mr. Wchodziła dawniej w skład dóbr Grabica. Rawicz, niem. Rawitsch, miasto powiatowe od r. 1887, przedtem w pow. krobskim, st. dr. żel. poznańskowrocławskiej, odl. o 90 klm. na południe od Poznania i o 63 Mm. na północ od Wrocławia. Leży pod 51 37 płn. szer. i 34 31 wsch. dług. , w pobliżu granicy Szląska, wznies. 97 3 mt. npm. , w okolicy wzgórkowatej, lesistej i miejscami bagnistej. Otoczone od wschodu w półkole pagórkami piaszczystemi stoją na nich wiatraki, mieści się podobno na obszarach, oblanych niegdyś przez jeziora; budowane jest regularnie w, szachownicę, z rynkiem w środku. W miejscu dawnych rowów i wałów miejskich pozakładano promenady. Stacya dr. żel. znajduje się na zachodnich krańcach miasta; ku południowi rozsiadły się drobne dworki wiejskie. Herb przedstawia w złotem polu czarnego niedźwiedzia Rawicz bez panny; u dołu tarczy wije się wstęga z rokiem 1639. Drogi bite rozchodzą się z R. do Bojanowa, Wąsosza, Stramborka, Dupina, tudzież na Sarnowę do Kobylina i Dolska. Miasto ma 2 kościoły par. katolicki i protestancki, synagogę, lożę wolnych mularzy, ratusz, pomnik na cześć poległych w wojnie francuzkiej, gimnazyum realne, 2 szkoły żeńskie, 6 szkół element. , seminaryum nauczycielskie, mieszane co do wyznań i narodowości, zakład karny dla mężczyzn, superintendanturę protestancką, urzędy ziemiański, budowniczy i katastralny, sąd okręgowy, kasę powiatową, kasę oszczędności miejską, agencyą banku rzeszy niemieckiej, towarzystwo pożyczkowe 388 członków, gazownię, st. tel. , urz. pocz. pierwszorzędny, 5 lekarzy, weterynarza, chirurga, 2 aptekarzy i 13 adwokatów. Stoi tu batalion 3 pułku dolno szląskiego. W 1885 r. było 12, 919 mk. 7172 męż. i 5747 kob. , co do wyznań 3616 kat. , 8226 Prot. i 1077 żydów; dymów ma 909, obszaru 1205 ha 911 roli, 173 łąk, 2 lasu. Czysty dochód z ha roli 16 06 mrk, łąk 16 45 mrk, lasów 0 78. Mieszkańcy trudnią się przeważnie handlem i przemysłem. Słynną jest tutejsza tabaka. Znajduje się tu 10 fabryk cygar i tabaki, zatrudniających 550 robot. , 3 fabryki mebli 260 robot. , fabryki maszyn i wyrobów żelaznych, grzebieni, mąki z kości, kobierców, oleju, przędzalnia włósia końskiego, 2 gorzel nie, browary, garbarnie i kotlarnie, młyn parowy i 46 wiatraków. Głównemi przedmiotami handlu są skóry, wina, drzewo, bydło i zboże. Sukiennictwo, które tu kwitło dawniej, upada. Około r. 1804 wyrabiał R. rocznie sukna za 1, 167, 600 złp. , płótna za 87, 366, kapeluszów za 39, 000, skór za 21, 010, oleju za 2610, garnków i kafli za 1800, rękawiczek za 1000, krochmalu za 900, narzędzi żelaznych za 900, piór za 600 i laku za 480 złp. Wyrobów sukiennych wyprowadzono ztąd do królestwa polskiego i dalej na wschód za 800, 000 złp. Przy schyłku zeszłego wieku było 355 sukienników, 250 gremplarzy, 80 młynarzy, 63 handlarzy, z których 30 handlowało bydłem, 9 suknem i 2 winem, 51 szewców, 40 krawców, 39 rzeźników, 33 piekarzy, 32 płócienników, 25 kuśnierzy, 16 cieślów, 14 guzikarzy, 11 piwowarów, 10 siodlarzy, tylu muzykantów, po 9 kołodziejów i bednarzy, 8 stolarzy itd. Magistrat składało 2 burmistrzów i 3 rajców. Rawicz miał 873 dymów, 74 wiatraków, 2 kościoły, 1 klasztor 21 zakonnik. , 8 budynków publicznych. Mieszkańców było 7136, przeważnie protestantów 948 żydów. W 1811 r. było 935 dym. i 7179 mk. ; 1816 r. 7456 mk. 1200 żydów; 1837 r. 8316 mk. 1600 żydów; 1858 r. 10, 062 mk. ; 1861 r. 10, 408 mk. ; 1871 r. wraz z fol. miejskim 18 dm. , 162 mk. 862 dm. , 10. 672 mk. 2330 kat. , 7177 Prot. i 1165 żydów. Kościół paraf. katolicki p. w. św. Antoniego Padewskiego zgorzał i dotąd nie odbudowany. Pierwotne dzieje jego nie są znane, sięgają zaledwie XVII w. Parafią dek. krobski, liczącą 3701 dusz, wcielono do Łaszczyna, a nabożeństwo odbywa się w kościele poreformackim. W skład par. wchodzą Dębno Polskie al. Cegielnia, HoppeSeidel, Karlsruhe, Kąty Eckvorwerk, Kitzel, Krystynka, Lindenhof, Masłowo, Rawicz, Sierakowo, Sprette, Szymanowo i Zepter. Franciszkaniereformaci pojawili się tu w r. 1660. Na kongregacyi, którą zakonnicy ci odprawiali w klasztorze podgórskim dnia 26 sierpnia t. r. za usilną expostulacya Jana Opalińskiego, podkom. poznańskiego, oo. pozwolili, iż w dziedzicznem miasteczku jego Rawiczu osiędzie dla rezydencyi kilku braci, z tą kondycyą, aby ta rezydencya miała dependencyą od gwardyana góreckiego i żeby ta rezydencya miała kaplicę do nabożeństwa, dwie izdebki i cel kilka Additament do Kroniki Br. mn. ś. Franciszka, Warszawa, 1722, str. 58 i 9. Obszerniejszy nieco klasztor i kościół z drzewa wzniósł im w r. 1673 tenże Opaliński wspólnie z żoną Zofią z Przyj emskich. W r. 1707 spłonął kościół razem z miastem; w r. 1732 wystawiła Katarzyna z Opalińskich Sapieżyna nowy kościół i klasztor z cegły palonej. W r. 1819 rząd pruski zabrał majątek klasztorny, a klasztor zamienił na więzienie karne. W kościele porefermackim spoczywają zwłoki Jana z Lachowicz Sapiehy 1730 i syna jego Pawła 1737. Kościół protestancki stanął w r. 1639 staraniem i nakładem założyciela miasta Adama Olbrachta z Przyjmy Przyj emskiego. Po zburzeniu miasta w r. 1707 przez wojska nieprzyjacielskie wystawili protestanci nowy kościół 1724 5, który zgo

Rawicz