ciła członkom w liczbie 312 9 dywidendy. Istnieje zamiar osuszenia tutejszego jeziora, co zabezpieczyłoby miasto od powodzi ale pozbawiło najpiękniejszej ozdoby. Akta sądowe miejskie poczynające się od r. 1483, odkrył przypadkowo r. 1872 Kętrzyński na poddaszu kościoła farnego. Rzucają one światło na stosunki ziemi chełmińskiej w końcu XV i w początku XVI w. ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. XIII. Jarmarków odbywa się tu rocznie 8. Długosz podaje, ze r. 1015, w czasie wyprawy Chrobrego do Prus, zdobyte zostały grody Romowe, Balga i Radzyn Radzim al. Radzin, które spustoszono i spalono I, 208. Czy posiadłość possessio Razyn Rasin, Ratzin, którą pierwszy bisk. pruski Chrystyan około r. 1224 za 90 grz. nabył od opiekunów synów Chrystyna ob. Preuss. Urk. B. v. Philippi, I, str. 36 i Acta Borussica, I, 276, jest Radzynem czy też Raciniewem w pow. chełmińskim, nie wiadomo. Kętrzyński O ludn. pol. , str. 58 jest pierwszego zdania, ostatnie zaś popierają Froehlich Gesch. d. Graudenzer Kr. I, 244 i za nim Philippi 1. c, str. 36. W 1231 r. ustępuje Chrystyan dobra te predium in Rezin Krzyżakom ob. Preuss. Urk. B. , I, str. 63 i Woelky Urk. B. d. Bist. Culm. , str. 2. Pomimo to r. 1248 bisk. . chełmiński Heidenreich układa się z mistrzem ziemskim krzyżackim i mieszkańcami ziemi chełmińskiej, aby dziesięciny dla kościoła w Chełmży składali w Chełmnie, Toruniu, Chełmży i Radzynie in Radino. Przecież te dziesięciny zbożowe zwożono tylko do bisk. majątków. Pod r. 1234 powiada Dusburg III, 12, że Herman Balk, pierwszy mistrz krajowy, po wypędzeniu Prusaków, którzy ziemią zawładnęli, postawił castrum de Redino ante solitudinem, quae fuit inter terram Pomesaniae et Colmensem in illo loco, ubi continuus insultus fuerat Pruthenorum et introitus ad terram Culmensem. Krzyżacy chcieli więc oczywiście koniec położyć ciągłym wdzieraniom się Prusaków do ziemi chełmińskiej ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 32. Wspomniana tu puszcza ciągnęła się od Ryńska na Nielub i Wąbrzeźno, aż pod pastwiska radzyńskie, dalej od błot pod Wiecznem aż do Dębowej Łąki i ztąd dalej aż do granicy Pomezanii pod Biskupiec. Zawierała w swoich granicach w kierunku z Wąbrzeźna przez Sitno, Łopatki i Książki ku Lembarkowi także rozległe moczary; była więc dla Prusaków dogodną dla robienia ztąd wycieczek. Już Herm. Balk nadał miastu włók 100. Nowa osada w dalszych zapasach z Prusakami różne przechodziła koleje, raz w nieprzyjacielskich raz w krzyżackich znajdując się ręku. Oto co o tem pisze Dusburg Nullus posset ad plenum scribere vel dictare, quanta Fratres et Burgienses de Redino infra secunRad dam apostasiam passi sunt pro defensione fidei christianae a Pruthenis, quia per illum locum quasi continue fuit introitus et exitus ipsorum ad terram Colmensem c. 150. Ponieważ w tych długich walkach miasto wiele było ucierpiało i dużo mieszczan zginęło, dla tego nowi osadnicy odbudowali je na dogodniejszem miejscu, bliżej zamku. Że między tymiosadnikami byli i Polacy, o tem świadczy statut odnowiony r. 1278 przez Konrada v. Thierberg, gdzie między świadkami wymieniony jest Sieciesław Segislaus Nagusz z Radzyna, a w końcu dodatek i wszyscy możniejsi Polacy naszego kraju ob. O ludn. pol. , Kętrz. , str. 109. Konrad v. Thierberg zaś, ówczesny mistrz, odnowił im r. 1285 ów zaginiony przywilej. Ale zamiast 100 włók, dał za ich zgodą 92, quorum quilebat undecim virgas in latitudine continebit. Z tych sołtys dostaje 20. Od każdej z pozostałych włók będą nam właściciele na św. Marcin płacili maldratam, t. j. po 3 miary mansuras pszenicy, żyta, jęczm. i owsa i 1 wiardunek chełm. monety, a od każdego placu w mieście po 6 den. Plac, gdzie dawniej stał młyn, do sołectwa przyłączony, odtąd do nas będzie należał. Wyższe i niższe sądownictwo do nas będzie należało, tak samo 2 3 kar sądowych, podczas kiedy 1 3 pobierać będzie sołtys. Dajemy także miastu drogę publiczną dla trzód idących na pastwiska unius funis latam, quo mansi solent in Prussia mansurari. Oprócz tego nadajemy miastu nad granicą 28 włok dla pastwiska i wspólnego użytku i 12 wł. we wsi Mazankach, jako też prawo rybołówstwa w 3 jez. Bliźnie, Okręglaku i Bobrowie, nie zaś w jez. Zamkowem; wolno im do tego używać wszelkich narzędzi, z wyjątkiem niewodu, ale ryby tylko w Radzynie sprzedawać im pozwalamy. Sądownictwo nad temi 40 wł. i 3 jeziorami nam przysługuje, jako i 2 3 kar, 1 2 zaś będzie miasto pobierało. Będą sobie także sami wybierali burmistrzów i ławników. Pozwalamy także na wystawienie jatek rzeżnickich, sukienniczych i innych. Od tych będzie po 6 latach wolnych komtur pobierał połowę, ale za to będzie i odnośne koszta do połowy ponosił, Datum in Redins. Jeszcze wielu innych przywilejów udzielił zakon miastu, któro im z 1472 potwierdził król Kazimierz, a r. 1520 Zygmunt I ob. Froehlich Gesch. d. Graudenzer Kr. , I, str. 246 250 i Schultz Gesch. der Stadt und des Kr. Culm. , II, str. 92. Po bitwie pod Grunwaldem, gdzie komtur radzyński poległ, zajęli Polacy najprzód tylko miasto Radzyn, zamek zaś mężnie się opierał Długosz IV, str. 80, ed. Przeździeckiego. Po odstąpieniu od oblężenia Malborka 19 wrz. 1410 ciągnął król przez Sztum i Kwidzyn pod R. , gdzie stanął w niedzielę w uroczystość

Radzyn

Rad