dziela dziś P. historyczną ziemię wieluńską; lewe jej pobrzeże z pow. ostrzeszowskim przypadło Prusom, a prawe pozostało przy królestwie polskiem. W odległych wiekach bezpośrednie brzegi P. od Gorzowa po pod Bolesławiec nie były przystępno osadnikom; prócz młynów, o których powstaniu nie posiadamy wskazówek, znajdujemy tam późniejsze tylko osady. Jeszcze pożniejszcj jak np. Chrościn, Chotynin i Mieleszyn, powstawały w pewnom oddaleniu. Bolesławiec był drugim grodem nadbrzeżnym; Bolesław syn Odonicza, wspomina o nim w dyplomatach z r. 1277 jako o grodzie, przy którym zaczął zakładać miasto. Podział Polski urwał miastu położone na lewym brzegu Prosny grunta, na których stoi Podbolesławiec, a ststwu bolesławickiemu Jankowy, Donaborów i Wyszanów. Od Bolesławca ku północy ciągnie się wzdłuż praw. brzegu rzeki pasmo wzgórz po pod Wieruszów; przeciwległy zaś brzeg jest nizki, pokryty szczątkami lasów, zaroślami i łąkami. Okolicę Siemianic 182 mi i Opatowa 168 mt. tylko urozmaicają nieznaczne pagórki. Prawe pobrzeże P. w okolicy Bolesławca, dokąd sięgały posiadłości cystersek ołobockich, zaludniało się wcześniej aniżeli lewe, przeciwległe; tu pojawia się w XIII w. Opatów, pod r. 1280 jako własność klasztoru św. Wincentego w Wrocławiu, tam Chrościn 1245, Bolesławiec 1266, Chotynin 1213 i Mieleszyn 1245, pominąwszy Łubnice i inne osady w znaczniej szem nieco promieniu. Między Chotyninem a nowszą osadą Piaskami, zwaną, stoi kościołek św. Małgorzaty; u stóp jego wije się strumyk, który powstaje między Zażarem a Wójcinem i na wysokości Piasków uchodzi do F. Rzeka rozdziela się tu na dwa ramiona; główne koryto tworzy granicę, a na wschodniej odnodze znajduje się młyn Krupka. Od pustkowia ostrzeszowskiego Szpot płynie P. jednem korytem na przestrzeni 1, 3 kim. i znów się rozdziela przy młynie Moszczyńskim; na odnodze wschodniej, o 1, 3 klm. na zachód od Mieleszyna, stoi młyn Chochoł a nieco dalej hamernia miedzi Seiegacz u Eugelhardta, naprzeciw której znajduje się fol. Dobrygość. O 1 klm. poniżej hamerni łączą się oba ramiona w jedno koryto, do którego wpada strumień płynący od Parcic. Ztąd P. toczy się wśród bujnych łąk na Wieruszów; naprzeciw tej osady, z lewego brzegu, uchodzi Janica a raczej Niesób, nad którym odbył się wiec w r. 1233 i którego dolna część przed r. 1793 odgraniczała pow. ostrzeszowski od wieluńskiego. Do Wieruszowa spływają droga żelazna wrocławska, bity trakt z Kępna, gościńce z Byczyny, Ostrzeszowa i Grabowa, na lewem porzeczu Prosny, z Wielunia i Złoczewa na jej prawem porzeczu. Komory celne, straże graniczne i roje przemytników osiadły tu w bieżącem stuleciu po obu brzegach rzeki; Podzamcze wieruszowskie stało się jednym z etapów kolonizacyi niemieckiej prącej ku wschodowi. Wieruszów istniał już około 1360 r. wraz z poblizkiemi osadami na lew. brzegu Świba, Mirków 1253, Wyszanów i Lubczyna. O 700 kroków od zamku wieruszowskiego ku północy stoi na odnodze wschodniej młyn Pasternik. Jak Bolesławiec i Wieruszów tak też Mirków przecięto na dwoje przy podziale; na gruntach po stronie królestwa polskiego powstała istniejąca dotąd papiernia. Ta przyjmuje P. płynącą od Kopanin sokolnickich Brzeźnicę; nieco dalej, na brzegu, leży os. Sopel, a młyn cieszęciński stoi przy ujściu strugi, powstającej między Osową a Galewicami. W Cieszęcinie stał kościół p. w. św. Wojciecha już przed r. 1523; nie dalej też sięgają wiadomości nasze o pogranicznym Osieku; naprzeciw tej wsi przyjmuje P. z lewego brzegu strugę jutrkowską. Na tym brzegu, ku północy od wspomnianego właśnie ujścia, na przestrzeni około 4 1 2 klm. osiadły Śpik, Zimak, Tonia i Niełacnowskie. Naprzeciw fol. Niełacnowskiego, pod Węgłowicami, uchodzi rzeczka powstająca z 2ch strumieni, z których jeden płynie od Naramic, a drugi od Łęk Królewskich z pod Lututowa. Węgłowice, współczesne z Osiekiem i Cieszęcinem, leżą o 700 kroków od ramienia wschodniego i o 1 klm. od głównego koryta F. , gdzie idzie granica; nad odnogą tą stoi fol. Głowienkowski; tam uchodzi struga pod Mieszałami wąwozem śród pagórków, ciągnących się od Osieka po pod Węgłowice. odtąd znikają wzgórza na praw. brzegu P. O 2 1 3 klm. na półn. zachód od Węgłowic, po lew. brzegu P. , między Tonią a Oświęcimiem leżą Pługawice. Pod Oświecimiem rozdziela się znów P. na dwie odnogi, które poniżej Mieleszówki z jednej i Brzezin z drugiej strony zlewają się w jedno koryto, tworząc łachę 3 klm. długą a około 1 1 2 klm. szeroką; część połudn. wschodnia łachy pozostała przy pow. wieluńskim, Skarydów 1360 zaś z Oświecimiem i Mieleszówką przy powiecie ostrzeszowskim. Poniżej Brzezin stoi na prawym brzegu rzeki młyn Kiełpin, a nieco dalej fol. t n, graniczący od północy z Dębiczami. Naprzeciw Dębicz leżą Bobrowniki 1360, poniżej których t. j. pod Kuźnicą Bobrownicką, wprost Skrzynek, uchodzi Rudnica. Pod Skrzynkami wykopano w r. 1859 numizmat złoty z czasów Trajana. Tu tworzy znów P. jedną odnogę, po stronie królestwa polskiego stoi na niej młyn Osiny, a do niej przypierają pustkowia Budy i Pałaty. Naprzeciw Bud, przy młynie Olasz, powyżej Grabowa, uchodzi Porajówka. Grabów ze starostwem przecięta granica na dwoje; część jego na praw. brzegu

Prosna