chiwum kościelnem nadał nowemu kościołowi retowskiemu, wzniesionemu po kalwińskim, wś Łabardzie, za zgodą ówczesnego starosty retowskiego Lwa Sapiehy, kanclerza litew. , dodając wyraźnie, że nadaje kościołowi te same ziemie, które dawniej do niego należały. Mylnie przeto kś. biskup Wołonczewski podał 1606 r. jako datę fundacyi kościoła w R. W 1721 r. Michał Sapieha, wwoda podlaski i ststa retowski, i matka jego Izabela z Tarłów Benedyktowa Sapieżyna, podskarbina litewska, wystawili nowy kościół p. w, św. Michała i Jerzego, który ustąpił miejsca obecnemu kościołowi. Na sejmie w 1661 r. ststwo retowskie dane było w zastaw Pawłowi Janowi Sapiezie, wwodzie wileńskiemu, hetm. litew. , za 100, 000 złp. , który posiadał je już poprzednio dożywotnie. W 1662 r. R. licznie był zaludniony przez żydów. Konstytucyą sejmową z 1674 r. R. , za szczególne zasługi Benedykta Sapiehy, syna Pawła Jana, uwolniony był na 6 lat od konsystencyi wojskowej oraz wszelkich ciężarów nakładanych przez hetmanów. Podług spisów podskarbińskich z 1766 r. ststwo niegrodowe retowskie obejmowało mto R. i wsie Łabardzie, Łużany, Rudzolnie, Szyłany i Skrable. Na sejmie z r. 1773 75 stany Rzpltej w nagrodę zasług położonych zapewniły Ksaweremu Ogińskiemu, strażnikowi polnemu w. ks. litew. , ekspektatywę posiadania emfiteutycznego tych dóbr narodowych, z warunkiem opłacania podwójnej kwarty podług taryfy z r. 1765; pojedynczą kwartę opłacano z tego starostwa w ilości 6328 złp. 17 gr. Stanisław August przywilejem 1792 r. ustanowił w R. magdeburgią i nadał miastu za herb lwa w biegu, z mieczem w paszczy, a nad herbem napis za naród, króla i sławę. W 1812 r. nabył R. na dziedzictwo ks. Michał Ogiński, senator, po którym drogą spadku otrzymał syn jego Ireneusz; dziś własność synów jego Michała i Bogdana. D. 15 maja 1831 r. rozbity został w R. oddział powstańców przez generała Schirmana, który spalił znajdującą się tu fabrykę prochu i zabrał ośm dział, sprowadzonych z Worń. Podług biskupa Wołonczewskiego Opis biskup. żmujdzkiego w R. był niegdyś zbór kalwiński, fundowany przez Marka Ławrynowicza, ciwuna retowskiego, uległ jednak zniszczeniu dla braku funduszu. Pamięć o nim pozostała w cmentarzu grzebalnym, dotąd istniejącym za miastem, zwanym mogiłkami kalwińskiemi, na którym grzebią się protestanci retowscy. Przy zborze była szkółka elementarna i drukarnia. O zborze tym, równie jak o szkole i drukarni nie wspomina wcale Łukaszewicz w Dziejach kościoła wyznania helweckiego na Litwie. Parafia retowska, dekanatu t. n. , ma 7488 wiernych. Na cmentarzu grzebalnym kaplica murowana p. w. N. Maryi P Ostrobramskiej, wzniesiona w 1844 r. przez ks. Ir. Ogińskiego. Przy kościele są dwie altarye pierwsza tytułu Jezusa Ukrzyżowanego, fundowana w 1792 r. przez Ignacego Laugmina, skarbnika ks. żmujdzkiego, druga bez tytułu, fundowana tegoż roku przez Antoniego Strawińskiego, chorążego pow. retowskiego, dziedzica Gilogir. Do 1842 r. uposażenie plebanii retowskiej stanowiło 53 włók ziemi, 87 poddanych i 1153 rs. kapitału, oraz juryzdyka za kościołem leżąca. Dekanat retowski, dyecezyi telszewskiej al. żmujdzkiej, obejmuje 13 parafii Retów, Płungiany, Kule, Gorzdy, Chwejdany, Szweksznie, Nowemiasto, Żwingie, Andrzejewo, Żygajcie, Wiewirżany, Tenenie i Wojnuta, w pow. rossieńskim i telszewskim; 9 filii, 15 kaplic, 59784 wiernych. Opis R. podał Buszyński w Opisaniu pow. rossieńskiego str. 120 125; widok pałacu i kościoła zamieściły Kłosy 1879 r. Nr. 711 i 712. J. frz. Retsch, wś na niem. Warmii, pow. licbarski, tuż przy Licbarku. Retschke, ob. Drzeczkowo właśc. Drzęczkowo, pow. wschowski. Retta, fol. dóbr Smiłowice, w pow. pszczyńskim, nosił dawniej nazwę Dziechowice. Rettauen A i B, dobra, pow. frydlądzki, st. p. Schoenbruch. Rettkau, 1453 Retke, wś i dobra, pow. głogowski, par. ew. Gramschuetz, kat. Wysoki Kościół. W 1842 r. 44 dm. , dwór, 2 fol. , 364 mk. 91 kat. , szkoła ew. , młyn wodny, owczarnia, hodowla bydła. Rettkewitz niem. , ob. Retochowice. Rettno, ob. Rętno. Rettschuetz, ob. Redczyce, pow. szubiński. Retunda, wś, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim, przy drodze z Glinnej do HrenoneDiżos; cerkiew. Własność Burdyków, Retyczat, wyniosły szczyt w Karpatach siedmiogrodzkich, wznies. 2484 ob. t. III, str. 874. Retyczyn, rzeczka, powstaje z połączenia dwóch strug na granicy Jazowa Starego i Drohomyśla, w pow. jaworowskim, poniżej Tychotyna, przysiołka Wierzbian. Płynie zra zu na płd. zach. a potem na zach. , tworząc granicę między Czerniławą z jednej a Drohomyślem, Semerówką i Nahaczowem z drugiej strony; dalej przepływa obszar Kochanówki, następnie płynie granicą Przedborza i Rudy Kochanowskiej i w końcu poniżej Rudy Ko chanowskiej wpada z praw. brzegu do Szkła. Zabiera liczne strugi, między niemi najwię kszy Lipowiec. Bieg wód powolny. Źródła leżą na wys. 238 mt. , ujście zaś 209 mt. Długość biegu 14 klm. Br. G. Retsch Retsch Retschke Retta Rettauen A i B Rettkau Rettkewitz Rettno Rettschuetz Retunda Retyczat Retyczyn