edukacyę tegoż przez lat trzy corocznie po złp. 120 wypłaciliśmy. A że ten uczeń w czasie teraźniejszych wakacyi, przymuszony uszczupleniem wiktu i dochodów, jako też przez niedojście od miasta Podola podobnegoż wypłacenia o oddaleniu swojem obwieszczonym został, zaczym w takowej okoliczności do JWPanów udajemy się, jak najpokorniej dopraszając się, aby połowa kosztów naszych z mta Podola wrócona nam była, nadal zaś. aby inne miasto do wspólnej naszej expensy przykładało się Baliński, Starożytna Polska. Na sejmie z 1764 r. Stany Rzpltej zapewniły dożywocie na ststwie proskurowskiem ordynatowi Klemensowi Zamoyskiemu, łącznie ze ststwem tarnawackiem i dzierżawą Wieprzowe Jezioro, w woj. bełzkiem położonemi. Po przyłączeniu Podola do Rossyi w 1796 r. w P. ustanowiono urzędy powiatowe i w tym roku nadano mu herb w niebieskiem polu 3 strzały na krzyż ułożone, średnia ostrzem ku dołowi a 2ie ku górze. Cesarzowa Katarzyna darowała sstwo proskurowskie feldmarszałkowi Gudoniczowi, od którego przeszło do jego spadkobierców Lizogubów; dziś większa część tego majątku znajduje się w obcych rękach. W 1822 r. miasto uległo pożarowi, przyczem wszystkie archiwa spłonęły. Opis podał Orłowskij w Podoi. eparch. Wied. Proskurowski powiat zajmuje płn. zacho dnią część gub. podolskiej; graniczy na płn. z gub. wołyńską, na zachód z Galicyą, od której oddziela go rz. Zbrucz, na wschód z pow. latyczowskim, na płd. z kamienieckim i uszyckim. Położenie wyniosłe, zwłaszcza nad Zbruczem i w płn, zachodniej części, gdzie leży tak zwane Awratyńskie płasko wzgórze, od którego ciągną się wzgórza w pow. proskurowskim i sąsiednich Najwyższe wzniesienie pod m. Fulsztynem dochodzi do 1160 stóp ang. Okolice przylegające do Wołynia są więcej płaskie; brzegi Smotrycza i Uszycy kamieniste. Gleba wszędzie czarna, urodzajna; grubość czarnowiemu rozmaita, od stopy do kilku łokci, na podłożu gliniastem. Z rzek zraszających powiat najważniejszą jest Boh, zaczynający się na granicy Wołynia z Awratyńskiego płasko wzgórza; zródła jego leżą około 600 stóp npm. ; przepływa pod Czarnym Ostrowem, Proskurowem i przechodzi do pow. latyczowskiego. W granicach powiatu przybiera od prawej strony Mszaniec, mający zródło na Bębnowieckim stepie, uchodzący pod Czarnym Ostrowiem; Płoska, zaczyna się pod wsią Chomińcami, płynie z zachodu ku wschowi tworząc 6 stawów, wpada do Bohu pod Proskurowem; długość jej biegu 3 mile; płynie pod Chomińcami, Czabanami, Daniukami, Wodyczkami, Maleszowcami, Maćkowcami, Szaraweczką i Hreczaną; Samiec zaczyna się około wsi Reżoliniec, przepływa obok wsi Malinicz, Rożycznej, gdzie tworzy duży staw, następnie drugi pod Proskurowem zwany Rakowem i Dębowem jeziorem, a pod wsią Knyszkowcami, już w pow. latyczowskim, wpada do Bohu. Wołk zaczyna się na pograniczu powiatu między Szumowcami i Różyczną, przyjmuje Wołczek, zaczynający się pod wsią Wołkowcami i pod Latyczowem wpada do Bohu. Od lewej strony wpadają do Bohu Zwonicka al. Fossa, już w pow. latyczowskim; Bożek bierze początek na granicy Wołynia pod wsią Łyczówką, płynie granicą powiatu od zachodu ku wschodowi i pod Międzybożem wpada do Bohu. Oprócz Bohu i jego dopływów przepływają powiat; Uszyca, biorąca początek w południowej części powiatu pod wsią Nową Wsią, płynie przez wieś Sokołówkę, gdzie przechodzi do pow. latyozowskiego i dalej ku Dniestrowi. Przyjmuje w granicach powiatu Kadejoweczkę al. Uszkę, płynącą pod Szarawką i Bednarówką. Zbrucz płynie z Wołynia granicą pow. proskurowskiego pod Tarnorudą, Satanowem, przez pow, kamieniecki ku Dniestrowi, przyjmuje strumienie Gniłą, Szukaj wodę i Olchowiec. Smotrycz bierze początek z błot około m. Fulsztyna; właściwie tworzy się z małych rzeczek Wierzchówki, Skwili, Pisi i Trościańca, które w m. Gródku, w pow. kamienieckim, łączą się tworząc rz. Smotrycz. Powiat zajmuje 48, 48 mil kw. czyli 2345 w. kw. al. 244, 372 dziesięcin, jest więc najmniejszy ze wszystkich 12 powiatów gub. podolskiej. Z ogólnej tej przestrzeni miasta zajmuują 566 dz. , osady i wygony 20, 492 dz. , pola orne 157, 925 dz. , łąki 22, 201 dz. , lasy 22, 673 dz. ilość ta lasów zmniejszyła się obecnie do 16, 755, t. j. 6, 85 ogólnej przestrzeni, błota i wody 18, 380 dzies. Ziemi w posiadaniu włościan liczy się 112, 265 dzies. , w tej ilości 88, 837 ornej; ziemi prywatnej i rząd. 117, 633 dz. ornej 75, 156 dz. . W pow. jest 170, 065 mk. , w tej liczbie 89, 032 męż. i 81, 033 kob. , wypada więc na 1 milę kw. 3, 507 mk. , pod względem więc gęstości zaludnienia powiat proskurowski zajmuje drugie miejsce po kamienieckim. Pod względem wyznań 43, 541 katolików rubrycela, t. j. 25, 19 protestantów, 14, 070 8 żydów, reszta prawosławnych 66. Ze wszystkich więc powiatów proskurowski posiada najwięcej katolików. Podług kalendarza Hurlanda w 1879 80 r. było 18, 507 żydów 8552 męż. i 9955 kob. . Pod względem stanów 1734 szlachty, 1065 duchownych, 24, 000 mieszczan, resztę stanowią włościanie. Mieszkańcy trudnią się przeważnie rolnictwem. Ziemia, chociaż urodzajna, potrzebuje jednak nawozu. System gospodarstwa po większej części 3 polowy, w niektórych jednak gospodarstwach wprowadzony płodozmian. Stopień urodzajności wynosi dla

Proskurów