giszłak. Morze Kaspijskie, mimo swych niedogodności, ma jednak pewne znaczenie dla Rossyi ułatwia stosunki handlowe i wojenne z Turanem, północną Persyą i krajem Zakaukazkim; miałoby zaś jeszcze ważniejsze znaczenie, gdyby zdołano odnowić dawne łożysko AmuDaryi, ktorem rzeka ta wpadała do m. Kaspijskiego, oraz połączyć kanałem m. Kaspijskie z Czarnem wzdłuż północnych stóp Kaukazu. Granice lądowe niziny Rossyjskiej po większej części też są niedogodne. Wschodnią i południową granicę stanowią góry Uralskie i Kaukazkie, a choć Ural w pobliżu m. Kaspijskiego znacznie się obniża i nie przedstawia orograficznej zapory, to jednak pustynność tych okolic utrudnia komunikacyą. Dogodniejsze dla komunikacyi jest obniżenie środkowego Uralu, gdzie prócz tego rzeki systematu Wołgi Kama zbliżają się do rzek systematu Obi Tobol; tędy to oddawna odbywały się stosunki wojenne i handlowe z Syberyą. Zachodnia granica jest po części niedogodna Karpaty, mroźny i pustynny przesmyk Skandynawski, po części dogodna i najważniejsza ze wszystkich granic lądowych pod względem wojennym i handlowym brama Nadwiślańska między Karpatami a Baltykiem i brama Czarnomorska między Karpatami a m. Czarnem. Ukształtowanie poziome R. przedstawia wielką rozmaitość, począwszy od wydłużonego grzbietu gór Uralskich, wyniosłego Kaukazu, skał granitowych Finlandyi, aż do najniższych nizin na kuli ziemskiej, które, jak nizina uralskokaspijska, nieznacznie są wzniesione nad poziom morza a częstokroć leżą niżej od niego. Nizina Rossyjska al. Sarmacka jest to kraina złożona z poziomo prawie ułożonych warstw różnych formacyj, od nastarszych do najmłodszych. Najstarsze formacye, granity i gnejsy, leżą głęboko ukryte i tylko w południcwozachodniej części niziny występują na jaw w łożyskach Dniestru, Bohu i Dniepru, tworząc porogi. Starsze formacye pierwszorzędne sylur, dewon zjawiają się na skrajach, mianowicie u stóp Uralu, wzdłuż południowych wybrzeży zatoki Fińskiej i jeziora Ładogi, oraz na południozachodzie w dolinach rzek, głównie systematu Dniestru. Formacya węglowa występuje wąskim pasem wzdłuż Uralu, oraz w środkowej części niziny około Moskwy. Formacya permska zajmuje znaczne obszary na wschodzie niziny do Uralu. Tryjas i jura rozwinięte nieznacznie. Formacye kredowa i trzeciorzędowa zajmują zachodnią i południową część niziny. Ponad temi wszystkiemi formacyami w północnej i środkowej części niziny leżą utwory lodowcowe skandynawskie wyjąwszy część wschodnią, w pobliżu Uralu, dokąd lodowce skandynawskie nie sięgały. Na południe od utworów czysto lodowcowych leży wietrzany loess. Na południe wreszcie od niego leży nadmorski pas z najmłodszych trzeciorzędowych osadów, powstałych po cofnięciu się ku południowi obszerniejszych niegdyś i połączonych ze sobą mórz Kaspijskiego i Czarnego. Osady te zostały po części pokryte wietrzanym utworem, t. j. lotnym piaskiem. Taki gieologiczny charakter niziny Rossyjskiej odbija się w jednostajności ukształtowania pionowego. Niejakie urozmaicenie, i to głównie na głębokich dolinach rzek, przedstawiają dwa, dość poprzerywane pasma wyżynowe około 200 mt. wysokości, rzadko wznoszące się ponad 300 mt. , biegnące przez niziny od wschodu na zachód, od północnego Uralu ku Baltykowi i od południowego Uralu ku Karpatom. Pierwsze z tych pasm nosi ogólne miano pasma UralskoBal tyckiego i znajduje przedłużenie w Pojezierza Pruskim i Pomorskim i t. d. ; drugie, zwane UralskoKarpackiem, przedłuża się w wyżynie Polskiej. Oba te pasma łączą się z sobą w dziale wodnym między systematami Dniepru i Wołgi. To szerokie, wyżynowe połączenie, zajmujące środek niziny Rossyjskiej, nosi nazwę wyżyny Centralnej. Pasmo UralskoBaltyckie, obfite w jeziora, źródła słone i lasy, składa się z trzech części na wschodzie ciągnie się wyżyna Szemachowska al. Uwały, jako dział wodny między systematem Wołgi z jednej, a Dźwiny Północnej i Peczory z drugiej strony. Dalej na zachód wznosi się w okolicach jeziora Ilmen wyżyna Wałdajska, wznosząca się najwyżej pomiędzy rz. Łowatią a Mstą w górze Popowej do 350 mt. ; wyżyna ta na południu zrasta się z wyżyną Centralną i stanowi razem z nią rozległy, z północy na południe ciągnący się obszar. Jeszcze dalej na zachód, za zagłębieniem jeziora Pejpus i uchodzącej do niego rz. Wielikiej, ciągnie się wyżyna Nadbaltycka, nosząca charakter jeziorny, podobnie jak sąsiednie Pojezierze pruskie, i przedstawiająca, zwłaszcza w dolinach rzek, bardzo malownicze krajobrazy Liwońska Szwajcarya między Dźwiną a Aa, góry Ponarskie pod Wilnem i t. d. . Południowa gałęź tej wyżyny ciągnie się po lewej stronie Niemna, jako dział wodny między tą rzeką a Prypecią. Pasmo UralskoKarpackie, bezleśne, stepowe, ale pokryte urodzajnym loessem, zamienionym na powierzchni w czarnoziem, składa się z następujących części Obszczyj Syrt, będący właściwie rozgałęzieniem Uralu, który między rz. Irgizem i Erusłanem oraz przy ujściu Samary przypiera do Wołgi. Góry Nadwołgskie do 350 mt; , stanowiące prawy,

Rossya