraz w razie zamachu na osobę panującego. Główną karę stanowi zesłanie do Syberyi, do robót ciężkich lub na osiedlenie. Więzienia są trojakiego rodzaju policyjne, dla osób oskarżonych, domy poprawy dla mniejszych przestępców i więzienia karne dla przestępców skazanych na dłużej niż na rok jeden. Finanse. Epoką dla dziejów finansów w R. jest 1862 r. , w którym po raz pierwszy ogłoszono budżet państwa. Za Katarzyny I w 1725 r. dochody wynosiły 10, 186, 000 rs. ; za Katarzyny II w 1782 r. powiększyły się do 40, 128, 000 rs. ; za Pawła I w 1801 r. doszły prawie do 80 mil. rs. ; za panowania cesarza Aleksandra I w 1804 r. wynosiły 109; 1810 125 mil. rs. Wskutek wojen napoleońskich dochody państwa znacznie się zmniejszyły, podniesione jednakże później zostały za zarządu hr. Cancrina od 1833 44 r. Już 1833 r. wynosiły wraz z dochodami z królestwa polskiego 120 1 2 mil. rs. , według Tęgoborskiego nieprzeniosły jednak do 1839 r. nigdy 163 3 4 mil. rs. Później, a zwłaszcza za panowania cesarza Aleksandra II dochody znacznie się zwiększyły. Tak pierwszy ogłoszony budżet z r. 1862 obliczał dochody brutto na 310, 619, 739 r. , budżet z 1866 na 382 mil. rs. , z 1867 na 420, z 1868 na 423, z 1869 na 457, z 1870 na 482, z 1871 r. na 484, z 1872 na 497, z 1873 na 517 mil. rs. Zwyczajne dochody państwowe pochodzą z trzech głównych źródeł z podatków bezpośrednich i pośrednich, dochodów z regalij i dochodów z dóbr państwa. Do podatków bezpośrednich należy pogłówne, od którego wolna jest szlachta, duchowieństwo i kupcy gildyjni a od 1863 i właściwi mieszczanie, opłata gildyjna, oraz opłata procentowa od papierów wartościowych. Do podatków pośrednich należy akcyza od wódki monopol wódczany zniesiony został ukazem z 1 13 stycznia 1863, soli, tytuniu, fabrykacyi cukru z buraków, w nowszych czasach nafty i zapałek, dochody celne, stemplowe, paszportowe i t. d. , Do regalij państwowych należą podatki górnicze, dochód z monety, poczty i telegrafów. Do dochodów z dóbr państwa należą czynsz obrok od włościan w dobrach koronnych, czysz dzierżawny z oddzielnych dóbr, dochód ze sprzedaży majątków nieruchomych rządowych, dalej dochód z lasów, zakładów górniczych i dróg żelaznych oraz majątków i kapitałów b. komisyi edukacyjnej. Dochody państwa w ostatnich czasach wynosiły w 1880 r. 651 mil. rs. , 1881 r. 651, 1882 r. 703, 1883 r. 700, 1884 r. 802 i 1885 r. 886 mil. rs. Ostatnia cyfra rozdziela się w następujący sposób na podatki bezpośrednie 137 mil. rs. , na pośrednie 380 mil. , na dochód z regaliów 28 mil. , 87 mil. czynsz od włościan, 5 mil. ze sprzedaży dóbr państwa, 14 1 2 mil. dochodu z lasów, 5 mil. z zakładów górniczych, 157 mil. z dróg żelaznych, 70 mil. z Kaukazu i 96

Rossya