ły od początku ze sobą połączone i stały pod zarządem jednego duchownego, krzyżaka, który w niczem nie zależał od proboszcza w mieście. Jego parafią składała służba krzyżacka i domownicy zamkowi, oprócz tego wszyscy poddani krzyżaccy, gdziekolwiek na ich dobrach osiedli. Takiemi czysto krzyżackiemi osadami były wtedy wioski Hansgut i Mazanki. Dla nich to on osobne odprawiał nabożeństwo, zwykle u św. Jerzego, udzielał sakramentów. W Wielkanoc na znak zależności dawał mu każdy t. z. grosz paschalny. Działalność jego duchowna musiała być niemałą, kiedy mu do pomocy dodano kilku mansyonarzy. Początkowo pobierał 20 grzyw. W 1286 r. nadaje mu komtur tutejszy 8 włók roli i ogród znaczny przy mieście, Rozgart zwany. Prócz tego miał stół wolny na zamku, gdzie z drugimi braćmi zasiadał na obiad i wieczerzę. Jeżeli jakie przeszkody nie pozwalały mu stanąć do stołu, wtedy kucharz wydawał mu przypadające potrawy o trzech daniach, a piwniczy piwa. Zdaje się że podobne rozporządzenia i fundacye poczynili Krzyżacy i przy innych kaplicach zamkowych i prepozyturach miejskich. Dokument tutejszy wciągnięty był do metryk królewskich r. 1477 i dla tego się przechował ob. Woelky, Urkundenb. d. Bist. Culm, str. 73 i Utracone kośc. , przez Fankidejskiego, str. 83. Za czasów Rzpltej utrzymywali tu starostowie radzyńscy domowego kapelana. Kaplica podupadać zaczęła; r. 1801 urządzono w niej magazyn; sklepienie już dawno zapadło, mury niszczeją coraz bardziej. Prepozytura św. Jerzego na cmentarzu, murowana, zawiera grobowiec księży radzyńskich; na cmentarzu znajduje się grobowiec familijny Tokarskich. Kościół mniejszy minor ecclesia w mieście wspomina już przywilej z 1286 r. , ale o losach jego brak wiadomości. Kaplica Działyńskich, z grobami tej rodziny była przybudowana do północnej strony kościoła paraf. R. 1790 już nie istniała ob. Utracone kośc. , przez Fankidejskiego, str. 85. Do parafii należą Radzyn, miasto, wś i domena, Nowydwór, Wymysłowo, Szumiłowo, Kitnowo, Mełno, Olenruda, Dąbrówka, Boguszewo, Zakrzewo, Dębieniec, gdzie jest kaplica tyt. św. Wawrzyńca, 1864 r. nowo odbudowana, Bogacz, Klewenau, Wi; ktorowo, Plemięta, Nicponie, Gołębiewko, Mazanki, Czeczewo, Gołębiewo, Gziki, Gawłowice, Hansgut, Rożental, Zielnowo, Buk i Zielona Góra. R. 1867 liczyła parafia 2977 dusz, a 1886 komun. ; 1887 zaś r. 3000 dusz. Przy kościele istnieje bractwo św. Anny, trzeźwo; ści, założone r. 1855; dawniej także rożańcowe i kwitnące jeszcze bractwo literackie confraternitas Literatorum, które istniało już r. 1593. Wizyt. Strzesza z r. 1667 donosi, że bractwo to posiadało 2 włóki roli od wszel kich ciężarów wolne; darowała je Anna Płąchawska r. 1607. Literaci mieli też członków najliczniejszych i przyczyniali się do uświe tnienia uroczystego nabożeństwa, starając się mianowicie o dobry śpiew kościelny i muzy kę. Nadmienić jeszcze wypada, ze r. 1582 biskup Piotr Kostka, przyłączywszy do fary prepozyturę św. Jerzego i kaplicę zamkową, zobowiązał proboszcza utrzymywać odtąd naj mniej 4 wikarych. R. zaś 1775 Józef Zalew ski z Lubawy ufundował przy farze nowego prebendarza katechetę, którego głównem za daniem bylo uczyć dzieci katechizmu tak w szkole jako i w kościele i dopomagać w na bożeństwie ob. Fankidejski, Utracone kośc. , str. 81. Oprócz tego istnieje tu szpital dla ubogich. Dawniej był tu i osobny lazaret dla trędowatych, który stał po za miastem, ale r. 1472 już nie istniał. Dekanat radzyński składał się r. 1641 z 9 parafii, były niemi Radzyn, Okonin, Gruta, Linowo, Płowęż, Ostrowite, Jabłonowo, Bursztynowo i Rywałd ob. Woelky, Urk. B. des B. Culm, str. 1028. Dziś należą do niego te parafie, z wyjątkiem Bursztynowa. 2. R. wś, odl. 1 8 mili od mta Radzyna, obejmuje 1291, 98 mr. W 1868 r. było tu 54 bud. , 28 dm. , 219 mk. , 89 kat. , 130 ew. ; 1885 r. 21 dm. , 169 mk. W skład gminy wchodzi wś Proch, która r. 1885 miała 95 mk. i 15 dm. Wś należała dawniej do mia sta R. , przeszła następnie w posiadanie miesz czan, którzy potem swe działy sprzedali. Za prawo do pastwisk na miejskim obszarze r. 1835 odkupione, włościanie otrzymali w r. 1835 43 1 2 włók pastwisk, których separacya nastąpiła 1836 r. 3, R. , domena fiskalna, niem. Domaine Rahden, tamże, zawiera 2677, 25 magd. mr. i cegielnię. W 1868 r. 19 bud. , 8 dm. , 51 wyłącznie ewang. mk. ; 1885 r. 10 dm. , 165 mk. Do gminy należy fol. Klewenau 1855 r. 2 dm. , 23 mk. , tak że cała gmina liczy 12 dm. , 30 dymów, 188 mk. , 143 katol. , 45 ewang. Kś. Fr. Radzynek, wś i folw. nad rz. Ruziec, pow. rypiński, gm. i par. Żałe, odl. o 11 w. od Rypina, posiada 25 dm. , 192 mk. , 1104 mr. obszaru 50 mr. nieuż. . Dobra R. składają się z fol. R. , Brzuze, Duszoty i Somsiory, mają 1884 mrobszaru 916 mr. ornej ziemi. Według reg. pob. pow. rypińskiego z r. 1564 we wsi R. , w par. Chojno, Tomasz Radzyński miał 2 łany; Józef Radzyński miał 6 łan. , 1 zagr. ; Szymon i Jan Radzyńscy 2 łany, 1 zagr. trzeci łan spalonego Alberta, wolny od opłaty. Marcin miał 4 zagr. poddanych Jakuba Moszczeńskiego właśc. 1 łanu. Piotr Czietkowski 2 łany. Płacono poboru 5 fl. 22 gr. 2 soldy. Par. Chojno płaciła 29 fl. 17 gr. 1 sold. Pawiński, Wielkp. , I, 291. W 1789 r. R. był

Radzynek

Radzynek